PLATN: A FORMACIN DA POLIS GREGA

FILOSOFA ANTIGA: CONTEXTO HISTRICO

A filosofa grega comprende un amplo perodo de tempo que transcorre entre os sculos VI e o I a. C. E a poca do nacemento da filosofa no mundo occidental, o momento no que os gregos van comezar a abordar as cuestins relativas orixe e sentido da existencia e do mundo utilizando como instrumento de explicacin a propia razn e distancindose progresivamente do mito.

Ao mesmo tempo, en Asia, as culturas milenarias de China, India, e tamn a cultura babilnica, que Grecia lle debe parte dos seus fundamentos, xa foron introducindo unha reflexin sobre os problemas fundamentais do ser humano, anda que esta reflexin estaba moi ligada as crenzas relixiosas.

Nesta poca o mundo grego comprende os territorios da actual Grecia, as costas de Turqua (daquela Xonia) ao redor do mar Exeo, Macedonia e Sicilia e o sur de Italia (a Magna Grecia). Nestes puntos existan importantes colonias dedicadas ao comercio e navegacin, o que supua importantes puntos de contacto dos gregos con outros pobos.

Un perodo de tantos sculos non se pode tratar de xeito unitario, pois neste tempo vanse producir grandes transformacins, tanto a nivel filosfico como histrico, social e cultural. Cmpre pois diferenciar tres perodos importantes:

A Grecia arcaica (sculos VII e VI a. C.): comeza o xurdimento da filosofa cos primeiros pensadores, preocupados fundamentalmente polo coecemento da natureza.

A Grecia clsica (sculos V e IV a. C.): coincide co esplendor de Atenas logo das Guerras Mdicas e a posterior cada desta na Guerra do Peloponeso. O mundo grego, a nivel filosfico e da cultura en xeral, acada o seu mximo desenvolvemento da man dos Sofistas, Scrates, os Atomistas, Platn e Aristteles.

A Grecia helenstica (sculos III - I a. C): logo da morte de Aristteles. As conquistas de Alexandre Magno teen consecuencias culturais de gran transcendencia: esgotadas polas loitas internas e as guerras, as cidades gregas perden a sa independencia. Ademais, a civilizacin grega entra en contacto coas culturas orientais, novas terras helenzanse, anda que son moitos os elementos novos que se terminan asimilando. A filosofa ocuparase de cuestins maiormente ticas e a ciencia coecer un gran desenvolvemento nesta poca.

A HISTORIA DUN PROCESO: A POLIS GREGA NO SCULO VI A.C.

A Grecia do sculo VI a. C. est composta dunha serie de polis (cidades- Estado) autnomas e independentes pero que comparten unha mesma cultura, unha mesma relixin e, cada catro anos, os xogos olmpicos. E unha sociedade aristocrtica, que tia como ocupacins principais a agricultura e a guerra, e composta de das clases sociais: a nobreza, formada polos grandes terratenentes, e o pobo, supeditado a estes. Esta configuracin social, xunto coa invasin drica, provocou unha situacin na que moitos cidadns tiveron que emigrar, e foron as constitundo colonias nas zonas ben situadas para o comercio martimo e expandindo o mundo heleno das polis orixinarias. Estas colonias eran politicamente independentes, pero sempre mantern contactos coa sa metrpole de orixe e compartirn a cultura grega coma as demais polis.

A situacin social foi variando paulatinamente co desenvolvemento do comercio. O poder ata aqu est nas mans de grandes terratenentes, mais nas novas colonias van ir aparecendo xentes enriquecidas polo comercio e a industria que xa non se dedican agricultura senn producin, transporte e venda de produtos manufacturados e materias primas. Esta nova clase social vaise levantar contra o poder dos grandes terratenentes, o que resultou un elemento clave para a aparicin da democracia como novo sistema de goberno en moitas cidades.

Da man destes intercambios mercants vanse ir introducindo novos elementos culturais como a escritura fenicia, a xeometra exipcia, o sistema de numeracin babilnico, etc. A confluencia de todos estes factores permitir o nacemento da filosofa.

Esparta e Atenas marcaban das posturas hora de entender o goberno da polis. A tradicin espartana era a dunha cidade- Estado militar. Os seus habitantes s se convertan en cidadns de pleno dereito logo dunha rxida e severa educacin militar. Esparta foi unha gran potencia en infantera e supuxo a defensa da oligarqua no mundo grego.

Pola sa banda, Atenas mantia unha tradicin ben distinta. No sculo VI a. C. instaurouse a democracia, que foi reformada e consolidada por Pericles no que se deu en chamar o Sculo de Pericles (V a. C), a etapa de esplendor da polis ateniense.

As das polis mantivronse en loita durante moito tempo. A Guerra do Peloponeso enfrontounas durante case que trinta anos. E neste tempo Atenas sufriu das breves oligarquas: no 411 a. C. co Consello dos Catrocentos e no 404 a. C. co Goberno dos Trinta Tiranos. Mais, a excepcin destes perodos, Atenas mantivo durante dous sculos a democracia, e con ela o seu esplendor poltico e cultural.

Democracia significa goberno do pobo, o que implica que todos os cidadns deciden nas cuestins que afectan vida da comunidade. A democracia ateniense non era unha democracia representativa como son as actuais, senn unha democracia directa: a principal institucin do Estado era a Asemblea Popular, integrada por todos os cidadns e non por unha serie de representantes elixidos entre todos. A Asemblea era totalmente soberana, polo cal todos os cidadns podan intervir e decidir sobre as cuestins tratadas.

