View
2.717
Download
4
Category
Preview:
DESCRIPTION
Formación da lingua galega
Citation preview
AS ORIXES DO GALEGO
1.b. Substratos indoeuropeos:
Que é o indoeuropeo?
Substrato Lingua que, a consecuencia dunha invasión de calquera tipo, queda somerxida ou substituída por outra en que deixa pegadas. Os trazos máis estables do substrato pertencen sobre todo á fonética, ao léxico non fundamental e á toponimia. A morfoloxía e o léxico básico, en cambio, raramente sobreviven na lingua de importación.
Linguas celtas
Lingua de orixe
Lingua da que procede o galego-portugués. Latín vulgar
Superestrato Lingua que, nun territorio determinado, se introduciu amplamente dentro da área doutra e aínda que non conseguiu asentarse
definitivamente deixou nesta algúns trazos.
Xermanas
e
árabes
Linguas de substrato:
Pobos mesturados, ágrafos, sen unidade lingüística,
enfrontados
•Chegada romanos = asimilación cultural
•Linguas prerromanas deixaron: topónimos, léxico común
(plantas, accidentes orográficos, útiles...)
1.a. Substratos preindoeuropeos (Idade de Pedra):Son tres conxuntos:
✏ Euroafricano ou mediterráneo: deixounos palabras como: cosco,
gabanceira, mata, queiroga. Palabras coa raíz carr- carrasco,
carroucho, carqueixa.
✏ Hispanocaucásico: coto, sobaco, morango
(morodo, amorodo, amorote,...).
✏ Tirrénica: touza, morea, petouto, barro, lastra, cádavo, esquerdo,
cama, abarca, balsa, veiga.
De todo este conxunto de pobos e culturas, só chegou ata nós o nome de oestrimnios.
•Trazos do substrato prerromano:
•A raíz carr: carrapucho
• A raíz mor: amorodo
• O sufixo –asc , usc : Tarasca
• O sufixo –ego : galego
• Topónimos en –obre, abre: Baiobre
• Outras voces: balsa,barro,lama,laxe
Ao substrato celta no galego atribúenselle os seguintes fenómenos
fonéticos:
● Desaparición do -n- latino intervocálico: BONAM > boa;
SONARE > soar.
● Evolución do grupo consonántico latino -CT- > -it- :
NOCTEM > noite; LECTUM > leito;
● Sonorización das consoantes oclusivas xordas latinas P,
T, K > b,d,g. e desaparición das sonoras latinas B,D,G:
LUPUM > lobo; METUM > medo; CAECUM > cego;
LEGEM > lei; PEDEM > pé; RIVUM > río.
Latinización:
Proceso de asimilación e incorporación dos pobos ibéricos ó mundo romano.
ETAPAS:
1ª. Ata fins do séc. I a.C.: hostilidades
2ª. Desde o 29 a.C – séc. III d.C.: aspirar á cidadanía romana. LATÍN = lingua de prestixio = primeiras inscricións latinas
3ª Romanización: século III d.C.
Imposición do latín como única lingua oficial.
* Xermánico* Árabe
Linguas de superestrato: Decadencia do Imperio Romano por presión dos pobos xermánicos
Os pobos xermánicos fusionáronse grazas a:
xa estaban bastante latinizados
Nº invasores reducido
Nivel cultural baixo
Organización administrativa baixa
Antropónimos: Afonso,Luís,Elvira
Topónimos:
• ar: Gondomar
• mil: Samil
• ende: Madrosende
• monde: Baamonde
• riz:Mondariz,Guitiriz
• ulfe: Randulfe
Léxico da guerra e costumes: guerra, helmo,espía,agasallar
Trazos do superestrato xermánico:
Cultura árabe moi avanzada (arte, agricultura, técnica,
ciencia)
Achega léxica de orixe árabe:
● Agricultura e gandería: cenoria, albeitar
●Construción: alicerce, albanel,azotea
● Administración: alcalde, alcaide, alférez
● Ciencia: cifra, logaritmo, cénit, xarope, álxebra
● Topónimos: AMezquita, Sada
● Expresións: oxalá, debalde
Principais evolucións fonéticas:
Latín Galego Exemplos
As consoantes: P , T , K Sonorizan: B , D , G POPULUM > pobo; AMICUM > amigo
As consoantes: -B-, D , G Desaparecen VEDERE > ver; LEGERE > ler
O grupo cons. CT Evoluciona a: it FACTUM > feito; NOCTEM > noite
As consoantes: N , L Desaparecen TENERE > ter; CALENTEM > quente
O ditongo: AU Evoluciona a: ou AURUM > ouro; TAURUM > touro
Grupos cons.: CL , FL , PL , Palatalizan: Ch CLAMARE > chamar; PLAGAM > chaga
A maioría do léxico galego procede do LATÍN
VULGAR
clasifícase segundo :
● a época na que foi introducido,
● a evolución que sofre ao longo da historia.
