CentenarioCentenario dada profesoraprofesora DonaDona … Escola... · 2010. 4. 16. · súasúa...

Núm.Núm. 6868

TresTres muIleresmuIleres normalistasnormalistas

AA historiahistoria dada NormalNormal dede PontevedraPontevedra éé aa historiahistoria dede trestres mulleres:mulleres: ErnestinaErnestina Otero,Otero, JoJosefasefa RosónRosón ee MaríaMaría Padrón.Padrón. XuntoXunto aa outrasoutras ee outrosoutros dede memenornor relevo,relevo, elaselas constituíanconstituían aa verdadeiraverdadeira "trinidade""trinidade" clausclaustraltral dodo MaxisterioMaxisterio parapara homeshomes ee mulleres.mulleres. EranEran elaselas asas queque levabanlevaban aa direccióndirección realreal e,e, sosoborbor dede todo,todo, fácticafáctica daqueladaquela Escola.Escola. TresTres mulleresmulleres benben didiferentesferentes polopolo seuseu caráctercarácter ee estiloestilo pedagóxicopedagóxico...... DelasDelas fafalábaselábase sempresempre coidandocoidando esespecialmentepecialmente poñerpoñer oo artigoartigo diantediante...... AA RosónRosón ee aa PadrónPadrón eraneran demasiadodemasiado seriasserias ee ininquisitorias.quisitorias. DuraDura ee rigorosarigorosa aa Rosón,Rosón, dunhadunha acentuadísimaacentuadísima relixiosidaderelixiosidade ee excesivoexcesivo forformalismo.malismo. EleganteElegante ee sensiblesensible aa Padrón,Padrón, anqueanque dunhadunha certacerta opacidadeopacidade pedagóxica.pedagóxica. HaHabíabía entreámbalasentreámbalas dúasdúas unhaunha guerraguerra segredasegreda ee unhaunha pazpaz concertada.concertada. DaDa RosónRosón recirecibíamosbíamos unun coñocementocoñocemento metimeticulosoculoso dasdas terrasterras dede EspañaEspaña ee dada Padrón,Padrón, espléndidasespléndidas lectulecturasras dosdos clásicosclásicos dada literatura.literatura. PedagoxíaPedagoxía ee HistoriaHistoria dada EduEducacióncación eraneran asas disciplinasdisciplinas dada Otero.Otero. OutraOutra pedagoxíapedagoxía ee unun conceptoconcepto diferentediferente dada educaeducación.ción. AA claseclase ee aa estirpeestirpe pedapedagóxicagóxica dada OteroOtero apareceaparece cocorroboradarroborada nono redescubrimenredescubrimentoto queque deldelaa fixenfixen recentemenrecentementete aoao traversotraverso dosdos seusseus arquiarquivosvos fa,miliares:fa,miliares: correspondencorrespondenciacia concon LuisLuis dede Zulueta,Zulueta, audaaudacesces iniciativasiniciativas republicanas,republicanas, apuntesapuntes interesantísimosinteresantísimos sosobrebre unun novonovo conceptoconcepto dede esescolacola rural,rural, desterrosdesterros...... EE unun discretodiscreto ee fondofondo sentimentosentimento relixioso,relixioso, nuncanunca exhibidoexhibido concon ostentación.ostentación. UnhaUnha relixiosidarelixiosidadede queque hoxehoxe teríamosteríamos queque sisituartuar nana órbitaórbita dada teoloxíateoloxía dada liberación.liberación. iEiE asas súassúas notasnotas dede clase!clase! ReleéndoasReleéndoas agora,agora, tritrinntata ee tantostantos anosanos dempois,dempois, atoatopopo ajíají clarosclaros sinaissinais dosdos homeshomes dada InstituciónInstitución LibreLibre dede EnseEnseñanza.ñanza. AromasAromas dede Giner,Giner, CosCossíosío ee Castillejo.Castillejo. InterpretaInterpretaciónscións comúns.comúns. ComoComo unun vellovello latexolatexo humanista.humanista. AlgoAlgo queque nana súasúa vozvoz docedoce ee suave,suave, adquiriadquiriríaría oo tonton dunhadunha experienciaexperiencia ee unhasunhas ilustraciónsilustracións brutalmenbrutalmentete apoucadasapoucadas polopolo dramadrama dada guerra.guerra.

HERMINIOHERMINIO BARREIROBARREIRO

E.E. Otero,Otero, dede estudanta.estudanta.

EmestlnaEmestlna OteroOtero yy C.C. RamónRamón coascoas alumnasalumnas dede OurenseOurense nunhanunha excursiónexcursión áá TOX8.TOX8.

CentenarioCentenario dada profesoraprofesora DonaDona ErnestinaErnestina Otero'Otero'

oo OeuOeu clasesclases dasdas EscalasEscalas NormalesNormales dede OurenseOurense ee PontevedraPontevedra CorrespóndemeCorrespóndeme amínamín introdúcirintrodúcir ee organizarorganizar dentrodentro destasdestas páxinaspáxinas unhaunha serieserie dede colaboraciónscolaboracións

que,que, dendedende diversosdiversos pontospontos dede Galicia,Galicia, tratantratan dede rescatarrescatar dada clandestinidadeclandestinidade unhaunha dasdas biografíasbiografías femeninasfemeninas máismáis salientablessalientables dada nosanosa educacióneducación contemporánea.contemporánea. OO centenariocentenario dodo seuseu nacemento,nacemento,

acaecidoacaecido oo 2323 dede outubrooutubro pasado,pasado, éé unhaunha disculpadisculpa parapara dardar unhaunha maiormaior difusióndifusión óó seuseu perfilperfil humanohumano e'e' profesional,profesional, queque xaxa forafora situadosituado coco artigoartigo dede HerminioHerminio BarreiroBarreiro sobresobre "Tres"Tres mulleresmulleres normalistas".normalistas".

EE steste artigoartigo foifoi presentadopresentado nono recenterecente coloquiocoloquio sosobrebre "Mujer"Mujer yy EducaciónEducación enen EspañaEspaña (1868-1975)",(1868-1975)", dodo calcal reproducimosreproducimos algúnsalgúns párrafospárrafos enen columnacolumna aa parte.parte. TampoucoTampouco sese podepode reducirreducir áá celebracióncelebración dodo centenario,centenario, óó estudoestudo queque preparaprepara oo seuseu neto,neto, ManoloManolo PuPuga.ga. OO centenariocentenario cecaiscecais fosefose oo móvilmóvil parapara queque AnxoAnxo PortoPorto Ucha,Ucha, CarmenCarmen PereiraPereira ee eueu mesmomesmo collamoscollamos concon certocerto enentusiasmotusiasmo aa tarefatarefa dede aportaraportar nonovosvos datosdatos que,que, porpor fallafalla dede unauna producciónproducción bibliográficabibliográfica extenextense,se, atópanseatópanse nasnas fontesfontes máismáis insospeitadasinsospeitadas comocomo osos seusseus apuntesapuntes dede clase,clase, aa testemuñatestemuña dosdos compañeiroscompañeiros ee compañeicompañeiras,ras, aa lembranzalembranza dosdos seusseus alumnos.alumnos. EspecialEspecial interésinterés gargardandan osos dezdez anosanos longoslongos dede desdesterroterro enen Ourense,Ourense, dede impotenimpotenciacia diantediante dundun réximeréxime dede antipeantipedagoxíadagoxía queque tiñatiña secuestradassecuestradas asas grandesgrandes esperanzasesperanzas postaspostas porpor tódolostódolos educadoreseducadores libreslibres nana SegundaSegunda República.República.

ErnestinaErnestina ElenaElena OteroOtero SesteloSestelo nacíanacía enen RedondelaRedondela nono 2323 dede outubrooutubro dede 1890,1890, unun mesmes queque seríasería propensopropenso ásás revolucións.revolucións. ElaEla querendoquerendo facerfacer honrahonra óó mesmes enen queque naceu,naceu, caracterízasecaracterízase dendedende novanova porpor serser unhaunha mullermuller emancipada,emancipada, protagonistaprotagonista dodo seuseu propiopropio destino.destino. CandoCando leoleo aa súasúa traxectoriatraxectoria estudiantil,estudiantil, lémlémbromebrome dede candocando escribínescribín "Anto"Antoniániá Ortiz,Ortiz, primeiraprimeira mullermuller insinspectora".pectora". EnEn ámbalasámbalas duasduas notonoto unun interésinterés especialespecial porpor desemdesempeñarpeñar papeispapeis nosnos queque tiverantiveran aa exclusivaexclusiva osos homes.homes. SonSon todatoda unhaunha provocaciónprovocación óó ensinoensino dedecominómico,cominómico, ancladoanclado enen estrucestructurasturas medievais.medievais. PrimeiroPrimeiro fansefanse mestrasmestras superiores,superiores, dasdas queque xaxa cobrabancobraban 1313 pesospesos óó mesmes ee cacasequeseque podíanpodían pagarpagar aa pensión.pensión.

