View
15
Download
4
Category
Preview:
DESCRIPTION
charla de Alejandra Gutiérrez Moya en el Museo Textil de Oaxaca, en octubre de 2014.
Citation preview
1
CostaRicayNicaraguacompartieronterritorioyculturasdesdetiempoinmemorial.1Chorotegas,desdeelao1595seasientanenlavertientedelPacficodeNicaraguayocupantodalapennsuladeNicoya,laregindeChomes enlamargenorientaldelgolfodeNicoya,losdominiosdelreyGurutina ylascostasdelaensenadadeTivives,reginquefueconocidaconelnombredeChorotegaoChorotegaViejayquefueelconfndelavancedelasculturasmesoamericanasenlavertientedelPacfico.2Cabesealarqueentrelasreasmesoamericanaeintermedia(lasculturasaludidasyotras)nohubounafronteraestrictamentedelimitadaydebieronserfrecuentesloscontactosylatransculturacinentreellas,sobretodoenlaszonasdeconfluencia.
2
CostaRicayNicaraguadurantesuhistoriacolonial,formaronunasolaprovincia.Laprovinciasedividaensietepartidos:CostaRica,ElRealejo,Granada,Len,Nicaragua(Rivas),NicoyayNuevaSegovia.LahistoriadoraSoniaL.GmezVargasdicequeen1821elPartidodeNicoyaformabapartedelaIntendenciadeLen,aligualqueCostaRica,estababajolasautoridadessuperioresdelaciudaddeLendeNicaragua.Sinembargo,conlaindependenciaCostaRicaseconstituyenEstadoysesepardelaDiputacinProvincialdeNicaragua,formandosupropiaJuntaGubernativa(18231824),presididaporelpadreManuelAlvaradoHidalgo,entantoqueenNicaragua,casideinmediatoseinicilaguerracivil,comounaconsecuenciadelaformacindelostradicionalespartidospolticosLiberalyConservador.LasituacinpolticadecaosimperanteenNicaragua,contrastabaconladeCostaRica,lacualpocosmesesdespusdelaindependenciahabalogradoorganizarsugobiernoenformapacficaasqueelPartidodeNicoyaseanexaaCostaRica,ycomienzanlasdiferenciasentrelosnuevospasesdivididos.
3
Cmoseagravaronlasdiferencias:dosfactoresfueronlosprincipalesdetonantesdeestasituacin:porunlado,losconflictosblicosenlosaos70y80enNicaraguay,porotro,lascrisissocioeconmicasylasituacindepobrezaydesigualdadenesepas,profundizadaenlos90s.Sienlosaos70unfactorimportantequemotivlaemigracinaCostaRicafueelconflictoblicoylainstauracindelaRevolucinSandinista,porlacualmuchosnicaragensescontrariosalrgimensandinistasalierondelpas;durantelosaos80unfactorpredominantefuelaguerracivil(entresandinistas)ylacontrarrevolucin.Elfenmenodelaemigracindelos90enadelante,encambio,pasdeserunamigracinforzosa,aunamigracindecarcterlaboraldebidoalaprofundizacindelapobreza,eldesempleoyladesigualdadenNicaragua.Elaumentodelamigracinfueunaconsecuenciadelasmedidasdeajusteestructuralduranteelllamadoperiododetransicinposterioralconflictoblico,duranteelcualhubounareduccinimportantedelEstado;sellevacabolaprivatizacindeserviciosbsicosquedejaronporfueraaunaenormemasalaboralestatal;seredujeronlosprogramasdebeneficiossocialesalapoblacin;yseconsolidunmodeloeconmicoquereforzlaexclusindegruposhistricamentemarginados,comolasfamiliasruralesypequeosproductoresagrcolasyestos,desesperados,buscaronsufuturoenCostaRica,emplendosecomodomsticas,jardineros,albailes,taxistas,choferesytambin,recogiendocaf.Paralaeconomacostarricense,esteflujofuepropicio,yaquealserelticounpuebloalfabetizado,quiereserotracosaynocampesino,ynosubempleado,aloquelosnicaragensesnoletemen,yentraronatrabajarsinremilgos.
