View
3
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
egun on
Modernitatearen auziaz: Udako Euskal Unibertsitatea 2010
Aro Modernoaren proiektu filosofikoen giltzarriaz Udako Ikastaroak: Filosofia
Wilhelm von Humboldt:
Antropologia filosofikoa eta hizkuntzaren teoria
Iñaki Zabaleta Gorrotxategi
2010-07-20
Iruñea – Hizkuntza Eskola Ofiziala
1. Sarrera: Humboldten pertsona eta obra
2. Antropologia filosofikoa (“Bildung”)
3. Hizkuntzaren teoria antropologikoa
4. Ondorioa: Humboldten esanahia gaur
1. SARRERA: Humboldten pertsona eta obra
1.1. Ilustrazioa eta erromantizismoa Alemanian
kontrajartzerik ez, baizik eta batetik besterako garapena
ilustrazioa ez zen Alemanian mugimendu homogeneo bat izan
Hamann: “arrazoiak ezin du bizitzaren jarioa harrapatu”
1.2. Nor izan zer Wilhelm von Humboldt (1767-1835) ?
“pentsalaria”: zer da gizakia eta zertara iritsi daiteke berori ?
“politikaria”: hezkuntza erreforma eta Berlingo Unibertsitatea
“hizkuntzalaria”: ikerketa filosofikoa eta enpirikoa uztartuz
1.3. Humboldten pertsona eta obra aukera bezala
XVIII-XIX. mendeen arteko Modernitatea hobeto ulertzeko
unibertsaltasunaren eta singulartasunaren arteko lotura ulertzeko
gizakiaren eta hizkuntzaren arteko elkarrekikotasuna ulertzeko
2. ANTROPOLOGIA FILOSOFIKOA (“BILDUNG”)
2.1. Gizakia, arazo eta aztergai bezala
2.2. Gizakiaren “irudia” vs. gizakiaren “kontzeptua”
2.3. Antropologia eta konparazioa
2. ANTROPOLOGIA FILOSOFIKOA (“BILDUNG”)
2.1. Gizakia, arazo eta aztergai bezala
a / Historizismoaren hastapenak
Herder vs. Kant: antropologia formalista baten gabeziak
balditza espazio-tenporalak elementu osagarri bezala
“gizakiaren ezagutza indibidualizatzaile” baten beharra
b / Indibidualtasunaren kontzeptua
gizaki singularra berdingabea da (ez da giza espeziearen kopia bat)
gizaki singularrak munduaren ikuskera pertsonal bat du
gizaki singularrak izate erlatibo bat du (ez du osotasuna agortzen)
gizaki singularra prozesu amaitezin batean garatzen doa
c / Karaktere indibiduala aztergai bezala
karakterea, hemen eta orain aktualizatzen den indibidualitatea da
indibidualitatea vs. karakterea: ezberdintasuna metafisikoa soilik
Kanten itzala: gizaki errealak helburu dira eta ez bitarteko
2. ANTROPOLOGIA FILOSOFIKOA (“BILDUNG”)
2.1. Gizakia, arazo eta aztergai bezala
a / Historizismoaren hastapenak
Herder vs. Kant: antropologia formalista baten gabeziak
balditza espazio-tenporalak elementu osagarri bezala
“gizakiaren ezagutza indibidualizatzaile” baten beharra
b / Indibidualtasunaren kontzeptua
gizaki singularra berdingabea da (ez da giza espeziearen kopia bat)
gizaki singularrak munduaren ikuskera pertsonal bat du
gizaki singularrak izate erlatibo bat du (ez du osotasuna agortzen)
gizaki singularra prozesu amaitezin batean garatzen doa
c / Karaktere indibiduala aztergai bezala
karakterea, hemen eta orain aktualizatzen den indibidualitatea da
indibidualitatea vs. karakterea: ezberdintasuna metafisikoa soilik
Kanten itzala: gizaki errealak helburu dira eta ez bitarteko
"Naiz eta karaktere bat bere adierazpen guztietan
edota baita bere ezaugarri guztietan deskribatua bada
ere, benetako indibidualitatea beti geratzen da
ezkutuan, adieraztezin eta ulergaitz" (Humboldt, GS III
138 -WfB II 27-)
2. ANTROPOLOGIA FILOSOFIKOA (“BILDUNG”)
2.2. Gizakiaren “irudia” vs. gizakiaren “kontzeptua”
a / Gizakia “ezagutzetik” gizakia “humanizatzera”
banakoari buruzko ezagutza, beti, behin-behinekoa izango da