LoitanLoitan contracontra esaesa situaciónsituación dede indignidadeindignidade dodo maxisterio,maxisterio, milimilitandotando nono asociacionismoasociacionismo inciincipiente.piente. MáisMáis esoeso nonnon abondaba;abondaba; dandan oo saltosalto dede ingresaringresar nana EsEscuelacuela dede EstudiosEstudios SuperioresSuperiores deldel Magisterio,Magisterio, nana secciónsección dede CienciasCiencias candocando oo "normal""normal" seríasería ingresaringresar nana dede LetrasLetras ouou LaboLabores.res. Codéanse,Codéanse, pois,pois, coscos LuzuLuzuriaga,riaga, Barnés,Barnés, ouou oo nosonoso VicenVicentete Risco.Risco. AjíAjí recibironrecibiron unun forteforte pousopouso científicocientífico ee taméntamén humahumanístico,nístico, .da.da manman dede OrtegaOrtega ee GassetGasset ouou dede LuisLuis dede Zulueta.Zulueta. TremendoTremendo contrastecontraste entreentre aa "educación"educación dede señoritas"señoritas" ,(he,(herenciarencia dosdos tempostempos dede dominiodominio dada noblezanobleza cortesana),cortesana), queque re're'cibíancibían asas mozasmozas distinguidasdistinguidas cascas vilasvilas ee cidadescidades galegasgalegas ee aa formaciónformación universitariauniversitaria elexidaelexida polaspolas ilustresilustres pedagogas.pedagogas.

NonNon eraera habitualhabitual oo enensinosino enen galego,galego, mesmomesmo nosnos círculoscírculos máismáis concientizadosconcientizados (o(o propiopropio RiscoRisco ensinabaensinaba enen castelán),castelán), polopolo queque éé moimoi probableprobable queque donadona ErnestinaErnestina estiviseestivise dede acoracordodo coacoa "norma","norma", nesteneste ponto.ponto.

Solpréndenos,Solpréndenos, nono obstante,obstante, cocomomo unhaunha dasdas mulleresmulleres firmantefirmante dodo ManifestoManifesto dosdos intelectuaisintelectuais galegosgalegos enen favorfavor dodo EstatutoEstatuto dede Autonomía,Autonomía, xuntoxunto coacoa MaríaMaría PéPérez,rez, enen febreirofebreiro dede 1933.1933. EnEn amamplosplos sectoressectores dodo maxisteriomaxisterio ainaindada sese argumentabaargumentaba queque aa AutoAutonomíanomía podíapodía supoñersupoñer aa voltavolta ÓSÓS tristestristes tempostempos dede dependenciadependencia dosdos Concellos.Concellos. EsteEste medomedo nonnon afectabaafectaba ásás mentesmentes vangarvangardistas.distas.

ParaPara asas autoridadesautoridades dada RepúRepública,blica, donadona ErnestinaErnestina eraera aa perpersoasoa máismáis idóneaidónea dede caracara áá pospostata enen marchamarcha dunhadunha reformareforma educativaeducativa enen profundidade.profundidade. PorPor elo,elo, IIeIIe confiaronconfiaron asas dúasdúas instituinstituciónscións máismáis importantes:importantes: aa EscoEscolala dede MaxisterioMaxisterio (directora(directora nosnos últimosúltimos mesesmeses dodo primeiroprimeiro biebienio),nio), ee oo CondelloCondello ProvincialProvincial dede PrimeiroPrimeiro EnsinoEnsino (presidenta(presidenta dede 19331933 aa 1935).1935). AlgoAlgo semellantesemellante pasoupasou enen Orense,Orense, poñendopoñendo aa donadona ConchaConcha RamónRamón ee aa MaManuelnuel Maceda,Maceda, respectivamente,respectivamente, nestesnestes cargos.cargos.

X.M.X.M. CIDCID

AAsúasúa presenciapresencia nono ConselloConsello ProvincialProvincial NoNo ConselloConsello Provincial,Provincial, mentresmentres ManuelManuel MacedaMaceda eraera

blancoblanco dasdas críticascríticas máismáis durasduras porpor parteparte dodo maxisteriomaxisterio proprogresista,gresista, donadona ErnestinaErnestina cónqueríucónqueríu levarlevar adianteadiante osos seguinseguintestes propósitos:propósitos: fomentofomento dada asistenciaasistencia áá escala,escala, impulsoimpulso dasdas construcciónsconstruccións escolares,escolares, ampliaciónampliación dada educacióneducación dede aduladultos,tos, apoioapoio ee alentoalento ósós consellosconsellos municipais,municipais, cooperacióncooperación coascoas xuntasxuntas municipaismunicipais nana utilizaciónutilización dosdos camposcampos agrícolasagrícolas experimentais,experimentais, dosdos tallerestalleres artesanaisartesanais ee industriaisindustriais relacionarelacionadosdos caca desenrolodesenrolo dodo país,país, fomentofomento dodo esestudatuda ee investigacióninvestigación .das.das característicascaracterísticas históricas,históricas, xeográficasxeográficas ee culturaisculturais dede GaGalicia.licia.

EnEn síntese,síntese, pódesepódese decirdecir queque levoulevou óó máximomáximo exponenteexponente aa pedagoxíapedagoxía recibidarecibida dada ILE.ILE. ee dada EscalaEscala dede EstudiosEstudios SuperioSuperioresres dodo Maxisterio,Maxisterio, nonnon decepcionóudecepcionóu osos seusseus amigosamigos galegaleguistasguistas ee respondeurespondeu áá confianzaconfianza depositadadepositada nelanela palapala RepúRepública.blica.

RepresiónRepresión ee desterrodesterro

oo cercocerco postaposta polopolo réximeréxime franquistafranquista áá familiafamilia dede donadona ErErnestinanestina OteroOtero supónsupón unun exemexemploplo máismáis dede queque aa represiónrepresión foifoi tantan inxustainxusta comocomo salvaxe.salvaxe. OO seuseu irmánirmán Pedro,Pedro, alcaldealcalde republicarepublicanono dede Redondela,Redondela, morreumorreu enen novembronovembro dodo trintatrinta ee seis.seis. OO seuseu home,home, LuisLuis Pereira,Pereira, foifoi perseperseguidoguido ee torturadotorturado atéaté aa súasúa mormortete enen xuñoxuño dede 1937.1937. OO seuseu irmánirmán GustavoGustavo ee oo seuseu cuñadocuñado XoséXosé Pereira,Pereira, condeadoscondeados aa penapena dede morte,morte, lagolago conmutadaconmutada porpor cacadeadea perpetua.perpetua. AsAs súassúas irmánsirmáns LolaLola ee EsperanzaEsperanza taméntamén sufrironsufriron diversasdiversas sancións.sancións.

ErnestinaErnestina Otero,Otero, óó igualigual queque tantostantos outrosoutros ensinantes,ensinantes, nonnon poidopoido principiarprincipiar concon normalidanormalidadede oo cursocurso académicoacadémico 1936-37.1936-37. QuedouQuedou suspendidasuspendida dede empreempregogo ee soldosoldo aa 1010 dede novembronovembro dede 1936,1936, porpor mantersemanterse nasnas súassúas tesesteses democráticasdemocráticas ee progreprogresistas.sistas. AA situaciónsituación seme/labaseme/laba poucopouco doadadoada parapara mantermanter posposturasturas dede resistencia:resistencia: físicamenfísicamentete diminuta,diminuta, coacoa familiafamilia rota,rota, constantesconstantes ataquesataques áá casacasa ee áá boticabotica familiarfamiliar porpor negáransenegáranse aa asistirasistir ásás "manifestacións"manifestacións papatrióticastrióticas ".". Impartmdoc~sespart~u~Impartmdoc~sespart~u~

resres conquireconquire sacarsacar adianteadiante oo queque quedabaquedaba dada súasúa casa,casa, papagargar asas contínuascontínuas multas,multas, axudaraxudar ásás familiasfamilias dosdos presospresos coñecicoñecidosdos ee mesmomesmo dosdos presospresos dede SanSan SimónSimón ee doutrasdoutras cadeas.cadeas. NaNa súasúa casacasa chegachega aa constituirconstituirsese unun "roupeiro""roupeiro" parapara facilitarfacilitar vestimentavestimenta ósós propiospropios presos.presos.

OO seuseu futurofuturo comocomo formadoraformadora dede formadoresformadores dependíadependía dada ararbitrariedadebitrariedade dasdas ComisiónsComisións dede Depuración:Depuración: oo 1212 dede xuñoxuño dede 19371937 decidendeciden separalaseparala definitidefinitivamentevamente dodo ensinoensino ee daladala dede baixabaixa nono escalafón.escalafón. NunhaNunha revirevisiónsión enen decembrodecembro dede 1939,1939, dedecidenciden repoñelarepoñela nono cargo,cargo, concon trasladotraslado forzosoforzoso ee inhabilitacióninhabilitación parapara cargoscargos directivos.directivos.

