HISTORIAURREA

ZER DA HISTORIAURREA?

Historiaurrea

Historiaren lehen etapa

da. Gizakia agertu

zenetik idazkera sortu

zen arteko tartea da.

Hiru etapatan banatzen

da: Paleolitoa, Neolitoa

eta Metal Aroa.

Iberiar penintsulakolehen biztanleak

Afrikatik iritsi ziren, duela milioibat urte gutxi gorabehera.

BIZI? Gizon-emakume horiekaire za-balean, haitzuloetan eta adarrez eta animalien larruzeraikitako etxola soiletan biziziren.

JAN? Naturan aurkitzenzutenaz elikatzen ziren.

BABESTU?Animalietatiklarruak lortzenzituzten, hotzetikbabesteko, bai eta hezurrakere, lanabesak egiteko.

Nomadak ziren

Paleolitoa

Tribuak

Paleolitoko gizon-emakumeak tributan

bilduta bizi ziren.

Hainbat familiak osatutako talde

txikiak ziren tribuak, batzuek ehizan

egiten zuten bitartean, besteek

fruituak biltzen zituzten,

janariak prestatu, lanabesak egin…

Gizakia 20 bat urtez bizitzen zen.

Lanabesak

Paleolitoko gizon-

emakumeek harriz eta

hezurrez egindako

lanabesak erabiltzen

zituzten.

Arpoiak eta orratzak

egiteko, animalien

hezurrak eta adarrak

erabiltzen zituzten.

Lehenbiziko artistak

Garai horretan agertuzirenlehenbiziko artistak; gizaki horiek animaliakmargotzen zituztenhaitzuloetako horma eta sabaietan.

Eskuak eta animalien lumaknahiz ileak erabiltzenzituzten pintzel moduan. Koloretako pinturakmineraletatik lortzen zituzten

Aurreneko gizakiek emakumeenharrizko eskultura txiki batzukere egin zituzten. Irudi horieivenus esaten zaie.

ESKEMA PALEOLITOA

Bizilekua : Aire zabalean bizi ziren, haitzuloetan eta

adarrez eta animaliekin eraikitako etxoletan.

Antolatzeko moduak: Tributan antolatuta zeuden.

Elikadura: Ehizariak ziren eta fruituak batzen

zituzten.

Lanabesak: Harriz eta animalien hezurrez egiten

zituzten lanabesak.

Margolanak: Animaliak margotzen zituzten

haitzuloetako horma eta sabaietan.

NEOLITOA

Abeltzaintza

Duela 7.000 urte inguru, gizaki

batzuk itxiturak (cerco) egiten hasi

ziren animaliak gordetzeko:

ahuntzak, ardiak, idiak… jatekoa

eskura izateko. Horrela sortu ziren

lehenbiziko abeltzainak.

Nekazaritza

Konturatu ziren fruituak biltzean

haziren bat lurrera erortzen

bazen, gerora, landare bat jaiotzen

zela leku horretan. Horrela hasi

ziren landatzen garia, arroza eta

beste landare batzuk. Horrela

sortu ziren lehenbiziko

nekazariak.

HERRIXKAK SORTZEN….

Abereak eta laboreakzaintzeko, gizon-emakumeekanimalien eta landatutako lurrenondean bizi behar zuten. Horidela eta, Neolitoan giza taldeaksedentario bihurtu ziren, eta herrixkak sortu ziren.

Herrixkak ibaietatik gertu egitenzituzten, ura eskura izateko. Eta, normalean, enborrez edooléis batez inguratzenzituzten, babestuago egoteko.

Garai horretan, gizaki batzuk lanjakinetan trebatzen hasi ziren: batzuk nekazari, abeltzain eta artisau.