4
Losnicaragensespasaronaserlosportadoresdelasombrajunguiana deloscostarricenses,selesculpaportodo:porsermorenos,porseranalfabetassihayunrobo,rpidamenteseculpaalnica,ounaviolacinocualquieractocriminal,sinembargo,siguentrabajandofuertementeenCostaRica,dolidos,segregados,pobresyencerradosensmismos,loquenoquitaqueporsueducacinysistemadevida,shayunaltoporcentajedeviolenciaintrafamiliarydeotrotipo,peroigualmente,tambinlohayenCostaRica,sobretododespusdecadapartidodeftbol,sisuequiponogana.YesprecisamenteesegrupoelqueseapiaenTirrases,queesundistritodelcantndeCurridabat,delaProvinciadeSanJos,CostaRica.steseubicaalsurestedelaCiudaddeSanJos.Tirrases secaracterizaporposeerunapoblacinenriesgosocialyteneradems,unagrandivisinsocial,dadasupoblacin.ElnombredeTirrases derivadelrbolllamadoporlosindioshuetares:TIRRA.En1806,antelanecesidaddelGobiernodehacerunleprocomio enlasafuerasdeSanJos,doaMercedes(nuncasesupoelapellido)donsufincaenTirrases.Enelaode1977sedescubreunanecrpolisHuetar,pueblooriginariodelvallecentral,quedesapareciporlasiniciativasdecolonizacininmediatamentedespusdelaindependencia.Yen1980,mientrasse
5
construyenalgunascasasseencuentranevidenciasderestoshistricosdelapresenciadeestepuebloprecolombino,muyposiblementeenlasmrgenesdelroTirib.Sobreesepatrimonioprehispnico,existielleprosario,quecerren1980.Sinembargo,losprimerosprecarioscomenzaronen1960yyaenlosaosnoventa,comenzapoblarsepornicaragenses.LaviolenciadomsticaeselproblemaqueconsumemsrecursoseneldistritodeTirrases,aunqueextraoficialmentesesabequeladrogaypandillassonproblemasdeseguridadqueprincipalmenteafectanalossectoresmarginalesdeldistrito.Estedistritotambinsufrelosproblemaspolicialesdecasitodoelpas:faltadeinfraestructurapolicialadecuada,faltadevehculosylapresenciapolicialesescasa.Constantementesevenlamentablementemuchasmuertes,asaltos,yvandalismo,ylopeor,esquemuchosdelosinfractoressonreincidentesylograndeunauotramaneranosercastigados,yfcilmentevuelvenasusandanzasdelictivas,agrediendoinclusiveapersonashonestasytrabajadorasdelmismobarrio.EsteeselpanoramaquemeencontrcuandolleguporprimeravezaTirrases.
5
En1910,fuiinvitadaaconocerTirrases atravsdeLaCasadelosNios,unaorganizacindedicadaaofreceralosni@s enriesgosocial,alimentacinyoportunidadesdedesarrollointegralquelespermitacompletarelcicloeducativoymejorarsucalidaddevida.Yporsupuesto,loprimeroquevinoamimentefue,sintrabajarconlasmadresypadresdeestesitio,losniostienenpocasposibilidadesdesaliradelante,porloquemeaboqualadireccinparaquereuniramosalosfamiliares,situacinquealprincipiocausdudasperoyolesdijevamosatejerempoderamiento,yavern.
6
Apartirdeentonces,heinvitadoamimadre,mishermanasyamigasaapoyarmeenesteemprendimiento,quehacambiadonoslolavidadetantasmaravillosasmujeres,sinotambinlanuestra.As,AGArtextil,mipequeainiciativadeartetextil,iba,nosloabuscarlesunsistemaparamejorarsusingresos,sinotambin,ysobretodo,lasuniraatravsdelempoderamientoylassinergiasquehaceposibleeltrabajotextilyqueestapoblacinlumpendeNicaraguayCostaRica,traeenlasangredesdepocasprecolombinas,puestoqueelgrupohuetar cuyosrestosseencuentranbajolosactualesprecariosymodestascasasdeclasemediabajaquelesdancobijohoy,negociconnicaraosychorotegascacao,tejidos,oroyotrosbienesantesdelaconquista,segnexplicalahistoriadoraEugeniaIbarraRojasysegnelantroplogotransgenealgicofrancsVincent deGaulejac,guardamosesamemoriaennuestroinconscientecolectivo.
