Euskalkiak eta azpieuskalkiak

0

ESKALA

2 4 6 8 16 km10 12 14

Elgoibar

Mendaro

Mutriku

IRUÑEAGASTEIZ

MAULE

BAIONA

Hondarribia

Eskiula

Lekeitio

Ondarroa

Durango

Markina

Eibar

Oñati

Arrasate

Bergara

Oleta

Otxandio

Ubide

Legutiano

Igorre

Zornotza

Gernika

Bermeo

Mungia

Derio

GaldakaoBasauri

BILBO

Getxo

Deba Zugarramurdi

Orbaizeta

Elizondo

Doneztebe

Oronoz-Mugairi

Bera

Goizueta

Beintza-Labaien

Saldias

Lantz

Muskitz

Etxarri Aranatz

Bakaiku

Urdiain

Altsasu

Uharte Arakil

Zarautz

GetariaZumaia

Aizarnazabal

Zestoa

Hernani

DONOSTIAOiartzun

IrunLezo

Errenteria

Leitza

Areso

Tolosa

Errezil

Beizama

Ikaztegieta

Abaltzisketa

Betelu

Ordizia

ZumarragaUrretxu

Azkoitia

Azpeitia

Luzaide

DONIBANE GARAZI

Bidarrai

Ortzaize

Irisarri

Heleta

Lekuine

Lohitzüne-Oihergi

Etxarri

Izturitze

Beskoitze

Urdazubi

Ahetze

ArrangoitzeMilafranga

Basusarri

ArbonaBidarte

Donibane Lohizune

Azkaine

Hendaia

Ezpeleta

Sara

Ainhoa

Senpere

UztaritzeHazparne

Baigorri

Urepele

Lasa

Anhauze

Irulegi

Domintxaine-Berroeta

DonapaleuArüe-Ithorrotze-Olhaibi

Altzürükü

Atharratze

Santa-Grazi

Otsagabia

Barkoxe

Izaba

Lekunberri

Montori

Ozaraine-Erribareita

Jeztaze

Arano

Petilla de Aragón

Lanestosa Balmaseda

Barakaldo

Karrantza

PortugaleteSestao

Santurtzi

Zalla

Trapagaran

Ortuella

Laudio

Amurrio

Artziniega

Urduña

AgurainDulantzi

Kanpezu

Murgia

Bastida

Guardia

Lapuebla de Labarca

Eltziego

Araia

Oion

Bernedo

Viana

Mendavia

Lodosa

San Adrian

Tutera

Corella

Cortes

Cascante

Fitero

Tafalla

GaresLizarra

Irurtzun

Zubiri

Agoitz

Orotz-Betelu

Zangoza

MiarritzeAngelu

Ahurti

Gixune

Bastida

Akamarre

Bidaxune

Erango

Burgue-Erreiti

Bokale

Ziburu

Getaria

UrruñaBiriatu

Kanbo

Itsasu

LekorneMakea

Luhuso

Zuraide

Arrosa

Aldude

Banka

LarresoroHaltsu

Jatsu

Garrüze

Bithiriña

OragarreArrueta

MartxuetaIlharre

Lüküze

Uhartehiri

Aiziritze

Bardoze

Iholdi

Donaixti-Ibarre

Izura

Mehaine

Aiherra

Larzabale

Landibarre

Suhuskune

Azkarate

Ezterenzubi

EiheralarreLekunberri

Arnegi

Pagola

Urdiñarbe

Gotaine

GarindaineMuskildi

Sohüta

Mitikile

Ospitalepea

Sarrikotapea

Bildoze

Larraine

Lakarri

Ligi

Altzai

Aloze

Ezpeize

Sopela

Plentzia

Lemoa

Bakio

Gorliz

Leioa

Erandio

Zeanuri

Ugao

ZaratamoArrigorriaga

LarrabetzuLezama

Zamudio

Gamiz-Fika

Fruiz

Arrieta

MeñakaGatika

Sondika

Etxebarri

Urduliz

EaMundaka

Ereño

Nabarniz

MendataMuxika

ErrigoitiMorga

Ispaster

Gizaburuaga

Aulesti

Munitibar

ErmuaIurreta

Elorrio

Berriz

Abadiño

Antzuola

Aretxabaleta

Leintz Gatzaga

Eskoriatza

Soraluze

Legazpi

Segura

LazkaoIdiazabal

Zegama

Ataun

Beasain

Legorreta

Zaldibia

Gaintza

Orio

Aia

Asteasu

Alkiza

Larraul

Bidania-Goiatz

Orendain

Albiztur

Amezketa

Baliarrain

Villabona

Andoain

