ภาคบรรยายcnt-rrc.ricethailand.go.th/images/Present-Part1.pdf · 2016. 11. 5. · 1 สัมมนาวิชาการกลุ่มศูนย์วิจัยข้าวภาคเหนือตอนบนและภาคเหนือตอนล่าง

สมมนาวชาการกลมศนยวจยขาวภาคเหนอตอนบนและภาคเหนอตอนลาง ประจ าป 2557

ภาคบรรยาย

1

สมมนาวชาการกลมศนยวจยขาวภาคเหนอตอนบนและภาคเหนอตอนลาง ประจาป 2557

ขาวนาน าฝนสายพนธดเดน PSL97060-17-CNT-1-2-1 PSL97060-17-CNT-1-2-1, Promising Rainfed Rice Line.

อนรรฆพล บญชวย1) สมพงษ เฉยพนธ5) อภชาต เนนพลบ2) จตรงค พพฒนพรยานนท3) พงศา สขเสรม2) อฉราพร ณ ลาปาง เนนพลบ2) นลน เจยงวรรธนะ5) สพตรา สวรรณธาดา5)

ชตวฒน วรรณสาย5) สอาง ไชยรนทร2) ดวงอร อรยพฤกษ2) ควพร พมเชย2) สมาล สงขเปรม2) เจตน คชฤกษ2) ภมร ปตตาวะตง2) ดวงกมล บญชวย1) ชยรตน จนทรหน1) ดวงพร วธรจตต1)

เปรมกมล มลนลตา3) วภาวด ชานาญ3) นยกร สงวนแกว3) วนทนา ศรรตนศกด4)

Anakkapon Boonchuay1) Somphong Choeyphan5) Apichat Noenplab2) Jaturong Pipatpiriyanon3) Pongsa Sukserm2) Acharaporn Na Lampang Noenplab2) Nalinee Chiengwattana5)

Supattra Suwanthada5) Chutiwat Wannasai5) Sa-ang Chairinte2) Duang-orn Ariyapruek2) Kawaporn Puumchoey2) Sumaree Sangprem2) Jet Kotcharoek2) Pamorn Pattawatang2)

Duangkamon Boonchuay1) Chairat Channoo1) Duangporn Withoonjit1) Phremkamon Munninta3) Wiphawadee Chamnan3) Nayakorn Sa-nguankaew3) Wantana Sriratanasak4)

Abstract In wet season, the rainfed area in the Lower North of Thailand region has abundance soil and

water. It’s suitable for grow the rice variety which high yield potential. However, the favorite rice varieties have often had low yield and highly susceptible to rice pests. The rice breeding for high yield and resistance to rice insect pests and rice diseases but has maintained favorite good qualities for eating. It’s the importance alternative of farmer for change variety to good qualities, increase yield and adequate to consumption. The promising lines designated PSL97060-17-CNT-1-2-1 was obtained the three way cross between KLG88028-22-1-2-2 and F1 of SPR88096-17-3-2-2 and IR60 at Phitsanulok Rice Research Center. After that Chai Nat Rice Research Center has selected F4-F6, 1) ศนยวจยขาวชยนาท ต.เขาเทาพระ อ.เมอง จ.ชยนาท 17000 โทร.0-5641-1733

Chai Nat Rice Research Center, Khotapra, Muang, Chai Nat 17000. Tel. 0-5641-1733 2) ศนยวจยขาวพษณโลก ต.วงทอง อ.วงทอง จ.พษณโลก 65130 โทร. 0-5531-1184

Phitsanulok Rice Research Center, Wang Thorng, Phitsanulok 65130. Tel. 0-5531-1184 3) ศนยวจยขาวลพบร ต.ถลงเหลก อ.โคกสาโรง จ.ลพบร 15120 โทร. 0-3644-1322

Lop Buri Rice Research Center, Thalunglek, Koksamrong, Lop Buri 15120. Tel. 0-3644-1322 4) สานกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว จตจกร กทม. 10900 โทร. 0-2579-7515

Bureau of Rice Research and Development, Rice Department, Chatuchak, Bangkok 10900. Tel. 0-2579-7515 5) ขาราชการบานาญ กรมการขาว

Retirement Officer, Rice Department

mailto:[email protected]


https://foursquare.com/v/%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%84%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%8A%E0%B8%B3%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%8D%E0%B9%80%E0%B8%9E%E0%B8%8D%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%95-%E0%B8%9A%E0%B8%AA%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%AA%E0%B9%80%E0%B8%8B%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%95%E0%B8%AD%E0%B8%A3-chamnan-phenjati-business-center/4b9ddecaf964a520d9c036e3


https://www.google.co.th/search?client=firefox-a&rls=org.mozilla:en-US:official&channel=np&biw=1280&bih=630&q=%E0%B8%AA%E0%B8%87%E0%B8%A7%E0%B8%99%E0%B9%81%E0%B8%81%E0%B9%89%E0%B8%A7+Sa-nguan+kaew&spell=1&sa=X&ei=5yACU8viLsaViQebtYGQAw&ved=0CCoQvwUoAA

http://ipmworld.umn.edu/chapters/heinrich.htm

2


Observation, Intra-station, Inter-station and farmers’ field yield trial. It’s Iincluding responding to nitrogen fertilizer test, reactions to rice insect pests and rice diseases, studying to physical, chemical, cooking and milling qualities since 2007. It’s found that PSL97060-17-CNT-1-2-1 is a photoperiod sensitive, non-glutinous rice line having early maturity being harvested in the middle of November providing an average grain yield of 578 kg/rai. It has a rather upright tiller, strong culm and lodging resistance. The average height is 143 cm. The paddy grain weight is 10.6 kg/thang. One-thousand grain weight is 32.0 g. The seed has a straw color. The brown rice has length x width x thickness as 8.18 x 2.27 x 1.81mm, respectively. It has low chalkiness, low amylose content 15.66 %, soft gel consistency, low gelatinization temperature and normal elongation ratio (1.66 times). Cooked rice texture is as soft as KDML105 and aromatic. It’s suitable for the rainfed area in the Lower North and Center region which need the early rice, good yield and moderate resistance to bacterial leaf blight.

Keywords : rainfed rice, the lower north of Thailand, non-glutinous rice, photoperiod sensitive, early

บทคดยอ ในฤดนาปพนทนานาฝนในเขตภาคเหนอตอนลาง สวนใหญ นา และดนคอนขางอดมสมบรณ

เหมาะสาหรบการปลกขาวไวตอชวงแสงทมศกยภาพในการใหผลผลตสง แตเนองจากพนธขาวทเกษตรกรนยมปลกมกใหผลผลตคอนขางตา และออนแอตอการเขาทาลายของศตรขาว การปรบปรงพนธเพอใหไดขาวผลผลตสง ตานทานตอการเขาทาลายของโรคและแมลง แตยงคงคณภาพในการหงตมรบประทานซงเปนทนยมไว จงเปนอกทางเลอกทสาคญสาหรบเกษตรกร เพอปรบเปลยนพนธขาวใหมคณภาพด ผลผลตเพมขน และเพยงพอตอการบรโภค สายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 เปนขาวทไดจากการผสมสามทางระหวาง KLG88028-22-1-2-2 กบ ลกผสมชวท 1 ของ SPR88096-17-3-2-2 และ IR60 ทศนยวจยขาวพษณโลก ตอมาศนยวจยขาวชยนาท ทาการคดเลอกขาวพนธผสมชวอายท 4-6 ปลกศกษาพนธ เปรยบเทยบผลผลตภายในสถาน ระหวางสถาน และในนาราษฎร รวมทงทดสอบการตอบสนองตอป ยไนโตรเจน ปฏกรยาตอการเขาทาลายของโรคและแมลงทสาคญ ศกษาคณภาพทางกายภาพ เคม หงตม และคณภาพการส ตงแต ป พ.ศ. 2550 เปนตนมา พบวา PSL97060-17-CNT-1-2-1 เปนขาวเจาไวตอชวงแสง อายเบา เกบเกยวประมาณกลางเดอนพฤศจกายน ผลผลตเฉลย 578 กโลกรมตอไร ทรงตนคอนขางตง ตนแขง ไมลมงาย ความสงเฉลย 143 เซนตเมตร นาหนกขาวเปลอก 10.6 กโลกรมตอถง ขาวเปลอก 1,000 เมลด หนก 32.0 กรม เปลอกเมลดสฟาง เมลดขาวกลองยาว 8.18 มลลเมตร กวาง 2.27 มลลเมตร หนา 1.81 มลลเมตร ทองไขนอย ปรมาณอมโลสตา 15.66 เปอรเซนต ความคงตวของแปงสกอยในระดบออน อณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต(1.66 เทา) ขาวหงสกออนนม คลายขาวดอกมะล 105 และมกลนหอม เหมาะสาหรบพนทนาอาศยนาฝนในเขตภาคเหนอตอนลาง และภาคกลาง ทตองการขาวอายเบา ผลผลตด และคอนขางตานทานตอโรคขอบใบแหง

ค าส าคญ : นานาฝน ภาคเหนอตอนลาง ขาวเจา ไวตอชวงแสง อายเบา

http://ipmworld.umn.edu/chapters/heinrich.htm

3


ค าน า

พนทปลกขาวในเขตภาคเหนอตอนลาง 11 จงหวด ไดแก ตาก กาแพงเพชร สโขทย พษณโลก พจตร นครสวรรค อทยธาน เพชรบรณ ลพบร สงหบร และชยนาท ในฤดนาป 2555 มพนทรวมกนทงสน 12,463,213 ไร คดเปนรอยละ 19.17 ของพนทปลกทงประเทศ ไดผลผลตขาวทงหมด รอยละ 23.93 ของทงประเทศ หรอ 6,449,267 ตน โดยผลผลตเฉลยอยท 570 กโลกรมตอไร มากกวา ผลผลตเฉลยของทงประเทศ 445 กโลกรมตอไร อยรอยละ 28.09 (สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2555) จากขอมลดงกลาวนบวาพนทนาในเขตภาคเหนอตอนลางมความสาคญอยางมากตอการผลตขาว ทงเพอการบรโภค การแปรรป การคาขายภายในประเทศ และการสงออก เนองจากมศกยภาพการใหผลผลตตอพนทคอนขางสง แตถาพจารณาเฉพาะพนทนาอาศยนาฝนทมความหลากหลายทางนเวศวทยา ทงนาทดอน นากงลมกงดอน นาลม และนานาทวม พบวาในฤดนาปพนทนาสวนใหญ นา และดนคอนขางอดมสมบรณมากกวาพนทอนๆ มศกยภาพในการใหผลผลตสง เหมาะสมอยางมากสาหรบปลกขาวไวตอชวงแสงทมคณภาพดไวเพอการบรโภค แตปญหาทพบกลบกลายเปนวาพนธขาวทเกษตรกรนามาปลก มงเนนไปทความนยมในการบรโภค ความตองการของตลาด รานคา ผประกอบการ และโรงสเพยงอยางเดยว โดยไมไดคานงถงผลตทคอนขางตา รวมทงความออนแอตอการเขาทาลายของโรคและแมลงศตรขาว ทาใหในแตละปผลผลตทไดเกดความเสยหาย และไมเพยงพอกบความตองการ ดงนนการปรบปรงพนธขาวเพอใหไดผลผลตสง ตานทานตอการเขาทาลายของโรคและแมลง แตยงคงคณภาพในการหงตมรบประทานซงเปนทนยมไว จงเปนอกทางเลอกทสาคญ สาหรบเกษตรกรในการปรบเปลยนพนธขาว เพอใหไดขาวทมคณภาพด ผลผลตเพมขน และเพยงพอกบความตองการ

ศนยวจยขาวชยนาท จงไดดาเนนการปรบปรงพนธขาวโดยการคดเลอกสายพนธ ปลกทดสอบผลผลต การตอบสนองตอป ยไนโตรเจน ทดสอบความตานทานตอโรคและแมลงทสาคญ ศกษาคณภาพทางกายภาพ เคม การส การหงตมรบประทาน และศกษาขอมลตางๆ เพอใหไดพนธขาวคณภาพด ผลผลตสง ตานทานตอการเขาทาลายของโรคและแมลง เหมาะสมกบสภาพพนท รวมทงตอบสนองกบความตองการของเกษตรกร รานคา ผประกอบการ โรงส และผบรโภค

อปกรณและวธการ 1. การผสมพนธ ขาว โดยวธ Clip method เพอสรางความแปรปรวนในขาวพนธผสม

โดยประมาณวนออกดอก หรออายการออกดอกของพนธพอ-แมใหพรอมกน แลวทาการผสมขามระหวางพนธ/สายพนธ จนไดเมลดขาวทผสมตด เพอนาไปปลกเปนขาวพนธผสมชวอายท 1 ตอไป

2. การคดเลอกสายพนธขาว โดยปลกขาวพนธผสมชวอายท 1 และ 2 แบบหม (bulk population) ระยะปลก 25 x 25 เซนตเมตร 1 ตนตอจบ เรมจากนาขาวพนธผสมชวอายท 1 ทไดจากการผสมขามระหวางพนธ/สายพนธ มาปลกคผสมละ 1 แถว ยาว 5 เมตร เกบเกยวแบบรวม เพอปลกเปนขาวพนธผสมชวอายท 2 ในฤดถดไป สาหรบขาวพนธผสมชวอายท 2 ปลกเปนแปลงใหญ คผสมละ 3,000-5,000 ตน ยาว แถวละ 5 เมตร คดเลอกขาวทมลกษณะทรงตนทด กอตง ตนแขง ใบธงตงตรง ใบมขนาดใหญ ความสงปานกลาง ขนาด

4


และรปรางเมลดไดมาตรฐาน หรอตามวตถประสงคของแตละคผสม แยกเปนกอๆ ละ 1 สายพนธ โดยนาเมลดบางสวนของแตละสายพนธไปกะเทาะ เพอคดเลอกเฉพาะสายพนธทมทองไขนอย ขนาด และรปรางเมลดขาวกลองไดมาตรฐาน แลวนาไปปลกเพอคดเลอกสายพนธขาวทมลกษณะดแบบสบประวต (pedigree selection) ในประชากรขาวพนธผสมชวท 3, 4 และ 5 โดยปลกแยกเปนสายพนธ ๆ ละ 1 แถว ยาว 5 เมตร ระยะปกดา 25 x 25 เซนตเมตร ปลก 1 ตนตอจบ สวนประชากรขาวพนธผสมชวท 6 ปลกแยกสายพนธ ๆ ละ 2 แถว ทาการคดเลอกขาวทมลกษณะดเชนเดยวกบทดาเนนการในขาวพนธผสมชวท 2 บนทกขอมล และจานวนสายพนธทไดคดเลอกไวในแตละชวอาย

3. การศกษาพนธขาว โดยนาขาวพนธผสมทคดเลอกไดจากขาวพนธผสมชวอายท 6 หรอทอยตวแลว มาปลกโดยวธปกดาสายพนธละ 4 แถว ยาว 5 เมตร ระยะปกดา 25 x 25 เซนตเมตร ปลก 1 ตนตอจบ เพอศกษาลกษณะตางๆ ของพนธ และแบงเมลดพนธเพอทดสอบปฏกรยาตอโรคไหมในสภาพ Upland short row ปฏกรยาตอโรคขอบใบแหง และทดสอบปฏกรยาตอเพลยกระโดดสนาตาล หลงจากทราบขอมลปฏกรยาของสายพนธขาวแลว นาคะแนนการเปนโรค และแมลงตามแบบ Standard Evaluation System ไปประกอบการคดเลอกสายพนธขาวอกครงหนง บนทกขอมล และจานวนสายพนธทไดคดเลอกไว

4. การเปรยบเทยบผลผลต โดยวางแผนการทดลองแบบ randomized complete block design (RCB) จานวน 4 ซา โดยแบงการทดลองตามอายขาวเปนขาวอายเบา ออกดอกไมเกนวนท 31 ตลาคม หรออายปานกลาง ออกดอกตงแตวนท 1-30 พฤศจกายน หรออายหนก ออกดอกตงแตวนท 1 ธนวาคม เปนตนไป การเปรยบเทยบผลผลตภายในสถาน และระหวางสถาน จดการทดลองละประมาณ 18-22 สายพนธ ขนาดแปลงยอย 1.25 x 5.00 เมตร การเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร จดการทดลองละ 8-10 สายพนธ ขนาดแปลงยอย 4.00 x 5.00 เมตร ระยะปกดา 25 x 25 เซนตเมตร ใสป ยรองพนอตรา 3-6-6 กโลกรม N-P2O5-K2O ตอไร และป ยแตงหนาอตรา 3-0-0 กโลกรม N-P2O5-K2O ตอไร การใชสารเคมปองกนกาจดวชพชและสารเคมปองกนและกาจดศตรขาว ใหพจารณาตามความจาเปน บนทกขอมล ลกษณะรปแบบทรงตน การแตกกอ วนออกดอก ความสง การลม การทาลายของโรค-แมลงทเกดขนในแปลงทดลอง เมอขาวสกแก การเปรยบเทยบผลผลตภายในสถาน และระหวางสถานเกบเกยว 3 แถวกลาง และเวนหวทายขางละ 1 แถว หรอ 0.75 x 4.50 เมตร การเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎรเกบเกยว 2.00 x 4.00 เมตร นามาชงนาหนกผลผลต วดความชน วเคราะหคณภาพทางเคม และกายภาพของเมลด รวมทงวเคราะหขอมลทางสถตโดยใช IRRISTAT Version 3

5. การทดสอบเสถยรภาพผลผลต โดยดาเนนการปลกเปรยบเทยบผลผลตขาว ทศนยวจยขาวชยนาท ศนยวจยขาวพษณโลก ศนยวจยขาวลพบร ศนยวจยขาวปทมธาน ศนยวจยขาวสพรรณบร ศนยวจยขาวราชบร ศนยวจยขาวคลองหลวง และศนยวจยขาวฉะเชงเทรา แลวนาผลผลตเฉลยของขาวในแตละสถานท มาคานวณหาเสถยรภาพในการใหผลผลต โดยคาสมประสทธรเกรสชนเสนตรง (bi) ทคานวณไดเปนรเกรสชนของผลผลตเฉลยของขาวแตละพนธบนคาเฉลยผลผลตของขาวในแตละสภาพแวดลอม ถาคา bi เทากบ 1 หรอทไมแตกตางจาก 1 ทางสถต หมายถงขาวสายพนธนเสถยรภาพผลผลตด สามารถนาไปปลกในพนทตางๆ

5


ไดอยางกวางขวาง (wide adaptation) ความแปรปรวนของสภาพแวดลอมมผลกระทบนอย ถา bi มคามากกวา 1 แสดงวาสายพนธนนมผลผลตสงกวาในสภาพแวดลอมทด แตใหผลผลตตากวาในสภาพแวดลอมทเลว จดเปนสายพนธขาวทสามารถปรบตวเขากบสภาพแวดลอมแบบเฉพาะเจาะจง (specific adaptation) หาก bi มคานอยกวา 1 แสดงวาสายพนธนนใหผลผลตสงกวาในสภาพแวดลอมทเลว แตใหผลผลตตากวาในสภาพแวดลอมทด ถอวาเปนพนธทสามารถปรบตวเขากบสภาพแวดลอม แบบเฉพาะเจาะจงเชนกน แตถา bi มคานอยกวา 1 แลวยงมผลผลตเฉลยตา มกเปนสายพนธทไมเปนทตองการ อยางไรกตาม พนธทมเสถยรภาพด ตองเปนพนธทใหผลผลตสง และมคา bi เทากบ 1 หรอมคาใกลเคยงเทานน ตามวธของ Finlay and Wilkinson (1963)

6. การทดสอบการตอบสนองตอป ยไนโตรเจน โดยปลกขาวสายพนธดเดน จานวน 8 พนธ/สายพนธ แบงเปน 2 กลม คอ กลมสายพนธขาวอายเบา และอายหนก ในแตละกลมมสายพนธดเดน 3 สายพนธ และขาวพนธดเพอเปรยบเทยบ 1 พนธ โดยวางแผนการทดลองแบบ randomized complete block design (RCB) จานวน 4 ซา ระยะปกดา 25 x 25 เซนตเมตร ใสป ยไนโตรเจนในอตรา 0 4 8 12 และ 16 กโลกรมไนโตรเจนตอไร โดยแบงใส 2 ครง ครงแรกประมาณ 10 วนหลงปกดา ครงทสองทระยะกาเนดชอดอก (PI) ทกกรรมวธใสป ยฟอสฟอรส 6 กโลกรม (P2O5)/ ไร และใสป ยโปแตสเซยม 6 กโลกรม (K2O)/ไร รวมดวย โดยใสทงหมดพรอมป ยไนโตรเจนครงแรก บนทกขอมลคณสมบตของดนกอนการทดลอง ความสง การแตกกอ และผลผลต เพอพจารณารปแบบการตอบสนองตอป ยไนโตรเจนของขาวแตละสายพนธ

7. การทดสอบปฏกรยาของพนธขาวตอการเขาทาลายของโรคไหม โดยเตรยมแปลงปลกขนาดกวาง 1.25 เมตร ความยาวตามสภาพพนทปลก ใหแปลงดานทอยเหนอลม 1 แปลง เปนแปลงดกโรคตามธรรมชาต โรยขาวพนธออนแอตอโรคไหม คอ ขาวตาแหง 17 เปนแถวตามความยาวของแปลงขวางทางลม โดยปลกกอนขาวพนธทดสอบ รอจนขาวเรมแสดงอาการของโรคไหม จงปลกขาวทดสอบ โดยโรยเมลดพนธขาว สายพนธละ 1 แถว ยาว 50 เซนตเมตร ระยะหางระหวางแถว 10 เซนตเมตร ทกๆ 2 สายพนธของขาวทดสอบ โรยขาวพนธขาวตาแหง 17 ซงเปนพนธออนแอมาตรฐาน สาหรบเปรยบเทยบ และทก 10 สายพนธของขาวทดสอบ โรยขาวพนธขาวตาแหง 17 จานวน 1 แถว สลบกบพนธหางย 71 ซงเปนพนธตานทานมาตรฐานสาหรบเปรยบเทยบ 1 แถว แลวตามดวยขาวตาแหง 17 อก 1 แถว รอบแปลงทง 4 ดาน โรยขาวพนธออนแอ ดานเหนอลม 3 แถว และใตลม 2 แถว ใสป ยไนโตรเจนในรปยเรย อตรา 20 กโลกรมตอไร โดยแบงใสทกสปดาหตดกน 3 สปดาห เรม 1 สปดาหหลงปลก และใสป ยฟอสฟอรส ในรปทรปเปลซปเปอรฟอสเฟต อตรา 10 กโลกรมตอไร ครงเดยวหลงปลก 1 สปดาห ใหนาแบบเปนละออง วนละ 3 ครง ครงละ 30 นาท บนทกขอมลความรนแรงของโรคไหมเมอขาวอายได 30 วน หรอขาวพนธออนแอแสดงอาการเปนโรค ตามมาตรฐาน Standard Evaluation System for Rice (SES) ของ IRRI (1996)

8. การทดสอบปฏกรยาของพนธขาวตอการเขาทาลายของโรคขอบใบแหง โดยปกดาขาวทดสอบอาย 25 วน ซงปลกแบบ Systematic arrangement เปนแถว สายพนธละ 2 แถวๆ ละ 10 กอๆ ละ 2 ตน ทระยะปลก 25x25 เซนตเมตร ทกๆ 10 สายพนธ ปลกพนธขาวตานทานมาตรฐาน ไดแก กข7 และพนธขาว

6


ออนแอมาตรฐาน ไดแก กข9 ใสป ยอตรา 18-6-0 กโลกรม N-P2O5-K2O ตอไร โดยแบงใสกอนปกดาในรปของแอมโมเนยมฟอสเฟต (16-20-0) อตรา 4.8-6-0 กโลกรม N-P2O5-K2O ตอไร หลงปกดา 20 และ 40 วนใสป ยในรปของแอมโมเนยมซลเฟต อตรา 6.6-0-0 กโลกรม N-P2O5-K2O ตอไร เตรยมเชอแบคทเรยสาเหตโรคโดยเลยงบนอาหารวน PPA (Potato Peptone Agar) เปนเวลา 48 ชวโมง ทอณหภมหอง จากนนเตรยมสารละลายเชอ (bacterial suspension) อตราความเขมขนท 108 เซลล ปลกเชอแบคทเรย (inoculation) เมอขาวอายประมาณ 45 วนหลงปกดา โดยวธการตดใบขาว (clipping method) คอ จมกรรไกรในสารละลายเชอ และนามาตดปลายใบขาว โดยตดตาจากปลายใบประมาณ 2 เซนตเมตร บนทกขอมล และตรวจผลการทดลองหลงปลกเชอ 3 สปดาห ตามมาตรฐาน Standard Evaluation System for Rice (SES) ของ IRRI (1996)

9. การทดสอบปฏกรยาของพนธขาวตอการเขาทาลายของเพลยกระโดดสนาตาล โดยทาการเลยงเพลยกระโดดสนาตาลใหไดปรมาณมากดวยขาวพนธออนแอ เชน TN1 หรอ กข7 และปลกขาวสายพนธตางๆ ทตองการทดสอบลงในกระบะไมขนาด 45 x 60 x 10 เซนตเมตร ซงบรรจดนหนาประมาณ 5 เซนตเมตร โรยเมลดขาวเปนแถวแลวถอนใหเหลอแถวละ 20 ตน แตละแถวหางกนประมาณ 5 เซนตเมตร ใชขาวพนธ TN1 และ PTB33 เปนพนธออนแอ และพนธตานทานมาตรฐาน ตามลาดบ นาพนธ/สายพนธขาวจากแปลงเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน และในนาราษฎร ทาการทดลอง 3 ซา สวนพนธ/สายพนธขาวจากขนตอนการเปรยบเทยบผลผลตภายในสถาน ทดลองเพยงซาเดยว การปลกขาวซาท 1 เรยงลาดบตามหมายเลขขาว สวนซาท 2 และ 3 ใชวธการสมจนหมดพนธขาว หลงจากขาวงอกแลว 7 วน จงปลอยตวออนเพลยกระโดดสนาตาลวย 2-3 ลงบนกลาขาวเฉลยแลวประมาณ 5-8 ตวตอตน บนทกขอมลหลงจากปลอยแมลงแลว 7-10 วน หรอเมอตนขาวออนแอมาตรฐานแหงตายจงตรวจผลการทดลองโดยใช Standard Evaluation System for Rice (SES) ของ IRRI (1996)

10. การทดสอบปฏกรยาของพนธขาวตอการเขาทาลายของเพลยกระโดดหลงขาว โดยทาการเลยงเพลยกระโดดหลงขาวใหไดปรมาณมากดวยขาวพนธออนแอ เชน TN1 หรอ กข7 และปลกขาวสายพนธตางๆ ทตองการทดสอบลงในกระบะไมขนาด 45 x 60 x 10 เซนตเมตร ซงบรรจดนหนาประมาณ 5 เซนตเมตร โรยเมลดขาวเปนแถวแลวถอนใหเหลอแถวละ 20 ตน แตละแถวหางกนประมาณ 5 เซนตเมตร ใชขาวพนธ TN1 และ PTB33 เปนพนธออนแอ และพนธตานทานมาตรฐาน ตามลาดบ นาพนธ /สายพนธขาวจากแปลงเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน และในนาราษฎร ทาการทดลอง 3 ซา สวนพนธ/สายพนธขาวจากขนตอนการเปรยบเทยบผลผลตภายในสถาน ทดลองเพยงซาเดยว การปลกขาวซาท 1 เรยงลาดบตามหมายเลขขาว สวนซาท 2 และ 3 ใชวธการสมจนหมดพนธขาว หลงจากขาวงอกแลว 7 วน จงปลอยตวออนเพลยกระโดดสหลงขาววย 2-3 ลงบนกลาขาวเฉลยแลวประมาณ 5-8 ตวตอตน บนทกขอมลหลงจากปลอยแมลงแลว 7-10 วน หรอเมอตนขาวออนแอมาตรฐานแหงตายจงตรวจผลการทดลองโดยใช Standard Evaluation System for Rice (SES) ของ IRRI (1996)

11. การศกษาคณภาพทางกายภาพ เคม หงตม รบประทาน และคณภาพการส โดยนาเมลดพนธขาวจากแปลงเปรยบเทยบผลผลตมาวเคราะหคณภาพทางกายภาพ ไดแก สของขาวเปลอก สของขาวกลอง