Formación histórica do léxico
Cultismo
semicultismo
Patrimonial
Incorporáronse: na colonización romana
Transmitíronse: por vía oral
Evolucionaron: totalmente (transformacións fonéticas)
Constitúen: a maior parte do noso léxico
Exemplos: CAELUM > ceo; DIRECTUM > dereito CAUSAM >
cousa; AURICULAM > orella
Patrimoniais:
Evolucionaron: parcialmente (pequenos cambios)
Menos cás palabras patrimoniais, máis cós cultismos
Exemplos: DELICATUM > delicado; patrimonial: “delgado”
MIRACULUM > milagre; posible evolución: “mirallo”
FLACCUM > fraco; posible evolución: “chago”
Semicultismos:
Incorporáronse: tardiamente
Evolucionaron:pequenas alteracións
Exemplos: COLLOCARE > colocar; COLUMNAM > columna
Os tecnicismos: son cultismos específicos das ciencias, artes, técnica e
oficios; nomean: obxectos, operacións...
Fórmanse por:
Incorporar palabra gregas ou latinas: mecánica
Creación de neoloxismos con elementos gregos e
latinos:encefalograma
Os latinismos son expresións puramente latinas: Apriori, ídem, lapsus,
ipsofacto, voxpopuli
Cultismos:
LATÍN Voz patrimonial Cultismo
CONCILIUM Concello Concilio
COLLOCARE Colgar Colocar
CALIDUM Caldo cálido
LATÍN Voz patrimonial Semicult. Cultismo
CLAVÍCULAM Chavella Caravilla Clavícula
PLENAM Chea Prea(mar) Plena
REGULAM Rella Regra Regular
Chegou o momento de
estudar
1. Relaciona as formas galegas coas correspondentes latinas:
SOMNIUcedo
FOEDU mazá
CALAVARIA souto
CLAVIC'LA madeixa
SOMNU feo
GENISTA xograr
VEC'LU xesta
ASCIATA brazo
MATTIANA dona
MATAXA sono
IOCULARE eixada
BRACCHIU vasoira
IANUAELLA caveira
BENEDICTU soño
PLACITU vello
CITO xanela
SALTU abelá
ABELLA prazo
DOMINA chavella
VERSORIA bieito
SOMNIU
FOEDU
CALAVARIA
CLAVIC'LA
SOMNU
GENISTA
VEC'LU
ASCIATA
MATTIANA
MATAXA
IOCULARE
BRACCHIU
IANUAELLA
BENEDICTU
PLACITU
CITO
SALTU
ABELLA
DOMINA
VERSORIA
SOÑO
FEO
CAVEIRA
CHAVELLA
SOÑO
XESTA
VELLO
EIXADA
MAZÁ
MADEIXA
XOGRAR
BRAZO
XANELA
BIEITO
PRAZO
CEDO
SOUTO
ABELÁ
DONA
VASOIRA
11. Coloca nos ocos a palabra correspondente que aparece ó final. Clasifícaas segundo a súa orixe.
- A sopa estaba saborosa e non quedou nada na pota, pero o carneiro ó espeto estaba un pouco cru.- Esta ben o orgullo de gañar. Pero non debes gabarte demasiado.- Dese home din que rouba o diñeiro dos ricos para dárllelo ós pobres.- Estendeu a toalla de cor branco no chan e deitouse xardín no como se estivese na praia.- O cosco recobre os grans de millo e outros cereais.- Os xermanos antes de britar ou infrinxir un pacto non podían menos que esgrimir as espadas.- Unha pala é un burato ou cova baixo as pedras do río, onde se esconden as troitas.- A lastra é unha laxe de pouca espesura que se usa para facer valados.- Esa alfaia que roubaron é un torque de ouro celta.- No xardín lixou a roupa que era o seu orgullo pois era un modelo único dun alfaiate galego; agora terá que limpala cun xabón especial.