AA NormalNormal dede OutenseOutense vesevese asíasí beneficiadabeneficiada porpor estaesta medimedida,da, podendopodendo contarcontar durantedurante máismáis dede 1010 anosanos caca MaxisterioMaxisterio dunhadunha dasdas profesionaisprofesionais máismáis íníntegrastegras dada súasúa historia.historia. AtrásAtrás quedflbaquedflba nunhanunha cunetacuneta oo carpocarpo sensen vidavida dede quenquen forafora profesorprofesor dede CienciasCiencias nosnos anosanos dada RépúRépúb/ica,b/ica, JacintoJacinto Santiago;Santiago; atrásatrás quedabanquedaban asas amenasamenas clasesclases dede PedagoxíaPedagoxía dede DonDon EmilioEmilio Amor;Amor; atrásatrás quedabaquedaba oo nacionalismonacionalismo dede DonDon Vicente,Vicente, sese benben podepoderíanrían falarfalar deldel candocando ninguénninguén esescoitase;coitase; enen fin,fin, xaxa pasarapasara oo desdesterroterro aa LugoLugo dede DonaDona AntoniaAntonia OrtizOrtiz ee asas sanciónssancións impostasimpostas aa ManuelManuel MacedaMaceda ee ConcepciónConcepción Ramón,Ramón, concon quenesquenes podíapodía emempezarpezar unhaunha amizadeamizade taméntamén clandestina.clandestina. TodoTodo oo queque valesevalese aa penapena teríatería queque mantersemanterse clanclandestino,destino, agardandoagardando osos tempostempos queque sósó osos máismáis fortesfortes chegaronchegaron aa coñecer.coñecer. DonaDona ErnestinaErnestina momorreurreu enen 1956,1956, sensen apenasapenas percipercibirbir aa suavizaciónsuavización dodo franquisfranquismo,mo, maismais algoalgo /le/le transmitíatransmitía osos seusseus alumnos,alumnos, dundun xeitoxeito empáempáticotico ee informal,informal, queque /les/les levabalevaba aa intuirintuir modelosmodelos dede educacióneducación didiferentes.ferentes. EnEn pazpaz descansedescanse dodonana Ernestina.Ernestina.

Jueves,ee Jueves, 88 dede noviembrenoviembre dede 19901990_28-_28-A-tlá-nt-ieo----A-tlá-nt-ieo---- NANA ESCOLAESCOLA

ExperienciaExperiencia sobresobre aa árboreárbore

UnUn grupogrupo dede profesore.'a.profesore.'a. elucubramoelucubramo••••obreobre unhaunha vinculaciónvinculación da.da. actividadesactividades docentesdocentes áá realidaderealidade naturalnatural galegagalega ee dada proxecciónproxección destadesta iniciativainiciativa áá nosanosa prácticapráctica pedagóxica.pedagóxica. A.iA.i naceunaceu estaesta

experienciaexperiencia sobresobre aa árbore.árbore. OO debaterdebater sobresobre oo tematema xurdironxurdiron a.a. idea.idea. dede integra-laintegra-la escolaescola nono entorno,entorno, dadadada aa actualactual fallafalla dede iniciativa.iniciativa. existentesexistentes nesteneste ....nsonso nono terreoterreo escolar.escolar.

?? ¿?¿?

ObxetivosObxetivos nn ee metodoloxíametodoloxía

oo TratouseTratouse dede tacertacer unun ensinoensino distintódistintó ParaPara aa experienciaexperiencia fixáronfixáron

sese obxetivosobxetivos dodo tipotipo dede facilifacilita-lata-la interrelacióninterrelación entreentre alumalumnosnos ee profesoresprofesores nunnun marcomarco diferentediferente óó convencional,convencional, crearcrear lazoslazos dede amistadeamistade entreentre eles,eles, tentartentar facerfacer unun ensinoensino

•• distintodistinto óó maxistralmaxistral óó saca-lasaca-la aprendizaxeaprendizaxe forafora dada aula.aula. DeiDeixarxar porpor unsuns díasdías oo ensinoensino estáestáticotico porpor unun dinámicodinámico ee vivo,vivo, ondeonde aa participaciónparticipación dodo alumalumnono sexasexa decisivadecisiva nono proceso,proceso, incentiva-laincentiva-la sensibilidadesensibilidade dede caracara aa unun mediomedio ecolóxicoecolóxico moimoi deterioradodeteriorado polapola acciónacción dodo home,home, facerfacer fincapéfincapé nana proproblemáticablemática dada árboreárbore nosnos tetemasmas dada protecciónprotección dasdas formaformaciónscións arbóreasarbóreas diantediante dede proproblemasblemas comocomo osos incendios,incendios, aa deforestación,deforestación, aa desertizacióndesertización etc.etc.

OO queque sese perseguíaperseguía eraera enen definitivadefinitiva oo achegamentoachegamento óó entornoentorno máismáis inmediato,inmediato, tendotendo aa esteeste comocomo aa basebase dada aprenaprendizaxe,dizaxe, oo fomentofomento dodo traballotraballo enen grupogrupo enen equipasequipas ee oo em-em

pregoprego dede tódolostódolos materiaismateriais posiblesposibles porpor moimoi diversosdiversos queque estesestes foranforan (xornais,(xornais, fotografotografías,fías, diapositivas,diapositivas, diaporadiaporamas,mas, vídeo,vídeo, fotocopias,fotocopias, .Iibros,.Iibros, revistas,revistas, poemas,poemas, ordenadoordenadores,res, árbores,árbores, herbarios,herbarios, etc.)etc.).... ::

EnEn cantocanto aa metodoloxíametodoloxía ele-:ele-: xiusexiuse oo enfoqueenfoque globalizadorglobalizador ouou interdisciplinar,interdisciplinar, dede caracara aa procuraprocura dundun ensinoensino activoactivo anovadoranovador ondeonde sese traballetraballe concon cuestións,cuestións, interrogantes,interrogantes, pespescudascudas ee hipótesis,hipótesis, unun ensinoensino experimentalexperimental basadobasado enen "aprender"aprender aprendendo",aprendendo", ondeonde oo alumnoalumno adeprendeadeprende porpor -sí-sí mesmo,mesmo, ondeonde ésteéste faifai investi"investi" gacióngación directa,directa, explora,explora, xogaxoga ee experimenta.experimenta. EE aa pedagoxíapedagoxía dodo descubrimento,descubrimento, nana calcal dádáselleselle maismais importanciaimportancia áá calicalidadedade dasdas aprendizaxesaprendizaxes queque áá can.tidade,can.tidade, ee faisefaise fincapéfincapé nono procesoproceso dede procuraprocura ee resoluresoluciónción dosdos problemasproblemas propospropostos,tos, queque tenten máismáis valorvalor queque aa consecuciónconsecución dodo seuseu resultadoresultado obxetivo.obxetivo.

ee onsdeiramosonsdeiramos fundafundamentalmental aa experienciaexperiencia dosdos rapacelasrapacelas nono entorentornono ambiental,ambiental, poispois aa maioriamaioria dasdas actividadesactividades docentesdocentes estánestán normalmentenormalmente limitadaslimitadas ósós lindeslindes dada aulaaula ee fechadasfechadas nejaneja comocomo sisi forafora ununhaha gaiolagaiola ouou unhaunha burbuburbuxaxa ailladaaillada dodo restoresto dodo mundo.mundo. PensamosPensamos queque unun poucopouco dede aiaire,re, unun chiscochisco dede inovación,inovación, eraera convinteconvinte parapara decatarnosdecatarnos ee fafacercer decatardecatar ósós alumnosalumnos dodo dedesarranxosarranxo ambientalambiental nana ampliaamplia temáticatemática dada árbore.árbore. AA árboreárbore ofrecíaofrecía aa avantaxeavantaxe dede poderpoder 1a1acercer deladela unun tratamentotratamento monomonográficográfico extensoextenso ee concon moitosmoitos puntospuntos dede contactocontacto coacoa realreal idaidadede cotidián,cotidián, aa dosdos xornais,xornais, aa dosdos mediosmedios dede comunicacióncomunicación ee aa dasdas nosasnosas propiaspropias vidasvidas ee vivencias.vivencias. CompríaCompría logologo pensarpensar ee matinarmatinar sobresobre estaesta idea,idea, analianalisarsar nasnas xuntanzasxuntanzas dede profesoprofesoresres dede diferentesdiferentes enfoquesenfoques edueducativoscativos ee dede distintasdistintas disciplidisciplinas.nas. DeDe al'líal'lí naceríanacería todatoda ununhaha serieserie dede materialmaterial ee recursosrecursos dididácticosdácticos sobresobre aa temática,temática, queque nosnos permitiríapermitiría desenvolve-Iadesenvolve-Ia ex-ex

