Antzinaroa. erromatarrak aitor, ane o, ander, nora

AITOR LOPEZ, ANDER GURREA, ANE OÑATE NORA FERNANDEZ.

Britaniako erromatar konkista Klaudio enperadorearen agintaldian 43. urtean enperadore honek eta Aulio Plauzio jeneralak burutu zuten.

Aurretik, K. a. 55-54 bitartean Julio Zesar enperadoreak ere porrotean amaitu zen konkista saiakera bat ere burutu izan zuelarik.

Kaligularen inbasio saiakeraren porrotaren ondoren, enperadore postuan bere ondorengoa zen Klaudioren txanda iritsi zen.

Klaudiok ziurrenik Kaligularen gudarosteak erabili eta inbasioa gauzatu nahiz atrebates britoi tribuko Verika errege-ohia bere postuan berrezartzeko erabili zituen..[6]

Plauzioren inbasio-indar nagusiena hiru dibisiotan banatua itsasoratu zen.

Orokorrean, Mantxako kanala zeharkatzeko gudaroste haren abiapuntua garai hartako Galiako eta gaur egungo Frantziako Boulogne udalerria izan zela uste da.

44. urtean Tito Flavio Vespasiano jeneralak gudaroste txiki baten buru gisa mendebaldeko tribuen aurka jo eta bidean zehar hainbat oppidum bereganatu zituen.

Vespasianoren ibilbidea gutxienez Exeterrera ailegatu zen, eta ziurrenik Bodmin eskualdera ere bai.[13

47. urte amaieran, Britaniako gobernadore berria zen Publio Ostorio Eskapulak Gales eta Cheshire Gaplautadako tribuen aurkako kanpainia bati ekin zion.

Galesko hego-ekialdean kokatutako siluriar tribuak Eskapulari buruhauste handiak eragin eta galestar muga irmoki zaintzera behartuarazi zuen.

Klaudio enperadoreak, Aulo Plauzio militar eta senatari garrantzitsua 20.000 gudari inguru zituen lau legioz osatutako gudarostearen buru jarri zuen, denera 40.000 gudari inguru zirelarik.

Plautioren legioak honako hauek ziren:

a II. Augustar LegioaII. Augustar Legioa IX. Hispaniar LegioaIX. Hispaniar Legioa XIV. Geminar LegioaXIV. Geminar Legioa XX. Valeria Victrix LegioaXX. Valeria Victrix Legioa

Hiru urte lehenagoko Kaligularen inbasio saiakeraren porrotaren ondoren, enperadore postuan bere ondorengoa zen Klaudioren txanda iritsi zen.

Klaudiok ziurrenik Kaligularen gudarosteak erabili eta inbasioa gauzatu nahiz atrebates britoi tribuko Verika errege-ohia bere postuan berrezartzeko erabili zituen.

Plauzioren inbasio-indar nagusiena Plauzioren inbasio-indar nagusiena hiru dibisiotan banatua itsasoratu hiru dibisiotan banatua itsasoratu zen. zen.

Orokorrean, Mantxako kanala Orokorrean, Mantxako kanala zeharkatzeko gudaroste haren zeharkatzeko gudaroste haren abiapuntua garai hartako Galiako abiapuntua garai hartako Galiako eta gaur egungo Frantziako eta gaur egungo Frantziako Boulogne udalerria izan zela uste Boulogne udalerria izan zela uste da, aldiz helmuga edo lehorreratze da, aldiz helmuga edo lehorreratze puntua Kent konderriaren puntua Kent konderriaren ekialdeko kostaldeko Rutupiae ekialdeko kostaldeko Rutupiae (Richborough) kokalekua. (Richborough) kokalekua.

Halere, bi kokaleku hauek Halere, bi kokaleku hauek zinezkoa izan zirenik ez da frogatu zinezkoa izan zirenik ez da frogatu ahal izan. ahal izan.

Dion Casiok ez du abiapuntuko porturik aipatzen, eta nahiz eta Suetoniok Dion Casiok ez du abiapuntuko porturik aipatzen, eta nahiz eta Suetoniok bigarren indarra Klaudioren agindupean Boulognetik abiatu zela aipatu bigarren indarra Klaudioren agindupean Boulognetik abiatu zela aipatu izan,horrek ez du esan nahi gudaroste osoa handik itsasoratu zenik. izan,horrek ez du esan nahi gudaroste osoa handik itsasoratu zenik.

