1. Pertsonen arteko harremanak. Orokortasunak · Sendi berezietan ez bada, ... Amaz gain, beste harreman intimoak ditu etxean, eta gero kalean, lagu-n e k i n . H e l d u a r oan

1.Pertsonen arteko harremanak.

Orokortasunak

7© Universidad del País Vasco / Euskal Herriko Unibertsitatea 1. Pertsonen arteko harremank. Orokortasunak

Aurkibidea

Sarrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Helburuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

1. Pertsonen arteko harremanak oinarrizko beharra dira . . . . . . . . 11

1.1. Oinarrizko beharrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

1.1.1. Behar afektiboak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1.1.1.1. Kontaktu fisiko beharra . . . . . . . . . . . . . . . 13

1.1.1.2. Intimitate beharra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

1.1.1.3. Taldekidetasun beharra . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1.1.1.4. Behar afektiboak eta harremanak bizitza-zikloan zehar . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

1.2. Gaixoaren oinarrizko beharrak (Virginia Hendersonen erizaintzako eredua) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

2. Pertsonen arteko harremanek gure nortasunean eragina dute eta alderantziz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

2.1. Eriksonen garapen psikosozialaren teoria . . . . . . . . . . . . . . 20

2.1.1. Oinarrizko konfidantza/oinarrizko mesfidantza . . . . 21

2.1.2. Autonomia/zalantza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

2.1.3. Ekimena/errua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

2.1.4. Asmamena/gutxiagotasuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

2.1.5. Identitatea/nahasmena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

2.1.6. Intimitatea/isolamendua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

2.1.7. Sortzailetasuna/estankamendua . . . . . . . . . . . . . . . . 35

2.1.8. Osotasuna/etsipena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

2.2. Bowlbyren atxikimenduaren teoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

2.3. Banduraren ikaskuntza sozialaren teoria . . . . . . . . . . . . . . . 40

3. Prozesu kognitiboek eragina dute harremanetan. . . . . . . . . . . . . . 44

3.1. Funtzio kognitiboak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

3.2. Funtzionamendu kognitiboaren ezaugarriak . . . . . . . . . . . . 46

3.3. Pertzepzio soziala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

3.4. Kausa-egozpenak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

4. Bizitza afektiboak eragina du gure harremanetan . . . . . . . . . . . . 56

4.1. Nahiak erabateko eragina du gure pertsonen arteko harremanetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

4.2. Egoera afektiboak eragina du harremanetan . . . . . . . . . . . . 61


5. Pertsonen arteko harremanen sailkapena . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

5.1. Harreman intimoak/ azalekoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

5.2. Harreman pertsonala/soziala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

5.3. Maitasunezko harremana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

6. Harreman estiloak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

7. Ondorioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

Laburpena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

Autoebaluaketa-ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

Glosategia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73


Sarrera

Pertsonen arteko harremanak behar bat dira pertsonentzat.

Hainbat faktore dago, harremanetan eragina duena. Nortasuna, funtzio

kognitiboak, nahiak, eta egoera afektiboa dira garrantzitsuenak.

N o rtasuna, harremanetan eraikitzen da, eta bere aldaketa harre m a n e n

barruan bakarrik gerta daiteke.

O s a s u n - p ro f e s i o n a l a ren eta gaixoaren arteko harremana, harreman bere-

zia da. Ez da azalekoa, ez eta intimoa ere. Ta rteko zerbait izanik, distantzia

ezberdinak hartzen ditu osasun-profesionalak bere nortasun eta beharren

arabera. Pertsonen arteko harremana da, ez da harreman soziala. Aurrean

duguna pertsona bat da, osoa, bakarra eta errepika ezina.

H a rreman-estiloetaz hitz egiten da, pertsonek harremanak egiteko duten

estiloan ezberdintasunak daudela ikusi delako. Harreman estiloa oso lotu-

rik dago nort a s u n a rekin eta ikasitako estiloa da. Osasun-pro f e s i o e t a r a k o

harreman estilo asertiboa garatzea komeni da.


Helburuak

– P e rtsonen arteko harremanak oinarrizko behar afektiboak betetzen

dituela konturatu eta behar afektibo horiek osasun-profesionalaren eta

gaixoaren arteko harremanean betetzea ez dela zilegi ohartu.

– Harremanetan prozesu kognitibo eta afektiboek duten eragina ezagutu.

Pertzepzio sozialaren eta egozte sozialaren oinarriak ezagutu.

– Behar pertsonalak ezagutu.

– Osasun profesioarekin loturik dauden norberaren beldur eta igurikape-

nak ezagutu, azpian dagoen nahia ezagutzeko.

– Behar pertsonalak lanean ezingo ditugula bete konturatu.

– N o r b e r a ren harreman-estiloa zein den jabetu eta harreman-estilo aser-

tiboa garatzeko garrantziaz jabetu.


1. Pertsonen arteko harremanak oinarrizkobeharra dira

Gizona taldean bizi den animalia da, eta arrunta da pertsonen art e k o

harreman asko edukitzea.

Filogenetikoki, gizonarentzat mesedegarria izan da taldekidetza. Espezie

bezala arrakastatsu egin du, bizitzen eta garatzen jarraitzeko aukera eman

baitio. Kultura, zibilizazioak, jakintzaren garapena eta garapen teknologi-

koa ez lirateke posible izango, gizona taldean biziko ez balitz.

G i z a k i a ren lorkuntza nabarmenenak espezie bezala, adimena eta kultura

dira.

Hori posible izan da garatu dituen gaitasun batzuei esker:

– Bioinekotasuna (eskuak libre eta horien garapena)

– Lengoaia

– Taldekidetza—-> Kultura.

Gizonak, beste animaliek ez bezala, bi eratako komunikazioa erabiltzen du:

– Ahozko komunikazioa (lengoaia).

– Ez ahozko komunikazioa.

Aintzinakoa ez ahozkoa da, animalien antzekoa. Keinuak, usainak... beste-

entzako mezuak dira. Batez ere, harremanaz ematen da informazioa. Mezua

b e rehalakoan harrapatzen da, eta maiz, egin dugunik ere ez gara ohart z e n .

Ahozko komunikazioa lengoaia da. Lengoaiari esker, gure emozioen isola-

mendutik ateratzen gara, besteei gure pentsamendu eta emozioetaz hitz

egiten diegu. Taldekidetzari eta lengoaiari esker, ezagutzaren lorpenak

kanpoan pilatzen dira eta belaunaldiz belaunaldi transmititzen dira.


Kanpoan pilatzen den informazioa gizabanako batek ezingo luke inoiz

bereganatu eta transmititu.

Espezi bezala taldean bizitzea abantaila izateaz gain, gizabanakoare n t z a t

h a rremanak beharrezkoa dira jaiotzetik. Gizakien poza eta nahigabe

gehienak pertsonen arteko harremanetatik datoz. Nahiz eta harre m a n e t a n

nahigabe asko jaso, oinarrizko beharra izaten jarraitzen dute harre m a n e k .

Gainera, oinaze horretatik ateratzeko bide bakarra, harremanak dira.

Beraz, taldean bizitzea eta besteekin harremanak edukitzea ez da abantaila

bakarrik, banakakoaren beharra baizik.

1.1. Oinarrizko beharrak

Gizakien oinarrizko beharrak bezala aipatu ditzakegu:

– Behar fisiologikoak: arnasa hartu, jan, edan, lo egin...

– Behar afektiboak:

– Kontaktu fisikoaren beharra.

– Intimitate beharra.

– Taldekide izatearen beharra.

Behar afektiboak jaiotzetik bete behar dira. Ez badira betetzen ondorio

t x a rrak egon daitezke. Zenbat eta lehenago gertatu afektibitate-eskasia,

o rduan eta handiagoa izango da kaltea. Kaltea batez ere afektiboa da, eta

n o rtasunean du eragina. Halere, haur txikiengan gertatzean, heriotza ere

gerta daiteke.

– Spitzek orfelinatoetan afektibitate-gabezia deskribatu zuen. Horre k ,

haurren bizitzarekin buka zezakeen. Horietan, haur txikiek behar adina

zainketa fisiko zuten. Erizain bat hogei haurren zainketaz ard u r a t z e n

zen, jaten ematen zien, sehaskan eroso zituen eta logela girotua zeukan.

Erizain horrek ez zuen denekin jolasteko astirik, ez eta laztanik egiteko

denborarik ere. Haur txikientzako, janaria bezain inportantea da kon-

taktu fisikoa eta estimulazioa. Haur horiek hiltzera ere iristen ziren.

– Afektibitate-eskasiak gaixotasun mentalak eta fisikoak sortzen ditu (hel-

duengan ere bai).

Spitz, R. El primer año de vida del niño: génesis de las primerasrelaciones objetales.Aguilar, Madrid 1966.


– Harreman sozial gutxi dituztenek gaixotasun gehiago izaten dituzte eta

eboluzio okerragoak. Bizitzan zehar denok aurre egin behar diogu hain-

bat erronka eta zailtasunei. Horiei aurre egiteko dugun laguntza garr a n-

tzitsuenetako bat, besteen laguntza izaten da.

1.1.1. Behar afektiboak

Esan bezala, behar afektiboak gauzatzen dira: kontaktu fisikoaren beharr a ,

intimitate beharra eta taldekide sentitzearen beharra. Behar afektibo

horiek ez betetzeak gaixotasun mentala eta isolamendua dakarte.

1.1.1.1. Kontaktu fisikoaren beharra

Haur txikiak kontaktu fisiko beharra guraso eta senideen laztanekin, besar-

kadekin etab betetzen ditu. Sendi berezietan ez bada, arr a roa da haurr a k

gabezia izatea. Osasun-profesionalok gabezi hori ikusiko bagenu nolabait

p a rte hartzea komeni da, haurr a rentzat esnea bezain beharrezkoa baita.

Harlow-k tximuekin oso erakarg a rria den ikerketa egin zuen. Tximu txikiak banatuzituen beren amengandik eta kaiola batean alanbrezko “ama” bat jartzen zieten janaria-rekin. Beste kaiola batean, trapuzko “ama” bat jartzen zieten. Tximu-kumeek nahiagozuten trapuzko ama. Orduak pasatzen zituzten harri helduta. Trapuzko “ama” eduki-tzeko aukera ez zuten tximuak deprimitu egiten zirela ikusi zuen, eta gero beldurtiagoaketa harremanetan arr a roagoak zirela. Horrekin Harlow-k frogatu zuen, kontaktu fisikobeharra oinarrizkoa dela.

Kasu bereziak dira haur goiztiarrak. Heldugabetasuna dela eta ez dute erantzuten gura-soen estimuluetara eta horrek etsi egin ditzake gurasoak. Osasun-profesionalok, adi egonbehar dugu horrelakoetan eta gurasoak animatu egingo ditugu haurra laztandu eta ukitudezaten. Une erabakigarriak dira.

E rditu ondoren, ama batzuk erditze ondorengo depresioa izaten dute. Ama horiek ezdute gogorik izaten haurr a rekin egoteko. Senide guztiak nolabait inplikatzea komeni da.Berriz ere, gure funtzioa batez ere senideak heztea izango da.

Bizitza hasieran, kontaktu fisikoak intimitatea eta taldekidetza baino

garrantzi gehiago dauka. Haur txikiek ukituak izateko beharra dute:

– Alde batetik behar afektiboa betetzen delako,

– bestetik lasaitu egiten dituelako

– eta azkenik estimulazio iturri delako.

Haurren garapenerako ezinbestekoa da estimulazioa. Estimulazio gutxiko

haurrek, garapenaren atzerapena pairatzen dute.

Harlow, H.; Lebovici, S.;Bowlby, J.; Spitz, R.; Zazzo, R.La vinculación. Marfil. Alicante 1977.


Hazten garen neurrian, kontaktu fisikoak ez du lehentasuna mantentzen.

H o rrek ez du esan nahi garrantzia galtzen duenik. Adin guztietan kon-

taktu fisikoaren beharra sentitzen dugu. Adin gehienetan jendeak hori

betetzea lortzen du. Halere, adin batzuetan eskasia nabariagoa da (adibi-

dez alargundutako zaharrak).

Behin batean, ospitalean ingresaturik zegoen agure zahar bat, alarguna. Semerik ez zuen,beraz bilobik ere ez. Iloba batzuk bakarrik zituen eta bi arreba. Bisitatzen zuten, bainasendi euskaldun askotan gertatzen den bezala, afektua ez zen kontaktu fisikoaren bitar-tez espresatzen. Agurea goibel zegoen. Inork ez zuen aspaldi ukitu eta laztantzen. Ilobekezin zuten ulertu horren beharra izan zezakeenik beraien osaba zakar harrek. Denek uki-tuak izateko dugun beharra ere ez zuten ulertzen. Beraiek behar zutenean galdetu zitzaie-nean, ezetz erantzun zuten. Ez ziren ohartzen, bikotean eta semeekin betetzen zutelabehar hori. Maiz gertatzen den bezala, faltan eduki arte ez gara konturatzen zer garr a n-tzitsuak diren gauza batzuek.

Kontaktu fisiko beharra dugu denok, eta batez ere babesgabetasuna senti-

tzen dugunean. Haurrengan, zaharrengan eta gaixoengan ondo ikusi dai-

teke behar hori. Gaur egun gure gizartean gabezi horrekin ikus ditzakegu

zahar asko eta bikoterik ez duten asko.

Ospitalizaturik dauden gaixo asko beldurturik eta babesgabetasun senti-

menduarekin daude, eta kontaktu fisikoak lasaitu egiten ditu.

Haur txikiengan ondo ikusten da hori. Beldurra dutenean amaren babe-

sera hurbiltzen dira eta indarraz estutzen diote.

Agian ospitaleetan gehiago ukitu beharko genuke osasun-pro f e s i o n a l e k ,

eta senideei kontaktuaren garrantzia erakutsi beharko genieke.

1.1.1.2. Intimitate beharra

H a rreman intimoak euskarri modukoak dira, asko laguntzen digute

eta ziurtasuna ematen digute. Harreman intimoei esker, ez gara bakarr i k

sentitzen.

Txikitan etxean dituzte harreman horiek haur txikiek.

Lehenengoa amarekin izaten da (edo zaintzaile nagusiarekin). Lehenengo

h a rreman hori garrantzitsuena da. Lehenengo harremana denez, harre-

man mota bat irakasten dio haurrari, harreman estilo bat. Atxiki-

m e n d u a ren teorikoek atxikimendua deitu diote lehenengo harre m a n

h o rretan sortzen den loturari. Harreman estu horrek lasaitasuna ematen

dio haurrari. Beldurra duen bakoitzean beregana hurbiltzen da, eta bera-


rekin dagoenean lasaitasunez ingurua esploratzeari ekiten dio (beldurr a re-

kin ez dago mundua esploratzerik, ezta harreman berriak egiterik ere ) .

E redu horrek garrantzi handia du, harreman intimoen eredua izango

delako pertsona horrentzat.

Amaz gain, beste harreman intimoak ditu etxean, eta gero kalean, lagu-

n e k i n .

H e l d u a roan bikotea da harreman intimoena. Lagun onekin ere intimita-

tea lortzen da.

B i t a rtean, haurrak etxea uzten du eta kanpoan harreman intimoak bila-

tzen ditu. Nerabezaroan, etxeko harreman intimoak garrantzia galduko

balute bezala dirudi. Nerabeak ez du lehengo kontaktu fisikoa gurasoekin

(askok laztanak arbuiatu egiten dituzte, gurasoenak noski!) eta konfidan-

tzazko gauzetaz ez du beraiekin hitz egiten. Halere, gauza garrantzitsueta-

rako gurasoekin asko kontatzen du. Bitartean kanpoan bikotea bilatzen

du eta lagun batzuekin harreman handia du. Transizio une horretan, tal-

deak garrantzi handia hartzen du.

Z a h a rrek, harremanak galtzen dituzte heriotza dela medio. Horre g a t i k

h a rremana intimoak galtzen doaz. Asko bakarrik geratzen dira. Senideak

dira geratzen zaizkien euskarri bakarra, eta handik kontaktu fisikoa eta

intimitatea jasotzea komeni zaie. Askok agian, etxekoekin intimitate gutxi

izan dute eta nahiko bakarrik geratzen dira.

Hirietan gero eta jende gehiago bakardadean aurkitzen da, harre m a n

intimo gutxirekin. “Hiriak egin omen ziren beldurra eta isolamendua eki-

diteko, eta hirietan gero eta jende gehiago dago beldurturik eta bakarrik”.

1.1.1.3. Taldekidetasunaren beharra

Sendia da lehenengo taldea eta bere kidetasuna, indartsuenetako bat izaten

da bizitza osoan. Lehenengo taldea denez eragin handia du gure harre m a n

estiloan. Bertan hartzen dugu gure lehenengo “rola” bizitzaren antzerkian.

Han hartutako rola, han ikasitako komunikazio-estiloa, han ikasitako

h a rreman-estiloa, azken batean, han ikasitako harreman-gaitasunak, erre-

pikatzeko joera dugu sartzen garen talde berrietan. Zergatik? Hori delako

ikasi dugun lehenengo gauza eta dakiguna egiteko joera daukagulako.


Txikitatik taldekidetza garrantzitsua da, identitatea ematen baitigu (iden-

titate soziala). Aurrena gure etxekoak gara, gero lagun taldekoak, eta gero

hainbat taldeetakoak.

Bizitza osoan, taldekide izatearen sentimendua oso garrantzitsua da. Ta l d e

baten kide izateak segurtasuna ematen digu. Gainera, laguntza iturr i

g a rrantzitsua da. Ikusi da laguntza soziala gehiago duten pert s o n a k ,

hobeto bizi direla, zoriontsuagoak direla, erronken aurrean hobeto senti-

tzen direla, eta gaixotasuna dutenean hobeto eboluzionatzen dutela.

Talderik gabe egoteak, isolatu egiten du pertsona.

Laguntza sozial gutxiko pertsonek, gaixotasun mental gehiago dituzte.