...periencia..periencia. AsAs nosasnosas inquedanzasinquedanzas xurxur

díandían dada urxenciaurxencia dunhadunha labouralaboura compartidacompartida entreentre docentesdocentes dede ensinazasensinazas mediasmedias dede caracara aa planificar,planificar, executar,executar, intercamintercambiarbiar ee elaborarelaborar ideas,ideas, materiaismateriais didácticos,didácticos, etc.etc. SeguimosSeguimos parapara eloelo osos criterioscriterios interdisciplinainterdisciplinares,res, taltal ee comocomo requiererequiere aa esenesenciacia dada educacióneducación enen xeral,xeral, ee dada educacióneducación ambientalambiental enen partiparticular.cular. OesteOeste xeitoxeito marcámonosmarcámonos comocomo obxetivoobxetivo encetarencetar aa crea-crea

ciónción dundun lugarlugar dede intercambiointercambio dede iniciativasiniciativas ee experienciasexperiencias pepedagóxicasdagóxicas dede caracara aa estudiarestudiar aa problemáticaproblemática dada árboreárbore nunnun sensosenso amplio,amplio, deseñardeseñar unun proproxectoxecto formativoformativo traballandotraballando osos aspectosaspectos teóricosteóricos ee dede métométodos,dos, elaborarelaborar materiáismateriáis pedagópedagóxicosxicos ee facer,facer, enen definitiva,definitiva, unhaunha educacióneducación activa,activa, queque favorefavoreceracera oo desenvolvementodesenvolvemento dede apaptitudestitudes ee actitudes,actitudes, queque permitipermitiranran coñece-Iacoñece-Ia realidaderealidade circuncircundantedante concon espírituespíritu críticocrítico ee parparticipativo.ticipativo. CoaCoa experienciaexperiencia creousecreouse unun fondofondo documentaldocumental ee bibliográficobibliográfico enen basebase aa publicapublicacións,cións, traballos,traballos, ideas,ideas, mfltomfltodos,dos, obxetivosobxetivos ee materialmaterial gráfigráficoco sobresobre oo tema.tema.

¿Qué¿Qué pretendíamospretendíamos concon estaesta experiencia?experiencia? QueríamosQueríamos inforinformar,mar, concienciar,concienciar, sensibilizar,sensibilizar, ee fomenta-lafomenta-la culturacultura dada árboreárbore ee sobresobre todotodo educareducar caracara aa proproblemáticablemática ambientalambiental centradacentrada nana árbore.árbore. VeíamosVeíamos queque osos nonosossos alumnosalumnos tiñantiñan necesidadenecesidade dede adquiriradquirir coñecementoscoñecementos parapara poderpoder comprendercomprender nosnos seusseus asaspectospectos máismáis básicosbásicos oo medio,medio, parapara conqueri-Iaconqueri-Ia maiormaior sensibilisensibilizaciónzación diantediante dosdos problemasproblemas ambientaisambientais queque osos impulsaranimpulsaran comocomo futurosfuturos cidadáns,cidadáns, aa unhaunha participaciónparticipación activaactiva dede xaxa ee fufuturatura nana suasua protección.protección. PersePerseguíamosguíamos ensinarensinar aa coñecercoñecer ee valora-lasvalora-las árboresárbores autóctonas,autóctonas, estuda-Iosestuda-Ios derradeirosderradeiros reductosreductos dasdas melloresmellores ee antergasantergas fragas,fragas, preservarpreservar ee protexerprotexer osos enclaenclavesves máismáis importantesimportantes ecolóxicaecolóxicamentemente falando,falando, ee facer,facer, porpor quéqué nonnon tamén,tamén, unhaunha labouralaboura con-con

cretacreta dede repoboaciónrepoboación concon espeespeciescies noblesnobles autóctonas,autóctonas, nunnun lulugargar pretopreto dosdos nososnosos centroscentros dede ensino.ensino. TodoTodo eloelo porqueporque coidácoidábamosbamos queque asas árboresárbores sigñifisigñificancan calidadecalidade dede vida,vida, porqueporque fallanfallan zonaszonas dede espaciosespacios ververdes,des, porqueporque haihai poucaspoucas árboresárbores nasnas vilasvilas ee urbes,urbes, porqueporque estánestán aa desaparecerdesaparecer osos bosquesbosques ee eloelo éé unhaunha perdaperda irreparable.irreparable. DuDuranterante oo cursocurso pasado,pasado, levamoslevamos adianteadiante unhaunha experienciaexperiencia gloglobalizadorabalizadora interdisciplinarinterdisciplinar ee inintercentros,tercentros, queque tivotivo comocomo tematema centralcentral ouou "idea"idea eixe"eixe" dede trabatraba110110 aa árbore.árbore. RealizámolaRealizámola profeprofesoressores ee alumnosalumnos dosdos trestres cencentrostros dede enensinosino mediomedio dede VilaVilagarcíagarcía dede Arousa,Arousa, oo LB.LB. Carril,Carril, oo LB.LB. CalvoCalvo SoteloSotelo ee oo InstitutoInstituto dede FormaciónFormación Profesional.Profesional. ColaboColaboraronraron unsuns milmil alumnosalumnos concon disdistintatinta intensidadeintensidade ee arredorarredor dede 5050 profesores.profesores. OO tematema foifoi trabatrabaliadoliado preferindopreferindo aa investigacióninvestigación frentefrente óó dogmatismo,dogmatismo, aa vivenciavivencia experimentalexperimental frentefrente aa erudición,erudición, aa creatividadecreatividade frentefrente aa reproreproducciónducción ee deúselledeúselle moitamoita imporimportanciatancia ee trascendenciatrascendencia óó aproaproveitamentoveitamento dosdos recursosrecursos persopersonaisnais aa nivelnivel mentalmental ee manualmanual ee áá inovación.inovación.

AA ideaidea eixeeixe dede "A"A Arbore"Arbore" foifoi tomadatomada comocomo tematema centralcentral arrearredordor dodo calcal desenvolvéronsedesenvolvéronse ununhaha mancheamanchea dede ricasricas ee variadasvariadas actividades.actividades. AA experienciaexperiencia cencentrousetrouse nana elaboraciónelaboración dunhadunha exposiciónexposición ee aa preparaciónpreparación ee celebracióncelebración dunhadunha "festa"festa dada árárbore".bore".

M.M. CHOUZACHOUZA EE R.R. CIDCID (do(do InstitutoInstituto dede Vilagarcía)Vilagarcía)

AA exposiciónexposición sobresobre aa árboreárbore

oo ElaboráronseElaboráronse 150150 paneispaneis ElaboráronseElaboráronse 150150 paneis.paneis. EstesEstes foronforon dede tata

mañomaño cartolina,cartolina, parapara poderpoder manexalosmanexalos millor.millor. AA elaboraciónelaboración dede cadacada panelpanel fíxosefíxose nasnas respecti-.respecti-. vasvas clases.clases. Así,Así, osos profesoresprofesores queque participabanparticipaban nana experiencia,experiencia, traballarontraballaron nasnas clasesclases coscos alumalumnosnos elaborandoelaborando aspectosaspectos dada árboreárbore queque tiñantiñan relaciónrelación coacoa asignaturaasignatura impartida.impartida. AsenadeAsenade tataménmén sese traballoutraballou forafora dada aula,aula, parapara serser quenesquenes dede pórpór aa puntopunto aa exposición.exposición.

AsAs asignaturasasignaturas queque intervironinterviron nana elaboraciónelaboración dada exposiciónexposición foronforon asas seguintes:seguintes: Informática,Informática, CienciasCiencias Naturais,Naturais, XeografíaXeografía ee Historia,Historia, LinguaLingua ee LiteraturaLiteratura Española,Española, LinguaLingua ee LiteraturaLiteratura Galega,Galega, Inglés,Inglés, Francés,Francés, Latín,Latín, Grego,Grego, FísicaFísica ee Química,Química, Matemáticas,Matemáticas, Debuxo,Debuxo, Relixión,Relixión, ee Etica.Etica. AA ideaidea eraera queque osos profesoresprofesores dasdas diferentesdiferentes asignatuasignaturasras traballarantraballaran aa exposiciónexposición parapara achegarseachegarse óó tematema dada árbore,árbore, dándolledándolle óó alumnoalumno unhaunha visiónvisión globalizadora.globalizadora.

AlgúnsAlgúns dosdos paneispaneis confecionadosconfecionados levabanlevaban porpor títulostítulos osos seguintes:seguintes: DescubreDescubre asas árboresárbores ee asas súassúas partes.partes. RecoñecementoRecoñecemento dunhadunha arborearbore potapota suasua copa.,copa., ZonasZonas verdesverdes dasdas cidadescidades euroeuropeas.peas. ZonasZonas verdesverdes dasdas cidadescidades galegas,galegas, BosBosquesques dada Arousa.Arousa. ArboresArbores dodo Salnés.Salnés. GaliciaGalicia ee asas árbores.árbores. Ecolo*,aEcolo*,a dasdas fragas.fragas. RelaciónsRelacións vexetavexetaciÓn-solo.ciÓn-solo. ArboresArbores ee polen.polen. AproveitamentoAproveitamento dada árboreárbore viva.viva. RelaciónRelación clima-vexetación.clima-vexetación. EnfermiEnfermidadesdades dasdas árbores.árbores. OsOs insectosinsectos ee osos carballos.carballos.

