View
627
Download
7
Category
Preview:
Citation preview
JALKITZE-PROZESUAK
15. gaia
1. METEORIZAZIOA1. METEORIZAZIOA Bi meterorizazio mota:
Mekanikoa edo fisikoa
Kimikoa
METERORIZAZIO MEKANIKOA
KARGAKO PRESIOAREN GALERA Materialak lur azpian daudenean presio
handia jasaten dute, kargako presioa
Goiko material horiek desagertzean
Presioa jeitsi
Harriak pitzatu
DILATAZIOA ETA UZKURDURA Gauez tenperatura baxuak mineralak
uzkurtu
Egunez tenperatura altuak mineralak dilatatu
Harriak mineral desberdinez osatuak daudenez, neurri desberdinean uzkurtu eta dilatatzen dira. Horrek harria haustea eragiten du
GELIBAZIOA EDO GELIFRAKZIOA
Ura harrien pitzaduren artean sartu
Ur hori izoztu
Izotzak likidoak baino bolumen handiagoa du
Presioa eragin
Harria pitzatu
Hartxingadiak eta harritzak osatu
IZAKI BIZIDUNEN EKINTZA Harrien artean sartzen dira sustraiak
Sustrai hauek handitzean, harria arrakalatzen dute
HALOKLASTIA Urak gatzak izan ditzake disolbatuak
Ura lurruntzean, gatzak harrien artean kristalizatzen dira
Kristalen tamaina handitzean, harriak hautsi egiten dira
Kostaldean eta basamortuetan
METEORIZAZIO KIMIKOA Harriak aldatu eta hautsi egiten dira
erreakzio kimiko baten eraginez Ura eta bertan disolbaturik dauden
substantziek eragiten dute Klima bero eta hezeetan gertatzen da
batez ere
HIDROLISIA
Urak (H2O), OH- eta H+ ioiak ditu
Ioi horiek erreakzionatu egin dezakete mineralen kristalekin, hauek hautsiz
Silikatoetan gertatzen da batez ere
DISOLUZIOA Urak zenbait mineral disolba ditzake: halita,
silbina, igeltsua…
Harrian kanaltxoak agertzen dira
HALITA
HIDRATAZIOA Mineral batzuen kristal sarean ur molekulak
daude
Buztinetan adibidez
Ura dutenean bolumena handitu
Ura ez dutenean bolumena txikitu
ARRISKUTSUA HORIEN GAINEAN
ERAIKITZEA
KARBONATAZIOA
Kareharria disolbaezina da: CaCO3
Aireko CO2 uretan disolbatzean azido karbonikoa (H2CO3) sortzen da
Azido horrek kareharriekin erreakzionatu eta bikarbonato bihurtzen du (HCO3
-), uretan disolbagarria dena
Paisaia karstikoak eratu (lapiazak adibidez)
OXIDAZIOA Aireko oxigenoak mineralen metalak
oxidatu
Batez ere burdina duten harriak
IZAKI BIZIDUNEN EKINTZA Izaki bizidunek askaturiko substantziek
harriak meteorizatu ditzakete
Bi osagai mota desberdin ditu: Osagai ez-organikoak:
Harrietatik datozen osagai mineralak
Ura
Airea
Osagai organikoak:
Izaki bizidunak: animaliak, onddoak, landareak…
Izaki bizidunen hondarrak: gorotzak, izaki bizidun hilak. Honek humusa osatzen du.
2. LURZORUA2. LURZORUA
Lurzoruaren profila eratzeko etapak:
Harri ama meteorizatu
• Kimikoa zein mekanikoa• Mineralak askatu• C horizontea eratu
Izaki bizidunak instalatu
• Hasieran bakterioak, likenak…• Gero, landareak, animaliak…• Hauek hiltzen joan ahala, A horizontea osatzen da, humusa
Lurzoru heldua osatu
• Urak A horizontetik ioiak, gatza… eramaten ditu beherantz• Horrela B horizontea osatzen da• Lurzoruaren profila osatu
Prozesu edafikoak: lurzoruaren sorreran eragina duten faktoreak
HARRI AMA MOTA Harri mota bakoitzak mineral desberdinak
ditu
Mineral motak bertan kokatutko den landaredian eragina du
Lurzoruaren eratzearen hasieran du eragina gehienbat
KLIMA Faktore garrantzitsuena lurzoruaren eraketan
Tenperatura (erreakzioak baldintzatu) eta prezipitazioak (arrastaka zenbat material eraman) dira faktore nagusiak
Harri ama mota bera Harri ama desberdina
Klima desberdina Klima berdina
Lurzoru desberdina Antzeko lurzorua
IZAKI BIZIDUNAK Meteorizazioa erraztu
Materia organikoa sortu
Landareak garrantzitsuenak: sustraiek higadura ekidin
Onddoak eta bakterioak: materia organikoa deskonposatu humusa eratzeko
TOPOGRAFIA Malda handia lurzoruari asko kosta
eratzea
Higadura handia eta ura filtratzea zaila
Malda txikia lurzoru garatua
Orientazioa ere garrantzitsua: eguzkiak nola jotzen duen
DENBORA Lurzoru bat eratzeko denbora ezinbestekoa
da
Klima bero eta hezeetan hamarnaka urte
Klima lehorretan milaka urte
Eguzki energiaren mende dago
Eragile zuzenak:
Atmosfera
Hidrosfera
Izaki bizidunak
3. HIGADURA, GARRAIOA 3. HIGADURA, GARRAIOA ETA SEDIMENTAZIOAETA SEDIMENTAZIOA
HIGADURA
Meteorizazioak sakabanaturiko materialak mugitzea
Eragile nagusiak: izotza, haizea, ura eta itsasoa
Klimak baldintzatu higadura: Klima hotzak izotza
Klima epel eta hezeak ura
Klima lehorrak haizea
GARRAIOA
Materialak garraiatzea
Materiala nolakoa den eta eragilea zein den hartu behar da kontuan:
Bost garraio mota:
SEDIMETAZIOA Higatu eta garraiatu diren materialak
metatu
Bi modutan gerta daiteke: Grabitatearen eraginez
Materialek abiadura galtzean gertatzen da
Pisuaren arabera sailkatzen dira
Prezipitazio kimikoz:
Gehiegi asetzean gertatzen da
Jalkitze arroetan geratzen da
DIAGENESIA: presio eta tenperatura baxuak
4. HARRI 4. HARRI SEDIMENTARIOAK SEDIMENTARIOAK
ERATZEAERATZEA
Recommended