ORAIN HISPANIAREN ANTOLAKETA

IKUSIKO DUGU

Erromatarrak, konkistatu eta gero hispaniak 5 probintzia zituen:

Gallecia.

Tarrakonensis.

Lusitania.

Kartagotarrak.

Betikoak

Hiriak sortzea Hispaiako erromanizazioaren ezaugarri bat da.Hiri hauetako batzuk honakoak izan ziren:

Kartago Nova (Kartagena)

Tarrako (Tarragona)

Gades (Cadiz)

Korduba ( Kordoba)

Emerita Augusta (Merida)

Cesaraugusta (Zaragoza)

Legio (Leon)

GADES (KADIZ)

ERROMATAR HISPANIAKO GIZARTEA

Microsoft PowerPoint 2010.lnk

GLADIADOREA•Eromatar garaian pertsona askeek eta esklaboek osatzen dute gizaarte.•PERTSONA ASKEEN artean ,baziren oso gizon –emakume aberatsak (merkatari handiak lur eremu zabalen jabeak Erromatik etorritako familiak) eta baziren ondasun gutxiagoko hainbat pertsona ere (aritsuak , merkatari txikiak, lurraren jabe ziren nekazariak).•ESKLABOAK beste pertsona baten jabetzakoak ziren , eta soroan ,etxean , meategietan egiten zuten lan edo zirkulo gladiadoren aritzen ziren.

•Antzinako Erroma Erroma hiriaren inguruan sortu zen zibilizazioa izan zen. •12 mendetan zehar, zibilizazioak hiru sistema politiko izan zituen: monarkia, oligarkian oinarritutako errepublika eta, azkena, inperioa. •Mediterraneo itsasoko ingurua menderatu zuen armada eta asimilazio kulturalaren bidez. •Hala ere, hainbat kausa zela eta, zibilizazioak gainbehera jasan behar izan zuen, eta, azkenean, mendebaldeko erdia behintzat, V. mendean desagertu zen. •Ekialdeko erdia, Bizantziar Inperioa bilakatu zen, Konstantinopolis hiriburua zuela.•Antzinako Greziarekin batera, Erromako zibilizazioak Antzinate Klasikoa osatzen du, egungo mendebaldeko zibilizazioaren oinarri garrantzitsu bat. izan ere, Erromak legea, gerra, artea, literatura, arkitektura eta gramatika (besteak beste) izugarri garatu zituen.

ERROMAKO FOROA

•1. Hispania romana ies arrasate bilinguae latinae departamentum

•2. INDEX. Introito. Hispania ante Romanos. Romani in Hispania Hispaniae Romanitatio. Hispani praeclari in Roma.. Romani in Vasconum terris. Bibliographia

•3. I. Introito Erromatarrak Mendeko bukaeran Hispania konkistatzen hasi ziren, Bigarren Gerrate Punikoa zela medio. Mendeko erdirarte egon ziren. Hispania Romana ”, “ Erromatar aroa ” “ Romanizazioko aroa ” aro honi deitzen diogu.

4. Hasieran “ bi probintzitan ” banaturik zegoen, Augustoren aurretik “ hirutan ” eta Behe Inperioan “ bost ” probintzi ziren. Erromako historiaren parte bat Hispanian garatzen da eta gainera hispaniarrek erromatar historian parte aktiboki hartu zuten. Hasieran menperatu bezala, gero hiritar bezala eta este batzuk kultura edo politika eragile bezala: Seneka, Martzial, Trajano, Adrinao, Teodosio...

5. Erromatarren “ menperatu guztiekiko” kanpoko politika bera zela kontuan izanda, oso interesgarri iruditzen zaigu puntu garrantzitsuenak aurkeztea. Zazpi mende nahikotxo dira aztarna batzuk lagatzeko ; nolakoak diren, onak, txarrak... oso subjetiboa iruditzen zaigunez, autore gehienek aipatzen dutenak aipatuko ditugu:

ERROMA

•Tiber ibaiko ibi baten ondoan sortu zen. Horren trafiko eta merkataritzarengatik hazi zen hiria.

•Arkeologiak erakusten duenaren arabera, K. a. IX. mendean sortu zen Erroma, Palatino, Kapitolino eta Kirinal muinoetan hain zuzen ere.