Taldeak garrantzi handia hartzen du nerabezaroan. Nerabearen erro n k a

nagusia identitatea eraikitzea da. Erronka horretan taldeak identitatea

ematen du. Nerabeak identitatea bilatzen du, berea, ez etxekoa, eta hor

taldeak laguntza handia ematen dio. Etxeko loturatik askatzen joateak

laguntza garrantzitsua behar du eta hori nerabeari taldeak ematen dio.

Taldekide izatea euskarri garrantzitsua da. Halere, taldeak eskatu egiten du

eta horregatik taldean gatazkak sor daitezke. Taldekide bezala, talde-art e k o

h a rremanen menpe gaude.

Gaixo batzuk, sare sozial eskasa dute. Ia isolaturik bizi dira eta ez dira tal-

deen kideak. Gaixotzen direnean, laguntza eskasa izaten dute eta eboluzio

okerragoa. Zerbitzu sozialen laguntza jasotzen dute. Gure esku hori bide-

ratzea dago.

1.1.1.4. Behar afektiboak eta harremanak bizitza-zikloan zehar

Lehenengo harremana amarekin da. Harreman intimoa eta esklusiboa

ikuspegi batzuetatik (psikoanalitikoa). Esklusiboa ez bada ere, harre m a n

b e rezia egiten du haurrak zaintzaile nagusiarekin. Jeneralean eta orain

a rte, ama izan da zaintzaile nagusia. Gerta daiteke batekin baino gehiago-

rekin harremana egitea, baina hasieran harreman hori beti binaka ematen

da: haurra beste batekin.

Kontutan izan behar da, haurrak ez duela zaintzailea ezagutzen eta ezber-

dintzen sei hilabete arte. Sei hilabete arte, batek edo besteak beharr a k

bete, berdin zaio haurrari, ez du lehentasunik. Halere, komenigarriagoa da


bat izatea: haur txikiari errutinak ondo egiten dio. Pertsona ezberd i n e n

zainketak ezberdinak izan daitezke.

H a rreman horrek eragina izango du izaeran, harreman-estilo bat ikasiko

du, atxikimendu mota bat eraikiko da, eta horrek izaera markatuko du.

G e roago, binakako harreman horretan, beste batzuk sartzen dira.

Binakako esklusibitatea, taldean bihurtzen da (aita, anaiak...). Haurrak tal-

dean bizitzen ikasiko du. Lehenengo talde sendia denez, bertan ikasiko du

h a rreman-estiloa, komunikazio-estiloa, jokatuko duen “rola”... nolabait

h a rremanak egiteko era bat ikasiko du, bere nort a s u n a rekin oso lotuta

dagoena. Beste taldeetan sartzean, “rol” berdintsua jokatzeko joera izango

du eta harremanak ikasi duen erakoak egiten jarraituko du.

Senditik ateratzean, gaztearen erronka nagusia harreman intimoak

eraikitzea da. Eriksonen ikuspegitik, gazteak ez badu hori lortzen isola-

menduan eroriko da. Bikotea eta lagunak, harreman helduaren harreman

intimoak dira. Etxeko intimitatea galdu, eta kanpoko beste batekin inti-

mitatea sortzen da.

Helduek, kontaktu fisikoa eta intimitatea batez ere bikotean betetzen

dute. Haurrek etxean. Zentzu horretan, gure gizartean, nerabeek, bikote-

rik ez dutenek eta zaharrek behar afektibo garrantzitsuak betetzeko zailta-

sun gehiago izan dezakete.

Honaino ikusitakoarekin, adin ezberdinetan garrantzitsuak diren per-

tsonak ikusiko ditugu (Eriksonen ikuspuntua kontutan hartuta):

1. urtean: ama (zaintzaile nagusia)

2-3 urte: gurasoak

3-6 urte: senideak

7-12 urte: senideak, bizilagunak eta eskolakoak.

12-18 urte: adin berekoak

18-30 urte: bikotea, lagunak

30-50 urte: etxekoak, lankideak, lagunak

>50 urte: etxekoak, lagunak


1.2. Gaixoaren oinarrizko beharrak

(Virginia Hendersonen erizaintzako eredua)

Vi rginia Henderson-ek erizaintzako eredu bat planteatu eta defendatu du.

Erizaintza, gaixoaren zainketaren profesioa bezala definitzen joan da.

Henderson-en ereduan, gaixoaren 14 oinarrizko beharrak definitzen dira

eta erizainaren lana, gaixoari behar horiek betetzen laguntzea izango da.

Ezin badu, bere ordez beteko ditu, baina azken helburutzat jartzen dute,

gaixoak bere beharrak era autonomoan betetzea. Gaixoaren behar horiek

honako jauek dira:

1. Arnasa hartu.

2. Jan eta edan.

3. Hondakinak bota (kaka, pisa, esputoak...)

4. Mugitu eta postura egokia mantendu.

5. Lo egin eta atseden hartu.

6. Jantzi egokiak jantzi eta erantzi.

7. Gorputzeko tenperatura mantendu.

8. Gorputza garbi mantendu eta larrua zaindu.

9. Arriskuak ekidin.

10. Behar, beldur, emozio eta iritziak komunikatu.

11. Bakoitzaren fedearen arabera, kultua egin.

12. Lan egin, baina lorpen sentimenduarekin.

13. Aisialdia bete.

14. Ikasi, deskubritu eta jakin-mina ase.

10. beharra, aipatua izango da ikasgai honetan. Osasun-profesioen funtzio

bat izango da, gaixoari entzutea eta “desahogatzen” laguntzea. Gaixoare n

e s p resio emozionalak onartu eta gaixoari eustea. Horrela ikusiriko osasun-

profesioak, psikoterapeutikoak dira. Gaixoaren ikuspegi holistikoa, psiko-

terapeutikoa da.

Ikus daiteke, behar afektiboak ez direla ageri. Osasun-profesioen funtzioa ez

baita gaixoaren behar afektiboak betetzea. Halere, komentatu dugun bezala,

inork baino hobeto ikusiko du maiz, gaixoaren behar afektiboak ez dire l a

betetzen, eta bere zeregina izan daiteke gaixo eta senideak zentzu horre t a n

heztea. Senideei, kontaktu fisikoaren eta intimitatearen garrantzia azaldu.

VIRGINIA A. HENDERSON30-10-1897 Kansas City. USAYale University1996http://www.angelfire.com/ut/virginiahenderson/index/html

Henderson, V. A. Principios básicos de los cuidadosde enfermería. Skarger Basel. Suiza 1971.


2. Pertsonen arteko harremanek nortasunaerabakitzen dute eta alderantziz

Bizitzaren lehenengo herenean, gizabanakoak bere izaera eta harremanak

egiteko era bat eraikitzen ditu, bizi dituen harremanen bitartez. Harre m a n

horiek, bere beharrak betetzeaz gain, era batekoa egiten dute pert s o n a

hori.

G u re gizartean oso mitifikaturik dago, gertaera anekdotiko batek per-

t s o n a ren nortasunean utzitako marka konponezina dela. Teoria psikoana-

l i t i k o a ren gaizki plazaratzea izan da horren errudun. Bat ez da era batekoa

edo bestekoa egun batean zerbait gertatu zelako, edo zerbait ikusi zuelako.

Oso kontutan eduki behar dena zera da:

– Lehenengo urteak gurasoekin egiten ditugu. Gehienetan gurasoak per-

tsona berak dira eta urte horietan ez dute asko aldatzen. Beraz, haurr a

moldeatuko den ingurune familiarra nahiko egonkorra da.

– Lehenengo harremana amarekin egingo da edo zaintzailearekin. Hasie-

ratik eraikiko den harreman horretan, ama moldea da, eta bien aldetik

egokitze bat egongo bada ere, haurra egin gabe dago eta ama eginda

dago. Amak, ohi duen bezala eraikiko du harremana eta haurra egokitu

egingo zaio. Haurra gainera, amaren igurikapenetara egokituko da.

– H o rtik aurrera ere, etxean eraikiko dituen harremanak, etxe horre t a n

egiten diren modukoak izango dira. Gainera, gurasoen igurikapenetara

erantzungo du. Neurri batean, gurasoek espero dutena egingo du.

H a rremanak era batekoa egingo dute pertsona. Pertsonak era bateko

h a rremanak eraikiko ditu, eta harreman horiek eragin bat izango dute

n o rtasunean. Ikuspegi psikoanalitikotik, errepikapenerako konpultsioa

dugu. Txikitan eraikitako nortasuna, konpulsiboki errepikatzen dugu

behin eta berriz. Etxetik ateratzerakoan gure nortasuna indartuko duten

h a rremanak eraikiko ditugu, beraz, aldaketa zaila da. Aldatzeko, gure nor-

tasuna indartzen ez duten harremanak eraiki beharko genituzke. Orduan,

harreman berriak eraikiko dira, eta horiek nortasuna alda dezakete.


Ez da kasualitatea egiten ditugun harreman gehienak antzekoak izatea.

Harremanak era batera egiten ikasi dugu. Harreman berriak egitean, daki-

gun bezala egiten dugu. Lasai aurkitzen bagara, gure harremanak egiteko

era indartu egiten da eta erraza da harreman hori mantentzea. Harreman

b e rrian deseroso aurkitzen bagara, gure harremanak egiteko erak ez du

funtzionatu. Orduan bi gauza gerta daitezke: aldatzen dut edo harremana

b e rtan behera uzten dut. Gehienetan bigarrena egiten dugu. Beraz, beti

bezala jarraitzeko joera dugu. Ezaguna egiten zaigunarekin jarr a i t z e k o

joera dugu (ezezagunak beldurtu egiten gaitu).

P e rtsona bat dominatzailea bada, harremanak eraikitzean dominatzailea

izatea aterako zaio. Bestea sumisua bada, harremanak funtziona dezake,

biak lehengo moduan jarraitzen baitute, ezagutzen duten eran. Bestea

dominatzailea bada ordea, zaila da harreman hori mantentzea.

Harremanak mantentzeko, garrantzitsua omen da:

– Berdintasuna: ohitura, pentsakera eta horrelakoetan.

– Simetria karaktereetan: sumisua/dominatzaile.

– Gertutasuna.

Beraz, gure nortasuna edukitako harremanen ondorioa da, eta harre m a-

netan bakarrik alda daiteke. Orain, ikuspegi horrekin bat datozen teoria

ebolutibo batzuk ikusiko ditugu, non izandako harremanak gure nort a-

suna eragin duten.

2.1. Eriksonen garapen psikosozialaren teoria

G a r a p e n a ren teoria gehienek haurt z a roa bakarrik ikasten dute. Haur-

t z a roan bereganatutako ezaugarri pertsonalek nortasuna eraikitzen zuten,

eta hori ia aldaezina zen. Erikson-ek bizitza-ziklo osoa ikasten duen teoria

Lehenengo harremanak

NORTASUNAerrepikatzekokonpultsioa

HARREMANAK

ERIK ERIKSON15-6-1902 Frankfurt(Alemania)1994. USAhttp://www.wfu.edu/~moran/erikson.html

Erikson, E. H. El ciclo de la vida completado.Paidós. Buenos Aires 1989.


ebolutibo bat utzi digu. Aurreko teoriei aurre eginaz defendatu zuen, gara-

pena ez zela haurt z a roan bukatzen eta bereganatutako ezaugarriak bizi-

tzan zehar alda daitezkeela bai onera eta bai txarrera.

Taulan Erikson-ek planteaturiko etapa ebolutiboak agertzen dira. Ego-are n

( N I a ren) garapen psikosozialaren etapak dira. Etapa bakoitzean, gizabana-

koak aukera du bera eta bere munduaren artean orientabide berri bat ezar-

tzeko (bere mundu sozialarekin batez ere). Etapa bakoitzean, ezaugarri bat

dago jokoan. Halere, lortu edo ez lortu ez da betirako. Ezaugarri ona lor-

tzeak ez du esan nahi galduko ez denik. Ezaugarri txarra bereganatzeak, ez

du esan nahi ona lortu ezin daitekeenik.

2.1.1. Oinarrizko konfidantza/oinarrizko mesfidantza

Lehenengo urtean haurrak zainketa asko, arreta asko eta estimulazio sen-

tsoriala behar ditu. Zainketa horien kalitatearen arabera, haurrak ezauga-

rri bat garatzea edo ez garatzea dago jokoan: oinarrizko konfidantza.

Ondo zaindua izan den haurrak, behar zuenean zaindua eta lasaitua izan

bada, oinarrizko konfidantza garatuko du: konfidantza bere buruarengan

eta besteengan, bere buruan konfidantza izaten ikasiko du, besteengan

konfidantza izaten ikasiko du, mundua toki ziurra dela ikasi baitu.

Bestalde, zainketa desegokia eduki duenak, oinarrizko mesfidantza gara-

tuko du. Bere buruan ez du konfidantzarik eta besteengan ere ez, mesfida-

tua izango da. Ikasi du mundua ez dela toki ziurra, deseroso zegoenean,

beharrak zituenean, ez zaiolako arretarik jarri eta ez zaiolako zaindu.

Jaioberriak ez du ezer ezagutzen eta ez du mugimendurik. Sentsazio desa-

tseginak dituenean (gosea, egarria, nekea, mina...ez ditu bereizten) negar

egiten du. Helduari dei egiten dio horrela. Helduak erantzun egiten dio.

1. urtea Laktantzia Oinarrizko konfidantza/mesfidantza

2-3 1. haurtzaroa Autonomia/zalantza

4 Haurtzaroa Ekimena/erruduntasuna

5-12 Latentzia Asmamena/gutxiagotasuna

12-21 Nerabezaroa Identitatea/nahasmena

21-30 Gaztaroa Intimitatea/isolamendua

30-50 Helduaroa Sotzailetasuna/estankamendua

>50 Zahartzaroa Osotasuna/etsipena


Beraien artean nolabaiteko harreman-estiloa egiten ari da. Amak, gehiago

edo gutxiago, haurrak behar duena interpretatzen ikasten du. Haurr a k

bestalde, amaren erantzunak ikusita, bere mezuei amak ematen duen esa-

nahia ikasten du. Egokitze ona badago, eta amak haurr a ren beharrak bete-

tzen baditu, lasaitzen badu, haurrak konfiatzen ikasiko du. Ezer ezagutzen

ez duen une horietan, segurtasuna edo segurtasun-eza bizi du, eta hori

jasotako zainketen esku dago batez ere.

Hasiera goiztiar horietan, oinarria ezartzen da, sendoa edo hauskorr a .

Lehenengo harre m a n a ren ondorioa da, eta beraz beste harre m a n e t a n

bakarrik errekupera daiteke. Ikuspegi psikoanalitikotik, eskizofrenia beza-

lako gaixotasun mentalak, lehenengo harreman hauetan sortzen dira.

Bera eta mundua ezberdintzeko gai ez zenean oraindik, zainketa eskasak,

b e h a rrak betetzen eta lasaitzen jakin ez zuen, edo ahal ez zuen ama edo

zaintzaileak, segurtasun-eza sentitzen utzi zioten, eta mundua segurt a s u-

nik gabeko tokia dela ikasi zuen. Eroengan arrunta da mesfidantza eta

e rre a l i t a t e a rekiko koneksio-eza. Pentsatzen da, eskizofrenikoak ez duela

inoiz lotura sendorik izan, beti huts egin diotela. Esaten da “erreta” dago-

ela harremanetan eta horregatik ez duela konfidantzarik.

Nolakoa izan behar du zainketak konfidantza garatzeko?

– Erregularra.

– Beharrak bete behar ditu lehenbailehen.

– Deserosotasunak kendu behar ditu lehenbailehen.

Nolako zainketa da, mesfidantza garatzen uzten duena?

– Irregularra.

– Desegokia.

– Arbuiatzen denean haurra.

Garatutako konfidantza harreman berrietan galdu daiteke, garatutako

mesfidantza harreman berrietan berreskura daiteken bezala.

“ E rretako haurrak suari beldurra dion bezala, emozionalki erreta dauden haurrak, intere se m o z i o n a l a ren mina ekiditen dute. Amarengan konfidantza zuen, baina orain ez zueni n o rengan konfiatzen. Urteetako pazientziak eta arretak bakarrik konpon dezake haurr a-ren konfidantzarengan egindako mina”.

P e rtsona batek konfidantza garatu du lehenengo bi urtetan. Gurasorik

gabe geratzen da eta guraso berriekin mesfidantza garatzen du. Horixe

g e rtatu zitzaion “errauskineri”. Ama hil eta amaordea etorri zen. Amaor-

deak ez zuen zaintzen eta zigortu egiten zuen.


Nahiz eta pertsona batek segurtasuna garatu, bizitzaren gord i n k e r i e n g a t i k

galdu dezake.

Bestalde, mesfidantza garatu duenak ere, konfidantza garatu dezake.

Psikoterapian adibidez, segurtasunezko harremanak garatzen baditu, ikus-

ten badu besteak ez diola huts egiten, hor dagoela behar duenean... kon-

fidantza garatu dezake. Lotura garrantzitsuan sortu bazen mesfidantza,

lotura garrantzitsuetan berreskura daiteke.

Mesfidantza garatu duena, harremanetan mesfidatua da. Horrek jarre r a

hotza eta mesfidatua sortzen dizkio harremanetan. Besteek ihes egiten

dute horrelako harremanetatik. Horregatik, besteenganako mesfidantza

indartu egiten da. Gurpil zoro hori hautsi behar da.

Lehenengo urrats honetan beraz, harremanak, harre m a n - e z a u g a rri bat

s o rtu du. Zainketa eskasengatik mesfidantza garatu da. Pertsona hori mes-

fidatua da harremanetan.

O s a s u n - p ro f e s i o n a l a ren eta gaixoaren arteko harremanean, bai pro f e s i o-

nala eta bai gaixoa mesfidatuak izan daitezke.

O s a s u n - p rofesionala bada, harreman zailtasun bat dauka pro f e s i o r a k o .