ArboresArbores enen extinción.extinción. OO acibroacibro aa únicaúnica expecieexpecie .protexida..protexida. LexislaciónLexislación sobresobre oo mediomedio natural.natural. ErosiónErosión ee vexetación.vexetación. ErosiónErosión ee incendios.incendios. UsoUso mediciñais.mediciñais. AA iIIaiIIa dede CortegadaCortegada ee asas árbores.árbores. AsAs árboresárbores ee oo inglés.inglés. AsAs árboresárbores ee aa Ifngua.Ifngua. NoNomenclaturamenclatura ee etimoloxías.etimoloxías. PoemasPoemas áá árbore.árbore. OsOs nososnosos montes.montes. Incendios.Incendios. Antropoloxía:Antropoloxía: oo cultoculto ásás árbores:árbores: ArboresArbores prodixio.prodixio. ArboresArbores célebres.célebres. Refraneiro.Refraneiro. ArquitecturaArquitectura ee árbores.árbores. ArboresArbores ee relixión.relixión. EticaEtica ee ecoloxía.ecoloxía. XogosXogos concon árbbres.árbbres. ArboresArbores ee libros.libros. ArboresArbores ee xornais,xornais, etc.etc.

FíxoseFíxose unun grangran esforzoesforzo porpor elaborarelaborar ee confeconfecionarcionar unhaunha exposiciónexposición dinámica,dinámica, basadabasada nunnun xeitoxeito dede ensinoensino activoactivo dodo tipotipo dada pedagoxiapedagoxia dodo descubrimentó.descubrimentó. AA exposiciónexposición nonnon eraera algoalgo fefechadochado ee rematado,rematado, .senon.senon queque estabaestaba abertaaberta óó alumnoalumno parapara queque ésteéste aa traballara,traballara, nonnon somensomentestes queque aa miraramirara ouou admirara.admirara. ParaPara elo,elo, cadacada panelpanel levabalevaba informacióninformación enen formaforma dede texto,texto, debuxos,debuxos, táboas,táboas, esquemas,esquemas, etc.etc. ee logologo unhaunha serieserie dede preguntaspreguntas queque motivabanmotivaban aa traballa-Iotraballa-Io panel,panel, pescudando,pescudando, buscandobuscando ee espigandoespigando dadatostos ee informaciónsinformacións parapara acada-Iasacada-Ias posiblesposibles resrespostas.postas. ComoComo datodato ilustrativoilustrativo pódesepódese aportaraportar oo dada confecciónconfección dede aproximadamenteaproximadamente 600600 prepreguntas,guntas, oo queque lIelIe dabadaba aa exexposeposeiónión unun enfoqueenfoque anovadoranovador ee dinámico.dinámico. EstaEsta exposiciónexposición percopercorreurreu osos trestres centroscentros dede estudioestudio ee aa CasaCasa dada CulturaCultura dede Vilagarcía.Vilagarcía.

Jueves,Jueves, 88 dede noviembrenoviembre dede 19901990

PreparaciónPreparación ee realizaciónrealización

dada fefestasta dada á~boreá~bore

AA preparaciónpreparación ee realizaciónrealización dada fermosafermosa "Festa"Festa dada árbore",árbore", consislíuconsislíu enen primeiroprimeiro lugar,lugar, enen motiva-losmotiva-los rapacesrapaces mediantemediante aa proxecciónproxección dede diapositivasdiapositivas nasnas clases,clases, visionadovisionado dede vívídeosdeos soborsobor dodo tema,tema, lecturalectura dede poemas,poemas, textos,textos, artigosartigos dede xornais,xornais, etc.etc.

SuperadaSuperada estaesta fase,fase, pasapasamosmos aa dada "Festa""Festa" propiamentepropiamente dita.dita.

ParaPara eloelo elexiuseelexiuse unun díadía onondede alumnosalumnos dosdos trestres centroscentros escolaresescolares citados,citados, enen númeronúmero dede arrededorarrededor dede mil,mil, plantaronplantaron árboresárbores nunnun montemonte comunalcomunal cercanocercano aa localidade,localidade, fíxosefíxose unhaunha comidacomida campestrecampestre ee acactividadestividades festivasfestivas concon xogosxogos variados.variados.

FoiFoi unhaunha xornadaxornada lúdicalúdica exextenuantetenuante concon actividadesactividades físifísicas,cas, parapara cava-loscava-los ocosocos dasdas árbores,árbores, paseospaseos polopolo monte,monte, disfrutedisfrute dede vistasvistas paisaxístipaisaxísticascas sobresobre aa ríaría dede Arousa,Arousa, xogos,xogos, convivenciaconvivencia entreentre osos rapacesrapaces dosdos trestres centroscentros ee enentretre oo profesorado,profesorado, queque normalnormalmentemente nonnon tenten oportunidadeoportunidade destasdestas postaspostas enen comúncomún sensen presaspresas nunnun ambienteambiente lúdico.lúdico.

200200 castiñelroscastiñelros

NoNo díadía dada "festa""festa" plantáronplantáronsese enen totaltotal douscentosdouscentos casticastiñeirosñeiros ee arredorarredor dede cencen carbacarba1I0s,1I0s, nonnon sensendodo posibleposible plantarplantar máismáis árbores,árbores, polapola dificultadedificultade dede conquerirconquerir máismáis exemplaresexemplares nono mercadomercado óó nonnon contarcontar coco apoioapoio dada AdministraciónAdministración ee terter queque levarlevar adianteadiante todatoda aa expeexperiencia,riencia, tantotanto aa exposiciónexposición cocomomo aa festa,festa, concon fondosfondos únecaúneca exclusivamenteexclusivamente dosdos centroscentros dede ensinoensino participantesparticipantes nana mesma.mesma.

ExperienciaExperiencia dede "Gaia""Gaia"

SaíuSaíu rúarúa oo númeronúmero onceonce dada RevistaRevista GalegaGalega dede EducaciónEducación concon certascertas anovaciónsanovacións nasnas súassúas páxinas,páxinas, peropero nana queque asas expeexperienciasriencias seguenseguen aa constituirconstituir unun pilarpilar indiscutibleindiscutible dada revista.revista. oo grupogrupo "Gaia""Gaia" dede EducaciónEducación AmAmbientalbiental dede OurenseOurense dada contaconta dunhadunha novanova experienciaexperiencia realizarealizadada concon bachilleresbachilleres nono XardínXardín dodo PosíoPosío dada cidadecidade dasdas Burgas.Burgas.

DespóisDespóis dede facerfacer unhaunha pepequenaquena historiahistoria ee descripcióndescripción dodo xardín,xardín, pasanpasan aa relatarrelatar asas paupautastas dede traballotraballo empregadas;empregadas; previamentepreviamente osos docentesdocentes esestructurantructuran oo materialmaterial dede apoioapoio coco queque vanvan contarcontar osos alumnosalumnos ee alumnas:alumnas: guíasguías dede actividades,actividades, fichasfichas dede observación,observación, planoplano dodo xardín,xardín, claveclave dede determinacióndeterminación dasdas especies,especies, asíasí comocomo láminasláminas ee materialmaterial 'bibliográfico'bibliográfico dede conconsulta.sulta. OO traballotraballo dosdos estudantesestudantes constaráconstará dede dúasdúas partes:partes: unhaunha aa desenrolardesenrolar nana claseclase ee outraoutra xaxa nono propiopropio lugarlugar dede estudio.estudio. CosCos datosdatos iránirán confeccionandoconfeccionando aa fificha,cha, localizandolocalizando aa árboreárbore nono croquis,croquis, buscandobuscando outrosoutros '' exemplaresexemplares dada mesmamesma especie,especie, familiarizándosefamiliarizándose coascoas clavesclaves dede identificaciónidentificación ee anotandoanotando asas rerelaciónslacións observadasobservadas entreentre aa árárborebore ee outoutrosros seresseres vivos.vivos.

NANA ESCOLAESCOLA

"Qulxem08"Qulxem08 converterconverter aa nosanosa culturacultura enen arboróflla".arboróflla".

AsAs adrninistraciónsadrninistracións nonnon apoiaron'apoiaron' estaesta actividadeactividade

oo OsOs centroscentros dede ensinoensino estánestán sempresempre enen precarioprecario económicamenteeconómicamente OsOs centroscentros dede ensinoensino estánestán sempresempre enen precarioprecario económicamenteeconómicamente falando.falando. EstaEsta éé unhaunha realidaderealidade queque

condicionacondiciona claramenteclaramente asas actividadesactividades didácticasdidácticas ee extraescolaresextraescolares aa realizarrealizar aoao langalanga dodo cursocurso académico.académico. AnoAno trastras anoano haihai fallafalla dede materiaismateriais bibliográficosbibliográficos ee documentaisdocumentais nosnos centros,centros, poispois nonnon haihai porpor supostosuposto bibliotecasbibliotecas dede aula,aula, ee aa dodo centrocentro soesoe serser moimoi incompleta,incompleta, polopolo queque comprecompre traballartraballar coscos

.. materiaismateriais aportadosaportados polopolo profesor.profesor.

