View
246
Download
15
Category
Preview:
DESCRIPTION
Revista Dixital Muradana de Arte e Cultura.
Citation preview
1
REVISTA DIXITAL
DE ARTE E CULTURA
Fonte do Maio—Esteiro
Nº 29
ABRIL-MAIO—2016
The Muros Times -Revista Dixital Muradana de Arte e Cultura-
2
Indice:
Cruceiro e petroglifo de Crus da Pedra (p/ Xocas Figueiras) Páx. 3
Valió la pena (p/ Amado Barrera) páx. 4-5
Datos de población 2015 páx. 6-7
¿Qué debo saber si uso un Marcapasos? (p/ Dr. Ricardo Castillo ) páx. 8-9
D. Andrés Santos Ortigueira (p/ Alejandro Castiñeira Ruíz) páx. 10
Que non te aten (p/ Manuel Iglesias Turnes) páx. 11
Repaso pola historia de Esteiro (II) (p/ Santi Llovo) páx. 12-16
Locucions latinas máis usadas páx. 17
Datos de Muros en 1880 páx. 18-19
Pedrafita do Outeiro das Capas (p/ Elixio Vieites.) páx. 20
Cañonazos en Muros (p/ Manuel Lago Álvarez.) páx. 21
Dúbidas do Galego (p/ César Lorenzo Gil) páx. 22-23
Unha estrada necesaria páx. 24-26
Cousas do Facebook (p/ Nieves Formoso Vidal) páx. 27
Os enterros na parroquial de Muros (p/ Manuel Lago Álvarez) páx. 28-31
Un ser humano chamado Anajata (p/ Cintia París) páx. 32-33
Fondo que estamos en Vigo ¡ (p/ José María García Rodriguez) páx. 34
A Voz dos nosos Poetas( Manuel Mª Pena Silva) páx. 35
A voz os nosos Poetas (p/ José María García Rodríguez) páx. 35
Faime caso (p/ Marcelino García Lariño) páx. 36
A Santa Compaña e as Xans (p/ Manuel Lago Álvarez) páx. 37-39
“THE MUROS TIMES” non se responsabiliza nin se identifica coas opinions
verquidas por parte dos seus colaboradores nos materiais publicados.
The Muros Times Nº 29—ABRIL—MAIO —2016
Director: Jorge Lago Rama - Editor: Manuel Lago Álvarez
Difusión da Cultura—
Depósito legal : C2437-2013
3
p/ Xokas Figueiras.
Tipo de ben: Cruceiro,
Concello: Muros
Parroquia: Louro (Santiago)
Lugar: San Francisco
Outra denominación do ben: Petróglifo do Crucei-
ro
Cronoloxía: Século XX,
Descrición:
O cruceiro está nun penedo no que hai escavados
uns chanzos para alcanzar o cume. No cumio da
pedra, a modo de pedestal, ten insertado un varal
que sostén unha cruz nova en sustitución da antiga
que desapareceu hai moitos anos.
A carón do cruceiro hai un petróglifo, situado sobre
unha lousa granítica de 3’7 por 4’5 m. Consta dunha
combinación de tres círculos concéntricos, un dos
cales, o exterior, está incompleto. Ten unha cazoleta
central.
Propiedade: Pública
Uso actual: Sen uso
Código no Catálogo da Xunta: GA15053023
Categoría do Ben: Catalogado (Catálogo da Xunta
e dos PXOM)
Elementos mobles:
Tradición oral:
Referencias bibliográficas:
J.J. Eiroa. Rey Pepa: Guía de los petróglifos de Mu-
ros.
http://www.planeamentourbanistico.xunta.es/siotuga/
documentos/urbanismo/MUROS/
documents/22396CA004.PDF pax. 11
Afeccións:
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Si
Estado de conservación: Regular
Atópase en perigo nestes momentos?:
O cruceiro atópase en bastante bo estado, a cruz
desapareceu a principios do século pasado e recen-
temente foi colocada á actual.
O petróglifo atópase imperceptible, segundo os veci-
ños, por unhas obras cercanas.
Onde está localizado: Latitude: 42.7612888942
Lonxitude: -9.06838774681
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
Cruceiro e petróglifo da Crus da Pedra
4
Insondable mar del tiempo
cuyas olas son los años
por las lagrimas salobres
de tristeza y desengaños
cuyos flujos y reflujos
miden Tololo mortal
cuando placida, traidora
cuando en ira, arroladora
quien a ti mar insondable
darse puede sin temblar
Percy B Shelley, versión
un tanto libre que apren-
dí cuando a montar en
bici y ya no olvidé)
Koriahn y Travis soña-
ban navegar la mar
Océana y más allá, al
otro lado atracar del ho-
rizonte lejano, hay otro
continente allá, le dice
ella, mayor, a su herma-
nito pequeño, se llama
Europa, allí está, de
donde nuestro abuelos
vinieron. Quién pudiera
navegar!
Es un día de olas bravas golpeando acantilados, el
agua rebota y vuelve a la mar...
La niña se aburre, el mal tiempo es una lata. Pero
no deja de pensar, y se le ocurre...¿y si lanzamos
un mensaje al mar? Un mensaje en una botella, a
algún sitio llegará, incluso puede que el viento la
lleve al otro lado del mar.
Se romperá la botella, Travis le dice riendo. Pues
en una de plástico la metemos y ya está.
Mamá, vamos a echar un mensaje en una botella al
mar!!
La idea le gusta a Mamá, es una aventura emocio-
nante que no tiene peligro ninguno pero suspenso
todo, porque ella ha oido que a veces se han en-
contrado botellas con mensajes que han pasado de
uno a otro lado, con las corrientes marinas y eso.
La niña escribe, buena letra, pensando las pala-
bras:
Lo primero, no alarmar:
A quien interese: Esta no es una llamada de au-
xilio. (eso es importante aclararlo, ya desde el
principio, pues si no, igual se organiza una opera-
ción de rescate y menudo lío luego)
Hoy es 6 de Noviembre de 1988. (importa para que
se sepa el tiempo empleado)
Estamos en Harpswell, Maine. (y el punto de salida)
Estamos disfrutando del violento estruendo de las
olas marinas. (contemos algo de nosotros)
Tenemos una pequeña cabaña en Long Point para
cuando visitamos el Océano.
Me aburría y decidí enviaros un mensaje
De Koriahn Doughty + Travis (hay que firmar los
mensajes)
P.S.: Enviadnos una carta a para que sepamos
quién y dónde recogió nuestro mensaje. Imprescin-
dible, si alguien la encuentra, necesitamos saberlo.
Van los tres a la costa, la madre escoge un lugar
estratégico donde la botella no sea inmediatamente
devuelta a la brava costa o playas de la zona. Un
extremo de una punta de tierra donde el agua cho-
ca pero pasa de largo...
Allá va el mensaje en su nave redonda, allá va el
alma de los niños buscando infantiles almas que
tocar. Allá va la aventura, la ilusión, la alegría innata
de una raza inquieta, la humana, buscando saltar
horizontes lejano y abrazar corazones hermanos.
Allá va....
Todo comenzó en un día gris poco antes de comen-
zar el curso escolar. Cinco amigos , José Ramón,
Marcos ,Ismael, Ángely José Ricardo, nos dirigimos
a la playa de siempre a buscar objetos o esqueletos
de animales marinos. Lo solíamos hacer siempre
que en el día anterior a la búsqueda había hecho
mal tiempo en la mar. Porque el mar siempre es
una sorpresa!!.
Ramón fantaseaba con encontrar un mensaje en
una botella, así que el siempre prestaba más aten-
ción a las botellas que traía la mar a la playa. Pero
claro, había montones!!.
Recuerdo que a mi me gustaba mucho darle pata-
das a todo lo que se me cruzaba y fue ahí donde le
di fuerte a una botella de Sprite y le dije a los de-
más… - Mira, quizás en esa botella vaya un mensa-
je (bromeaba)-.
Entonces Ángel y Marcos intentaron abrirla pero era
muy difícil. Creo recordar que uno de ellos siempre
VALIÓ LA PENA
Amado Barrera
5
llevaba una pequeña navaja y así fue como conse-
guimos abrirla. Y vaya SORPRESA!!!!...No lo po-
díamos creer!!!. Al no entender mucho la lengua
inglesa decidimos entregársela al profesor, Ángel
se haría cargo.
(José Ricardo Piñeiro, alias PRIMI)
¡Habíamos encontrado un mensaje en una botella¡
¡Que venía del otro lado del mar! ¡De Norteaméri-
ca! Como en las películas, qué emoción, qué cosa
tan extraordinaria, qué acontecimiento, qué emo-
ciones.
No había naufragado en la mar la botella, el men-
saje a destino había llegado. Qué ilusión les haría
a Koriahn y Travis saberlo. Qué ilusión nos hacía
que lo supieran, que nosotros teníamos aquí su
mensaje. Había que escribirles, venía una direc-
ción bastante clara. Ángel redactó la carta:
Y allá fue por correo postal, que botarla a la mar
sería absurdo.
Pasó un día y otro día, un mes y otro mes pasó, y
de Maine no volvía ninguna contestación.
26 años pasado habían y aquél viejo profesor en
un cajón escondida aquélla carta encontró.
¿Valía la pena intentarlo ya, todavía, tanto tiempo
después? ¿para qué? Si los encontramos ahora,
conseguiremos qué.
¡Que Korihan y Travis lo sepan! Seguro que a ve-
ces se acuerdan de aquélla infantil aventura, de
aquél sueño marinero, de aquélla apuesta azarosa.
Un viaje no termina si no hay regreso, aquéllos ni-
ños aún se sentirán náufragos en su mensaje em-
botellado, que no regresó nunca.
Que los cinco de Esteiro vean cerrado el bucle,
vean cumplida su parte en la historia: comunicar el
hallazgo. De nada habrá servido aquél mágico en-
cuentro, aquél sueño cumplido de Ramón (Año
después nuestro querido amigo Ramón falleció en
un accidente de coche a los 14 años. Sin el
(nuestro “capitán”) no hubiéramos vivido con tanta
intensidad nuestra niñez). Y que sepamos por fin
nosotros quienes fueron aquéllos ilusos ilusionados
amigos que lanzaron la botella.
Ahora y gracias a nuestro profesor Amado, pode-
mos cerrar ese círculo ya que nunca en todos es-
tos años supimos quienes la habían escrito
Que unos y otros contacten, primero los de aquí
entre ellos 27 años después cada uno tiene su vida
lejos de Esteiro, al cual acudimos siempre que po-
demos ,porque allí tenemos nuestros recuerdos de
niños, nuestras vivencias, nuestro pequeño paraí-
so.
Y luego, claro, contactar con aquéllos críos
que hoy ya tampoco lo serán. Quiénes serán, qué
habrá sido de ellos, cuánto se acordarán de aquél
día. Y ahora estamos todos unidos por este círculo
que la distancia y los años habrá cerrado felizmen-
te.
VALIÓ LA PENA: Había muchos Travis en
Internet. Pero el primero dijo que él ayudaría. Gra-
cias, Travis Fullmer. Él y sus amigos se pusieron a
ello. Al día siguiente encontraron a Koriahn. Ense-
guida me escribió un mensaje, esta vez sin botella,
vía Facebook. No lo ví. Pero mientras, Abeijón, otro
exalumno afincado en N.York, se puso también a
ello y también los encontró. Reaccioné. TENÍA A
LOS DOS NIÑOS (no tres, eran dos hermanos).
Se ha cerrado el círculo, la nave ha vuelto a casa
de su viaje por el mar por y por el tiempo. De su
naufragio.
DE su doble naufragio: La carta de Ángel, de Ra-
món, de los cinco y de los 300 alumnos del colegio
HABÍA LLEGADO A SU DESTINO POR CORREO
POSTAL, Koriahn y Travis sí vieron su aventura
lograda, la noticia se extendió por su pueblo, salió
en sus periódicos Y CONTESTARON a sus amigos
españoles... que nunca recibieron esa respuesta.
Les faltaba, a ellos, allá, ese bucle por completar.
Tendrian mal la dirección, pensaron también. No lo
volvieron a intentar tampoco.
Ahora han revivido aquélla alegría, ahora los viaje-
ros del tiempo de uno y otro lado henos visto cum-
plida una ilusión, un imposible.
