47

ป ท 2 1 ฉ บ บ ท 4 ต ล า ค ม - ธ น ว า ค ม 2 5 6 0

Chula Zero Waste

แผนปฏบตการจดการขยะอยางยงยน

ในจฬาลงกรณมหาวทยาลย

ดร.สจตรา วาสนาดำารงด1

1สถาบนวจยสภาวะแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ว า ร ส า ร ส ง แ ว ด ล อ ม E N V I R O N M E N T A L J O U R N A L

48

จฬาลงกรณมหาวทยาลยเปนสถาบนการศกษาทใหความสำาคญกบการจดการสงแวดลอม

โดยในปพ.ศ. 2547 ไดรเรมนโยบาย “มห�วทย�ลยสเขยว” ดำาเนนโครงการและกจกรรมตางๆ เพอ

บรหารจดการทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอมและพลงงานภายในมหาวทยาลย ทำาใหจฬาลงกรณ

มหาวทยาลยไดรบการจดอนดบใหเปนมหาวทยาลยสเขยวอนดบ 1 ของมหาวทยาลยในประเทศไทย

ตดตอกนสองป (ประจำาปค.ศ. 2014 – 2015) ตอมา มหาวทยาลยไดยกระดบการดำาเนนงานจาก

มหาวทยาลยสเขยวสมหาวทยาลยแหงความยงยน โดยเขารวมเปนสมาชกเครอขายมหาวทยาลยแหง

ความยงยน (International Sustainable Campus Network: ISCN) และไดจดทำาประกาศจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย เรอง นโยบายมหาวทยาลยแหงความยงยน พ.ศ. 2560 ประกาศเมอวนท 30 มกราคม

2560 เพอใหคณาจารย บคลากรและนสตตระหนกและมสวนรวมในการดำาเนนงานตามมาตรการ

ตางๆ ของมหาวทยาลย

ดวยความตระหนกถงปญหาขยะมลฝอยทเปนปญหาสำาคญทงในระดบประเทศและใน

ระดบพนท จฬาลงกรณมหาวทยาลยเลงเหนถงพนธกจและบทบาทของมหาวทยาลยทจะเปนเสา

หลกของแผนดนจงไดจดทำาแผนปฏบตการการจดการขยะมลฝอยและขยะอนตรายอยางยงยนใน

จฬาลงกรณมหาวทยาลย เรยกสนๆ วา “จฬาฯ Zero Waste” ซงเปนแผนปฏบตการ 5 ป ตงแต

ปงบประมาณ 2560 – 2564

วตถประสงคของจฬาฯ Zero Waste

แผนปฏบตการฯ จฬาฯ Zero Waste มวตถประสงคหลก 3 ประการ คอ

1) เพอพฒนาระบบการจดการขยะมลฝอยและขยะอนตรายในจฬาลงกรณมหาวทยาลย

ใหเปนตนแบบการจดการขยะของมหาวทยาลยในเมอง

2) เพอพฒนาและบรณาการความรเรองการลด คดแยกและการจดการขยะมลฝอยและ

ขยะอนตรายไวในหลกสตรการเรยนการสอนและกจกรรมภาคปฏบตทกระดบตงแตระดบประถม

ศกษาจนถงมหาวทยาลย

3) เพอสรางคานยม “จฬาฯ ปลอดขยะ” หรอ จฬาฯ Zero Waste และความตระหนก

ของบคลากรในจฬาฯ (คณาจารย เจาหนาท นสต) ใหเหนความสำาคญของการลดและคดแยกขยะ

ทตนทาง จนกลายเปนวฒนธรรมขององคกรและเปนแบบอยางใหกบชมชนและสงคม

จฬาลงกรณมหาวทยาลยตงเปาลดปรมาณขยะเหลอทงไมนอยกวารอยละ 30 ณ สนปท

5 ของแผนปฏบตการฯ (เทยบกบป 2559)