Hobe luke hori konpontzea. Zaila izango da konfidantzazko harre m a n a

eraikitzea, eta ez badago konfidantzarik, harreman profesionala mesede-

garri izan beharrean, kaltegarri izan daiteke.

Gaixoa bada konfidantzarik ez duena, berehala konturatuko gara.

Horiekin oso garrantzitsua da konfidantza eraikitzea. Bera den bezalakoa

izanik, berehala nazkatuko gara, eta berak berriz ere porrot bat gehiago

izango du bere kolekziorako, mesfidantza indartuz. Zentzu horretan, hor

gaudela ikusi behar du, ez diogula huts egiten, den bezalakoa onart z e n

dugula, guregan konfia daitekeela.

Psikologo prestatu batek, eskizofrenikoekin laguntza terapeutikoak egiten ditu. Asteanbitan edo hirutan, kalera ateratzen ditu eta elkarrekin pasatzen dute arratsaldea. Konta-tzen zigun behin gertatutakoa. Laguntza terapeutiko bat egiteko deitu zioten, gaixoa,e s k i z o f reniko bat, logelatik atera gabe hilabeteak egin zituen. Psikiatrak berak, etxeanikusten zuen. Laguntza terapeutikoa egitera joan zenean, logelan sartuta zegoen eta ezzuen atea ireki. Lau arratsaldez, laguntzailea ate ondoan egon zen ahulki batean eserita,berari hitz egiten, erantzunik jaso gabe. Azkenean gaixoak atea ireki zion. Ate itxiak mes-fidantza sinbolizatzen bazuen, kanpoan bat zain egoteak, huts egin gabe, konfidantzapiska bat berreskuratu arazi zion. Azkenean, atea ireki zion. Konfidantza apur bat agertuzuen. Ondoren, konfidantza hori indartzea izan zen lana.

O s a s u n - p rofesionalok, hezitzaile gisa, gurasoei, lehenengo urte horre t a n

bere zereginaren garrantziaz ohartaraziko diegu.

Erikson, E. H. Infancia y sociedad. Hormé. Buenos Aires1983.


2.1.2. Autonomia/zalantza

H a u rra urte batekin ibiltzeko gai da. Kognitiboki, zentzu ezberd i n e t a t i k

d a t o rrena integratu eta objektuen ordezkari bat sortzen du gogoan:

sinboloa.

B e re jakin-minak, eta aukera berriak (ibiltzea aldaketa izugarria da haurr a-

rentzat) mundua esploratzera daramate. Lasai esploratzeko, garr a n t z i t s u a

da oinarrizko konfidantza garatu izana. Mesfidantza badu, beldurr a

izango du eta ez da esploratzera ausartuko.

Bi urte hauetan jokoan dagoena autonomia edo zalantza garatzea da.

Haurrak ahal duena bere gisa egiteko aukera badu, autonomoa izaten ika-

siko du. Konturatuko da, bere ekintzek ondorioak dituztela eta kontro l

p e rtzepzioa garatuko du. Sentituko du kontrola duela berarengan eta

munduan.

Horren ordez, ahal duena egiten ez bazaio uzten, munduarengan inolako

k o n t rolik ez duela ikasiko du, ez eta bere buru a rengan ere, eta horre k

zalantza ezaugarria garatuko du berarengan.

Urte horietan gurasoen jarrera oso garrantzitsua da.

Gurasoek ahal duena egiten uzten badiote eta animatzen badute, autono-

mia garatuko du.

Gurasoek bestalde, ezer egiten ez badiote uzten, edo zerbait gert a t u k o

zaienaren beldur edo “lata” ematen dutelako, zalantza garatuko du.

G u re gizartean, haurrei esfinterak goizegi kontrolarazte zaiela eta etxebi-

zitzak jolasteko txikiegiak direla aipatzen da eta horrek autonomia gara-

penean ez duela mesederik egiten.

Orain ere, harremanean, ezaugarri bat garatu da, harremanak egiteko era

bat sortzen duena. Autonomia garatu duenak, harremanak lasaiago esplo-

ratuko ditu, kontrol pertzepzioa duelako. Zalantza garatu duenak ord e a ,

ez ditu harremanak esploratuko. Zalantzan geratuko da, aurrera egin gabe.

Zalantzak ekintza eragozten du.

H a rremanak egitean edo bikotea bilatzean, autonomia duenak nahi du

eta egiten du. Zalantza duenak, ez daki nahi duen, anbibalentzian lotuta

dago. Bere zalantza da: nahi dut/ez dut nahi.


P s i k o a n a l i s i a ren ikuspegitik, zalantzan gehiegi lotuta geratu direnek, neu-

rosi obsesiboa dute. Beti zalantzarekin eta kezketan.

H a rremanean garatu badira ezaugarri horiek, harremanean galdu edo

eskuratu daitezke.

Nahiz eta zalantza garatu, hortik aurrera ahal duena egiten animatzen

bazaio autonomia garatuko du. Autonomia garatu eta gero ez bazaio ezer

egiten uzten, gaizki egiten duelako edo beldurragatik, zalantza garatu

dezake.

O s a s u n - p rofesionalak zalantza garatu badu, gaixoari segurtasun gutxi

transmitituko dio. Harremanean transmititu behar diegun zerbait lasaita-

suna da. Horrek ez du esan nahi zalantzarik ezin dugunik izan. Oso

arrunta da zalantza edukitzea. Beste gauza ordea, denarekin zalantza edu-

kitzea da, eta paralizatua geratzea. Kasu honetan ere, osasun-pro f e s i o n a-

lak laguntza beharko du.

Halere, osasun-profesioak inzertidunbre handikoak dira: ez dago jakiterik

nola eboluzionatuko duten gaixoek. Beraz, osasun-profesionaloi garatzea

ondo datorkigun gaitasuna, inzertidunbrearekin bizitzen ikastea da.

Gaixoa zalantza handikoa bada, beti edozer gauzarekin zalantzan eta kez-

k a rekin, lasaitasuna behar du. Harremanean autonomia garatzen lagun-

duko diogu. Zerbait egiteko zalantzan egon beharrean, erabakitzera

animatuko dugu. Zaila egingo zaio. Halere, aukerak egiten ikasten doan

neurrian, gero eta gutxiago geratuko da zalantzan.

Kontrol-pertzepzio baxua, osasunerako kaltegarria da. Kontrol pertzepzio

gutxiegi dutenek, babesgabetasuna garatzen dute eta ondorioz depresioa.

Inoiz ezer ezin dugula egin sentitzeak, babesik gabe uzten gaitu eta de-

primitu egiten gara. Ikusi da, sentimendu hori duten pertsonek depre s i o

gehiago dutela eta gaixotasun fisiko gehiago. Gainera, gaixotzean ebolu-

zio okerragoak dituzte. Berak ezer egin ezin dutenez, tratamenduan ere

gutxi laguntzen dute. Osasun-profesionalok, horrelako gaixoei kontro l -

p e rtzepzioa piska bat errekuperatzen laguntzen badiegu, osasuna manten-

tzen laguntzen diegu.

Hezitzaile gisa, gurasoei bere jarrerak nolakoa behar duen irakatsi die-

zaiekegu. Haurrari ahal duena egiten utzi eta animatu egin behar zaio.

Hemen zerbait argitzea ona da: haurrak nahi duen guztia egitea ere ez da


ona. Kontrol pertzepzio gehiegi ez da ona, errealitatean ez baitugu hain-

beste kontrolatzen. Gainera, tirano bihurtzen dira. Frustrazioan hezteko

garaia ere bada.

Nahi duen guztia ez du inoiz egingo, beraz txikitatik ikasten badu hobe.

Lehenengo urtean ez, oinarrizko segurtasuna jokoan dagoelako. Bigarre n

u rtetik aurrera bai. Gehiegizkoa ere ez, zalantza garatu dezakeelako. Non

dago ezberdintasuna? Gauza batzuek ezin ditu egin arriskutsuak direlako.

Guri galarazten digulako, guk beldur gehiegi dugulako etab bada, ez dakit

zergatik ez dituen egingo.

Osasun profesionaloi ondo datorkigun beste gauza bat frustrazioa tolera-

tzen ikastea da. Ez da arr a roa, osasun-profesioak ikasten dituzten ikasleak,

ikasle arrakastatsuak izatea. Unibertsitatera heldu dira eta gehienak nota

onekin. Gehienak, nahi zutena lortzen ohituak daude. Frustraziora ez

daude ohituak. Badakigu, osasun-profesioetan frustrazioa eguneroko ogia

dela: gauzak ez dira beti guk nahi bezala ateratzen.

Erizaintzako ikasleekin eginiko ikerketan ikusi dugu, frustraziorako tolerantzia baxuadutela. Ez dutela batere ondo eramaten frustrazioa. Gehienak, nahi dutena lortu dutebizitzan eta zaila egiten zaie frustraziora moldatzea.

2.1.3. Ekimena/errua

Lau urteko haurrak gaitasun motoreak eta kognitiboak garatu ditu.

Gaitasun motore handia bereganatu du. Lengoaia eskuratu du.

Pentsatzeko gaitasuna ere lortu du. Ez da ekintzara mugatzen, ekintzetaz

pentsatu ere egiten du. Logikoa ez da oraindik, baina pentsatzen du.

Haurra oso aktiboa dago eta berarentzat oso garrantzitsuak dira bere jola-

sak, ekintzak, fantasiak eta galderak.

Etapa horretan jokoan dagoen gaitasuna ekimena da. Gauzak egiten has-

teko joera. Iniziatiba edukitzea. Horren ordez iniziatiba falta dago, erruan

oinarritua.

Guraso eta etxekoen jarrera oso garrantzitsua da. Irakasleena ere bai.

H a u rrari jolasten utzi behar zaio. Asko komeni zaio bere gauzak serioski

h a rtzea: bere jolasak, fantasiak, galderak. Azken batean, bere mundua

interesgarria dela sentiaraztea.


Ez zaio batere komeni bere mundua asperg a rria dela ikustaraztea.

Jolasekin eta galderekin haserretu egiten gaituztela, fantasia eta galderak

txorakeriak direla eta asperg a rriak gainera. Haurra errudun sentiaraztea

lortu dezakete.

B e re mundua intere s g a rria dela sentiarazten bazaio, iniziatiba garatuko

du. Aurrea hartuko du. Bere interes eta nahiei erantzuten saiatuko da eta

gaitasun asko garatuko ditu.

E rrua garatzen badu, blokeaturik geratuko da. Bere interes eta beharre i

erantzun beharrean, geldirik geratuko da, erruan murgilduta. Gaitasunak

garatu gabe gera daitezke.

Ikus daiteke, aurreko erronkak arrakastaz gainditzeak, hurrengorako pre s-

tatu egiten duela. Konfidantza duenak, gehiago esploratuko du eta auto-

nomoagoa izango da. Horrek indarra emango dio ekimena edukitzeko.

Gainera, gurasoek haurren beharrak kontutan hartu badituzte beti, lehe-

nengo urtean zainketa egokia eman die, bigarren eta hiru g a rren urt e a n ,

ahal zutena bere gisa egiten utzi eta animatu egin die seguruenik, eta 4 eta

5 urt e rekin, bere mundua interesantetzat hartu dute. Haur hori pre s t a t u a

dago kalera atera eta besteekin “borrokatzeko”. Horren ordez, guraso

horiek ez badituzte kontutan eduki haurren beharrak, agian ez diote behar

zituen zainketak eman lehen urtean, bigarren eta hiru g a rren urtean ez

diote ahal zuena egiten uzten galazi egiten zutelako eta gero bere mun-

duari ez diote interesa jarri. Hori gerta daiteke, gurasoek ez badituzte bere

b e h a rrak beterik, ez badira helduak.

A rgi geratzen da beraz, haurren heziketa horretan, guraso batzuek laguntza

beharko dutela. Haurrei lagunduko diegu, beti gurasoen bitartez. Gurasoak

laguntzen baditugu, beraiek zainduko dute haurra inork baino hobeto.

O s a s u n - p rofesionalei, maiz, gurasoek galazi egiten digute. Ezin dugu

ahaztu beraiek direla haurra gehien lagundu dezaketenak. Bere laguntza

behar dugu eta beraiek maiz, gure laguntza behar dute.

Ekimena edo zalantza garatu, harreman estilo bat garatuko du haurr a k .

Ekimena garatu duenak, harremanetan iniziatiba hartuko du. Behar badu

bilatuko du eta eskatuko du. Errua garatu duena berriz, loturik dago.

“ Z e rtarako egin gero errudun sentitzeko? Hobe dut geldirik egon”.

Besteen zain dago, baina maiz ez da inor etortzen. Igurikapenak ez dira

betetzen eta harrenkura pilatzen da barruan.


Beti bezala alda daitezke gauzak. Ekimena duenak gal dezake eta ez due-

nak beregana dezake ezaugarri hori.

Ekimena ez duenak, bere korapilotik ateratzea lortu behar du. Beharrei eta

i n t e resei erantzuten ikasi behar du. Nahi duena bilatu. Interesatzen zaiz-

kion harremanak egin. Orduan garatuko du ekimena. Nola garatzen den

ekimena? ekinaz.

O s a s u n - p rofesionala erruan harrapaturik badago, zaila izango da gaixoari laguntzea. Ezda arraroa, osasun-profesionalen artean errudun sentimendua. Agian horregatik aukera-tzen da profesio hau: besteei lagundu eta errua leuntzeko. Gure beharrei erantzun beha-rrean besteen beharrak bete nahian. Halere, guk ere behar bat betetzen dugu: besteenonespena lortzen dugu. Hori ez badugu lortzen, haserretu egin gintezke.

Agian, tranpa txiki batean sarturik gaude: bere garaian senideentzat ez zen interesgarriag u re mundua eta ez ginen onartuak sentitu. Orain onartuak izatearren besteei laguntzendiegu. Halere kontratuan ez dago besteek eskerrak eman eta onespena eman behar digu-tenik. Maiz ez dira gauzak gaixoak nahi bezala ateratzen eta ez dago saririk gure t z a t .Nahi genuena ez dugu lortu.

A u rrena gure beharrak bete behar ditugu ondo lan egiteko. Behar horiek ezin ditugugure lanean bete.

Maiz, gaixoarekin harremanean nahi duena ez diogu emango, ez delako

komeni. Errudun erraz sentitzen bagara, gaixoak nahi duena egiten

bukatu dezakegu, nahiz eta berarentzat kaltegarria izan.

Ekimena garatzen badugu, guk eramango dugu iniziatiba. Osasun-pro f e-

sional/gaixo harremanean, osasun-profesionala da gidaria, liderra. Erabaki

zuzenak (gure ustetan zuzenak) hartuko ditugu eta gaixoaren “afektuzko

txantajearen” menpe ez gara egongo.

Gaixoak erruduntasunerako joera badu, depresiorako joera ere edukiko

du. Harremanean bere burua zigortzeko joera izango du. Lagun die-

zaiokegu den bezalakoa onartzen. Nola? Den bezalakoa baldintzarik gabe

o n a rt z e n .

Hezitzaile gisa, guraso eta irakasleak heziko ditugu. Ohartaraziko diegu

h a u rr a ren beharrak kontutan hartu behar direla. Bere mundua intere s g a-

rria ez bada guretzat, beraientzat ere ez dela intere s g a rria izango. Dire n

modukoak izateagatik ez baditugu onartzen ez direla autentikoak izango,

e rrudun sentituko direlako. Errudun sentitzen badira, zuzenean bere

b e h a rrak ez dituela beteko eta zoriontsua izateko aukera galduko duela.

Gainera, erruduntasunak gelditu egiten du pertsona, eta gaitasunak garatu

b e h a rrean atzeratua geratzen da. Ikusiko dugun bezala, gurpil zoro a k

a u rrera jarraitzen du eta haurrak hurrengo erronka gaizki betetzeko billete

guztiak ditu.


2.1.4. Asmamena/gutxiagotasuna

6 urtetik aurrera haurrak logikoki pentsatzen ikasten du. Garapen motore

g a rrantzitsua lortu du. Gainera, pertzepzioen gainetik, gogoarekin pentsa-

tzen du, eta beraz pert z e p z i o ren morrontzatik libratzen da. Gauzak nola

funtzionatzen duten jakin nahi du (nork ez du kotxea edo panpina ire k i

nolakoa den jakiteko?). Konparatzeko gaitasuna bereganatzen du eta

beraz, besteekin konparatzen hasten da. Nolabait, bere buru a ren kon-

tzeptu bat eraikitzen hasten da.

Etxeko bizitzaz kanpo, harreman garrantzitsuak ditu besteekin, adineko

lagunekin.

Etapa honetan jokoan dagoena asmamena edo gutxiagotasuna dira.

H a u rrak bide ona ekarri badu, gaitasun batzuk garatu ditu. Besteekin pare-

katu eta ondo ikusten du bere burua. Horrek jarraitzera animatzen du.

Gaitasunak garatzen jarraitzen du eta autoestima indartzen du. Beldurrik

ez du eta gauzak asmatzen ditu.

Horren ordez, parekatu eta gutxiago ikusten badu bere burua, gutxiagota-

suna garatuko du, autoestima baxua. Ez dela dijnoa pentsatuko du eta

berak ezin duela. Gaitasunak blokeaturik jarraituko dute eta bere ahalme-

nen azpitik ibiliko da. “Zertarako ahalegindu ez bada aterako?”

G a rrantzi handia dute adin berdineko lagunek. Baita ere guraso eta irakas-

leek. Lagunen artean parekaketa bat egongo da eta hierarkizazioa. Halere ,

gurasoen eta irakasleen esku ere badago bere ahalmenetan animatzea.

Imajinatzen duzu atzeko atalean gaizki prestatuta zetorrenari zer gert a

dakioken?. Gurasoek ez dituzte bere beharrak kontutan eduki. Mesfi-

dantza garatu zuen, gero zalantza eta gero errua. Bere gurasoentzat asper-

g a rria zen egiten zuena, ezer egiten ez zioten uzten eta egindakoagatik

e rrudun senti arazten zuten. Gutxiago esploratu du eta gutxiago garatu

ditu gaitasunak. Gainera, gurasoek arbuiatu egiten dute, ezer ez duelako

ondo egiten. Kalean, etxekoa baieztatu egingo da. Zalantzan geldirik,

e rruan lotuta eta gaitasunak azpigaratuak ditu, ez duela balio ikasi du eta

kalean, lagunek hori baieztatzen diote eta berak ere hori konprobatzen du.