Ahora nos hemos encontrado unos a otros,
aquí y allí, y nos hemos hermanado.
Ahora podemos poner el THE END a esta histo-
ria. De este cuento de Navidad.
VALIÓ LA PENA.
6
Datos de población 2015
Censo Electoral de españoles (Muros) residentes en el extranjero a 2/2016: Según las estadísticas ofrecidas por el INE a 1/2/2016 había censados en el extranjero 1799 emigrantes cuyo origen o residencia es el municipio de Muros. A continuación mostramos la evolución de los últimos años del numero de emigrantes censados en el extranjero de Muros.
7
Muros - Habitantes según lugar de nacimiento.
Según los datos publicados por el INE procedentes del padrón municipal de 2015 el 80.98% de los habitan-tes empadronados en el Municipio de Muros han nacido en dicho municipio, el 16.38% han emigrado a Muros desde diferentes lugares de España, el 12.67% desde otros municipios de la provincia de La Coruña, el 1.33% desde otras provincias de la comunidad de Galicia, el 2.39% desde otras comunidades autónomas y el 2.63% han emigrado a Muros desde otros países.
En el siguiente gráfico podemos ver la evolución de la estructura de la población en el municipio de Muros a lo largo de los años, comenzando en 1996 hasta 2015 en la que se puede observar:
Disminuyen (-2.427) los habitantes nacidos en Mu-ros, pasando del 87.51% al 80.98%.
Aumentan (11) los habitantes nacidos en la provin-cia de La Coruña, pasando del 10.33% al 12.67%.
Disminuyen (-11) los habitantes nacidos en la co-munidad de Galicia, pasando del 1.13% al 1.33%.
Aumentan (63) los habitantes nacidos en el resto de España, pasando del 1.03% al 2.39%.
Aumentan (100) los habitantes nacidos en otros paí-ses, pasando del 0.00% al 2.63%.
Según los datos ofrecidos por el INE en la es-tadística del padrón los habitantes empadrona-dos en Muros que han nacido en otros países ascienden a 236.
153 habitantes, 54 hombres y 99 mujeres nacidos en América.
70 habitantes, 39 hombres y 31 mujeres nacidos en Europa.
10 habitantes, 5 hombres y 5 mujeres naci-dos en Asia.
3 habitantes, 2 hombres y 1 mujer nacidos en África.
8
¿Qué debo saber si uso un Marcapasos?
p/ Dr. Ricardo Castillo
¿Cuanto dura un marcapasos?
Los marcapasos implantados actuales duran gene-
ralmente entre ocho y diez años (dependiendo del
tipo de condición cardíaca) y, en la mayoría de los
casos, permiten que la persona lleve una vida nor-
mal. Además, con los avances en los sistemas de
circuitos de los marcapasos, se ha reducido el ries-
go de interferencias provenientes de ciertos apara-
tos, como por ejemplo los microondas, que en el
pasado podían alterar o afectar de alguna forma a
los marcapasos.
¿Qué precauciones deben tomarse con un
marcapasos implantado?
Debe llevarse siempre la información resumida de
su marcapaso, día de colocación, y frecuencia car-
diaca a la que fue colocada.
Anteriormente, las personas con marcapasos co-
rrían el riesgo de que produjeran interferencias con
el funcionamiento correcto de sus marcapasos si se
acercaban demasiado a muchos elementos de uso
diario. Sin embargo, con mejorías en tecnología de
los marcapasos, este tipo de interferencia es menos
común.
Según la Asociación Estadounidense del Corazón
(American Heart Association) y los fabricantes de
marcapasos, no se ha demostrado que los siguien-
tes elementos alteren el funcionamiento de los mar-
capasos actuales:
Hornos microondas.
· Electrodomésticos de cocina como licuadoras, tos-
tadoras y cuchillos eléctricos.
· Televisores (incluyendo el control remoto), radios
AM y FM y estéreos.
Transmisores de TV y radio.
Radios ham y CB.
Mantas eléctricas y almohadillas térmicas.
·Afeitadoras eléctricas, secadores de cabello, riza-
dores y demás electrodomésticos para el cuidado
personal.
· Maquinarias de jardinería, como tijeras eléctricas.
· Dispositivos para la apertura de puertas de gara-
jes.
·Detectores de metal.
·Computadoras.
·Fotocopiadoras y máquinas de fax.
· Herramientas de taller con descarga a tierra apro-
piada (excepto los generadores de energía o los
equipos de soldadura de arco).
¿Qué se dice acerca del uso de teléfonos mó-
viles?
Actualmente, los teléfonos móviles no afectan el
funcionamiento de los marcapasos. La mayor parte
de los marcapasos fabricados en la actualidad po-
see un filtro que permite utilizar prácticamente todos
los teléfonos celulares usados en el mundo, inclu-
yendo las tecnologías analógica y digital. Sin em-
bargo, la Comisión Federal de Comunicaciones
(Federal Communications Commission) está conce-
diendo nuevas frecuencias para los teléfonos móvi-
les que pueden hacer que los marcapasos sean
menos confiables. Se están llevando a cabo estu-
dios para investigar más el tema.
9
¿Qué hacer con los detectores de metales?
Actualmente los marcapasos que se están fabri-
cando no deberían verse afectados por estos dis-
positivos de seguridad, siempre y cuando quienes
los usan pasen y se alejen del detector a una velo-
cidad normal. No obstante, el metal en el marcapa-
sos puede activar una alarma de seguridad. Esté
preparado para mostrar una tarjeta de identifica-
ción del marcapasos o una pulsera de identifica-
ción médica para poder pasar por los puestos de
control de seguridad.
¿Qué situaciones puede interferir el uso ade-
cuado de un Marcapasos?
· Evite trabajar con imanes o sostenerlos o trans-
portarlos cerca del marcapasos.
· Evite los aparatos de resonancia magnética nu-
clear (RMN) u otros campos magnéticos grandes,
ya que el desempeño del marcapasos puede resul-
tar afectado. Asimismo no se permiten los objetos
de metal cerca de los aparatos de RMN.
· Absténgase de la diatermia (utilización de calor
en fisioterapia para tratar los músculos).
· Apague los motores grandes, como los de los
automóviles o los barcos, si está trabajando en
ellos ya que pueden "confundir" temporalmente el
ritmo del marcapasos. No utilice sierras de cadena,
debido al contacto cercano con los componentes
del motor.
Evite las maquinarias de alto voltaje o de radar,
como los soldadores de arco eléctrico, los cables
de alta tensión, las instalaciones de radar, los hor-
nos de fundición, los hornos eléctricos de acero y
demás equipos industriales con corriente alta. Evi-
te trabajar en espacios confinados cerca de torres
y antenas de transmisión de radio o televisión.
· Si un dentista o un cirujano tiene que someter a
su hijo a un procedimiento quirúrgico, dígale que
su hijo lleva un marcapasos, de esta forma no se
utilizará la electrocoagulación para controlar las
hemorragias (el aparato de electrocoagulación
puede cambiar la programación del marcapasos).
Determinados procedimientos médicos pueden
afectar ocasionalmente el funcionamiento del mar-
capasos, pero podrían llevarse a cabo de manera
satisfactoria si se realizan algunos ajustes en la
configuración del marcapasos. Estos procedimien-
tos incluyen los siguientes:
· Litotricia extracorpórea por onda de choque
(ESWL) - procedimiento que disuelve los cálculos
renales.
· Ablación por radiofrecuencia - procedimiento que
utiliza ondas radiales para controlar los ritmos irre-
gulares del corazón.
· Terapia de estimulación trascutánea eléctrica del
nervio (TENS) - dispositivo utilizado para aliviar el
dolor agudo o crónico.
· Tratamientos de radiación terapéutica para el
cáncer.
10
p/ Alejandro Castiñeira Ruiz
Aunque de profesión Guardia Civil su gran pasión
fue la historia de Muros como así lo atestiguan los
documentos que aun hoy día pueden ser consulta-
dos en La Hemeroteca de la Diputación de Ponteve-
dra.
En el año 1892,en el Nº2 de la Revista GALICIA
DIPLOMATICA le es publicado un artículo en el cual
hace alusión a un croquis realizado por el de las fa-
chadas de la Torre de Matasueiro en el ayuntamien-
to de Mazaricos la cual se hallaba en ruinas y de las
mismas unas inscripciones que copio con gran difi-
cultad.
En el mismo número envió una copia del << croquis
del Castillo de Peñafiel en el Pindo de Galicia y sus
letreros >>
Asimismo hace alusión a unas Inscripciones graba-
das sobre la puerta principal de la Capilla denomina-
da Virgen del Monte, situada en la denominada Feria
de Carballina, término de la Parroquia de Sª Mª de
Coiro en el Ayuntamiento de Mazaricos.
Y terminando con este artículo envió copia de una
inscripción gravada dentro de un escudo al costado
izquierdo de la puerta lateral de la Iglesia de Santa
María do Campo en Muros:
ESTA OBRA SE YZO A ESPENSAS DEL GREMIO
DE LA MAR AÑO 1784
En el mismo año de 1892 la Revista GALICIA DI-
PLOMATICA en su Nº6 le publica la primera parte
de << Documentos para la Historia de la Villa de Mu-
ros. BULA de erección de la Colegiata de Santa Ma-
ría de Muros, año de 1504, copia de la traducción
castellana por D. Andrés Santos Ortigueira >> en la
cual hace una copia de dicha Bula.
En el año 1893 se le publica la segunda parte de la
BULA de erección de la Colegiata de Santa María de
Muros. Al final del artículo se hace alusión a que se
ignora el paradero del documento original y que la
copia de Andrés es la segunda del original.
Mi bisabuelo nació el 1-12-1861 en San Esteban de
Paleo—Coruña . Falleció en Muros en 1936. Mi
abuelo era Alejandro Castiñeira Rodriguez , maestro
en Muros , casado con Manuela Santos Otero. Llevo
un estudio genealógico desde hace mas de 10 años
sobre el apellido Castiñeira. Mi padre se llamaba
Jose Manuel Castiñeira Santos, de profesión Alférez
de Navío en la Armada.
En el estudio que llevo acabo tengo constatado en
este momento que mis ancestros llevaban naciendo
en Muros y el Barrio de la Virgen del Camino , como
mínimo desde finales de 1600.
Este pretende ser un pequeño homenaje a mi Bisa-
buelo de su Biznieto, Alejandro Castiñeira Ruiz.
D. Andrés Santos Ortigueira
11
Que non te aten Unha novela ambientada en Louro
e Cabanas (a Baña)
Autor: Manuel Iglesias Turnes
Non sei mover as miñas personaxes por paisaxes
descoñecidas. Teño que velas andar polos espazos
que eu ando. Por isto as terras de Muros están
presentes en boa parte de Que non te aten, a miña
segunda novela. Levo dende os dezaoito anos
disfrutando desta
terra; así pois, cando
mando ós
protagonistas de
vacacións, por forza,
o destino de praia
ten que ser Louro.
Verédelos de
camping na Bouga,
bañándose na Praia
do Espadanal, no cumio do Monte Louro, ou tomado
unha cervexa no Curro da Praza.
Que non te aten (Xerais, 2016) é unha novela
escrita para dar visibilidade as gandeiras e
gandeiros de hoxe: xente moi preparada,
empresarios que levaron o sector leiteiro a situalo
entre o máis moderno de Europa. Non é xusto que
descoñezamos esta realidade. Galicia está no mapa
das nove zonas punteiras nesta actividade
(Holanda, Dinamarca, etec). Mais o rural está
estigmatizado. Os medios de comunicación insisten
en dar unha imaxe de atraso. Xa sabedes, que se o
Manolo de Xaniño (aquel que caíu no pilón,
borracho, e non se erguía), un que ten un coleiro
grandísimo, unha cabaza, unha pataca...
Se falamos dunha Galicia moderna, hai que falar
das granxas de vacún leiteiro, que utilizan as
técnicas máis avanzadas en nutrición, reprodución e
benestar dos animais. Unha desas granxas aparece
retratada nesta miña nova aventura literaria,
propiedade dunha familia formada por tres
xeracións: avós, fillos e netos. Mais Que non te aten
non é un ensaio sobre a situación deste sector. É
unha novela de amor e desamor, de sexo, de
infelidades, que fala do dereito a sermos libres.