banakoaren garapena, horrela, erreferentzia nagusian bihurtzen da
gizakiaren “ezagutza”, gizakiaren “humanizazioaren” zerbitzuan
b / “Indibidualitatea” eta “idealitatea”
zenbat giza-indibidualitate hainbat giza-idealitate
zeregina: giza-errealitatea idealizatu & giza-ideala errealizatu
exijentzia orokorren eta partikularren arteko orekaren beharra
c / Antropologia “zientzia teleologiko” bezala
datuen “deskribapenen” eta “ezagutzen” ez-nahikotasuna
erreferente idealen edo “gida filosofikoen” beharra
jarduera “zientifiko” eta “espekulatiboen” elkarlanaren beharra
2. ANTROPOLOGIA FILOSOFIKOA (“BILDUNG”)
2.2. Gizakiaren “irudia” vs. gizakiaren “kontzeptua”
a / Gizakia “ezagutzetik” gizakia “humanizatzera”
banakoari buruzko ezagutza, beti, behin-behinekoa izango da
banakoaren garapena, horrela, erreferentzia nagusian bihurtzen da
gizakiaren “ezagutza”, gizakiaren “humanizazioaren” zerbitzuan
b / “Indibidualitatea” eta “idealitatea”
zenbat giza-indibidualitate hainbat giza-idealitate
zeregina: giza-errealitatea idealizatu & giza-ideala errealizatu
exijentzia orokorren eta partikularren arteko orekaren beharra
c / Antropologia “zientzia teleologiko” bezala
datuen “deskribapenen” eta “ezagutzen” ez-nahikotasuna
erreferente idealen edo “gida filosofikoen” beharra
jarduera “zientifiko” eta “espekulatiboen” elkarlanaren beharra
“Gizakia den horretan zehaztasunez ezagutzeko eta,
aldi berean, berau zertara bihurtu daitekeen
askatasunez antzemateko, egiaz, batera egin behar
dute lan behaketaren zentzu praktikoak eta espiritu
filosofikoak" (Humboldt GS I 378 -WfB I 338-).
2. ANTROPOLOGIA FILOSOFIKOA (“BILDUNG”)
2.3. Antropologia eta konparazioa
a / “Ulermena” helburu bezala
aztergaiak berak, gizakiak, bere mugak ezartzen ditu
gizakiaren egia “ezagutzetik” gizakiaren egiara “hurbiltzera”
“Bild”: “irudi edo erretratu” bat lortu nahi da (ez kontzeptu bat)
b / “Konparazioa” metodo bezala
funtsezko ezaugarriak (ez kasualak) antzematen laguntzen du
ezberdintasunak eta antzekotasunak ikusten laguntzen du (taldeak)
indibidula eta unibertsala denaren arteko loturak bistaratzen ditu
c / “Imaginazioa” fakultate bezala
enpirikoa eta filosofikoa denaren arteko lotura ahalbidetzen du
“adimena” (Verstand) eta “arrazoimena (Vernunft) lotu ahal ditu
gizakia dena eta izan daitekeena metaforikoki irudikatzen du
2. ANTROPOLOGIA FILOSOFIKOA (“BILDUNG”)
2.3. Antropologia eta konparazioa
a / “Ulermena” helburu bezala
aztergaiak berak, gizakiak, bere mugak ezartzen ditu
gizakiaren egia “ezagutzetik” gizakiaren egiara “hurbiltzera”
“Bild”: “irudi edo erretratu” bat lortu nahi da (ez kontzeptu bat)
b / “Konparazioa” metodo bezala
funtsezko ezaugarriak (ez kasualak) antzematen laguntzen du
ezberdintasunak eta antzekotasunak ikusten laguntzen du (taldeak)
indibidula eta unibertsala denaren arteko loturak bistaratzen ditu
c / “Imaginazioa” fakultate bezala
enpirikoa eta filosofikoa denaren arteko lotura ahalbidetzen du
“adimena” (Verstand) eta “arrazoimena (Vernunft) lotu ahal ditu
gizakia dena eta izan daitekeena metaforikoki irudikatzen du
"Banakoak alde bakar Batetik irudikatu dezake giza-
perfekzioaren ideala, alegia, bere singularitatearen
arabera bakarrik; baina era honetako irudikapen
partzial eta ezberdin asko behatuz, eta horiek zinez
konparatiboki behatuz, guztiek osotasun bezala
aditzera ematen duten integritatearen ideia argi batera
hurbiltzen gara" (Humboldt GS II 38 -WfB I 417-).