Ademais da Asemblea haba outra serie de cargos especializados, como o Consello ou os tribunais de xustiza. Os seus membros escollanse por sorteo, e non por votacin, para garantir a igualdade de oportunidades.

Falamos dunha democracia directa onde participan todos os cidadns. Mais non todos os habitantes de Atenas tian esta condicin, senn que as mulleres, os estranxeiros (metecos) e os escravos, non eran considerados como tales e, polo tanto, non tian dereitos polticos nin podan participar da vida poltica da cidade.O verdadeiro home (animal racional) o cidadn e a sa verdadeira actividade ser o ocioe a praxesocial.

No sculo VI as polis gregas de Asia Menor caen baixo o dominio dos persas, que tentaron no sculo V invadir as polis da mesma Grecia. As cidades gregas nense ante este ataque creando unha alianza, a Liga de Delos. Son as Guerras Mdicas, que rematarn coa vitoria grega e a hexemona de Atenas que liderar a liga dlica. Isto foi orixinando un clima de friccin contra Atenas que desembocar na Guerra do Peloponeso. Cunha nova guerra, as polis arrunanse definitivamente o que foi foco de multitude de problemas econmicos e sociais.

A mediados do sculo IV a. C., Alexandre Magno, rei de Macedonia, decatouse da debilidade e falta de unidade poltica e proxectou a conquista e reorganizacin do mundo heleno e a sa expansin polo imperio persa, tanto a nivel poltico como cultural. A sa morte os xenerais do seu exrcito mantiveron longas loitas pola herdanza do imperio, o que deu lugar finalmente no sculo III a. de C a unha estabilidade da situacin poltica coa formacin de tres estados: Macedonia, Exipto e Siria. O centro cultural desprazase agora desde Atenas a Alexandra.

No ano 427 a. C. nace Platn no seo dunha familia aristocrtica. Como xa via de tradicin familiar inclinouse cara vida poltica, mis axia se viu decepcionado por ela, tras a sanguienta represin dos Trinta Tiranos e, sobre todo, tras a condena a morte que a democracia fixo caer sobre o seu mestre Scrates uns anos despois. A partir dese momento a filosofa para el o nico medio posible para sar da crise na que se atopa a sa sociedade.No ano 388 viaxa a Siracusa (Sicilia) e tenta pr en prctica as sas ideas polticas. Pero o fracaso total desta experiencia faino volver a Atenas onde funda a Academia e intensifica a sa actividade filosfica. Xa vello tentar das veces mis levar prctica en Siracusa os seus proxectos polticos; pero os reiterados fracasos empxano a se encerrar na Academia e dedcase por completo actividade terica, profundando no seu pensamento e tentando educar a polticos e gobernantes xustos ata que morre no ano 347.

Tanto a orixe coma o fin da sa filosofa a poltica, pois todo o seu pensamento pretende en ltima instancia buscar o estado xusto.

Os seus escritos estn redactados case todos en forma de dilogos, nunha linguaxe sinxela e moi didctica,intercalando exemplos e mitos para explicar as sas teoras principais.

O personaxe principal dos dilogos Scrates, moitas das ideas que este defende son xa exclusivamente platnicas. Arredor del aparecen personaxes do deu tempo, amigos e discpulos de Platn, sofistas, filsofos e tamn parentes.

En cada dilogo cntrase na investigacin dun tema (unha virtude, unha idea) pero en case todos eles aparecen os problemas centrais do seu pensamento.

As obras de Platn podemos clasificalas en catro perodos, atendendo sa relacin con Scrates e evolucin mesma do seu pensamento.

Perodo de xuventude ou socrtico: en todos eles trata de resaltar a figura do seu mestre Scrates. Estes son: Apoloxa de Scrates, no que fai unha defensa do seu mestre tras a condena. Critn, trata da importancia da obediencia as leis. Laques, sobre a valenta. Lisis, sobre a amizade. Protgoras, sobre a posibilidade de ensinar a virtude e Crmides, sobre a temperanza.Perodo de transicin: rebasa os lmites do ensino socrtico, resaltando a sa insuficiencia. Fai os primeiros esbozos da teora das ideas e trata temas de anlise da linguaxe. As obras deste perodo son: Gorgias, sobre o poltico. Menn, sobre o ensino da virtude e Crtilo,sobre a linguaxe.

Perodo de madurez: consoldase na lia iniciada no anterior perodo e escribe as obras mis representativas do seu pensamento. Atpanse os principais mitos platnicos. Desenvolve a teora das ideas e bases da epistemoloxa, tica, e poltica. Obras:

Banquete, no que diserta sobre o amor e a beleza. Fedn, sobre a inmortalidade da alma. Repblica, sobre a organizacin do estado. Fedro, da beleza e a natureza da alma.

Perodo autocrtico: no que somete a revisin todas as concepcins anteriores. Aqu Scrates xa non o protagonista principal. As obras son: Teeteto, sobre o verdadeiro coecemento ou a ciencia. Sofistas,sobre o ser e a Teora das Ideas. Poltico, teora do gobernante filsofo. Timeo, sobre a ciencia natural e a orixe do mundo e As leis, onde precisa a sa teora poltica anterior.