Na trama central hai un triángulo amoroso
protagonizado por un mozo que, por falta de
decisión, e por que lle presta, mantén relación con
duas mozas á vez. Pensa que é mérito seu, mais a
verdade é que é vítima da súa inmadurez. Á vez
transcorre outra historia na que o noivo non entende
que a súa compañeira teña dereito a vivir un minuto
da súa vida lonxe do seu control. É unha novela moi
de hoxe, onde as redes sociais forman parte da
trama.
Despois de transcorrido un mes da súa aparición
nas librarías, a editorial está a piques de publicar a
segunda edición. As rapazas de Xan, a miña
primeira novela, un retrato do rural dos anos 50 do
pasado século, vai pola terceira. Non teño, pois,
mais que agradecemento a todas as persoas que
me len. Que non son poucas. Grazas.
Santiago, 7 de abril de 2016
12
Do libro de Santi Llovo
"MEMORIA SALGADA DUN POBO"
Aínda que algunhas fontes sinalan a data de
construción da igrexa vella de Esteiro en 1850, o
certo é que era xa parroquia a lo menos desde
1764, ano da primeira inscrición dun neno no libro
independente de bautizados de Esteiro. A partida
de bautismo comezaba do seguinte xeito: “En la
Iglesia parroquial de Santa Mariña de Esteiro a
dieciseis días del mes de octubre del año 1764: yo
don Andrés de Creo presbítero, excusando a don
Manuel Francisco de Ponte, cura propio de la
iglesia de Santiago de Tal y Santa Mariña de
Esteiro , bauticé solemnemente y puse los santos
óleos……”.
Aparte dos antigos libros sacramentais da
parroquia, existe no Arquivo Diocesano de Santiago
outra interesante documentación referida á
administración parroquial, que resulta determinante
para confirmar algún aspecto concreto da historia
de Esteiro relacionado co ámbito eclesiástico. Así,
sabemos que dende hai moitos anos existiron
varias confrarías dependentes da Igrexa de Esteiro:
Confraría das Ánimas do Purgatorio, con
información dende 1684.
Confraría do Rosario, con información dende
1740.
Confraría do Santísimo, con información
dende 1852.
Tamén existe abundante información sobre foros e
outros dereitos que a igrexa tiña naqueles tempos.
Neste senso, cómpre referirse a unha
documentación, encadernada en forma de libro e
datada en 1698, chamada: “ Pleito sobre los bienes
y rentas de las Iglesias de Esteiro y Tal”.
Finalmente pode atoparse unha interesantísima
documentación sobre a “reconstrución”, a mediados
do século XIX, da igrexa parroquial. Sobre este
asunto creo que interesa resaltar o seguinte:
O 29 de decembro de 1846 iniciouse un expediente
de reedificación da igrexa de Esteiro no
Arcebispado de Santiago.
En 1850 a igrexa vella estaba “en ruínas” e
pechada dende había anos.
Houbo nese ano de 1850 un primeiro intento de
reconstrución: “Cuando se intentó edificar la iglesia
de dicha parroquia en el campo llamado de la
Agreira, sito en el lugar de Solleiros …. adjudicada
la obra al maestro cantero don Manuel Nieto en
14.000 reales …. se decidió suspender la obra por
REPASO POLA HISTORIA DE ESTEIRO.
OS ORÍXENES (II)
Interior e parte posterior da igrexa vella de
Esteiro
13
falta de servicio de la gente, por desobediencia del
vecindario, que consistía en servicio de carreto y
peonaje…”.
O 18 de marzo dese ano 1851 celebrouse no atrio
da igrexa unha xuntanza veciñal, coa asistencia do
cura párroco e do alcalde de Muros. Da acta
correspondente destaca o seguinte contido: “A
solicitud de varios vecinos se preguntó cuál era el
deseo de los vecinos, y todos acordes
unánimemente expresaron que su ánimo es que la
nueva iglesia se componga o reedifique haciéndola
más espaciosa y capaz para el vecindario, pero
dándole toda la grandeza y hermosura que sea
compatible con las facultades y riqueza de la
localidad…… se obligan a dar para este fin cada
uno 20 reales de vellón, en la inteligencia de quien
no quiera pagar debe prestar el servicio personal de
peonaje a dos reales diarios…… nombran para
contratar la obra a los vecinos José y Benancio
Portals junto a Andrés Piñeiro….. creemos acertado
que la edificación de ella se haga en el mismo lugar
que la actual… se decidió fuese edificada en el sitio
llamado el campanario y diste de la primitiva unas
70 varas castellanas y de donde es vista por todo el
vecindario…”.
Encargouse o proxecto ao profesional de escultura
e arquitectura veciño de Cee, don Manuel Nimo.
Na planilla e directorio da obra feito polo
mencionado profesional, reflectíase unha igrexa de
26 “varas castellanas”, cunha capela maior e dúas
colaterais.
Para contratar o remate da obra expúxose o prego
de condicións no atrio da Igrexa de Esteiro e nos
“sitios más públicos de Noya y Muros”. O
orzamento total era de 18.000 reais, pagadoiro en
oito prazos, e un ano de execución.
O remate da obra adxudicouse o 28 de abril ao
mestre canteiro Francisco Antonio Arca, veciño de
San Martín de Figueiroa, Concello de Cercedo,
Partido de Tabeirós.
Cambiando de fonte documental, resulta
especialmente interesante o documento outorgado
ante un escribán de Porto do Son polo mencionado
mestre canteiro en xuño de 1851. Trátase dunha
escritura de “Obligación y Fianza” que, pola súa
singularidade, vaise reproducir nunha parte
substancial: “En Porto do Son, parroquia de San
Vicente de Noal, a 28 de junio de 1851, Francisco
Antonio Arca, profesor de cantería y arquitectura,
vecino de san Martín de Figueiras, partido judicial
de Tabeirós, provincia de Pontevedra dijo: Que
hallándose sacado a públicas posturas para remate
en el mes de abril último la construcción de una
iglesia nueva, a cimientis, de Santa Marina de
Esteiro, anejo de la parroquia de Santiago de Tal,
del partido de Muros, también se presentó licitador
con otros pretendientes, vajo el pliego de
condiciones estipuladas por los apoderados y el
señor cura párroco de aquellas dos iglesias,
quedando la última postura la de don José
Martínez, de Santa María de Buyo en 17.700 reales
y posteriormente rebajada por don Aquilino de la
Torre de Santa Cristina de Barro con la media
décima de dicha cantidad: y el 28 del mismo abril,
el compareciente se mostró nuevo licitador con la
otra media décima de rebaja de aquella referida
suma, en que fue rematada la obra vajo la garantía
de nueve capítulos contenidos en dicho pliego …. y
se obliga con su persona y bienes presentes y
futuros de construir y edificar la nueba iglesia de
Santa Marina de Esteiro a cimientis, de
mampostería de lucimiento como el frontis
semejante al de la parroquia de Abelleira, con su
longitud, altura y latitud que tiene acordados en
14
diferentes pliegos …. desde la fecha de su remate
hasta el último de año de 1852, siendo
responsables de las peonadas, la parroquia de
Santa Marina de Esteiro y sus apoderados …”.
Resulta evidente que, polo emprazamento e forma
actual da igrexa vella de Santa Mariña de Esteiro,
ou ben modificouse o proxecto inicial ou xurdiron
moitos problemas coa execución da obra. Respecto
a súa situación, a igrexa fíxose a uns 60 metros do
actual campanario, co cal parece que se reedificou
onde estaba a anterior. En canto á forma, tal e como
se pode apreciar, non se respectou tampouco o
proxecto orixinal. Da clásica planta en cruz pasouse
a unha rectangular, aínda que a fronte, tal e como
estaba previsto, si que e moi similar ao da Igrexa de
San Esteban de Abelleira.
Independentemente de que o proxecto puido
modificarse, é certo que houbo problemas co
construtor. Isto confirmouse cunha escritura
outorgada o 23 de agosto de 1851 ante un notario
de Muros polos veciños de Esteiro, José e Benancio
Portals xunto con José Piñeiro. No documento
apoderan a don Joaquin Duque para que os
represente e defenda na reclamación de cartos
efectuada polo mestre construtor don Francisco
Antonio Arca contra os veciños de Esteiro, polas
obras encargadas e feitas na Igrexa de Esteiro .
Aínda que ten trazos neoclásicos, o carácter austero
e anodino da igrexa na súa estrutura exterior, leva a
pensar que carece practicamente de estilo
arquitectónico. Tal como se pode apreciar na
actualidade a igrexa fíxose en momentos
diferentes. En calquera caso, o que agora
coñecemos como a igrexa vella de Santa Mariña de
Esteiro levantouse en 1851 sobre outra anterior.
A mediados do século pasado, por mor da
ampliación do cemiterio parroquial, alterouse o
entorno desta igrexa. Cara ao Sur existían uns
impoñentes cipreses, dentro dun especie de atrio,
que con esa actuación desapareceron totalmente.
Así mesmo, diante da entrada principal atopábanse
unha serie de panteóns que por mor da referida
obra leváronse para o entonces novo fondo de
cemiterio.
Aparte da igrexa de Solleiros, hai quen di que no
Maio houbo unha capela e na Silvosa outra, adicada
a San Fins. Nembargante, non puiden confirmar
esta información con ningún documento oficial.
Tamén quero resaltar que o nome da parroquia, e
por tanto a súa invocación, estivo dende tempo
inmemorial adicada a Santa Mariña ou a Santa
Marina, alternáronse durante séculos ambos nomes.
Aparte do manuscrito xa aludido denominado
“Memorias del Arzobispado de Santiago”, escrito en
1607 por don Gerónimo del Hoyo, en que se refería
literalmente á Felegresía de Santa Mariña de
Esteiro, o primeiro documento “oficial” que atopei
co nome de Santa Mariña foi unha partida de
bautismo do ano de 1683 . Nas primeiras partidas
do libro sacramental compartido entre Tal e Esteiro,
aparecían indistintamente Santa Mariña ou Santa
Marina. No primeiro libro referido exclusivamente a
Esteiro, xa aparecían case todas as inscricións
referidas a Santa Mariña.
15
Como é ben sabido, a parroquia de Esteiro deixou
de ser anexa da de Tal en 1956, cando se construíu
a nova igrexa parroquial, quedando a vella
exclusivamente para o culto funerario. Respecto á
construción da nova igrexa, don Jaime García
Rodríguez, párroco emérito de Santiago de Tal e
Santa Mariña de Esteiro, escribiu un excelente
traballo chamado “Memoria da igrexa de Esteiro no
seu 50 aniversario 1956-2006”, de obrigada lectura
para aqueles que queiran afondar no tema.
Independentemente de cando e onde foi construída
a igrexa, pódese dicir que Esteiro, como núcleo
independente de poboación, non existía ata a
chegada dos chamados fomentadores cataláns a
finais do século XVIII. O que agora coñecemos
como Esteiro eran varios lugares dispersos nos que
vivían unhas poucas familias co que podían extraer
da terra e do mar.
No extracto do plano xeométrico anterior, levantado
entre 1791 e 1794 polo enxeñeiro don Antonio
Alcalá, pódense apreciar que, por unha banda, non
se reflicte ningún núcleo de poboación no que agora
coñecemos como Esteiro, cando si reflicte Muros, O
Freixo e Noia e, por outra, ao río Maior chámalle
“Río de Esteiro”.
Da análise dos libros sacramentais pódese concluír
así mesmo que ata o ano 1800, a poboación
localizábase fundamentalmente nos seguintes
lugares: Creo, Maio, Reboredo, Riomaior, Solleiros,
Silvosa, Trasdacosta, Trión e Uhía. Pola súa parte,
os apelidos máis comúns eran: Maio, Rama,
Romero e sobre todo Piñeiro. Outros eran menos
frecuentes como: Abeijón, Agra, Campos, Castro,
Fernández, García, Ínsua, Lado, Moledo, Montes,
Neto, Núñez, Oanes, Paz, Rey, Rodríguez e Tubío.
Destes apelidos, varios xa desapareceron da
bisbarra, e algún deles nos leva a pensar que as
orixes dos veciños de Esteiro están en lugares
próximos, pero do interior, pertencentes aos
concellos de Mazaricos e de Outes, como Suevos,
Valadares Mirás ou Lestayo. Na actualidade, nestes
lugares son frecuentes algún deses apelidos.