49

ป ท 2 1 ฉ บ บ ท 4 ต ล า ค ม - ธ น ว า ค ม 2 5 6 0

6 แผนงาน 17 โครงการ จดการขยะตงแตตนทางถงปลายทาง

แผนปฏบตการฯ จฬาฯ Zero Waste ประกอบดวย 6 แผนงาน 17 โครงการ บรณาการ

การทำางานทกภาคสวนตงแตตนทางถงปลายทาง (ตารางท 1 และรปท 1) โดยภาคหลก ไดแก

สำานกบรหารระบบกายภาพ คณาจารยจากภาควชาวทยาศาสตรสงแวดลอม คณะวทยาศาสตร

ภาควชาวศวกรรมศาสตรสงแวดลอม คณะวศวกรรมศาสตร ภาควชาการประชาสมพนธ คณะ

นเทศศาสตร ตลอดจนคณาจารยจากคณะครศาสตรและโรงเรยนสาธตจฬาฯ ฝายประถมและฝาย

มธยม นอกจากน ยงไดรบความรวมมอจากนสตทตระหนกถงปญหาขยะ ไดแก นสตจากชมรม

อนรกษสภาพแวดลอม นสตฝายพฒนาสงคมจากองคการบรหารสโมสรนสตจฬาฯ (อบจ.) นสตจาก

คณะตางๆ ทสนใจรวมจดกจกรรมรณรงคประชาสมพนธตามสถานทหลกในจฬาฯ เชน โรงอาหาร

ตลาดสามยาน สยามสแควร

ต�ร�งท 1 แผนงานและโครงการ

แผนง�น โครงก�ร

แผนงานท 1 พฒนากลไกการทำางานและจดทำาขอมลพนฐาน

1. โครงการพฒนากลไกขบเคลอนแผนปฏบตฯ2. โครงการสำารวจและจดทำาขอมลพนฐานดานขยะมลฝอยและขยะอนตรายและ

ปรบปรงฐานขอมลและเวบไซต3. โครงการศกษาวจยพฤตกรรม ความร ทศนคตเรองขยะของนสตและบคลากรในจฬาฯ

แผนงานท 2 ลดการเกดขยะ ณ แหลงกำาเนด

1. โครงการลด ละ เลกใชโฟมบรรจอาหารและถงพลาสตก (ทกพนทของจฬาฯ ) 2. โครงการ My Cup (ใชแกวนำาสวนตวซอเครองดมจากรานคา เพอลดขยะจากแกวพลาสตก)3. โครงการ My Bottle (ใชแกว/ขวดนำาสวนตว เพอลดขยะจากขวดพลาสตก)4. โครงการรณรงคลดขยะเศษอาหารและลดการเกดขยะทตนทาง

แผนงานท 3 พฒนาและปรบปรงระบบการคดแยกขยะ ณ แหลงกำาเนด

1. โครงการปรบปรงระบบการคดแยกขยะทเหมาะสมกบพนท (โรงอาหาร, ในอาคาร, ทางเดน)

2. โครงการรณรงคการแยกขยะอยางถกตอง 3. โครงการรณรงคแยกขยะในสำานกงาน (Green Office) (คณาจารยและเจาหนาท)4. โครงการตลาดนดขยะอนตรายและตลาดนดสเขยว

แผนงานท 4 ปรบปรงระบบเกบรวบรวมขยะภายในมหาวทยาลย

1. โครงการปรบปรงสถานเกบกกขยะมลฝอย จดพกขยะมลฝอยและสถานเกบกกขยะอนตราย

2. โครงการปรบปรงรถเกบขนขยะใหถกสขลกษณะและปลอดภย

แผนงานท 5 ปรบปรงและพฒนารปแบบการจดการขยะอนทรย

1. โครงการปรบปรงระบบการเกบรวบรวมขยะเศษอาหารเพอสงเขาระบบการผลตกาซชวภาพ (biogas) และจดทำาเปนแหลงเรยนร

2. โครงการเพมการใชประโยชนจากขยะอนทรยและจดทำาเปนแหลงเรยนร รวมถงการผลตไบโอดเซลจากนำามนใชแลว