Autoestima duenak bere buruan konfidantza du eta harremanetan den

bezalakoa beldurrik gabe agertzen da. Bere burua maite du eta besteen


maitasunaz disfrutatzen du. Ez dago besteen onespenaren menpe, bere

baliotasuna ez baitago iritzi bakoitzaren menpe.

Autoestima gutxi duenak berriz, bere buruan ez du konfidantzarik eta

harremanetan atzean geratzen da eta ez da den bezalakoa agertzen, onar-

tua izango ez denaren beldur. Besteen iritziak eragin handiegia du

beraiengan. Besteen iritzien aurrean asko haserretzen da. Beti besteek ez

dutela onartzen dio, baina berak ere ez du onartzen bere burua.

Txikitan ezaugarri hori inguruneak egin dio, baina handitan barn e r a t u a

duelako mantentzen da. Harremanetan alda daiteke. Harreman intimo

batean onartuak garenean, konfidantza berreskuratzen dugu, balioa erre-

kuperatzen dugu (ez hainbeste besteen aurrean, gure aurrean baizik).

Gutxiago sentitzen denak ez ditu berdintasunezko harremanak egiten.

Gutxiago sentitzen da. Horrek harremanetan efektu txarra du. Edozein

komentarioekin haserretzen da, “ez duela balio” interpretatzeko joera

duelako. Hori ikasi zuen eta hori uste du bere buruaz.

H o rri buelta emateko, harreman zuzentzaile garrantzitsuen bidez egin dai-

teke. Baita ere, bere burua onartzen ikasiaz. Berak ere badu nolabaiteko

h a rremana bere buru a rekin. Autoestima baxua du, den bezalakoa ez

delako onartzen. Bere burua onartzen badu, autoestima hobea edukiko

du. Zalantzarik gabe, onartua sentitzeak lagunduko du. Autoestima baxua

d u e n a ren paradoxa hauxe da: ez du bere burua onartzen, baina beste edo-

zeinek baino gutxiago egiten du alda daitekeena aldatzeko. Ezer aldatzen

ez duenez, ez du arrakastarik bere kurrikuluman, beraz, arrazoi gutxi ere

bere kontzeptua hobetzeko.

O s a s u n - p rofesionalak, autoestima baxua badu, lanean asko sofrituko du.

Besteen onespenaren zain egongo da, eta hori askotan ez da helduko. Ez

hori bakarrik. Heltzen zaiona beti gutxi irudituko zaio. Beraz, autoestima

hobetzea komeniko zaio.

Gaixo askok autoestima gutxi dutela ikusiko dugu. Pertsona horiek depre-

sio eta gaixotasun fisikoetarako joera gehiago dute eta eboluzio okerr a-

goak dituzte. Gaixo daudenean, menpekotasunari heltzen dira. Zainduak

izaten jarraitzeko joera dute. Gaixotasunaren bigarren mailako irabaziak,

gustukoak dituzte.

Gainera, kontrol pertzepzio baxua izaten dute eta gutxi laguntzen dute

bere sendatze prozesuan.


B e re sentimenduak bentilatzen lagunduko diegu eta dituzten okerre t a z

o h a rtaraziko diegu. Halere, ez da erraza izango hainbeste urtetan eraiki

den gutxiagotasuna kentzen. Askotan psikoterapia beharko dute. Agian,

osasun-profesional bezala, ezaugarri horrek egiten dien kaltea azaldu die-

zaiekegu eta aldatu daitekeela esan diezaiekegu. Psikoterapia ere aholka

diezaiekegu.

Hezitzaile gisa, guraso eta irakasleei parekaketak duen garrantziaz jabe-

tuko ditugu. Ahalmen eskasagatik, nabarmenago gutxiago dena, bere mai-

lakoekin jarriko dugu. Bestalde, semeek edo ikasleek dituzten gaitasunak

azpimarratu, goraipatu eta garatzen jarrai dezaten animatuko ditugu.

H u rrengo erronkan, nerabeak bere identitaea definitu beharko du: zer

den, zer espero duen bizitzaz. Prestaturik ikusten duzu segurtasun falta,

zalantza, errua eta gutxiagotasuna garatu dituen haurra? Zer iru d i t z e n

zaizu, garapen hori, egun bateko gert a k a r i a ren ondorioa dela edo urt e e t a n

zehar moldeaketa zehatz baten ondorioa? ez zaizu iruditzen batzuk beti

bide onetik joateko suertea izan dutela eta besteek bide txarretik joateko

desgrazia?

2.1.5. Identitatea/nahasmena

Nerabeak pentsamendu formala garatzen du: Logikoki gauza abstraktue-

taz pentsatzeko gai da. Dena hankaz gora jartzen du. Denen gainean gal-

derak egiten ditu.

Urte hauetan jokoan dagoena bere identitate da. Identitatea definitzea da

b e re erronka: “zer naiz, nondik nator, nora noa”. Bere biografia egiten du,

zer den ikusten du eta zer izan nahi duen erabakitzen du.

KONFIDANTZA

IDENTITATEA

ASMAMENA

EKIMENA

AUTONOMIA

Alonso, E. Programa deactividades para el desarrollo dela autoestima. Escuela Española. Madrid 1996.


E rronka horretarako prestatua dago bide onetik etorri den haurr a .

Konfidantza du, autonomia, ekimena eta asmamena, eta hori gutxi balitz,

orain arte bide-lagun izan dituen gurasoek, bere beharrak kontutan har-

tzen zituzten.

H o rren ordez, mesfidantza duenak, zalantza, errua eta gutxiagotasuna

garatu dituenarentzat erronka handiegia da. Gainera, lehengo gurasoak

ditu, bere beharrak kontutan izan ez dituztenak, bere bidea egiten gutxi

animatuko diotenak. Lan zaila benetan!

Etapa honetan lagunek garrantzi handia hartzen dute. Beraien art e a n

identifikazioak ematen dira eta baita beste ereduekin ere. Gurasoen

garrantzia ere handia da: bere bidea egiten laguntzen die edo ez.

Eriksonek dio, gizarte industrializatuetan, balioen krisia dagoela, eta nera-

bea beranduago heltzen dela heldutasunera, helduen konpro m e z u a k

beranduegi hartzen dituelako. Nerabeek kontradikzio handiak jasan behar

dituzte: ezin dute edan edo botatu edo harreman intimoak eduki, baina

gerrara joan daitezke.

Halere, helduek ere nerabeak asko tapatzen dituzte gure gizartean: kotxea

e rosi, dirua eman eta ez edateko esan. Istripurik izanez gero, umeak balira

bezala, erresponsabilitatea tapatu egiten dute.

Etapa honetan prestaturik ez daudenak, lan zailagoa dute.

Eskizofrenikoek lehenengo broteak nerabezaroan izaten dituzte.

Obsesiboek, edo errudun sentitzeko joera dutenek, edo gutxiago sentitzen

direnek, hiru bide hartzen dituzte:

– Identitatea hipotekatu: gurasoek (edo beste batzuk) nahi duten

bezalakoa izan.

– Identitatearen definizioa atzeratu.

– Identitatea ez definitu: nahasmena.

Gure gizartean gehienek atzeratu egiten dute.

Identitate hipotekatua, gezurrezkoa da eta arazoak sor ditzake aurre r a g o .

Batzuk diote, bizitza erdiko krisiak horrekin duela zerikusia: nahi ez zen

bidea hartu zen.

Erikson, E. H. Identidad: juventud y crisis.Taurus. Madrid 1980.


Identitatea hipotekatuta ere, beti dago garaia birdefinitzeko. Era guztie-

tara, oinarri sendoak jartzea komeni da horretarako: konfidantza berre s-

kuratu, autonomia indartu, arduratu (ekimena) eta garen bezalakoak

onartu.

O s a s u n - p rofesionalak identitate hipotekatua duenean zurrun joka dezake.

Gauzak era batekoak dira horrela direlako. Ez du ezer zalantzan jart z e n .

Dogmatismoan eror daiteke eta gaixoak diren bezalakoak onartu beha-

rrean, aldatzera behartuko ditu. Osasun-profesional/gaixo harre m a n a

zurruna izango da.

Osasun profesionalak ez badu identitatea definitzen, nahastua badago,

g a i x o a rekin konnibentzia egiteko arriskua dago. Osasun-pro f e s i o n a l a re n

papera utzi eta “kolegi” moduan joka dezake, bete ez dituen beharrak bete

nahian.

Gaixo nerabeak izango ditugu. Bere egoera kontutan izanik, ard u r a r a k o

gonbitea egingo diegu. Beraien menpekotasunaren adierazlea kexua iza-

ten da. Horren aurrea aukera ematea ona da: beraiek antola dezatela arau

batzuen barruan, eta ardura har dezatela.

Nerabe izan gabe, gaixo asko nerabea bezala portatzen da. Kexu asko ditu,

baina ez da tokatzen zaionaz arduratzen. Kasu horietan, ardura bere esku

jartzea oso komenigarria da.

Hezitzaile moduan, nerabeak bere bidea egiten lagunduko ditugu, eta

a rduratzera gonbidatuko ditugu. Guraso eta hezitzaileei ideia horiek

transmitituko dizkiegu.

2.1.6. Intimitatea/isolamendua

Identitatea definitu duen gaztearen erronka, bere bizitza proiektua mar-

txan jartzea da. Beste gauza batzuen artean, behar afektiboei irtenbide bat

eman behar die. Etxea utzi du eta txoko bat behar du berarentzat.

Etapa horretan jokoan dagoena, intimitatea edo isolamendua da.

Intimitatea ez bakarrik bikotearekin, lagunekin ere. Entrega eta zainketa,

nortasuna galtzeko beldurrik gabe.


Intimitatea lortu ezinak isolamendua dakar. Harreman intimoek eskatu

egiten dute. Asko hartzen da baina asko eman behar da. Pertsona batzuei

h a rreman horiek beldurra ematen die. “Independentzia galtzen dut”.

Mutilzaharrek ezkonduei eginiko kritika ugariena hori da: “Besteak domi-

natzen zaitu, independentzia galdu duzu”. Independentzia mantentze

a rren bakarrik geratzen dira. Harreman intimoen ezaugarri nagusiena hori

baita, lagundua sentitzen zarela. (Denak du prezio bat.)

E rronka horri aurre egiteko oso garrantzitsua da nolako bidea ekarri den.

P e rtsona batek konfidantza badu, autonomia, ekimena, asmamena eta

identitatea, errazago lortuko du pausu hori. Horren ordez ez baditu ezau-

g a rri horiek garatu zailagoa egingo zaio harreman intimoa eraikitzea.

Gaurko gizarte aurreratuetan, zailagoa dirudi harreman intimoak eraiki-

tzeak. Gero eta jende gehiago bizi da bakarrik. Intimitateari beldurr a

dago?

Osasun profesionalak ez badu intimitatea lortu, harreman intimoak ez

baditu, isolaturik badago, zaila izango da behar afektiboak beterik eduki-

tzea. Erraza izango da horrelakoetan, gaixoarekin behar afektiboak bete-

tzen ahalegintzea. Oso frustrantea izan daiteke hori.

Isolaturik dagoen gaixoari behar afektiboak bete gabe ikusiko dizkiogu.

Osasun psikologikoan eta fisikoan kalte egiten du. Gaixo daudenean, zai-

lagoa izango da errekuperazioa. Gaixo horiei behar afektiboak betetzea ez

da gure lana. Arazo bat dute eta konpondu egin beharko dute. Bizitza

a u rrera doa eta denbora pasatzen ari da. Aldatzeko garaiz daude oraindik.

H o b e rena, psikoterapia aholkatzea da. Halere, horrelako aholkuak ez

dituzte batere ondo hartzen. Urte asko pasa dituzte porrota estaltzen eta

itxura egiten.

P e rtsona batek bikoterik ez edukitzeak ez du esan nahi isolaturik dagoe-

nik, ezta gutxiago ere. Isolamenduak, intimitate ezarekin du zerikusia.

Harreman intimoak eraikitzeko ezintasunarekin.

Hezitzaile gisa, gizartean isolatuak daudenekin lan egitea izango da gure

lana. Askok eta askok osasun zentroetan bukatuko dute, gaixotasun fisi-

koak edo mentalak dituztela. Momentua izan daiteke laguntzeko.


2.1.7. Sortzailetasuna/estankamendua

Eriksonen ikuspegitik, pertsonak bere beharrak bete eta gero, besteengan

pentsatzen du: semeak, gizartea...

B e h a rrak bete ez dituenak ordea, arreta guztia bere buruan jartzen du. Ez

ditu gazteak ulertzen, ez du gizartea ulertzen...

Zer esanik ez dago, orain arte bezala, ekarritako bideak errazagoa edo zai-

lagoa egingo duela. Sortzailetasunak zoriona dakar. Estankamenduak

ordea, ez du zorionik ekartzen.

Adin horretan, beharrak beteta dituela, besteengatik ezeren truke eraikun-

tza errealista egiten du. Ez da nerabearen entrega hura, onespenaren truk

egiten den entrega.

B e re buruan estankatzen denak ordea, ez du zorionik. Bere buruan zentra-

tuegia dago. Ez ditu bere beharrak bete. Halere, garaiz daude oraindik. Gero

eta zailagoa izango da aldaketa, baina posible da. Batzuek, ekarritako bidea

b e rea ez zela jabetzen dira eta aldaketak etortzen dira (lanean, bikotean...).

Osasun profesionalak heldutasun maila hori lortu badu, autentikoa da,

entzuten badaki, bestearen larruan jartzen badaki, baldintzarik gabe onar-

tzea gutxiago kostatzen zaio, eta asertiboa da, ekarri duen bidea, asertibi-

tate espresioa besterik ez baita. Lanak betetzen dio eta gaixoak ondo

aurkitzen dira osasun-profesional horiekin. Rogers-ek arrakastazko psi-

koterapeuten ezaugarriak aztertu zituen eta ikusi zuen hiru nabarm e n t z e n

zirela: autentizitatea, baldintzarik gabeko onartzea eta enpatia.

B e re beharrak bete gabe dituen osasun profesionala ordea, osasun-pro f e-

sional ozpindua izan daiteke. Lanaz aspertua, gaixoetaz nazkatua eta erre-

tiratzeko gogoarekin. Osasun-profesional/gaixo harremana kaltetua

g e rtatuko da horrelako profesional batekin, ez dituelako besteak ulertu eta

onartzen. Zentratuegia dago bere buruan. Garaiz dago oraindik. Alda dai-

teke. Baina laguntza beharko du (psikoterapia).

Maslow-k esaten zuen, gizakien jokabidea beharrek motibatzen dutela.

B e h a rrak, hierarkizaturik daudela eta azpiko beharrak betetzen ez dire n

b i t a rtean, goikoak ez digutela motibatzen. Berak eginiko sailkapenean,

piramide hau deskribatu zuen.

ABRAHAM MASLOW1-4-1908 New York (USA)8-6-1970 California (USA)

http://www.maslow.com/index.html

Maslow, A. H. Motivación y personalidad. Díaz Santos. Madrid 1991.

Erikson, E. H.; Katchadourian,H. A. La adultez. Fondo de cultura económico.México 1981.


Behar fisiologikoak, segurtasun beharra, maitasun beharra, estimazio

beharra eta autorrealizazio beharra.

Maslow-ek dio %1a bakarrik heltzen dela autoerrealizaziora. Hori gert a-

tzen dela, bere beharrak bete beharrean, estereotipo kulturalen agindue-

tara bizi garelako.

2.1.8. Osotasuna/etsipena

B e re bidean protagonista izan dena, bukaeran arro sentitzen da. Egin

beharrekoa egin du eta pozik aurkitzen da.

H o rren ordez, bizian bera ez dela protagonista izan eta inoiz ez duela nahi

zuena egin ikusten duena, ozpindu egiten da. Beranduegi da, ez dago den-

borarik.

I n g u ru sozialak lagundu edo kaltetu egiten du prozesu hori. Inguru a k

laguntzen badio, eta ikustarazten badio ahal duena egin duela lagundu

egingo dio. Horren ordez, kritika besterik ez badu jasotzen min egingo

dio.

O s a s u n - p rofesional gutxi dago zahart z a roan lanean. Jarraitzen duten

gehienak profesional onak izandakoak dira. Jubilazioa izan arren gustura

jarraitzen dutenak.

Gaixo zaharrak berriz, gero eta gehiago. Osasun-profesional gisa, osotasun

sentimendua garatzen lagunduko diegu. Ezinezkoa da bizitza aldatzea eta

Behar fisiologikoak

Segurtasuna

Onespena

Autoestima

A u t o -e r re a l i z a z i o a

Erikson, E. H.; Kivnick, H. Q.;Erikson, R. Vital involvement in odl age.Norton. New York 1989.


n o rtasuna aldatzea ere bai. Osotasun sentimendu piska bat lortzea ez litza-

teke gutxi izango. Batzutan oso zaila izango da. Ondo etorriko zaio ahal

duena egin duela sentitzea, nahiz eta berak beste gauza bat egingo zukeela

p e n t s a t u .

Hezitzaile gisa, zahart z a rorako heziketa egitea tokatuko zaigu. Eriksonen

ikuspegi honetan, argi geratzen da, jaiotzetik hasten dela heziketa hori. Bide

h o rretan norberaren beharrak betetzea ezinbestekoa dela. Inguruneak era-

gin handia duela, baina aldaketa beti posible dela.

2.2. Bowlbyren atxikimenduaren teoria

Bowlbyk psikoanalisitik abiatuta eta etologoen ekarpenak kontutan har-

tuta, atxikimenduaren teoria eraiki zuen.