De seguido vaise a reproducir un extracto, referido á
bisbarra de Esteiro, do denominado “Derrotero de
las costas de España en el Océano Atlántico y de
las islas Azores o Terceras para inteligencia y uso
de las cartas esféricas” feito en 1789 polo tenente
xeral da Real Armada don Antonio Valdés.
Ata que coa chegada dos cataláns empezouse a
pescar e procesar a pesca dunha maneira industrial,
coa conseguinte aparición dos asalariados, a
economía da bisbarra era autenticamente de
subsistencia. Os habitantes das aldeas e lugares
que conformaban Esteiro vivían do que conseguían
extraer da terra e máis do mar. A diferenza con
outros pobos do interior, a abundancia de pesca na
costa supuxo unha táboa de salvación en moitos
anos nos que as constantes choivas traducíanse
nunha perda das colleitas e conseguintemente en
fame.
Aínda que as familias non vivían preto do mar, a
maioría dos homes, a lo menos na temporada da
sardiña, adicábanse á pesca. Xa dende mediados
do século XVIII tiña que haber moitos mariñeiros en
Esteiro porque, tal e como se exporá noutro
apartado deste traballo, o 5 de xullo de 1769
asinábase, precisamente en Esteiro, unhas novas
Ordenanzas de pesca para a Ría de Muros .
16
A poboación da bisbarra non deixou de medrar en
todo o século XVIII ata a súa derradeira década, de
tráxicas consecuencias para todo o litoral. Neses
anos a Coroa Española, representada por Carlos
IV, tiña constantes conflitos con outros países,
como Inglaterra, Francia e mesmo Portugal.
Cómpre lembrar que en 1751 empezou a funcionar
a matrícula do mar e os mariñeiros estaban
obrigados a servir á Marina cando fora preciso. Por
tanto, a man de obra masculina íase a servir
durante anos e en moitos casos nunca regresaban.
Unha vez superadas estas circunstancias, a
poboación volverá medrar con forza.
A continuación reprodúcese un extracto, tamén
referido á bisbarra de Esteiro, dun documento
sobre a actividade económica, datado en 1798.
Antes do século XIX, Galicia exportaba
regularmente gando e peixe salgado a Castela e
Portugal e, a finais do XVIII, xa existía con Cataluña
comercio marítimo regular. Tratábase
fundamentalmente da importación de viños e
augardentes e, para compensar os retornos das
embarcacións empezouse a remitir peixe salgado.
Esta época coincide coas primeiras chegadas de
cataláns aos pobos e vilas da Galicia costeira, pero
só en estadías de temporada, retornando aos seus
portos de orixe.
Desde a súa chegada, a mediados do século XVIII,
os cataláns ademais do comercio de viño e
salgadura dedicáronse a outras actividades
económicas como a venda de xabón, compra
venda de gando, negocios de préstamo, factorías
para la elaboración de curtidos e de papel, etc. Non
obstante, nas primeira épocas non se produce un
verdadeiro asentamento. Permanecían en tanto
duraba “a costeira da sardiña”, limitándose a
adquirir sardiña cochada polos propios pescadores
galegos. Non foi ata 1790 e especialmente trala
Guerra da Independencia (1808–1814), cando se
efectúa o asentamento masivo e definitivo dos
cataláns. Nesa segunda ondada comezaron a
establecerse en Esteiro e con eles dou comezo o
que se podería chamar o século dourado de
Esteiro.
—-O—-
17
Locucións latinas
máis usadas
Din que o Latín é unha lingua morta, pero resulta
que é todo o contrario. O latín é a base do 80 por
cento dos idiomas galego, español, francés,
italiano e portugués, por iso non é de estrañarnos
que no noso vocabulario incluamos certas
palabras ou frases latinas que utilizamos
comunmente para referirnos a tal ou cal concepto,
aínda que non saibamos o que realmente
significan.
As locucións latinas son expresións en latín que se
utilizan no galego cun significado próximo ao
orixinal latino. Como o latín foi a lingua de
expresión cultural e científica en Europa ata o
século XVIII, estas locucións perviviron na linguaxe
xurídica, técnico, relixioso, médico e científico.
Recollemos aqui cales son as locucións latinas
que máis utilizamos os galegos.
Álter ego. Tradúcese como “outro eu” e úsase
para designar á persoa en quen se ten absoluta
confianza ou ben á persoa real ou ficticia en quen
un se recoñece, coa que se identifica.
Ad hoc. Tradúcese como “para isto”, e segundo a
RAE significa “adecuado, apropiado, disposto
especialmente para un fin”.
A priori. Significa “antes”.
Ad lítteram. Quere dicir “ao pé da letra” ou
“literalmente”.
Currículo vítae. Literalmente tradúcese como
“carreira da vida” e é o currículo ou a relación dos
títulos, honras, cargos, traballos realizados, datos
biográficos, etc., que cualifican a unha persoa.
Coitus interruptus. Esta locución significa
literalmente “coito interrompido”. Úsase para
designar o método anticonceptivo que consiste en
interromper o coito antes de que se produza a
exaculación.
Déficit. É o nome que recibe a falta, perda ou
escaseza de algo.
Delírium trémens. Denomínase así ao delirio con
tremores, axitación e alucinacións que sofren os
alcohólicos crónicos.
Grosso modo. Locución latina que se pode
traducir como “aproximadamente” ou “en liñas
xerais” ou “a grandes liñas”.
Motu proprio. Quere dicir por propia vontade e
iniciativa, espontaneamente, sen coacción. Non se
debe escribir “motu propio” nin “de motu propio”.
Vox pópuli. Pódese traducir como “voz do pobo”.
Emprégase como locución nominal co sentido de
“rumor popular que corre na fala da xente”.
Ópera prima. Fai referencia á primeira obra dun
autor.
Annus horríbilis. É un ano horrible, ano dos
horrores. En oposición a annus mirábilis.
In albis. Úsase para describir a sensación de que
alguén está ou queda “en branco” ou sen
comprender o que se oe ou le.
In fraganti. Atrapado no momento de cometer o
delito, captado en flagrancia
Ex professo. A propósito; acto feito
deliberadamente
In memóriam. En memoria de ou en recordo de,
adóitase usar moito nas tumbas e epitafios.
In vitro. Tradúcese “en vidro”; fai referencia a
experimentos de laboratorio; feito nun tubo de
ensaio e non sobre o propio organismo.
Lapsus. Falta ou erro cometido por descoido;
equivocación.
Modus vivendi. Modo de vivir; modo de gañarse a
vida; forma de gañarse o pan; labor que permite
vivir dela.
Modus operandi. Modo de proceder; forma de
actuar; modo de traballar.
Ipso facto. No acto; polo mesmo feito;
inmediatamente.
Hábitat Lugar onde vive unha especie animal ou
vexetal
18
Muros: Ayuntamiento de 7154 habitantes
Muros (San Pedro): Lugar donde reside el
Ayuntamiento y cabeza de partido judicial,
situado a 94 kilometros de la Coruña. Casino.
Ayuntamiento:
Alcalde: Don Carlos Iglesias Lago
Tte de Alcalde: D. José Suárez Malvarez.
Juzgado de Primera Instancia:
Juez: Don José Bermúdez de Castro
Promotor fiscal: D. Rafael Ageitos.
Escribano: D. Ramón Reinoso.
Registrador de la propiedad:
D. Angel Antonio Mata
Secretario del Juzgado Municipal:
D. Clemente Calviño
Cónsules:
Francia: D. Jacobo Bermúdez
Vice-Cónsul Portugal: D. Jacobo Bermúdez.
PROFESIONES – COMERCIO –
INDUSTRIAS.
Abogados:
D. Alfredo García Salgado, D. Ramón Suárez
Aceite y Vinagre:
Manuel Agrafojo, Vicente Beiro, Juan Dubert,
Bartolomé Fabeiro, Juan Fernández Piñeiro,
Maria Antonia González, Baltasar Lago, Felipe
Lago, María Antonia López, Manuel Rodríguez
Mallo, Rafael Seguín.
Administrador de fincas:
Lino García.
Bodegoneros:
Jacobo Arias,Antonio Baza, José Castaño,
Juan Figueiras, Catalina García, María
González, Serafina Lago, Ramón Lasmo,
Bernardo Longo, Andrés Novo, Roque
Quinteiro, Rosalía Rama, Nicolás Talbo.
Carnicero:
Lino García
Carpintero
José García
Cerero:
José Couto.
Cirujanos: Angel Neira y Figueroa, Antonio
Vilariño y Campos, Joaquín Gómez (Abelleira),
José Romaní Figueiras (Esteiro)
Drogueros:
Angel Díez Lucas, Carlos Iglesias, Adelaida
Portals.
Farmaceúticos:
Juan Campelo Rodríguez, Joaquín Iglesias
Siaba.
Ganado lanar:
Domingo Lago
Harinas (Molinos de):
Tomás Agra, Ignacio Alborés Andrés
Caamaño, Pedro Figueiras, José Fornís
Vázquez, José Fuentes y Lado, Domingo Lago,
José Giames, Rita Lago, Domingo Lago
González, Andrés Lago Fernández, Manuel
Lariño, Manuel Lutago González, Cándido
Lestón, José Lestón, Paula Lestón, Ventura
Lestón, Manuel Lestón Lestón, Juan Lestón y
Mayo, José Mayo Lestón, Ramón Neira, Josefa
Núñez, Manuela Núñez, José Núñez Piloto
Ramón Pais, Frnacisco Penela, Benito Pérez,
Datos de Muros en 1880
19
José Piñeiro Lutin, Manuel Roca, Pedro
Rodríguez Quidar, Tomás Rúa, José Saborido
Núñez, Pedro Sande, Rosalia Santiago, Ramón
Tajes Lago, Juan Tajes Vieito, Francisco Vara,
Gregorio Vázquez.
Herreros:
Agustín Agra, Ramón Agrafojo, Manuel Benito
Formoso.
Loza:
Manuel Lariño, Mateo Puegui.
Médicos:
José María Calderón y Caamaño, Domingo
Pérez de Luna, Subd.
Mercería:
José Tubío
Navieros:
José Ignacio Lojo, Adelaida Portals, Félix
Romaní, José Romaní, Manuel Romero, Féliz
Sernaris, Siaba Iglesias.
Notarios:
Ramón Brocos Carrillo, José M. Cereijo
Fernández.
Pastas para sopa:
Fructuoso Díez, Rosa Fiuza.
Pastelerías:
Leonor Lago Ferreira, Manuel lamela, María
Siaba.
Procuradores:
Joaquón Fernández Martínez, Manuel Fuentes
Otero, Antonio Martínez Benito, Carlos
Mouriño.
Sal:
Manuel Longa Luces, Matilde París Pardiñas.
Salazón (Fábricas de)
Bartolomé Alvarez, Casiano Campelo, José
Castellar, Abelardo Dubert, Felipe Fernández
Fajardo, Manuel Iglesias, José ignacio Lago,
Ventura Moreno, José Portales, Pablo Portales,
Venancio Portales, Juana Riveiro, Félix
Romaní, José Romaní, Manuel Romero, Viuda
de Francisco Bouza, Siaba Iglesias, Francisco
Turar Cacellar.
Tejidos:
Manuel Castro, Ventura Conde, Aelardo
Dubert, Manuel Fernández, María Josefa
Fernández, Ramón Fuentes,Lino García, Juana
Iglesias Lago, Manuela Lago, Manuel Lojo,
José Ignacio López, Angeles Luces M.
Vinos y licores:
Miguel Ballesteros, Manuel Barreiros, Pedro
García, Antonio Novo, Andrea Tajes.
Zapateros:
Manuel Fernández Barreiro, Juan Fernández y
Fernández, Manuel Pazos, Felipe Oviedo
20
Pedrafita do Outeiro das Capas
p/ Elixio Vieites.
Tipo de ben: Monumento megalítico (túmulo, dol-
men, pedrafita...),
Concello: Muros / Muros (comarca)
Parroquia: Torea (San Xián)
Lugar: Riomao (Outeiro das Capas)
Cronoloxía: Descoñecida,
Descrición: A pedrafita mide uns 2,5 metros de
altura e o diámetro da súa sección redondeada vai-
se reducindo coa altura. Ten dúas grandes pedras
de forma case esférica na súa base que parecen
ser elementos relacionados coa rocha principal. Nos
traballos arqueolóxicos de prospección levados a
cabo para a construción do parque eólico Pedregal-
Tremuzo, xuño do 2004, non indican a existencia
deste elemento, pois non está incluído no catálogo
de achados. A localización está moi cerca da con-
fluencia dos concellos de Muros, Outes e Mazaricos
polo que puido servir ao longo do tempo de fito de
demarcación dos seus terreos.