7
Elencuentroconestasmujeresmaravillosas,lasnicasliderezas quedemuestranunagransororidad,sonSaudi,Itza yAlma.Lashermanasticas,conVanessa,Keylin yJanex.Todashemosaprendidoaquejuntasalcanzamosmetasquenosbeneficianatodasytodos,basadosenlaautoestimaatravsdeunapedagogaentremujeresmulticulturales,sinjerarquas.PorquecomolaDoctoraMaraCarballal Snchezapunta,esesencialparalaunidadyelcambiocomunitario,unapedagogaentremujeresenlaquecadaunapuedesermaestradeotrasyalavezserdiscpuladeotrasmaestras,Estavisinenquesereconocelaposibilidaddeaprenderalgodelasotras,tieneporlomenosdosbases:unaconsisteenreconocerlossaberesdelasmujeresylossaberesconcretosdecadauna.Poreso,estaslderessonmaestrasdeotrasyseapoyanconjuntamente.Destacamosenesteproceso,elempoderamientoylageneracindeautoestima,Elintersporlaautoestimaparte,asimismo, delaconcienciadequecadamujertienerecursospropios,hadesarrolladohabilidadesycapacidadessubjetivasyprcticasparavivirlas,quesonpartedeellamisma y laconstituyen.Laconcienciadelaautoestimaconduceaquecadamujervisualiceyapreciesuscualidadesyhabilidadesvitales,laspotencieylascompartaenprocesospedaggicosconotrasmujeres yparaesto,eltejidoesidneo,porquetejeamistadesytejecrecimientopersonal.
8
Esfantsticoverlaaccinreparadoradeunasmujeresconotras,cuandolegitiman,apoyanytratandemanerasolidaria yguanaotrasmujeres,vctimasdelaviolenciasexual,laguerra,laexplotacin,elmaltratoconyugalyfamiliar,ladiscriminacinpoltica,lapobrezaylaprecariedad.Hoyellasmismasdedicangranpartedesusenergasvitalesasufortalecimientopersonal,porquetodasestamosconscientes dequesomosmujeresqueaprendimosavivirbajodominio,Hoysabemosqueestamosenriesgoyporesotambinnospreparamosparaevitarloyeliminarlo mediantetcnicasdeempoderamiento.Estevideomuestracmo,alavezqueellasibanaprendiendoatejer,lohacanreprogramandosumaneradepensar.
9
Esteproyectotextil lohemosimplementadoyaenSanJosCostaRicayenMontevideoconelCETU,juntoaThe Bra ProjectdeCanad,dandocomoresultadonoslolaampliacindelaconscienciasobreestemalquenosloatacaalasmujeressinotambinaloshombresyquesuprofilaxisrequieredeatencin.
10
Comenzamosporcompartirelconocimientodelafaunaendgena,cmolacompartimos.Cadaunaycadauno,dabanconunnuevoanimalyllevabanvariasfotografasyafueradeprensa,revistaohastaalgunastomadasenelzoolgicoBolvar,paraquerealizaramos estosbolsosdecomprasy/odeplaya,quehanresultadounxitodeventas,yquenoslohanapoyadosueconomafamiliar,sinoquetambinhanampliadosuconocimientodelentornoylaimportanciadesalvaguardarlocomopatrimoniocompartido.Hanaumentadoasimismo,sucreatividad,urdiendonuevasmanerasderepresentar,queyoapoyocuandolasolucinnoseencuentraamano.
11
Fuemuyemocionanteverlascmoseencontrabanenlasformasylasideas,ynacaenellaselsentidofraterno,familiar.
12
Meenfoquenbuscarcermicachorotega,esepuebloancestralquecompartimosCostaRicayNicaragua.LesllevlasreproduccionesdeGuaitil,enGuanacasteyellasseleccionaronloquelasmovaysentanquelasuna.