Teoria horren arabera, haurrak 6 hilabete dituenean jadanik lehentasun

bat adierazten du zaintzaile nagusiarekiko (batez ere ama). Bien art e a n

lotura berezia sortzen da, atxikimendua deritzona. Harreman hori lehe-

nengo harreman intimoa da eta garrantzi handia du, harreman ere d u

b i h u rtzen delako. Harreman hori nolakoa, halakoak izango dira harre m a-

nak hortik aurre r a .

H a rreman berezi horren sorrera etologian oinarritzen du. Txitoak jaio eta

b e rehala mugitzen den lehenengo gauzari jarraitzen diote. Jokabide hori

genetikoki aurre p rogramaturik dago. Txitak jeneralean amari jarr a i t z e n

dio han mugitzen den gertukoena baita. Halere, ama oiloa izan beharre a n ,

beste gauza bat bada mugitzen den lehengo gauza harri jarraituko dio.

L o renz etologoak antzar jaioberriekin ikerkuntza egin zuen. Jaio eta berehala, bera zenmugitzen zen gauza bakarra, eta antzarak jarraitu egin zioten. Hortik aurrera, berarij a rraitzen zioten eta beldur ziren bakoitzean bere ingurura hurbiltzen ziren (begiratuahate itsusiaren kontua ere).

J a i o b e rri eta amaren artean ere, berehala sinkronizatutako jokabide

batzuk jartzen dira martxan. Amarentzat haurra erakarg a rria da eta bera-

rekin jolasean estimulatu egiten du. Zaindu egiten du, laztanak egiten diz-

kio, hitz egiten dio... Haurrak bere estimuluei erantzun egiten die eta

h o rrek amari jolasten jarraitzera animatzen dio. Halere, edozeinek ondo

zaintzen badu, nahikoa da. Ez dago lehentasunik haurraren partetik.

BOWLBY JOHN26-2-1907 London (UK)1990. Londonhttp://www.psychematters.com/bibliographies/bowlby.htm

Bowlby. El apego y la pérdida. 1. El apego. Paidós, Barcelona1998.


Sei hilabeterekin, haurraren gaitasun kognitiboa dela eta ama ezagutzeko

gai denean, lehentasuna adierazten du amarekiko (edo zaintzaile nagusia-

rekiko). Haurra amarekiko maitemindua bezala dago. Bere hurbiltasuna

bilatzen du. Toki ezezagunetan lasaitu egiten du. Joaten denean beldurtu

egiten da eta bilatu egiten du. Etortzean lasaitu egiten da eta inguru a

esploratzeari ekiten dio.

A i n s w o rth-ek, Bowlbyren laguntzaile batek, hiru sistema harre m a n e a n

daudela ikusi zuen:

– Beldur sistema.

– Esplorazio sistema.

– Atxikimendu sistema.

H a u rrak beldur duenean, atxikimendu jokabideak jartzen ditu mart x a n

( n e g a rra, ama bilatu, amari heldu) eta esplorazio jokabideak ekiditen ditu.

Lasai dagoenean, esplorazio jokabideak aurkezten ditu. Noizbehinka

amari begiratzen dio han jarraitzen duen ikusteko.

Atxikimendu jokabidetzat hartzen dira: begiradak bota noizbehinka han

dagoen ikusteko, laztanak egin eta heldu.

Ama joaten denean, beldur eta atsekabe jokabideak martxan jartzen ditu.

H o rregatik, sei hilabetetatik lau urtera, haurrak asko sofritzen dute bana-

ketarekin. Atxikimendu-iruditik banatzean, kontsolatzen zailak dira.

Z e rgatik bizi du haurrak hain gaizki banaketa? Adin horietan ez duelako

gaitasun kognitiborik itzulgarritasuna ulertzeko. Badoana badoa, eta ez du

u l e rtzen bueltatuko denik. Orain badoa, eta oraingora oso lotuta dago.

Horregatik, lasaitzen duena joaten bada, oso urduri jartzen da.

H a u rrek atxikimendua zaintzaile batekiko garatzea baino hobea da zain-

tzaile batzuekiko garatzea. Horrela, ez du hainbeste sofrituko banaketare k i n .

Adin horretan oso garrantzitsuak dira ere bai ordezkapen objektuak.

Panpina hori, artza txiki hori...haiei atxikita hainbestetan lo egin du!

Lasaitu egiten ditu ere.

O s a s u n - p rofesionalok oso kontutan eduki behar dugu hori ospitaliza-

zioan. Haur txikiei asko laguntzen die, asko lasaitzen die, atxikimendu

i rudiak (gurasoak gehienetan) berarekin egotea. Ospitalea ezezaguna da

Ainsworth, M. D. S.; Blehar,M.; Waters, E.; Wall, S.Patterns of attachment. Erlbaun Hillsdale. New York 1978.


eta gaixotasuna dela eta, beldurtuta dago. Hori dela eta, pediatriako zerbi-

tzu batzuetan, haurraren sehaskan ondoan zaintzailearen ohea dago.

H o rrez gain, ingresaturik dauden haurren ordezkapen objektuak (panpi-

nak eta abar) onartu egingo ditugu, haurra lasaitu egiten dutelako.

Halere, gauza guztien gainetik, banaketarekin gehiago sofritzen dute atxi-

kimendu ez ziurra garatzen duten haurrek.

Ainsworth-ek, hiru atxikimendu mota bereizi zituen:

– Atxikimendu ziurra.

– Atxikimendu ez ziurra:

– Ansioso-anbibalentea.

– Ekiditzailea.

Atxikimendu ziurra edo ez ziurra izan oso lotuta dago Erikson-ek plantea-

turiko oinarrizko konfidantzarekin.

– Atxikimendu ziurra garatu duten haurrek, oinarrizko konfidantza

garatu dute. Konfidantza dute amarekiko eta berarekin daudenean lasai

daude. Esplorazio jokabideak martxan jartzen ditu eta ingurua ezagu-

tzen dihardu. Leku ezezagunean amarekin ondo moldatzen da. Ama

d e s a g e rtzen bada, beldurra eta atsekabea sartzen zaizkio eta negarra egi-

ten du. Ama itzultzean atxikimendu jokabideak ugaritu egiten ditu

(besarkada). Lasaitu eta poztu egiten da eta berehala ingurunea esplora-

tzeari ekiten dio.

– Atxikimendu ansioso-anbibalentea garatu duten haurrek ez dute oina-

rrizko konfidantza garatu. Amarekin daudenean ere ez dute konfidan-

tzarik eta berarekin daudenean ere ez daude lasai (amarengandik hurbil

beti). Esplorazio jokabide gutxi jartzen du martxan berarekin dagoe-

nean ere. Leku ezezagunean beldurti dago eta ez da aman gonatik ate-

ratzen. Leku ezezagunean ama desagertuz gero, oso gaizki jartzen da

b e rehala. Atsekabe handia agertzen du eta ez du inor onartzen. Ama

bueltatzean anbibalentziarekin erantzuten du: jo egiten dio, arbuiatu

egiten du, ez dizkio atxikimendu jokabideak erakusten, baina bistatik ez

du galtzen.

– Azkenik, atxikimendu ekidilea, haur “erreek” garatzen dutena da. Ez

dute inolako konfidantza eta harreman hotzak egiten dituzte.


Atxikimendu mota bat edo bestea garatu, eragina dauka horrek egingo

ditugun harremanetan. Harreman eredu bat barneratu dugu, eta harre-

man eredu hori eraikiko dugu egiten ditugun harreman guztietan.

Ikerketa batzuen arabera, bikotean eraikitzen den harremanak zerikusia

handia du bere garaian garatutako atxikimendu motarekin.

– Atxikimendu ziurra garatu zutenek, bikote harreman lasaiak dituzte,

konfidantzazkoak. Elkarrekin asko disfrutatzen dute. Elkarrekin ez dau-

denean, bestearekin egoteko gogoa dute, baina besteekin egoteko gai

dira. Elkartzean, asko pozten dira eta atxikimendu jokabideak martxan

j a rtzen dituzte (besarkadak, laztanak,...eta batzutan, zerbait gehiago).

– Atxikimendu ez ziurra garatu zutenek, bikote harreman aztoratuak

dituzte. Elkarrekin daudenean, beti bada zerbait gustura ez egoteko.

E l k a rrekin ez daudenean, ezin dute inorekin egon, bikotea ezin dute-

lako burutik kendu. Elkartzean, haserrea egon daiteke, eta re p ro t x e a k .

Zeloak maiz daude.

Ikuspegi honetatik beraz, lehenengo harreman horrek garrantzi handia

d u :

– Konfidantza garatzen laguntzen duelako.

– Harreman intimoen eredu bihurtzen delako.

Eriksonek zioen bezala, oinarrizko konfidantza garatu ez duenak, harre-

man berri batean bakarrik berreskura dezake. Harreman berri horre t a n ,

konfidantza edukitzen ikasiko du. Besteak, hor egon beharko du, huts-

egin gabe. Harreman hori, edo bikotean edo psikoterapia batean eman

daitezke bakarrik.

Beraz, harremanek eragina dute gure nortasunean eta horrek, eraikitzen

ditugun harreman berrietan.

2.3. BANDURAREN IKASKUNTZA SOZIALAREN TEORIA

B a n d u r a ren ikuspegitik, guk ikasitako jokabide, jarrera eta emozio

gehienak ikasiak dira gure ingurune sozialean. Horregatik ikaskuntza

mota horri, ikaskuntza soziala deitu zion, edo behaketaz burutzen den

ikaskuntza.

Hasieran batez ere etxean ikasten dugu.

Ortiz, M. J.; Yarnoz, S. Teoría de apego y relacionesafectivas. UPV Bilbo 1993.

ALBERT BANDURA.4-12-1925 Mundare (Canada)Stanford. http://muskingum.edu/~psychology/psycweb/history/bandura.htm

Bandura, A. Teoría delaprendizaje social.Espasa-Calpe. Madrid 1987.


Beldur asko, etxean ikasi ditugu. Animaliei beldurrak, egoera batzuei bel-

durra... etxekoengandik ikasi ditugu.

Jokabide asko etxean ikasi ditugu: ondo ikasitakoak eta gaizki ikasitakoak.

Elikadura ohiturak, aisi ohiturak, lo ohiturak...

Emozioen espresioa etxean ikasi dugu. Etxe batzutan, batez ere kulturare n

eraginaz, emozioak espresatu egiten dira era zabalean eta espresio nabar-

menekin. Ikusi nola espresatzen den oinazea etxeko bat hil denean, etxe

euskaldun batean edo etxe andaluz batean.

Bakoitza den bezalakoa agertzea edo itxura egitea, etxean ikasi dugun zer-

bait da.

Besteei entzutea edo ez entzutea, etxean ikasi dugun jokabidea da.

Besteen larruan jartzea, bestea ulertzea, edo ez jartzea, etxean ikasi dugun

jokabidea da.

Besteei diren bezalakoak onartzea, edo estereotipoen bitartez epaitzea,

etxean ikasi dugun jokabidea da.

Eraginkorki komunikatzea, espresioak eta nahiak ahozkatuz, edo ez era-

ginkorki komunikatzea etxean ikasi dugun zerbait da.

Era asertiboan jokatzea, bestea errespetatuz baina bakoitzaren eskubideak

defendatuz, bakoitzak pentsatzen duena eta sentitzen duena argi eta garbi

esanaz, etxean ikasi dugu edo ez dugu ikasi.

B a k o i t z a ren jokabidea behatu eta autokritika egiten, etxean ikasi dugu

edo ez dugu ikasi.

Besteen iritzia, eta sujerentziak errespetatu eta kontutan hartzea ere

etxean ikasi dugu, edo ez dugu ikasi.

Egoera ezezagunak perzibitzen, etxean ikasi dugu.

Egozpenak egiten, etxean ikasi dugu.

Frustrazioa toleratzea, etxean ikasi dugu edo ez dugu ikasi.

Inzertidunbrearekin bizitzea, etxean ikasi dugu edo ez dugu ikasi.


Ikasgai honetan, harreman-gaitasunak edukiko ditugu kontutan.

Harreman gaitasunak dira:

– Autentizitatea.

– Entzuten jakitea.

– Enpatia.

– Baldintzarik gabeko onespena.

– Komunikazio eraginkorra.

– Asertibitatea.

B i g a rren gaian ikusiko dugu zer diren, eta laugarren gaian nola garatu

daitezken.

Etxean ikasi ditugu edo ez. Baliteke gero kanpoan ikasiak izatea. Azken

batean, gaitasun horiek, garatu dira edo ez. Ez badira garatu, osasun-pro-

fesionaloi garatzea komeni zaigu.

Etxean bakarrik ez da ikaskuntza sozial ematen. Telebistan, eta kalean, eta

eskolan, eta praktiketan... ikaskuntza sozialaren bitartez ikasten jarr a i t z e n

dugu. Beraz, gaitasun bat ez bada garatu, edo gaizki garatu bada, ikaskun-

tza sozialaz berriz ikasi egin daiteke.

Ikaskuntza sozialak hiru aldi ditu:

– Behaketa.

– Finkatzea oroimenean.

– Gauzatzea.

A u rrena behatu egiten dugu. Gero, ikusitakoa oroimenean finkatzen

dugu. Azkenik, ikasitakoa egin egiten dugu.

E n t renamendua erabakigarria da gaitasun bat garatzeko. Ondo behatu

badugu, buruz errepikatuko dugu (irudimenean entrenamendua). Gero ,

ondo finkatu eta gero, ekintza errepikatuko dugu (errealitatean entre n a-

mendua).

B a n d u r a ren ikuspegitik, ereduak behatuz ikasten dugu. Eredu bat ondo

behatzen dugu gure arreta lortzen badu:

– Emozionalki hunkitu bagaitu.

– Erakargarriak badira guretzat.

– Prestigioa badu edo konpetentea bada.

– Identifikatzen bagara.


Ikasitako gaitasun bat gauzatu daiteke edo ez, eta hori bi faktoreen menpe

dago:

– Motibazioa.

– A u t o e r a g i n k o rtasuna. Egiteko gai garela pentsatzen badugu egiten

saiatuko gara. Ez bagara gai ikusten, ez gara saiatuko.

A u t o e r a g i n k o rtasuna, autokontzeptu eta autoestimarekin lotuta dago.

Ikaskuntza sozialaren ikuspegitik beraz, harreman estiloa ikasitakoa da.

Ikasi dugun bezala egiten ditugu harremanak. Harremanak beste era

batera egiten ikasten badugu, beste era batera egingo ditugu. Konturatuko

z a rete, Eriksonen eta Bowlbyren ikuspegiekin bateragarria dela ikaskuntza

sozialaren teoria.

Zentzu horretan, harreman-gaitasunak garatuta daude edo ez. Ez ba-

daude, ikasi egin beharko dira, garatu egin beharko dira.


3. Prozesu kognitiboek eragina dute harremanetan

Konduktistek pentsatzen zuten, jokabidea, gure bizian pilatutako zigor eta

sariek azaltzen dutela. Horrelakoak gara, horrelakoak izateagatik sarituak

izan garelako. Gure jokabidea, erantzuten ikasi dugun estimulu bati egin-

dako erantzuna besterik ez litzateke izango.

Neokonduktistek defendatzen zuten gizakien jokabidea ezin dela hain era

sinplean azaldu. Estimulu eta erantzunaren artean, prozesu kognitibo

guztiak gertatzen direla.

Gizakiak estimulua perzibitzen du, eta subjektu bakoitzak bere erara per-

zibitzen du, berak ulertzeko duen erarekin. Bizitakoagatik, era batera per-

zibitzen ikasi dugu. Bakoitzak bizitakoa ezberdina denez, era ezberdinean

perzibitzen dugu gauza bera. Perzibitzen dugu, azaltzen dugu, egozpenak

egiten ditugu... ikasi dugun bezala.

Konduktisten ikuspegitik, harremanetan estimulu eta sariak bakarrik azal-

duko lukete harremana. Konpentsatzen badit, harremanak jarraituko du.

Halere, badakigu harremanetan igurikapenek eragin handia dutela.

3.1. Funtzio kognitiboak

Funtzio kognitiboen artean bereziko ditugu:

– Oroimena.

– Pertzepzioa.

– Pentsamendua.

O roimenari esker, informazioa gorde eta berreskuratu egiten dugu.

Oroimena azaltzeko eredu ezberdinak daude. Biltegi anitzeko ereduk hiru

oroimen biltegi ezberdintzen ditu:


– O roimen sentsoriala: zentzuetatik datorren informazio asko

gordetzen du une labur batez.

– Iraupen laburreko oroimena: lan-oroimena da, kontzientzia. Une

bakoitzean pentsatzen duguna hortxe dago. Kapazitate gutxi du

eta denbora gutxiz gordetzen du. Seriala da, eta horregatik, harre-

manak egin daitezke. Iraupen handiko oroimenean inform a z i o a

finkatzen du. Informazioa jasotzen du, oroimen sentsorialetik

(zentzuetatik datorrena) eta iraupen handiko oroimenetik (gor-

deta daukaguna). Bertan pertzepzio eta pentsamendu pro z e s u a k

g e rtatzen dira. Ordenagailuen RAM oroimena izango litzateke.

– Iraupen handiko oroimena: bertan informazio asko denbora askoz

g o rdetzen da. Ord e n a g a i l u a ren disko zurruna izango litzateke.

P e rtzepzioari esker, zentzuetatik datorrenari esanahia ematen diogu.

Zentzuetatik datorrena, oroimenean gordeta daukagunarekin pare k a t z e n

dugu. Inguratzen diguna, ezagutzen dugunetik abiatuta ulertzen saiatzen

g a r a .

Pentsamendua gure kontzientzian gertatzen den ideia-jarioa da. Bi era-

tako pentsamendua ezberdintzen da:

– Bat-bateko pentsamendua.

– Pentsamendu zuzendua.

Bat bateko pentsamendua “pentsatzen ez dugunean” gogoan duguna da.