Propiedade: Descoñecida
Uso actual: Sen uso
Categoría do Ben: Non está inventariado
Elementos mobles:
Tradición oral:
Referencias bibliográficas: http://
catalogaciondepedrafitasdegali-
cia.blogspot.com.es/2014/03/mapa-das-pedrafitas-
de-galicia.html
Resultados da prospección arqueolóxica do parque
Pedregal- Tremuzo
(non se contempla a pedrafita)
http://digital.csic.es/bitstream/10261/5493/1/
CAPA20.pdf - pax 23 e 117
Afeccións:
Ten camiño de acceso?: Si
Está cuberto de maleza: Non
Está afectado por algunha obra: Si
Estado de conservación: Bo
Atópase en perigo nestes momentos?:
Está a carón dun viravento e dentro do terreo do
parque eólico Pedregal-Tremuzo
Onde está localizada: Latitude: 42.8456864547
Lonxitude: -9.00522172451
Empregamos o sistema de coordenadas WGS84
21
Cañonazos en
Muros
p/ Manuel Lago Alvarez.
No aire sen tempo que a historia atesoura, non é
difícil atoparnos con mil e un feitos de armas nos
que o patrimonio arquitectónico relixioso e civil su-
friu os consecuencias de diferentes contendas. A
Vila de Muros non foi allea a elas, e querendo ou
sen querer, foi escenario dalgunhas batallas que
deixaron pegada tanxible nalgúns edificios; un de-
les, o Santuario da Virxe do Camiño, que en xuño
do ano 1805, do mesmo xeito que a Vila, foi bom-
bardeado por un buque de guerra inglés.
Os feitos, perfectamente documentados nos arqui-
vos do Almirantazgo da Súa Graciosa Maxestade,
sucederon o día 4 de xuño de 1805, e foron prota-
gonizados polo buque Loire, ao mando do Capitán
Maitland e sucederon así:
Despois de atacar diferentes poboacións da
ría de Camariñas, e habendo feito presos a mariñei-
ros do buque Esperanza, soubo por estes de que
no porto de Muros había fondeada unha nave cor-
saria francesa, de nome “Confiance”, armada con
27 canóns. Posto en rumbo a Muros, ás nove da
mañá do día 4 de xuño, ao pasar o faro Rebordiño,
o Loire viuse sorprendido polo fogo dos canóns do
castelo da Vila, que provocaron nove feridos na tri-
pulación do navío inglés. Aínda que o Capitán Mai-
tland ordenou contestar o fogo, viu que os canóns
dos muradáns estaban moi ben situados e que po-
derían causar máis danos ao seu buque, por iso,
ordenou ao tenente Yeo asistido nesta ocasión po-
los tenentes dos marines reais Samuel Mallock e
Joseph Douglas e o segundo tenente en funcións
Charles Clinch, que asaltasen por terra a fortaleza e
inutilizaran os seus canóns.
O castelo foi tomado ao asalto, sendo os
seus defensores apresados, mentres o Loire, bom-
bardeaba a Vila e os seus arredores. Paralelamente
o capitán Maitland, tras facerse cargo dos dous cor-
sarios franceses e dun bergantín mercante español
tamén fondeado, enviou unha mensaxe á poboa-
ción asegurando que en ningún momento dar actos
de pillaxe nin se atentaría contra as vidas e bens de
propios.
Unha delegación formada por notables de
Muros (o capitán Maitland escribe no Diario de na-
vegación do Loire, que uno dos delegados era o
Bispo de Muros) agradeceu persoalmente ao capi-
tán inglés o seu nobre xesto así como o cristián pro-
ceder do tenente Yeo e os seus homes cos feridos
españois e franceses do fortín.
Ao pouco da batalla o Loire abandonou Muros, le-
vándose ao buque francés “Confiance”, e outros
dous, de ahi a frase moi coñecida de Muros: “A
confianza levouna ou inglés”.
Deste bombardeo, conserva o Santuario da Virxe
do Camiño, dous impactos de bala de canón que
locen nas fachadas este e sur.
22
P/ César Lorenzo Gil
Hoxe reparamos na cociña. En moitas casas,
nas que se come nesa habitación, é espazo para a
conversa e, polo tanto, para a lingua. Mais hoxe fi-
camos no recanto máis silencioso, onde só se sente
o tintineo dos pratos e vasos e o motor da máquina
a lavar; canto máis modernas, menos barulleiras.
En galego, esa máquina non se chama lava-
vaixelas senón lavalouza. Debemos empregala con
xénero feminino. “Non prendas a lavalouza até que
estea chea de todo”. Loxicamente, lavavaixelas é un
castrapismo, un mal calco do castelán lavavajillas.
Quere isto dicir que vaixela tamén é unha pa-
labra incorrecta? Non. Podemos utilizala como sinó-
nimo perfecto de louza pero sempre en rexistros
máis cultos ou específicos. Por exemplo, é un tanto
solemne dicir: “Vou lavar a vaixela” pero si podemos
dicir: “Regaleiche diñeiro pola túa voda porque en
cuestión de vaixelas, é mellor escoller cadaquén a
súa” ou “O Pazo de Versalles garda unha valiosísi-
ma colección de vaixelas francesas do século
XVIII”.
Para gardar ou poñer a escorrer as pezas da
louza, o galego tamén ten unha palabra propia: lou-
ceiro. Nalgunhas comarcas usan as variantes tamén
correctas de cunqueiro ou alzadeiro.
Se o moble só se usa para gardar pratos, co-
pas e demais louza, xa seca, podemos empregar
ademais chineiro. Esta palabra debe ser moderna
en galego xa que en moitas casas se di á castelá,
chinero.
A lacena é ben un oco de obra dentro das cociñas
que serve como andel para gardar cousas ou unha
parte do chineiro que conta con baldas e porta. Por
extensión, podemos chamarlle lacena ao propio mo-
ble chineiro.
Polo xeral, a lavalouza está perto da pía, é dicir, o
oco onde se lava a louza a man. En galego tamén
podemos chamarlle vertedoiro, non fregadeiro, pala-
bra considerada un castrapismo. Si podemos usar o
verbo fregar neste contexto. “Na repartición de tare-
fas, non sei como fixo pero ao final só ten que fregar
a louza”. O campo léxico de fregar aínda se amplía
ao obxecto co que lavamos. Amais de estropallo,
esa pequena porción de material sintético (en tem-
pos foi esparto, hoxe xa non) pode denominarse
fregador, fregaduxo ou freganzo. Non debemos em-
pregar en ningún caso o castelanismo salvaúñas
para definir a esponxa que leva incorporado un es-
tropallo. Tamén nese caso podemos empregar fre-
gador ou directamente esponxa.
Dúbidas do Galego
Lavavaixelas
23
A baeta, en tempos, definía un tipo de tea basta e
cuberta de pelo que non valía para vestir, polo
que se empregaba en mesteres máis básicos. Un
deles o de limpar e secar a pía. Hoxe unha baeta
é directamente ese trapo permanentemente húmi-
do, case sempre de cor amarela ou alaranxada.
O outro trapo que usamos na cociña, o que serve
para non nos queimar coas cazolas ou para secar
a louza, ten en galego moitos nomes. Amais de
trapo ou trapo de cociña podemos usar mulido,
rolla ou rodela.
Falaba de cazola. Esa é unha das moitas pala-
bras que podemos utilizar para definir os recipien-
tes metálicos ou porcelánicos onde cociñar. Na
miña casa usouse sempre o metonímico porcela-
na. “Teño unha porcelana de macarróns que se
van derramar”. Non se admite no galego están-
dar. Segundo a forma debemos empregar unhas
palabras ou outras. Se o recipiente é cilíndrico
usaremos pota, cazarola ou ola (por exemplo, o
recipiente onde se fai o caldo ou tamén se cocen
verduras, por exemplo, unha ola exprés). Se é
redonda e baixa, chamarémoslle cazola. De ser
de barro e ter a barriga e a boca anchas, o nome
é pucheiro. Unha versión do pucheiro con tres pés
que quedou en desuso ao desapareceren as larei-
ras era o pote.
Se é máis larga ca alta, o nome propio é tarteira.
“Esta tarteira de ferro faime uns arroces bárba-
ros”. En galego admítense tanto paella coma pae-
lleira, co significado de tarteira de moi pouco fon-
do útil para facer arroz ao estilo valenciano.
O cazo e o cazolo son utensilios de pequeno ta-
maño que se empregan para ferver líquidos ou
cociñar cantidades moi pequenas. Diferéncianse
no tamaño. A pesar de ser contraditorio dado o
sufixo diminutivo, o cazolo é maior ca o cazo.
As tapas das tarteiras e demais cazolas tamén se
poden chamar tampas. Na miña casa son rollas,
igual ca os tapóns das botellas. Mais ese signifi-
cado non aparece nos dicionarios máis coñecidos
agás en dous, no Estraviz e no vocabulario que
recolleu ese sabuxo de palabras en perigo de ex-
tinción que é Elixio Rivas.
Outras pezas que non faltan no seu lugar
correspondente da lavalouza son os cubertos ou
servizos. Nese apartado o galego está en franca
decadencia e xa case se perderon as palabras
propias. Diremos culler e culleriña; garfo e coitelo.
Cuchilo é un castrapismo. Unha culler grande,
das que se usan para botar a sopa, chámase cu-
llerón ou cazo. “Compra un cullerón que cullerada
a cullerada non hai quen encha seis pratos!”.
Tamén cando está furado e ten dentes para me-
llorar apañar os espaguetes se chama cullerón ou
cullerón para os espaguetes. Para apañar a ensa-
lada usaremos unha pinza. Miña nai chámalle
gancholo á pinza en cuxos extremos ten dentes.
En realidade, o gancholo, na Maraña e en Ceque-
liños, é un instrumento agrícola que ten varios
dentes (polo menos catro) en curva (é coma unha
culler ou unha man dentada) e serve para levan-
tar do chan esterco, herba ou batume. A palabra
gancholo non aparece en ningún dicionario e non
sei como lle chaman noutros lugares nin cal é a
palabra estándar para este significado.
24
Resulta inmensamente encomiable comprobar
como os novos profesionais formados nas
universidades galegas para os seus traballos de fin
de carreira escollen como asuntos de referencia
temas relacionados con carencias de
infraestruturas, melloras no hábitat, solucións á
melloras de servizos, etc, e case sempre para as
poboacións e bisbarras que mellor coñecen, que
non outras que aquelas nas que viven. É o caso da
recentemente Licenciada pola Escola Técnica
Superior de Enxeñeiros de Camiños, Canais e
Portos da Universidade da Coruña, a outéense
Lidia Caamaño Caamaño, quen no seu traballo de
fin de carreira ven de plantexar unha solución
perfectamente aceptable ao problema de
comunicación e tráfico entre as localidades de O
Freixo e Muros.
A nova profesional, no seu anteproxecto prantexa
unha solución real e posible para enlazar Muros coa
nova estrada a Santiago, vía variante de Outes,
corredor e autovía, o que sacaría a Muros da súa
secular falta de comunicacións rápidas coas
principais redes viarias galegas.
A solución proposta por Lidia Caamaño, supón a
construción dun vial polo interior, que preservando
o roteiro da costa, evita o paso polas travesías das
poboacións costeiras, o que suporía un menor
número de kilometros a percorrer e unha ganancia
en tempo para achegarnos as estradas de alta
capacidade, xunto con unha maior comodidade e
seguridade na condución.
O anteproxecto e moi coidadoso e respetuoso co
medio ambiente, concretando de forma moi clara
as necesarias medidas de correción de impacto
medioambiental. Con todo, si algún día este
proxecto se levara adiante viría a sacar a Muros da
súa eterna falta de comunicacións, póndonos a
Unha estrada necesaria.
25
altura doutras moitas vilas galegas que dende fai
tempo viron solucionado este problema. Non sería
máis que facer efectiva unha das moitas débedas
históricas que as administracións teñen con Muros.
