4. maila a azkena

ZALDUNAK ETA NABIGATZAILEAK

HONELA BIZI ZIREN GAZTELUEN GARAIAN

• Orain dela 1.000 urte, gizaki gehienak nekazariak ziren eta herrixka txikietan bizi ziren.

• Nekazariak oso pobre bizi ziren, gela bakarra zuten zurezko eta buztinezko etxeetan, eta etxe-abereekin batera.

• Herrixken ondoan, gazteluak zeuden; haietan, errege-erreginak eta nobleak bizi ziren.

HONELA BIZI ZIREN GAZTELUEN GARAIAN

• Nobleak gerran ibiltzen ziren.Zaldi gainean egiten zuten borroka; horregatik esaten zieten zaldun.

• Monastegiak ere izaten ziren landan. Fraideak eta mojak bizi izaten ziren horietan.

Zaldunak eta

nabigatzaileak

BIZITZA HIRIETAN

• Hiriak txikiak ziren eta harresiz inguratuta zeuden.

• Kaleak estu-estuak ziren eta oso zikinak.

• Erdian plaza bat zegoen eta hor zeuden hiriko eraikin garrantzitsuenak:katedrala eta udaletxea.

• Hirietan merkatariak eta eskulangileak zeuden.

NOLA BIDAIATZEN ZUTEN

• Lurretik oinez, zaldi eta mando gainean edo gurdietan bidaiatzen zuten.

• Itsasoz belaontzietan eta arrauneanbidaiatzen zuten.

MONASTEGIAK,ELIZAK ETA

KATEDRALAK

MONASTERIOAK

• Orain dela mila urte,monastegietan fraideak eta monjak bizi ziren. Gela asko izaten ziren. Garrantzitsuenak:eliza,klaustroa edo patioa,logelak,liburutegia,kapitulu-gela,… Bilera gela bat zen kapitulu-gela.

ELIZAK ETA KATEDRALAK

• Harrizko eliza eta katedral asko eraiki zituzten.Eraikuntzak gangekin estaltzen zituzten;kurba formako sabaiekin.

• Hasierako elizak estilo erromanikoa zuten.Eliza erromanikoek leiho gutxi zituzten. Gero,katedralak egin zituzten,estilo gotikoan. Katedral horiek garaiak ziren,eta koloretako leiho handi-handiak zituzten, beirazkoak. Horregatik oso argitsuak ziren.

ZALDUNAK ETA NABIGATZILEAK

Duela 5000 urte , aurrerapen handiak izan ziren nabigazioan.

NABIGAZIOAN IZANDAKO ALDAKETAK

• Beste ontzi mota batzun sortu ziren ;adibidez,NAOAK eta KARABELAK.

• Mapak hobetu zituzuzten .

• Beste tresna batzuk sortu zituzten ;besteak beste, IPARRORRATZA- PUNTU KARDINALAK eta ASTROLABIOA.

•

Bizitza hirietan

• Orain dela 500 urte hiriak asko zabaldu ziren.

• ERREGE ERREGINEK eta NOBLEAK gazteluak utzi zituzten eta hirietan , luxuzko jauregietara joan ziren bizitzera.Eskulangileak lantegietan aritzen ziren. Merkatariek gauzak trukatzen zituzten. Orga-karabanetan iristen ziren produktuak hirietara.

.

• Bestela , espedioetatik; itsasontzietan.

• Horregaitikm, itsasaldeko hiri handietan portu eta ontzi handiak izaten ziren.

LANDAKO BIZITZA

• Garai honetan, nekazariak herrixketan biziziren horaindik.

• Garai hartan, Ameriketatik ekarritako landareak landatzen hasi ziren;besteak- beste, TOMATEA, PATATAK,PIPERRAK,KUWIA eta ARTOA.

NABIGATZAILEENGARAIKO

ARRASTOAK

GURE PLANETAREN EZAGUERA

• Orain dela 500 urte,nabigatzaileak sortu ziren, eta bidaiak egin zituzten.