UnhaUnha conclusiónconclusión aa destacardestacar foifoi aa fallafalla dede apoioapoio dasdas adminisadministracións,tracións, apesaresapesares dede terter sidosido estaesta solicitada.solicitada. AA dispersióndispersión dede competenciascompetencias administrativasadministrativas aa nivelnivel dede XuntaXunta nasnas súassúas conseconselIeríaslIerías (Educación(Educación ee AgricultuAgricultura),ra), aa DeputaciónDeputación Provincial,Provincial, ConcelloConcello etc.,etc., supoñensupoñen unun grangran freofreo nono desenvolvementodesenvolvemento axeiaxeitadotado dede actividadesactividades comocomo estaesta óó marearmarear óó profesoradoprofesorado nunnun mundomundo dede burocraciasburocracias ee papepapeleosleos queque nonnon solventasolventa asas necenecesidadessidades pedagóxicaspedagóxicas reais.reais.

EstaEsta experienciaexperiencia buscaba,buscaba, ee conseguiunoconseguiuno óó menosmenos enen parte,parte, recoñecerrecoñecer ee aclararaclarar conceptosconceptos coco obxetoobxeto dede fomenta-lasfomenta-las aptiaptitudestudes necesariasnecesarias parapara comcomprenderprender ee aprecia-lasaprecia-las interrelainterrelaciónscións entreentre oo alumnoalumno comocomo hohome,me, aa suasua culturacultura ee oo seuseu mediomedio bifísico,bifísico, crearcrear enen finfin nosnos discendiscentestes ununhaha sensibilidadesensibilidade ecolóxi-ecolóxi

5'5'

ca,ca, fuxindofuxindo dunhadunha sensibileríasensibilería falsafalsa dede caracara áá natureza.natureza. o.o. esescomezarcomezar osos profesoresprofesores veíamosveíamos comocomo algoalgo urxenteurxente suliñarsuliñar dendentrotro dosdos programasprogramas educativoseducativos oo queque faifai referenciareferencia áá árboreárbore ee ósós bosques,bosques, porpor serser tantan importanimportantestes aa nivelnivel ecolóxico,ecolóxico, económieconómicoco ee social,social, ee porpor serser unun gravegrave problemaproblema ambientalambiental dede GaliciaGalicia oo tematema dosdos incendiosincendios forestais.forestais. AA nosanosa culturacultura éé arborófobaarborófoba ee nósnós quixémolaquixémola converter,converter, óó memenosnos peranteperante oo trimestretrimestre dede tratrabailo,bailo, enen arborófila.arborófila.

EfectivamenteEfectivamente oo homehome mediomedio galegogalego amosaamosa unun desarraigadesarraigamentomento ee ununhaha minusvaloraciónminusvaloración ouou peorpeor ainda,ainda, desvalorizacióndesvalorización dada árbore.árbore. EloElo éé maismais gravegrave sisi cavilamoscavilamos nono feitofeito dede queque carecarecemoscemos dunhadunha tradicióntradición forestalforestal ee aa nosanosa terraterra foifoi áeáe sempresempre unun paíspaís deforestado,deforestado, porpor terter feitofeito históricamentehistóricamente máismáis fincapéfincapé nana

AUAAUA POSIQPOSIQ

1'7'1'7'

............

l'l' ~.~. ii oo 6,6, .•.• ,.,.

28"28"

vocaciónvocación agrícolaagrícola ee gandeiragandeira queque nana silvícola.silvícola. AsíAsí esquecéesquecéronseronse asas inm.ensasinm.ensas posibilidaposibilidadesdes ee potencialidadespotencialidades dada árboárbore.re. PorPor eloelo asas fragasfragas autóctonas,autóctonas, asas antergasantergas carballeiras,carballeiras, quequedarondaron relegadasrelegadas ósós lugareslugares imimproductivosproductivos enen zonaszonas dede montamontañaña ouou lugareslugares dede fortesfortes pendenpendentes,tes, inserviblesinservibles parapara aa actividaactividadede productivaproductiva agrícola-gandeiagrícola-gandeira.ra. MesmoMesmo aa nivelnivel antropolóxiantropolóxico,co, carecemoscarecemos dede todotodo oo floklofloklore,re, asas lendas,lendas, osos personaxespersonaxes ficticiosficticios misteriososmisteriosos ee dosdos concontos,tos, queque enriquecenenriquecen asas culturasculturas nórdicasnórdicas claramenteclaramente forestalisforestalistasotaso AsAs fragasfragas ee osos bosquesbosques titiveronveron dede sempresempre unun papelpapel marmarxinalxinal nana economíaeconomía galega,galega, porpor mormor dede múltiplesmúltiples causas,causas, algunalgunhashas delasdelas inmediatasinmediatas comocomo aa nefastanefasta políticapolítica forestalforestal dede rerepoboacións,poboacións, osos problemasproblemas dada propiedadepropiedade dosdos montes,montes, etc.etc.

A_tlá_nt_ico_e_29A_tlá_nt_ico_e_29

DesfeitaDesfeita paisaxísticapaisaxística ee ecológicaecológica

dodo paíspaís 5656 acudindoacudindo 66 expostoexposto anteante

riormenteriormente podémonospodémonos explicarexplicar dalgúndalgún xeitoxeito aa desfeitadesfeita paisapaisaxísticaxística ee ecol6xicaecol6xica dodo paíspaís galegalegogo nono tematema arb6reo,arb6reo, léaseléase inincendioscendios forestaisforestais devoradoresdevoradores dede centoscentos dede milesmiles dede hectáhectáreas,reas, deforestaci6ndeforestaci6n atroz,atroz, eroerosi6nsi6n fortísima,fortísima, talastalas ferocesferoces ee todatoda unhaunha langalanga ristraristra dede teimateima arboricidaarboricida queque estáestá aa conconverterverter aa estaesta terraterra enen algoalgo brutalmente.brutalmente. humanizado,humanizado, nono peorpeor sensosenso dada palabra,palabra, terriblementeterriblemente degradadegradado,do, artificializado,artificializado, transformadotransformado ee fatalmentefatalmente destrozado,destrozado, ee queque podepode acabaracabar concon unhaunha dasdas ririquezasquezas máismáis importantesimportantes dodo nonososo país.país.

EducaciónEducación

EsperemosEsperemos ee confiemosconfiemos enen queque unhaunha educaci6neducaci6n dosdos novasnovas cidadánscidadáns galegosgalegos nana sensibilisensibilidadedade ee oo amoramor palapala nanatuturezareza e,e, enen especial,especial, palapala árboreárbore fagafaga dede GaliciaGalicia unun lugarlugar parapara serser vivivividodo ee disfrutadodisfrutado enen todatoda aa súasúa beleza,beleza, porpor todostodos osos queque vivivivimosmos nelnel oo porpor todostodos osos queque nosnos visiten.visiten.

LendaLenda dada experienciaexperiencia

didácticadidáctica l.-Acacial.-Acacia 2.-2.- PradarioPradario dede AméricaAmérica 3.-3.- PradarioPradario 4.-4.- CastiñeiroCastiñeiro dasdas IndiasIndias 5.-5.- CastiñeiroCastiñeiro 6.-6.- BrachichytonBrachichyton 7.-7.- CedroCedro dodo HimalaiaHimalaia 8.-Cedro8.-Cedro 9.-9.- AlcipresteAlcipreste

10.-10.- AlcipresteAlcipreste comúncomún 11.-11.- LoureiroLoureiro 12.-12.- MagnoliaMagnolia 13.-13.- MagoliaMagolia 14.-14.- MoreiraMoreira

•• 7'7' •• 15'15' 30"30" ee )0°0)0°02121 15.-"" 15.- PalmeiraPalmeira ,,

•1313• 8·

•• 8·

•• 16.-'.''.' 16.- PlátanoPlátano 17.-9'9' 17.- ChoupoChoupo brancobrancoe~~ e ':JDr':JDr 18.-Chupo18.-Chupo 19.-Choupo19.-Choupo 20.-20.- AbetoAbeto dede DouglasDouglas 21.-21.- CarbalCarballolo americanoamericano 22.-12'12' 22.- FalsaFalsa acaciaacacia 23.-23.- AcaciaAcacia dodoJapónJapón 24.-24.- TilleiraTilleira 25.-25.- TilleiraTilleira 26.-26.- TilleiraTilleira

'27.-'27.- TilleiraTilleira 28.-28.- PalmeiraPalmeira 29.-29.- OlmeiroOlmeiro 30.-30.- PalmeiraPalmeira

t).~'t).~'

_30__30_ee A_t1á_nt_icoA_t1á_nt_ico

oo NOVASNOVAS

CreaciónCreación dede� FacultadesFacultades�

oo ConConsellosello dada XuntaXunta venven dede aprobaraprobar trestres novasnovas FacultadesFacultades parapara Galicia,Galicia, unhaunha novanova enen SantiagoSantiago dede Composteta,Composteta, PePe-riodismo,riodismo, ee dúasdúas nana UniversiUniversi-dadedade dede Vigo,Vigo, transformandotransformando oo queque quedabaquedaba dosdos colexioscolexios universitariosuniversitarios dede VigoVigo ee OuOu-rense.rense. NonNon obstante,obstante, parapara queque estaesta transformacióntransformación sexasexa realreal ee definitivadefinitiva precisaprecisa dundun novonovo empurrón,empurrón, queque leveleve aa poñerpoñer titulaciónstitulacións termináistermináis dede EduEdu-cacióncación enen Ourense,Ourense, ee dede BioBio-loxía,loxía, QuímicaQuímica ee FiloloxíasFiloloxías enen Vigo.Vigo.