7


ขนาดรปรางเมลดของขาวเปลอก ขาวกลอง และขาวสาร ทองไข ความใสขนของขาวสาร นาหนก 1,000 เมลด และนาหนกขาวเปลอกตอถงทความชน 14 เปอรเซนต คณภาพการส เชน เปอรเซนตขาวเตมเมลด และตนขาว แกลบ รา และขาวหก คณภาพเคม ไดแก ปรมาณอมโลส ความคงตวของแปงสก อณหภมแปงสก อตราการยดตวของขาวสก และความหอม บนทกขอมลคณภาพเมลด และลกษณะตางๆ ไว เพอประกอบการพจารณาคดเลอกสายพนธขาว

12. การศกษาระยะพกตว โดยเกบรวงขาวหลงขาวออกดอก 75-80 เปอรเซนต แลวประมาณ 28-30 วน สายพนธละ 50-60 รวง จดบนทกวนออกดอก วนเกบเกยว และนารวงขาวมาผงแดดประมาณ 3 วน นวดรวม แลวบรรจถงกระดาษ นาไปเกบรกษาในหองทไมมการควบคมอณหภมและความชนสมพทธของบรรยากาศ ตอมาสมเมลดพนธขาวภายหลงการเกบเกยวมาทดสอบความงอกทก ๆ 7 วน บนทกเปอรเซนตความงอกจนกวาจะมความงอกมากกวา 80 เปอรเซนต จงถอวาสนสดระยะเวลาพกตว

ผลการทดลองและวจารณ 1. การผสมและการคดเลอกพนธ สายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 ไดจากการผสมสามทาง

ระหวาง สายพนธ KLG88028-22-1-2-2 กบลกผสมชวท 1 ของ สายพนธ SPR88096-17-3-2-2 และ IR60 ทศนยวจยขาวพษณโลก ในป พ.ศ. 2540 ตอมาศนยวจยขาวชยนาท ทาการคดเลอกขาวพนธผสมชวท 4-6 ศกษาพนธ และปลกเปรยบเทยบผลผลตภายในสถาน ระหวางป พ.ศ. 2543-2549 นาเขาปลกเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน ทศนยวจยขาวชยนาท ศนยวจยขาวพษณโลก ศนยวจยขาวลพบร ศนยวจยขาวปทมธาน ศนยวจยขาวสพรรณบร ศนยวจยขาวราชบร ศนยวจยขาวคลองหลวง และศนยวจยขาวฉะเชงเทรา ในป พ.ศ. 2550-2556 ปลกเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร ในป พ.ศ. 2552-2556 ทแปลงเกษตรกรจงหวดชยนาท อทยธาน สโขทย ตาก ลพบร และสงหบร รวมทงทดสอบการตอบสนองตออตราป ยไนโตรเจน ทศนยวจยขาวชยนาท ศนยวจยขาวพษณโลก ศนยวจยขาวลพบร พรอมทงทดสอบปฏกรยาของพนธขาวตอการเขาทาลายของโรคและเมลงทสาคญ การศกษาคณภาพทางกายภาพ เคม หงตม และคณภาพการส ป พ.ศ. 2551-2556

2. การเปรยบเทยบผลผลตขาวนาน าฝนภายในสถาน ฤดนาป 2549 ท ศนยวจยขาวชยนาท พบวา สายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 ใหผลผลต 726 กโลกรมตอไร สงกวา ขาวดอกมะล 105 ทใหผลผลต 654 กโลกรมตอไร คดเปนรอยละ 11 (ตารางท 1)

3. การเปรยบเทยบผลผลตขาวนาน าฝนระหวางสถาน ฤดนาป 2551-2555 ท ศนยวจยขาวชยนาท ศนยวจยขาวพษณโลก และศนยวจยขาวลพบร พบวา ฤดนาป 2551 สายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 ใหผลผลต 511 กโลกรมตอไร สงกวา กข15 และขาวดอกมะล 105 ทใหผลผลต 402 และ 467 กโลกรมตอไร คดเปนรอยละ 27 และ 9 ตามลาดบ ฤดนาป 2552 ใหผลผลต 694 กโลกรมตอไร สงกวา กข15 และขาวดอกมะล 105 ทใหผลผลต 646 และ 440 กโลกรมตอไร คดเปนรอยละ 7 และ 58 ตามลาดบ ฤดนาป 2553 ใหผลผลต 530 กโลกรมตอไร สงกวา ขาวดอกมะล 105 ทใหผลผลต 458 กโลกรมตอไร

8


คดเปนรอยละ 16 ฤดนาป 2554 ใหผลผลต 646 กโลกรมตอไร สงกวา ขาวเจาหอมพษณโลก 1 ทใหผลผลต 580 กโลกรมตอไร คดเปนรอยละ 11 และฤดนาป 2555 ใหผลผลต 550 กโลกรมตอไร สงกวา ขาวเจาหอมพษณโลก 1 และขาวดอกมะล 105 ทใหผลผลต 514 และ 521 กโลกรมตอไร คดเปนรอยละ 7 และ 6 ตามลาดบ (ตารางท 2)

4. การเปรยบเทยบผลผลตขาวนาน าฝนในนาราษฏร ฤดนาป 2551-2555 ท ทแปลงเกษตรกรจงหวดชยนาท อทยธาน สโขทย ตาก ลพบร และสงหบร พบวา ฤดนาป 2551 สายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1ใหผลผลตเฉลย 529 กโลกรมตอไร สงกวา ขาวดอกมะล 105 ทใหผลผลต 434 กโลกรมตอไร คดเปนรอยละ 22 ฤดนาป 2552 ใหผลผลตเฉลย 591 กโลกรมตอไร สงกวา ขาวดอกมะล 105 ทใหผลผลต 526 กโลกรมตอไร คดเปนรอยละ 12 ฤดนาป 2553 ใหผลผลตเฉลย 600 กโลกรมตอไร สงกวา ขาวดอกมะล 105 ทใหผลผลต 510 กโลกรมตอไร คดเปนรอยละ 18 ฤดนาป 2554 ใหผลผลตเฉลย 593 กโลกรมตอไร สงกวา ขาวดอกมะล 105 ทใหผลผลต 468 กโลกรมตอไร คดเปนรอยละ 27 และฤดนาป 2555 ใหผลผลตเฉลย 517 กโลกรมตอไร ตากวา ขาวดอกมะล 105 ทใหผลผลต 585 กโลกรมตอไร คดเปนรอยละ 12 (ตารางท 3)

5. การทดสอบเสถยรภาพผลผลตของขาวนาน าฝน ฤดนาป 2551-2555 ทศนยวจยขาวชยนาท ศนยวจยขาวพษณโลก ศนยวจยขาวลพบร ศนยวจยขาวปทมธาน ศนยวจยขาวสพรรณบร ศนยวจยขาวราชบร ศนยวจยขาวคลองหลวง และศนยวจยขาวฉะเชงเทรา พบวา ฤดนาป 2551 สายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 ใหผลผลตเฉลย 671 กโลกรมตอไร สงกวา กข15 และขาวดอกมะล 105 ทใหผลผลต 532 และ 505 กโลกรมตอไร ตามลาดบ ฤดนาป 2552 ใหผลผลตเฉลย 548 กโลกรมตอไร สงกวา กข15 และขาวดอกมะล 105 ทใหผลผลต 428 และ 462 กโลกรมตอไร ตามลาดบ ฤดนาป 2553 ใหผลผลต 639 กโลกรมตอไร สงกวา ขาวเจาหอมพษณโลก 1 และขาวดอกมะล 105 ทใหผลผลต 594 และ 474 กโลกรมตอไร ตามลาดบ ฤดนาป 2554 ใหผลผลต 644 กโลกรมตอไร สงกวา ขาวเจาหอมพษณโลก 1 และขาวดอกมะล 105 ทใหผลผลต 593 และ 611 กโลกรมตอไร ตามลาดบ และฤดนาป 2555 ใหผลผลต 596 กโลกรมตอไร สงกวา ขาวเจาหอมพษณโลก 1 และขาวดอกมะล 105 ทใหผลผลต 544 และ 563 กโลกรมตอไร ตามลาดบ จากคาสมประสทธรเกรสชน (bi) พบวา ฤดนาป 2551 2552 และ 2555 สายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 มคา bi ไมแตกตางจาก 1 แสดงวามเสถยรภาพในการใหผลผลตด สามารถปรบตวดในหลายสภาพแวดลอม แตในฤดนาป 2553 และ 2554 มคา bi ตากวา 1 แสดงวาใหผลผลตสงกวาในสภาพแวดลอมทเลว แตใหผลผลตตากวาในสภาพแวดลอมทด ถอวาสามารถปรบตวเขากบสภาพแวดลอมแบบเฉพาะเจาะจง เมอนาขอมลทง 5 ปมาเฉลยพบวา ใหผลผลต 620 กโลกรมตอไร มากกวาขาวดอกมะล 105 ทใหผลผลต 523 กโลกรมตอไร คดเปนรอยละ18 (ตารางท 4)

6. การตอบสนองตอปยไนโตรเจน ฤดนาป 2554-2555 ทศนยวจยขาวชยนาท ศนยวจยขาวพษณโลก และศนยวจยขาวลพบร พบวา ฤดนาป 2554 ท ศนยวจยขาวพษณโลก และศนยวจยขาวลพบร สายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 ไมมการตอบสนองตออตราป ยไนโตรเจน และฤดนาป 2555 ทศนยวจยขาวพษณโลก มการตอบสนองอตราป ยสงสดท 8-6-6 ใหผลผลต 690 กโลกรมตอไร แตกตางทางสถต

9


จากอตราป ย 0-6-6 ทใหผลผลต 524 กโลกรมตอไร ทศนยวจยชยนาท อตราป ยทใหผลผลตสงสดคอ 12-6-6 ใหผลผลต 557 กโลกรมตอไร ทศนยวจยขาวลพบร มรปแบบการตอบสนองไมแนนอน อตราป ยทใหผลผลตสงสดคอ 16-6-6 ใหผลผลต 523 กโลกรมตอไร (ตารางท 5)

7. การทดสอบปฏกรยาตอโรคขาว โรคไหม (Pyricularia grisea Sacc.) ทศนยวจยขาวชยนาท สายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1

มปฏกรยาคอนขางออนแอ (MS) ถงตานทานมาก (HR) ตอเชอสาเหตโรคไหม สวนทศนยวจยขาวพษณโลก มปฏกรยาคอนขางออนแอ (MS) ถงคอนขางตานทาน (MR) และทศนยวจยขาวลพบร ออนแอ (S) ถงตานทาน (R) (ตารางท 6 )

โรคขอบใบแหง (Xanthomonas campestris pv. oryzae) ทศนยวจยขาวชยนาท สายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 มปฏกรยาออนแอ (S) ถงคอนขางตานทาน (MR) สวนทศนยวจยขาวพษณโลก มปฏกรยาคอนขางออนแอ (MS) ถงคอนขางตานทาน (MR) (ตารางท 6 )

8. การทดสอบปฏกรยาตอแมลงศตรขาว เพลยกระโดดสน าตาล (Nilaparvata lugens (Stål)) ขาวสายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1

มความตานทานตอเพลยกระโดดสนาตาลอยในระดบออนแอ (S) ถงคอนขางออนแอ (MS) ทศนยวจยขาวชยนาท สวนทศนยวจยขาวพษณโลก อยในระดบคอนขางออนแอ (MS) ถงคอนขางตานทาน (MR) และทศนยวจยขาวลพบร อยในระดบคอนขางออนแอ (MS) (ตารางท 7)

เพลยกระโดดหลงขาว (Sgatella furcifera Horvath) ทดสอบทศนยวจยขาวพษณโลก มปฏกรยาออนแอ (S) ถงคอนขางออนแอ (MS) (ตารางท 7)

9. คณภาพเมลดทางกายภาพและคณภาพการส เปนขาวเจาเมลดยาว เมลดขาวเปลอกสฟาง ขนาดยาว 10.70 ±0.42 มลลเมตร กวาง 2.72±0.07 มลลเมตร หนา 2.09±0.04 มลลเมตร นาหนก 1,000 เมลด 32.0±2.64 กรม นาหนกขาวเปลอก 10.6±0.72 กโลกรมตอถง เมลดขาวกลองสขาว ขนาดยาว 8.18±0.45 มลลเมตร กวาง 2.27±0.01 มลลเมตร หนา 1.81±0.09 มลลเมตร รปรางเรยว ทองไขนอย 0.26±0.25 (ภาพท 1) คณภาพการสอยในระดบการสด ไดขาวเตมเมลดและตนขาว 50.7±1.20 เปอรเซนต มสวนประกอบขาวสารเมลดยาวมากกวา 7 มลลเมตร อยระหวาง 96-97 เปอรเซนต เมลด 6.60-6.90 มลลเมตร อยระหวาง 3-4 เปอรเซนต ขาวสายพนธนสามารถสเปนขาวสาร 100 เปอรเซนตได (ตารางท 8)

10. คณภาพเมลดทางเคมและการหงตมรบประทาน เปนขาวอมโลสตา (15.66±1.03%) ความคงตวของแปงสกอยในระดบออน มคาการไหลของแปง 90.0±6.36 มลลเมตร คาการสลายตวในดาง 6.2±0.42 คาดคะเนวามอณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.66± 0.66 เทา) ทดสอบโดยประสาทสมผส เมอหงสกคอนขางนมและมกลนหอม (ตารางท 9)

11. ระยะพกตวของเมลด ขาวสายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 มระยะพกตวของเมลด 5-7 สปดาห

10


สรปผลการทดลอง สายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 เปนขาวเจาไวตอชวงแสง อายเบา เกบเกยวประมาณ

กลางเดอนพฤศจกายน ใหผลผลตเฉลย 578 กโลกรมตอไร ความสงเฉลย 143 เซนตเมตร มทรงตนคอนขางตง ตนแขง ไมลมงาย ลาตนและใบมสเขยว ใบตงตรง รวงใหญแนนปานกลาง เปลอกเมลดสฟาง รปรางเรยว นาหนกขาวเปลอก 10.6 กโลกรมตอถง ขาวเปลอก 1,000 เมลด หนก 32.0 กรม เมลดขาวเปลอกยาว 10.70 มลลเมตร กวาง 2.72 มลลเมตร ยาว 2.09 มลลเมตร เมลดขาวกลองยาว 8.18 มลลเมตร กวาง 2.27 มลลเมตร ยาว 1.81 มลลเมตร มทองไขนอย คณภาพทางเคม จดเปนขาวอมโลสตา คอ 15.66 เปอรเซนต ความคงตวของแปงสกอยในระดบออน อณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสก 1.66 เทา ขาวหงสกแลวออนนม คลายกบขาวดอกมะล 105 และเมอหงสกมกลนหอม ระยะพกตว 5-7 สปดาห ขาวพนธนเหมาะสาหรบพนทนาอาศยนาฝนในเขตภาคเหนอตอนลาง และภาคกลาง ทตองการปลกขาวอายเบาทใหผลผลตคอนขางด คอนขางตานทานตอโรคขอบใบแหง และโรคไหม ลกษณะเดน

1. ใหผลผลตเฉลย 578 กโลกรมตอไร สงกวา ขาวดอกมะล 105 (493 กโลกรมตอไร) ประมาณ 5 เปอรเซนต

2.คณภาพเมลดด เมลดขาวกลองยาว 8.18 มลลเมตร รปรางเรยว ทองไขนอย 3. คณภาพทางเคมจดเปนขาวอมโลสตา (15.66 เปอรเซนต) ความคงตวของแปงสกออน อณหภมแปงสกตา

ขาวหงสกแลวออนนม และมกลนหอม 4. คอนขางตานทานตอโรคขอบใบแหง และโรคไหม

พนทแนะน า : นาอาศยนาฝนในเขตภาคเหนอตอนลาง และภาคกลาง ขอควรระวง : คอนขางไมตานทานเพลยกระโดดสนาตาล

ค าขอบคณ

คณะผดาเนนงานขอขอบพระคณ ผบงคบบญชา และทกทานทมสวนชวยใหการดาเนนงานตางๆ สาเรจลลวง ไปไดดวยด

เอกสารอางอง สานกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2555. สถตการเกษตรของประเทศไทย ป 2555. http://www.oae.go.th/

download/download_journal/yearbook55.pdf. [20 มนาคม 2557]. Finlay, K. W. and G. N. Wilkinson. 1958. The analysis of adaptation in a pant-breeding programme.

Australia Joumal of Agricultural Research. 14 : 742-754 IRRI. 1996. Standard evaluation system for rice, 4th edition. The International Rice Research

Institute, Manila, Philippines. 54 p.

11


ตารางท 1 ผลผลตเฉลย (กโลกรมตอไร) และวนออกดอก 50% ของขาวสายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 เปรยบเทยบกบขาวพนธมาตรฐาน จากการเปรยบเทยบผลผลตขาวนานาฝนภายในสถาน ฤดนาป 2549

พนธ/สายพนธ ผลผลต ดชน จานวนรวง/กอ ความสง

(ซม.) วนอายออกดอก 50%

PSL97060-17-CNT-1-2-1 726a 111 11 153 20 ต.ค. ขาวดอกมะล 105 654b 100 10 164 22 ต.ค.

CV (%) 5.8 ทมา : ขอมลจากแปลงเปรยบเทยบผลผลตขาวนานาฝนภายในสถาน ฤดนาป 2549 ท ศนยวจยขาวชยนาท

ตารางท 2 ผลผลตเฉลย (กโลกรมตอไร) ของขาวสายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 เปรยบเทยบกบ

ขาวพนธมาตรฐาน จากการเปรยบเทยบผลผลตขาวนานาฝนระหวางสถาน ฤดนาป 2551-2555

พนธ/สายพนธ PSL CNT LBR เฉลย ดชน จานวนรวง/ กอ

ความสง (ซม.)

วนอายออกดอก 50%

2551 PSL97060-17-CNT-1-2-1 773a 614a นาทวม 694 107 158 11 148 12-19 ต.ค. กข15 830a 463b นาทวม 646 100 13 150 2-6 ต.ค. ขาวดอกมะล 105 339b 541ab นาทวม 440 100 12 162 17-24 ต.ค. CV (%) 14.9 10.3 - 2552 PSL97060-17-CNT-1-2-1 529ab 513a 491b 511 127 109 10 155 9-17 ต.ค. กข15 498b 180b 528ab 402 100 10 154 30 ก.ย.-6 ต.ค. ขาวดอกมะล 105 605a 220b 576a 467 100 10 164 13-16 ต.ค. CV (%) 7.9 11.4 10.8 2553 PSL97060-17-CNT-1-2-1 536b 512a 542a 530 84 116 10 153 10-25 ต.ค. ขาวเจาหอมพษณโลก 1 819a 416a 663a 633 100 9 164 13-20 ต.ค. ขาวดอกมะล 105 547b 219b 607a 458 100 9 167 15-25 ต.ค. CV (%) 10.3 11.9 13.1 2554 PSL97060-17-CNT-1-2-1 611a นาทวม 680a 646 111 98 12 151 10-14 ต.ค. ขาวเจาหอมพษณโลก 1 517ab นาทวม 642ab 580 100 10 159 12-17 ต.ค. ขาวดอกมะล 105 635a นาทวม 684a 660 100 11 160 1-14 ต.ค. CV (%) 8.9 - 8.4 2555 PSL97060-17-CNT-1-2-1 584a 458a 608a 550 107 106 11 148 5-12 ต.ค. ขาวเจาหอมพษณโลก 1 508b 439b 596b 514 100 10 169 8-22 ต.ค. ขาวดอกมะล 105 534ab 545a 484b 521 100 10 171 5-18 ต.ค. CV (%) 6.9 10.7 9.3

หมายเหต : PSL = ศนยวจยขาวพษณโลก CNT = ศนยวจยขาวชยนาท LBR = ศนยวจยขาวลพบร ทมา : ขอมลจากแปลงเปรยบเทยบผลผลตขาวนานาฝนระหวางสถาน ฤดนาป 2550-2555 ท ศนยวจยขาวพษณโลก

ศนยวจยขาวชยนาท ศนยวจยขาวลพบร

12


ตารางท 3 ผลผลตเฉลย (กโลกรมตอไร) ของขาวสายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 เปรยบเทยบกบ ขาวพนธมาตรฐานจากการเปรยบเทยบผลผลตขาวนานาฝนในนาราษฎร ฤดนาป 2551-2555

พนธ/ สายพนธ

อ.บานดานลานหอย จ.สโขทย

อ.เมอง จ.ตาก

อ.สระโบสถ จ.ลพบร

อ.อนทรบร จ.สงหบร/

อ.ชยบาดาล จ.ลพบร

อ.หนองมะโมง/ อ.หนคา จ.ชยนาท

อ.สวางอารมณ/ อ.หนองขาหยาง

จ.อทยธาน เฉลย ดชน

2551 PSL97060-17-CNT-1-2-1 875a 391b 276ab 472a 595a 564a 529 122 ขาวดอกมะล 105 812a 574a 344a 204b 236b 436b 434 100 CV (%) 11.5 13.0 16.7 11.8 14.0 8.6

2552 PSL97060-17-CNT-1-2-1 807a 509b 627a 520a 491a นาทวม 591 112 ขาวดอกมะล 105 544b 642a 605a 545a 294b นาทวม 526 100 CV (%) 7.6 6.6 8.5 11.8 14.4 - 2553 PSL97060-17-CNT-1-2-1 417a 768a 728a 731a 355a นาทวม 600 118 ขาวดอกมะล 105 464a 703a 570a 510b 303a นาทวม 510 100 CV (%) 12.0 14.7 13.1 9.1 11.8 -

2554 PSL97060-17-CNT-1-2-1 766a 690a 503a 311a 793a 496a 593 127 ขาวดอกมะล 105 620b 563b 464a 334a 398b 427a 468 100 CV (%) 9.3 9.1 13.4 13.4 8.1 10.0 2555 PSL97060-17-CNT-1-2-1 579a 737a 678a 209b 444a 455b 517 88 ขาวดอกมะล 105 671a 663a 652a 446a 457a 622a 585 100 CV (%) 12.4 11.0 8.7 9.9 6.9 8.1

ทมา : ขอมลจากแปลงเปรยบเทยบผลผลตขาวนานาฝนในนาราษฎร ฤดนาป 2551-2555 ท ของ ศนยวจยขาวพษณโลก ศนยวจยขาวชยนาท และศนยวจยขาวลพบร

13


ตารางท 4 ผลผลตเฉลย (กโลกรมตอไร) ของขาวสายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 เปรยบเทยบกบ ขาวพนธมาตรฐานจากการทดสอบเสถยรภาพการใหผลผลตขาว ฤดนาป 2551-2555

หมายเหต : PSL = ศนยวจยขาวพษณโลก CNT = ศนยวจยขาวชยนาท LBR = ศนยวจยขาวลพบร PTT = ศนยวจยขาวปทมธาน SPR = ศนยวจยขาวสพรรณบร RBR = ศนยวจยขาวราชบร CCS = ศนยวจยขาวฉะเชงเทรา KLG = ศนยวจยขาวคลองหลวง

ทมา : ขอมลจากแปลงเปรยบเทยบผลผลตขาวนานาฝนระหวางสถาน ฤดนาป 2550-2555 ท ศนยวจยขาวพษณโลก ศนยวจยขาวชยนาท ศนยวจยขาวลพบร ศนยวจยขาวปทมธาน ศนยวจยขาวสพรรณบร ศนยวจยขาวราชบร ศนยวจยขาวฉะเชงเทรา และศนยวจยขาวคลองหลวง

พนธ/สายพนธ PSL CNT LBR PTT SPR RBR CCS KLG เฉลย คาสมประสทธ

(bi)

2551 PSL97060-17-CNT-1-2-1 721 614 นาทวม 584 866 676 594 644 671 1.414ns กข15 890 463 นาทวม 334 484 601 411 545 532 2.879* ขาวดอกมะล 105 339 541 นาทวม 532 468 537 528 591 505 -0.825 * 2552 PSL97060-17-CNT-1-2-1 529 513 491 441 598 609 605 600 548 0.605 ns กข15 498 180 528 213 513 562 474 456 428 1.470 ns ขาวดอกมะล 105 605 220 576 289 500 622 375 512 462 0.982 ns 2553 PSL97060-17-CNT-1-2-1 536 512 542 773 550 759 นาทวม 801 639 0.538* ขาวเจาหอมพษณโลก 1 819 416 663 616 155 831 นาทวม 658 594 1.274 ns ขาวดอกมะล 105 547 219 607 551 120 703 นาทวม 569 474 1.120 ns 2554 PSL97060-17-CNT-1-2-1 611 นาทวม 680 นาทวม 632 644 652 นาทวม 644 0.075* ขาวเจาหอมพษณโลก 1 517 นาทวม 642 นาทวม 684 638 486 นาทวม 593 1.404ns ขาวดอกมะล 105 635 นาทวม 684 นาทวม 614 701 422 นาทวม 611 1.602ns 2555 PSL97060-17-CNT-1-2-1 584 457 580 538 547 656 608 799 596 0.798ns ขาวเจาหอมพษณโลก 1 508 439 596 436 659 628 583 508 544 0.548ns ขาวดอกมะล 105 534 544 526 445 661 720 484 588 563 0.582ns

14


ตารางท 5 การตอบสนองตอป ยไนโตรเจนของขาวสายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 ทศนยวจยขาวพษณโลก ศนยวจยขาวชยนาท และศนยวจยขาวลพบร ป 2554-2555

อตราป ย กโลกรม

ผลผลต (กโลกรม/ไร) PSL CNT LBR

ป 2554 0-6-6 598 - 627 4-6-6 603 - 545 8-6-6 727 - 617

12-6-6 727 - 537 16-6-6 738 - 568 CV (%) 13.3 - 12.8

ป 2555 0-6-6 524b 450ab 383b 4-6-6 643a 455ab 512a 8-6-6 690a 485ab 506a

12-6-6 683a 557a 487b 16-6-6 660a 525ab 523a CV (%) 11.2 13.6 10.6

หมายเหต : PSL = ศนยวจยขาวพษณโลก CNT = ศนยวจยขาวชยนาท LBR = ศนยวจยขาวลพบร ทมา : ขอมลจากแปลงทดสอบการตอบสนองตออตราป ยไนโตรเจน ฤดนาป 2554-2555 ท ศนยวจยขาวพษณโลก

ศนยวจยขาวชยนาท และศนยวจยขาวลพบร

15


ตารางท 6 ปฏกรยาของขาวสายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 ตอโรคทสาคญของขาว เปรยบเทยบกบ ขาวพนธขาวดอกมะล 105 ฤดนาป 2550-2555

พนธ/สายพนธ โรคไหม โรคขอบใบแหง

PSL CNT LBR PSL CNT

2550 PSL97060-17-CNT-1-2-1 MS - S MS - ขาวดอกมะล 105 HS - S HS - 2551 PSL97060-17-CNT-1-2-1 MS HR MS MR - ขาวดอกมะล 105 HS S HS MS - 2552 PSL97060-17-CNT-1-2-1 MS HR - MS MS ขาวดอกมะล 105 HS HS - S HS 2553 PSL97060-17-CNT-1-2-1 MS MS R MR S ขาวดอกมะล 105 HS HS HS MS HS 2554 PSL97060-17-CNT-1-2-1 MS - - MR - ขาวดอกมะล 105 - - - - - 2555 PSL97060-17-CNT-1-2-1 MR MR - - MR ขาวดอกมะล 105 HS HS - - S

หมายเหต : PSL = ศนยวจยขาวพษณโลก CNT = ศนยวจยขาวชยนาท LBR = ศนยวจยขาวลพบร HR = ตานทานสง R = ตานทาน MR = คอนขางตานทาน MS = คอนขางออนแอ S = ออนแอ HS = ออนแอมาก

ทมา : ขอมลจากแปลงเปรยบเทยบผลผลตขาวนานาฝนภายในสถาน ระหวางสถาน และในนาราษฎร ฤดนาป 2550-2555 ของ ศนยวจยขาวพษณโลก ศนยวจยขาวชยนาท และศนยวจยขาวลพบร

16


ตารางท 7 ปฏกรยาของขาวสายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 ตอแมลงศตรขาวทสาคญเปรยบเทยบกบ ขาวพนธขาวดอกมะล 105 ฤดนาป 2550-2555

พนธ/สายพนธ เพลยกระโดดสนาตาล เพลยกระโดดหลงขาว

PSL CNT LBR PSL

2550 PSL97060-17-CNT-1-2-1 MS - - ขาวดอกมะล 105 MS - - 2551 PSL97060-17-CNT-1-2-1 MS - - MS ขาวดอกมะล 105 MS - - MS 2552 PSL97060-17-CNT-1-2-1 MR - - MS ขาวดอกมะล 105 MS - - MS 2553 PSL97060-17-CNT-1-2-1 MR S MS S ขาวดอกมะล 105 MS HS HS HS 2554 PSL97060-17-CNT-1-2-1 MR MS - MS ขาวดอกมะล 105 MS S - S 2555 PSL97060-17-CNT-1-2-1 MS S - S ขาวดอกมะล 105 S HS - S

