GIZAKIAREN ERAGINA GIZAKIAREN ERAGINA ERLIBEANERLIBEAN

IZAKI BIZIDUNAKIZAKI BIZIDUNAK

Erliebearen higadura edo suntsipena era mekanikoan edo kimikoan gerta Erliebearen higadura edo suntsipena era mekanikoan edo kimikoan gerta daiteke.daiteke.

Suntsipen mekanikoa:Suntsipen mekanikoa: landareak nahiz animaliak eragin dezakete. landareak nahiz animaliak eragin dezakete. Landareek sustraiak arroken pitzaduretan hazitzen dira eta arroka Landareek sustraiak arroken pitzaduretan hazitzen dira eta arroka puskatzen dute. Animaliek arrokak zulatzen dituzte beren zuloa edo puskatzen dute. Animaliek arrokak zulatzen dituzte beren zuloa edo gordelekua egiteko.gordelekua egiteko.

Suntsipen kimikoa: Suntsipen kimikoa: Goroldioek, onddoek, likenek, algek eta bakterioek Goroldioek, onddoek, likenek, algek eta bakterioek arrokak higa ditzakete. Kareharriak disolbatzeko gai den azido karbonikoa arrokak higa ditzakete. Kareharriak disolbatzeko gai den azido karbonikoa sortzeko gai dira. sortzeko gai dira.

Izaki bizidunen ekintza geologikoaIzaki bizidunen ekintza geologikoa Izaki bizidunek kanpoko agente geologikoen funtzioak egiten dituzte, Izaki bizidunek kanpoko agente geologikoen funtzioak egiten dituzte,

garratzi handikoak, batzuetan. Haietako batzuk ondorio suntsitzaileak garratzi handikoak, batzuetan. Haietako batzuk ondorio suntsitzaileak dituzte harrietan.dituzte harrietan.

Izaki bizidunen hondarrak: Izaki bizidunen hondarrak: Oskolak edo eskelotoak adibidez, hain Oskolak edo eskelotoak adibidez, hain kopuru handian eror daitezke itsas hondora, ezen ehunka metro kopuru handian eror daitezke itsas hondora, ezen ehunka metro lodierako benetako sedimentuak osatzera heldu baitaitezke. Animalia lodierako benetako sedimentuak osatzera heldu baitaitezke. Animalia horien metatzeak benetako kareen egiturak eratzen ditu eta beste izaki horien metatzeak benetako kareen egiturak eratzen ditu eta beste izaki bizidunekin batera arrezifeak sortzen dituzte.bizidunekin batera arrezifeak sortzen dituzte.

-Barrera arrezifeak kostaldetik paralelo distantzia jakin batera kokatzen dira, -Barrera arrezifeak kostaldetik paralelo distantzia jakin batera kokatzen dira, eta itsasoaren eta lehorraren artean ubide bat uzten duteeta itsasoaren eta lehorraren artean ubide bat uzten dute

-kostaldeko arrefizeak lehorrerarekin kontaktuan duade eta kostaldearen -kostaldeko arrefizeak lehorrerarekin kontaktuan duade eta kostaldearen luzapen bat dira ia.luzapen bat dira ia.

- Atoloiak barruan aintzira bat dute eraztun formako arrefizeak dira, gehienetan - Atoloiak barruan aintzira bat dute eraztun formako arrefizeak dira, gehienetan bolkanikoak diren uharteen inguruan sortzen dira.bolkanikoak diren uharteen inguruan sortzen dira.

GIZAKIAREN ERAGINA ERLIEBEANGiza jardueren arrastoa gero eta ageriagoa da paisaia. Nagusiki, bi modutara

eraldatzen dugu paisaia gizakiok:

• Zuzenean eraldatuz. Gizakiok makinen laguntzaz lurreko gainazala solidoa eraldatzeko dugun ahalmena oso eskasa da, dena den eraldaketa hori nabarmena da hiru faktoreen ondorioz:

1. Komunikazio bideak: Garai batean kominakizio bideak orografiara moldeatzen ziren, gaur egun komunika bide gehiago daude (tunelak,eta biaduktuak)

2. Meategiak: Aire zabaleko ustiategi handiak nagusitu dira, baina horiek lur gehiago mugitzen dutenez, paisaian duten eragina ere askoz handiagoa da.

3. Hiriak: Gizakiak hiri bilgune handietan bizi gara nagusiki gainera hiriak gero eta handiagoa eta ugariagoak dira landa eremuko biztanlegune sakabanatuen kaleetan. Lurraldeen eraldaketa horiek azalekoak izaten dira.

• Eragileen eragina areagotuz: Erliebea eraldatzerakoan, eragile naturalek askoz ahalmen handiagoa dute gizakiek asmatutako makinek baino. Giza jarduerek gero eta eragin handiagoa dute eragile naturalen dinamikan.

1. Landare estalkiaren eraldaketa: Basoak desagertzea izan da gizakiok lurreko gainazalean eragin dugun eraldaketarik garrantzitsuenak.

2. Erregulazio hidraulikorako lanak: Urtegi handiek obekuntza asko dakarte (uholdeak prebenitzea, ur erreserbak gordetzea...)baina sortzen duten eraldaketa izugarria da

3. Aldaketa klimatikoa: Gaur egun, ukaezina da giza jarduerak planetaren beroketa areagotzen dutela. Urakanak, uholdeak, lehorteak sarriago gertatzen dira. Bestalde planetaren beroketa glaziarretan gero eta gehiago nabaritzen da urtzen ari direlako eta itsasmaila igoarazi.

GIZAKIA ERAGILE GEOLOGIKOAGIZAKIA ERAGILE GEOLOGIKOA

Gizakia lehen mailako agente geologiko bat da eta bere ekintzak eragin handia du, ez bakarrik alderdi ekologikoan, baita azaleko dinamika osoa ere.

Uztiategi ikusgarriek ordezkatu dituzten lurrazpiko meatzeak. Haietan mendi osoak suntxitzen dira, ehundaka kilometro karratu lur eraultzen dira eta landaredia eta lurzorua ondatzen da, lurrazaleko ur drenaia aldatuz.

Ondorioa higadura handia jasango duten materialak dira eta higadura horretan, hain zuzen, ibaietara milioika tona eramango ditu arrastaka.

Gizakiak lur eta itsasoen gainean zuzenean iharduteaz gainera, klimak eta kanpo dinamikaren agenteen ekintzak aldatzen du (baso mozketak, uren pilaketa zingiretan...). Tokian tokiko klima aldatzen dute. Era berean, mota honetako gertakariek higadura agenteen ekintza aldatzen dute.