•Lehenengo iztanleak latinoak eta sabinoak omen ziren.

•Etruriarrek K. a. VII. mendean Erroma haren menpe eduki zuten, aristokrazia eta monarkia osatuz. Eskualde horretan boterea galdu zuten K. a. VI. menderako. Erromatarrek gobernu-sistema berritu zuten, errepublikasortuz.

•Sistema berrian, gobernatzaileek borondatea gauzatzerakoan eragozpenak aurkitzen zituzten, monarkia ekiditeko nahian.

GOBERNUA:

• Erroma erregeek gobernatu zuten. • Botere honen sorrera eta natura ez dago argi.• Baliteke botere osoa edukitzea edo Senatu eta Herriaren buru

betearazlea baino ez izatea. • Gerrari dagokionez, erregearen autoritatea absolutua zen. Erregea

hiriko erlijio ofizialaren burua ere bazen.

LEGEA:• Erromako legegintzaren garapenak mila urte baino gehiago iraun

zuen. • XVIII. mendera arte, Europako herrialde gehienetan Antzinako

Erromako lege-sistema zaharra zen indarrean zegoena. Europan eta Europatik kanpo ere, egungo legedi modernoek erromater legeen eragin handia daukate, batik bat zuzenbide pribatuari dagokionez.

Romulo eta Remo Marte gerra jainkoaren semeak ziren.Romulo Erromaren fundatzaile eta errege mitologikoa zen. Leiendaren arabera, Amuliok, Alba Longa hiriko erregea izateko nahian, Numitor, bikien aitona eta benetako erregea, hiritik bota zituzten.Romulo eta Remo haztean aitonaren postua eskatu ez zezaten, hiltzea erabaki zuen Amuliok. Hala ere, bikiak hil behar zituen morroiak sehaska batean jarrita, ibaian utzi zituen. Tiberinok, ibaiko jainkoak salbatu zituen bikiak, eta Palatino Muinoko otseme batek bularra eman zien.

•Esklaboak, legez, ez zeukan inolako eskubiderik. Ezin zuen ezeren jabe izan edo oinordetzaz ezer jaso edo eman; legez, ezin zen ezkondu. Esklabo baten seme-alabak ez-legitimotzat hartzen ziren, aita gizon askea bazen ere.

•Jabeak esklaboa zigortu, kartzelatu edo hil zezakeen arrazoirik eman beharrik gabe, eta inolako kontrolik gabe.

• Esklabo batek ihes egitekotan, harrapatzean, markatu edo gurutziltza zezaketen. Esklaboren batek nagusia hiltzen bazuen, legeak nagusiaren esklabo guztiak hiltzeko eskatzen zuen (adibidez, Pedanius Secundus hil zutenean, epai baten bidez, haren laurehun esklabo hiltzeko agindua eman zen).

GIZONEN JANTZIAK Errepublikan gizonek subligakulm izeneko

jantziak erabiltzen zituzten baita togak eta tukinak ere.

Inperioan bi tunika erabiltzen zituzten; subusula bata eta kanpoko tunika bestea

Tunika: Grekoengandik zetorren eta gizartearen oihaturen arabera adaptatu zituzten eta lan bakoitzarako, tunika bakoitzak ezaugari bereziak zituzten, langillentzat erosoagoak izateko haien lana ondo egiteko.

Gizarte planoan, tunika etxeko arropa zen eta familiak ez zituzten tunikak erabiltzen togak nahiago zituztelako tradizionalagoak zirela demostratu nahi zutelako.

Tunika desberdinak zeuden baina denak antzekoak ziren azken finean.

Togak: Simbolo nazionala izan zen erromatarrek bakarrik erabiltzen baitzituzten.

Hasieran emakumeak eta gizonak erabiltzen zituzten baina denbora pas ahala gizonek bakarrik erabiltzen hazi zituzten.

Arropa hau oso deserosoa omen zen eta, beraz, jendea lanerako eta bileretarako hazi zituzten erabiltzen.

EMAKUMEZKOEN MODA: Barruko arroparen gainetik tunikak janzten zituzten. Honen gainetik, stola izeneko tunika luze bat zeramaten. Stolaren gainetik palla izeneko tela bar janzten zuten.