หมายเหต : PSL = ศนยวจยขาวพษณโลก CNT = ศนยวจยขาวชยนาท LBR = ศนยวจยขาวลพบร

HR = ตานทานสง R = ตานทาน MR = คอนขางตานทาน MS = คอนขางออนแอ S = ออนแอ HS = ออนแอมาก

ทมา : ขอมลจากแปลงเปรยบเทยบผลผลตขาวนานาฝนภายในสถาน ระหวางสถาน และในนาราษฎร ฤดนาป 2550-2555 ของ ศนยวจยขาวพษณโลก ศนยวจยขาวชยนาท และศนยวจยขาวลพบร

17


ตารางท 8 คณภาพเมลดทางกายภาพของขาวสายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 เปรยบเทยบกบ ขาวพนธขาวดอกมะล 105

หมายเหต : 1/คาทองไข : 0-1.0 = มลกษณะการเปนทองไขนอย 1.1-1.5 = มลกษณะการเปนทองไขปานกลาง 1.6-1.9 = มลกษณะการเปนทองไขคอนขางมาก 2.0-5.0 = มลกษณะการเปนทองไขมาก

2/คณภาพการส : ดมาก = สไดขาวเตมเมลดและตนขาวมากกวา 50%

ด = สไดขาวเตมเมลดและตนขาวมากกวา 40-50% ปานกลาง = สไดขาวเตมเมลดและตนขาวมากกวา 31-39% ตา = สไดขาวเตมเมลดและตนขาวนอยกวา 30%

ทมา : ขอมลจากหองปฏบตการหลงการเกบเกยว ท ศนยวจยขาวพษณโลก ทดสอบพนธ/สายพนธจากแปลง เปรยบเทยบผลผลตขาวนานาฝนในนาราษฎร ชดอายเบา ฤดนาป 2555 ท อาเภอหนองมะโมง จงหวดชยนาท และอาเภอหนองขาหยาง จงหวดอทยธาน

คณภาพเมลดทางกายภาพ PSL97060-17-CNT-1-2-1 ขาวดอกมะล 105

ส : ขาวเปลอก ฟาง ฟาง : ขาวกลอง ขาว ขาว ขนาดเมลด (มลลเมตร) : ขาวเปลอก ยาว 10.70±0.42 10.30±0.14 กวาง 2.72±0.07 2.62±0.08 หนา 2.09±0.04 1.98±0.05 : ขาวกลอง ยาว 8.18±0.45 7.51±0.06 กวาง 2.27±0.01 2.14±0.06 หนา 1.81±0.09 1.73±0.06 อตราสวน ความยาว/ความกวาง ของขาวกลอง 3.60±0.17 3.51±0.07 รปราง เรยว เรยว คาทองไข1/ 0.26±0.25 0.26±0.07 นาหนกขาวเปลอก : 1,000 เมลด (กรม) 32.0±2.64 26.9±2.81 : กโลกรม/ถง 10.6±0.72 10.4±0.75 คณภาพการส2/ (ขาวเตมเมลดและตนขาว) 50.7±1.20 53.9±4.88 ความยาวเมลดขาวสาร >7.00 มลลเมตร 96-97 54-88

6.60-6.90 มลลเมตร 3-4 12-34 6.20-6.50 มลลเมตร 0 0-11 <6.20 มลลเมตร 0 0-1

18


ตารางท 9 คณสมบตทางเคมของขาวสายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 เปรยบเทยบกบขาวพนธขาวดอกมะล 105

คณสมบตทางเคม PSL97060-17-CNT-1-2-1 ขาวดอกมะล 105

ปรมาณอมโลส (%)1/ 15.66±1.03 14.55±0.44 ความคงตวของแปงสก (มลลเมตร) 2/ 94.5±6.36 92.0±1.41 การสลายเมลดในดาง (1.7%KOH) 3/ 6.20±0.42 7.00±0.00 อณหภมแปงสก ตา ตา อตราการยดตวของแปงสก4/ 1.62±0.06 1.80±0.01

ความหอม + +

หมายเหต : 1/ปรมาณอมโลส : ตา = มปรมาณนอยกวา 20% ปานกลาง = มปรมาณ 20-25%

สง = มปรมาณ 25-34% 2/ความคงตวของแปงสก : แปงสกแขง = ระยะทางการไหลตากวา 40 มลลเมตร แปงสกปานกลาง = ระยะทางการไหล 41-60 มลลเมตร แปงสกออน = ระยะทางการไหล 61-100 มลลเมตร 3/การสลายตวในดาง (17%KOH) : 1-3 = สง, 4-5 = ปานกลาง, 6-7 = ตา 4/อตราการยดตวของขาวสก : ความยาวของเมลดขาวเมอสกตอความยาวของเมลดขาวสาร

(1.9 = ยดปกต, มากกวา1.9 = ยดมาก) ทมา : ขอมลจากหองปฏบตการหลงการเกบเกยว ท ศนยวจยขาวพษณโลก ทดสอบพนธ/สายพนธจากแปลง เปรยบเทยบผลผลตขาวระหวางสถาน และแปลงเปรยบเทยบผลผลตขาวนานาฝนในนาราษฎร ฤดนาป 2555

19


แผนภมการปรบปรงพนธ

ระยะเวลา ขนตอนการปรบปรงพนธ สถานทดาเนนการ

ฤดนาป พ.ศ. 2540-2542 ผสมพนธขาว

ปลกและคดเลอกสายพนธขาว พนธผสมชวท 1 และ 2

ศนยวจยขาวพษณโลก

ฤดนาป พ.ศ. 2543-2548 ปลกและคดเลอกสายพนธขาว

พนธผสมชวท 4-6 และขาวศกษาพนธ ศนยวจยขาวชยนาท

ฤดนาป พ.ศ. 2549

ปลกเปรยบเทยบผลผลตภายในสถาน ทดสอบปฏกรยาตอโรค-แมลง

วเคราะหคณภาพเมลดทางกายภาพ และเคม ศนยวจยขาวชยนาท

ฤดนาป พ.ศ. 2550-2556 ปลกเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน

ทดสอบปฏกรยาตอโรค-แมลง วเคราะหคณภาพเมลดทางกายภาพ และเคม

ศนยวจยขาวชยนาท ศนยวจยขาวพษณโลก

ศนยวจยขาวลพบร ศนยวจยขาวสพรรณบร

ศนยวจยขาวราชบร ศนยวจยขาวปทมธาน

ศนยวจยขาวคลองหลวง ศนยวจยขาวฉะเชงเทรา

ฤดนาป พ.ศ. 2551-2556 ปลกเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร

ทดสอบปฏกรยาตอโรค-แมลง วเคราะหคณภาพเมลดทางกายภาพ และเคม

นาเกษตรกรจงหวดชยนาท

อทยธาน ตาก สโขทย ลพบร และสงหบร

ฤดนาป พ.ศ. 2551-2556 ปลกทดสอบการตอบสนอง

ตออตราป ยไนโตรเจน

ศนยวจยขาวชยนาท ศนยวจยขาวพษณโลก

ศนยวจยขาวลพบร

20


ภาพท 2 ลกษณะตนขาวสายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1 ในระยะแตกกอ

ภาพท 1 ลกษณะเมลดขาวเปลอก ขาวกลอง และขาวสาร ของสายพนธ PSL97060-17-CNT-1-2-1

21


ขาวนาชลประทานขาวสายพนธดเดน PSL05101-93-1-3-2 PSL05101-93-1-3-2 : Irrigated Promising Rice Line

เบญจวรรณ พลโคต1) อจฉราพร ณ ลาปาง เนนพลบ1) ภมร ปตตาวะตง1) สอาง ไชยรนทร1) สมาล สงขเปรม1) วไล ปาละวสทธ1) พรสร กาญจนา1) วรรณกรณ อนทรสถตย1) ควพร พมเชย1)

ดวงอร อรยพฤกษ1) สาด ทกทวา1) ชวนชม ดรศม2) มงมาตร วงกะ2) ดวงพร วธรจตต2) ชยรตน จนทรหน2) ดวงกมล บญชวย2) จตรงค พพฒนพรยานนท3) เปรมกมล มลนลตา3) วภาวด ชานาญ3)

นยกร สงวนแกว3)วนทนา ศรรตนศกด4) วชชดา รตนากาญจน4) รศม ฐตเกยรตพงศ4) สรเดช ปาละวสทธ5)

Benjawan Phonkhod1) Acharaporn Na Lampang Noenplab1) Phamorn Pattawatang1) Sa-ang Chirinte1) Sumalee Sangprem1) Wilai Palawisut1) Pornsuree kanjana1) Wanakorn Intrarastit1)

Cawaporn Phumchoey1) Duang-orn Ariyapruek1) Sard Toktiwa1) Chuanchom Deerusamee2) Mungmat Wangka2) Duangporn Withoonjit2) Chairat Channoo2 ) Duangkamon Boonchuay2)

Jaturong Pipatpiriyanon3) Preamkamon Moonnilta 3) Wiphavadee Chamnan3) Nayakorn Sa-nguakaew3) Wantana Sriratnasak4) Wichuda Rattanakarn4)

Rasamee Dhitikiattipong4) Suradet Palawisut5)

Abstract Irrigated paddy fields are the rice growing areas having high yield potential. Two significant

factors enhancing high yield are the well-adapted variety and good in rice production management. PSL05101-93-1-32 is a promising rice line derived from the 3-way cross of PSL00508-3-1-1-4/IR66738-118-1-2//IR67966-188-2-2-1 in 2005. It had as high yield as 965 kg/rai (6.03t/ha).The average grain yield was 730 kg/rai which was greater than PSL2, CNT1 and RD47 by 14, 13 and 7%, respectively. The maturity was 115 days after sowing by transplanting method. Plant height was 83-90 cm. This promising line is a non-glutinous long grain rice having straw-color husk. The paddy rice seed dimensions was 10.4×2.61×2.10 mm. by width x length x thickness, respectively.

1) ศนยวจยขาวพษณโลก อ.วงทอง จ.พษณโลก 65130 โทรศพท 0-5531-1184 Phitsanulok Rice Research Center, Wangthong, Phitsanulok 65130 Tel. 0-5531-1184 2) ศนยวจยขาวชยนาท อ.เมอง จ.ชยนาท 17000 โทรศพท 0-5641-1733 Chai Nat Rice Research Center, Mueang, Chai Nat 17000 Tel. 0-5641-1733 3) ศนยวจยขาวลพบร อ.โคกสาโรง จ.ลพบร 15120 โทรศพท 0-3644-1322 Lop Buri Rice Research Center, Khoksamrong, Lop Buri 15120 Tel. 0-3644-1322 4) สานกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว เขตจตจกรกรงเทพมหานคร 10900 โทรศพท 0-2579-7892 Bureau of Rice Research and Development, Rice Department, Chatuchak, Bangkok 10900 Tel.0-2579-7892 5) ขาราชการบานาญ Retired Government Official

22


The paddy grain weight was 30.2 gram per 1,000 grain and 10.9 Kg/20 liter container (thang) Their brown rice has slender shape with dimensions given in length x width x thickness of 8.02 x 2.18 x 1.81mm. For the milled rice,Their grain having a slightly chalkiness of 0.06. It had a very good milling quality with 54.6% whole kernels and head rice resulting in an excellent 100% class I grain. It’s white rice composition can be classified as 87-100% long grain class I, 0-13% long grain class II and 0-1% long grain class III without any short grain. For chemical properties, it had a high amylose content of 27.27% with soft gel consistency (89 mm.) and low alkali spreading value. The elongation ratio was normal at 1.66. In terms of reactions to major rice pests, it was moderately resistant to the new biotype of brown planthopper and moderately resistant to rice blast in the central plain. The other advantage was the moderately tolerant to low temperature at the booting stage. It has 6-7 weeks of seed dormancy. Despite of these good characteristics, There were some disadvantages of this line that were the susceptibility and moderately susceptibility to bacterial blight and rice blast in the area of Phitsanulok, respectively.

Keywords : irrigated rice, high yield, brown planthopper, cold tolerance,long grain class I

บทคดยอ พนทนาในเขตชลประทานเปนพนททมศกยภาพในการใหผลผลตสง ปจจยสาคญทจะทาใหไดผลผลตสง

คอ พนธทเหมาะสมกบแตละพนท และการจดการทด ขาวสายพนธด PSL05101-93-1-3-2 ไดจากคผสมระหวาง PSL00508-3-1-1-4/IR66738-118-1-2//IR67966-188-2-2-1 ในป 2548 มศกยภาพการใหผลผลตสงถง 965 กโลกรมตอไร ใหผลผลตเฉลย 730 กโลกรมตอไร สงกวาพนธพษณโลก 2 (640 กก. /ไร) ชยนาท 1 (646 กก./ไร) และกข47 (681 กก./ไร) คดเปนรอยละ 14, 13 และ 7 ตามลาดบ อายเกบเกยว 115 วน (ปกดา) ความสง 83-90 เซนตเมตร เปนขาวเจาเมลดยาวขาวเปลอกสฟางยาว 10.4 มลลเมตร กวาง 2.61 มลลเมตร หนา 2.10 มลลเมตร มนาหนก 1,000 เมลด 30.2 กรม นาหนกขาวเปลอก 10.9 กโลกรมตอถง ขาวกลองสขาว ขนาดยาว 8.02 มลลเมตร กวาง 2.18 มลลเมตร หนา 1.81 มลลเมตร รปรางเรยว ทองไขนอย คณภาพการสดมาก ไดขาวเตมเมลด และตนขาว 54.6 เปอรเซนต มสวนประกอบพนขาวขาวสารเมลดยาวชน 1 อยระหวาง 87-100 เปอรเซนตเมลดยาวชน 2 อยระหวาง 0-13 เปอรเซนต และเมลดยาวชน 3 อยระหวาง 0-1 เปอรเซนต ไมมขาวเมลดสนสามารถผลตขาวสาร 100 เปอรเซนต ชน 1 ได เปนขาวอมโลสสง (27.27%) ความคงตวของแปงสกในระดบแปงออนมคาการไหลของแปง 89 มลลเมตร อณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.66 เทา) คอนขางตานทานตอเพลยกระโดดสนาตาลชวชนดใหม คอนขางตานทานตอโรคไหมในเขตภาคกลาง คอนขางทนหนาวในระยะตงทอง ระยะพกตว 6-7 สปดาห ขอควรระวง ออนแอตอโรคขอบใบแหง คอนขางออนแอตอโรคไหมในเขตจงหวดพษณโลก

ค าส าคญ : นาชลประทาน, ผลผลตสง, เพลยกระโดดสนาตาล, ทนหนาว, ขาวสารเมลดยาวชน 1

23


ค าน า ขาวเปนพชทสาคญทางเศรษฐกจของประเทศไทย ในป 2556 สามารถสงออกได 6.65 ลานตนขาวสาร

คดเปนมลคา 139,000 ลานบาท (สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2557) แหลงปลกขาวนาชลประทานทสาคญอยในเขตภาคเหนอตอนลาง และภาคกลาง โดยภาคเหนอตอนลางมพนทปลกขาวรอยละ 49.7 หรอประมาณ 71.6 ลานไร จากพนทการเกษตรของประเทศทงหมด 143.8 ลานไร ประกอบดวย 11 จงหวด ไดแก สโขทย พจตร ตาก กาแพงเพชร พษณโลก นครสวรรค อทยธาน เพชรบรณ ลพบร สงหบร และชยนาท ในป 2556 มพนทปลกขาวฤดนาปรง 6.6 ลานไร และฤดนาป 11.1ลานไร (สานกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2556) ปจจยททาใหประเทศไทยสามารถผลตและสงออกขาวไดหลากหลายชนด ทกชนคณภาพ ตอบสนองความตองการไดทกตลาด เพราะมสภาพแวดลอมทคอนขางเอออานวย มภยธรรมชาตนอย มแหลงพนธกรรมขาวทหลากหลาย และมพนธขาวทพฒนาจนเหมาะสมกบแตละพนท ซงพนธขาวทใชในพนทเขตนาชลประทานเปนพนธขาวทไมไวตอชวงแสง ทรงตนเตย ใหผลผลตสง และตอบสนองตอปจจยการผลตไดด สวนรปแบบการทานาในเขตชลประทานในปจจบนไดมเปลยนแปลงไปจากเดมทมการทานา 2 ครงตอป มาเปน 2-3 ครง หรอสองป 5 ครง มการเรงรอบการผลตใหเรวขน โดยใชพนธขาวทมอายเกบเกยวสนลง และเปนพนธขาวทไมผานการรบรองโดยกรมการขาว กทาใหเกดปญหาจนทาใหผลผลตขาวทไดคณภาพตากวามาตรฐาน นอกจากนกลไกการตลาดยงมผลตอการเลอกใชพนธขาวของเกษตรกร มการปลกขาวพนธเด ยวกนเปนบรเวณกวางโดยใชปจจยการผลตอยางตอเนอง จนทาใหพบการระบาดของโรคและแมลงเพมมากขน เนองจากแมลงมพชอาศยตลอดทงปและแพรพนธขามฤดเพาะปลกได รวมทงสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงไปซงเอออานวยกทาใหการระบาดมความรนแรงเพมขนดวย สาหรบแมลงศตรขาวทมความสาคญและสรางความเสยหายใหกบผลผลตตงแตในอดตจนถงปจจบน คอ เพลยกระโดดสนาตาล พบการระบาดในประเทศไทย ตงแต ป 2518-2527 โดยในป 2532/33 กลบมาระบาดรนแรงในพนทภาคกลางและภาคเหนอตอนลางสาเหตสาคญของการระบาด คอ การใชพนธขาวทออนแอตอการเขาทาลายของเพลยกระโดดสนาตาล และมการปลกขาวตลอดทงป จนทาใหพนธขาวทตานทานถกแมลงปรบตวเขาทาลายได เหตการณเดยวกนน เกดขนอกครงในป 2541/42 จากการปลกขาวพนธช ยนาท 1 เปนพนทกวาง (ปรชา, 2545) รวมถงในชวงปการผลต 2552/53 ทมพนทระบาด 2.39 ลานไร จากการปลกขาวพนธปทมธาน 1 เรอยมาจนถงในป 2553/54 ทมพนทการระบาด 1.68 ลานไร และป 2554/55 ในเดอนเมษายน 1.18 ลานไร ตามลาดบ แนวทางในการแกปญหาทยงยน ประหยด และปลอดภยตอสงแวดลอม กคอ การใชพนธขาวตานทาน โดยมการแนะนาใหเกษตรกรใชพนธตานทานอยางตอเนอง แตหลงจากสงเสรมใหเกษตรกรใชไดไมนานพนธขาวทเคยตานทานกถกเพลยกระโดดสนาตาลเขาทาลาย จนทาใหขาวขาดเสถยรภาพเนองจากเพลยกระโดดสนาตาลสามารถปรบตวเพอความอยรอดไดด มวงจรชวตสน สามารถอพยพไดไกล และยงมความหลากหลายในการเขาทาลายพนธขาวทมยนตานทานแตกตางกนได เรยกความแตกตางนนวา ชวชนด (biotype) (Claridge and Hollander, 1980) ภมร และคณะ (2555) สารวจประชากรเพลยกระโดดสนาตาลชวชนดตางๆ ในจงหวดพษณโลกป 2549 2552 และ 2553 สามารถแบงกลมความหลากหลายของชวชนดทปะปนกน

24


ออกเปน 4 กลม ไดแก กลมท 1 คอ ชวชนดท 3 ในป 2549 พบในประชากรเพลยกระโดดสนาตาลจานวน 38 เปอรเซนต ในป 2552 ลดลงเหลอ 10 เปอรเซนต และในป 2553 สารวจไมพบเพลยกระโดดสนาตาลชวชนดน กลมท 2 คอ ชวชนดท 4 ในป 2549 พบ 25 เปอรเซนตในป 2552 เพมขนเปน 45 เปอรเซนต แตในป 2553 ลดลงเหลอ 37.5 เปอรเซนต กลมท 3 คอ ชวชนดท 5 ในป 2549, 2552 และ 2553 พบเพลยกระโดดสนาตาล 15, 14 และ10.42 เปอรเซนต ตามลาดบ และกลมท 4 คอ ชวชนดใหม พบ 22 เปอรเซนต ในป 2549 สวน ป 2552 พบ 31 เปอรเซนต และในป 2553 เพมขนเปน 52.08 เปอรเซนต จากการสารวจในจงหวดพษณโลก จะเหนวาป 2553 ไมพบประชากรเพลยกระโดดสนาตาลทเปนชวชนดท 3 สวนชวชนดท 4 และชวชนดท 5 มจานวนประชากรลดลง สาหรบเพลยกระโดดสนาตาลชวชนดใหมมแนวโนมเพมปรมาณมากขน มการระบาด และมปฏกรยาในการเขาทาลายพนธขาวตานทานคอนขางรนแรงกวาเดม ผลจากการระบาดของเพลยกระโดดสนาตาลทาใหพนธขาวทสงเสรมใหกบเกษตรกรเสอมความนยมลงอยางรวดเรว และมการเปลยนพนธทใชปลกบอยมากยงขน นอกจากนสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงไป เชน อากาศหนาว กเปนอกปจจยททาใหพนธขาวไมสามารถแสดงศกยภาพของพนธไดอยางเตมท โดยขาวทไดรบผลกระทบจากอณหภมตาโดยเฉพาะระยะตงทองซงเปนระยะทขาวไดรบผลกระทบสงสด สามารถทาใหผลผลตขาวลดลงไดถง 25-80 เปอรเซนต จากปจจยดงกลาวขางตนทาใหการปรบปรงพนธ ขาวตองดาเนนการอยางตอเนอง เพอใหทนกบการปรบตวของแมลงศตรขาว และสภาพแวดลอมทไมเอออานวย โดยวตถประสงคหลกในการปรบปรงพนธ คอ ไดสายพนธขาวทใหผลผลตสง มคณภาพเมลดทางกาย และเคมทด ตานทานตอโรคแมลงศตรขาวทสาคญ ทนทานตอสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงไป ตรงตามความตองการของตลาด และใหผลตอบแทนเปนทพงพอใจกบเกษตรกร

อปกรณและวธการ 1. การผสมพนธ และคดเลอกพนธ

สายพนธ PSL05101-93-1-3-2 ไดจากการผสมสามทางระหวาง PSL00508-3-1-1-4/IR66738-118-1-2 //IR67966-188-2-2-1 ใช PSL00508-3-1-1-4 ซ งเปนสายพนธดมความตานทานตอโรคและแมลงอยางหลากหลาย รวมทงเมลดมคณภาพด เปนตนแม ผสมกบ IR66738-118-1-2 ซงเปนขาว New Plant Type จากสถาบนวจยขาวนานาชาตเปนตนพอจนได F1 นาไปเปนตนแมผสมกบ IR67966-188-2-2-1 ซงเปนขาว New Plant Type เมลดยาวจากสถาบนวจยขาวนานาชาต โดยปลกพนธแมและพอจานวนหลายรน เพอใหออกดอกพรอมกน เรมจากขนตอนในการเตรยมตนแม โดยการ ทาหมนตวผ (emasculation) ดวยวธ clip method ในชวงเวลาบาย กอนการผสม 1 วน คดเลอกรวงทโผลพนกาบใบธงประมาณ 50-60 เปอรเซนต ตดใบธงออกครงหนง หลงจากนนตดแตงดอกยอยโดยตดดอกทผสมแลว หรอดอกทมเกสรตวผชมากกวาครงหนงของดอก และดอกทออนเกนไปทง ใชกรรไกรตดปลายดอกออกหนงในสาม ลกษณะตดเฉยง ใชคมคบเขยเกสรตวผออกจนหมด แลวใชถงกระดาษไขคลมรวงตดคลปใหเรยบรอย เพอปองกนไมใหเกสรตวผจากตนทไมตองการ ปลวมาผสมทาการผสมพนธในวนรงขนในชวงเชา เรมจากการเตรยมสายพนธพอ โดยการตดรวง

25


ตนพอทพรอมจะบาน แยกกลบดอกออกจากกน อบละอองเกสรตวผจะตดมากบกลบเลก นาไปวางในจานแกวทมกระดาษทชชชน จนเวลา 10.00 น.-11.00 น. จงนาอบละอองตวผไปเคาะใสดอกตวเมยทเตรยมไว หรอนาไปใสในดอกทตดปลายออก จากนนคลมรวงดวยถงกระดาษไข ปองกนการผสมจากตนอน เขยนคผสมและวนททผสม หลงจากนน 30 วน จงเกบเกยว แลวนาไปทาลายระยะพกตว และปลกเปนลกผสมชวท 1 โดยปลกแบบ hybrid check plot คอปลกพนธแมและพอขนาบตนลกผสมชวท 1 ตดตนทมการผสมตวเองทง เกบเมลดทเหลอปลกในฤดกาลตอไป สาหรบการปลกขาวลกผสมชวท 2 ดาเนนการคผสมละ 3,000–5,000 ตน โดยปลก 1 ตนตอกอ เลอกเกบเกยวรวงขาวจากตนขาวแตละตนทมลกษณะด และเปนทตองการแยกกนไว เพอปลกเปนขาวลกผสมชวท 3 ตอไป โดยนาเมลดจากแตละตนในชวท 2 มาปลกเปนแถว แลวคดเลอกตนขาวทมลกษณะด และเกบเมลดแตละตนแยกกนไวปลกขาวลกผสมชวท 4 และ 5 ตอไป โดยทาการคดเลอกเชนเดยวกบชวท 3 สาหรบการดาเนนการในขาวลกผสมชวท 6 ทาการคดเลอกแถวทมลกษณะดทตองการ โดยเกบเกยวเมลดทงหมดในแถวทมความสมาเสมอด แลวนาไปปลกศกษาพนธตอไป

2. การศกษาพนธ ปลกขาวพนธ ผสมชว ท 6 สายพนธ ละ 4 แถวๆ ยาว 5 เมตร ระยะปลก 25x25 เซนตเมตร

เปรยบเทยบกบพนธมาตรฐาน พษณโลก 2 ชยนาท 1 และสพรรณบร 1 ทกๆ 10 สายพนธ

3. การเปรยบเทยบผลผลตภายในสถาน (Intra-station Yield Trials) วางแผนการทดลองแบบ Randomized Complete Block Design (RCB) จานวน 4 ซา ระยะปลก

20x20 เซนตเมตร ปกดาจานวน 3 ตนตอกอ จานวน 6 แถวๆ ยาว 5 เมตร เกบเกยวผลผลตพนท 0.80x4.80 เมตร การปองกนกาจด และการดแลรกษาตามคาแนะของกรมการขาว บนทกขอมล วนออกดอก 75% ความสง การแตกกอ จานวนรวงตอกอ สมนบจานวนเมลดด เมลดลบตอรวง เกบเกยวผลผลตทระยะพลบพลง ชง นวด ฝด ปรบนาหนกผลผลตทความชน 14 เปอรเซนต

4. การเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน (Inter-station Yield Trials) ทาการทดลอง 3 สถานท คอ ศนยวจยขาวพษณโลก ชยนาท และลพบร วางแผนการทดลองแบบ RCB

จานวน 4 ซา ระยะปลก 20x20 เซนตเมตร ปกดา จานวน 3 ตนตอกอจานวน 6 แถวๆ ยาว 5 เมตร เกบเกยวผลผลตพนท 0.80x4.80 เมตร การปองกนกาจดและการดแลรกษาตามคาแนะนาของกรมการขาวบนทกขอมล วนออกดอก 75% ความสง การแตกกอ จานวนรวงตอกอ สมนบจานวนเมลดด เมลดลบตอรวง เกบเกยวผลผลตทระยะพลบพลง ชง นวด ฝด ปรบนาหนกผลผลตทความชน 14 เปอรเซนต

5. การเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร(Farmer Yield Trails or On-farm Trials) การเปรยบเทยบผลผลตในนาเกษตรกร เพอทดสอบความสามารถของสายพนธขาว เมอปลกใน

สภาพแวดลอมตางๆทใกลเคยงกบการปลกของเกษตรกร ทาการทดลองทแปลงเกษตรกรในพนทจงหวดพษณโลก พจตร อตรดตถ นครสวรรค กาแพงเพชร สงหบร และลพบร วางแผนการทดลองแบบ RCB จานวน 4 ซา สายพนธขาวทดสอบ 8 สายพนธ เปรยบเทยบกบพนธมาตรฐาน 2 พนธ ระยะปลก 20x20 เซนตเมตร ปกดา จานวน 3-5 ตนตอกอ พนทปลกขนาด 4x6 เมตร เกบเกยวผลผลตพนท 2x5 เมตร