● Substratos preindoeuropeosSubstratos preindoeuropeos (Idade de Pedra):Son tres conxuntos:Euroafricano ou mediterráneo: deixounos palabras como: cosco.Tirrénica: lastra, abarca.
● Os paraceltas: pala.
● Xermanas: Os que entraron no propio latín e que os romanos levaron por todo o Imperio: roubar, sopa, branco, xabón, orgullo, tregua, gañar,rico.Xermanos: britar, esgrimir.Á visigoda : roupa, espeto. O terceiro estrato de xermanismos é o formado polos que chegaron coas peregrinacións medievais, procedentes do francés ou do provenzal: xardín, toalla, gabarse. ●
Árabes: alfaia, alfaiate.
ÉTIMO LINGUA P.PATRIMONIAL
alzait xermano gardar
wilhelm árabe aceite
alruz xermano barro
barro celta gato
wardom ibérica arroz
cattus árabe Guillerme
BESTIAMBESTIAM: besta, bechaMACULAMMACULAM: mácula, mágoa, manchaCLAVICULAMCLAVICULAM: cravella, chavellaINSULAMINSULAM: insua, illaFLUXUMFLUXUM: frouxoREGULAMREGULAM: regular, regra, rellaPLENAMPLENAM.: plena, prea-, chea
4.Indica a forma galega que corresponde a cada unha destas 4.Indica a forma galega que corresponde a cada unha destas palabras latinas:palabras latinas:
PLICARE > pregar
ALTARIU > outeiro
CLAUSA > chousa
IEIUNU > xexún
NEBULA > néboa
CATENA > cadea
SAXU > seixo
ALTERU > outro
LAETU > ledo
TRUCTA > troita
ÉTIMOSÉTIMOS RESULTADOSRESULTADOS
LITIGARELITIGARE chan/chao prea-(mar)
FRIGIDAMFRIGIDAM chea/cheia fríxida
PLANUMPLANUM límpido lidar
LIMPIDUMLIMPIDUM litigar plano
PLENAMPLENAM fría plena
7. Dá unha voz patrimonial (como mínimo) emparentada lexicamente con cada un dos seguintes cultismos:
Plano: chan / chao
Clave: chave
Personalidade: persoa, persoal
Medicina: menciña
Pleno: cheo
Secretario: segredo
Solitario: solteiro
Audición: oír
Directo: dereito
Flamante: rechamante
8. Nas seguintes palabras, nas que se indica a evolución do latín ó galego, hai algunhas evolucións fonéticas que poden atribuírse ó substrato celta. Explica que fenómenos fonéticos se producen en cada un dos casos:
CUPPA > cuba DIRECTCTU > dereito FOEDDU > feo SECCARE > segar
CAECCU > cego CITTO > cedo AMICCU > amigo Venna > vea
FACTCTU > feito RIPPARIA > ribeira BONNA > boa TECTCTU > teito
9. Pon as formas galegas correspondentes a cada unha das seguintes palabras latinas e indica que fenómenos fonéticos teñen lugar en cada caso:
LACTCTEM > leiteLUNNAM > lúaPECTCTUM > peitoFACERE > facerGGENNISTAM > xestaFOLILIAM > follaROTTAM > rodaOCTCTO > oitoARENNAM > areaSONNARE > soarLUPPUM > loboNOCTCTE > noiteLANNA > laBONNA > boa
agasallo adornar, asear
espeto presente, regalo
helmo quebrantar, violar, infrinxir
guisa hasta de ferro puntiaguda que serve para asar carne ou peixe
ufano destruír, cortar
britar que se vangloria e se arroga méritos extraordinarios
talar peza da armadura que cubría a cabeza e o rostro, con viseira
trepar nome xenérico de antigas lendas escandinavas
ataviar maneira, feito, procedemento
saga subir a algún sitio agatuñando; rubir
Recommended