AN DE SCOLA 2015/2016 M. DANIELA CAROTTA › DOCOLF_POPULERA › docs › 5.L'evoluzion de...

Preview:

Citation preview

AN DE SCOLA 2015/2016 M. DANIELA CAROTTA

L’é vegnù n muie ciaut

L’era pec èlbres, pecia èga, erbes n muie

autes

L’era n ambient n muie senester per la

scimies. No l’era post per troèr alberch, no

l’era magnadiva assà, l’era n muie de perìcoi.

L besegn de se adatèr a n ambient nemich e

pien di perìcoi l’à soscedà l’ INTELIGENZA e

l’à fat a na vida che la scimies se mude, pian

pian, te l’om!

•L’era amò amò n muie valif a la scimia:

•L jìa sun doi piautes, ma no semper;

•L vivea de regoi;

•L magnèa bagoles, erbes, reijes, eves, insec, vermes;

•L se magnèa la cèrn vanzèda da la besties fieres;

•Per se defener l tirèa sasc e rames biné sù da jabas.

ACà 4–5

milions

De egn

•L’era deldut doipé;

•No l saea amò ciacèr, donca l

vivea amò de regoi;

•L magnèa bagoles, erbes, reijes,

eves, insec, vermes;

•L se magnèa la cèrn de la

besties che l troèa jà mortes;

•L vivea te gropes de 20 o 30

persones;

•L durèa sasc o bachec che l

troèa, ma no l saea i lurèr;

•L saea tor fora la megola dai osc;

Acà 4

milions de

egn

•L’era beleche n om;

•L’era più aut che l’australopitech;

•L’aea l cervel più gran, donca l’era più inteligent;

•L’aea emparà a smachèr la pera per se fèr sù erc e èrmes;

•L’era bon de ciacèr de picola besties con èrmes n muie scempies;

•L’era bon de se fèr sù sostes con rames e foes;

•Fosc l durèa n lengaz fat de sons e moc;

•L ge ensegnèa ai joegn l’èrt de smachèr la pera;

ACÀ 2 milions

De egn

L fajea èrc smacan na pera te l’autra . A chesta vida i

sasc (selesc) i doventèa spic e taenc.

L’homo habilis sbechèa la SELESC

La selesc l’é n sas

dur, ma che se

sbeca sorì.

Coi èrc de selesc la vita de l’homo habilis la era più sorida.

L podea taèr jù strizoles sotiles de cèrn e donca più tendres

da magnèr.

L’homo habilis ge ensegnèa ai joegn a lurèr la selesc.

L’é stat la pruma scola de la storia!

Co la pìcola èrmes l’homo habilis l’é doventà ciaciador.

Sia alimentazion la é doventèda più completa. La cèrn ge à dat più forza e snait.

Timpruma l ciacèa demò de picola besties.

L’homo habilis l’era RAISER: l se tramudèa da n post a l’auter per

chierir da magnèr.

L troèa alberch ti cougoi,

ma l’aea emparà a se fèr sù

uties scempies con rames e foes.

Te l’ AFRICA ACÀ 1,5 MILIONS DE

EGN

•L’era béleche valif de l’om modern.

•L’era più aut e l’aea giames e brac più lonc.

•L’aea l cef più gran e la masseles più pìcoles.

•L’aea emparà a scaèr la selesc da doi mans.

•L saea fèr èrc e èrmes con la pera, i osc e l

legn.

•L’era doventà n bon ciaciador e n bon

pesćiador.

•L’era raiser: l se tramudèa da n post a l’auter.

•L saea fèr sù sostes fortes de rames e foes.

•L’aea n lengaz n muie articolà.

•L’à arjont l’Europa e l’Asia.

L saea scaèr la selesc da doi mans (amigdales)

grotta grotta

L saea fèr sù èrc e èrmes n muie spic e taenc

con la pera, l legn e i osc.

L’era doventà n gran ciaciador. L saea fèr sù,

ensema a si compagnes, la tenetes per ciapèr

besties n muie granes

L besegn de

comunichèr

coi etres à

soscedà l

svilup de n

lengaz

articolà.

Ma soraldut l’à

emparà a ciapèr

l

Timpruma no l’era bon de empeèr l fech, ma

demò de l ciapèr e de l tegnir semper vif.

Dapò l’à emparà a tizèr smacan doi toc de

selesc un te l’auter. La bolifes che crodèa su

mingol de erbes seces e rames sotii

soscedèa la fiames.