Por historia, necesidade, razón e dereito, Muros
necesita dunha nova estrada que nos saque do
illamento actual.
Co permiso da autora, publicamos en TMT texto e
ortofotos contidos no meritorio traballo de fin de
carreira da outense Lidia Caamaño Caamaño.
Anteproyecto de una variante a la
carretera comarcal AC-550
Este anteproyecto consiste en la definición de las
obras necesarias para la construcción del primer
tramo de una variante a la AC-550 que servirá para
conectar Muros con la nueva AC-554, y así reducir
el tiempo de recorrido entre dicha población y Noia.
El siguiente tramo será abordado en un proyecto
distinto. Lo que se pretende con este anteproyecto,
es reducir el tiempo de viaje entre ambas poblacio-
nes, y mejorar la comodidad y seguridad en la cir-
culación, así como el despeje de las poblaciones
costeras de la mayor parte del tráfico y, como con-
secuencia, de las retenciones y de la contaminación
acústica y atmosférica que este genera. Para ello,
se plantearán tres alternativas, y se establecerá un
análisis comparativo entre ellas con el fin de elegir
la más adecuada. Los criterios que se han tenido
en cuenta en el análisis son: trazado geométrico,
impacto ambiental, coste económico y funcionali-
dad. Finalmente la opción elegida ha sido la alter-
nativa 2. La variante proyectada tiene una longitud
de 7.771,39 metros y cuenta con un viaducto de
470 metros sobre el río Maior en Esteiro. Además,
al discurrir por un terreno accidentado, se vio nece-
saria la colocación de carriles adicionales de circu-
lación lenta en parte del trazado. Los enlaces elegi-
dos han sido para Bornalle un enlace de trompeta,
y para Esteiro, unas pesas formadas por dos glorie-
tas situadas a ambos lados de la variante, sobre la
DP-5305, y un paso superior sobre la carretera an-
terior. Ambos enlaces están justificados por la
“Instrucción de accesos en las carreteras conven-
cionales de titularidad de la comunidad autónoma
de Galicia”, ya que nuestra IMD supera los 5000
vehículos.
26
ANTECEDENTES Y SITUACIÓN ACTUAL
El presente anteproyecto constituye una asignatu-
ra necesaria para finalizar el Grado en Tecnología
en la Ingeniería Civil impartido en la Escuela Téc-
nica Superior de ingenieros de Caminos Canales y
Puertos de la Universidad de la Coruña.
Al tratarse de un anteproyecto de tipo académico,
se llevaran a cabo una serie de simplificaciones y
limitaciones que no podrían admitirse en un pro-
yecto real, tales como estudios geológicos y geo-
técnicos, campañas de sondeos y ensayos, dispo-
sición de material cartográfico y topográfico real y
adaptado al proyecto en cuestión.
Este anteproyecto consiste en la definición de las
obras necesarias para la construcción del primer
tramo de una variante a la AC-550 que servirá pa-
ra conectar Muros con la nueva AC-554, y así re-
ducir el tiempo de recorrido entre dicha población
y Noia. Dicho tramo comienza en Bornalle
(Abelleira), sobre el PK 48+500 de la AC-550 y
termina en Catasueiro (Sabardes), en la glorieta
que enlaza con la AC-554. El siguiente tramo, Bor-
nalle-Muros, quedaría para ser analizado en un
proyecto independiente. La obra afectará a los mu-
nicipios de Outes y Muros, ambos pertenecientes
a la provincia de A Coruña.
La AC-550 está integrada en la red primaria básica
de la RAEGA (Rede de Autonómica de Estradas
de Galicia), y une Noia con Muros bordeando toda
la costa y atravesando todos los núcleos de pobla-
ción allí situados, lo que genera retenciones y una
disminución de la velocidad. Los principales tra-
mos en travesía de esta carretera en el tramo Ca-
tasueiro-Bornalle son: Sabardes, Esteiro y Tal,
donde la velocidad permitida es de 50 km/h. En el
resto del recorrido podemos encontrar velocidades
entre 60 y 80 km/h, aunque son tramos cortos, de
transición entre los de poblado. También cuenta
con múltiples intersecciones, que generan atascos
y, en alguna ocasión, accidentes. Destacando, la
intersección de la AC-550 con la DP-5305 y una
vía que conduce a la playa de Parameán, en Es-
teiro. Las retenciones en este punto son importan-
tes, especialmente en verano.
En cuanto a las características del trazado, la AC-
550 destaca por sus numerosas curvas de bajo
radio, lo que hace que la conducción sea incómo-
da y peligrosa. También existen algunas rectas
demasiado largas que favorecen el aumento de la
velocidad por parte del conductor, y por lo tanto,
del riego de accidente. Además, abundan las zo-
nas con mala visibilidad debidas tanto a los cam-
bios de rasante como a curvas demasiado cerra-
das, y el estado del firme es deficiente en parte del
tramo. Por último, decir que la IMD del tramo de
estudio de la AC-550, es de 6790 vehículos/día,
con un porcentaje de pesados del 5%, y un nivel
de servicio E.
27
Cousas de facebook
p/ Nieves Formoso Vidal
Un dos erros máis comúns ao compartir un post nun
grupo de facebook é o de non comprobar o tipo de
privacidade que ten a nosa publicación. Suponse
que cando publicamos algo nun grupo e para que
todos os seus compoñentes o vexan, sexan ou non
“amigos”, dándose casos nos que quen comparte
(descoñecedor da privacidade do que publicou) non
é quen de entender que si todos os compoñentes
do grupo non ven o seu post, é por que o publicou
só para un público determinado, que case sempre é
porque o compartilo dende un perfil no que só
poden ver as publicacións os “amigos”, o compartilo
sigue gardando esa reserva de privacidade, non
podendo ser visto por xente diferente a quen se ten
como “amigos” no seu perfil. Esta é o mensaxe
que aparece cando alguén comparte algo que ten
termos de privacidade.
Evitar esto. é tan doado como seguir estas
intruccións: Fai clic sobre o icono que aparece
xunto á data na cal ese comentario ou ligazón foi
publicado. Se queres que os teus subscritores e o
resto dos usuarios de Facebook poidan ver esa
historia, elixe a opción “Público”. Si queres que só
os teus amigos de Facebook teñan acceso a ela
selecciona ”amigos”. Se non desexas que ninguén
máis poida vela, elixe “solo eu”. A opción
personalizado permitirache configurar de maneira
aínda máis detallada quen ten acceso a ela. E se
creaches listas de amigos terás tamén a opción de
seleccionar unha delas.
Comparte as túas historias adecuadamente. Poida
que algunhas merezan ser vistas por todos, mentres
que outras unicamente polo teu grupo de amigos.
Se máis tarde cambias de opinión podes volver
editar a súa privacidade, pero en todo caso o
normal e prudente é que cando se comparte algo en
un grupo, todos os seus compoñentes podan ver ó
publicado, sexan amigos ou non de quen o
publicou.
28
p/ Manuel Lago Álvarez
Dende os primeiros anos do cristianismo foi
sempre de piadosa costume soterrar aos fieis
defuntos en sagrado, sendo o interior dos templos
o lugar escollido como o máis apropiado. Co paso
dos séculos e co aumento da poboación os
templos quedáronse pequenos pasando a usarse
como necrópoles os adros das igrexas. O
soterramentos dentro dos templos quedaron
exclusivamente reservados para aquelas familias
que podían pagar a beneficio da “´fabrica” das
igrexa as cantidades que establecesen as
parroquias.
No caso de Muros ao ser o Concello patrono da
Colexiata e da parroquial, era este quen dispuña o
prezo da ocupación. Así, en documento municipal
de 1º de abril de 1780, recollese o seguinte:
“Copia del arreglo que Su Merced la Justicia y
Regimiento de la Villa de Muros –como patrono de
ambas iglesias Parroquial y colegial- hizo de las
sepulturas de ellas en 1º de abril de 1780:
<Adviértese de que en la Parroquial se hallavan
siete filas de sepulturas hasta llegar al arco de la
Capilla Mayor, y que, por la primera fila que se
hallase al bajar las escaleras de la puerta principal,
se deberá pagar, reales 8
Por la segunda 10
Por la tercera 12
Por la cuarta 14
Por la quinta 16
Por la sesta 18
Por la septima, junto al arco principal, 20. Y las de
la Capilla Mayor, aunque sea con licencia de la
Sra. Justicia y Regimiento, deberá pagar cada una,
44 reales.>
<<Del propio modo se hallavan en la Colegiata que
llaman de cajón y moda hasta llegar al rejado de
piedra que está debajo del arco principal de la
Capilla Mayor, siendo la primera fila de dichas
sepulturas la que se encontrase primero al entrar
por cualesquiera de las dos puertas, que por ella
se deberá pagar, reales, 12.
Por la segunda 12
Por la tercera 14
Por la cuarta 16
Por la quinta de junto al rejado de piedra 20
Y por las de la Capilla Mayor, con la referida
licencia de la Justicia, 44.
Advirtiendo que en la dicha Colegiata y quasi
debajo del arco de la Capilla de las Animas, que
mira al cuerpo de dicha Iglesia, se hallarán algunas
sepulturas para Párvulos y por cada una de ellas
se deberán pagar Rs. 8 >>.
Ademais destas sepulturas –chamemos de
“común”, pero de pago-- había outras
especialmente ubicadas e que eran destinadas a
albergar os restos mortais de persoas de certa
relevancia social. Polos anos de 1560, Dona Inés
Rodríguez, viúva de Sancho López de Ozconez
andaba en preito co Concello. A lea viña de que
esta viúva consideraba que a sepultura onde fora
soterrado o seu defunto marido, (dentro da
Colexiata) era da súa propiedade. O sempre
lembrado muradán, Don Manuel Fabeiro Gómez,
no seu libro “Páxinas Históricas de Muros”, ao
transcribir as actas capitulares do ano 1560, fai
Os enterros na parroquial de Muros.
29
referencia a estes feitos, sinalando a intervención
decisiva para a resolución do litixio, do Visitador e
Provisor da cidade e Arcebispado de Santiago, Dr.
Carriazo, que na súa visita inspectora a Muros do 16
de abril de 1560, estando na Colexiata, comprobou
(“bisitó e bido por vista de ojos”), que a sepultura
onde estaba soterrado o citado Sancho López de
Ozconez, estaba situada enrriba “de las trades del
altar al pie del Evangelio debajo de la lámpara”, e
que fora soterrado naquel sitio de privilexio debido a
que Sancho López de Ozconez fora xuíz da Vila, e
que por tal honra, os herdeiros non pagaran
cantidade algunha. O Dr. Carriazo dispuxo que o
lugar que ocupaba a sepultura era propiedade da
Igrexa, e que os ósos do defunto continuaran alí,
sen que nin viúva nin fillos nin descendentes tiveran
dereito á posesión do espazo ocupado.
De datos extraíados dos libros de difuntos, aparece
como a última persoa soterrada dentro da Colexiata
de Muros, en data de 9 de agosto de 1830, o prior
da mesma, Ldo. D. Juan Antonio Calderón, falecido
aos 85 anos de idade. A anotación de defunción
recolle que foi sepultado na Colegiata, a “duelo”.
A día de hoxe, na Colexiata só se conserva un
sartego que conten os restos de D.Lourenzo Afonso,
falecido no ano 1410, e que fora “procurador” da
obra da Colexiata. O sartego atópase baixo o arco
30
gótico dereito do altar maior e conservase en moi
bo estado. (NB.: Lourenzo Afonso, mercader,
aparece citado nun documento de data 22 de
novembro de 1407, que se atopa entre os que
forman parte do libro da “Luminaria de San Pedro e
Santa María de Muros”, e no que como executor
dos bens de Pero Yanes Neto, manda que coas
rentas dunha horta propiedade do finado Pedro
Yanes, se alimente a luz da igrexa de San Pedro).
O enterramentos dentro das igrexas traían consigo
o problema da insalubridade dos templos, debido a
descomposición dos cadáveres, que aínda
soterrados, provocaban o que en séculos anteriores
denominaban “miasmas” (vapores procedentes de
cadáveres que corrompían a atmosfera e
provocaban enfermidades nas persoas que os
inspiraban).