26


การปองกนกาจดและการดแลรกษา ตามคาแนะนาของกรมการขาว บนทกขอมลวนออกดอก75% ความสง การแตกกอ จานวนรวงตอกอ สมนบจานวนเมลดด จานวนเมลดลบ เกบเกยวผลผลตทระยะพลบพลง ชง นวด ฝด ปรบนาหนกผลผลตทความชน 14 เปอรเซนต

6. การทดสอบผลผลตขาวสายพนธดเดนในนาเกษตร และการยอมรบของเกษตรกร ทาการทดลองทแปลงเกษตรกรในพนทจงหวดพษณโลก พจตร อตรดตถ นครสวรรค กาแพงเพชร

สงหบร และลพบร โดยนาสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 ปลกทดสอบแปลงละ1 ไรเปรยบเทยบกบพนธทเกษตรกรปลก หรอพนธทเกษตรกรนยมในขณะนน การดแลรกษา ปองกนกาจดโรคแมลง ตามแบบทเกษตรกรปฏบต เกบขอมลผลผลตตอไร ความคดเหนของเกษตรกรทมตอสายพนธขาว PSL05101-93-1-3-2 และพนธเปรยบเทยบ

7. การเปรยบเทยบผลผลตขาวในสภาพอากาศเยน ดาเนนการทศนยวจยขาวพษณโลก ทดสอบในชวงทมอากาศเยน โดยตกกลาในเดอนตลาคม

ใหขาวกระทบอากาศเยนในชวงระยะตงทอง วางแผนการทดลองแบบ RCB จานวน 4 ซา ระยะปลก 20x20 เซนตเมตร ปกดา จานวน 3 ตนตอกอ จานวน 6 แถวๆ ยาว 5 เมตร เกบเกยวผลผลตพนท 0.80x4.80 เมตร การปองกนกาจดและการดแลรกษาตามคาแนะนาของกรมการขาว บนทกขอมลวนออกดอก 75% ความสง ความยาวคอรวง การแตกกอ จานวนรวงตอกอ สมนบจานวนเมลดด จานวนเมลดลบตอรวง คานวณเปอรเซนตการตดเมลด เกบเกยวผลผลตทระยะพลบพลง ชง นวด ฝด ปรบนาหนกผลผลตทความชน 14 เปอรเซนต

8. การทดสอบเสถยรภาพผลผลตขาวนาชลประทานสายพนธดเดนเมอปลกในสภาพแวดลอมทแตกตางกน วางแผนการทดลองแบบ RCB จานวน 4 ซา ปกดาสายพนธละ 10 แถวๆ ยาว 5 เมตร ระยะปลก

20x20 เซนตเมตร จานวน 3-5 ตนตอกอ ใสป ยรองพน 6-6-6 แตงหนา 6-0-0 ประมาณ 50 วนหลงตกกลาเกบเกยว 1.6x4.8 เมตร (8x24 กอ) การปองกนกาจดและการดแลรกษาตามคาแนะนาของกรมการขาวบนทกขอมลวนออกดอก 75% ความสง ความยาวคอรวง การแตกกอ จานวนรวงตอกอ สมนบจานวนเมลดด จานวนเมลดลบตอรวง เกบเกยวผลผลตทระยะพลบพลง ชง นวด ฝด ปรบนาหนกผลผลตทความชน 14 เปอรเซนต วเคราะหขอมลตามวธการของ Eberhart and Russell (1966)

9. การทดสอบการตอบสนองตอปยไนโตรเจน ดาเนนการทศนยวจยขาวพษณโลก ชยนาท และลพบร วางแผนการทดลองแบบ Split plot in RCB

จานวน 4 ซา Main plot ไดแก อตราป ย 5 ตารบ 0-6-6, 6-6-6, 12-6-6, 18-6-6 และ24-6-6 กก. N-P2O5-K2ตอไร subplot ไดแก ขาวสายพนธดเดน 6 สายพนธ/พนธ ปกดา ระยะปลก 20x20 เซนตเมตร จานวน 3 ตนตอกอ พนท 3x5 เมตร เกบเกยวผลผลตพนท 2x4 เมตร การปองกนกาจดและการดแลรกษาตามคาแนะนาของกรมการขาว บนทกขอมลวนออกดอก 75% เกบเกยวผลผลตทระยะพลบพลง ชง นวด ฝด ปรบนาหนกผลผลตทความชน 14 เปอรเซนต

27


10. การทดสอบคณภาพเมลดทางกายภาพและเคม วเคราะหคณภาพเมลดทางกายภาพ ไดแก สของขาวเปลอก สของขาวกลอง ขนาดรปรางเมลดของ

ขาวเปลอก ขาวกลอง ขาวสาร คาทองไข นาหนกขาวเปลอก 1,000 เมลด และนาหนกขาวเปลอกตอถง คณภาพทางเคม ไดแก ปรมาณอมโลส วเคราะหดวยวธ Simplified assay for milled rice amylose ของ Juliano(1971) คาการสลายตวในดาง วเคราะหดวยวธของ Little et al. (1958) ความคงตวของแปงสกวเคราะหดวยวธของ Gagampang et al. (1973) อตราการยดตวของขาวสก วเคราะหดวยวธของ Julianoและ Perez (1984) และความหอม วเคราะหโดยวธประสาทสมผส

11. การทดสอบปฏกรยาตอโรคและแมลงทส าคญ ทดสอบปฏกรยาตอโรคไหม โรคขอบใบแหง เพลยกระโดดสนาตาล และเพลยกระโดดหลงขาว

โดยใหคะแนนอาการตาม Standard evaluation system for rice (IRRI, 2002)

ผลการทดลองและวจารณ การเปรยบเทยบผลผลตภายในสถาน

ทาการทดลองทศนยวจยขาวพษณโลก ในฤดนาปรง 2552 พบวา PSL05101-93-1-3-2 ใหผลผลต 710 กก./ไร สงกวาพนธชยนาท 1 ใหผลผลต 544 กก./ไร และสพรรณบร 3 ใหผลผลต 659 กก./ไร คดเปนรอยละ 28 และ 8 ตามลาดบ (ตารางท 1)

การเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน ทาการทดลองทศนยวจยขาวพษณโลก ชยนาท และลพบร ในป 2552-2556 สายพนธ PSL05101-93-1-3-2

ใหผลผลตเฉลย 698 กก./ไร สงกวาพนธ ชยนาท 1 พษณโลก 2 และกข31 ใหผลผลตเฉลย 494, 623 และ 692 กก./ไร คดเปนรอยละ 41 12 และ 1 ตามลาดบ โดยใหผลผลตใกลเคยงกบกข47 ใหผลผลตเฉลย 720 กก./ไร (ตารางท 2) ในป 2552 สายพนธ PSL05101-93-1-3-2 ใหผลผลตเฉลย 552 กก./ไร สงกวาพนธพษณโลก 2 และชยนาท 1 ทใหผลผลต 494 และ 483 กก./ไร คดเปนรอยละ 12 และ14 ตามลาดบป 2553 ใหผลผลตเฉลย 658 กก./ไร สงกวาพนธพษณโลก 2 และชยนาท 1 ทใหผลผลต 560 และ 443 กก./ไร คดเปนรอยละ 18 และ 49 ตามลาดบ ป 2554 ใหผลผลตเฉลย 712 กก./ไร สงกวาพนธพษณโลก 2 และชยนาท 1 ทใหผลผลต 636 และ 604 กก./ไร คดเปนรอยละ 12 และ 18 ตามลาดบ แตตากวาพนธกข31 ทใหผลผลต 794 กก./ไร ในป 2555 ใหผลผลตเฉลย 689 กก./ไร สงกวาพนธกข47 กข31 พษณโลก 2 และชยนาท 1 ทใหผลผลต 621 590 586 และ 433 กก./ไร คดเปนรอยละ 11 17 18 และ 61 ตามลาดบ ในป 2556 ใหผลผลตเฉลย 881 กก./ไร สงกวาพนธกข47 และพษณโลก 2 ทใหผลผลต 818 และ 810 กก./ไร คดเปนรอยละ 8 และ 9 ตามลาดบ (ตารางท 3)

การเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร ดาเนนการทจงหวดพษณโลก พจตร อตรดตถ กาแพงเพชร นครสวรรค ชยนาท ลพบร และสงหบร

สายพนธ PSL05101-93-1-3-2 ใหผลผลตเฉลย 730 กก./ไร สงกวาพนธพษณโลก 2 ชยนาท 1 และกข47

28


ทใหผลผลตเฉลย 640 646 และ 681 กก./ไร คดเปนรอยละ 14 13 และ 7 ตามลาดบ (ตารางท 4) ในป 2554 สายพนธ PSL05101-93-1-3-2 ใหผลผลตเฉลย 742 กก./ไร สงกวาพนธกข47 และชยนาท 1 ทใหผลผลต 686 และ 675 กก./ไร คดเปนรอยละ 9 และ 8 ตามลาดบ ป 2555 ศกยภาพการใหผลผลตสงถง 965 กก./ไร ใหผลผลตเฉลย 759 กก./ไร สงกวาพนธกข47 พษณโลก 2 และชยนาท 1 ทใหผลผลต 698 643 และ 616 กก./ไร คดเปนรอยละ 8 18 และ 23 ตามลาดบป 2556 ใหผลผลตเฉลย 690 กก./ไร สงกวาพนธกข47 และพษณโลก 2 ทใหผลผลต 660 และ 636 กก./ไร คดเปนรอยละ 5 และ 8 ตามลาดบ (ตารางท 5)

การเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎรโครงการเรงรดพฒนาพนธขาวตานทานเพลยกระโดดสน าตาล ดาเนนการทจงหวดพจตร ในฤดนาป 2555 สายพนธ PSL05101-93-1-3-2 ใหผลผลตเฉลย 826กก./ไร

สงกวาพนธกข47 และชยนาท 1 ทใหผลผลต 587 และ 704 กก./ไร ฤดนาปรง 2555 ใหผลผลตเฉลย 747 กก./ไร ไมแตกตางจากพนธกข47 และพษณโลก 2 ทใหผลผลต 737 และ 642 กก./ไร เมอเฉลย 2 ฤด พบวา สายพนธ PSL05101-93-1-3-2 ใหผลผลตสงกวาพนธชยนาท 1 และกข47 ทใหผลผลต 673 และ 662 กก./ไร คดเปนรอยละ 16 และ 18 ตามลาดบ (ตารางท 6)

การทดสอบผลผลตในนาเกษตรกร และการยอมรบของเกษตรกร ทดสอบผลผลตขาวสายพนธนในจงหวดพษณโลก พจตร นครสวรรค และชยนาท ในป 2555-2556

พบวาสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 ใหผลผลตเฉลย 787 กก./ไร สงวาพนธกข41(723 กก./ไร) และกข47 (754 กก./ไร) แตตากวาพนธพษณโลก 2 (790 กก./ไร) และกข49 (839 กก./ไร) คดเปนรอยละ 1 และ 6 ตามลาดบ โดยในแตละปใหผลผลต 751 และ 823 กก./ไร พนธพษณโลก 2 ใหผลผลตในป 2555 เทากบ 790 กก./ไร พนธกข41 ใหผลผลต 872 และ 574 กก./ไร ในป 2555 และ 2556 ตามลาดบ พนธกข47 ใหผลผลตในป 2555 และ 2556 เทากบ 706 และ 841 กก./ไร ตามลาดบ สวนพนธกข49 ทดสอบเฉพาะป 2556 ใหผลผลต 869 กก./ไร (ตารางท 8)

การยอมรบของเกษตรกรทมตอขาวสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 ดาเนนการทจงหวด พจตร นครสวรรค อตรดตถ และชยนาท ในป 2555 จานวน 6 แปลงจากเกษตรกร 6 ราย สายพนธ PSL05101-93-1-3-2 ใหผลผลตเฉลย 751 กก./ไร และพนธมาตรฐานเปรยบเทยบใหผลผลตเฉลย 743 กก./ไร เกษตรกรแสดงความเหนเกยวกบขาวสายพนธนวาออกดอกสมาเสมอ รวงยาวรวงใหญ ระแงถ เมลดยาว ผลผลตสง นาหนกด และไมเปนโรค ในป 2556 ดาเนนการทจงหวดพษณโลก สโขทย พจตร กาแพงเพชร นครสวรรค และชยนาท จานวน 10 แปลง สายพนธ PSL05101-93-1-3-2 ใหผลผลตเฉลย 823 กก./ไร พนธมาตรฐานเปรยบเทยบใหผลผลตเฉลย 798 กก./ไร โดยเกษตรกรจานวน 10 ราย ใหความเหนวา ขาวสายพนธนลาตนแขงไมลม แตกกอด คอนขางสหนาว ออกดอกสมาเสมอ รวงใหญ ระแงถเมลดเตง เมลดยาวเรยวสวย นาหนกด ผลผลตสง ตานทานโรคและแมลง ตานทานโรคขอบใบแหง และทนอากาศหนาวพอสมควร (ตารางท 9)

การเปรยบเทยบผลผลตขาวนาชลประทานในสภาพอากาศเยน ดาเนนการทศนยวจยขาวพษณโลกในป 2555-2557 พบวาสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 ให

ผลผลตเฉลย 415 กก./ไร สงกวาพนธ พษณโลก 2 กข47 และกข49 ทใหผลผลต 266 311 และ 372 กก./ไร

29


คดเปนรอยละ 56 33 และ 12 ตามลาดบ ในขณะทพนธมาตรฐานเปรยบเทยบตานทานหนาวและออนแอ ไดแก สายพนธ SPR88096-17-3-2-2 และพนธกข29 ใหผลผลตเฉลย 574 และ 59 กก./ไร ตามลาดบ (ตารางท 9)

การทดสอบเสถยรภาพผลผลต ขาวสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 เมอปลกทดสอบในสภาพแวดลอมทแตกตางกนในภาคเหนอตอนบน

ภาคเหนอตอนลาง ภาคกลาง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต พบวาใหผลผลตเฉลย 596 กก./ไรสงกวาคาเฉลยของการทดลอง (554 กก./ไร) โดยสงกวาพนธชยนาท 1 (555 กก./ไร) และพษณโลก 2 (540 กก./ไร) มคาเบยงเบนจากการคาดคะเนตา และมคาสมประสทธ รเกรสชน (bi) เทากบ 1.134 ไมแตกตางจาก 1 ทางสถต แสดงวาขาวสายพนธนมเสถยรภาพในการใหผลผลตสง สามารถนาไปปลกในพนทตางๆ ไดอยางกวางขวาง ความแปรปรวนของสภาพแวดลอมมผลกระทบตอผลผลตนอย (พระศกด, 2526) เชนเดยวกบพนธชยนาท 1 และพษณโลก 2 (ตารางท 10)

การทดสอบการตอบสนองตอปยไนโตรเจน การทดสอบการตอบสนองตอป ยไนโตรเจนของขาวสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 ดาเนนการท

ศนยวจยขาวพษณโลก ชยนาท และลพบร ซงมสมบตดนบางประการในแปลงแตกตางกน (ตารางท 11) ในฤดนาปและนาปรง ระหวางป 2555-2556 พบวาทศนยวจยขาวพษณโลก ฤดนาป 2555

ขาวสายพนธนตอบสนองตอป ยไนโตรเจนระดบ 0-12 กก.N/ไร โดยใหผลผลตเฉลย 629 679 และ 633 กก./ไร ตามลาดบ ฤดนาปรง 2556 ขาวสายพนธนมการตอบสนองตอป ยทระดบ 12 กก.N/ไร โดยใหผลผลตเฉลย 856 กก./ไร ฤดนาป 2556 ขาวสายพนธนตอบสนองตอป ยไนโตรเจนระดบ 0-6 กก.N/ไร โดยใหผลผลตเฉลย 619 และ 581 กก./ไร (ตารางท 12)

ศนยวจยขาวชยนาท ฤดนาป 2555 ขาวสายพนธนตอบสนองตอป ยไนโตรเจนระดบ 0-12 กก.N/ไรใหผลผลตเฉลย 659 779 และ702 กก./ไร ตามลาดบ ฤดนาปรง 2556 ขาวสายพนธนมการตอบสนองตอป ยทระดบ 12-24 กก./ไร ใหผลผลต 878 871 และ 932 กก./ไร ตามลาดบ ฤดนาป 2556 ขาวสายพนธนไมมการตอบสนองตอป ยไนโตรเจน (ตารางท 12)

ศนยวจยขาวลพบร ฤดนาป 2555 ขาวสายพนธนตอบสนองตอป ยไนโตรเจนระดบ 18 กก.N/ไร ใหผลผลตเฉลย 601 กก./ไร ทงฤดนาป และนาปรง 2556 ฤดนาปรง ขาวสายพนธ นตอบสนองตอป ยไนโตรเจนระดบ 12-24 กก./ไร ใหผลผลต 652 649 และ 734 กก./ไร ตามลาดบ สวนฤดนาปรง ใหผลผลต 605 621 และ 561 กก./ไร ตามลาดบ จากการสงเกตในแปลงทดสอบ พบวาขาวพนธนจะลมเมอใสป ยไนโตรเจน 18 กก.N/ไรขนไป และเมลดรวงหลนกอนระยะพลบพลงในแปลงทใสป ยมากกวา 12 กก.N/ไร และในฤดนาปจะมการรวงหลนมากกวาฤดนาปรง สาหรบในฤดนาป 2556 นน เกดการระบาดของโรคขอบใบแหงซงรนแรงมากในแปลงทใสป ยมากกวา 12 กก.N/ไร (ตารางท 12)

สาหรบลกษณะการตอบสนองของผลผลตขาวสายพนธนตออตราป ยไนโตรเจน ทศนยวจยขาวพษณโลกมลกษณะเปนเสนโคงทงฤดนาปและนาปรง (ภาพท 1) โดยในฤดนาป 2555 ใหผลผลตสงสด 656 กก./ไร ทอตราป ยไนโตรเจน 1.9 กก.N/ไร ฤดนาป 2556 และนาปรง 2556 ใหผลผลตสงสด 538 กก./ไร และ 905 กก./ไร

30


ทอตราป ยไนโตรเจน 2.7 กก.N/ไร และ 2.7 กก.N/ไร ตามลาดบ(เปนคาประมาณการ ทคานวณจากสมการเสนโคง) ทศนยวจยขาวชยนาท มลกษณะเปนเสนโคงทงฤดนาปและนาปรง (ภาพท 2) โดยฤดนาป 2555 ใหผลผลตสงสด 718 กก./ไร ทอตราป ยไนโตรเจน 2.3 กก.N/ไร ฤดนาปรง 2556 ใหผลผลตสงสด 884 กก./ไร ทอตราป ยไนโตรเจน 4.4 กก.N/ไร (เปนคาประมาณการ ทคานวณจากสมการเสนโคง) และทศนยวจยขาวลพบร มลกษณะเปนเสนโคงในฤดนาป และนาปรง (ภาพท 3)โดยในฤดนาป 2555 ใหผลผลตสงสด 532 กก./ไร ทอตราป ย 4.6 กก.N/ไร ฤดนาป 2556 ใหผลผลตสงสด 759 กก./ไร ทอตราป ย 6.6 กก.N/ไร ฤดนาปรง 2556 ใหผลผลตสงสด 610 กก./ไร ทอตราป ย 3.7 กก.N/ไร

คณภาพเมลดทางกายภาพและคณภาพการส สายพนธ PSL05101-93-1-3-2 เปนขาวเจา เมลดยาว เปลอกสฟางมขนาดยาว 10.4 มลลเมตร

กวาง 2.61 มลลเมตร หนา 2.10 มลลเมตร มนาหนกขาวเปลอก 1,000 เมลดเทากบ 30.2 กรม นาหนกขาวเปลอก 10.9 กโลกรมตอถง ขาวกลองสขาว ขนาดยาว 8.02 มลลเมตรกวาง 2.18 มลลเมตร หนา 1.81 มลลเมตร รปรางเรยว ทองไขนอย คณภาพการสดมาก ไดขาวเตมเมลดและตนขาว 54.6 เปอรเซนตมสวนประกอบขาวสาร เมลดยาวชน 1 อยระหวาง 87-100 เปอรเซนตเมลดยาวชน 2 อยระหวาง 0-13 เปอรเซนต และเมลดยาวชน 3 อยระหวาง 0-1 เปอรเซนตไมมขาวเมลดสนขาวสายพนธนสามารถผลตขาวสาร 100 เปอรเซนต ชน 1 ได (ตารางท 13)

คณภาพเมลดทางเคม สายพนธ PSL05101-93-1-3-2 เปนขาวอมโลสสง (27.27%) ความคงตวของแปงสกในระดบแปงออน

มคาการไหลของแปง 89 มม.อณหภมแปงสกตา (คาการสลายเมลดในดาง 7.0) การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.66 เทา) ขาวใหม (อายเกบรกษาไมเกน 3 เดอน) เมอหงเปนขาวสวยมลกษณะไมหอม คอนขางนมรวน ในลกษณะขาวเสาไห เชนเดยวกบพนธ พษณโลก 2 ชยนาท 1 และกข47 (ตารางท 14)

การทดสอบปฏกรยาตอโรคขาว โรคไหม (Pyriculariagrise Sacc.) สายพนธ PSL05101-93-1-3-2 เมอทดสอบในเขตภาคเหนอตอนลาง

ทศนยวจยขาวพษณโลก พบวามระดบความตานทาน ตงแตคอนขางออนแอถงออนแอมาก แตเมอทดสอบในศนยวจยขาวชยนาท และลพบร พบวามความตานทานคอนขางออนแอหรอถงตานทานมาก แตในเขตภาคกลางทจงหวดราชบรพบวาคอนขางออนแอตอโรคไหม ในขณะทกข47 และชยนาท 1 มปฏกรยาออนแอมาก (ตารางท 15)

โรคขอบใบแหง(Xanthomonas oryzae pv oyzae) ขาวสายพนธนคอนขางออนแอถงออนแอตอโรคขอบใบแหงเชนเดยวกบพนธพษณโลก 2 และกข47 (ตารางท 15)

การทดสอบปฏกรยาตอแมลงศตรขาว เพลยกระโดดสน าตาล(Nilaparvata lugens Stål.) สายพนธ PSL05101-93-1-3-2 มความตานทาน

ตอประชากรเพลยกระโดดสนาตาลในจงหวดพษณโลก และชยนาท อยในระดบคอนขางตานทาน(ตารางท 16) นอกจากนไดทาการทดสอบความตานทานเพลยกระโดดสนาตาลชวชนดตางๆ จากประชากรแมลง ใน

31


จงหวดพษณโลก พบวาคอนขางตานทานเพลยกระโดดสนาตาลชวชนดใหมแตออนแอตอเพลยกระโดดสนาตาลชวชนดท 5 เชนเดยวกบ Rathu Heenati, พษณโลก 2 และกข47 (ตารางท 17)

เพลยกระโดดหลงขาว(Sogatella furcifera Horvath.) สายพนธ PSL05101-93-1-3-2 คอนขางตานทานประชากรเพลยกระโดดหลงขาวในจงหวดชยนาท และพจตร ในระดบตานทาน ในขณะทคอนขางออนแอตอเพลยกระโดดหลงขาวประชากรจากจงหวดแพร และเชยงราย เชนเดยวกบพนธพษณโลก 2และกข47 (ตารางท 16)

สรปผลการทดลอง สายพนธ PSL05101-93-1-3-2 ไดจากการผสมพนธ 3 ทางระหวาง ลกผสมชวท 1 ของ

PSL00508-3-1-1-4 กบ IR66738-118-1-2 นาไปผสมกบ IR67966-188-2-2-1 ทง 2 สายพนธ เปนขาว New Plant Type จากสถาบนวจยขาวนานาชาตในฤดนาปรง 2548 ผสมพนธทศนยวจยขาวพษณโลก ฤดนาป 2548 ปลกชวท 1 ฤดนาปรง 2549 ถงฤดนาปรง 2551 และปลกคดเลอกชวท 2-6 ทศนยวจยขาวพษณโลก ฤดนาป 2551 ปลกศกษาพนธ ฤดนาปรง 2552 นาเขาเปรยบเทยบผลผลตภายในสถานทศนยวจยขาวพษณโลก ในฤดนาป 2552 ถงฤดนาป 2555 นาเขาเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน ทศนยวจยขาวพษณโลก ชยนาท และลพบร ฤดนาป 2554 ถงฤดนาป 2556 นาเขาเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร จงหวดพษณโลก พจตร อตรดตถ กาแพงเพชร นครสวรรค ชยนาท สงหบร และลพบร ฤดนาปรง 2556 ถงฤดนาป 2556 ทดสอบผลผลตและการยอมรบของเกษตรกร ในนาเกษตรกรจงหวดพษณโลก พจตร สโขทย อตรดตถ นครสวรรค และชยนาท ในฤดนาปรง 2556-นาป 2556 ทดสอบเสถยรภาพผลผลต ทศนยวจยขาวพษณโลก แพร ปทมธาน สพรรณบร ปราจนบร พทลง สกลนคร สรนทร และอบลราชธาน สายพนธ PSL05101-93-1-3-2 มศกยภาพการใหผลผลตสงถง 965 กก./ไร และใหผลผลตเฉลย 730 กก./ไร สงกวาพนธพษณโลก 2 (640 กก./ไร) ชยนาท 1 (646 กก./ไร) และกข47 (681กก./ไร) คดเปนรอยละ 14 13 และ 7 ตามลาดบ อายเกบเกยว 115 วน (ปกดา) ความสง 83-90 ซม. เปนขาวเจาเมลดยาว ขาวเปลอกสฟาง ยาว 10.4 มม.กวาง 2.61 มม. หนา 2.10 มม. มนาหนกขาวเปลอก 1,000 เมลดเทากบ 30.2 กรม นาหนกขาวเปลอก 10.9 กก.ตอถง (20 ลตร) ขาวกลองสขาว ขนาดยาว 8.02 มม.กวาง 2.18 มม.หนา 1.81 มม. รปรางเรยว ทองไขนอย คณภาพการสดมาก ไดขาวเตมเมลดและตนขาว 54.6 เปอรเซนต มสวนประกอบพนขาวขาวสารเมลดยาวชน 1 อยระหวาง 87-100 เปอรเซนต เมลดยาวชน 2 อยระหวาง 0-13 เปอรเซนต และเมลดยาวชน 3 อยระหวาง 0-1 เปอรเซนต ไมมขาวเมลดสน สามารถผลตขาวสาร 100 เปอรเซนตชน 1 ได เปนขาวอมโลสสง (27.27%) ความคงตวของแปงสกในระดบแปงออน มคาการไหลของแปง 89 มม. อณหภมแปงสกตา การยดตวของเมลดขาวสกปกต (1.66 เทา) คอนขางตานทานเพลยกระโดดสนาตาลชวชนดใหม คอนขางตานทานโรคไหมในเขตภาคกลาง คอนขางทนหนาวในระยะตงทอง ระยะพกตว 6-7 สปดาห ขอควรระวง ออนแอตอโรคขอบใบแหง คอนขางออนแอตอโรคไหมในเขตจงหวดพษณโลก

32


ค าขอบคณ คณะนกวจย ขอขอบพระคณผบงคบบญชาทกทานทไดใหคาปรกษา สนบสนน ตลอดจนอานวย

ความสะดวกในการดาเนนงานวจยใหผลงานสาเรจลลวงไปไดดวยด และขอขอบคณเจาหนาท พนกงานราชการ คนงาน และลกจางทกทานทชวยปฏบตงานจนประสบผลสาเรจ

เอกสารอางอง ปรชา วงศลาบตร. 2545. นเวศวทยาของเพลยกระโดดสนาตาลและการควบคมปรมาณ. โรงพมพชมนม

สหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จตจกร กรงเทพฯ. 117 หนา. พระศกด ศรนเวศน .2526 .พนธศาสตรปรมาณทเกยวของกบการปรบปรงพนธพช.ว.วทยาศาสตรเกษตร.

16 (5) : 409 - 422. ภมร ปตตาวะตง, เจตตคชฤกษ และสรเดช ปาละวสทธ. 2555. การศกษาชวชนดของเพลยกระโดดสนาตาล

จากแหลงระบาดภาคเหนอตอนลางเพอคดเลอกพนธขาวตานทาน. หนา 128-136. ใน : สมมนาวชาการกลมศนยวจยขาวภาคเหนอตอนบนและภาคเหนอตอนลาง ประจาป 2555. 25-26 เมษายน 2555. สานกวจยและพฒนาขาว. กรมการขาว.

สานกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2556. สถานการณสนคาเกษตรทสาคญและแนวโนมป 2556. สานกงานเศรษฐกจการเกษตร.กระทรวงเกษตรและสหกรณ.176 หนา.

สานกงานเศรษฐกจการเกษตร. 2557. สถานการณสนคาเกษตรทสาคญและแนวโนมป 2557. สานกงานเศรษฐกจการเกษตร.กระทรวงเกษตรและสหกรณ.186 หนา.

Claridge, M. F. and J. D. Hollander. 1980. The “biotypes” of the rice brown planthopper, Nilaparvata lugens. Entomol. Exp. Appl. 27 : 23-30.

Eberhart, S. A. and W. A. Russell. 1966. Stability parameters for comparing varieties. Crop Science 6 : 36-40.

Gagampang, G. B., C. M. Perez and Juliani B. O. 1973. A gel consistency test for eating quality of rice. J. Sci. Fd. Agr. 24:1589-1594.

IRRI. 2002. Standard Evaluation System for Rice (SES). International Rice Research Institute, Los Banos, Philippines.56 p.

Juliano B. O. 1971. A simplified assay for milled rice amylose. Cereal Sci. 16:334-360. Juliano B. O. and C. M. Perez. 1984. Result of a collaborative test on the measurement of

grain elongation ratio of milled rice during cooking. J. Cereal Sci. 2:281-292. Little, R. R., G. B. Hilder and E. H. Dawson, 1958. Differential effect of dilute alkali on 25 varieties

of milled white rice. Cereal Chem. 35:111-126.

33


ตารางท 1 ผลผลตเฉลย ของขาวสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 เปรยบเทยบกบพนธชยนาท 1 และสพรรณบร 1 จากแปลงเปรยบเทยบผลผลตภายในสถาน ทศนยวจยขาวพษณโลก ป 2552

พนธ/สายพนธ ผลผลต (กก./ไร) ดชน PSL05101-93-1-3-2 710 a 128 108 ชยนาท 1 554 b 100 สพรรณบร 3 659 a 100

CV (%) 8.4 ผลผลตในแตละฤดทตามดวยตวอกษรเหมอนกนไมแตกตางกนทางสถต โดยวธ DMRT ทระดบความเชอมน 95%

ตารางท 2 ผลผลตเฉลย ของขาวสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 เปรยบเทยบกบพนธ ชยนาท 1 พษณโลก 2 กข31 และกข47 จากแปลงเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน ป 2552-2556

พนธ/สายพนธ ผลผลต (กก./ไร)

เฉลย ดชน

2552 2553 2554 2555 2556 PSL05101-93-1-3-2 552 658 712 689 881 698 142 113 101 96 ชยนาท 1 483 443 604 433 - 491 100 พษณโลก 2 494 560 636 586 810 617 100 กข31 - - 794 590 - 692 100 กข47 - - - 621 818 720 100

34


ตารางท 3 ผลผลตเฉลย ของขาวสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 เปรยบเทยบกบพนธ พษณโลก 2 ชยนาท 1 สพรรณบร 1 กข31 และกข47 จากแปลงเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน ป 2552-2556

พนธ/สายพนธ พษณโลก ชยนาท ลพบร เฉล

ย ดชน

นาปรง นาป นาปรง นาป นาปรง นาป ป 2552 PSL05101 574a - 535a - 548a - 552 112 114 พษณโลก 2 454a - 477a - 552a - 494 100 ชยนาท 1 449a - 480a - 521a - 483 100 CV (%) 15.6 - 13.3 - 11.8 - ป 2553 PSL05101 352a 505a 887a 797a 736a 669a 658 118 149 พษณโลก 2 382a 476a 504b 650b 726a 621a 560 100 ชยนาท 1 162b 378b 366c 556c 602b 593a 443 100 CV (%) 16.7 12.1 8.4 8.4 8.7 9.1 ป 2554 PSL05101 661a 778a 727a * 669a 726a 712 112 118 90 พษณโลก 2 617ab - 671a - 621a - 636 100 ชยนาท 1 559b 732a 468b * 593a 670a 604 100 กข31 - 848a - * - 740a 794 100 CV (%) 7.4 9.1 5.6 - 9.1 19.6 ป 2555 PSL05101 631a 734a 837a 662a 569a 701a 689 118 159 117 111 พษณโลก 2 - 556b - 528b - 675a 586 100 ชยนาท 1 406b - 655b - 237c - 433 100 กข31 603a - 783ab - 383b - 590 100 กข47 - 652ab - 501b - 710a 621 100 CV (%) 9.1 10.4 8.8 8.0 15.8 10.7 ป 2556 PSL05101 1092a - 853a - 698a - 881 109 108 พษณโลก 2 1001a - 784a - 645a - 810 100 กข47 1001a - 796a - 658a - 818 100 CV (%) 8.1 - 7.2 - 10.4 -

ผลผลตในแตละปและสถานทปลกทตามดวยตวอกษรเหมอนกนไมแตกตางกนทางสถตโดยวธ DMRT ทระดบความเชอมน 95% * นาทวมเสยหาย 100 %

PSL = ศนยวจยขาวพษณโลก CNT = ศนยวจยขาวชยนาท LBR = ศนยวจยขาวลพบร

35


ตารางท 4 ผลผลตเฉลย ของขาวสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 เปรยบเทยบกบพนธชยนาท 1 พษณโลก 2 และกข47 จากแปลงเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎรป 2554-2556



2554 2555 2556 PSL05101-93-1-3-2 742 759 690 730 113 114 107 ชยนาท 1 675 616 - 646 100 พษณโลก 2 - 643 636 640 100 กข47 686 698 660 681 100

36


ตารางท 5 ผลผลตเฉลย ของขาวสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 เปรยบเทยบกบพนธพษณโลก 2 ชยนาท 1 และกข47 จากแปลงเปรยบเทยบผลผลตขาวนาชลประทานในนาราษฎรในเขตภาคเหนอตอนลาง ป 2554 - 2556

พนธ/สายพนธ พษณโลก พจตร อตรดตถ กาแพงเพชร นครสวรรค ชยนาท ลพบร สงหบร

เฉลย ดชน นาปรง นาป นาปรง นาป นาปรง นาป นาปรง นาป นาปรง นาป นาปรง นาป นาปรง นาป นาปรง นาป

ป 2554 PSL05101 - 770 a - 617 a - 855 a - * - 725 a - * - - - - 742 109 108 ชยนาท 1 - 605 b - 613 a - 752 a - * - 731 a - * - - - - 675 100 กข47 - 664 a - 631 a - 770 a - * - 679 a - * - - - - 686 100

CV (%) - 8.5 - 6.9 - 6.9 - - 12.3 - * - - - - ป 2555 PSL05101 636 a 800 a 729 a 798 a 889 a 797 a 965 a 617 a 769 a 673 a 692 a 722 a - 650 a 882 a - 759 123 118 108 ชยนาท 1 752 a - 495 b - 838 a - 865 a - 576 b - 445 b - - - 523 b - 616 100 พษณโลก 2 - 711 b - 637 b - 692 a - 608 a - 587 a - 599 ab - 664 a - - 643 100 กข47 656 a 703 b 697a 742 a 833 a 693 a 883 a 550 a 677ab 573 a 730 a 524 b - 674 a 835 a - 698 100

CV (%) 6.9 3.8 5.7 6.2 4.2 6.0 7.2 7.8 10.4 15.1 14.2 10.1 - 8.8 5.4 - - ป 2556 PSL05101 733 a 470 a1/ 726 a 542 a2/ 767 a 815 a 810 a 814 a 700 a 740 a 735 a 777 a 532 a 493 a - - 690 108 105 พษณโลก 2 596 b 446 a 542 b 461a 711 a 818 a 858 a 831 a 699 a 741 a 745 a 745 a 331 b 374 b - - 636 100 กข47 665 ab 487a 670 a 488 a 722 a 883 a 841 a 734 a 674 a 696 b 724 a 708 a 489 a 458 a - - 660 100

CV (%) 7.3 10.2 10.9 8.2 7.1 7.5 4.3 7.6 9.1 3.9 9.2 6.8 15.4 10.8 - - -

ผลผลตในแตละปและสถานทปลกทตามดวยตวอกษรเหมอนกนไมแตกตางกนทางสถตโดยวธ DMRT ทระดบความเชอมน 95% * นาทวมเสยหาย 100 เปอรเซนต

1 / ผลผลตเสยหายเนองจากฝนตกหนกในชวงออกดอก

37


ตารางท 6 ผลผลตเฉลย ของขาวสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 เปรยบเทยบกบพนธจากแปลงเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎรโครงการเรงรดพฒนาพนธขาวตานทานเพลยกระโดดสนาตาล ป 2555



ฤดนาป2555 ฤดนาปรง 2555 กข47 ชยนาท 1 PSL05101-93-1-3-2 826 a 747 a 787 118 116 กข47 587 b 737a 662 100 ชยนาท 1 704 b 642a 673 100

CV (%) 9.6 7.2 ผลผลตในแตละฤดทตามดวยตวอกษรเหมอนกนไมแตกตางกนทางสถต โดยวธ DMRT ทระดบความเชอมน 95%

ตารางท 7 ผลผลตเฉลยของขาวสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 เปรยบเทยบกบพนธมาตรฐานจาก

แปลงทดสอบผลผลตขาวทนหนาวระยะตงทอง ป 2555-2556


เฉลย ดชนเปรยบเทยบ

2555 2556 2557 พษณโลก 2 ชยนาท 1 กข47 กข49 กข31 SPR88096 กข29 PSL05101-93-1-3-2 467bc 428 b 351b 415 156 106 133 112 67 72 703 พษณโลก 2 - 266 c - 266 100 ชยนาท 1 558ab - 228c 393 100 กข47 374c 293c 266bc 311 100 กข49 390c 418b 317b 372 100 กข31 - 624a - 624 100 SPR88096-17-3-2-21/ 692a 584a 445a 574 100 กข29 2/ 42d 109d 27d 59 100 CV (%) 20.6 24.1 14.9

ผลผลตในแตละฤดทตามดวยตวอกษรเหมอนกนไมแตกตางกนทางสถต โดยวธ DMRT ทระดบความเชอมน 95% 1/พนธเปรยบเทยบตานทาน 2/พนธเปรยบเทยบไมตานทาน

ตารางท 8 ผลผลตเฉลยของขาวสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 เปรยบเทยบกบพนธมาตรฐาน จากแปลงทดสอบผลผลตของเกษตรกร ป 2555-2556


เฉลย ดชนเปรยบเทยบ

2555 2556 พษณโลก 2 กข41 กข47 กข49 PSL05101-93-1-3-2 751 823 787 99 109 104 94 พษณโลก 2 790 - 790 100 กข41 872 574 723 100 กข47 706 841 754 100 กข49 - 839 839 100

38


ตารางท 9 ผลผลตและการยอมรบของเกษตรกรตอขาวสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 เปรยบเทยบกบพนธมาตรฐาน ป 2555-2556

สถานท PSL05101-93-1-3-2 พนธเปรยบเทยบ ความเหนตอพนธทดสอบ ป 2555 จ.พจตร - อ.ตะพานหน 700 872 กข41 เมลดยาว แตกระทบแลงเพราะใหนาชา - อ.เมอง 740 843 พษณโลก 2 รวงใหญ ผลผลตด

จ.นครสวรรค - อ.เกาเลยว 769 735 กข47 ผลผลตสง เมลดยาว ระแงถ - อ.เกาเลยว 860 827 กข47 ผลผลตสง เมลดยาว รวงใหญ ระแงถ ไมเปนโรค

จ.อตรดตถ - อ.พชย 846 737 พษณโลก 2 นาหนกด

จ.ชยนาท - อ.มโนรมย 589 577 กข47 เมลดยาว รวงใหญ ออกดอกสมาเสมอ

เฉลย 751 743 ป 2556 จ.พษณโลก - อ.เมอง 1,140 1,049 กข49 ไมลม ผลผลตด ทนโรค

จ.สโขทย - อ.เมอง 676 574 กข41 แตกกอด ลาตนแขง คอนขางสหนาว เมดเตง

จ.พจตร - อ.ตะพานหน 740 738 กข49 ตนแขงไมลมงาย เมลดยาว นาหนกด - อ.โพธประทบชาง 802 1,046 กข49 ตนแขง เมลดเรยวยาวสวย - อ.เมอง 813 744 กข49 ตนแขงไมลม ตานทานโรคแมลง ผลผลตด

จ.กาแพงเพชร - อ.พรานกระตาย 750 619 กข49 ตานทานโรคขอบใบแหง

จ.นครสวรรค - อ.บรรพตพสย 978 961 กข47 ผลผลตสง รวงใหญ เมลดยาว ไมเปนโรค - อ.ชมแสง 763 681 กข47 รวงใหญ ระแงถ ทนอากาศหนาวพอสมควร - อ.ชมแสง 663 647 กข47 รวงใหญ เมลดยาวออกดอกสมาเสมอ จ.ชยนาท - อ.มโนรมย 902 916 กข47 ผลผลตสง รวงใหญ เมลดยาว ไมเปนโรค

เฉลย 823 798

39


ตารางท 10 ผลผลตเฉลยของขาวสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 เปรยบเทยบกบพนธมาตรฐาน จากแปลงทดสอบเสถยรภาพผลผลตในสภาพแวดลอมทตางกน ป 2556


Mean MS-Dev. bi PTT SPR PRE UBN SKN SRN PTL PCR

PSL05101-93-1-3-2 706 657 730 454 576 390 577 676 596 748.12ns 1.134ns

ชยนาท 1 564 718 598 337 569 459 553 639 555 4981.54ns 0.898ns

พษณโลก 2 547 547 645 384 569 447 466 628 540 1292.25ns 0.879ns

Env. Mean 626 616 675 409 558 402 508 638 554 Env. Index 81 62 121 -145 4 -152 -46 85

PTT =ศนยวจยขาวปทมธาน SPR = ศนยวจยขาวสพรรณบร PRE = ศนยวจยขาวแพร UBN = ศนยวจยขาวอบลราชธาน SKN = ศนยวจยขาวสกลนคร SRN = ศนยวจยสรนทร PCR = ศนยวจยขาวปราจนบร PTL= ศนยวจยขาวพทลง

ตารางท 11 สมบตดนบางประการในแปลงทดสอบ การตอบสนองตอป ยไนโตรเจนของขาวสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 ทศนยวจยขาวพษณโลก ชยนาท และลพบร ป 2550

สมบตดน พษณโลก ชยนาท ลพบร

อนทรยวตถ (%) 5.0 5.2 8.1 ฟอสฟอรสทเปนประโยชน (ppm) 1.87 1.33 0.49 โพแทสเซยมทสกดได (ppm) 8.0 16 7.9 pH 112 85 50 เนอดน เหนยว เหนยว รวนเหนยว

ทมา : หองปฏบตการสานกวจยและพฒนาการเกษตรเขตท 2 PSL = ศนยวจยขาวพษณโลก CNT = ศนยวจยขาวชยนาท LBR = ศนยวจยขาวลพบร

40


ตารางท 12 ผลผลตเฉลยของขาวสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 จากการใสป ยไนโตรเจนอตราตางๆ ทศนยวจยขาวพษณโลก ชยนาท และลพบร ป 2555-2556

ผลผลตขาวจากการใสป ยไนโตรเจนอตราตางๆ ทตามดวยอกษรเหมอนกนในแตละฤดปลกและสถานท ไมมความ แตกตางทางสถต โดยวธ DMRT ทระดบความเชอมน 95%

อตราป ย (กก. N-P2O5-K2O ตอไร)

นาป 2555 นาปรง 2556 นาป 2556

พษณโลก 0-6-6 629 a 742 b 619 a 6-6-6 679 a 793 b 581 a 12-6-6 633 a 856 a 544 b 18-6-6 553 b 797 b 421 c 24-6-6 487 c 593 c 400 c

CV (%) ป ย 14.7 21 21.4 CV(%) พนธ 10.6 12.3 10.8

ชยนาท 0-6-6 659 ab 518 c 564 a 6-6-6 779 a 751 b 651 a 12-6-6 702 ab 878 ab 605 a 18-6-6 615 b 871 ab 685 a 24-6-6 619 b 932 a 646 a

CV (%) ป ย 11.7 12.9 19 CV(%) พนธ 12.2 8.9 14

ลพบร 0-6-6 348 c 459 c 383 c 6-6-6 382 c 526 b 457 c 12-6-6 467 b 605 a 652 ab 18-6-6 601 a 621 a 649 ab 24-6-6 496 b 561 a 734 a

CV (%) ป ย 7.2 25 23.8 CV(%) พนธ 11.9 15.5 14.4

41


ตารางท 13 คณภาพเมลดทางกายภาพของขาวเจาสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 เปรยบเทยบกบพนธพษณโลก 2 และชยนาท 1 ป 2556

1/เฉลยจาก 14 ตวอยาง ± คาเบยงเบนมาตรฐาน คาทองไข (Chalkiness): ไมเกน 1.0 = นอย

1.0 – 1.5 = ปานกลาง 1.6 – 2.0 = คอนขางมาก มากกวา 2.0 = มาก

%ขาวเตมเมลดและตนขาว (HR) นอยกวา 31 = คณภาพการสตา 31 – 40 = คณภาพการสปานกลาง 41 – 50 = คณภาพการสด มากกวา 50 = คณภาพการสดมาก

ลกษณะ PSL05101-93-1-3-2 พษณโลก 2 ชยนาท 1 กข47

ส ขาวเปลอก ฟาง ฟาง ฟาง ฟาง ขาวกลอง ขาว ขาว ขาว ขาว ขนาดเมลด (มม.)1/ ขาวเปลอก ยาว 10.40 ± 0.16 10.30 ± 0.20 10.28 ± 0.31 10.10 ±0.14 กวาง 2.61 ± 0.05 2.54 ± 0.06 2.59 ± 0.08 2.50±0.06 หนา 2.10 ± 0.03 2.07 ± 0.04 1.99 ± 0.02 2.05±0.03 ขาวกลอง ยาว 8.02 ± 0.18 7.99 ± 0.08 7.79 ± 0.21 7.85±0.17 กวาง 2.18 ± 0.05 2.12 ± 0.05 2.20 ± 0.04 2.10±0.04 หนา 1.81 ± 0.05 1.82 ± 0.04 1.75 ±0.04 1.79±0.03 ความยาวตอความกวาง 3.68 ± 0.09 3.78 ± 0.11 3.54 ± 0.13 3.73±0.11 ขาวสาร ยาว 7.72 ± 0.15 7.64 ± 0.14 7.43 ± 0.22 7.61±0.13 กวาง 2.13 ± 0.04 2.08 ± 0.04 2.18 ± 0.03 2.08±0.04 หนา 1.77 ± 0.04 1.76 ± 0.04 1.68 ± 0.03 1.74±0.04 พนขาว 7 มม. ขนไป 87-100 86-100 70-100 82-100 6.6 - 6.9 มม. 0-13 0-14 0-27 0-11 6.2 - 6.5 มม. 0-1 0-1 0-3 0-5 ตากวา 6.2 มม. 0 0 0 0 รปราง เรยว เรยว เรยว เรยว คาทองไข 0.06 ± 0.04 0.06 ± 0.05 0.39 ± 0.36 0.04 ± 0.03 นน.ขาวเปลอก (กรม/1000 เมลด) 30.2 ± 1.09 28.6 ± 1.02 28.9 ± 1.37 27.7 ± 1.06 (กโลกรม/ถง) 10.9 ± 0.30 10.8 ± 0.30 10.9 ± 0.36 10.7 ± 0.29 %ขาวเตมเมลดและตนขาว 54.6 ± 5.14 50.1 ± 8.75 43.2 ± 8.80 56.0 ± 5.33

42


ตารางท 14 คณภาพเมลดทางเคมและการหงตมรบประทานของขาวสายพนธ PSL05101-93-1-3-2เปรยบเทยบกบพนธพษณโลก 2 และชยนาท 1 ป 2552 - 2556

ลกษณะ PSL05101 พษณโลก 2 ชยนาท 1 กข47

ปรมาณอมโลส(%) 27.27±0.28 27.37 ± 1.88 26.95 ± 0.52 26.82 ± 0.94 ความคงตวของแปงสก (มม.) 89±8.75 85 ± 9.07 73 ± 8.33 65 ± 9.0 คาการสลายเมลดในดาง (1.7%) 7.00±0.00 7.00 ± 0.00 4.10 ± 0.72 7.00 ± 0.00 อณหภมแปงสก ตา

ตา ปานกลาง ตา

อตราการยดตวของแปงสก 1.66±0.04 1.58 ± 0.04 1.70 ± 0.27 1.71 ± 0.03 กลนหอม 1.0 1.0 1.0 1.8

ปรมาณอมโลส : ไมเกน 20% = อมโลสตา 20 – 25% = อมโลสปานกลาง

มากกวา 25% = อมโลสสง ความคงตวแปงสก : ประเมนจากระยะทางการไหลของแปง (มม.)

ไมเกน 40 มม. = แปงสกแขง 41 – 60 มม. = แปงสกปานกลาง 61 – 100 มม. = แปงสกออน

คาการสลายเมลดในดาง (KOH 1.7%) : 1 – 3 = อณหภมแปงสกสง (สงกวา 75 Oซ.) 4 – 5 = อณหภมแปงสกปานกลาง (70-75 Oซ.) 6 – 7 = อณหภมแปงสกตา (ตากวา 70 Oซ.)

อตราการยดตวของเมลดขาวสก (วดจากความยาวของเมลด) นอยกวา 1.9 = ยดปกต มากกวา 1.9 = ยดตวด

คณภาพขาวสก: ประเมนโดยวธประสาทสมผส กลนหอม 1 = ไมหอม 5 = หอมปานกลาง 9 = หอมมาก

43


ตารางท 15 ปฏกรยาของสายพนธขาว PSL05101-93-1-3-2 ตอโรคไหม และโรคขอบใบแหง เปรยบเทยบกบพนธพษณโลก 2 ชยนาท 1 และกข47 ในสภาพโรงเรอน ป 2552 – 2556

พนธ/สายพนธ โรคไหม1/ โรคขอบใบแหง1/

RBR PSL LBR CNT BRRD PSL CNT ป 2552 PSL05101-93-1-3-2 - HS HR HR - S S พษณโลก 2 - HS HR HR - S S ชยนาท 1 - MS HR HR - MS S กข7 (เปรยบเทยบตานทานตอโรคขอบใบแหง) - - - - - MS MS กข9 (เปรยบเทยบออนแอตอโรคขอบใบแหง) - - - - - S HS หางย 71 (เปรยบเทยบตานทานตอโรคไหม) - MS - MR - - - ขาวดอกมะล 105 (เปรยบเทยบออนแอตอโรคไหม) - HS HS HS - - - ขาวตาแหง 17 (เปรยบเทยบออนแอตอโรคไหม) - HS - MS - - - TN1 (เปรยบเทยบออนแอตอโรคขอบใบแหง) - - - - - HS - ป 2553 PSL05101-93-1-3-2 - MS HR - - S S พษณโลก 2 - HR - - - เขยวเตย HS ชยนาท 1 - HR HR - - HS HS กข7 (เปรยบเทยบตานทานตอโรคขอบใบแหง) - - - - - MS S กข9 (เปรยบเทยบออนแอตอโรคขอบใบแหง) - - - - - MS HS หางย 71 (เปรยบเทยบตานทานตอโรคไหม) - MS - - - - - ขาวดอกมะล 105 (เปรยบเทยบออนแอตอโรคไหม) - HS HS - - - - ขาวตาแหง 17 (เปรยบเทยบออนแอตอโรคไหม) - MS - - - - - TN1 (เปรยบเทยบออนแอตอโรคขอบใบแหง) - - - - - HS - ป 2554 PSL05101-93-1-3-2 MS S - - MR MS S กข47 HS R - - MS MS S ชยนาท 1 HS HR - - MS S MS กข7 (เปรยบเทยบตานทานตอโรคขอบใบแหง) - - - - - MS MS กข9 (เปรยบเทยบออนแอตอโรคขอบใบแหง) - - - - - MS S หางย 71(เปรยบเทยบตานทานตอโรคไหม) - MS - - - - - ขาวดอกมะล 105 (เปรยบเทยบออนแอตอโรคไหม) - HS - - - - - ขาวตาแหง 17 (เปรยบเทยบออนแอตอโรคไหม) - S - - - - - TN1(เปรยบเทยบออนแอตอโรคขอบใบแหง) - - - - - HS -

44


ตารางท 15 (ตอ)

1/ใหคะแนนอาการตาม Standard evaluation system for rice (IRRI, 2002) HR = ตานทานสง R = ตานทาน MR = คอนขางตานทาน MS = คอนขางออนแอ S = ออนแอ HS = ออนแอมาก

สถานททดสอบ : PSL = ศนยวจยขาวพษณโลก CNT = ศนยวจยขาวชยนาท LBR = ศนยวจยขาวลพบร

RBR = ศนยวจยขาวราชบร BRRD = สานกวจยและพฒนาขาว

พนธ/สายพนธ โรคไหม โรคขอบใบแหง

RBR PSL LBR CNT BRRD PSL CNT ป 2555 PSL05101-93-1-3-2 - - MS R - HS MS พษณโลก 2 - - MS R - HS S กข47 - - R MR - HS S กข7 (เปรยบเทยบตานทานตอโรคขอบใบแหง) - - - - - HS MS กข9 (เปรยบเทยบออนแอตอโรคขอบใบแหง) - - - - - HS S หางย 71 (เปรยบเทยบตานทานตอโรคไหม) - - - R - - - ขาวดอกมะล 105 (เปรยบเทยบออนแอตอโรคไหม) - - - HS - - - ขาวตาแหง 17 (เปรยบเทยบออนแอตอโรคไหม) - - - MS - - - TN1 (เปรยบเทยบออนแอตอโรคขอบใบแหง) - - - - - HS - ป 2556 PSL05101-93-1-3-2 - - MS R - MS S พษณโลก 2 - - MR R - S HS กข47 - - R R - R S กข7 (เปรยบเทยบตานทานตอโรคขอบใบแหง) - - - - - MR S กข9 (เปรยบเทยบออนแอตอโรคขอบใบแหง) - - - - - MS S หางย 71 (เปรยบเทยบตานทานตอโรคไหม) - - R HR - - - ขาวดอกมะล 105 (พนธมาตรฐานออนแอ) - - HS HS - - - ขาวตาแหง 17 (พนธมาตรฐานตานทาน) - - R HR - - - TN1 (เปรยบเทยบออนแอตอโรคขอบใบแหง) - - - - - HS -

45


ตารางท 16 ปฏกรยาของสายพนธขาว PSL05101-93-1-3-2 ตอเพลยกระโดดสนาตาล และเพลยกระโดดหลงขาวเปรยบเทยบกบพนธพษณโลก 2 ชยนาท 1 และกข47 ในสภาพโรงเรอน ป 2552-2556

1/ใหคะแนนอาการตาม Standard evaluation system for rice (IRRI, 2002) HR = ตานทานสง R = ตานทาน MR = คอนขางตานทาน MS = คอนขางออนแอ S = ออนแอ HS = ออนแอมาก สถานททดสอบ : PSL = ศนยวจยขาวพษณโลก CNT = ศนยวจยขาวชยนา LBR = ศนยวจยขาวลพบร

RBR = ศนยวจยขาวราชบร BRRD = สานกวจยและพฒนาขาว PRE = ประชากรแมลงแพร CRI = ประชากรแมลงเชยงราย

พนธ/สายพนธ เพลยกระโดดสนาตาล

เพลยกระโดดหลงขาว BRRD

PSL CNT PSL CNT PRE CRI

ป 2552 PSL05101 MR - - - MS - พษณโลก2 MR - - - MS - ชยนาท 1 MS - - - MR - ป 2553 PSL05101 MR - - - MS - พษณโลก 2 MR - - - MS - ชยนาท 1 MS - - - MR - PTB33 (เปรยบเทยบตานทาน) - - - - MR - TN1 (เปรยบเทยบออนแอ) - - - - S - ป 2554 PSL05101 MR MR HS HS MS - กข47 MR MS HS HS MS - ชยนาท 1 MS S MS S MS - Rathu (เปรยบเทยบตานทาน) - - MR MS - - PTB33 (เปรยบเทยบตานทาน) MR - MS MS MS - TN1 (เปรยบเทยบออนแอ) HS - HS HS HS - ป 2555 PSL05101 MR R - - MS - พษณโลก 2 R MS - - MR - กข47 MS MR - - MS - PTB33 (เปรยบเทยบตานทาน) - - - - R - Rathu (เปรยบเทยบตานทาน) - - - - R - ADS7 (เปรยบเทยบตานทาน) - - - - S - Babawee (เปรยบเทยบตานทาน) - - - - MS - Mudgo (เปรยบเทยบตานทาน) - - - - MS - TN1 (เปรยบเทยบออนแอ) - - - - S -