3. HIZKUNTZAREN TEORIA ANTROPOLOGIKOA
3.1. Hizkuntza, interesgune antropologiko bezala
3.2. Hizkuntzaren inguruko aspektu filosofikoak
3.3. Hizkuntzaren inguruko aspektu antropologikoak
3. HIZKUNTZAREN TEORIA ANTROPOLOGIKOA
3.1. Hizkuntza, interesgune antropologiko bezala
a / Bere pentsamenduaren “biraketa linguistikoa”
1800. urtea: bere pentsamenduaren “krisia” (gizakia vs. gizakiak)
galderatik soluziora: hizkuntza, antropologiaren gako bezala
hizkuntza orokorretik hizkuntzen aniztasunera (= giza kontuan)
b / Euskaldunen garratzia “biraketa” horretan
lehen aldiz aurkitzen da idatziz gutxi erabilitako hizkuntza batekin
gizakia eta hizkuntza, antropologia eta linguistika, elkarri lotuta
“antropologia konparatutik” “hizkuntzen estudio konparatura”
c / Bere hizkuntzaren teoriaren garapena
lehen fasea: 1800tik 1820ra (bestelako zereginekin batera)
bigarren fasea: 1820tik 1835era (modu esklusiboan)
teoriaren gakoa: hizkuntzaren filosofia & hizkuntzaren zientzia
3. HIZKUNTZAREN TEORIA ANTROPOLOGIKOA
3.1. Hizkuntza, interesgune antropologiko bezala
a / Bere pentsamenduaren “biraketa linguistikoa”
1800. urtea: bere pentsamenduaren “krisia” (gizakia vs. gizakiak)
galderatik soluziora: hizkuntza, antropologiaren gako bezala
hizkuntza orokorretik hizkuntzen aniztasunera (= giza kontuan)
b / Euskaldunen garratzia “biraketa” horretan
lehen aldiz aurkitzen da idatziz gutxi erabilitako hizkuntza batekin
gizakia eta hizkuntza, antropologia eta linguistika, elkarri lotuta
“antropologia konparatutik” “hizkuntzen estudio konparatura”
c / Bere hizkuntzaren teoriaren garapena
lehen fasea: 1800tik 1820ra (bestelako zereginekin batera)
bigarren fasea: 1820tik 1835era (modu esklusiboan)
teoriaren gakoa: hizkuntzaren filosofia & hizkuntzaren zientzia
"Espainiarako bigarren bidaiarekin (1801), euskal
hizkuntza ikertzera bakarrik zuzenduta zegoena,
hizkuntzaren arazoak era oso eta behin betiko batean
hartzen du bere lekua Humboldt-engan. Karaktere
nazionalarekiko hausnarketak, orain, hizkuntzaren
arazoarekin gurutzatzen dira“ (Menze, 1965: 213)
3. HIZKUNTZAREN TEORIA ANTROPOLOGIKOA
3.2. Hizkuntzaren inguruko aspektu filosofikoak
a / Giza hizkuntzaren “jatorria”
Herderrekin, Condillac eta Rousseauren irizpidearen aurka
hizkuntza, gizakiarekiko, ez da 2. mailakoa edo geroztikoa
bi arazo: bata metafisikoa eta bestea antropologikoa
b / Giza hizkuntzaren “esentzia”
“iristearen” ezintasunetik “hurbiltzearen” posibilitatera
bi ohar: “ergon” – “energeia” & “pentsamendua” – “hizkuntza”
gizakiaren linguistizitatea eta gizakiaren soziabilitatea
c / Hizkuntza “bitarteko espazio” bat bezala
hizkuntza “gizakiaren” eta “munduaren” artean kokatzen da
gizakiak hizkuntza du eta hizkuntzak gizakia du
“hizkuntz komunitatea” eta “munduaren irudi linguistikoa”
3. HIZKUNTZAREN TEORIA ANTROPOLOGIKOA
3.2. Hizkuntzaren inguruko aspektu filosofikoak
a / Giza hizkuntzaren “jatorria”
Herderrekin, Condillac eta Rousseauren irizpidearen aurka
hizkuntza, gizakiarekiko, ez da 2. mailakoa edo geroztikoa
bi arazo: bata metafisikoa eta bestea antropologikoa
b / Giza hizkuntzaren “esentzia”
“iristearen” ezintasunetik “hurbiltzearen” posibiliktatera
bi ohar: “ergon” – “energeia” & “pentsamendua” – “hizkuntza”
gizakiaren linguistizitatea eta gizakiaren soziabilitatea
c / Hizkuntza “bitarteko espazio” bat bezala
hizkuntza “gizakiaren” eta “munduaren” artean kokatzen da
gizakiak hizkuntza du eta hizkuntzak gizakia du
“hizkuntz komunitatea” eta “munduaren irudi linguistikoa”
"Hizkuntza, bere berezko esentzian kontsideratuta,
beti eta une oro da zerbait iragankorra ... Hizkuntza
bera ez da obra bat (ergon) baizik eta aktibitate bat
(energeia)" (Humboldt, GS VII 45-46 -WfB III 418-).