oo galegoeagalegoea UniversidadeUniversidade

EnchenosEnchenos dede ledicialedicia coñecoñe-cercer aa iniciativainiciativa dada MesaMesa dede NormalizaciónNormalización LingüísticaLingüística dede entrevistarseentrevistarse coscos rectoresrectores dasdas trestres UniversidadesUniversidades galegasgalegas parapara verver dede normalizarnormalizar oo usouso .. do-- do nosonoso idioma.idioma. NosNos estatutosestatutos xaxa reza:reza: "O"O galegogalego éé lingualingua oficialoficial destadesta UniversidadeUniversidade....:: HaiHai moitomoito queque andar.andar. NosNos dodo-cumentoscumentos oficiaisoficiais xaxa sese emem-pregaprega oo galegogalego concon certacerta nornor-malidade,malidade, peropero ásás vecesveces trátatráta-sese dede traducciónstraduccións forzadasforzadas dede últimaúltima hora,hora, despóisdespóis dede queque osos autoresautores dosdos textostextos pensapensa-sen,sen, actuasenactuasen ee traballasentraballasen enen españolespañol parapara chegarchegar áá redacredac-ciónción definitiva.definitiva.

AsociaciónsAsociacións estudiantÍsestudiantÍs

NaNa FacultadeFacultade dede HumanidaHumanida-desdes haihai trestres asociaciónsasociacións estuestu-diantís,diantís, unhaunha porpor cadacada secsec-ciónción (Historia,(Historia, PedagoxíaPedagoxía ee Psicoloxía),Psicoloxía), queque traballantraballan arreoarreo porpor crearcrear unun climaclima cultucultu-ralral propiopropio dunhadunha cidadecidade queque aspiraaspira aa incrementarincrementar aa súasúa dodo-tacióntación universitaria.universitaria.

DereitosDereitos humanoshumanos

AA CruzCruz VermellaVermella dede OurenOuren-sese preparaprepara unhaunha exposiciónexposición sobresobre "Dereitos"Dereitos HumanosHumanos ee Apartheid",Apartheid", parapara oo vindeirovindeiro 1616

-- dede novembro,novembro, nosnos locaislocais dodo ColexioColexio Universitario.Universitario. OO propiopropio díadía 16,16, ásás 2020 horas,horas, prograprogra-manman unhaunha inauguracióninauguración aa carcar-gogo dede MarujaMaruja TorresTorres ee unun exex-pertoperto mozambiqueñomozambiqueño ThimThim-pamgapamga MatalaMatala nesteneste tema,tema, aíndaaínda sensen confirmar.confirmar.

.,..,. EE PRf~IJf'lTouPRf~IJf'lTouuEuE OO PAAVULiÑOPAAVULiÑO

66 M€5TfZeM€5TfZe......

NANA ESCOLAESCOLA oo LIBROSLIBROS

"Memoria"Memoria teóricateórica dede� unun maestromaestro A.A.Y.E.O."Y.E.O."�

Jueves,Jueves, 88 dede noviembrenoviembre dede 19901990

tivo.tivo. PorPor elo,elo, dondon ArmandoArmando éé fielfiel óó métodométodo queque deprendeudeprendeu faifai 6060 anosanos ee aplícaoaplícao maxistralmentemaxistralmente aa cadacada facetafaceta novanova queque presenpresen-tata aa realidade.realidade.

Concebí-laConcebí-la pedagoxíapedagoxía

CandoCando oo tempotempo pasapasa ee asas cousascousas cambean,cambean, vesevese máismáis claramenteclaramente aa diferenciadiferencia entreentre estaesta ee asas outrasoutras maneirasmaneiras dede concebi-Iaconcebi-Ia Pedagoxía.Pedagoxía. HoxeHoxe encaixaríaencaixaría entreentre osos pedagogospedagogos máismáis vangardistas.vangardistas. CincoentaCincoenta anosanos atrásatrás consideraríaseconsideraríase unhaunha perversa.perversa.

MesmoMesmo enen épocasépocas consider"aconsider"a-dasdas dede progresoprogreso oo liberalismoliberalismo ee aa outraoutra culturacultura eraera cousacousa dede homes.homes.

PorPor sorte,sorte, persoaspersoas comacoma ela,ela, comocomo ErnestinaErnestina Otero,Otero, sonson sese-mentemente parapara outrasoutras xeneraci6nsxeneraci6ns dede xentesxentes ee nelasnelas temostemos unun exemploexemplo permanentepermanente queque nosnos orienta.orienta.

AquíAquí dendedende oo meumeu facer,facer, caca-dada díadía sintosinto aa satisfacci6nsatisfacci6n dede queque forafora aa miñamiña mestramestra dede pepe-dagoxía;dagoxía; dada súasúa pacienciapaciencia ee bobo facerfacer aprendínaprendín máismáis queque dosdos libros.libros.

CandoCando unun amigoamigo meme pedíupedíu queescriblfaunhascuartWasqueescriblfaunhascuartWas sobresobre aa miñamiña experienciaexperiencia comocomo alumnaalumna dede donadona ErnestinaErnestina OteOte-ro,ro, peseipesei queque podíapodía abrirabrir áá lemlem-branzabranza asas memoriasmemorias adormeciadormeci-dasdas douuosdouuos compañelfosparacompañelfospara queque sintansintan aa agarimosaagarimosa presenpresen-ciacia dada síasía persoapersoa ee oo bobo facerfacer comocomo pedagoga.pedagoga. ConCon eloelo atoato-pareimepareime satisfeita.satisfeita.

NANA ESCOLAESCOLA� ConselloConsello dede Redacción:Redacción:

XoséXosé ManuelManuel CidCid (coorde(coorde-nador).nador).

MercedesMercedes SuárezSuárez Pazos;Pazos; AntonioAntonio FernándezFernández Pereira;Pereira; MercedesMercedes GonzálezGonzález SanmaSanma-med;med; DavidDavid Cortón;Cortón; CeciliaCecilia BelloBello Rodríguez;Rodríguez; ManoloManolo BraBra-gado;gado; XesúsXesús R.R. JaresJares ee XoánXoán M.M. Andrade.Andrade.

Colabora:Colabora: NovaNova EscolaEscola GaGa-lega.lega.

ParaPara osos lectoreslectores ourensánsourensáns xaxa nonnon éé novanova aa presentaciónpresentación dodo librolibro dede ArmandoArmando FernándezFernández Mazas.Mazas. ComoComo noticianoticia locallocal foifoi dadodado aa coñecercoñecer nosnos mesesmeses fifi-naisnais dodo cursocurso pasadopasado candocando sese publicoupublicou ee sese presentóupresentóu nana GaGa-leríalería Sargadelos.Sargadelos. CumpreCumpre agoraagora facerfacer unhaunha novanova lecturalectura pedapeda-góxicagóxica parapara osos seguidoresseguidores dodo suplementosuplemento NaNa Escola,Escola, anqueanque sexasexa brevemente.brevemente.

NaNa primeiraprimeira parte,parte, recollerecolle asas súassúas colaboraciónscolaboracións nana elaboraelabora-ciónción dodo discursodiscurso sociopedagósociopedagó-xicoxico dada ATE.O.,ATE.O., tremendamentremendamen-tete críticocrítico coacoa situaciónsituación dede abanaban-donodono escolarescolar ee coascoas estructurasestructuras sociaissociais queque causabancausaban eseese detedete-riórió ro.ro. FaiFai taméntamén unhaunha lembranzalembranza dosdos compañeiroscompañeiros asasinados;asasinados; aparecenaparecen referenciasreferencias aa EligioEligio Núñez,Núñez, AmadeoAmadeo LópezLópez Bello,Bello, RafaelRafael Alonso,Alonso, AntonioAntonio Caneda,Caneda, EduardoEduardo Villor,Villor, ManuelManuel GómezGómez deldel Valle,Valle, FélixFélix SalgadoSalgado deldel MoMo-ral,ral, JacintoJacinto SantiagoSantiago ee RobertoRoberto BlancoBlanco Torres.Torres. ComoComo todatoda relarela-ciónción feitafeita utilizandoutilizando básicamenbásicamen-tete oo recordo,recordo, haha dede quedarquedar abertaaberta aa aportaciónaportaciónss posterio-posterio-

res,res, queque aa complementencomplementen concon biografíasbiografías comocomo aa queque recollerecolle-mosmos hoxehoxe nesteneste suplemento.suplemento.