L podea empeèr l fech ence col sfreèr doi pìcoi

bachec de legn dur e sut. L sfreament sciudèa i

legnes che ge tachèa fech a la erbes seces o a la

fòrfola.

Co la descorida del fech, la vita de l’om la è

stata de segur più sorida!!

Col fech l’à podù fèr sù èrmes e èrc più

forc e tegnices.

L’à podù enlumenèr la net e lascèr lò de aer

tema del scur. L’à descorì l piajer de ciacolèr

entornvìa a n bel fech ciaut.

L’é stat bon de tegnir dalonc la besties

fieres.

L’à tacà a ciacèr col fech. L sperdea la besties col fech e l les spenjea ti straverc .

L’à podù se chejer la cèrn per la magnèr più tendra e la digerir miec.

Cef più gran= più post per l

cervel

DONCA

più

INTELIGENZA

Magnador de cèrn

cheta e donca più

tendra

La masseles

doventa più

pìcoles

Col fech l’à podù fèr la creida. L’ aea emparà

a ge dèr a la creida la forma de n còcol o de

n piat e dapò l la meteà a chejer soravìa fech.

L’homo erectus l’era amò raiser. L cognea

se tramudèr da n post a l’auter per chierir da

magnèr.

L troèa alberch ti cougoi.

O l se fajea sù de scempia uties de rames

e foes.

Col fech l’à podù se sciudèr e se tramudèr

ence ti posć più freic.

L besegn de

magnadiva à

spent l’homo

erectus a

arbandonèr

l’Africa e a se

tramudèr te

l’Europa e te

l’Asia.

La glaciazions aea giacià l mèr. Se aea fat ponc naturèi anter la

teres, donca l’homo erectus à podù arjonjer teritories n muie

dalonc ence se amò no l cognoscea la navigazion.

I viajes dureà egn e egn. I omegn se sposteà pian pian a pe

percheche amò no i aea enventà la roda. Endèna l viac morìa jù

i veies e nascea i bec e chi che ruèa te l’Europa o te l’Asia l’era i

fies di fies de chi che l’ era partì da l’Africa.

Acà 200 mile egn l’om aea arjont

béleche dut l mond

La descorida del fech e l besegn de se adatèr al

tempram freit e a n ambient n muie nemich à azelerà….

L’om per soraviver à cognù projetèr en

seghit de neva strategìes e svilupèr

Se à mudà te

= SAPIENTE, bon de

pissèr e rejonèr!

•L’era oramai n muie valif a l’om modern.

•L’era piutost aut: i omegn i era auc presciapech 165 zentimetres, la fémenes les era mingol più pìcoles.

•La masseles les era desvalives de cheles de la scimies e l cef l’era doventà più gran.

•So corp l’aea manco pei.

L’homo sapiens

saea fèr sù èrmes e

èrc n muie tegnices

con la peres, i osc, l

legn e i nerves de la

besties.

L’era n bon CIACIADOR e

PESĆIADOR

L vivea te gropes n muie organisé, olache duc fajea

sia pèrt: i omegn jìa a ciacia e la fémenes binèa sù

bàgoles, fruc e reijes.

L lengaz l’era oramai evolù e n muie articolà.

L’era amò RAISER

L’ homo sapiens se tramudèa da n

post a l’auter. L ge jìa dò a la

armentarìes de la besties per les

ciacèr

L stajea ti

cougoi…

Indossava vestiti fatti

di pelliccia o di pelli

di animali per

difendersi dal freddo.

o te ìtenes fates sù de rames,

foes, pels de besties

Per la pruma outa te la storia l’om à svilupà l CULT

DI MORC.

L’om oramai l pissèa, l rejonèa, l’aea

SENTIMENC. No l’era più na bestia, ma

delbon n OM!

L’homo sapiens

à tacà a sepolir

i morc e a

ornèr la fosses

con fiores,

èrmes, colènes

e roba che la

era stata del

mort.

I pièa l corp del mort sun costei, desche l dormissa e i lo metea te fosses ciavèdes tel crep o te la tera.

L’ homo sapiens più

de nonzech l’é stat

L’OM DE

NEANDERTHAL

Del 1957 i à troà so resć te la Germania.

L’om de Neanderthal l’era n muie fort e l’é stat bon

de soraviver ti paìjes freic del nord de l’Europa de

gra a so gran INTELIGENZA.

Amò anchecondì,

no se sà co e

perché, i omegn de

Neanderthal da

zeche ora i se à

desfantà.