LEHENBIZIKO ARTISAUAK

Neolitoan, harrizko lanabes gero eta landuagoak egin zituzten. Aitzurrak lurralantzeko; igitaiak, galburuak ebakitzeko; eta esku-errotak, aleakehotzeko. Harlandua Paleolitoanerabilitako harri kolpatua bainoiraunkorragoa zen, eta beste era batekolanabesak egiteko aukera ematen zuen. Harria leuntzeko, behin eta berriroigurzten zuten harri bat, beste harribatean egindako artekan.

Gainera, garai horretan bi asmakizungarrantzitsu izan ziren: ehunak eta zeramika.

● Ehunak animalien artileaz egiten ziren

● Zeramika buztinez egiten zen, eskuzmoldatuta eta sutan egosita. Horrelaegiten zituzten ontziak, platerak eta kaikuak, jatekoa gordetzeko eta prestatzeko, eta haietan jateko eta edateko.

NEOLITO PINTURA

Paleolitoaren aldeanbeste era bateko pinturakegiten zituzten. Neolitokoartistek nahiago zutenbeste mota batekoeszenak irudikatu: ehiza, taldeak dantzanedo landareak biltzen…

Irudiak oso modueskematikoan marraztenzituzten, eta kolore bakarbatez margotzen. Iberiarpenintsulan arte horren erakusgarri asko daudekostalde mediterraneoan.

NEOLITO ESKEMA

Noiz hasi zen:

Nola sortu zen Abeltzaintza eta Nekazaritza:

Nolakoak ziren herriak:

Lanabesak:

Bi asmakizunak:

Neolitoko pintura:

METAL AROA

Metalezko lehen objetuak:

Duela 6000 urte inguru

Historiaurreko azken

etapan gizakiek metalezko

objetuak lantzen ikasi

zuten.

Lehena kobrea, gero

brontzea eta azkena

burdina.

Denetarik egiten zute:

ezpatak, aizkorak, lepokoa

k, lanabesak…

HERRIXKATIK…HIRIRA

Metalak ez zeuden

edozein

lekutan, orduan

bazeuden pertsona

batzuk hartu eta

saltzen zutenak.

Metalak zeuden

lekuetan hiriak sortzen

hasi ziren. Harresi bat

zeukaten inguruan

babesteko eta buruzagi

bat zegoen

Hirietan beste lanbide

batzuk sortzen hasi

ziren:

- Gerlariak: hiria

defendatu

- Merkatariak : gauzak

saldu.

ASMAKIZUN BERRIAK

Garrantzia handiko hiru

asmakizun egon ziren:

Gurpilak: erraztu zuen

gauzak eramatea.

Bela honi esker

itsasontziak azkarrago

mugitzen ziren.

Goldea, honi esker

landa gehiago goldatu

zezaketen

MONUMENTO MEGALITIKOAK

IRUINARRIA: Lurrean

zutik ipinitako harria.TRIKUHARRIA: Harri

bertikalak eta haien

estalkiak posatzen

dute.

HARRESPILA:

Zirkuloan jarritako harri

handiak dira.

EUSKAL LURRALDEA HISTORIAURREAN

Euskal herrian

historiaurreko hainbat

aztarna aurkitu

dira, batez eres

Paleolito, Neolito eta

Metal arokoak.

Bizkaian eta

Gipuzkoan kokatu ziren

itsasotik eta ibaietatil

hurbil zeuden

haranetan.

PALEOLITO AZTARNAK

Zenbait objetu aurkitu

dira, ehizarako

tresnak, lanabes eta

animalien hezurrak.

Pintura

garrantzitsuenak

Santimamiñeko

kobazueloetan

aurkitutakoak dira.

NEOLITOKO AZTARNAK

Neolitoa berandu hasi

zen Euskal Herrian.

Garrantzitsuenak

zenbait monumento

megalitikoak:

Aizkomendi trikuharria

HarrespilakGipuzkoan

METAL AROKO AZTARNAK

La Hoyako

aztarnategia

garrantzitsuenetakoa

da.

Leku honetan ikusten

da nola hiria harresi

baten bitartez babestua

dago, hainbat lanabes

ere aurkitu dira, baita

armak eta apaingarriak

ere.