แผนงานท 6 พฒนาเนอหาและสอการเรยนการสอนดานการจดการขยะอยางยงยน

1. โครงการจดทำาเนอหาและสอการเรยนการสอนดานการจดการขยะอยางยงยน สำาหรบเดกและเยาวขนระดบประถมศกษาและมธยมศกษา

2. โครงการจดทำาเนอหาและสอการเรยนการสอนดานการจดการขยะอยางยงยนสำาหรบนสต

ว า ร ส า ร ส ง แ ว ด ล อ ม E N V I R O N M E N T A L J O U R N A L

50

กลไกการทำางานของแผนปฏบตการฯ แบงเปน 2 ระดบ คอ 1) ระดบนโยบายและแผน

มการแตงตงคณะกรรมการจดการขยะอยางยงยนทมรองอธการบดดานบรหารเปนประธานคณะ

กรรมการ โดยมตวแทนนสต (อบจ.) รวมเปนกรรมการ และ 2) ระดบปฏบตการ มการแตงตงคณะ

ทำางานประจำาแผนงานทง 6 แผนงานซงสวนใหญเปนคณาจารย นกวชาการและเจาหนาทจากสวน

งานตาง ๆ ทผานมา โครงการฯ ไดจดทำารางนโยบายดานการบรหารจดการขยะและขยะอนตราย

และรางแนวปฏบตในการบรหารจดการขยะมลฝอยและขยะอนตรายในมหาวทยาลย (อยในระหวาง

การประกาศใช) เพอเปนกรอบในการทำางานของทกภาคสวนในมหาวทยาลย

ผลการดำาเนนงานมาตรการลดใชถงพลาสตก

มาตรการลดใชถงพลาสตกเปนสวนหนงของโครงการ “ลด ละ เลกใชโฟมบรรจอาหาร

และถงพลาสตก” ภายใตแผนงานท 2 ลดการเกดขยะ ณ แหลงกำาเนด เรมจากการเชญบรษทซพ

ออลลซงดแลรานสะดวกซอเซเวนอเลฟเวนมารวมหารอ โดยบรษทฯ ไดแลกเปลยนประสบการณ

การดำาเนนการงดแจกถงพลาสตกในมหาวทยาลยธรรมศาสตร ศนยรงสตและมหาวทยาลยมหดล

ซงไดงดแจกถงพลาสตก เปลยนเปนคดเงนคาถง 1-2 บาท สามารถลดปรมาณการใชถงพลาสตก

ในมหาวทยาลยไดอยางมาก เชนเดยวกบทศทางของประเทศตางๆ ทไดนำามาตรการเกบเงนคาถง

พลาสตกมาใชเพอแกปญหาขยะจากถงพลาสตก เชน ไอรแลนด เวลส สกอตแลนด สหราชอาณาจกร

จน ฮองกง สงคโปร รวมทงหลายเมองในสหรฐอเมรกาและญปน

จากนน โครงการฯ ไดจดประชมรวมกบรานคาทมการใชถงพลาสตกในจฬาฯ ไดแก ราน

สหกรณจฬาฯ ศนยหนงสอจฬาฯ สโมสรอาจารยทดแลตลาดนดวนองคารและวนศกร รวมทง

โรงพยาบาลจฬาลงกรณมหาวทยาลย ไดขอสรปวา การดำาเนนงานจะแบงเปน 2 ระยะ ระยะท 1

รปท 1 การเชอมโยงแผนงาน 6 แผนงานภายใตแผนปฏบตการฯ

51

ป ท 2 1 ฉ บ บ ท 4 ต ล า ค ม - ธ น ว า ค ม 2 5 6 0

รณรงคลดใชถงพลาสตกเชงสมครใจ ทกภาคจะรวมรณรงคลดแจกถงพลาสตก โดยหากลกคาซอ

ของนอยชน (1-2 ชน) จะถามความตองการถงพลาสตกกอน เรมมาตรการรณรงคลดใชถงพลาสตก

ตงแตวนท 1 พฤศจกายน 2559 เปนตนมา ระยะท 2 ตงแตเดอนกมภาพนธ 2560 เปนตนมา เฉพาะ

บรษทซพออลลและรานสหกรณจฬาฯ ดำาเนนมาตรการงดแจกถงพลาสตกฟรในบธเซเวนอเลฟเวน

6 บธและรานสหกรณฯ 5 สาขา (สวนภาคอนยงคงดำาเนนมาตรการลดใชถงพลาสตกเชงสมครใจ)