"Hizkuntza, pentsamenduaren organu konfiguratzailea
da" ... "Hizkuntza, bakarrik dagoen giza-banakoaren
pentsatzearen ezinbesteko baldintza da" (Humboldt
GS VII 53, 55 -WfB III 426, 429-).
3. HIZKUNTZAREN TEORIA ANTROPOLOGIKOA
3.3. Hizkuntzaren inguruko aspektu antropologikoak
a / Hizkuntzaren “izaera soziala”
hizkuntzaren bi alde: hitz-egitearen ekintza eta ulertzearen ekintza
ulertzeraren posibilitateak ez-ulertzearen posibilitatea dakar
elkarrizketaren garrantzia gizakiaren garapenerako
b / Hizkuntzaren “izaera nazionala”
hizkuntza giza-komunitateen hizkuntzetan soilik da erreala
“hizkuntzaren” eta “nazioaren” bateratasun genetikoa
komunitateak hizkuntzari ezartzen dizkion mugak
c / Hizkuntzaren “izaera formatiboa”
garapen intelektuala ahalbidetzen du (eduki berriak ikasi)
garapen etiko-morala ahalbidetzen du (elkarrekin bizitzen ikasi)
“indibidualitatetik unibertsaltasunerako” pausua ahalbidetzen du
3. HIZKUNTZAREN TEORIA ANTROPOLOGIKOA
3.3. Hizkuntzaren inguruko aspektu antropologikoak
a / Hizkuntzaren “izaera soziala”
hizkuntzaren bi alde: hitz-egitearen ekintza eta ulertzearen ekintza
ulertzeraren posibilitateak ez-ulertzearen posibilitatea dakar
elkarrizketaren garrantzia gizakiaren garapenerako
b / Hizkuntzaren “izaera nazionala”
hizkuntza giza-komunitateen hizkuntzetan soilik da erreala
“hizkuntzaren” eta “nazioaren” bateratasun genetikoa
komunitateak hizkuntzari ezartzen dizkion mugak
c / Hizkuntzaren “izaera formatiboa”
garapen intelektuala ahalbidetzen du (eduki berriak ikasi)
garapen etiko-morala ahalbidetzen du (elkarrekin bizitzen ikasi)
“indibidualitatetik unibertsaltasunerako” pausua ahalbidetzen du
"Hizkuntza, beraz, ez da gizakia gizabanako bezala
ezaugarritzen duen elementu osagarria bakarrik;
hizkuntzak ere gizakia bere existentzia nazionalean
ezaugarritzen du, ze herria eta nazioa pentsaezinak
dira dagokien berezko hizkuntzarik gabe" (Menze,
1965: 254).
4. ONDORIOA: Humboldten esanahia gaur
4.1. Ideia nagusien laburpena
Bildung: gizakia ezagutu, bai, baina gizakia humanizatzeko
“Biraketa kopernikarra” hizkuntzaren ikuskeran: ergon-energeia
Gizakiaren formazioa, nagusiki, hizkuntzaren bidezkoa da
4.2. Humboldten esanahia gaur
egungo hizkuntzaren zientzian, filosofian, eta pragmatikan
egungo hizkuntzaren soziologian eta antropologian
egungo hizkuntzaren psikologian eta psikopedagogian
4.3. Oharra: Humboldt eta euskaldunak
bi alditan egon zen Humboldt Euskal Herrian: 1799an eta 1801an
euskal ikerketak: bidai kontakizunak eta euskarari buruzkoak
aztergaia: euskal nazioa eta euskaldunen hizkuntza nazionala
eskerrik asko
Recommended