Foi durante o reinado do Rei Carlos III e debido a
unha progresión de epidemias, entre elas unha na
Vila de Pasaxes no ano 1781, da que morreron 83
das 120 persoas que alí vivían, epidemia que se
atribuíu ao “fetor intolerable que exhalaba la
parroquia de aquel pueblo por los muchos
cadáveres allí sepultados”, por elo, e vistos outros
moitos casos noutros pobos de España, o Rei, por
Real Cédula de 3 de abril de 1787, dispuxo que se
prohibise os enterramentos dentro das igrexas,
dando instrucións para que se construísen
cementerios lonxe das poboacións e que estes
estiveran abicados en lugares ben ventilados, e de
contrario as poboacións en relación aos ventos
dominantes, para libralas canto se pudese das
perigrosas “miasmas”.
As autoridades locais, lonxe de obedecer as
ordenes do rei, fixeron caso omiso, e seguiuse
enterrando nos templos, co consentimento de
párrocos e priores que querían seguir conservando
o dereito a ofrecer “sepulturas de dignidade” para
aqueles que puderan comprar este dereito. No ano
1857, de novo unha Real Orden insistía na creación
de cemiterios nos 2655 pobos que carecían deles.
En 1888, aínda que xa existían en España 10091
cemiterios, decidiuse a clausura de 7186 debido as
súas malas condicións hixiénicas.
Foto de 1924
31
Foi despois do ano 1857 cando en Muros se
reorganizou o cemiterio de San Pedro. Xa en moi
mal estado o corpo principal da anterga parroquial
de San Pedro, aproveitáronse parte dos seus
sillares para construír o muro que sirveu de
cimentación aos primeiros panteóns que se fixeron,
que son os que dan ao barrio da Fonte Vella. O
primeiro panteón edificado foino de orden de Don
Domingo Malvares y Guiance, no ano 1874, aínda
que hai un túmulo no que aparece inscrita a data de
1869.
No muro que sustenta estes panteóns hai un bo
número de sillares nos que hai incripcións
románicas, que seguramente fan referencia a
persoas e feitos relacionados coa construción e
reformas da primitiva igrexa de San Pedro que data
de finais do século X, e que dou nome a parroquia
trala visita do Bispo Pedro de Mezonzo a Muros, no
ano 998, ano despois de que o caudillo árabe
Almanzor, arrasase Compostela.
Os soterramentos fora da Colexiata facíanse no
adro da parroquial de San Pedro, que estaba en
plano coa planta da igrexa. As reformas posteriores
a 1857, supuxeron a elevación do terreo, co soporte
do muro novo, deixando un bo número de laudas
baixo o recheo feito, xunto co cambio no acceso ao
adro, que de antes da obra se facía ao remate das
escaleiras da rúa da Fonte Vella.
A finais dos anos vinte do século anterior,
acometeuse a obra de ampliación do cemiterio,
ganando espazo coa construción dun novo muro
baixo para salvar o desplome do terreo, e retraendo
o muro existente ao que se apegaron panteóns que
se construíron en diferentes etapas. A nova porta
de entrada, deseñada e construída polo meritorio
mestre canteiro muradán Don Francisco Iglesias,
sustitueu a anterior que polo seu oeste daba ao
camiño que conduce ao barrio do Carme. Tamén
nesta ocasión volveron a aproveitarse os poucos
sillares que quedaban do corpo da igrexa de San
Pedro.
Como curiosidade, das miñas pesquisas so puden
atopar un sillar- neste caso algo irregular- que ten
unha inscrición de difícil lectura. Está a media
altura do muro, a esquerda, baixando a escaleira
interior do cemiterio.
32
Un ser humano chamado Anajata p/ Cintia París
Poderíamos dicir que Anajata foi a creación
dunha asociación para o coidado e protección dos
animais do Concello de Muros e comarca, mais
quedaríasenos corta esta descrición porque Anaja-
ta é sinónimo de esperanza, ilusión, esforzo, traba-
llo e moito carisma.
En novembro do ano pasado un grupo de
persoas reunímonos para poñer en práctica unha
acción, unha acción que intentaría dar voz aos que
están fartos de gritar e que ninguén escoita, aos
que están presentes no noso día a día e que son
tan queridos como tamén sofren de ser infravalora-
dos por moitos de nós: os animais ou, como nos
gusta chamarlles, os peludos. Naquela mesa respi-
rábase aire fresco, un golpe de enerxía vital que
nos impulsaba a todos a sorrir, a ter forza e ganas
para loitar por unha sociedade un pouco máis xus-
ta cun sector que estaba ahí, que nunca deixou de
estar mais nunca foi mirado con lupa. Tras falar e
falar sobre o tema, Anajata púxose en marcha, era
hora de botarse adiante aínda sabendo que non ía
ser a gusto de todos esta iniciativa e que habería
moitas fochancas na nosa vida como grupo.
Os obxectivos principais da asociación son a
educación e información do concepto animalista e
ecoloxista da sociedade dun modo gradual e posi-
tivo, o cumprimento da lei de protección animal, e,
sobre todo, darlle unha oportunidade a todos aque-
les animais que sofren a violencia e o abandono
do humano e que, ao mesmo tempo, estes e os
veciños do Concello e comarca puideramos levar a
cabo unha convivencia saudable, limpa e respe-
tuosa.
O noso primeiro foco de atención foron os gatos
da rúa, os mesmos que se seguen a reproducir
sen ningún tipo de control e que sofren as conse-
cuencias de vivir á intemperie. Puxemos en prácti-
ca o método CES (Capturar, Esterilizar e Soltar),
facilitando así a vida deles e a nosa. Ao esterilizar
aos gatos, estamos conseguindo que non exista
un número elevado de camadas á vez que evita-
mos os malos olores das rúas, xa que non se sen-
ten ca necesidade de marcar o territorio deixando
un cheiro desagradable para os veciños. Esta
práctica é levada a cabo dende fai moitos anos en
moitos paises e cada vez máis polos concellos e
asociacións animalistas e está considerado o único
modo eficaz para o control de colonias e mellora
da convivencia cos humanos.
Outro dos métodos para que a convivencia sexa
agradable, é poñer casetas para os gatos nas zo-
nas con maior urxencia conseguindo, así, que lles
sirvan de refuxio nos días de choiva. Dentro das
casetas poranse o comedeiro e o bebedoiro que
serán repostados únicamente por persoas previa-
mente autorizadas polo concello. Como moitos
sabemos, xa existe unha caseta na Academia de
San Xosé que, entre todos, deberemos de respec-
tala. Todo aquel que se sinta ca curiosidade pode
ir a botarlle unha ollada, pero sen enturbiar a tran-
quilidade dos animais.
Mais como o camiño faise ca suma de pa-
sos pequenos e firmes, e como só a ilusión non
paga os grandes gastos que supón a nosa labor,
puxemos en marcha unha serie de iniciativas onde
33
os cartos recadados destínanse integramente ao
coidado e mantemento dos peludos que chegan as
nosas mans. Porén, comezamos ca venta dos fa-
mosos laciños laranxas que inundaron os estable-
cementos muradáns e que incluso chegaron máis
lonxe da nosa vila, poñendo un toque de color á vez
que se mostraba unha certa solidariedade ca nosa
causa. Seguimos ca participación no concurso reali-
zado polo Concello que tiña como obxectivo alumar
o pobo cun toque de orixinalidade e, aproveitando a
imaxinación dos nosos integrantes, puxémonos
mans á obra para crear un mural que reflectira a
esencia de Anajata. Como non se nos pasa unha e
para nós todo é unha oportunidade máis para dar-
nos a coñecer, tamén aproveitamos algún que outro
día de mercado para poñernos co noso posto ven-
dendo todo tipo de artigos, moitos deles feitos a
man. Contamos cun posto no Mercado de Muros
que utilizamos para crear eventos tan soados como
da Mostra de Respostería ou EmpanadArte, onde
participaron activamente moitos establecementos
do Concello como tamén o fixeron moitos artistas
que colaboraron con nós para crear concertos e
darlle o toque musical as noites de troula.
Porque, xa que estamos, ¿Por qué non aproveitar e
promocionar o noso Concello, e darlle mais vida ao
mesmo interactuando co comercio e a hostelería e
ampliando a proposta cultural e de ocio?
Tamén temos presenza nas redes sociais e
calquera que lle preste coñecernos mellor poderá
visitar o noso Facebook: Anajata Asociación anima-
lista. Neste perfil tentamos ser amenos e ter cone-
xión directa ca xente interesada no que facemos e
todo o que nos traemos entre mans. O fin desta
presencia na rede é conectar dunha forma orixinal e
divertida animando a todos aqueles lectores que
nos aportan uns minutos de atención a colaborar
con nós e cos nosos queridos peludos. Durante os
poucos meses de existencia da asociación xa son
varios os casos que nos chegaron de abandono e
que precisaron da boa vontade das persoas preo-
cupadas por estes animais. Podemos dicir que o
balance é positivo xa que conseguimos darlles un
fogar a moitos deles e, respecto aos que quedan
esperando, non dubidamos que encontrarán pronto
a súa segunda oportunidade. Grazas tamén aos
socios que colaboran mensualmente e de forma
puntual ca nosa asociación polo aporte económico
e desinteresado que tanto nos da a vida.
Se todo ser humano ten un soño, o noso é poder
crear un refuxio para ter un espazo onde poder le-
var a cabo as nosas labores de adopción e non de-
pender totalmente das casas de acollida, as cales
son o noso sustento diario a día de hoxe. Normal-
mente, toda persoa que loita pola súa ilusión acaba
conseguindo o proposto e nós non imos ser menos
porque contamos, non só cun espírito loitador, se-
nón con moitas persoas valentes, dispostas a dalo
todo. Somos un equipo en crecemento onde os áni-
mos son constantes e as nosas forzas únense para
seguir adiante. Somos conscientes de que o noso
camiño é dos longos mais o bo dos camiños con
moito percorrido son as experiencias que vas ob-
tendo no tramo e, no noso caso, sabemos que se-
rán moitas e estaremos dispostos a aprender de
todas elas. A boa vontade, o respecto e a ilusión
son uns bos ingredientes para elaborar a receita do
progreso, un progreso para o Concello de Muros e
comarca, para os seus veciños, para os seus ani-
mais e para o seu entorno. Somos unha gran fami-
lia e esperamos seguir crecendo abríndolle as por-
tas a máis persoas dispostas a axudarnos neste
gran ser humano que estamos a construír, onde o
corazón bombea a ritmo de loita e onde o noso
oxíxeno non é outro que as ganas de seguir adian-
te. Por eles e por nós.
34
p/ José María García Rodriguez
O millor periplo mariñeiro de Muros, disque foi o de
Zafacoquiña, alcume que non séi o qué quer dicir.
0 caso e que se fixo patrón de'costa. Encomendá-
ronlle un barco de dous paus pra facer unha viaxe
a Vigo. Marcóu a data. Era no inverno. Resultóu un
serán de todo los demos, con -chuvia, treboadas e
unha borralleira que nin o lume do faro se vía. Pidí-
ronlle que non embarcara. Non fixo caso. Era o
patrón, ¿ou non? Estaba graduado. Sabía o que
tiña que facer. Chegarónlle os mariñeiros cubertos
con roupas de auga que nonas poideron sacar de
enriba.
Mandóu rubir ancoras, izar velas. Púxose ao timon.
A xente Ile dicía: "Deus che guíe" e il engadía:
"Amén". Os salseiros entraban no barco. Barríano.
O home que iba na proa, amarrouse ao pau maior,
non fora que o levase o mar. O barco fendía as
ondas, escorado pola banda de estribor. Runxía.
Bruaba o vento. E Zafacoquiña de pe, no timón.
Unha volta, outra. Imos en bulina. Agora un largo.
¡Mar aberto!
—Trincade os foques, mandóu Zafacoquiña.
Non faltaba máis. De sócato berróu o patron:
—¡Ancoras embaixo! ¡Fondo que estamos en Vigo!
Todo o mundo a durmir até mañán...
E durmiron e despertaron. Estaban...
—Isto e igualiño a Muros, dixo Manoliño o grume-
te.
—Non e igualiño... ¡E Muros!
Zafacoquiña puxo unha tenda na Praza do Cristo,
onde cando eu era meniño comprábamos soldadi-
ños de chumbo.
¡FONDO QUE ESTAMOS EN VIGO!