หากตองการถง รานคาจะคดคาถง 2 บาทซงเปนถงชนดยอยสลายไดตามธรรมชาตของโครงการฯ

และโครงการฯ (สถาบนวจยสภาวะแวดลอม) เปนผดแลการจดเกบเงนทไดจากการขายถงพลาสตก

เพอนำาสงเปนเงนทนสนบสนนกจกรรมดานสงแวดลอมของนสตและบคลากรตอไป

กอนเขาสมาตรการงดแจกถงพลาสตก โครงการฯ ไดจดประชมพนกงานรานของทงสอง

ภาคซงมบทบาทสำาคญตอความสำาเรจของโครงการ โดยไดสอสารใหพนกงานทราบถงวตถประสงค

ของโครงการและบทบาทของพนกงานทมสวนชวยรกษาสงแวดลอม เพอใหพนกงานดำาเนน

มาตรการนดวยความเขาใจและไมออนไหวตอเสยงออนวอนหรอเสยงตอวาจากลกคา นอกจากน

โครงการฯ ไดทำาการประชาสมพนธอยางเขมขนในชวงเดอนมกราคม ผานการจดทำาปาย cut-out

ทวมหาวทยาลยและจอ LED ทหนาประตทางเขาของมหาวทยาลยและทสยามสแควรวน เพอแจง

ใหนสตและบคลากรทราบถงปญหาผลกระทบสงแวดลอมจากการใชถงพลาสตกและกำาหนดวน

(ดเดย) ทรานคาจะงดแจกถงพลาสตก มการทำาหนงสอเวยนทกสวนงาน รวมทงเปดรบบรจาคถง

พลาสตกและถงผาทไมใชแลวทสะอาด เพอสงตอใหรานคาภาคแจกใหกบลกคาทไมตองการซอถง

ใหม

เพอลดแรงตานจากนสตและบคลากร โครงการฯ ยงไดดำาเนนมาตรการสนบสนนอน ๆ ดงน

1) แจกถงสปนบอนดฟรชวง 2 วนแรกชวงออกบธรณรงคทคณะทนตแพทยศาสตร โรงอาหารหอพก

นสตและบรเวณศาลาพระเกยว เพอใหนสตและบคลากรมถงใชซำา 2) จดโปรโมชน ซอครบ 150 บาท

ไดรบถงสปนบอนด ฟร ในรานสหกรณฯ และบธเซเวนอเลฟเวน 3) ใหบรการถงพลาสตกทสะอาดฟรท

โครงการขอรบบรจาคจากนสตและบคลากร 4) ใหบรการถงยม มดจำา 10 บาท สรางทางเลอกใหกบผ

ทลมนำาถงผามาใสของและไมตองการจายเงนคาถง 2 บาท นอกจากน โครงการฯ ยงมขอผอนผนกรณ

ซอของรอน ใหรานคาใหบรการถงหวอย และใหรานคาแจกถงผาทไดรบบรจาคใหกบผพการและ

ผทพพลภาพ

ผลการดำาเนนงานในระยะท 1 ชวงรณรงคใหลกคาลดรบถงพลาสตก ชวง 3 เดอนแรก สามารถ

ลดการใชถงพลาสตกไปไดเฉลยรอยละ 30 (เฉพาะขอมลการใชถงพลาสตกของรานสหกรณจฬาฯ และ

บธเซเวนอเลฟเวน) หลงจากใชมาตรการงดแจกถงพลาสตก ในระยะท 2 พบวา ยอดการใชถง

พลาสตกลดลงอยางมาก ในชวงเดอนกมภาพนธถงเดอนมถนายน ทงสองภาคสามารถลดการใช

ถงพลาสตกไปไดเฉลยรอยละ 89