13
ElobjetivoprincipaldeestainvestigacinhistricacompartidaentrenicaragensesycostarricensesdelacomunidaddeTirrases,hasidoeldeestructurarunaestrategiapedaggicaquesiembreunidadycrecimientointegral,sentandounprecedenteenCostaRicayNicaragua,quemediantelaagujayelhilo,estospuebloshermanosencuentrenunsistemapararevalorarypromoverlaidentidadculturalquecaracterizaaestasnacionesdelsurdeCentroamrica.
14
AlgunosvestigiostextilesdelsurdeCentroamrica,sonlosquequedaronenlascrnicasdelosmisioneros,yquealgunosviajerosanrecogieronademsdelostejidosqueanlosgruposborucatienconeltintededosespeciesdecaracolesquesoltabanunasustanciablancuzcaylechosaqueseconvertaenmoradohorasdespus.Surem osuremis lellamanellos;comoPlicopurpura patula yPlicopurpura columellaris lesconocencientficamente.Sinembargo,losactualestejidosborucas,comolosquevemosenlapantalla,sonsospechosamenteparecidosalosmexicanosyguatemaltecos,consimbologaquenocoincideconlaqueencontramosensellosprehispnicosycermicasdeestarea,porloquenoheinsistidoenesteespaciodeltextil,puestoquesehavistocontaminadoporasesorasdeempresasdeturismocomoCafBritt,negociodecafysouvenirs quesehamontadotantoenCostaRicacomoenChileyPer.Sinembargo,stengoenproyectollevaraestegrupodecreadorasdeTirrases,aunviajeporlarutadeloscaracolesyalencuentroconlatcnicaborucadeteido,parafamiliarizarseconlostintesnaturalesydesarrollarproyectosenesesentido.
15
Laglobalizacinesunprocesomundialquesecaracterizapormonopoliosdediferentetipo.Cuandohablamosdemonopolionosreferimosaunasolarespuestaimpuestaparaundeterminadotemaelcualposeemuchasvariables,lascualesnosonexpuestasoconsideradas.Porconsiguientelasculturasdecisivamentevanperdiendosuidentidad,altenercomo"modelos"parabienomallasnacionesmsindustrializadasydesarrolladasenelmundodelatecnologa,ciencia,comercioycomunicaciones.Debidoaquenosebrindaespacionipromocinparaotrosrasgosculturalesquenoadhierenalmodelogeneralizado,sepierdenanteesteavasallamientoquetanbiendefineelsocilogoargentinoSergioCayuqueo,yqueescontrariaalayllu(comunidadenquechua),queeralabasedesuorganizacincomunitaria,ysumayorfuerza.Enellasebuscabalograreldesarrolloyelbienestardesusmiembrosmediantelareciprocidadenlaslabores.ElprincipiodereciprocidadoAyni (enquechua)implicabaelcompartirlaslaborescolectivasenbeneficiodetodos.EstetrabajocolectivoeradenominadoMinka ybuscabaresolverlosproblemassocioeconmicoscomunesademsdeserllevadoacabosinlaimposicinocontroldelEstado.SobreestesistemahemosconversadoafondoconestegrupodecreativasyyasellamanaellasmismaselAylludeTirrases,porquehanaprendidosolas,porsupropiaexperiencia,queelprincipiomasgrandequehayparasudesarrolloesquepararecibirprimerohayquedar,unarelacindemutuobeneficioentrelacomunidadylanaturaleza,yentreellasmismas.
16
Nuestrospueblosnicasyticos,nosoloestnunidosporrutasycaminos,tambintienenunahistoriaencomn,quenosdefinecomountejidosocialcompartido,muchasvecesconmsganasdeserunosoloquepueblosenemigos,yaqueestoltimo,esjustamenteunaconsecuenciadeldesconocimientodelahistoriaencomnquetenemos.Estaexperiencianosdemuestraquehilaryurdirunidad,esunbordadoquerequierevoluntadyreconocimientodeloquenosune,ynodeloquenosseparayenestesentido,elhilo,laaguja,lalanaylaspuntadas,handemostradosuvalormsalldesusproductosmateriales.Noshanbrindadopaz,amistadyconfianzamutuas.GraciasporlaoportunidadquemehandadodenarrarlesestaexperienciahumanaquecontinayseacrecientaenmiTirrases querido.
17
Recommended