46


ตารางท 17 ปฏกรยาของสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 ตอเพลยกระโดดสนาตาลชวชนดตางๆเปรยบเทยบกบพนธมาตรฐาน ป 2556

ใหคะแนนอาการตาม Standard evaluation system for rice (IRRI, 2002) HR = ตานทานสง R = ตานทาน MR = คอนขางตานทาน MS = คอนขางออนแอ S = ออนแอ HS = ออนแอมาก

พนธ/สายพนธ ชวชนดท 3 ชวชนดท 4 ชวชนดท 5 ชวชนดใหม

PSL05101-93-1-3-2 MS MS S MR พษณโลก 2 MR MS MS MR กข47 MR MS MS MR RathuHeenati R MR MS MR Mudgo MR S HS HS Babawee MR MS S HS ADS7 HS S HS S PTB33 R MR MS R TN1 HS HS HS HS

47


ภาพท 1 ลกษณะการตอบสนองตอป ยไนโตรเจนของขาวสายพนธ PSL05101-93-1-3-2

ทศนยวจยขาวพษณโลก ฤดนาป 2555 และฤดนาป - ฤดนาปรง 2556

ภาพท 2 ลกษณะการตอบสนองตอป ยไนโตรเจนของขาวสายพนธ PSL05101-93-1-3-2 ทศนยวจยขาวชยนาทฤดนาป 2555 และฤดนาปรง 2556

นาปรง 2556 y=-45.143X2+241.46X+528.4, R

2=0.9337

นาป 2555 y=-19X2+73X+586.2, R

2=0.9474

นาป 2556 y=-3.714X2-37.514X+666.4, R

2=0.9448

นาป 2555 y=-17.286X2+79.31X+627, R

2=0.5468

นาปรง 2556 y=-34.143X2+299.66X+266.6, R

2=0.9656

48


ภาพท 3 ลกษณะการตอบสนองตอป ยไนโตรเจนของขาวสายพนธ PSL05101-93-1-3-2

ทศนยวจยขาวลพบรฤดนาป2555และฤดนาป - ฤดนาปรง 2556

นาป 2555 y=-16.357X2+149.64X+189.8, R

2=0.7596

นาป 2556 y=-12.57X2+164.83X+218.8, R

2=0.939

นาปรง 2556 y=-22.64X2+165.76X+306.2, R

2=0.9511

49


ขาวเหนยวตานทานแมลงบวสายพนธดเดน PRE04012-20-1-1-1 Gall Midge Resistance Promising Rice Line : PRE04012-20-1-1-1

เปรมฤด ปนทยา1) คคนางค ปญญาลอ2) อดลย สทธวงศ2) พนนภา ยาใจ2) กาญจนา พบลย2) กลชนา เกศสวรรณ2) พชญนนท กงแฮ2) เยาวลกษณ กนยะม2) สกล มลคา1)

ไพโรจน โชตนสากรณ1) พชชาทร เรองเดช1) พายพภเบศวร มากกล3) นจรนทร จงขนธ3) กรสร ศรนล3) ศวะพงศ นฤบาล4) นงนช ประดษฐ4) ศลาวน จนทรบตร5) พรรณ จตตา5)

Premrudee Pintaya1) Kakanang Punyalue2) Adul Sitthiwong2) Pannipa Yajai2) Kanjana Piboon2) Kulchana Ketsuwan2) Pitchanan kunghair2) Yawvaluck Kanyamee2) Sakul Mulkum1)

Pairoj Chotinisakorn1) Pichatorn Rueangdej1) Payapbhubes Markkool3) Nootjarin Jungkhun3) Kornsiri Srinil3) Sivapong Naruebal4) Nongnuch Pradit4) Silawan Chantharabutt5) Phannee Jitta5)

Abstract Gall midge is a major problem in the upper Northern part, a glutinous rice line PRE04012-

20-1-1-1 was derived from a single cross between Sahm Samai and PRE96011-SPT-1-2-2-1-1 since 2004. The farmer field trials had tested in 2011-2013. In the wet season the high potential yield was 1,043 kg/rai while the average yield was 703 kg/rai which is non significant different from 710 kg/rai of RD14 and 704 kg/rai of SPT1. In the dry season the high potential yield was 916 kg/rai while the average yield of PRE04012-20-1-1-1 and SPT1 were 714 kg/rai, but lower than RD14 (759 kg/rai) by 6 percent. The fertilizer test showed on the maximum yield of 780 kg/rai at the nitrogen level 20.4 kg. The line performed gall midge resistance (R-MS in green house, R-S in field test) better than SPT1 (MS-S in green house, MR-HS in field test) and RD14 (S in green house, MS-HS in field test) but not to the brown planthopper, white backed planthopper, leaf blast and bacterial leaf blight. The line is a non-photoperiod sensitivity, 117 cm height, 1) ศนยวจยขาวเชยงใหม อ.สนปาตอง จ.เชยงใหม 50120 โทรศพท 0-5331-1334 Chiang Mai Rice Research Center, San Pa Tong, Chiang Mai 50120 Tel. 0-5331-1334 2) ศนยวจยขาวแพร อ.เมอง จ.แพร 54000 โทรศพท 0-5464-6033-5 Phrae Rice Research Center, Mueang, Phrae 54000 Tel. 0-5464-6033-5 3) ศนยวจยขาวเชยงราย อ.พาน จ.เชยงราย 57120 โทรศพท 0-5372-1578 Chiang Rai Rice Research Center, Phan, Chiang Rai 57120 Tel. 0-5372-1578 4) ศนยวจยขาวแมฮองสอน อ.ปางมะผา จ.แมฮองสอน 58150 โทรศพท 0-5361-7144 Mae Hong Son Rice Research Center, Pang Ma Pha, Mae Hong Son 58150 Tel. 0-5361-7144 5) ศนยวจยขาวสะเมง อ.สะเมง จ.เชยงใหม 50250 โทรศพท 0-5337 8093-4 Samoeng Rice Research Center, Samoeng, Chiang Mai 50250 Tel. 0-5337 8093-4

50


130-133 days maturity by transplanting method. Its hull color is straw. Seed dormancy of the paddy was 10 weeks after harvest in wet season and 6 weeks in dry season. Brown rice has average 7.45 mm long, 2.5 mm wide, 1.85 mm thick, intermediate shape. It has good milling quality, whole grain and head rice are about 49.2 percent. Farmers recognized both agronomic traits and quality cooking.

Keywords : glutinous rice, non-photoperiod sensitivity, gall midge resistance, the upper North

บทคดยอ พนทปลกขาวในเขตภาคเหนอตอนบนหลายแหงประสบปญหาแมลงบวเขาทาลาย โครงการวจยและ

ปรบปรงพนธขาวนาชลประทานภาคเหนอตอนบน ไดปรบปรงพนธขาว ตงแต ป 2547 จนไดขาวเหนยวสายพนธ PRE04012-20-1-1-1 ซงไดจากการผสมพนธขาวระหวางพนธสามสมย กบสายพนธ PRE96011-SPT-1-2-2-1-1 จากการทดสอบผลผลตในนาราษฎร พ.ศ. 2553-2556 มศกยภาพการใหผลผลตในฤดนาปสงถง 1,043 กโลกรมตอไร และ 916 กโลกรมตอไร ในฤดนาปรง และใหผลผลตเฉลย 703 และ 714 กโลกรมตอไร ตามลาดบ โดยฤดนาปใหผลผลตเฉลยใกลเคยงกบพนธ กข14 และสนปาตอง 1 ทใหผลผลตเฉลย 710 และ 704 กโลกรมตอไร ตามลาดบ ในฤดนาปรงใหผลผลตเฉลย 714 กโลกรมตอไร เทากบพนธสนปาตอง 1 (714 กโลกรมตอไร) แตผลผลตเฉลยตากวาพนธ กข14 (759 กโลกรมตอไร) รอยละ 6 การตอบสนองตอป ยไนโตรเจนใหผลผลตสงสด 780 กโลกรมตอไร ท 20.4 กโลกรมไนโตรเจนตอไร สายพนธ PRE04012-20-1-1-1 มลกษณะเดนคอมปฏกรยาตานทานตอแมลงบว (R-MS สภาพโรงเรอน, R-S สภาพแปลง) ดกวาพนธขาวทนยมปลกในพนทคอพนธ สนปาตอง 1 (MS-S สภาพโรงเรอน, MR-HS สภาพแปลง) และ กข14 (S สภาพโรงเรอน, MS-HS สภาพแปลง) แตออนแอตอเพลยกระโดดสนาตาลและเพลยกระโดดหลงขาว และไมตานทานตอโรคไหมและโรคขอบใบแหง เปนขาวเหนยวไมไวตอชวงแสง ความสงเฉลย 117 เซนตเมตร อายเกบเกยว 130-133 วน เมอปลกโดยวธปกดา เมลดขาวเปลอกสฟาง ระยะพกตว 10 สปดาหเมอปลกในฤดนาป และ 6 สปดาหเมอปลกในฤดนาปรง ความยาวขาวกลองเฉลย 7.45 มลลเมตร กวาง 2.5 มลลเมตร หนา 1.85 มลลเมตร รปรางปานกลาง คณภาพการสด ได ขาวเตมเมล ดและตนขาว 49.2 เปอรเซนต ขาวสกออน น ม เกษตรกรใหการยอมรบทงลกษณะทางการเกษตรและคณภาพหงตม

ค าส าคญ : ขาวเหนยว ไมไวตอชวงแสง นาชลประทาน ตานทานแมลงบว ภาคเหนอตอนบน

ค าน า แมลงบวเปนแมลงศตรขาวทสาคญในภาคเหนอตอนบนโดยเฉพาะทจงหวดตาก แพร ลาปาง นาน

พะเยา แมฮองสอน เชยงราย และเชยงใหม พบการระบาดรนแรงในชวงเดอนกนยายนถงตลาคม มรายงานการระบาดแมลงบวในหลายพนท เชน ปรดา (2546) รายงานพนทระบาดของแมลงบว ฤดนาป 2542 พนทจงหวดนาน อาเภอทงชาง 49 ไร จงหวดพะเยา อาเภอดอกคาใต 1,210 ไร อาเภอภกามยาว 17,044 ไร ฤดนาป 2543 อาเภอเมองนาน 3,192 ไร ระดบความรนแรง 22-90 เปอรเซนต อาเภอปว 111 ไร ฤดนาปรง 2544 พนทจงหวดนาน 341 ไร ฤดนาป 2545 จงหวดพะเยา อาเภอจน 275 ไร จงหวดแพร อาเภอสงเมน พนธ กข10 พบแมลงบวรนแรง 60.9 เปอรเซนต อาเภอรองกวาง 64.7 เปอรเซนต เดอนตลาคม ป พ.ศ. 2547 พบแมลงบว

51


ระบาดรนแรงในพนท จงหวดแพร ทงหมด 45,000 ไร (พนนภา และคณะ, 2548) ฤดนาป 2549 พบวา กงอาเภอภเพยง จงหวดนาน มพนทเสยหายจากการระบาดของแมลงบว 2,916 ไร เกษตรกร 691 ราย (บญรตน และคณะ, 2550) ฤดนาป 2556 อาเภอแมสะเรยง จงหวดแมฮองสอน พนท 388 ไร เกษตรกร 117 ราย (สภาเกษตรกรแหงชาต, ออนไลน) นอกจากนยงพบในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอทจงหวดเลย อบลราชธาน หนองคาย นครพนม และสกลนคร เนองจากมสภาพแวดลอมทเหมาะสมตอการเพมปรมาณของแมลงบว กลาวคอมความชนสง มพนทเปนเขาหรอเชงเขาลอมรอบ ทงนเพราะความชนมความสมพนธโดยตรงกบการวางไข จานวนไข การฟกไข การอยรอดหลงจากการฟกจากไขของหนอน และการเขาทาลายยอดขาวออน (วนทนา และคณะ, 2550) ในปทมฝนตกตอเนองในชวงตนฤดทองฟามดครมตลอดวน พบวามการทาลายทรนแรง (ปรดา และพนนภา , 2552) การทาลายของแมลงบวเกดขนภายในตนขาว โดยตวเตมวยจะวางไขทใบขาว การทาลายเกดขนเมอไขบวทฟกออกมาเปนตวหนอนกดกนจดเจรญภายในตน ขาว กวาจะแสดงอาการ ขาวกเสยหายแลว ในบางครงพบวาขาวถกแมลงบวทาลายเกอบ 100 เปอรเซนต ไมสามารถเกบเกยวผลผลตไดเลย หากใชสารเคมปองกนกาจด ตองใชปรมาณมาก และสารเคมทใชมราคาสงไมคมคาและเกดผลเสยตอสภาพแวดลอม (พนนภา และคณะ, 2548)

การปลกขาวพนธตานทานเปนวธการปองกนทดวธหนง ธวช และเพชรหทย (2554) กลาววาการใชพนธตานทานเปนวธการลดประชากรแมลงทประหยด ไมมผลกระทบตอสภาพแวดลอม และสามารถนาไปใชรวมกบวธการปองกนกาจดแบบอนๆ ไดอยางเหมาะสม ณ ปจจบนพนธขาวตานทานแมลงบวยงคงเปนพนธเหมยนอง 62 เอม กข4 และ กข9 (ปรดา และพนนภา, 2552) ซงทง 3 พนธไมเปนทแพรหลาย เนองจากมขอจากดคอคณภาพการหงตมไมด ขาวพนธดนอกจากตองมความตานทานแมลงศตรขาวแลว ตองมลกษณะอนประกอบดวย เชน การใหผลผลตสง คณภาพการหงตมด เปนทยอมรบของผผลตและผบรโภค

โครงการวจยและพฒนาพนธขาวนาชลประทานภาคเหนอตอนบนไดปรบปรงและพฒนาสายพนธขาวเจาจนประสบความสาเรจในดานการตานทานแมลงบวในพนทภาคเหนอตอนบน เปนพนธขาว กข53 ซงไดรบการรบรองพนธโดยกรมการขาว เมอวนท 19 สงหาคม 2556 ไปแลว ในสวนของขาวเหนยวไดมการปรบปรงและพฒนาพนธขาวเพอใหไดพนธด ตานทานตอแมลงบว จนกระทงไดสายพนธดเดน PRE04012-20-1-1-1

อปกรณและวธการ อปกรณ

- เมลดพนธ พนธแมคอสามสมย (Sahm Samai) พนธพอ คอ PRE96011-SPT-1-2-2-1-1 - อปกรณในการผสมพนธขาว - ป ยเคม และสารเคมปองกนกาจดศตรขาว

52


วธการ ดาเนนการตามขนตอนของการปรบปรงพนธขาวแบบปกต (conventional breeding) ไดแก การผสมพนธและคดเลอกพนธ การเปรยบเทยบผลผลตภายในสถาน การเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน การเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร การทดสอบการยอมรบของเกษตรกร การทดสอบปฏกรยาตอโรคและแมลงศตรขาวทสาคญ การตอบสนองตอป ยไนโตรเจน ทดสอบระยะพกตว คณภาพเมลดทางกายภาพ เคมและการหงตม

ผลการทดลองและวจารณ 1. การผสมพนธขาว และการคดเลอก ผสมพนธขาวในป 2547 ระหวางพนธแมคอ สามสมย กบพนธพอ คอสายพนธ PRE96011-SPT-1-2-2-1-1 (S697B-PN-25-1/IET12011) ทศนยวจยขาวแพร ไดคผสม PRE04012 จากนนปลกชวท 1 และปลกคดเลอกชวท 2-6 ทศนยวจยขาวแพร ไดสายพนธ PRE04012-20-1-1-1 และปลกศกษาพนธในฤดนาปรง 2551 2. การเปรยบเทยบผลผลต

การเปรยบเทยบผลผลตภายในสถาน ทาการทดลองทศนยวจยขาวแพรในฤดนาป 2551 พบวาสายพนธ PRE04012-20-1-1-1 ใหผลผลต 726 กโลกรมตอไร ไมแตกตางทางสถตกบพนธสนปาตอง 1 ทใหผลผลต 727 กโลกรมตอไร แตใหผลผลตสงแตกตางทางสถตกบพนธ กข10 ทใหผลผลต 598 กโลกรมตอไร คดเปนรอยละ 21 สายพนธ PRE04012-20-1-1-1 มอายวนออกดอก 75 % เทากบพนธ สนปาตอง 1 คอ 97 วน ขณะทพนธ กข10 มอายวนออกดอก 75% หนกกวาคอ 100 วน ทงสามพนธมความสงใกลเคยงกนระหวาง 121-123 เซนตเมตร มจานวนรวงตอกอเทากนคอ 8 รวง (ตารางท 1)

การเปรยบเทยบผลผลตระหวางสถาน ทาการทดลองในฤดนาป 2552 ใน 5 แหง คอท ศนยวจยขาวแพร ศนยวจยขาวเชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน และแปลงทดลองดงหลกหมน พบวา สายพนธ PRE04012-20-1-1-1 ใหผลผลตเฉลย 610 กโลกรมตอไร ตากวาพนธ กข10 (714 กโลกรมตอไร) และ สนปาตอง 1 (682 กโลกรมตอไร) คดเปนรอยละ 15 และ 11 ตามลาดบ มอายวนออกดอก 75% 100 วน ขณะทพนธ กข10 และ สนปาตอง 1 มอายวนออกดอก 75% หนกกวาคอมอาย 103 วน ทงสามพนธมความสงใกลเคยงกนระหวาง 115-117 เซนตเมตร มจานวนรวงตอกอ 9 7 และ 8 รวง ตามลาดบ (ตารางท 2)

การเปรยบเทยบผลผลตในนาราษฎร ฤดนาป ทาการทดลองในป 2553-2556 (4 ฤดปลก) รวม 12 แหง คอท อาเภอลอง อาเภอสอง

จงหวดแพร อาเภอเมองเชยงราย จงหวดเชยงราย อาเภอแมใจ จงหวดพะเยา อาเภอสนทราย อาเภอแมอาย อาเภอสะเมง จงหวดเชยงใหม อาเภอปาย อาเภอขนยวม จงหวดแมฮองสอน อาเภอเมองนาน อาเภอทาวงผา จงหวดนาน และอาเภอเมองลาปาง จงหวดลาปาง พบวา สายพนธดเดน PRE04012-20-1-1-1 มศกยภาพการใหผลผลตสงถง 1,043 กโลกรมตอไร ใหผลผลตเฉลย 703 กโลกรมตอไร ใหผลผลตใกลเคยงกบพนธเปรยบเทยบมาตรฐาน กข14 และ สนปาตอง 1 ซงใหผลผลตเฉลย 710 กโลกรมตอไร และ 704 กโลกรมตอไร ตามลาดบ (ตารางท 3)

53


ฤดนาปรง ทาการทดลองในป 2554-2556 (3 ฤดปลก) รวม 4 แหง คอท อาเภอเมองเชยงราย จงหวดเชยงราย อาเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม อาเภอเมองนาน จงหวดนาน และอาเภอสอง จงหวดแพร พบวา สายพนธ PRE04012-20-1-1-1 มศกยภาพการใหผลผลตสง 916 กโลกรมตอไร ใหผลผลตเฉลย 714 กโลกรมตอไร เทากบพนธสนปาตอง 1 แตตากวาพนธ กข14 ซงใหผลผลตเฉลย 759 กโลกรมตอไร คดเปนรอยละ 6 (ตารางท 4)

3. การทดสอบปฏกรยาตอโรคและแมลงศตรขาวทส าคญ

โรคไหม (Pyricularia grisea) ทาการทดลองในป 2552-2556 จานวน 5 แหง ท ศนยวจยขาวแพร เชยงราย แมฮองสอน เชยงใหม และแปลงทดลองดงหลกหมน พบวา ขาวสายพนธ PRE04012-20-1-1-1 ออนแอตอโรคไหมเมอทดสอบในเขตภาคเหนอตอนบน โดยแสดงปฏกรยาตานทานสงถงออนแอมาก (HR-HS) เชนเดยวกบพนธ สนปาตอง 1 (HR-HS) และ กข14 (HR-HS) (ตารางท 5)

โรคขอบใบแหง (Xanthomonas oryzae pv. oryzae) ทาการทดลองในป 2552-2556 จานวน 1 แหง ท ศนยวจยขาวแพร พบวาขาวสายพนธ PRE04012-20-1-1-1 แสดงปฏกรยาในระดบตานทานถงออนแอ (R-S) พนธ กข14 แสดงปฏกรยาในระดบคอนขางตานทานถงออนแอ (MR-S) ขณะทพนธ สนปาตอง 1 แสดงปฏกรยาในระดบคอนขางตานทาน (MR) (ตารางท 5)

แมลงบว (Orseolia oryzae) การทดสอบในสภาพโรงเรอนปฏบตการ ทาการทดลองในป 2552-2556

จานวน 1 แหง ท ศนยวจยขาวแพร พบวาขาวสายพนธ PRE04012-20-1-1-1 แสดงปฏกรยาตานทานตอแมลงบวดกวาพนธ กข14 และสนปาตอง 1 ทกการทดลอง โดยแสดงปฏกรยาในระดบตานทานถงคอนขางออนแอ (R-MS) ขณะทพนธ กข14 แสดงปฏกรยาในระดบออนแอ (S) พนธ สนปาตอง 1 แสดงปฏกรยาในระดบคอนขางออนแอถงออนแอ (MS-S) (ตารางท 5)

การทดสอบในสภาพแปลง ทาการทดลองในป 2552-2556 จานวน 2 แหง ท ศนยวจยขาวแพร และแปลงทดลองดงหลกหมน พบวา ขาวสายพนธ PRE04012-20-1-1-1 แสดงปฏกรยาตานทานตอแมลงบวดกวาพนธ กข14 และสนปาตอง 1 ทกการทดลอง โดยแสดงปฏกรยาในระดบตานทานถงออนแอ (R-S) ขณะทพนธ กข14 แสดงปฏกรยาในระดบคอนขางออนแอถงออนแอมาก (MS-HS) พนธ สนปาตอง 1 แสดงปฏกรยาในระดบคอนขางตานทานถงออนแอมาก (MR-HS) (ตารางท 5)

เพลยกระโดดสน าตาล (Nilaparvata lugens Stål) ทาการทดลองในป 2552 2553 และ 2556 จานวน 2 แหง ท ศนยวจ ยขาวแพร และศนยวจ ยขาวเชยงราย พบวา สายพนธดเด น PRE04012-20-1-1-1 แสดงปฏกรยาตอประชากรเพลยกระโดดสนาตาลในจงหวดแพร ในระดบคอนขางตานทานถงออนแอมาก (MR-HS) พนธ กข14 แสดงปฏกรยาในระดบคอนขางออนแอถงออนแอมาก (MS-HS) และ พนธ สนปาตอง 1 แสดงปฏกรยาในระดบออนแอถงออนแอมาก (S-HS) เมอทดสอบกบประชากรเพลยกระโดดสนาตาลในจงหวดเชยงราย พบวา สายพนธ PRE04012-20-1-1-1 แสดงปฏกรยาตอ

54


ประชากรเพลยกระโดดสนาตาลในจงหวดเชยงราย ในระดบคอนขางตานทาน ( MR) เชนเดยวกบพนธ สนปาตอง 1 (MR) ขณะทพนธ กข14 แสดงปฏกรยาคอนขางออนแอ (MS) (ตารางท 5)

เพลยกระโดดหลงขาว (Sogatella furcifera Horvath) ทาการทดลองในป 2552 และ 2556 จานวน 1 แหง ท ศนยวจยขาวแพร พบวา สายพนธดเดน PRE04012-20-1-1-1 แสดงปฏกรยาออนแอมากตอเพลยกระโดดหลงขาว (HS) เชนเดยวกบพนธสนปาตอง 1 (HS) และ กข14 (HS) (ตารางท 5) 4. การตอบสนองตอปยไนโตรเจน

ศกษาการตอบสนองตอป ยไนโตรเจนของขาวสายพนธ PRE04012-20-1-1-1 ในฤดนาป 2555 ทศนยวจยขาวแพร และศนยวจยขาวเชยงราย โดยใชป ยไนโตรเจน จานวน 6 อตรา ไดแก 0 6 12 18 24 และ 30 กโลกรมไนโตรเจนตอไร

พบวา ทศนยวจยขาวแพร ขาวสายพนธ PRE04012-20-1-1-1 ใหผลผลตสงสด 879 กโลกรมตอไร ทอตราป ย 12 กโลกรมไนโตรเจนตอไร สวนการตอบสนองตอการใชป ยไนโตรเจนไมมรปแบบการตอบสนองทชดเจน ทศนยวจยขาวเชยงราย ขาวสายพนธ PRE04012-20-1-1-1ใหผลผลตสงสด 758 กโลกรมตอไร ทอตราป ย 12 กโลกรมไนโตรเจนตอไร (ตารางท 6) การตอบสนองตอการใชป ยไนโตรเจนเปนเสนโคง

ดงสมการ ŷ = 488+28.6*X - 0.70* X2 (R2 =0.93*) (ภาพท 1) โดยท 20.4 กโลกรมไนโตรเจนตอไร ใหผลผลตสงสด 780 กโลกรมตอไร

5. ระยะพกตว ดาเนนการทศนยวจยขาวแพร ในฤดนาป 2555 และ ฤดนาปรง 2556 พบวา สายพนธดเดน

PRE04012-20-1-1-1 มระยะพกตว 10 สปดาหเมอปลกในฤดนาป และ 6 สปดาหเมอปลกในฤดนาปรง

6. คณภาพเมลด ดาเนนการทศนยวจยขาวแพร

คณภาพเมลดทางกายภาพและคณภาพการส พบวา สายพนธดเดน PRE04012-20-1-1-1 มเปลอกสฟาง บางเมลดสฟางกระนาตาล ขาวกลองสขาว ความยาวขาวกลองเฉลย 7.45 มลลเมตร กวาง 2.5 มลลเมตร หนา 1.85 มลลเมตร รปรางปานกลาง คณภาพการสด ไดขาวเตมเมลดและตนขาว 49.2 เปอรเซนต (ตารางท 7)

คณภาพเมลดทางเคม และคณภาพการหงตมรบประทาน เปนขาวเหนยว อณหภมแปงสกตา (คาการสลายเมลดในดาง 1.7% KOH เทากบ 6.5) ไมมกลนหอม ขาวเมอหงสกมลกษณะนม เหนยว (ตารางท 7)

7. การยอมรบของเกษตรกร

ฤดนาป 2555 ปลกทดสอบผลผลตในนาเกษตรกรจานวน 2 รายใน 2 จงหวดคอ พะเยา และแพร เปรยบเทยบกบพนธสนปาตอง 1 พบวาขาวเหนยวสายพนธ PRE04012-20-1-1-1 ทจงหวดพะเยาใหผลผลตเฉลย 818 กโลกรมตอไร ในขณะทพนธสนปาตอง 1 ใหผลผลตเฉลย 784 กโลกรมตอไร สงกวารอยละ 4 สวนทจงหวดแพร สายพนธดงกลาวใหผลผลตเฉลย 961 กโลกรมตอไร ตากวาพนธสนปาตอง 1 รอยละ 9

55


ทได 1,054 กโลกรมตอไร ผลผลตเฉลยทง 2 จงหวด สายพนธดเดนใหผลผลตเฉลย 890 กโลกรมตอไร ตากวาพนธสนปาตอง 1 รอยละ 3 ทได 919 กโลกรมตอไร สาหรบความชอบโดยรวมของเกษตรกรเกยวกบสายพนธนคอใหผลผลตสง ลาตนแขง ไมลม อายใกลเคยงพนธสนปาตอง 1 แตกกอด ตานทานตอโรคไหม และโรคขอบใบแหง (ตารางท 8)

ฤดนาปรง 2556 ดาเนนการ จานวน 2 แปลง คอท อาเภอแมใจ จงหวดพะเยา และอาเภอสอง จงหวดแพร พบวา

สายพนธ PRE04012-20-1-1-1 ใหผลผลต 901 และ 889 กโลกรมตอไร ตามลาดบ ผลผลตเฉลย 895 กโลกรมตอไร ตากวาพนธสนปาตอง 1 รอยละ 3 ซงใหผลผลต 940 และ 896 กโลกรมตอไร ตามลาดบ เฉลย 918 กโลกรมตอไร

เกษตรกรเจาของแปลงจงหวดแพรกลาววาชอบขาวสายพนธดเดนทลาตนแขง ไมลมงาย ลกษณะรวงใหญ และคอนขางแนน สวนเกษตรกรในจงหวดเชยงราย กลาววาชอบสายพนธดเดน เพราะเมลดขาวสารสวยและเรยวยาว ชอบขาวสกของสายพนธดเดนเนองจากมความออนนม ขาวสกสขาวและมความหอมออนๆ แตบางรายใหเหตผลไมชอบเพราะเมลดขาวใหญ ดไมนากน

สรปผลการทดลอง

ขาวเหนยวสายพนธ PRE04012-20-1-1-1 ไดจากการผสมพนธขาวระหวางพนธสามสมย กบสายพนธ PRE96011-SPT-1-2-2-1-1 จากการทดสอบผลผลตในนาราษฎร พ.ศ. 2553-2556 มศกยภาพการใหผลผลตในฤดนาปสงถง 1,043 กโลกรมตอไร และ 916 กโลกรมตอไรในฤดนาปรง และใหผลผลตเฉลย 703 กโลกรมตอไร และ 714 กโลกรมตอไร ตามลาดบ โดยฤดนาปใหผลผลตเฉลยใกลเคยงกบพนธ กข14 และสนปาตอง 1 ทใหผลผลตเฉลย 710 และ 704 กโลกรมตอไร ตามลาดบ ในฤดนาปรงใหผลผลตเฉลย 714 กโลกรมตอไร เทากบพนธสนปาตอง 1 (714 กโลกรมตอไร) แตผลผลตเฉลยตากวาพนธ กข14 (759 กโลกรมตอไร) รอยละ 6 การตอบสนองตอป ยไนโตรเจนใหผลผลตสงสด 780 กโลกรมตอไร ท 20.4 กโลกรมไนโตรเจนตอไร สายพนธ PRE04012-20-1-1-1 มลกษณะเดนคอมปฏกรยาตานทานตอแมลงบว (R-MS สภาพโรงเรอน, R-S สภาพแปลง) ดกวาพนธขาวทนยมปลกในพนทคอพนธ สนปาตอง 1 (MS-S สภาพโรงเรอน, MR-HS สภาพแปลง) และ กข14 (S สภาพโรงเรอน , MS-HS สภาพแปลง) แตออนแอตอเพลยกระโดดสนาตาล และเพลยกระโดดหลงขาว รวมทงไมตานทานตอโร คไหมและโรคขอบใบแหง เปนขาวเหนยวไมไวตอชวงแสง ความสงเฉลย 117 เซนตเมตร อายเกบเกยว 130-133 วน เมอปลกโดยวธปกดา เมลดขาวเปลอกสฟาง ระยะพกตว 10 สปดาหเมอปลกในฤดนาป และ 6 สปดาหเมอปลกในฤดนาปรง ความยาวขาวกลองเฉลย 7.45 มลลเมตร กวาง 2.5 มลลเมตร หนา 1.85 มลลเมตร รปรางปานกลาง คณภาพการสด ไดขาวเตมเมลดและตนขาว 49.2 เปอร เซนตขาวส กออน นม เกษตรกรใหการยอมรบทงลกษณะทางการเกษตรและคณภาพหงตม เหมาะทจะใชปลกแทนพนธสนปาตอง 1 และ กข14 ในพนททมการระบาดของแมลงบวเปนประจา

56


เอกสารอางอง

ปรดา เสยงใหญ และพนนภา ยาใจ. 2552. การวจยและพฒนาการจดการแมลงบว. หนา 255-266 ใน การประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว ประจาป 2552. 9-11 มถนายน 2552. ณ โรงแรม ซบรซ จอมเทยน รสอรท พทยา จงหวดชลบร. สานกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว.