Ideiak, kateaturik, bata bestearen atzetik etortzen zaizkigu.

Bestalde, pentsamendu zuzendua “pentsatzen” dugunean gertatzen da.

Pentsamendu zuzendua da. Helburua ondorioak ateratzea, egozpenak egi-

tea edo arazoak konpontzea izaten da.

Oroimensensoriala

Iraupen laburrekooroimena

Iraupenhandikooroimena

Oroimensensoriala

Iraupen laburreko oroimena

Iraupen handiago oroimena


Helduak pentsamendu formala du: abstraktuki eta logikoki pentsatzeko

gai da: Kontzeptuen bidez gogoan mundua ordezkatu, aukera guztiak

kontutan hartu eta aukera hoberena aukeratu. Haurrek ez dute oraindik

pentsatzeko era hori, ez daukate oraindik pentsamendu adimentsua.

Garapenean zehar eraikitzen doaz, azkenean pentsamendu form a l a

izango dena. Nerabezaroan heltzen da. Halere ez dute denek lortzen eta

lortzen dutenek ere, ez dute aplikatzen esparru guztietan.

I n f o rmazioa gorde, pertzibitu eta logikoki pentsatzeko tresna kognitiboa

dugu. Halere ez gara ord e n a d o reak. Mundu afektibo bat ere badugu, ani-

maliek bezala, eta horrek objetibotasun guztia kentzen digu. Gizakien

funtzio kognitiboak oso garatuak daude, baina oraindik bizitza afektiboa-

ren menpe funtzionatzen dute.

Aldi berean, funtzio kognitiboek eragina dute bizitza afektiboan. Zer per-

zibitzen dugun, zer esanahi ematen diogun gertatukoari, zer egozpen egi-

ten ditugun, halako emozioak esnatuko zaizkigu. Funtzionamendu

kognitiboak eragina du bizitza afektiboan.

3.2. Funtzionamendu kognitiboaren ezaugarriak

– Oroimenean informazioa gordetzen dugu, baina ez informazio objekti-

boa, norberak bizitakoa baizik. Oroimenean gordetzeko pertzibitua izan

behar du aurrena.

– Zentzuetatik jasotakoa ez da zuzenean gordetzen. Jasotako informazioa

biltzean, berreraikuntza egiten da. Hartu ez dena “asmatu” egiten dugu.

Berreraikuntza hori subjektibotasunetik egiten da: bizi izan duenagatik

eta egoera afektiboagatik eraginda. Horregatik bi pertsona ezberdinek ez

dute berdin oroitzen biok bizitakoa.

Bikote terapiatan oso arrunta da, gertakizun bat oso era ezberdinean kontatzea batak etabesteak. Harremanetan, elkarrekintza bat era ezberdinean gordetzen dute bi pert s o n e k .

FUNTZIONAMENDUKOGNITIVOA

BIZITZAAFEKTIBOA


G a i x o a rekin harremanean, ohartuko gara askotan ez dela berdina oroitzen aurre k osaioaz. Biok ez dugu arreta berdinean jarri, ez dugu berdin pertzibitu eta ez dugu berdingorde. Nola oroituko dugu biok berdina orduan?

– Gordetakoa berreskuratzen dugu, baina ez beti nahi dugunean eta nahi

genuena. Batzutan zerbait oroitu nahi dugu, baina ez dugu lort z e n .

Besteetan, ez dugu zerbait oroitu nahi eta ezin dugu burutik kendu.

Triste gaudenean oroitzapen tristeak etortzen zaizkigu gogora, eta alai

gaudenean oroitzapen alaiak. Zerbait nahi dugunean, nahi hori bete-

tzen dituen oroitzapenak datozkigu gogora. Horrelakoetan esaten zaio

jendeari: “nahi duzunaz oroitzen zara” “gose denak, ogiarekin amets

egiten du”.

Gaixoa triste egotea ez da arraroa. Triste gaudenean, oroitzapen tristeak datozkigu batezere gogora eta horiek gure egoera tristea mantentzen dute. Zaila izaten da gaixoa egoerah o rretatik ateratzea. Hoberena distrakzioa izaten da. Ekintza atsegin batean distraituaegoteak beste oroitzapen batzuk ekarri ditzake gogora. Okerrena izaten da gaixoak orduasko asperturik pasatzen dituela, bere gaixotasunean pentsatzen eta gauza triste eta bel-d u rg a rriak oroitzen. Osasun-profesionalentzat ez da erraza izaten harremana. Tr i s t ed a g o e n a rekin egoteko gogo gutxi edukitzen dugu. Tristura ere kutsatu egiten baita.Denbora asko dedikatu eta piska bat alaitzea lortzen badugu, hurrengo egunean lasaie d e rrean berriz ere triste aurkitu dezakegu. Frustrantea da. Agian, gaixoak triste ikustenohitzen joatea da bidea. Alde batetik oso normala da gaixoa triste egotea, gert a k i z u n atristetzeko modukoa izaten baita. Halere, gaixoak desahogatzeko beharra izaten du etaondo datorkio hori egitea. Gure funtziotako bat horixe da, gaixoari entzutea eta desaho-gatzen uztea, gaixoa eustea.

– Bi pertsona ezberdinek, ezberdin perzibitzen dute errealitate berd i n a ,

b e re ezagupenetik, bizi duenagatik, eta aurkitzen diren egoera afekti-

botik perzibitzen dutelako. Horregatik ez da arr a roa errealitate berd i n a

bi pertsonek era ezberdinean perzibitzea. Neurri batean horregatik oro i-

tzen dira era ezberdinean.

Osasun-profesionala eta gaixoa gertakizun berdina bizitzen egon daitezke, eta era ezber-dinean perzibituko dute bizitakoa. Osasun-pro f e s i o n a l a ren ahalegina izango da gaixoa-ren lekuan jarri eta bere ikuspegitik eta egoeratik gertatzen ari dena nola perz i b i t z e nduen ulertzea.

Diagnostiko denborak oso ezberdin perzibitzen dituzte gaixoek eta osasun-pro f e s i o n a l e k .Gaixoentzat itxarote denborak oso luzeak egiten dira eta osasun-profesionalentzat osolaburrak.

TRISTURA

OROITZAPENTRISTEAK


Gaixotasunek desarauketak sortzen dituzte. Batzuk zeinuak dira, eta kan-

potik ikusi edo nolabait neur daitezke. Besteak ordea sintomak dira.

Sintomak perzibitutako gorputz sentsazioak besterik ez dira.

Gaixotasunak sortzen dituzten desarauketa batzuk ez dute gorputz sentsa-

ziorik ematen eta esplorazio eta analisien bitartez bakarrik ezagutu ditza-

kegu (zeinuak). Beste desarauketa batzuek ordea, gorputz sentsazioak

s o rtzen dituzte. Sentsazio horiek zentzuen bitartez jasotzen ditugu (ikus-

mena, entzumena, ukimena, oreka, usaimena eta dastamena).

Sentsaziotik sartzen den guztia bezala, pertzibitu egiten da. Baina bada-

kigu jakin, pertzepzioa ez dela objektiboa. Bakoitzak perzibitzen du bere

esperientziagatik (nortasuna eta bizipenak) eta dagoen egoera afektibotik

(emozio eta nahiak). Horregatik, nahiz eta sentsazio berdinak eduki, bi

p e rtsonek pertzepzio ezberdinak eduki ditzakete. Nahiz eta lesio bera

eduki, min ezberdina dute.

Ez dugu ahaztu behar, mina eta horrelako sintomak, pertzepzioak direla. Asko kostatzenzaigu ulertzea, batzuek duten lesio edo gaixotasunarekin nola sofri dezaketen hainbesteeta besteek hain gutxi. Asko kexatzen diren gaixoak, gogorrak egiten zaizkigu eta ezdugu ulertzen hainbeste sofrimendu.

– I n f o rmazio berria aurretik gordeta ditugun eskemetara egokitzen saia-

tzen gara (kognitiboki kontserbadoreak gara). Burua ezagutzen ditugun

eskemez beterik dugu. Berria ematen digutenean, daukagunera doitzen

saiatzen gara (asimilazioa). Ekonomikoa da, baina maiz huts egiten du.

Huts egitean eskema berria sartzen dugu (egokitzapena). Paiget-ek giza

adimena bi mekanismo horietan oinarritu zuen: asimilazioa eta egoki-

tzapena. Estereotipo sozialen mantenimendua horrela azaltzen da: per-

tzepzioa kontserbadorea da eta ezezaguna den zerbait agert z e a n ,

g o rdetako eskemaz perzibitzen dugu.

DISFUNTZIOAK

Nortasuna

ZEINUAK

NahiaEgoera afektiboa

P E RT Z E P T Z I O A( S I N TO M A )

SENSAZIOA

zentzuak


Bai osasun-profesionalok eta bai gaixoek, gaixotasunari etiketa jart z e k o

b e h a rra dugu. Gaixotasun zailenak diagnostikatzen zailak egiten zaizkigu-

nak dira. Horrelakoetan gaizki maneiatzen gara denak.

Giza errealitate bat gutxi ezagutzen dugunean, estereotipo gutxi batzuekin

moldatzen gara. Gero, errealitate hori gehiago ezagutzen dugun heinean,

benetako ezagutza garatzen da, eta estereotipoa baztertu egiten dugu.

P e rtzepzio sozialaz hitz egitean, ikusiko dugu prozesu hau ere kon-

tserbadorea dela. Dakigunetik abiatuz, ezezaguna perzibitzen dugu. Gutxi

ezagutzen dugunari, estereotipoak ezartzen dizkiogu.

Osasun-profesionalok argi ibili behar dugu prozesu horiekin.

– Abstraktuki eta logikoki pentsatzeko gaitasunak egiten du ezberd i n a

gizona, adimentsu egiten du. Mundua gogoan ordezkatu eta iragarpenak

egiten uzten digu. Horrek asko lasaitzen gaitu. Egunerokoan, iragarpenak

egiten ditugu, kausa-egozpenak, intentzionalitate egozpenak. Pro z e s u

horietan objektibotasun guztia galtzen dugu eta egozpen intere s a t u a k

egiten ditugu.

Ez da arr a roa gaixoengan gaixotasunaz pentsamendu magikoa edukitzea. Gaixotasunagauza magikoengatik etorri zaiola pentsatzen du eta magiaz itzuliko zaiola pentsatzendu. Gaixoek ez dute gaixotasunaz ezer ikasi, beraz bere ezagutza oso mugatua da.O s a s u n a ren gainean pentsamendu logikoa eduki dezaten eskatzea askotxo da. Azalpenakematen saiatuko gara, ahalik eta era errazenean. Halere, askotan ez digute ondo uler-tuko. Gure gusturako gehiegitan, gauza berdinak errepikatzen ikusiko dugu gure buru aeta horrek pazientzia handia eskatzen du.

3.3. PERTZEPZIO SOZIALA

Gauzak perzibitzen ditugun bezalaxe, pertsona eta egoera sozialak perz i-

bitzen ditugu. Eta nola ez, gure burua eta gure harremanak ere perz i b i t z e n

ditugu.

Besteak pertzibitzerakoan ezberdintasun bat egin behar dugu ezagutzen

ditugunen artean, eta ezagutzen ez ditugunen artean.

Bestea ezagutzen ez badugu, lehenengo inpresioa erabakigarria da. Lehen

esan bezala, oroimenean gordetako eskemak ezartzen dizkiogu.

N o rt a s u n a ren teoria inplizitoak erabiltzen ditugu, estereotipo sozialak

b a rne. Nort a s u n a ren teoria inplizito horiek, oso teoria sinpleak dira, ingu-

rune sozialean ikasitakoak, eta gure ingurune sozialeko kideekin konpar-

tituak. Esan bezala oso arruntak dira eta arrasgo gutxi batzuekin pertsona

nolakoa den esaten digute:

Zupiria, X. Sensopercepción.Tazón P. Eta lag. Cienciaspsicosociales. Masson, Barcelona 1996. 6. Kap.: 77-94.


“Eder guztiak txoroak dira”

“Perukoak oso azalekoak dira”

“Borrokak oso radikalak dira”

“Mutilek beti berdina pentsatzen dute”

“Ijitoak lapurrak dira”.

Lehenengo harremanetan, batez ere deigarritasun pertzeptuala duten

ezaugarriek jasotzen dute arreta. Pertzeptualki deigarri dira:

– Normatik at dauden ezaugarriak.

– Hunkitzen gaituztenak.

– Gure igurikapenekin bat datozenak.

E z a u g a rri horietan oinarrituz, nort a s u n a ren teoria inplizitoak ezart z e n

ditugu, estereotipo sozialak barne.

Psikologia sozialean “oinarrizko egozte akatsa” deitzen zaio, besteen joka-

bidea bere nortasunari egozteko joerari. “Hori egin du horrelakoa delako”.

Z e rgatik egin duen jakiteko beharra dugu, eta erantzun sinple eta lasaiga-

rriena hori da. “Horrelakoa bada, badakit zer egin hurrengoan”. Halere, ez

dugu kontutan hartzen, jokabidea, nortasunaz gain, beste faktore e n

menpe dagoela. Adibidez, inguruneko faktoreak. Norberaren egozpenak

egiterakoan ordea, inguruneari egozten diogu jokabidearen zergati handia.

Lehenengo inpresio horrek ez luke garrantzi handirik ez balitz izango

denboran mantentzeko joera duela. Egia da, pertsonekin bizi gare n e a n ,

lehenengo inpresio horiek lekua uzten dutela askoz ere aberatsagoak eta

konplexuagoak diren ezagutzeri. Ezagutzen dugun neurrian, pert s o n a

horretaz informazio gehiago dugu.

H a l e re, harremana noizbehinka mantentzen badugu, lehenengo inpre-

sioak irauteko joera du. Horrela gertatzen da:

– Nire arreta jaso duten ezaugarrietan oinarrituz, nortasunaren teo-

ria inplizitoa ezartzen diot eta pertsona horren lehenengo inpre-

sioa egiten dut.

– Hurrengo bileretan, nire teoria baieztatzen duten datuak bilatzen

ditut, baieztatzen ez duten datuak baztertuz. Horrela, nire teoria

baieztatu egiten da (autobetetako iragarpenaren fenomenoa).

B a d i rudi, guretzat garrantzitsuagoa dela gure ikuspuntua manten-

tzea, eta pentsatzen dugunaren koherentzia mantentzea, egia eza-

gutzea baino. Hori gertatzen da batez ere ezagutza sozialaz ari

garenean.


E s t e reotipo sozialek erre a l i t a t e a ren ezagutza mugatua eta pobrea dute.

Oso arruntak diren fenomenoei esker sortzen dira:

– Deigarritasun pertzeptuala.

– Ilusiozko korrelazioa.

Egoera zehatz batean, tiro baten soinua entzuten badugu eta ijito bat

k o rrika ikusten badugu, seguruenik tiroa berak bota duela pentsatuko

dugu. Bi estimuluek arreta deitu digute (tiroak eta ijitoak korrika) eta

h a rremana dutela pentsatzeko joera dugu (ilusiozko korre l a z i o a ) .

G e rtakizun sozial txarren errua ezberdinak diren gutxiengoei botatzeko

joera dugu.

Estereotipo sozialen beste funtzio bat horixe da: errua besteengan jartzea.

H o rregatik gutxiengo taldeak, errua ordaintzen dute “txibo espiatorioa”

bihurtuz.

K a rnabaletan, txibo espiatorioa egoten da. Harri, gertatutako erru guztia

botatzen zaio eta gero erre egiten da (Adb lantzeko karnabaletan).

O s a s u n - p ro f e s i o n a l a ren eta gaixoaren arteko harremanean, oso garr a n-

tzitsua da pertzepzio sozialaren fenomenoak argi edukitzea.

Alde batetik, lehenengo inpre s i o a ren garrantziaz jabeturik, oso garr a n-

tzitsua da osasun-profesionalak ematen duen itxura. Gaixoek jeneralean,

psikologia sozialaz gutxi dakite. Gure lehenengo inpresioa txarra bada,

gaizki hasten da harremana. Horregatik osasun-profesio guztietan itxura

gordetzen da: garbia izan, gaixoa edukazioz tratatu etab...


Bestetik, kontuz ibili behar dugu guk, gaixoak perzibitzen ditugun erare k i n .

E s t e reotipo sozialen eragina ezagutuz, kontuz eduki behar dugu horiekin.

Gaixoa estere o t i p o a ren bitartez ez ikusteko ahaleginak egin behar ditugu.

E s t e reotipo sozialak berak baino garrantzitsuagoak dira, osasun-munduan

erabiltzen diren beste estereotipo batzuk: “beti kexu den gaixoa” “gaixo

zaila” “hipokondriakoa” “pisua den gaixoa”... Horrelakoak kontsultan

edo plantan bertan sortzen dira. Osasun-profesionalek sortu eta manten-

tzen dituzte, eta gaixoari kalte asko egiten diote.

3.4. Kausa-egozpenak

Kausa egozpena, kausa zein den egoztea da, zerbait gauza zehatz batenga-

tik izan dela pentsatzea. Gizakientzat oso garrantzitsua da gert a k i z u n e n

z e rgatia ezagutzea. Horrek kontrol-ilusioa sortzen dio eta lasaitu egiten

du. Zergatik gertatzen den zerbait badakit, prebeni dezaket, ekidin edo

gutxienez baretu.

Gizon arruntak, zientzialari sozial gisa jokatzen du. Egunero galderak egi-

ten dizkio bere buruari eta gertakizunei kausa egozten die. Halere, “egu-

neroko bizitzaren zientzialari” gisa, soslai asko egiten dugu:

– G e rtakizun guztiak ez ditugu aztertzen. Deigarrienak edo gure iguri-

kapenetara gehien egokitzen direnetaz arduratzen gara gehienbat.

– Motibazio garrantzitsuena ez da beti egia ezagutzea. Maiz

garrantzitsuagoa da, gertakizunak eskema eta igurikapen zaharrak

mantentzea.

