GALAXIAK

1.000.000.000100.00015.00032.000

100.000.000.00014.600.000

720.000.000200.000

argi-urteargi-urteargi-urteargi-urte

argi-urteargi-urte

Zati ezagunaGalaxiaren gehienezko diametroaGalaxiaren gutxienezko diametroaEguzkitik galaxi zentrorainoko distantziaGalaxiako izar-kopuruaLurretik gure galaxiako nebulosa hurbilerainoko distantziaLurretik gure galaxiako nebulosa urrunerainoko distantziaAurkitutako galaxia-kopurua

UNIBERTSOAREN ETORKIZUNAGalaxien artean dauden espazio hutsak materiailunez beteak egon litezke. Baina materia ilunhori zer eta nolakoa den ezezaguna da oraindik.Materia-kantitate honen erakarpengrabitatorioak unibertsoaren hedapena gelditueta guztia uzkurraraziko luke, unibertsoarensorreran bezala, izugarrizko dentsitatea lukeenpuntuan kontzentratzeraino.

IZARREZ eta izarrarteko hauts eta gasezosatutako multzoa da galaxia. Bere kohe-sioa grabitate-indarrek bermatzen dute.

Ezagutzen dugun unibertsoarenzatian galaxiak dira multzorik konple-xuenak. XVIII. mendearen erdialderaarte, galaxien barneko izarrak ikustekoteleskopio egokirik ez zegoen; horregatiknebulosa izena eman zitzaien hasieran.Gerora, galaxiak eta nebulosak bereiziahal izan ziren: galaxiak izar- eta bestela-ko argizagi-multzoak dira; nebulosakberriz, metatutako gas eta hautsez osatu-ta daude eta ez dute izarrik. Lurretik behadaitezkeen nebulosa gehienak Esne--Bidean daude, gure galaxian alegia.

Kanpo-itxuraren arabera eta Hubbleastronomoaren sailkapena erabiliz, gala-xiak hiru talde nagusitan banatzen dira:

Eliptikoak (E): Elipse-forma dute,besorik eta irtenunerik gabe. Nagusiki,oso beroak ez diren izar zaharrez, izarnano gorriez, osatuta daude. Elipseareneszentrikotasunaren arabera, 0tik (globo--itxurakoa) 7ra (disko zapalaren itxura-koa) bitarteko zenbaki batez sailkatzendira. Galaxia-motarik zaharrena da.

Galaxia jaleak eliptikoen arteansailkatuta daude. Oso astunak dira etahaien grabitate-indarra sekulakoa denez,ondoko galaxia txikiagoak irentsi egitendituzte.

Kiribilak: Galaxia kiribilek gune zen-tral bat dute eta hortik beso kiribilak irte-ten dira. Nagusiki, izar urdinez —osoberoez— osatuta daude. Galaxia motarikohikoena da. Bi azpisail daude:

Kiribil arruntek (S) globo-itxura-ko nukleoa dute eta nukleoaren tamainaerlatiboaren arabera (besoekiko), hirumota bereizten dira: a (txikia), b (erdi--mailakoa) eta c (handia). Adibidez,Andromeda Sb mailakoa da; Esne-Bideaere galaxia kiribil arrunta da eta Eguzkiaharen besoetako batean dago.

Kiribil barradunek (SB) erenukleoa dute, baina nukleoa zeharka-tzen duen barra distiratsuaren itxurakolerro bat dute eta beso kiribilak barrarenbi muturretatik irteten dira. Hauetan ere,a, b eta c motak bereizten dira nukleoa-ren tamainaren arabera.

Irregularrak (I): aurreko bi taldee-tan sartzen ez diren gainerakoak dira.Txikiak dira eta ez oso argitsuak.

Eliptikoa Eliptiko jalea Kiribila Kiribil arrunta Irregularra

Andromeda (M 31)Esne-BideaTriangulum Australeren galaxia (M 33)Magallaesen Hodei HandiaNGC 205NGC 221Magallaesen Hodei TxikiaNGC 185NGC 147

kiribilakiribilakiribilairregularraeliptikoaeliptikoairregularraeliptikoaeliptikoa

2.200.000

2.400.000170.000

2.200.0002.200.000

190.0002.200.0002.200.000

AdinaIzar-kopuruaDiametroaLodiera maximoaLodiera eguzkiaren posizioanEguzkitik galaxiaren zentrorainoko distantziaEguzkiak galaxiaren zentroaren inguruan bira osoa emateko behar duen denbora

13.000 milioi urte inguru200.000 milioi10.000 argi-urte20.000 argi-urte700 argi-urte25.000 argi-urte240 milioi urte

galaxia espiral edo kiribila da. Hiru beso ditu.ARGI-URTEA

Argiak urtebetean egiten duendistantziari deitzen zaio argi--urtea. Neurri-mota hau distan-tzia izugarriak neurtzeko era-biltzen da. Sistema metrikoare-kin konparatzen badugu, argi--urtea 9,5 milioi kilometro egi-tearen pareko da.

Esne--Bidearenbesoetako

bati eginikoargazkia.