ว า ร ส า ร ส ง แ ว ด ล อ ม E N V I R O N M E N T A L J O U R N A L

52

หากพจารณาประโยชนของมาตรการลดใชถงพลาสตกแลว อาจประเมนไดวา

โครงการฯ สามารถปองกนไมใหเกดขยะจากถงพลาสตกไดม�กกว� 700,000 ใบตลอด

ระยะเวลา 8 เดอน (พฤศจกายน 2559 – มถนายน 2560) (สมมตปรมาณถงพลาสตกใน

แตละเดอนทคาดวาจะเกดขนหากไมมมาตรการใดๆ เทากบปรมาณถงพลาสตกในเดอนตลาคม

2559) เทากบวา ชาวจฬาฯ (และประชาชนทมาใชบรการและไมรบถง) ไดชวยลดความ

เสยงของเตาทะเลและสตวอนๆ ทอาจตองตายจากการกลนกนถงพลาสตกและชวยลด

ผลกระทบของถงพลาสตกทจะไปอดตนทอระบายนำา ทำาใหนำาทวมกรงเทพฯ รวมทงลดปรมาณ

ขยะมลฝอยในสถานฝงกลบหรอบอขยะททำาใหเกดกาซมเทนทเปนกาซเรอนกระจก ทำาใหเกด

ภาวะโลกรอนไดอกดวย

อยางไรกด การดำาเนนมาตรการงดแจกถงพลาสตกยงคงพบปญหาอปสรรคบางประการ

ทสำาคญคอ ลกคาขาจรทเปนบคคลภายนอกทเขามาใชบรการในจฬาฯ ไมเขาใจวตถประสงคของ

โครงการและไดตอวาพนกงานของรานคาอยางมาก โดยยกเหตผลวา รานเซเวนอเลฟเวนภายนอก

ยงแจกถงพลาสตกอย ทำาไมจงมการเลอกปฏบต นอกจากน ยงพบวา นสตและบคลากรบางสวน

ยงไมไดรบทราบวตถประสงคของโครงการเทาทควร ดวยเหตน โครงการฯ จงไดเพมมาตรการ

ประชาสมพนธมากขนโดยปรบปรงปายแจงเรองงดแจกถงพลาสตกใหชดเจนรวมทงเพมการ

ประชาสมพนธผานชองทางตางๆ ใหมากขน

เพอใหมาตรการงดใชถงพลาสตกประสบความสำาเรจในระยะยาว โครงก�รฯ เสนอใหภ�ค

รฐและภ�คเอกชนพจ�รณ�ม�ตรก�รงดแจกถงพล�สตกในร�นสะดวกซอและห�งค�ปลกทก

ร�นทวประเทศเพอใหสอดคลองกบมาตรการงดแจกถงในจฬาฯ ทงน ภาครฐและภาคเอกชนจะ

ตองมการประชาสมพนธใหความรกบประชาชนอยางทวถงเกยวกบผลกระทบของถงพลาสตก และ

นำาเงนรายไดจากการขายถงไปดำาเนนกจกรรมสาธารณประโยชนอยางโปรงใส เพอลดแรงตานจาก

ประชาชน และกระตนใหประชาชนปรบเปลยนพฤตกรรม ใหหนมาพกถงผาหรอถงใชซำาไปซอของ

มากขน

53

ป ท 2 1 ฉ บ บ ท 4 ต ล า ค ม - ธ น ว า ค ม 2 5 6 0

รปท 3 ประชาสมพนธมาตรการงดแจกถงพลาสตกในชนเรยน

รปท 4 นสตรวมรณรงคประชาสมพนธมาตรการงดแจกถงพลาสตกและแจกถงสปนบอนด

รปท 2 ผลการดาเนนมาตรการลดและงดแจกถงพลาสตกในรานสหกรณจฬาฯ และบธ 7-11