– Talldekide bezala, besteekin elkarrekin sortu eta mantendutako

ezagutza bat konpartitzen dugu. Taldekide sentitzearren, maiz,

b e rtan dauden egozpenak onartzen ditugu, egiazkoak diren edo ez

aztertu gabe.

Beste gauza batzuen artean egozpenak egiten ditugu osasun eta gaixota-

sunetaz eta besteen jokabideaz.

Gaixoek beren gaixotasunaz egiten dituzten egozpenak oso ezberd i n a k

dira, batzuek benetan bitxiak. Maiz, burutazio oker batzuk ezingo diz-

kiegu burutik kendu. Kausa egozpen horiek eragin handia dute gaixoak

h a rtuko duen jarreran, eta maiz zaila izango da gaixoaren jarrera aldatzea.

Zupiria, X. Pensamiento einteligencia. Tazón P. Eta lag.Ciencias psicosociales. Masson,Barcelona 1996. 8. ikasgaia:115-130.


Gaixo batzuek gaixotasuna Jainkoaren nahia izan dela pentsatzen dute.

Horrelako egozpenak ardura guztia kentzen dio gaixoari, eta berak senda-

tzeko ezer ezin duela egin pentsa dezake. Horrelakoetan, gaixoari jokabide

aktiboa hartu arazten saiatuko gara eta harremanean eragina izan dezake

horrek.

Gaixoak bere uste eta erritoak izan ditzake eta osasun-profesionalok erre s-

petatu egin behar ditugu, non ez diren kaltegarriak.

Beste egozpen kausalen artean, gizakiok egozpen kausal sozialak egiten

ditugu. Norbaitek zerbait egin duenean, zergatik egin duen egozteko joera

dugu. Egozte horretan egiten dugun akats nabarmenena lehen “oina-

rrizko egozte akatsa” bezala deitu duguna da. “Hori egin badu, horre l a k o a

da”. Akatsa da, jokabide bat egiterakoan, nortasunaz gain beste faktore

batzuek daudelako jokoan.

Gizabanako baten jokabidearen egozpena egiterakoan badirudi gehien

axola zaiguna intentzionalitatea egoztea dela.

Heider kontutan hartuta, pertsona batek jokabide bat egiterakoan inten-

tzionalitatea egozteko, kontutan hartu beharko genuke:

– Jokabidea egiteko gai den.

– Jokabidea gauzatzeko motibazioa zuen.

– Jokabide hori gauzatzeko egon den zailtasuna.

– Jokabide hori gauzatzeko izan duen aukera.

Jokabidea zaila bada, egiteko gaitasuna badu, motibazioa badu eta aukera

izan badu, esan genezake intentzionalitatea egon dela. Joves eta Davisek

erasten dute, intentzionalitatea egozteko beharrezkoa dela, jokabideak

ondorio bakarra edukitzea eta aktoreak jakitea, jokabide horrek ondorio

hori duela.

H a l e re, egunerokoan, ez dugu kontutan hartzen jokabidearen zailtasuna

eta egiteko aukera eta balio gehiegi ematen diogu aktorearen gaitasun eta

motibazioari.

O s a s u n - p rofesionalen kasuan, gaixo gutxik pentsatzen dute osasun-pro f e-

sionalak ez duela bere ekintzaren ondorioa ezagutzen. Gaixoa emaitzekin

pozik ez dagoenean, ugariena da osasun-pro f e s i o n a l a ren ezjakintasunari

(“ez daki” “txarra da”) edo interes faltari (“ez dit kasurik egiten” “beste

gauza batzuetan dago” “lanpetuegia dago”) egoztea.


Nahiz eta gaixoaren frustrazioa bere igurikapenak ez betetzeagatik izan,

o s a s u n - p rofesionalari egoztea ez da arr a roa. Horrek haserre eta agre s i b i-

tate handia sartzen du harremanean. Osasun-pro f e s i o n a l a ren eta gaixoa-

ren arteko harre m a n a ren momentu zailak izaten dira. Gaixoen fru s t r a z i o a

toleratzen ikastea ondo etorriko litzaiguke osasun-profesionaloi. Horrek ez

du esan nahi gaixoaren frustrazioa ukatzea. Esan nahi du bere haserre a z

jabetu, bere frustrazioagatik dela konturatu, bere egoera ulertzen saiatu,

eta bere frustrazioa eramaten lagundu. Ez da erraza. Maiz, gu ere ez gara

oso ondo aurkituko eta falta zaiguna horixe da. Ez da arraroa guk kontra-

erasotzea. Gerta daiteke. Zer egingo diogu ba? Ea hurrengoan ez zaigun

gertatzen!

G a i x o a ren arazoa ez bada konpontzen gutxitan ulertuko du osasun-pro f e-

sionalak bere mugak dituela, arazoa zaila dela, ahal den guztia egiten dela,

edo ez duela irtenbiderik.

Gizakiok egunero egiten ditugu egozpenak, jokabidea azal dezaketen fak-

t o reak kontutan eduki gabe, oso sinpleak diren eskema kausaletan oina-

rrituz. Adibidez, pentsatzen dugu arrakasta ahalegin eta gaitasunare n

menpe dagoela. Horrela zenbat eta gaitasun gutxiago ahalegin gehiago eta

zenbat eta gaitasun gehiago, ahalegin gutxiago. Gaixoak pentsatuko du,

osasun-profesionalak ez dakiela edo ez dela saiatzen.

H a l e re, okerrena da osasun-profesionalok ere eskema berdina erabiltzen

dugula gaixoarekiko. Gaixoak ez badu tratamendua jarraitzen da: ez

dakielako edo ez delako ahalegintzen. Guk azaldu diogunez zer egin behar

den, gehienetan ez da saiatzen.

Kausa egozpenen ondorio garrantzitsuena da, emozioak sortu eta man-

tendu egiten dituela, eta horiek eragina dutela harremanean.

We i n e rrek ikusi zuen, sortutako emozioak egozpenaren ondorio dire l a ,

eta egozpenak kontutan hartzen duela:

habilidadea

ahalegina


– Ondorioa ona edo txarra izan den.

– Kausa kontrolagarria iruditu zaigun edo ez.

Ondorio onekoa bada eta nire kontrolpean dauden gauzei egozten badiot,

arro sentituko naiz.

Ondorio onekoa bada eta besteen kontrolpean dauden gauzei egozten

badiot, eskerrona sortuko zait. Nire sendaketa osasun-profesionalen ekin-

tzei egozten badut beraiekiko eskerrona sentituko dut.

Ondorio txarrekoa da eta nire kontrolpean zeuden gauzei egozten diot.

O rduan errua sortzen da. Gaixo askorengan errua sentimendua nabaria da.

B e re gaixotasunaren errudun sentitzen dira. Osasun-profesional asko ere

e rrudun sentitzen dira. Gauzak behar bezala ez baditu egin, errudun sentitu

daiteke. Erruak duen alde okerrena da, nahigabe asko sortzen duela eta ber-

tatik ateratzeko aukera gutxi uzten duela. Erruak inmobilizatu egiten gaitu.

Zerbait gaizki beti atera daiteke. Zer egingo diogu ba? horrelakoak gara!

Ondorio txarrekoa da eta besteen kontrolpean dagoela iruditzen zait.

O rduan haserrea sortzen da. Gaixoak pentsa dezake osasun-pro f e s i o n a l e n

esku zegoela bere arazoa konpontzea eta ez dutela konpondu. Orduan osa-

s u n - p rofesionalekiko haserrea sortzen da. Alderantziz ere gertatu ohi da:

gaixoak egin zezakeen eta ez du egin eta horregatik dago gaixo oraindik.

O s a s u n - p rofesionalen eta gaixoen arteko harremanean momentu zailenak

d i r a .


4. Bizitza afektiboak eragina du gure harremanetan

4.1. Nahiak erabateko eragina du pertsonen

arteko harremanetan

Gizakia animali arrazionala da. Adimena du. Funtzio kognitiboak oso

garatuak daude. Oroimena du, perzibitzen du eta garrantzitsuena, pentsa-

tzen du eta arrazonatzen du. Halere, nahiz eta gaitasun horiek eduki, huts

egiten du. Zergatik egiten du huts gizakiak?

Gizakiak bizitza afektiboa du, emozio eta nahiak ditu. Bizitza afektiboak

erabateko eragina du funtzionamendu kognitiboan eta jokabide osoan.

Hain da horrela, gure jokabide gehienak gure nahi eta emozioek bidera-

tuak daudela.

Motibazioa zerbait egitera bultzatzen gaituen indarra da. Gizonaren moti-

bazio garrantzitsuena plazerra lortzea da (gizona hedonista da).

Bi motibazio sailkapen erabiliko ditugu:

– Motibazioa azaltzen duten ereduak:

– Eredu homeostatikoa.

– Eredu inzentibatzailea.

– Motibazio motak:

– Lehenengo mailakoa.

– Bigarren mailakoa.

E redu homeostatikoak dio, motibazioaren atzean beti beharra dagoela.

D e s o reka fisiologikoak beharra sortzen duela eta horrek motibazioa pizten

duela, beharra betetzera beharrezkoak diren jokabideak martxan jarr i k o

dituena.


Horrek azaltzen du adibidez, gose dugunean, jateko motibazioa, edo ega-

rria dugunean ura edateko motibazioa. Halere, gure jokabideen atzean

askotan ez dago beharra. Bestela, zergatik jaten dugu goxoki bat goserik

eduki gabe? Zergatik edaten dugu alkohola egarririk gabe?

Hori eredu inzentibatzaileak azaltzen du. Jokabide batzuk atseginak dira

eta horregatik, berriz egiteko motibazioa dugu, atsegina lortzeko bakarr i k .

Lehenengo mailako motibazioak dira, zerbait egitera bultzatzen gaituzte-

nak, berez atseginak direlako. Gustuko zerbait jateko ia beti gaude pre s t .

Jatea berez atsegina delako.

H a l e re, maiz, berez atseginak ez diren jokabideak egiten ditugu, gero r a

ondorio atseginak ekarriko dizkigulako. Ekintza ez da berehalakoan sari-

tua, luzera baizik. Adibidea izan daiteke, osasun-profesio bat ikastea.

Edozein karrera ikastea ez da berez atsegina. Izan ere, ahalegin eta sakrifi-

zio garrantzitsuak eskatzen baititu.

M o t i b a z i o a ren atzean beti aurkituko dugu nahia. Nahia da gure jokabi-

deak bideratzen dituen emozioa, gure ekintzen motorra.

Nahiak, emozio guztiak bezala, eragina du gure funtzionamendu kogniti-

boan. Objektibotasuna eta arrazionaltasuna kentzen dizkio.

– Nahiak eragina du oroimenean. Oroimenetik gogoratzen ditugu

gure nahiarekin bat datozen oroitzapenak. Bada esaera bat esaten

duena: “nahi duzunaz gogoratzen zara”.

– Nahiak eragina du gure pertzepzioan. Pertzibitzerakoan, gure

n a h i a ren eragina nabaria da. Ez zaizu inoiz gertatu, kaletik joan

eta asko gustatzen zaizun pertsona hori edonon ikusten duzula?

Inguratu eta bera ez dela konturatzea?

Bada esaera bat ere hori adierazteko: “Nahi duzuna ikusten duzu”

“Nahi duzuna entzuten duzu” “Nahi duzuna ulertzen duzu”.

– Nahiak eragina du pentsamenduan. Gure erabaki asko, eta egoz-

pen asko, nahien eraginaz objektibo eta arrazional izateari uzten

diote. “Ez duzu ikusi nahi ez zaituela maite” “Nahian pentsatzen

erabaki duzu, ez zara arrazionala izan”.

Bat bateko pentsamenduan agertzen diren pentsamenduak, zerikusi han-

dia dute egoera afektiboarekin. Psikoanalisiak ideia askeen teknika erabil-

tzen du terapian. Burura datozkigun pentsamendu guztiak esatera

gonbidatzen zaio gaixoari. Hau da, bat-bateko pentsamendua agert z e k o

eskatzen zaio.


Bat bateko pentsamendua oroimenetik datorrenaz elikatzen da.

O roimenetik dator, gure egoera afektiboarekin bat datozen oroitzapen eta

i rudiak. Beste gauza batzuen artean, bat bateko pentsamenduan aurkitzen

ditugu beldurrak eta igurikapenak.

B e l d u rrak eta igurikapenak, bat-bateko pentsamenduan nahiak duen

espresioa dira. Igurikapena da nahia beteko denaren itxaropena. Beldurra

da, nahia ez betetzearen kezka. Beraz, bat bateko pentsamenduan gure

nahien antzezpen bat ikusi dezakegu. Nahi dugun horretan pentsatzen

dugu (“gose denak, ogiarekin amets egiten du”). Adibidez, onartuko nau-

tenaren igurikapena badut, onartua izateko nahia dudalako da. Onartuko

ez nauten beldur banaiz, onartua izateko nahia dudalako da.

Ikasketa batzuk egitea erabakitzerakoan, aurrean bide luze eta gogorr a

daukagu. Halere, ezagutzen ez dugun zerbait egiteko nahia dugu. Nondik

ateratzen da indarra? Zalantzarik gabe, bigarren mailako motibazioa da

(ikasle gutxik gozatzen dute ikastearekin). Nola liteke ezagutzen ez dugun

zerbait nahi izatea? Imajinatu egiten dugu. Imajinatzen dugu, gure ustez

lanbide horrek emango diguna, lanbide horretaz igurikapenak ditugu.

Igurikapenak asko nahi dugun zerbait adierazten dute, bai ez dugulako

edo bai asko nahi dugulako.

Zer espero dugun lortzea karrera batekin, guk geuk dakigun zerbait da.

Z e rgatik aukeratu dut karrera hau? Zer nahi dut? Zer bilatzen dut? Nola

imajinatzen dut izango dela lana?

G u re igurikapenak legitimoak dira. Nahiak izateko eskubide osoa dugu.

H a l e re, nahi horiek ezagutzea komeni zaigu. Zer espero dut pro f e s i o

horretatik? zer espero dut jasotzea? espero dezaket hori?

Demagun pertsona batek erizaintza ikasi nahi duela besteei laguntzeko.

Egin beharreko galderak dira:

NAHIA

IGURIKAPENA BELDURRA


– Zergatik lagundu nahi die besteei?

– Zergatik aukeratzen du lanbide bezala besteei laguntzea?

– Zer nahi ezkutatzen da atzean?

– Zer ondorio on dakar batentzat besteei laguntzeak?

H a rreman guztietan, bestearengandik zerbait espero dugu. Bestela harre-

man izan beharrean, eman-emana izango litzateke, edo hartu-hartu. Egia

da, maiz, bestearengandik zer nahi dugun geuk ere ez dakigula.

G a rrantzitsua da zer nahi dugun jakitea, bestela maiz aurkitu dezakegu

gure burua, nahi duguna ematen ez diguten leku batean, eskatzen.

Demagun besteek gu kontutan hartzea bilatzen dugula harremanetan. Harremana egitenbadugu bere buruan bakarrik pentsatzen duen “narzizista” batekin, ez dugu nahigenuena lortuko.

Demagun besteek gu zaindu eta mimatzea bilatzen dugula harreman batean. Oso men-pekoa den batekin harremana egiten badugu, berak gu zaindu beharrean, guk bera zain-tzen bukatu dezakegu.

H a rreman bat hastean bakoitza bere nahiekin doa, batzuk agerikoak eta

besteak ezezagunak. Horregatik, harremanak hasten direnean igurikape-

nak eta beldurrak ditugu. Igurikapenak nahia beteko direnekoak dira eta

beldurrak beteko ez direnekoak.

H a rremanak aurrera doazen neurrian, igurikapenak ez badira betetzen eta

b e l d u rrak bai, harremana pikutara joan daiteke. Horixe izaten da harre-

manen haustearen lehenengo arrazoia. Harremana eraikitzean, nahiak ez

dira esplizitoak izaten. Horregatik, harremana aurrera doan neurrian, igu-

rikapenak ez badira betetzean hautsi egin daiteke. Bestela, esplizitoak ez

ziren nahi haiek, harremanean bertan negoziatzen dira.

Igurikapenak ez betetzeak frustrazioa dakar. Fru s t r a z i o a ren ondorio nor-

mala, tristura da. Halere, harremanetan, maiz, tristurara pasa beharre a n ,

h a s e rrean korapilatzen gara. Gure igurikapenak ez betetzearen errua bes-

teari botatzen dizkiogu: “aldatu egin da” “gaizki portatu da”... Horre l a-

koetan haserretzen gara, galdu dugula ez dugulako onartzen eta gurpil

z o ro batean sartzen gara: fru s t r a z i o a - h a s e rre a - f rustrazioa. Azkenean,

galera ez onartzeagatik eta triste ez egoteagatik leher eginda bukatzen

dugu, deprimiturik.


Igurikapenak betetzen ez direnean, bestea ez da konturatzen. Hori horre l a

da, igurikapenak ezkutuan ematen direlako eta ez delako esplizitoki negozia-

tzen. Etengabe negoziazio inplizitoa dago harremanean. Akordioan buka-

tzen badu, harremanak aurrera egiten du. Akordiorik ez badago, harre m a n a

hautsi egiten da. Negoziazio hori, ez-ahozko komunikazioaren bitart e z

ematen da.

H a rreman guztietan bezala, osasun-pro f e s i o n a l a ren eta gaixoaren art e k o

h a rremanean, nahiak daude atzean. Gaixoak bere nahiak ditu, igurikapen

eta beldurren bitartez adierazten direnak. Osasun-profesionalok ere

nahiak ditugu, beldur eta igurikapenez adierazten direnak.

Gaixoaren nahien berri jakin dezakegu, bere beldur eta igurikapenen gai -

nean informazioa jasoaz.

G u re nahien berri berdin jakin dezakegu, gure igurikapen eta beldurre n

gainean informazioa edukita.

H a rreman guztietan bezala, igurikapenak ez betetzeak kalte egin diezaioke

h a rremanari. Gaixoaren igurikapenak ez badira betetzen triste egon dai-

teke edo haserre.