segundasegunda parteparte

NaNa segundasegunda parte,parte, escomenescomen-zaza cunhacunha autobiograffaautobiograffa posteposte-riorrior óó 1818 dede xulloxullo dede 1936.1936. DeDe seguidoseguido relatarelata trestres experienciasexperiencias didácticasdidácticas levadaslevadas aa cabocabo nasnas escolasescolas dede VilariñoVilariño (Pereiro(Pereiro dede Aguiar)Aguiar) ee PombeiroPombeiro (Lugo).(Lugo). ComplétaseComplétase estaesta parteparte concon máismáis dede cencen follasfollas relativasrelativas aa experienciasexperiencias políticaspolíticas dada RepúRepú-blicablica ee dodo franquismo,franquismo, asíasí comocomo áá análiseanálise dada situaciónsituación mundialmundial actualactual ee osos anosanos dada democraciademocracia española.española. AsistimosAsistimos aa unun períoperío-dodo dede cambioscambios rápidosrápidos queque popo-denden deixardeixar inmediatamenteinmediatamente inin-servibleservible calqueracalquera crónicacrónica queque tendatenda aa dardar unhaunha visiónvisión global;global; oo queque nonnon quedaqueda anticuadoanticuado éé oo enfoque,enfoque, extraídoextraído dada tradicióntradición dodo marxismomarxismo dialéctico.dialéctico. NestaNesta teoríateoría quedouquedou benben ásás clarasclaras queque osos feitosfeitos educativoseducativos sonson ineludiblementeineludiblemente fenómenosfenómenos popo-líticoslíticos ee ideolóxicos,ideolóxicos, incidindoincidindo

EuEu funfun unhaunha alumnaalumna porpor librelibre dede doñadoña ErnestinaErnestina OteroOtero ee queque-roro sumarmesumarme áá celebracióncelebración dodo seuseu centenario,centenario, porqueporque aa consiconsi-derodero unhaunha auténticaauténtica mestramestra dede mestres.mestres. DaquelaDaquela sósó estudabanestudaban porpor oficialoficial asas xentesxentes dada capitalcapital ouou queque tivesentivesen cartoscartos parapara papa-gargar unhaunha residenciaresidencia dede "señori"señori-tas",tas", queque nonnon eraera oo meumeu caso.caso. lala aa unhaunha academiaacademia durantedurante oo curcur-soso enen VigoVigo ee examinábameexaminábame porpor "libre""libre" nana EscolaEscola dede MaxisterioMaxisterio dede Pontevedra.Pontevedra.

CadaCada díadía dede exámenesexámenes coco-llíamosllíamos oo trentren queque saíasaía cediñocediño dede VigoVigo caracara aa Pontevedra.Pontevedra. EE chegandochegando aa RedondelaRedondela subíasubía donadona Ernestina,Ernestina, unhaunha mullermuller mimiududa,a, dede fazfaz afableafable queque cuncun sorrisosorriso respostabarespostaba candocando aa saudabamos,saudabamos, cousacousa insólitainsólita enen-tretre oo profesoradoprofesorado daqueladaquela escoesco-la.la. VoltabamosVoltabamos áá noitiñanoitiña noutronoutro trentren ee elaela tamén.tamén.

SeSe existíuexistíu unhaunha escola,escola, nana queque aa beatería,beatería, oo autoritarismoautoritarismoee oo servilismoservilismo Ó'réximeÓ'réxime franquisfranquis-tata acadouacadou outosoutos cumios,cumios, foifoi sensen dúbidadúbida aa EscolaEscola NormalNormal dodo MaMa-xisterioxisterio dede Pontevedra.Pontevedra. DonaDona

'"'" aa oo ...... QUEQUE HfS'IF-f:.ONos.ONos. HfS'IF-f:. POD{APOD{A RE:Sf'o}JPEULLéiltilt RE:Sf'o}JPEULLé :: f'\~XARf'\~XAR......

E.E. OteroOtero enen OurenaeOurenae (1940).(1940).

ErnestinaErnestina moitomoito debeudebeu sofrirsofrir nana-quelquel mediomedio nono queque nonnon encaixaencaixa-baobao NotábaseNotábase oo desdéndesdén aa queque aa sometíansometían ee oo illadaillada queque estaba.estaba.

NaquelNaquel intreintre sospeitabasospeitaba queque algoalgo ocorríaocorría ee nonnon certabacertaba oo queque era.era. CoCo tempotempo decateimedecateime oo difícildifícil queque resultabaresultaba aqueloaquelo aa ununhaha mestramestra defensoradefensora dada coecoe-ducación,ducación, admiradoraadmiradora dada Insti-Insti-

...... ¡::¡:: '"'" poirpoir...... 66 sER\JisER\Ji-

CiDCiD......

»)»)�

PortiidaPortiida dodo librolibro dede FemándezFemández Mazas.Mazas.

comocomo talestales nana dinámicadinámica socialsocial dede cadacada colectividadecolectividade nono devirdevir dada historia.historia. QuedouQuedou taméntamén clariclari-ficadoficado todotodo oo referentereferente óó curricurri-culumculum ocultooculto dodo sistemasistema educa-educa-

UUnhanha pedagogapedagoga vangardistavangardista� enen teDlposteDlpos difícilesdifíciles�

oo crnestinacrnestina OteroOtero deixoudeixou constanciaconstancia dodo seuseu sabersaber ensinarensinar tucióntución LibreLibre dede Enseñanza.Enseñanza. ¡Qué¡Qué difícildifícil eraera levarlevar istoisto porpor dentro,dentro, nunnun lugarlugar ondeonde eraera bobo todotodo oo queque impuñaimpuña oo sistemasistema nacional-catolicista,nacional-catolicista, sensen cabidacabida parapara nadanada anovadoranovador ee ondeonde aa coeducacióncoeducación sese considerabaconsideraba pecadentapecadenta óó igualigual caca outrasoutras rere-comendaciónscomendacións dada novanova pedapeda-goxía;goxía; osos rezosrezos eraneran aa base,base, seguidosseguidos dada intransixencia:intransixencia: nonnon sese permitíapermitía entrarentrar enen mangamanga curta,curta, ninnin concon escotes,escotes, ninnin sinsin medias,medias, ninnin enen saiasaia curtacurta ouou axustada.axustada. NonNon permitíanpermitían aa enen-tradatrada dede homes,homes, nennen sequerasequera paispais ee hirmáns;hirmáns; eraera oo templotemplo dada noñeznoñez máismáis recalcitranterecalcitrante ......

DoñaDoña ErnestinaErnestina examinabaexaminaba polopolo miudo,miudo, moimoi dede vagarvagar ee cancan-dodo osos nervasnervas ouou oo "non"non saber"saber" empezabanempezaban aa aflorar,aflorar, axudabaaxudaba aa calma-loscalma-los ánimosánimos ouou orientaorienta-baba cómocómo prepara-loprepara-lo textotexto millor,millor, deixandodeixando constanciaconstancia sempresempre dada importanciaimportancia dada pedagoxíapedagoxía nono feitofeito educativo;educativo; dodo sabersaber enen-sinarsinar ee "conduci-Ios"conduci-Ios nenos"nenos" concon mediosmedios cativoscativos nunnun entornoentorno difídifí-cilcil comocomo eraera oo ruralrural galego.galego.

SOLEDADSOLEDAD G.G. BESTEIROBESTEIRO

DiDi °° NENO:NENO: PoiSPoiS AdAd !'ION!'ION VOU,VOU, QlIEQlIE Me-Me- ,.,.

~A~PAÑ~A~PAÑ OO GoLfOGoLfO......

A dixitalización destes documentos foi posible grazas á axuda

da Secretaría Xeral de Modernización e Innovación

Tecnolóxica (Consellería de Industria - Xunta de Galicia), do Ministerio de

Industria, Turismo e Comercio, así como do Plan Avanza e do Fondo Europeo

de Desenvolvemento Rexional (FEDER), ao abeiro da Orde do 31 de

decembro de 2008 pola que se establecen as bases reguladoras para a

concesión, en réxime de concorrencia competitiva, das subvencións

destinadas a entidades de dereito público e privado, sen ánimo de lucro, para

impulsar a realización de actuacións de difusión e formación relacionadas

especificamente co desenvolvemento e implantación da sociedade da

información na Comunidade Autónoma de Galicia, no marco do Plan

Estratéxico Galego da Sociedade da Información e o Plan Avanza, e se

procede á súa convocatoria para 2009 (código procedemento IN521C)

As publicacións están dispoñibles baixo unha licenza Recoñecemento-Non

comercial-Compartir baixo a mesma licenza 3.0 España de Creative Commons

que reza:

Vostede é libre de:

- Copiar, distribuír, exhibir e executar a obra.

- Facer obras derivadas.

Baixo as seguintes condicións:

-Vostede debe atribuír a obra na forma especificada polo autor ou o licenciante.

Isto quere dicir que tanto os textos como as imaxes da Web poden ser

utilizados por calquera, sempre que se cite a súa orixe, sempre que non se

obteña un beneficio económico directo ou indirecto dese uso, e sempre que se

inclúa no produto resultante a mesma licenza CC-NEG.

concedida a

Nova escola Galega