• KRISTOBAL KOLON (italia) iritsi zen Amerikara. Kolonen asmoa, Asiara iristeko bide berri bat bilatzea zen.

• JUAN SEBASTIAN ELKARNO euskal nabigatzailea izan zen.Fernando Magallanes portugaldar marinelarekin, eman zion bira munduari, lurra borobila dela erakutsiaz.

• VASCO DE GAMA (Portugal) Afrika inguratu eta Indiara iritsi zen.

INPRENTA

• Garai hartako asmakizunik garrantzitsuenetako bat inprenta, Johannes Gutenbergena.Ordura arte,liburuak eskuz kopiatzen ziren,banan-banan; horregatik oso garestiak ziren.Gutenber makinari esker, liburuen kopia gehiago egin ahal zuten.

• Ordura arte , liburuak ez zeuden bakarrik aberatsentzako, eta handik aurrera, inprentakin gehien eskutara iritsi ziren.

ARTEAK

• Duela 500 urte

• ARKITEKTOEK jauregiak,elizak,kaperak,hospitalak,… egin zituzten.

• MARGOLARIEK eta ESKULTOREEK jende ospetsuen erretratuak,erlijio-eszenak eta egunerako kontuak irudikatzen zituzten

DUELA 200 URTE

BIZITZA LANDAN

• Orain dela 200 urte,tresnak eta makinak asmatu zituzten.Adibidez:burdinazko goldea eta lurrun-traktorea.

• Tresna eta makina gehiago asmatu ziren.

• Horregatik,nekazari askok herrixka utzi eta hirietara alde egin zuten,fabriketan lana egiteko.

BIZITZA HIRIETAN

• Fabrikek eskulangileen lantegi txikien tokia hartu zuten.

• Haietan langileek egiten zuten lan.• Fabriketan lurrun-makinak erabili zituzten.• Makinak horiek ur-lurrunaren energiarekin

funtzionatzen zuten.• Fabriken ondoan-hau da,kutsadurarik

handieneko alderdietan-auzoak eratu ziren.• Auzo horietako etxeak oso apalak ziren.

ALDAKETA GARAIA.

AURRERAPENAK MEDIKUNTZAN

• TXERTOA

• ASPIRINAK.

• ERRADIOGRAFIAK

• ANESTESIAK.

KOMUNIKABIDEAK

• TELEGRAFOAK.

• TELEFONOAK ETA IRRATIAK.

• ARGAZKIAK.

GURE GARAIA

BIZITZA LANDAN ETA HIRIETAN

• Nekazaritza –teknika modernoak direla eta,ez da jende asko behar landako lanak egiteko.

• Herrietan bizi den jende askok bestelako jarduerak ditu,esaterako,turismoa.

BIZITZA HIRIETAN

• Hiriak asko handitu dira.

• Etorbide zabalak eta parkeak eraiki dituzte,kaleak asfaltatu dira,eta estolderia eta argiztate-sistema ipini dira.

• Jende asko solairu askoko eraikinetan bizi da,edo familia bakarreko etxez osatutako bizitegi auzoetan.

• Hirietako biztanle gehienek 3.sektorean egiten dute lan.

GARRAIOAK

• Autobideak eta autobiak eraiki diua.

• Abiadura handiko trenak eta hegazkinak eraiki dituzte.

• Garraiobide berriak asmatu dituzte esaterako espazio-ontziak.

AURRERAPEN TEKNIKOAK ETA ZIENTIFIKOAK

• Gaur egun,jendeak telefonoak,automobilak eta ordenagailua erabiltzen dituzte.

• Medikuntza asko garatu da, eta teknika berriak atera dituzte;ekografia,organo-transplanteak,eskanerrak,…

• Komunikazioak ere asko aldatu dira satelite bidezko telebistari,internetari eta sakeleko telefonoari esker.