ปรดา เสยงใหญ. 2546. สถานการณการระบาดของแมลงศตรขาวภาคเหนอตอนบน. หนา 387-405 ใน รายงานการประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว ประจาป 2546. 7-8 มนาคม 2546. ณ โรงแรม แอมบาสเดอร ซต จอมเทยน จงหวดชลบร. สถาบนวจยขาว กรมวชาการเกษตร.

พนนภา ยาใจ จนตนา ทยาธรรม ปรดา เสยงใหญ และสเทพ วงใน. 2548. หนา 84-86 ใน เรองยอ การประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว ประจาป 2548. 7-8 มนาคม 2548. ณ โรงแรมรอแยลฮลส รสอรท จงหวดนครนายก. สถาบนวจยขาว กรมวชาการเกษตร.

บญรตน จงด จนตนา ทยาธรรม วนทนา ศรรตนศกด ปรดา เสยงใหญ กาญจนา พบลย กลชนา เกศสวรรณ และพนนภา ยาใจ. 2550. การมสวนรวมของเกษตรกร ในการปองกนกาจดแมลงบว : กรณศกษา ทจงหวดนาน. หนา 231-236 ใน การประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว ประจาป 2550. 19-21 กมภาพนธ 2550. ณ หองประชม พพธภณฑการเกษตรเฉลมพระเกยรตฯ อาเภอคลองหลวง จงหวดปทมธาน. สานกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว.

ธวช ปฏรปานสร และเพชรหทย ปฏรปานสร. 2554. ศตรขาวและศตรธรรมชาตในภาคเหนอตอนลางและภาคกลางตอนบน. พมพครงท 2. สานกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว. 303 หนา.

วนทนา ศรรตนศกด เรวต ภทรสทธ นลน เจยงวรรธนะ เพชรหทย ปฏรปานสร ถนอมจตร ฤทธมนตร และเพชร เซงซม. 2550. แมลง-สตวศตรขาวและการปองกนกาจด. สานกวจยและพฒนาขาว. 188 หนา.

ศนยวจยขาวแพร. 2555. รายงานผลการดาเนนงานโครงการวจยและพฒนาปรบปรงพนธขาวสาหรบนาชลประทานภาคเหนอตอนบน ระยะทสอง.

สภาเกษตรกรแหงชาต. 2556. รายงานสถานการณแมลงบวระบาดในนาขาว พนทอาเภอแมสะเรยง จงหวดแมฮองสอน. แหลงขอมล : http://www.nfc.or.th/index.php/2012-06-22-08-33-55/305-news-form-mae-hong-son/6048-ksr, 29 มกราคม 2556.

57


ตารางท 1 ผลผลตและองคประกอบผลผลตขาวสายพนธดเดน PRE04012-20-1-1-1 เปรยบเทยบกบพนธ กข10 และ สนปาตอง 1 ในการทดลองเปรยบเทยบผลผลตภายในสถาน ฤดนาป 2551

สายพนธ/พนธ ผลผลตเฉลย ดชนเปรยบเทยบ (%) วนออกดอก ความสง รวงตอกอ

(กก./ไร) กข10 สนปาตอง 1 75 % (ซม.) PRE04012-20-1-1-1 726 a 121 100 97 123 8 กข10 598 b 100 - 100 122 8 สนปาตอง 1 727 a - 100 97 121 8 CV (%) 8.5

ผลผลตในสดมภเดยวกนทตามดวยอกษรเหมอนกนไมแตกตางกนทางสถต ทระดบความเชอมน 95% โดยวธ DMRT

ตารางท 2 ผลผลตและองคประกอบผลผลตขาวสายพนธดเดน PRE04012-20-1-1-1 เปรยบเทยบกบพนธ กข10 และ สนปาตอง 1 ในการทดลองเปรยบเทยบผลผลต

ระหวางสถาน ฤดนาป 2552

สายพนธ/พนธ ผลผลต (กก./ไร) เฉลย ดชนเปรยบเทยบ (%) วนออกดอก ความสง รวงตอกอ

PRE 1/ CMI CRI MHS DLM (กก./ไร) กข10 สนปาตอง 1 75 % (ซม.) PRE04012-20-1-1-1 676 a 582 a 616 b 813 b 361 a 610 85 89 100 117 9 กข10 693 a 707 a 794 a 1,017 a 360 a 714 100 - 103 115 7 สนปาตอง 1 701 a 649 a 806 a 934 ab 320 a 682 - 100 103 116 8 CV (%) 7.6 13.1 7.8 9.6 14.6

ผลผลตในสดมภเดยวกนทตามดวยอกษรเหมอนกนไมแตกตางกนทางสถต ทระดบความเชอมน 95% โดยวธ DMRT 1/ สถานททดลอง: PRE= ศนยวจยขาวแพร CMI= ศนยวจยขาวเชยงใหม CRI= ศนยวจยขาวเชยงราย MHS= ศนยวจยขาวแมฮองสอน

58


ตารางท 3 ผลผลตเฉลยขาวสายพนธ PRE04012-20-1-1-1 เปรยบเทยบกบพนธ กข14 และ สนปาตอง 1 จากแปลงเปรยบเทยบผลผลตขาวนาสวนนาชลประทานในนาราษฎร ฤดนาป 2553-2556

พ.ศ. สายพนธ/พนธ ผลผลต (กก./ไร) เฉลย ดชนเปรยบเทยบ (%)

LNG1/ CRI MCI SSI MAI SMG PAI NAN SNG KYM TWP LPG (กก./ไร) กข14 สนปาตอง 1 2553 PRE04012-20-1-1-1 527 a 622 a 662 b 749 ab - 521 a 558 a - - - - - 607 98 100

กข14 587 a 630 a 787 a 638 bc - 438 a 622 a - - - - - 617 100 - สนปาตอง 1 562 a 647 a 707 b 590 c - 521 a 627 a - - - - - 609 - 100 CV (%) 18.4 12.5 4.9 11.0 - 12.3 13.3 - - - - -

2554 PRE04012-20-1-1-1 532 a 883 ab 773 b 616 ab 880 ab 839 a 784 a 516 a - - - - 728 102 103 กข14 545 a 896 a 914 a 633 a 703 b 808 a 741 a 447 b - - - - 711 100 - สนปาตอง 1 552 a 817 b 820 b 558 b 932 a 831 a 689 a 441 b - - - - 705 - 100 CV (%) 10.2 5.8 4.5 8.0 11.3 10.1 11.9 7.0 - - - -

2555 PRE04012-20-1-1-1 - 740 a 821 b 708 a 639 a 859 a - 665 ab 664 a 697 a - - 724 95 99 กข14 - 754 a 928 a 716 a 771 a 854 a - 570 b 705 a 796 a - - 762 100 - สนปาตอง 1 - 675 a 850 b 621 a 720 a 801 a - 718 a 711 a 780 a - - 735 - 100 CV (%) - 11.0 4.6 13.5 13.1 8.1 - 10.0 6.9 9.6 - -

2556 PRE04012-20-1-1-1 - 599 a - 630 b 816 a - 1,043 a - 793 a - 877 a 509 a 752 100 98 กข14 - 637 a - 699 a 784 a - 866 b - 822 a - 910 a 522 a 749 100 - สนปาตอง 1 - 573 a - 596 b 825 a - 1,112 a - 822 a - 921 a 512 a 766 - 100 CV (%) - 8.1 - 5.7 9.1 - 9.2 - 5.2 - 6.1 13.3

ผลผลตในสดมภเดยวกนในแตละปทตามดวยอกษรเหมอนกนไมแตกตางกนทางสถต ทระดบความเชอมน 95% โดยวธ DMRT 1/ สถานททดลอง: LNG= อ.ลอง จ.แพร CRI= อ.เมอง จ.เชยงราย MCI= อ.แมใจ จ.พะเยา SSI= อ.สนทราย จ.เชยงใหม MAI= อ.แมอาย จ.เชยงใหม SMG= อ.สะเมง จ.เชยงใหม PAI= อ.ปาย จ.แมฮองสอน NAN= อ.เมอง จ.นาน SNG= อ.สอง จ.แพร KYM= อ.ขนยวม จ.แมฮองสอน TWP= อ.ทาวงผา จ.นาน LPG= อ.เมอง จ.ลาปาง

59



พ.ศ. 2553-2556 สายพนธ/พนธ ผลผลต (กก./ไร) เฉลย ดชนเปรยบเทยบ (%)

2553 2554 2555 2556 (กก./ไร) กข14 สนปาตอง 1 เฉลย PRE04012-20-1-1-1 607 728 724 752 703 99 100

4 ฤดปลก กข14 617 711 762 749 710 100 - สนปาตอง 1 609 705 735 766 704 - 100

60


ตารางท 4 ผลผลตเฉลยขาวสายพนธ PRE04012-20-1-1-1 เปรยบเทยบกบพนธ กข14 และสนปาตอง 1 จากแปลงเปรยบเทยบพนธขาวนาสวนนาชลประทานในนาราษฎร ฤดนาปรง ป 2554-2556

พ.ศ. สายพนธ/พนธ ผลผลต (กก./ไร) เฉลย ดชนเปรยบเทยบ (%)

CRI 1/ SSI NAN SNG (กก./ไร) กข14 สนปาตอง 1 2554 PRE04012-20-1-1-1 916 a - 484 b - 700 94 97

กข14 829 b - 652 a - 741 100 - สนปาตอง 1 863 ab - 582 a - 723 - 100 CV (%) 5.2 - 9.2 -

2555 PRE04012-20-1-1-1 866 b 538 b - - 702 86 96 กข14 1,004 a 621 a - - 813 100 - สนปาตอง 1 873 b 596 ab - - 735 - 100 CV (%) 6.0 7.2 - -

2556 PRE04012-20-1-1-1 781 a 750 a - 686 a 739 102 108 กข14 854 a 655 ab - 658 ab 722 100 - สนปาตอง 1 834 a 624 b - 592 b 683 - 100 CV (%) 10.8 11.0 - 7.4

ผลผลตในสดมภเดยวกนในแตละปทตามดวยอกษรเหมอนกนไมแตกตางกนทางสถต ทระดบความเชอมน 95% โดยวธ DMRT 1/ สถานททดลอง: CRI= อ.เมอง จ.เชยงราย SSI= อ.สนทราย จ.เชยงใหม NAN= อ.เมอง จ.นาน SNG= อ.สอง จ.แพร

61



พ.ศ. 2554-2556 สายพนธ/พนธ ผลผลต (กก./ไร) เฉลย ดชนเปรยบเทยบ (%)

2554 2555 2556 (กก./ไร) กข14 สนปาตอง 1 เฉลย PRE04012-20-1-1-1 700 702 739 714 94 100

3 ฤดปลก กข14 741 813 722 759 100 - สนปาตอง 1 723 735 683 714 - 100

62


ตารางท 5 ปฏกรยาของขาวตอโรคและแมลงศตรขาวทสาคญ ป 2552-2556

สายพนธ/พนธ BL

BLB

GM BPH

WBPH

green house field PRE1/ CRI MHS CMI DLM PRE PRE PRE DLM PRE CRI PRE

2552 PRE04012-20-1-1-1 MR HR MS S R S R S - MR - HS RD10 MS MR MS S R R S HS - - - - SPT1 MS HR MR MS MR MR S HS - - - - S-CK 2/ HS HS HS HS MR HS S HS - - - - R-CK 3/ MS HR MR HS MR S HR S - - - - 2553 PRE04012-20-1-1-1 MS MR MS R MS S MS R - S - - RD14 MS MS MS MS R MR S MS - MS - - SPT1 MS MS MS MR MS MR S MR - S - - S-CK HS HS HS HS HS HS S MS - - - - R-CK MS MR MR MR MR MR R HR - - - - 2554 PRE04012-20-1-1-1 MS HR MR MS MS MS MR MR - - - - RD14 MS MR MR MS MR S S HS - - - - SPT1 MS HR MR MS MS MR S HS - - - - S-CK HS S HS MS MR HS S HS - - - - R-CK MR HR MS R R MR HR S - - - -

63



สายพนธ/พนธ

BL

BLB

GM BPH

WBPH green house field

PRE1/ CRI MHS CMI DLM PRE PRE PRE DLM PRE CRI PRE 2555 PRE04012-20-1-1-1 MS R HS MS MS R R S MR - - - RD14 MS MR HS MS S MR S HS S - - - SPT1 MS MS HS MS S MR MS HS MS - - - S-CK HS HS - - MR S S HS HS - - - R-CK MR HR - - MS MR R S MR - - - 2556 PRE04012-20-1-1-1 HS HR MS MS MS S R S MS HS MR HS RD14 HS HR MS MS MS S S HS HS HS MS HS SPT1 HS HR HR MS MS MR MS HS HS HS MR HS S-CK HS - MS S MS HS S HS HS HS HS HS R-CK MS - MS MS MS MS R S MR MS R S

1/ สถานททดลอง: PRE= ศนยวจยขาวแพร CMI= ศนยวจยขาวเชยงใหม CRI= ศนยวจยขาวเชยงราย MHS= ศนยวจยขาวแมฮองสอน DLM= แปลงทดลองดงหลกหมน อ.ฝาง จ.เชยงใหม 2/ S-CK = Susceptible check 3/ R-CK= Resistance check

64


ตารางท 6 ผลผลตของขาวเหนยวสายพนธ PRE04012-20-1-1-1 จากการใชป ยไนโตรเจนอตราตางๆ ฤดนาป พ.ศ. 2555

อตราป ย ผลผลต (กก./ไร) กก. N-P2O5-K2O ศนยวจยขาวแพร ศนยวจยขาวเชยงราย

0-6-6 685 c 463 b 6-6-6 786 abc 668 a 12-6-6 879 a 758 a 18-6-6 851 ab 740 a 24-6-6 755 abc 749 a 30-6-6 730 bc 736 a

CV ป ย (%) 10.7 10.6 CV พนธ (%) 8.3 9.4

ผลผลตในสดมภเดยวกนในแตละสถานทปลกทตามดวยอกษรเหมอนกนไมแตกตางกนทางสถต ทระดบความเชอมน 95% โดยวธ DMRT

65


ตารางท 7 คณภาพเมลดทางกายภาพและเคมของขาวสายพนธ PRE04012-20-1-1-1 เปรยบเทยบกบ พนธ กข14 และ สนปาตอง 1

ลกษณะ PRE04012-20-1-1-1 กข14 สนปาตอง 1 ส:

ขาวเปลอก ฟาง-ฟางกระนาตาล ฟาง-ฟางกระนาตาล-

ฟางขดนาตาล ฟาง

ขาวกลอง ขาว ขาว ขาว ขนาดเมลด (มม.) ขาวกลอง ยาว 7.45 ± 0.04 7.43 ± 0.12 7.29 ± 0.05 กวาง 2.50 ± 0.04 2.42 ± 0.03 2.36 ± 0.04 หนา 1.85 ± 0.01 1.92 ± 0.01 1.91 ± 0.01

ความยาวตอความกวาง 2.98 3.01 3.09 รปราง ปานกลาง เรยว เรยว % ขาวเตมเมลดและตนขาว 49.2 ± 6.7 49.7 ± 10.1 51.6 ± 5.9 คาการสลายเมลดในดาง (1.7% KOH) 6.5 6.1 6.5 คาการสลายเมลดในดาง (1.4% KOH) 5.1 4.8 5.1 อณหภมแปงสก ตา ตา ตา กลนหอม ไมหอม ไมหอม ไมหอม

ทมา : ศนยวจยขาวแพร (2555)

66


ตารางท 8 ผลผลต และความเหนของเกษตรกรตอขาวสายพนธ PRE04012-20-1-1-1 เปรยบเทยบกบพนธ สนปาตอง 1

สถานท ผลผลต (กก./ไร) ความเหนตอพนธทดสอบ PRE04012-20-1-1-1 สนปาตอง 1

ฤดนาป 2555

อ.แมใจ จ.พะเยา 818 784 ใหผลผลตสง ลาตนแขง ไมลม อายใกลเคยงพนธสนปาตอง 1

แตกกอด ตานทานตอโรคไหมและโรคขอบใบแหง

อ.สอง จ.แพร 961 1,054

เฉลย 890 919

ฤดนาปรง 2556

อ.แมใจ จ.พะเยา 901 940 ขาวสารสวยและเมลดเรยวยาว ขาวสกออน นม สขาวและมความหอมออนๆ แตบางรายใหเหตผลไมชอบเพราะเมลดขาวใหญ ดไมนากน

อ.สอง จ.แพร 889 896 ลาตนแขง ไมลม รวงใหญและคอนขางแนน

เฉลย 895 918

67


ภาพท 1 การตอบสนองตอการใสป ยไนโตรเจนของสายพนธ PRE04012-20-1-1-1 ฤดนาป 2555

ศวข.เชยงราย ŷ = 488 + 28.6*X - 0.70*X2 (R

2=0.93*)

ผลผลต (กก./ไร)

อตราป ย (กก.N/ไร)

68


การวเคราะหขอมลการถอดรหส ทสงผลตอการแสดงออกของยนทแตกตางกน ในชอดอกจากจโนมขาวลกผสมและพนธพอแม

A Genome-Wide Transcriptome Analysis Reveals the Differentially Expressed Genes (DEGs) in Panicle of Hybrids and Parents

กลชนา เกศสวรรณ1)

Kulchana Ketsuwan1)

Abstract Next Generation Sequencing (NGS): SOLiD System Sequencing Platform was applied

to investigate the whole transcriptome of two hybrids (PTT06001H; H1 and PTT06008H: H2), two paternal lines (CK81; P1 and CK120; P2), and maternal line (IR79156; M). The data sets were aligned against the reference, precisely, the total numbers of the individual rice panicles sample aligned with Nipponbare ranking from the highest were as follows, P2 (9,747,077 reads), H1 (7,386,061 reads) , P1 (5,361,077 reads) , H2 (5,196,982 reads), and M (2,244,306 reads), respectively. The differentially expressed genes (DEGs) were identified and found that 2902, 1604, 3168, 3068, 1171, and 3031 genes were up-regulated (> 2 fold) between M vs. H1, P1 vs. H1, M vs.P1, M vs. H2, P2 vs. H2, and M vs.P2, respectively. We further examined the up-regulated DEGs (>10 fold) which showed that 155, 30, 254, 173, 49, and 207 genes were up -regulated in the combination of M vs. H1, P1 vs. H1, M vs. P1, M vs. H2, P2 vs. H2, M vs. P2, respectively. A considerable number of genes were expressed up-regulated in the most highly top 100 genes between hybrids and their parents. The most highly expressed gene was Os02g0655700 (encodes an amino acid permease-like protein). In addition, the most highly down-regulated expressed genes in H1 was Os11g0264300 (RWP-RK domain, putative) and Os08g0222100 (conserved hypothetical protein) in H2. The details of DEGs among hybrids and their parents provide a base line for understanding the mechanisms of heterosis focusing on particular genes, which showed overdominance compared with parents. This may aid the gene prediction in offspring by selection of appropriate female and male for hybridization.

Keywords: Hybrid rice, transcriptome, gene expression, heterosis 1) ศนยวจยขาวแพร ต.แมคาม อ.เมอง จ.แพร 54000 โทรศพท 0-5464-6033 Phrae Rice Research Center, Mae Khum Mee, Mueang Phrae 54000 Tel: 0-5464-6033

69


บทคดยอ งานวจยนใชเทคนค Next Generation Sequencing (NGS): SOLiD System Sequencing Platform

ในการวเคราะหลาดบเบสและสงเคราะหขอมลการถอดรหสทางพนธกรรม (transcription) ทสงผลตอการแสดงออกของยน (gene expression) ทแตกตางกนระหวางลกผสมเทยบกบสายพนธพอแม เรยกวา Differentially Expressed Genes (DEGs) ใชตวอยางชอดอกจากขาว 5 สายพนธ ไดแก สายพนธลกผสม 2 สายพนธ PTT06001 (H1) และ PTT06008 (H2) สายพนธพอ 2 สายพนธ CK81 (P1) และ CK120 (P2) สายพนธแม IR79156 (M) พบวาดวยเทคนคนเมอวเคราะหลาดบนวคลโอไทดและนาไปเทยบ (mapped) ขาวพนธอางอง ขอมลขาวสายพนธ P2 สามารถ mapped ไดสงสดจานวน 9,747,077 reads รองมาคอ H1, P1, H2 และ M เทากบ 7,386,061 reads, 5,361,077 reads, 5,196,982 reads และ 2,244,306 reads ตามลาดบ จานวน DEGs ทแสดงออกแบบ up-regulated มากกวา 2 เทา 100 อนดบแรก เมอเปรยบเทยบระหวาง M กบ H1, P1 กบ H1, M กบ P1, M กบ H2, P2 กบ H2, M กบ P2 เทากบ 2,902 ยน, 1,604 ยน, 3,168 ยน, 3,068 ยน, 1,171 ยนและ 3,031 ยนตามลาดบ DEGs ทแสดงออกแบบ up-regulated มากกวา 10 เทา 100 อนดบแรกเมอเปรยบเทยบระหวาง M กบ H1, P1 กบ H1, M กบ P1, M กบ H2, P2 กบ H2, M กบ P2 เทากบ 155 ยน, 30 ยน, 254 ยน, 173 ยน, 49 ยนและ 207 ยนตามลาดบ นอกจากน putative gene ทแสดงออกมากโดยวเคราะห จากจานวน copy ของ mRNA ทตรวจพบสงทสดเรยงลาดบ 100 ยนแรก พบวายนทมการแสดงออกแบบ up-regulated มากทสดคอ Os02g0655700 (amino acid permease-like protein) เกยวของกบการเคลอนยายกรดอะมโนเขาสเซลล ในขณะทยนทมการแสดงออก แบบ down-regulated ยนทม copy ของ mRNA สงทสดใน H1 คอ Os11g0264300 (RWP-RK domain, putative) เกยวของกบ nitrogen controlled development และ Os08g022100 (conserved hypothetical protein) ใน H2 ผลทไดดงกลาวเปนเพยงตวอยางขอมลพนฐานสาหรบนกปรบปรงพนธ ในการคดเลอกยนทสนใจ (candidate gene) ในการปรบปรงพนธขาว โดยเฉพาะขาวลกผสม ทจาเปนตองใชศกยภาพความดเดนเหนอพอแมเปนวตถประสงคหลกในการปรบปรงพนธ เพอใหไดลกผสมทมศกยภาพในการใหผลผลตสง

ค าส าคญ: ขาวลกผสม, การถอดรหสพนธกรรม, การแสดงออกของยน, ความดเดนเหนอพอแม

ค าน า ปจจบนเทคโนโลยชวภาพมบทบาทมากในงานปรบปรงพนธพชรวมทงขาว ซงเปนพชอาหารหลก

ทสาคญของประชากรโลก เปนทตระหนกดวาผลผลตขาวโดยรวมไมเพยงพอตอความตองการของผบรโภค การเรงรดพฒนาพนธขาวใหไดผลผลตทสงมากขนจงมความจาเปน การผลตขาวลกผสมเปนแนวทางหนงในการยกระดบผลผลตขาวใหเพยงพอ งานวจยนเปนการศกษาขอมลของขาวลกผสมในเชงลก โดยใชเทคโนโลย RNA sequencing หรอ Next Generation Sequencing (NGS) เปนเทคโนโลยทมประสทธภาพสง (high-throughput) ในการคนหา ตรวจสอบและสรางขอมลพนธกรรมในระดบยน โครงสรางของยนและ/หรอ

70


หนาทของยน โดยใช complementary DNA (cDNA) ทไดมาจาก mRNA เปนสารพนธกรรมเรมตนในการวเคราะหขอมลการถอดรหสพนธกรรม (transcription)

เทคโนโลย RNA sequencing มดวยกนหลายรปแบบ สาหรบ SOLiD (Sequencing by Oligonucleotide Ligation Detection) เปน platform หนง ทสามารถวเคราะหขอมลการถอดรหสทางพนธกรรม แบบ direct sequencing สบหายนทสนใจ (candidate gene) โดยไมตองโคลนยน (Marguerat และคณะ, 2008) สามารถสรางขอมลจากผล sequences ไดมากกวาหนงพนลาน short reads (50 bases) ตอการวเคราะห 1 ครง ใหขอมลสวนของ exon-exon, exon-intron boundaries, gene structure, gene alternative isoforms, alternative splicing, RNA editing รวมถง transcriptional information ในบรเวณ non-coding transcripts และ un-translated region (Malone and Oliver, 2011) ปจจบนเทคโนโลย RNA sequencing มการนามาใชอยางแพรหลายเพอสบคนและสรางขอมลการถอดรหสการแสดงออกของยนในพชหลายชนดรวมทงขาว ในประเทศจนมรายงานขอมลการถอดรหสพนธกรรมของขาว ในระดบ whole genome ดวยเทคโนโลย microarray (Wang et al., 2010) ครอบคลมทกสวนของขาว ซงขอมลทไดชวยใหนกวจยเขาใจถงความสมพนธของรปแบบการแสดงออกของยน (expression pattern) หนาทของยน (gene function) และการควบคมการทางานของยน (gene regulation) เพอใหทราบขอมลพนฐานของขาวลกผสมในเชงลก งานวจยนดาเนนการในขาวลกผสม 2 สายพนธ ทมสายพนธแมเดยวกนแตมสายพนธพอทแตกตางกน เพอตดตามการแสดงออกและรปแบบการแสดงออกของยน ทสามารถถายทอดจากรนพอแมไปสลก (gene heritability) ในภาพรวม เพอนาไปใชเปนขอมลเบองตนในการสบหายนทสนใจ โดยเฉพาะยนทเกยวของกบลกษณะทจาเปนในการสรางสายพนธขาวลกผสมใหดเดนเหนอกวาพอแมตอไป