Lasarte-Oria

Berastegi

Alegia

Gorriti

Errazkin

LezaetaAzpirotz

Uitzi

Ezkurra

Beruete

Jauntsarats

Oskotz

Etxaleku

Eratsun

ArbizuLakuntza

Arruazu

LesakaEtxalarIgantzi

Arantza

Sunbilla

Ituren

ZubietaIrurita

Arizkun

ErratzuAmaiur

Almandoz

Garralda

Aribe

Olague

Arraitz

IraizotzLarraintzar

Lizaso

EritzeZiaurritz

Ostitz

Beuntza

Eltzaburu

Erro

Lintzoain Mezkiritz

Eugi

Leranotz

Usetxi

Iragi

Zilbeti

Jaurrieta

Ezkaroze

Espartza

Itzaltzu

Uztarroze

Urzainki

Erronkari

GardeBidankoze

Burgi

Turtzioz

Zeberio

Orozko

Pasaia

Abaurreagaina

UrketaLehuntze

Sarrikota

Arboti

Armendaritze

Donazaharre

Areatza

Usurbil

Urnieta

Astigarraga

Mendibe

Izpura

UskartzeNoain

Erriberri

Cintruenigo

Ribaforada

Murchante

Milagro

Azkoien

Sartaguda

Los Arcos

Galbarra

EulateLarraona

Garinoain

Iturgoien

Dima

Loiu

Berango

Zaldibar

Muskiz

Gueñes

Abanto-Zierbena

Boveda

Izarra

Villanueva Gobiaran

EspejoGesaltza Añana

Pobes

Langraitz Oka

Argantzon

Puentelarra

Luiaondo

OkondoOkondogoiena

Lezama

Baranbio

OlanoEribe

Gopegi

Luku

Ozeta

Hermua

Larrea

Ziordia Arteta

Senosiain

Goñi

Muzki

Artazu

Zirauki

Mañeru

Obanos

Oloritz

Orisoain

IratxetaMendibil

Gerendiain

EzperunIharnotz

Elo Altzorritz

IzkoAbintzao

Zilegieta

Turrillas

Indurain

Artaxo

Lareki

Ongotz Galoze

Arrakaxgoiti

Nabaskoze

Adoain

Muru ArtederretaIrunberri

Mugerre

Samatze

Amunarriz

Genbe

Estenotz

Girgillao

Artariain

BariainAñorbe

Alkotz

Irañeta

Puiu

Mendigorria

Artaxoa

Leotz

Z A R A I T ZU

ER

RO

NK

A

RI

A M I K U ZE

B A S A B U R U A

DE

BA

IB

AR

RA

DU R A N G A L D E A

AR

RA

TI

A

NE

RB

IO

II B

AR R A

T X O R I E R R I

M U N G I A L D E A

U

RI

BE

KO

S T A

BU

S T U R I A L D E A

L E A - A R TI B

A

I

A

RA

MA

I O

B

A

Z

T

A

N

A E Z K O A

B U R U N DA

B O R T Z I R I A K

M A L E R R E K A

B E R T I Z A R A N A

U L T Z A M A

A T E T Z

O D I E T A

AN U E

ES

TE

RI

BA

RE R R O I B A R

S A K A N A

T O L O S A L D E A

A R A I T Z

G O I E R R I

U R O L A L D E A

B E T E R R I

AT U R R I A L D E A

PE T T A R R A

AR

BA

I L A

BA

S A B Ü R Ü A

I M O T Z

L A R R A U N

BA

RD

E

A

T R EB

IÑ

U

E R G O I E N A

L

AN

A

A M E S K OA

Z I G OI T I A

B A R RU N D I A

O L L O I B A R

G O Ñ E R R I

G E S A L A T Z

MA

ÑER

UIB

AR

O R B A

ELORTZIBAR

UN

TZ IT IB AR

I B A R G O I T I

ITZAGAOND

O

L O N G I D A

URRAULGOITI

TXULAPA IN OL

AI B

AR

O L T Z A

ARANG

UR

EN

E G U E S I B A R

L I Z O A I N

ARRATZU-UBARRUNDI

N A F AR

-L

AP

U

RT

AR

RA

NA

F

AR

RA

M E N D E B A L E K O A

KO

S

TA

TA

RR

A

ER

D

I AL D

E K O A

ZZZUUU

BBBEEE

RRROOO TTT AAA RRR RRR AAA

EEE KKK III AAALLL DDD EEE KKK OOO NNN AAA FFF AAA RRR RRR AAA

© KOLDO ZUAZO

© EUSKAL EDITOREA E. M.

© ELKARLANEAN, S.L.