35
A voz dos nosos poetas
Onde a rompente máis brilla.
Ollo que le na paisaxe
azul salientando armiño;
ollo que imparte aloumiño
a indomable personaxe.
Ollo que non ten paraxe
albisca no alén aliño;
ollo, avarento, adiviño,
ávido de reportaxe.
O mar alzado en beleza
sobrancea marabilla;
vagas subliñan braveza
de combater contra quilla.
Ollo!, o visor pon presteza
onde a rompente máis brilla.
(Rioderradeiro)
http://rioderradeiro-
naeiroa.blogspot.com.es
Cantigoliñas de
Pepe de Tuca
p/ José Mª García Rodríguez
Díxome Pepe de Tuca,
que nono fora esquecer:
falar ben quer vir de gracia,
esquirbir de adeprender.
A Estreliña do luceiro
váise coa craridá.
Non fagas tempo de amores
coas horas de traballar.
Nin te coides daquil home,
que de liste ben cho alaben,
moito nono debe ser,
cando todo o mundo a sabe.
Calquera pode facer
troco dun can por un galgo.
0 sangue todo é bermello,
quen tén diñeiro e fidalgo.
Ao pe dun cereixo verde,
pódese considerar,
que non tén moitos amigos
o que tén pouco que dar.
A troita díxolle ao río,
non te vaias ãpurar,
te poñas coma te poñas,
téste que afogar no mar.
A Delorosa de Muros,
tén sete espádoas no peito,
soidade tén sete letras
que firen do mesmo xeito.
Fotografía: Benigno do Roxo
36
FAIME CASO
p/ Marcelino García Lariño
Do vello Perilla, do que xa falei outra vez, a xen-
te di que non era moi asisado. A verdade é que
cordo-cordo non sería; pero sabio non me diga-
des que non o era. O pobre andaba a pedir, e
facíao porque era pobre, non por gusto, aínda
que, eso si, sabía moi ben pedir e máis a quen
pedir, que non todos somos iguales; eso será
na constitución, pero non no cotián convivir, ma-
iormente no vivir dos pobres, mendigos e indi-
xentes que todos son a mesma cousa e da
mesma raza que é a dos que viven a conta da
esmola. Non pedía o vello Perilla por tódalas
portas nin por tódolos lugares. Nas freguesías
de Serres (de onde el era) nin na de Muros o
facía. Na de Carnota si; pero soamente en de-
terminadas casas, non en todas, que na varia-
ción vai o gusto, e un gusta do que máis e me-
llor da o óbolo, a graza e a caridade, que veñen
a ser tres cousas distintas e só unha verdadeira.
Este vello que presumía de comunista, xactába-
se de se-lo home que máis liberdade de expre-
sión tiña de España, incluso nos tempos da dita-
dura, na que, segundo el, falaba o que quería e
lle daba a gana contra o réxime ou a relixión ou
os caciques (que tamén os hai agora tanto ou
máis que antes) perante de quen fose: falanxis-
ta ou republicano, sen que ninguén lle retruca-
se. Un serán atopou un conveciño seu, labrego
podente, que tiña un fillo a estudio na Universi-
dade de Santiago para avogado, suoroso e es-
gotado cavando co legón unha leira. O vello Pe-
rilla, comunista e con liberdade de expresión,
parouse, apoiouse no bastón, estivo un pouco
tempo mirando para o seu veciño, e logo díxo-
lle:
–Manuel, ¡que toliño es Manuel!
–¿E porque mo dis, Perilla?
–Porque logo non sería mellor, que tiveras o teu
fillo sachando co legón, que ti non podes máis
coa alma, en vez de te-lo dándolle a carreira de
avogado en Santiago.
O Manuel tamén se recostou no legón, limpouse
a suor co pano da man, reflexionou e, moi con-
vencido, contestoulle.
–Pois non che falta razón. Non podo máis comi-
go. Tanto traballar... ¡para qué! Ás veces envé-
xote, Perilla. Quixera ser libre e sen preocupa-
cións como es ti.
Ó que lle respondeu o esmoleiro comunista con
toda liberdade de expresión:
–Non es porque non queres, Manuel. Únete a
min, que che levo eu a Carnota, que teño unhas
casas que non só me dan a esmola, senón ta-
mén roupiña e convídanme a xantar. Mira: cos
cartiños que sacas das esmolas dáche dabondo
para tabaco e aínda che sobra, e a comida xa a
tes asegurada.¡Para que queres cartos, leiras e
fillos con carreira, se estás escaralladiño de ves!
—-XXX—-
37
A Santa Compaña e as Xans.
p/ Manuel Lago Álvarez
É moi difícil atopar xentes que queiran falar da
Santa Compaña. Moito máis difícil, ou case impo-
sible, e que alguén fale das “Xans”. Santa Compa-
ña e Xans conforman unha parte importante do
patrimonio cultural inmaterial da nosa Galicia; son
parte do ser i estar do máis íntimo das nosas cren-
zas nun mundo que non vemos, pero que nos es-
pera mais alá do alén.
Hai quen afirma que a chegada da luz pública as
nosas aldeas fixo desaparecer a Santa Compaña
e as Xans. Quen tal di, faino dende o descoñece-
mento pleno. Que no mundo de hoxe non se fale
destas procesión de ánimas, non quer dicir que
non existan. Certo que os tempos mudaron, e con
eles, -afortunadamente-, o acercamento á persoa
dunha maior cultura en tódolos eidos. Pero, máis
cultura non ten porque considerar –en moitos ca-
sos- que se trataran e traten certos temas relacio-
nados co “máis alá” como andrómenas propias de
vellos incultos. Crer ou non crer e cousa de cada
un, pero aos que creemos, déixesenos co noso.
Só pedimos que como nós respetamos aos outros,
estes nos respeten a nós.
Feito este pequeno introito, vamos ao tema. A
Santa Compaña é unha procesión de ánimas en
pena que errantes percorren os camiños dunha
parroquia. Vestidas as ánimas de túnicas negras
con capucha, cos pes descalzos e na man unha
candea acendida, marchan polos camiños en pro-
cesión de dúas filas, estando ao fronte delas un
espectro maior que se chama “estadea”, e que
porta unha cruz e un caldeiro de auga bendita.
Este espectro é un mortal (home ou muller), está,
pero non o sabe, xa que ao día seguinte non lem-
brará nada, pero a súa saúde irase debilitando,
véndoselle un aspecto cada días máis fúnebre. Só
poderá librarse do fatal destino si no camiño da
procesión atopa con alguén a quen lle traspase
cruz e caldeiro.
A Santa Compaña vaga sempre despois das doce
da noite. Empezando o seu percorrido nos arredo-
res das igrexas parroquiais. Rezo de rosarios,
marmullos, cantos fúnebres e o son dunha campa-
íña acompañan o cortexo, visitando os arredores
de aquelas casas nas que en breve haberá unha
defunción. A súa presenza pode ser detectada.
Ao seu paso, os sons da noite desaparecen. Os
cans ouvean de forma incontrolada e os gatos e
outros animais foxen despavoridos. Un forte chei-
ro a cera e o marmullo do vento traendo melodías
cegas, din da presenza das ánimas.
38
En caso de atoparse con ela, non mirala. O mellor
facer un círculo no chan e meterse dentro del, ou
si non da tempo, tirarse ao chan e pórse boca
abaixo, pórse a rezar e facer por non escoitar a
voz nin o son da compaña. Tamén tirarse boca
abaixo e esperar sen moverse, aunque a compaña
lle pase por encima. Nunca tomar una vela que
nos tenda algún defunto da procesión, pois este
xesto queda un condenado a formar parte dela. -
En último caso, botar a correr moi rápido. –Contan
que a Santa Compaña non terá o poder de captu-
rar a alma do mortal que se cruza con ela si este
se atopa pisando os peldaños dun "cruceiro", que
solen estar situados en los cruces dos camiños ou
si porta unha cruz consigo e logra esgrimila a tem-
po.
E moitos se preguntarán o porqué das aparicións
da Santa Compaña. As respostas son moi varia-
das. As numerosas lendas sobre esta compañía
de defuntos en pena contan que se aparecen nos
camiños próximos aos camposantos en busca de
algo ou alguén, e que sempre aparecen cun moti-
vo polo cal é símbolo de desastre ou maldición. Os
motivos polos que esta compañía de almas erran-
tes poden aparecer son:
- Para reclamar a alma de alguén que morrerá
pronto. Contan que quen recibe a visita da Compa-
ña morrerá no prazo dun ano.
- Para reprochar aos vivos,faltas ou erros cometi-
dos. Se a falta é especialmente grave, o mortal
que a cometeu podería recibir a visita da Compaña
para que a encabece, condenado así a vagar ata
que outro mortal substitúalle.
- Para anunciar a morte dun coñecido do que pre-
senza a procesión.
- Para cumprir unha pena imposta por algunha au-
toridade do máis aló.
Sexa como sexa estas aparicións das animas son
premonitorias de sucesos que acontecerán no fu-
turo inmediato e que non traerán cousa boa.
A Procesión dás Xans e semellante á da Santa
Compaña pero diferenciase en que non son pan-
tasmas de mortos os que van nela, senón pantas-
mas de vivos. Son os que nas terras de Muros
chamamos “AMINAS”. E si, son vivos, que non
saben que forman parte de tal procesión. Ao día
seguinte non lembrarán nada, nin estarán cansos
nin tampouco, como sucede co portador da cruz
na procesión da Santa Compaña, se lles notará
ningún tipo de palidez ou desencaixe da súa facia-
na.
Marchan en dúas fileiras e levan un cadaleito.
Canto máis preto do cadaleito van os membros,
máis inminente é a súa morte. Os que van máis
lonxe poden tardar ata tres ou catro anos. O que
39
se atopa con esta procesión, só a ve, pero non
sente. O encontro dáse case sempre nos cruces
dos camiños, onde é costume deterse cos defun-
tos para que os curas boten responsos.
Se o que a atopa é un amigo dos que van na pro-
cesión, o único que lle fan é levalo polo aire a ou-
tra parte; se é inimigo, danlle unha gran malleira e
arrástrano polas silvas.
Son poucas as persoas que ven a procesión dás
Xans, pois para isto necesítase posuír unha destas
condicións: que o padriño de quen a ve rezase mal
o credo cando o bautizaron, ou ben que o cura
cambiase os santos óleos confundindo os da ex-
trema unción cos do bautismo. Tal erro pódese
remediar bautizándose de novo. A isto último pu-
dera ter relación co cambio feito fai anos na Litur-
xia do Bautismo. Moitos lembrarán que na cerimo-
nia de bautismo, os padriños do neno ou nena,
tiñan que recitar e proclamar o Credo de memoria,
en nome do bautismado. Moitas veces a confu-
sión era grande, por mor de que Credos había e
hai dous (o Apostólico e o Niceno). Agora, a Igre-
xa cambiou a fórmula. O crego interroga aos pa-
driños: Celebrante- Creedes que Deus, Creador do
ceo e da terra é o noso Pai?.Todos- Si, creo. Ce-
lebrante- Creedes que Xesucristo, que naceu de
Santa María Virxe, morreu, foi sepulto, resucitou
de entre os mortos e está no ceo xunto a Deus
Pai, é o noso único Salvador?. Todos- Si, creo,
etc.
Querendo ou sen querer, con esta nova forma litúr-
xica, case é imposible que por non rezarlle ben o
Credo ao bautizado, este teña a facultade de ver
as Xans.
Ver as Xans non é augurio de morte propia. Os
que van a morrer son os que forman parte da pro-
cesión, e moitas veces son persoas coñecidas da
persoa que se atopa coa procesión. A prudencia
das persoas que viron as Xans fai que nunca se
mencione o encontro e moito menos que fagan
público o nome das persoas que viron na proce-
sión, xa que estas están chamadas a deixar este
mundo en tempo breve.
Para quen teña interese no tema, hai no canal
youtube vídeos con testemuñas de xentes que vi-
ron estas procesións de animas e aminas. Hai
tamén unha curtametraxe dirixida e montada polo
alumnado de 4º de ESO do IES A Guía, no que
uns xoves escenifican o encontro dun deles coa
procesión das Xans. (https://www.youtube.com/
watch?v=_qDs3J9wTQo)
40
COLABORA:
CONCELLO DE MUROS
Recommended