L temp de la pera lurèda

L mond l’é dominà

da l’ HOMO

SAPIENS SAPIENS

= Doi outes sapient

L sà pissèr, rejonèr, se troèr strategìes per fèr fora i problemes e soraviver.

Su la Tera l’era amò la gran

glaciazion.

La giacia corìa gran pèrt de la teres e

olache no l’era neif e giacia l’era n muie

freit.

L besegn de soraviver à guzà l’inteligenza

de l’om. L’à cognù se pissèr en seghit

strategìes per no morir de freit e de fam.

L’aea arjont na tecnica ecezionèla

tel frabrichèr èrc e èrmes semper

miores e percacenc.

L saea fèr sù còcoi, scudeles e piac de

creida che l’ ornèa con dessegnes e

decorazions.

L’era bon de concèr la pels per fèr

sù guanc, ìtenes, tendes, ciuzé,

contegnidores,….

L’era n ciaciador e n pesćiador n muie bon.

L’aea emparà a fèr sù ciates e

bèrches per passèr via ruves e

leghes.

L vivea te tribù olache duc aea so dover. L’ era

amò RAISER e l se tramudèa en seghit per troèr

magnadiva.

L cherdea te la MAGÌA.

Te ogne tribù l’era n strion che

pratichèa la magìa.

I rituèi magics servìa per

garatèr la ciacia, per scarèr la

magagnes, per parèr demez i

spiric catives, e c.i. (e coscì inant)

Con l’homo

sapiens

sapiens nasc

l’ ÈRT L depenjea per

contèr coche la era

jita la ciacia o per

la garatèr e tegnir

dalonc i perìcoi.

L depenjea

sui parees

di cougoi

con

colores

naturèi

Acà 11 mile egn, l’é fenì la gran glaciazion.

Dedant a l’om se averjea na NEVA ERA!

De segur l’é

stat la fémenes

che à descorì

l’agricoltura…

…e desche duta la descorides, ence

l’agricoltura la é stata descorida ADINFAL (PER CAJO)!!!

L’om no aea più de besegn de se tramudèr per

troèr magnadiva, ma l coltivèa la piantes.

No l’a più cognù esser raiser,

l’ à podù doventèr STÀBOL!

L’à tacà a fèr sù

ìtenes semper più

beles, tegnices e

sorides.

L les fajea sù una

apede l’autra.

L’é nasciù coscita i prumes VILAJES.

copyright copyright copyright copyright

L’à enventà

la RODA.

L’om à tacà a arlevèr la besties. Ades no l’era più

de besegn de jir a ciacia per magnèr. La besties

l les arlevèa e l les copèa per magnèr.

La besties ge dajea ence lèna, eves, lat e l les

durèa per coltivèr i ciampes.

L’om l’é doventà n agricoltor e n arlevador!

L cian l’é stat l prum animèl a vegnir mesteà.

Fosc l’é per chest che ence anchecondì l’é l

mior amich de l’om!!!

La vita ti vilajes la era n muie

organisèda.

L’arlevament de la feides dajea l met de

aer la LÈNA….

….che vegnìa filèda e

tesciuda col telé

La tera dajea magnadiva: l’om primitif à

tacà a la considerèr na DIVINITÀ.

Per la Mère Tera i fajea rituèi magics, i ge

sporjea sacrifizies e i fajea zerimonies.

L’om a tacà a durèr

la creida per fèr sù

statues che aea n

segnificat magich e

religious.

LA VERGINE DI WILLENDORF

L’era na statua en onor de la Mère Tera che dajea la vita e la bondanza del regoi.

Acà prescipaech 7.000 egn l’om à descorì i

metèi

L RAM l’é stat l prum metèl a esser

descorì percheche l colèa a tempradura

no massa auta.

Più tèrt, per fèr più dur e tegnic l ram i

omegn à metù ensema l ram col stagn e

i à enventà l BRON.

Tinultìma l’é stat

descorì l FER che aea de

besegn de

tempradure n

muie aute per

colèr, donca

servìa forgn che

sciudèa n muie.

Coi metèi i fajea

dededut: ponte

de frizes, lances,

spades, badii,

còcoi, fauc,

zapes, asces,

ornamenc…

Acà presciapech

5.000 egn l’om à

sentù l besegn

de aer n strumen

per poder tegnir

adiment dut chel

che sozedea.

L’à enventà la SCRITURA

Con l’invenzion de la

SCRITURA fenesc la

PREISTORIA

e taca via