GRAFIKOAKKoldo Zuazo, Joxean Apeztegia, Udane Ansa

Koldo Zuazok idatzi eta Elkar-ek argitaraturiko“Euskalkiak. Euskararen dialektoak”liburuaren osagarria.

uskalkiak eta azpieuskalkiak

ondoren, 1975 arte iraun zuen Francorendiktadura militarra: erabat desagertzeko zorianegon zen. Hobera egin du azken hamarkadotan,nahiz eta Nafarroan eta Frantziako estatukohiru herrialdeetan (Lapurdi, Nafarroa Behereaeta Zuberoa) oraindik ere oso egoera larriandagoen.Euskarak izan duen atzerakadaren lekuko,Louis-Lucien Bonaparteren mapan (1850-1870)euskarak zeuzkan mugak ere erakusten dira,eta agerian gelditzen da Araban eta Nafarroanizan den atzerakada. Puntu bidez adieraztenda eremu hori.

SARTALDEASORTALDEA

ERDIGUNEA

IPAR-SARTALDEA

SORTALDEA

HEGO-SARTALDEA

SARTALDEA

SORTALDEA

ERDIGUNEA

SARTALDEA

SORTALDEA

Euskararen gaur egungo bost euskalkiakerakusten dira mapa honetan: mendebalekoa(Bizkaian, Arabako iparraldean eta Gipuzkoakomendebalean mintzatua), erdialdekoa(Gipuzkoan eta Nafarroako mendebaleanmintzatua), nafarra (Nafarroa gehieneanmintzatua), nafar-lapurtarra (Lapurdin, NafarroaBeherean, Zuberoako ipar-mendebalean etaNafarroako Luzaiden mintzatua) etazuberotarra (Zuberoan eta Biarnoko alderdibatean mintzatua). Azken hamarkadotan galduda ekialdeko nafarra, Zaraitzu eta Erronkariibarretan mintzo zena.

Kolore tonalitate desberdinekin, berriz, euskalkihorietan diren hamaika azpieuskalkiak agertzendira: bi dira mendebalekoan, hiru erdialdekoan,bi nafar-lapurtarrean eta lau nafarrean. Oso

Euskararen eremuaren muga1850-1870 epean (L-L. Bonaparte)

ZUBEROTARRA

MENDEBALEKOA

Sartaldeko azpieuskalkia

ERDIALDEKOA

NAFARRA NAFAR-LAPURTARRA

Mendebaleko eta erdialdekoeuskalkien tarteko hizkerak

Sartalde eta sortaldekoazpieuskalkien tarteko hizkerak

Sortaldeko azpieuskalkia

Sartaldeko azpieuskalkia

Sortaldeko azpieuskalkia(erdialdekoaren eta nafarrarentarteko eremua)

Sartalde eta erdigunekoazpieuskalkien tarteko hizkerak

Erdiguneko azpieuskalkia

Ipar-sartaldeko azpieuskalkia

Burunda (mendebalekoaren,erdialdekoaren eta nafarraren tartekohizkera)

Hego-sartaldeko azpieuskalkia

Erdiguneko azpieuskalkia

Sortaldeko azpieuskalkia

Baztan (nafarraren eta nafar-lapurtarraren tarteko hizkera)

Aezkoa (nafarraren, ekialdekonafarraren eta nafar-lapurtarrarentarteko hizkera)

Sartaldeko azpieuskalkia

Sartalde eta sortaldeko azpieuskalkientarteko hizkerak

Sortaldeko azpieuskalkia

Kostatarra (erdialdekoaren eta nafar-lapurtarraren tarteko hizkera)

Amikuze (nafar-lapurtarraren etazuberotarraren tarteko hizkera)

homogeneoa da zuberotarra. Lerroen bidez,azkenik, tarteko hizkerak erakusten dira, hauda, euskalki biren edo gehiagoren ezaugarriakaldi berean dituztenak. Nafarroako Aezkoa etaBurunda ibarretakoak dira denetan berezienak:hiru euskalkiren arteko lotura egiten dute.Oso hizkuntza berezia da euskara, ez baita ezlatindarra ez indoeuroparra, inguruko guztiakbezala. Harritzekoa da bizirik iraun izana,hizkuntza txikia delako, eta oso handiak, berriz,haren ondoko frantsesa eta gaztelania. XVIII.mendeaz gero, gainera, bi horiexek ezarri diraFrantzia eta Espainiako estatu-hizkuntza, etaguztiz baztertu dira gainerakoak: katalana,bretoia, alemana, okzitaniera... Euskararidagokionez, bereziki gogorra izan zen 1936-39 bitarteko Espainiako Gerra Zibila eta, haren