Emakumeak ez zuten togarik janzten, eta janzten bazituzten edo prostituak edo adulterak izateagatik. BITXIAK ETA OINETAKOAK: Bitxien materialak; urrea, zilarra, carey-a, harri bitxiak etab. Bitxirik presiatuenak perlak ziren. Eta simbolo erabilienak hegazti mitologikoak edo kupido ziren.

Lau motatako oinetakoak zeuden: Suela bat kordoiei lotuta, sandalia bat sokekin ingurutik, eta caligeak. Calceia da erabiliena. Hau erromatarren oinetakoa zen. Suela batzuk clabuak zituzten hobeto ibili eta lan egiteko.

• GOBERNUA:• Erroma erregeek gobernatu zuten. Botere honen sorrera eta natura ez dago argi. Baliteke

botere osoa edukitzea edo Senatu eta Herriaren buru betearazlea baino ez izatea. Gerrari dagokionez, erregearen autoritatea absolutua zen. Erregea hiriko erlijio ofizialaren burua ere bazen.

• Horretaz gain, hiru biltzar administratibo ere bazeuden: Senatua, erregeari aholkuak ematen zizkiona; Comitia Curiata, erregeak proposatutako legeak onartzen zituena; eta Comitia Calata, jai-egunak ezartzen zituen apaiz-asanblada.

• LEGEA:• Erromako legegintzaren garapenak mila urte baino gehiago iraun zuen. XVIII. mendera arte,

Europako herrialde gehienetan Antzinako Erromako lege-sistema zaharra zen indarrean zegoena. Europan eta Europatik kanpo ere, egungo legedi modernoek erromater legeen eragin handia daukate, batik bat zuzenbide pribatuari dagokionez.

• Erromatarrak, Italiatik kanpoko lurraldeak konkistatu ahala, administrazioa itxuratuz zihoazen haietan.

• Hala, Iberiako penintsulan, Bigarren Gerra Punikoak ekarri zuen lehen konkista bultzadaren ondoren, lurralde aniztasuna zela eta,

• K. a. 197.ean bi probintzia berri sortu zuten Erromako Estatuan (ordura arte bi bakarrik ziren, Sardinia eta Sizilia): Hispania Citerior (konkistatua zuten Ebroko haranaren ingurukoa) eta Hispania Ulterior (Guadalquivirreko harana).

• Gehienbat, orduan Hispanian ziharduten erromatar gudarosteko bi buruzagiei lurralde bana izendatzea zen kontua.

• Ia bi mende geroago, erromatar estatuaren egitura bera aldaturik zegoen, eta Hispaniaren konkista hain aurreratua zegoen, non Augustok beste probintzia zatiketa bat egin baitzuen.

•Erromatarrek era desberdinetako gobernuak izan zituzten.

•Hasieran erregeak ziren agintari, hauen atzetik errepublika jarri zen, gobernu era honetan herritarrek bozkatzeko eskubidea zuten eta haien ardura zen agintariak aukeratzea.

•Agintari hauek urte bat edo bi egon ahal izaten ziren.

•Agintari hauetako batzuk botereari gustua hartu zioten eta ez zuten boterea galdu nahi eta pertsona bakar baten esku utzi zuten botere guztia, enperadorea deitzen zen.

•Emperadore asko eta asko izan ziren: Augusto, Caligula, Neron, Claudio, Marco Aurelio, Caracalla, Trajano, Adriano...

•Denak ez ziren Erroman jaioak, batzuk Adriano esate baterako Espanian jaioa zen.

•Adriano K.o.go 117-138. urteen bitartean izan zen enperadore. Adrianoren aurretik egon zen enperadorea Trajano izan zen.

•Plebeioek ez zuten pribilegio txikienik ere.

•Jatorriz edo jaiotzaz bereizten dira patrizioengandik.

•Menpean hartutako herrietako eta Erromara emigratutako pertsonen oinordeko ziren. Plebeioek ezin zuten erabaki politikoetan parte hartu; hori dela eta, Errepublikaren hasieratik, patrizioen aurka jarri ziren berdintasun politikoa lortu nahi zutelako.

•Liskar horien eraginez, magistratura berri bat (plebearen tribunoa) sortu zen, eta hain zuzen, magistratura horretan, plebeioek soilik har zezaketen parte.

•Harrezkero, plebeioak magistratura guztietara joan zitezkeen.