G u re igurikapenak betetzen ez badira, berdina gertatuko zaigu: triste edo

h a s e rre jarriko gara. Halere, guk ezingo dugu gure haserrea gaixoari paga

arazi.

Oso garrantzitsua da osasun-profesionalentzat gure nahiak ezagutzea,

batez ere ezkutuak, kontzienteak ez direnak. Hor daude eta eragina dute

g u re oroimenean, pertzepzioan, pentsamenduan eta nola ez, gure harre-

manetan.

FRUSTRAZIOA TRISTURA

DEPRESIOAHASERREAHASERREADEPRESIOA


4.2. Egoera afektiboak eragina du harremanetan

Esan dugu, egoera afektiboak eragina duela gure oroimen, pertzepzio eta

pentsamenduan. Nola ez, eragina du ere gure harremanetan.

Gaixoak frustrazioa jasaten dute gaixotasunarekin. Normalena triste edo

h a s e rre egotea izango da. Gaixo gutxi aurkituko ditugu lasai, edo re s i g n a-

turik. Gehienak egongo dira, triste, haserre, deprimituak edo eta kezkatuak.

O s a s u n - p rofesionalari hori tokatzen zaio. Arrantzaleari itsasoan egotea

tokatzen zaion bezala, mekanikoari koipe artean ibiltzea tokatzen zaion

bezala, eta nekazariari lur artean ibiltzea tokatzen zaion bezala. Osasun-

p rofesionalari, sofritzen duen jendearekin egotea tokatzen zaio. Hori oso

argi eduki behar dugu, beharrean aurkitzen diren pertsonak baitira. Gure

p rofesioan batez ere ematea eta eustea tokatuko zaigu, gaixoekin behin-

tzat eta ezin dugu ezer espero horren truk, soldata ez bada.

Sofritzen duen jendearekin egoteak mella egingo digu eta harre m a n

horiek nahigabeaz kutsaturik egongo dira. Afektiboki inpermeableak ez

g a renez, guk ere sofritu egingo dugu, triste jarriko gara, haserretu egingo

gara eta kezkatu egingo gara.


5. Pertsonen arteko harremanen sailkapena

Atal honetan, harremanen sailkapen bat egin nahi dugu, osasun-pro f e s i o-

nalaren eta gaixoaren harremana piska bat kokatzeko asmoarekin.

5.1. Harreman intimoak/azalekoak

Orokorrean harremanak izan daitezke:

– Intimoak.

– Azalekoak.

O s a s u n - p ro f e s i o n a l a ren eta gaixoaren arteko harremana erdiko zerbait

izango litzateke. Ez da azalekoa, intimitatean sartzen delako. Halere, ez da

intimoa, harreman intimoan behar afektiboak betetzen direlako, eta gai-

x o a ren eta osasun-pro f e s i o n a l a ren arteko harremanean behar afektiboak

ez dira bete behar.

Maiz, giro intimo horrek nahastu egin gaitzake, bai gaixoa eta bai gu,

batez ere behar afektiboak beterik ez baditugu. (“gose denak, ogiare k i n

amets egiten baitu”).

Azaleko harremana

Osasun-profesional/gaixoa

Harreman intimoa


5.2. Harreman pertsonala/soziala

Psikologia sozialaren ikuspegitik, Tajfelek dio hiru identitate mota ditu-

gula denek:

– Identitate pertsonala.

– Identitate soziala.

– Identitate humanoa.

Identitate pertsonala norberak duena da. Identitate soziala, taldeak ema-

ten digun identitatea da. Harreman ezberdinetan, identitate ezberd i n a k

hartzen du lehentasuna.

H a rreman sozialetan, identitate sozialak hartzen du lehentasuna. Bes-

t e a ren despertsonalizazioa ematen da, eta estereotipoek funtzionatzen

dute. Ez dugu ezagutzen, eta bere taldeari egozten dizkiogun ezaugarr i a k

jakintzat ematen ditugu pertsona horrengan ere.

H a rreman pertsonalean, identitate pertsonalak hartzen du lehentasuna.

Bestea pertsona bakarra eta errepika ezina bezala hartzen dut, bere ezau-

g a rriekin. Erakarpen pertsonalak funtzionatzen du: bestea erakarg a rr i a

egiten zait denarengatik ez daukanarengatik

O s a s u n - p rofesionalen eta gaixoen artean eraikitzen den harreman horre k ,

maiz, harreman sozialaren itxura hartzen du. Gaixoek talde bat osatzen

dute eta osasun-profesionalek bestea, eta harremana estereotipatua dago.

Gaixo guztiak berdin tratatzen dira. Erakarpen sozialak funtzionatzen du.

Bestea erakarg a rria egiten zait ez denarengatik, kide den taldeare n g a t i k

baizik.

E redu ezberdinek azpimarratzen dute, gaixoa bakarra eta erre p i k a e z i n a

dela. Proposatzen den harremana, pertsonala da.

Z e rgatik dago zabalduagoa harreman soziala, harreman pertsonala baino?

Agian beldurrak eraginda? Defentsak ote?

Harreman soziala

Harreman pertsonala

Osasun-profesional/gaixo

Tajfel, H. Grupos humanos ycategorías sociales: estudios depsicología social.Herder. Barcelona 1984.


5.3. Maitasunezko harremana

S t e r b e rg eta laguntzaileek maitasun harremanaz (bikotean) hitz egitean

hiru elementuz osatzen dela diote.

– Pasioa

– Konpromezua

– Intimitatea.

Horrela begiraturik, badirudi, osasun-profesional harremanak konprome-

zua bakarrik duela.

H i ru osagai horien konbinaketa eginaz bikote-harreman ezberdinak defi-

nitzen ditu:

– Adiskidetasuna: batez ere intimitatea dauka.

– Pasiozko harremana: batez ere pasioa osagaia dauka.

– Harreman formala: batez ere konpromezua.

– Harreman romantikoa: pasioa+intimitatea

– Atxikimendua: intimitatea+konpromezua.

– Harreman fatuoa: pasioa+konpromezua.

– Maitasun osoa: konpromezua+intimitatea+pasioa.

O s a s u n - p ro f e s i o n a l a ren eta gaixoaren harremana, harreman formala eta

atxikimenduaren tartean egongo litzateke.

pasioaPASIOZKO MAITASUNA

MAITASUN OSOA

HARREMAN FORMALAkonpromezua

ADISKIDETASUNAintimitateaAT X I K I M E N D U A

Sternberg, R.; Barnes, M.El triángulo del amor. Paidós, Barcelona 1989.


6. Harreman estiloak

P e rtsonen arteko harreman estilo ezberdinak definitzen dira, nolabait

bakoitzak harremanak egiteko duen joera azaltzeko. Hemen azalduko

ditugu prototipoak.

H a rreman estilo batzuk besteak baino osasungarriagoak dira. Hobere n a

estilo asertiboa da. Osasun-profesioetan asertiboa izatea ez da hobea baka-

rrik, komenigarria ere bada.

Ikusiko ditugun harreman estiloak dira:

– Estilo agresiboa.

– Estilo manipulatzailea.

– Estilo pasiboa.

– Estilo asertiboa.

Sailkapen hori egiteko kontutan hartuko ditugu:

– Norberaren eskubideak defendatzen dituen.

– Sentimenduak eta pentsamenduak argi azaltzen dituen.

– Bestearen eskubideak errespetatzen dituen.

– Besteen sentimendu eta pentsamenduak onartzen dituen.

– Ezadostasunak adierazten dituen.

– Ez ulertzean azalpenak eskatzen dituen.

– Ezetz esaten badakien.

Alde batean daude desadostasuna adierazten dakitenak eta ezetz esaten

dakitenak, eta bestean ez dakitenak.

Desadostasuna adierazten dakite eta ezetz esaten dakite agresiboek eta

asertiboek.

Ezberdintasuna da, asertiboek ezetz esan aurretik, bere iritzia azaldu, bes-

teen iritzia entzun, zalantzak argitzeko eskatu eta eztabaidatu egiten


duela. Besteen iritzia kontutan hartzen du eta besteen iritzi eta sentimen-

duei errespetua agertzen die.

Agresiboak ordea ez du ondo azaltzen, besteen iritzia ez du kontutan har-

tzen (maiz entzun ere ez du egiten), mehatxatu, beldurtu, akusatu, pre s i o-

natu eta pertsonalki eraso egiten du. Besteen iritzia ez du kontutan

h a rtzen eta besteen iritzi eta sentimenduak ez ditu errespetatzen. Maiz,

besteen izenean eta baimenik gabe erabakiak hartzen ditu.

Bai batzuek eta bai besteek, beraien gustu eta lehentasunak argi agert z e n

dituzte.

Beste taldean dauzkagu, ezetz esaten ez dakitenak, desadostasuna agert z e n

ez dakitenak, eta beraien sentimenduak, pentsamenduak eta lehentasu-

nak argi azaltzen ez dituztenak.

Pasiboak itxuran besteen ikuspuntua onartzen du, bere buruari balioa

kentzeko joera du, sumisio eta autoerru espresio asko erabiltzen ditu.

Nahiz eta ados ez egon, adostasuna adierazten du aurre ez egitearre n .

G e ro haserrea eta harrenkura pilatzen ditu, eta lekuz kanpo eta garaiz

kanpo asko kexatzen da.

Manipulatzailearen ezaugarria anbiguitatea da. Ez daki ezetz esatez eta ez

du ezadostasuna adierazten, era argian behintzat. Zerbait igartzen zaio

h a l e re. Helburuak lort z e a rren benetako pentsamendu eta sentimenduak

m o z o rrotu egiten ditu. Gaian sartu aurretik dibagatu egiten du. Adulazio

eta gorapenak erabiltzen ditu. Maiz kontraesanak ditu. Asko eta maiz hitz

egiten du, eta besteak nahastu eta nahi duen bidetik eramaten ditu.

G e z u rrezko entzulea da, entzungo balu bezala egiten du, baina besteei

eten gabe mozten die eta besteen parte hartzea ekiditen du.

Gaixoak era guztietakoak etorriko zaizkigu. Batzuekin hobeto moldatuko

gara besteekin baino. Okerren moldatzen garenekin, gehien ikasiko dugu.

O s a s u n - p rofesional gisa, zalantzarik gabe, estilo asertiboa komeni zaigu.

Edozein estilori era arrakastatsu batean aurre egiteko gai da eta gainera

norbera beti lasai geratzen da. Beraz, garatu gabeko ezaugarria izan daite-

keenez, garatu beharreko harreman-gaitasuna dela azpimarratu nahi dugu.

O s a s u n - p rofesionalari garatzea komeni zaion harre m a n - h a b i l i d a d e e n

artean hauek daude:


– Autentizitatea.

– Komunikazio eraginkorra.

– Entzuten jakin.

– Enpatia.

– Baldintzarik gabeko onespena.

Harremanetan asertiboa denak, neurri batean ezaugarri horiek ere baditu.

Bere pentsamendu eta sentimenduak adierazten dituenez, autentikoa da.

Bestearen pentsamendu eta sentimenduak errespetatzen dituenez, entzu-

ten daki, eta enpatizatzeko eta baldintzarik gabe onartzeko bidean dago.

B e re ikuspuntua azaltzen dakienez, eta lehentasunak argi agertzen ditue-

nez, komunikazio eraginkorra du.


7. Ondorioa

H a rremanak behar bat direla argi geratu da. Osasun-profesioetan gaixoa-

rekin behar horiek betetzea ez da zilegi. Horregatik, gure burua hobeto

e z a g u t z e a ren beharra ikusten da. Norberaren beharrak eta nahiak identi-

fikatu beharrean aurkitzen gara. Pro f e s i o a ren gainean ditugun beldur eta

igurikapenek gure nahiaz informazio baliagarria emango digute.

Harremanek nortasuna erabakitzen dute. Nortasun ezaugarri asko ikasiak

dira, harremanetan ikasiak. Beraz, aldaketa posible da, bina beti harrema-

nen barruan.

H a rremanetan eragina dute, nortasunak (harreman historia), gaitasun

kognitiboak eta bizitza afektiboak.

Osasun profesiorako, garrantzitsua da oso, harreman estilo asert i b o a

garatzea.


Laburpena

Prozesukognitiboak

HARREMANAK

Nahia

Emozioak

Nortasuna


Ariketak

– Eriksonen garapen-teoria hartu eta esan zure ustez zer ezaugarri zure g a-

natu dituzun. Azaldu zergatik uste duzun hori.

– Atxikimenduaren teoriari jarraiki, zer atxikimendu estilo garatu duzula

uste duzu? Bikotean, nola jokatzen duzu? Erantzunak azaldu.

– Zer karrera ikasten ari zara? Zergatik aukeratu duzu karrera hori? Zer

igurikapen daukazu zure profesioaz? Zerk ematen dizu beldur zure pro-

fesioaz? Zer nahi uste duzu dagoela atzean?

– Zer nolako harreman-estiloa duzula uste duzu? Arrazoitu erantzuna.


Autoebaluazio-ariketak

– Zer ezberdintasun dago depribazio eta banaketaren artean?

– Nola eragiten dute harremanek nortasunean?

– Nortasuna alda daiteke?

– Nola espresatzen da nahia?

– Bestearen pertzepzioak eragina du harremanean?

– Egozpen sozialak eragina du harremanean?

– Zergatik erabiltzen ditugu estereotipoak harremanetan?

– Zergatik sortzen dira estereotipoak?

– Nola mantentzen dira estereotipoak?


Glosategia

Atxikimendua: Bi pertsonen arteko lotura intimoa. Haurrengan, sei hila-

betetik aurrera, bere zaintzailearekiko sortzen den lotura intimoa.

Atxikimendu irudia: H a u rrak atxikimendua pertsona batzuekiko egiten

du. Horiek atxikimendu irudiak dira.

A u t o e r a g i n k o r tasuna: Uste bat da, zerbait egiteko gai garen edo ez ustea.

Autobetetako iragarpenaren fenomenoa : Gure uste bat konfirm a t z e a n

datza, hori konfirmatzen duten datuetan bakarrik arreta jart z e n

d u g u l a k o .

Banaketa: Atxikimendu irudietatik banatzea.

D e i g a r ritasun per t z e p t u a l a : P e rtzeptualki deigarri egiten duen ezaugarr i a

edukitzea.

Depribazioa: Estimulazio eza.

E r repikapenerako konpultsioa: Era batera jokatzen ikasi dugu. Hori da

ezagutzen duguna. Hori errepikatzeko joera dugu.

Egozpena: Gertakizun baten zergaitia adieraztea.

Igurikapena: Zer espero dudan gertatzea.

Ilusiozko korr e l a z i o a : Bi gertakari edo pertsonen artean harre m a n a

dagoela ustea, beraien deigarritasun pertzeptualean bakarrik oina-

rrituta.

Iragarpena: Zer gertatuko den aurretik esatea.

Irudikapena: Gogoan ordezkatutako zerbait, gogoan irudikatutakoa.

O rdezkapen objektua: H a u rra atxikitzen zaio objektu batzuetara, lasaita-

suna ematen dioten objektu batzuetara. Objektu horiek, ord e z k a p e n

objektuak dira.


Bibliografia

Oinarrizko bibliografia

ERIKSON, E. H. El ciclo de la vida completado. Paidós, Buenos Aires 1989.

ORT I Z, M. J.; YA R N O Z, S. Teoría del apego y relaciones afectivas. UPV, Bilbo

1993.

Bibliografia osagarria

AI N S W O RT H, M. D. S.; BL E H A R, M.; WAT E R S, E.; WA L L, S. P a t t e rns of attachment.

Erlbaun Hillsdale. New York 1978.

AL O N S O, E. P rograma de actividades para el desarrollo de la autoestima.

Escuela española, Madrid 1996.

BANDURA, A. Teoría del aprendizaje social. Espasa-Calpe, madrid 1987.

BOWLBY. El apego y la pérdida I: el apego. Paidós, Barcelona 1998.

EC H E B A R R Í A, A. Psicología social sociocognitiva. Desclée de Bro u w e r. Bilbo

1991.

ERIKSON, E. H. Infancia y sociedad. Hormé, Buenos Aires 1983.

ERIKSON, E. H. Identidad: juventud y crisis. Taurus, Madrid 1980.

ERIKSON, E. H.; KATCHADOURIAN, H.A. La adultez. Fondo de cultura económico,

México 1981.

ER I K S O N, E. H.; KI V N I C K, H. Q.; ER I K S O N, R. Vital involvement in old age.

Norton, New York 1989.

MASLOW, A. H. Motivación y personalidad. Díaz Santos, Madrid 1991.

HA R L O W, H.; LE B O V I C I, S.; BO W W L B Y, J.; SP I T Z, R.; ZA Z Z O, R. La vinculación.

Marfil, Alicante 1977.

HE N D E R S O N, V. A. Principios básicos de los cuidados de enferm e r í a . S k a rg e r

Basel. Suiza 1971.

SPITZ, R. El primer año de vida del niño: génesis de las primeras relaciones obje -

tales. Aguilar, Madrid 1966.

STERNBERG, R.; BARNES, M. El triángulo del amor. Paidós, Barcelona 1989.


TA J F E L, H. G rupos humanos y categorías sociales: estudios de psicología social.

Herder, Barcelona 1984.

VA L E N C I A, J. F. Psikologia sozialera hurbiltzeko zenbait gai. U P V, Bilbo 1992.

ZU P I R I A, X. ˝S e n s o p e rcepción˝. En, Tazón P. y cols. Ciencias psicosociales.

Masson, Barcelona 1996, cap 6: 77-94.

ZU P I R I A, X. Pensamiento e inteligencia. En, Tazón P. y cols. Ciencias psicoso -

ciales. Masson, Barcelona 1996, cap 8: 115-130.

Documents

1. Pertsonen arteko harremanak. Orokortasunak · Sendi berezietan ez bada, ... Amaz gain, beste harreman intimoak ditu etxean, eta gero kalean, lagu-n e k i n . H e l d u a r oan