• Patrizioen eta plebeioen arteko berdintasuna lortu zela adierazteko, K. A. 451. urtean, Hamabi Taulen legea aldarrikatu zen.

•Lege horren arabera, guztientzat lege bakarra ezarri zen, eta patrizioak eta plebeioak elkarrekin ezkontzea ere onartu zen.

•Hala ere, plebeioen taldearen baitan, izugarrizko aldeak zeuden aberastasunari dagokionez.- Atzerritarrak pertsona libreak ziren, baina ez zuten erromatar herritartasun eskubiderik.

• Erromanizazioa Erromak beste lurralde bat bereganatzeko prozesuari deitzen zaio. Erromarena ez zen izan konkista militarra bakarrik, bere kultura, hizkuntza eta ezaugarri orokorrak ere

ezartzen baitzituen imperio osoko egoera bateratuz.

• Erromanizazioa euskal lurraldeetan

• Erromanizazioa ez zen modu berean egin leku guztietan. Iparraldean adibidez, nahiko ahula izan zen, hegoaldean berriz sakona eta eraginkorra izan zen.

• Erromatarrek lurraldea bi multzo nagusitan antolatu zuten: ager

vasconum eta saltus vasconum.

• Ager delakoa, gutxi gorabehera, isurialde mediterraneoak hartzen duen lurraldea izango litzateke. Lur horiek egokiak ziren, gaur egun ere hala dira, erromatarrek lantzen zuten nekazaritzarako, ardoa, garia eta olioa lantzeko, alegia.

Saltus delakoa, isurialde atlantikoa alegia, menditsuagoa eta basoz betea zegoen. Uste zenaren aurka, azken urteotako indusketa arkeologikoetan laboreak, garia, garagarra, oloa, eta abar aurkitu dituzte; beraz maila apalean bada ere, nekazaritza mota hori ere ezagutzen zuten .

Erromanizazioa Antzinako Erromak mendean hartu zituen herrietan izandako akulturazio-prozesua da, latina eta erromatar kulturaren bereganatuz, hala nola bertakoei latinezko izenak jarriz eta erromatar zuzenbideko erakundeak baliatuz.

• Erromanizazioa Nafarroan

ORAIN ERROMATAR ARTEAR

Erromatarrak, herri konkistatzaile eta zentzu praktiko handikoak ziren. Ez ziren sortzaileak baina bai antolatzaileak eta tekniko ezin hobeak (arte sinkreikoa). Honela, beraien kultura eta artean elementu orijinal gutxi agertzen dira, kultura eklektiko bat izan zen, elementu greziar eta etruriarrak jaso zituelarik gehienbat.

Octabio Augusto.

Segobiako akueduktua.

Ingeniaritza lan izugarriak egiten zituzten. Obra handiak, monumentalak dira, baina bereziki ura eramateko, kanalizatzeko erabiliak, akueduktuak. Oso ezagunak ere erromatar galtzadak eta zubiak.

.

ZIRKOA. Lasterketak egiteko tokia. Geziarren estadioan oinarrituta. Eraikuntza luzea zen, albo kurbatuekin eta erdian espina zeukan.

ANTZOKIA. Ikuskizun publikoen artean garrantzizkoena. Eredu moduan antzoki grekoak hartu zituzten. Baina ez zituzten mendien aldapak aprobetxatzen, orkestra zatia ikusleentzat zen eta eskenatokia zabalagoa.

Erromatar mausoleoa.

Hilobiak: etruriarrak eta grekoak imitatuz, 2 motatakoak ziren: Hilobiak edo Nitxoak, errautsak sartezko. Batez ere enperadorerentzako hilobiak egiten ziren.

Mausoleoak. Karratuak, piramidalak edo zirkularrak ziren. Atari bat izan ohi zuen sarrera gisa eta gelaz inguraturiko pao bat.

Julio Cesar

MOSAIKOA barrualdeetan erabiltzen zen zoriak eta hormak apaintzeko.

Erromatarrak eraikitzaile bikainak ziren. Bi material berri erabiltzen zituzten, zementua eta hormigoia (harriz, hareaz eta zementuz egindako nahaste bat).

Zoruak eta hormak apaintzeko, erromatarrek pinturak harri txikiz edo koloretako kristal txiki osatutako mosaikoak egiten zituzten.

BELTZA: GREZIAURDINA: ERROMA