อปกรณและวธการ

1. การสกด RNA นาเมลดพนธ ขาวลกผสมจากโครงการวจยและพฒนาพนธ ขาวลกผสม จานวน 2 สายพนธ

(PTT06001H; H1 และ PTT06008H; H2) สายพนธพอ 2 สายพนธ (CK81; P1 และ CK120; P2) และแม 1 สายพนธ (IR79156A; M) มาปลกในกระถางขนาด 15 เซนตเมตร เมอตนขาวแทงชอดอก 10 เปอรเซนต เกบตวอยางแชแขงทอณหภม -80 องศาเซลเซยส จนกระทงนามาสกด RNA โดยใชชดสกด RNeasy ®Plant Kit (Qiagen, UK) นาเนอเยอขาวสวนชอดอกปรมาณ 100 มลลกรม มาบดในไนโตรเจนเหลว เตมสารละลาย RLP buffer ปรมาตร 450 ไมโครลตร บมทอณหภม 56 องศาเซลเซยส 3 นาท (พลกหลอดไปมาทก 1 นาท เพอใหสารละลายเขากนด) ดดสารละลายใสใน QIAshredder spin column และปนเหวยงทความเรว 12,000 x g นาน 2 นาท ดดสวนนาใสดานบนใสหลอด micro-centrifuge tube ขนาด 1.5 มลลลตร เตมเอธานอลปรมาตร 0.5 เทา ของปรมาณนาใสทไดผสมใหเขากน จากนนยายลงในหลอด RNeasy Mini Column ปนเหวยงทความเรว ≥8,000 x g เปนเวลา 15 วนาท จากนนเตม RW1 buffer ปรมาตร 350 ไมโครลตร ปนตกตะกอนทความเรว ≥ 10,000 x g 24 วนาท เทสวนนาทงเกบตะกอน RNA ทคางอยบน column

71


จากนนเตม DNase I ปรมาตร 80 ไมโครลตร ( 10 μl DNase I stock solution และ 70 μl RDD buffer) ตงทงไวทอณหภมหอง 15 นาท เพอให DNase ทางาน กาจด DNA ทปนเปอนใน RNA ใหเหลอนอยทสด จากนนเตม RW1 buffer ปรมาตร 350 ไมโครลตร ปนเหวยงทความเรว ≥ 10,000 x g นาน 24 วนาท เทสวนใสทง เตมสารละลาย RPE buffer ปรมาตร 500 ไมโครลตร ปนเหวยงทความเรว ≥ 10,000 x g นาน 24 วนาท และทาซาอกครง เพอลางตะกอน RNA ใหสะอาด จากนนยาย RNeasy spin column ลงใน collection tube ปนเหวยงทความเรว 12,000 x g นาน 1 นาท เตม RNase free water ปรมาตร 30 ไมโครลตร ปนเหวยงทความเรว 12,000 x g นาน 1 นาท ทาซาอก 1 ครง สดทายจะได RNAทสะอาดในขนตอนน ตรวจสอบปรมาณดวยเครอง Nanodrop ®ND-100 spectrophotometer และคณภาพบน Agarose gel จากนนเกบรกษา RNA ไวทอณหภม -20 ถง -80 องศาเซลเซยส เพอใชในขนตอนตอไป

2. การก าจด ribosomal RNA ดวย RiboMinusTMPlant Kit (Invitrogen) นา RNA ทสกดไดจากขอ 1 ปรมาณ 2-10 ไมโครกรม มา hybridized กบ RiboMinusTMprobe

(Invitrogen) มขนตอนดงน

2.1 ขนตอน hybridization นา RNA ความเขมขน 2-10 ไมโครกรม ปรมาตร 20 ไมโครลตร เตม RiboMinusTMProbe (15 pmol/ μl) 10 ไมโครลตร และ hybridization buffer 300 ไมโครลตร ผสมใหเขากน จากนนบมไวทอณหภม 70-75 องศาเซลเซยสนาน 5 นาท ทงไวใหเยน

2.2 ขนตอนการเตรยม RiboMinusTMMagnetic Beads โดยดดสาร Bead suspension ปรมาตร 750 ไมโครลตร ใสในหลอด micro-centrifuge tube ขนาด 1.5 ไมโครลตร วางบน magnetic separator นาน 1 นาท เมด bead จะถกแมเหลกดดตดไว จากนนดดนาใสทงไป เตม DEPC water ปรมาตร 750 ไมโครลตร ผสมใหเขากน จากนนวางบน magnetic separator นาน 1 นาท ดดนาใสทง ทาขนตอนนอก 1 ครง แลวละลายเมด bead ใน hybridization buffer ปรมาตร 750 ไมโครลตร จากนนแบงเปน 2 สวน สวนท 1 ปรมาตร 500 ไมโครลตร วางบน magnetic separator นาน 1 นาท ดดนาใสทง เตม hybridization buffer ปรมาตร 200 ไมโครลตร เกบไวทอณหภม 37 องศาเซลเซยส สวนท 2 ปรมาตร 250 ไมโครลตร เกบไวสาหรบขนตอนสดทาย

2.3 ขนตอนการกาจด ribosomal RNA (Removing rRNA) หลงจาก RNA จากขนตอนท 2.1 เยนลงจนถงอณหภม 37 องศาเซลเซยส เตม bead suspension ทเตรยมไวจากขอ 2.2 ปรมาตร 200 ไมโครลตร ผสมใหเขากน บมไวทอณหภม 37 องศาเซลเซยส นาน 15 นาท (นามาเขยาเบาๆ ทก 5 นาท) จากนนวางลงบน magnetic separator นาน 1 นาท ดดสวนนาใสซงประกอบไปดวย RiboMinusTMRNA ใส micro-centrifuge tube สวนของ rRNA จะถกดดตดไปกบ rRNA probe complex จากนนนา bead suspension ปรมาตร 250 ไมโครลตร จากขอ 2.2 มาวางบน magnetic separator นาน 1 นาท ดดนาใสทง นา RiboMinusTMRNA ทแยกได (ประมาณ 530 ไมโครลตร) ผสมใหเขากนโดยใชไปเปต จากนน

72


บมทอณหภม 37 องศาเซลเซยสนาน 15 นาท ปนเหวยง ≥8,000 x g เปนเวลา 24 วนาท จากนนดดนาใสเกบไวใชในขนตอนตอไป

2.4 ขนตอนการตกตะกอน RiboMinusTM RNA ดวยแอลกอฮอล นา RiboMinusTMRNA ทไดจาก ขนตอน 2.3 นามาตกตะกอนเพอใหเขมขนขน ดวยการเตม glycogen (20 μg/ μl) 1 ไมโครลตร 3 M Sodium acetate 53 ไมโครลตร และ แอลกอฮอลความเขมขน 100 เปอรเซนต ปรมาตร 1,325 ไมโครลตร ผสมใหเขากนด แชเยนทอณหภม -20 หรอ -80 องศาเซลเซยส อยางนอย 30 นาท จากนนปนเหวยงทความเรว 12,000 x g นาน 15 นาท ทอณหภม 4 องศาเซลเซยส คอยๆ ดดสวนใสทง แลวเตมแอลกอฮอล 70 เปอรเซนต ปรมาตร 500 ไมโครลตร ปนเหวยงทความเรว 12,000 x g นาน 5 นาท ทอณหภม 4 องศาเซลเซยส ดดสวนนาใสทง ทาซาขนตอนนอกครง จากนนตากตะกอนประมาณ 5 นาท กอนทจะนามาละลายใน DEPC-treated water ปรมาตร 10-30 ไมโครลตร เกบรกษาไวท -80 องศาเซลเซยส

3. การตด RNA ดวยเอนไซม RNase III RNA จะถกตดเปนชนสนๆ ดวยเอนไซม RNase III โดยใช 0.2-1 ไมโครกรมของ RNA ทกาจดสวนของ

ไรโบโซมอารเอนเอ (rRNA-depleted total RNA) ผสมรวมกบ RNase III 1 ไมโครลตร, RNase III buffer 1 ไมโครลตร จากนนปรบปรมาตรใหครบ 10 ไมโครลตร แลวบมทอณหภม 37 องศาเซลเซยส นาน 10 นาท หลงจากนนเตม nuclease free water ปรมาตร 90 ไมโครลตร แลววางพกไวบนนาแขงเพอรกษาสภาพของ RNA ทตดดวยเอนไซมเรยบรอยแลว จากนนลาง RNAใหสะอาดดวย RiboMinusTM concentration Module (Invitrogen) และตรวจผลปรมาณและขนาดของ RNA ทตดเปนชนสนๆ ดวย Agilent 2100 bio-analyzer โดยใช RNA 6000 Pico Chip (Agilent Technologies)

4. การสราง Amplified library

4.1 การ hybridization และ ligation ของ RNA โดยใชชด kit จาก SOLiDTMWhole Transcriptome Analysis Kit (Ambion) ดวยการ hybridize ตวอยาง RNA กบ adaptor mix A ปรมาตร 2 ไมโครลตร และ hybridization buffer ปรมาตร 3 ไมโครลตร ทาปฏกรยาในเครอง Thermal cycler (Gene Amp PCR system 9700) ทอณหภม 65 องศาเซลเซยส นาน 10 นาท และ 16 องศาเซลเซยส นาน 5 นาท จากนนเตมสาร RNA ligation reagent (10 μl 2X ligation buffer, 2 μl ligation enzyme mix) ผสมใหเขากนแลวบมในเครอง Thermal cycler (Gene Amp PCR system 9700) ทอณหภม 16 องศาเซลเซยส นาน 16 ชวโมง

4.2 การถอดรหสยอนกลบ (Reverse transcription) เพอสราง complementary DNA (cDNA) คอ

ดเอนเอทสงเคราะหมาจาก mRNA ดวยการเตม 20 ไมโครลตรของ RT Master Mix (13 μl nuclease-free water, 4 μl 10X RT buffer, 2 μl dNTP mixed, 1 μl ArrayScriptTM Reverse Transcriptase) กบ 20 ไมโครลตรของ ligation reaction ผสมใหเขากนแลวบมทอณหภม 42 องศาเซลเซยส นาน 30 นาท ในเครอง Thermal cycler จากนนเกบรกษาท -20 ถง -80 องศาเซลเซยส

73


4.3 การทา cDNA ใหบรสทธ (cDNA purification) โดยใช MinElute®PCR Purification Kit (Qiagen) ในการทา cDNA ใหบรสทธ ดวยการผสม Nuclease Free water 60 ไมโครลตร และ PB Buffer 500 ไมโครลตร รวมกบ cDNA 40 ไมโครลตร ผสมใหเขากน จากนนดดใสในหลอด MinElute column และปนเหวยงทความเรว 13000 x g นาน 1 นาท ทงสวนนาใส แลวเตม PE buffer 750 ไมโครลตร ปนเหวยงทความเรว 13000 x g นาน 1 นาท ทงสวนนาใส แลวปนเหวยงอกครง กอนเตม EB buffer 10 ไมโครลตร เกบรกษาไวท -20 ถง -80 องศาเซลเซยส

4.4 การคดเลอกขนาด cDNA ทเหมาะสมใชNovex®Pre-Cast Gel Electrophoresis(Invitrogen) ในการคดเลอกขนาด ของ cDNA ทเหมาะสมทจะนาไปถอดรหสและศกษาการแสดงออกของยน โดยเลอกตดเจลของ cDNA ทขนาด 150-250 นวคลโอไทด ใสลงในหลอด PCR tube ขนาด 0.2 มลลลตร เพอใชเพมปรมาณ cDNA ในขนตอนตอไป

4.5 การเพมปรมาณและทา cDNA ใหบรสทธ ใชสารละลายตางๆจาก SOLiDTMTotal RNA-Seq Kit ในการเพมปรมาณ cDNA ในเครอง Thermal cycler (PCR reaction: 95°C 30 s, 62°C 30 s, 72°C 30 s จานวน 15 รอบ หยดปฏกรยาท 72°C 7 นาท) จากนน ทา cDNA ใหบรสทธ โดยใช PureLinkTM Micro Kit (Invitrogen) นา PCR product ปรมาตร 100 ไมโครลตร 2 หลอดผสมกบ binding buffer 800 ไมโครลตร จากนนดด 500 ไมโครลตร ใสใน column แลวปนทความเรว 10000 x g นาน 1 นาท เตม Wash buffer 600 ไมโครลตร ปนทความเรว 10000 x g นาน 1 นาท ทงสวนของเหลว จากนนปนอกครงทความเรว 14000 x g นาน 1 นาท เตม Elution buffer ปรมาตร 10 ไมโครลตร ปนเหวยง 14000 x g นาน 1 นาท ตรวจสอบปรมาณและความเขมขนของ amplified DNA ดวยเครอง NanoDrop®ND-100 spectrophotometer และ Agilent 2100 Bio-analyzer (DNA 1000 kit) กอนสงตวอยาง amplified DNA ไปวเคราะหลาดบนวคลโอไทด(sequencing) และศกษาการแสดงออกของยน (gene expression ) ท Waksman Institute, Rutgers University ประเทศสหรฐอเมรกา

5. การวเคราะหขอมล (Data analysis) ขอมลลาดบนวคลโอไทด ทไดจากเทคนค SOLiD system sequencing นาไปเปรยบเทยบกบ

ฐานขอมล จโนมขาวอนดกา (http://www.ncbi.nlm.nih.gov/bioproject/PRJNA361) และจโนมขาวจาปอนกา (http://rapdb.dna.affrc.go.jp/download/irgsp1.html) ดวยโปรแกรม Lifescope v. 2.5 เพอประเมนปรมาณของ mRNA ทมการสงเคราะหและแสดงออก ในจโนมของขาวลกผสม และสายพนธพอแมทใชในการทดลองน เปรยบเทยบกบขาวพนธอางอง (reference rice genome) ไดแก อนดกาและจาปอนกา ในฐานขอมลจาก GenBank ใช Avadis NGS software ในการวเคราะหเปรยบเทยบรปแบบการแสดงออกของยน

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/bioproject/PRJNA361)%20และ

http://rapdb.dna.affrc.go.jp/download/irgsp1.html)%20ดวย

74


ผลการทดลองและวจารณ 1. ปรมาณ mRNA ทสามารถตรวจสอบไดจาก SOLiD System Sequencing Technology พบวา

ในชอดอกขาวทง 5 สายพนธ P2 มจานวน reads ของ mRNA ท mapped กบพนธขาวอางอง (reference rice genome: japonica cv. Nipponbare) สงทสดคอ 9,747,077 reads รองมาคอ H1, P1, H2, และ M เทากบ 7,386,061reads, 5,361,077 reads,5,196,982 reads และ 2,244,306 reads ตามลาดบ

2. รปแบบการแสดงออกของยนทแตกตางกน (Differentially Expressed Genes; DEGs) แบบ Up-regulated ระหวางสายพนธแม (M) สายพนธพอ 1 (P1) และขาวลกผสม 1 (H1) พบวาจานวน DEGs ทแสดงออกสงมากกวา 2 เทา (>2 fold) เมอเปรยบเทยบระหวาง library พบวาระหวาง M vs.H1 ม 2,902 ยน ระหวาง P1 vs. H1 ม 1,604 ยน และ ระหวาง M vs. P1 ม 3,168 ยน ตามลาดบ (ตารางท 1) นอกจากน DEGs ทแสดงออกสงมากกวา 10 เทา (>10 fold) เปรยบเทยบระหวางสายพนธแม (M) และสายพนธพอ (P1) มทงสน 254 ยน ระหวาง M กบ H1 มทงสน 155 ยน และระหวาง P1 กบ H1 มทงสน 30 ยน (ตารางท 3) เชนเดยวกบผลในขาวลกผสมสายพนธท 2 (H2) เปรยบเทยบรปแบบการแสดงออกของยนทแตกตางกน (DEGs) ในลกผสมกบสายพนธแม (M)และสายพนธพอ 2 (P2) พบวารปแบบของ DEGs แบบ up-regulated มากกวา 2 เทา (>2 fold) มทงสน 3,031 ยนเมอเปรยบเทยบระหวาง M กบ P2, M กบ H2 มทงสน 3,068 ยน และ P2 กบ H2 มทงสน 1,171 ยน (ตารางท 1) ในขณะท DEGs ทแสดงออกสงมากกวา 10 เทา (>10 fold) มทงสน 207 ยน, 173 ยน และ 49 ยน เมอเปรยบเทยบระหวาง M กบ P2, M กบ H2 และ P2 กบ H2 ตามลาดบ (ตารางท 3)

3. รปแบบการแสดงออกของยนทแตกตางกน (Differentially Expressed Genes; DEGs) แบบ Down-regulated ระหวางสายพนธแม (M) สายพนธพอ 2 (P2) และขาวลกผสม 2 (H2) พบวา จานวน DEGs ทแสดงออกสงมากกวา 2 เทา (>2 fold) เมอเปรยบเทยบระหวาง library พบวาระหวาง M vs.H1 ม 3,145 ยน ระหวาง P1 vs. H1 ม 2,058 ยน และ ระหวาง M vs. P1 ม 2,945 ยน ตามลาดบ (ตารางท 2) นอกจากน DEGs ทแสดงออกสงมากกวา 10 เทา (>10 fold) เปรยบเทยบระหวางสายพนธแม (M) และสายพนธพอ (P1) มทงสน 644 ยน ระหวาง M กบ H1 มทงสน 603 ยน และระหวาง P1 กบ H1 มทงสน 185 ยน (ตารางท 4) เชนเดยวกบผลในขาวลกผสมสายพนธท 2 (H2) เปรยบเทยบรปแบบการแสดงออกของยนทแตกตางกน (DEGs) ในลกผสมกบสายพนธแม (M)และสายพนธพอ 2 (P2) พบวารปแบบของ DEGs แบบ down-regulated มากกวา 2 เทา (>2 fold) มทงสน 2,904 ยนเมอเปรยบเทยบระหวาง M กบ P2, M กบ H2 มทงสน 2,811 ยน และ P2 กบ H2 มทงสน 1,140 ยน (ตารางท 2) ในขณะท DEGs ทแสดงออกสงมากกวา 10 เทา (>10 fold) มทงสน 565 ยน, 529 ยน และ 68 ยน เมอเปรยบเทยบระหวาง M กบ P2, M กบ H2 และ P2 กบ H2 ตามลาดบ (ตารางท 4)

4. Putative gene ในขาวลกผสมสายพนธท 1 และสายพนธพอแม วเคราะหและเปรยบเทยบขอมลของยน 100 ลาดบแรกทมการแสดงออกแบบ up-regulated สงทสด

ในขาวลกผสมสายพนธท 1 และสายพนธพอแม พบวาม 36 ยน ทเปน common gene พบวามการแสดงออก

75


แบบ up-regulated ทงในสายพนธลกผสมและพอแม ยนทแสดงออกสงทสดคอ Os02g0655700 (encoded an amino acid permease-like protein) เกยวของกบการเคลอนยายกรดอมโนเขาสเซลล ปรมาณ mRNA ทตรวจสอบไดพบวา Os02g0655700 ในสายพนธแมมปรมาณมากทสด รองมาคอในลกผสม และสายพนธพอตามลาดบ นอกจากนพบวาม 7 ยน ทแสดงออกสงมากในลกผสม เมอเทยบกบสายพนธพอ ไดแก Os11g0549300 (protein kinase domain containing protein), Os08g0189100 (germin-like protein), Os11g0297300 (beta-D-xylosidase), Os09g0441400 (elicitor-inducible cytochrome P450), Os08g0180000 (putative mRNA cap methyltransferase), Os08g0528100 (ubiquitin-specific protease-like), และ Os02g0129800 (response to low sulfur 1 protein)

ในขณะเดยวกนยนทแสดงออกในรปแบบ down-regulated จานวน100 อนดบแรก ใหผลการทดลองดงน ยนทแสดงออกตาทพบวาเปน common gene พบในทง 3 library มจานวน 77 ยน พบวาทกยนแสดงออกตามากในสายพนธแม (M) เมอเปรยบเทยบกบสายพนธพอ (P1) และลกผสม (H1) โดยยนสวนใหญทแสดงออกแบบ down-regulated ทสามารถตรวจสอบปรมาณ mRNA ไดในปรมาณมากจะเปนยนในสายพนธพอ (P1) เชน Os11g0264300 (RWP-RK domain), Os03g0791800 (ubiquitin carrier protein), Os03g0165800 (Vesicle-associated membrane protein 725) ยกเวน 3 ยนทพบวาแสดงออกมากทสดในลกผสม ไดแก Os02g0127500 (fibroin heavy chain precursor-like protein), Os06g0144200 (putative pectate lyase homolog) และ Os12g0561000 (cytochrome c oxidase subunit 5)

5. Putative gene ในขาวลกผสมสายพนธท 2 และสายพนธพอแม เปรยบเทยบขอมลทไดจาก SOLiD sequencing technology ในขาวลกผสมสายพนธท 2 (H2)

เทยบกบสายพนธแม (M) และพอ (P2) พบวาในรปแบบการแสดงออกของยนแบบ up-regulated ใน 100 ยนแรก พบวาม common ยน จานวน 41 ยน ในลกผสมสายพนธท 2 นพบวาการแสดงออกแบบ up-regulated ยน Os02g0655700 (amino acid permease-like protein) มปรมาณ mRNA ทตรวจพบสงทสด เชนเดยวกบในลกผสมสายพนธท 1 (H1) และพบวาม 8 ยน ทแสดงออก up-regulated ในสายพนธพอแม มากกวาสายพนธลกผสม ไดแก Os02g0255700 (tetratricopeptide repeat (TRR)-containing protein-like), Os08g0180000 (mRNA capping enzyme), Os07g0110100 (esterase/lipase/ thioesterase domain containing protein), Os07g0480800 (cellulose), Os09g0266600 (NPH3 domain containing protein), Os06g0161900 (protein of unknown function DUF569 family protein), Os01g0721100 (NB-ARC domain containing protein), และ Os11g0539200 (Xyloglucan endotransglycosylase) และ 4 ยน ทแสดงออกแบบ up-regulated ในลกผสม (H2) มากกวาสายพนธพอ (P2) ไดแก Os07g0519600 (taxane 10-beta-hydroxylase), Os11g0506300 (ABC transporter), Os03g0265200 (Josephin-like protein) และ Os09g0441400 (elicitor-inducible cytochrome P450)

รปแบบการแสดงออกของยนแบบ down-regulated ในขาวลกผสมสายพนธท 2 พบวาใน 100 ยนแรก พบม common gene จานวน 74 ยน ซงสวนมากพบในสายพนธแม (M) ม 15 ยนจากสายพนธพอ (P2)

76


พบวามการแสดงออกของยนมากกวาสายพนธแม (M) และ ลกผสม (H2) เชน Os01g0512200 (Armadillo-type fold domain containing protein), Os08g0223900 (cycloartenol synthase) ในขณะทยนในลกผสม (H2) จานวน 26 ยน พบวาแสดงออกแบบ down-regulated มากกวาสายพนธพอและแม เชน Os12g0561000 (cytochrome c oxidase polypeptide), Os06g0144200 (pectate lyase homolog) และ Os03g0791800 (ubiquitin carrier protein) ซงสวนมากเปนยนทแสดงออกแบบ down-regulated ในลกผสมสายพนธท 1 เชนเดยวกน

6. การจาแนก Kyoto Encyclopedia Genes and Genomes (KEGG) biochemical pathway ในชอดอกขาว จาก 100 ยนทมการแสดงออกแบบ up regulated พบวา ยนทตรวจพบสวนใหญมเอนไซมทเกยวของอยใน 5 pathway ไดแก purine metabolism, pyrimidine metabolism (nucleotide metabolism), fatty acid biosynthesis, biosynthetic of unsaturated fatty acid (lipid metabolism) และ alanine, aspartate, glutamate metabolism (amino acid metabolism) ในขณะทยนทแสดงออกแบบ down-regulated มเอนไซมทเกยวของอยใน 16 pathway ไดแก Ether lipid metabolism, Steroid hormone biosynthesis, Glycerophospholipid metabolism, Steroid degradation, Starch and sucrose metabolism, Glycosphingolipid biosynthesis-globo-series, Glycosphingolipid bio-synthesis lacto and neolacto series, Lysine degradation, Purine metabolism, Methane metabolism, Phenylpropanoid biosynthesis, Phenylalanine metabolism, Pentose and glucoronate interconversions, Thiamine metabolism, Alpha-Linolenic acid metabolism และ Linolenic metabolism

สรปผลการทดลอง ขอมลทไดจากการศกษารปแบบการแสดงออกของยนในขาวลกผสมทง 2 สายพนธ เปรยบเทยบ

กบสายพนธพอและแมในครงน ไดมาจาก whole genome expression data set ดวยการใช RNA Sequencing Technology ทเรยกวา SOLiD System Sequencing ขอมลทไดนจะมรายละเอยดมากกวาการศกษาการแสดงออกของยนโดยการใช Microarray Technology ท Wang et al., (2010) ไดศกษาและรายงานไวในขาวลกผสมของจนสายพนธ Shanyou 63 การทดลองครงน ไดสรางฐานขอมลทไดมาจากการถอดรหสทงจโนมของชอดอกของขาวทใชเปนตวอยาง และเมอนาขอมลทไดไป mapped กบ ฐานขอมลใน GenBank พบวามความเหมอนกบขอมลของขาวอนดกา 13% และจาปอนกา 12% ซงนอยกวารายงานของ Lu et al., (2010) ทรายงานวาขอมลทสรางไดมความเหมอนกบขาวพนธอางอง 38.8-57.3% สดสวนของเปอรเซนต mapped ทนอยกวานอาจมผลมาจากเทคโนโลยทมการคดกรองหลายครง (multiple mapped reads) เลอกเฉพาะ reads ทมคณภาพสง นอกจากนพนฐานพนธกรรมของสายพนธขาวทใชในการทดลองนประกอบไปดวยยนทไดมาจากทงขาวอนดกาและจาปอนกา การ mapped ขอมลทไดเพยงพนธใดพนธหนงอยางเดยวจงไมเพยงพอ

77


การจาแนก Putative gene ในชอดอกของขาวลกผสมทง 2 สายพนธ เปรยบเทยบกบการทดลองอนทใช SAGE และ EST data (Buo และคณะ, 2005) พบวามยนทแสดงออก เฉพาะเจาะจงในชอดอกขาว (panicle specific gene) จานวน 9 ยน ไดแก Os01g0581400, Os03g0106500, Os02g0127400, Os03g0106800, Os08g0222100, Os02g0127300, Os02g0708500, Os11g0297300 และ Os05g0203000

อยางไรกตามการจาแนกการแสดงออกของยนทแตกตางกน (DEGs) ระหวางขาวลกผสมและสายพนธพอแม สามารถทาไดอยางมประสทธภาพทงในรปแบบ up และ down-regulated ในชอดอกขาวพบวามการถายทอดลกษณะของสายพนธแม มาสลกผสมมากกวาสายพนธพอ ทงนเนองมาจากอทธพลของพนธแม (Maternal-like expression gene) ทเปนหมน สอดคลองกบงานวจยของ Buo et al., (2005) และ Song และคณะ (2007) นอกจากนมรายงานวา DEGs ระหวางลกผสมและสายพนธพอแม อาจเกยวของกบ hybrid vigor ในพช (Song et al., 2007; Tsaftaris, 1995) จากการทดลองนพบ 37 ยน ในขาวลกผสมสายพนธท 2 (H2) ทแสดงออกมากกวาสายพนธพอแม ซงอาจตงสมมตฐานไดวายนดงกลาวเกยวของกบลกษณะทดเดนเหนอพอแม (heterosis) ในลกผสม กลมยนดงกลาวนสามารถนาไปใชประโยชนในการชวยตดสนใจและคดเลอกสายพนธพอแม เพอใชในการผลตขาวลกผสม อยางไรกตามงานวจยครงน นาชดของยนทมการแสดงออกสงทสดและตาทสดมาเพยงชดละ 100 ยนเทานน ขอมลทไมไดนามาวเคราะหมมากกวา 1000 ยน ซงลกษณะดเดนเหนอพอแม อาจไมไดสงหรอตาทสดในลาดบ 100 ยนแรกน แตมการแสดงออกทเหนอกวาพอแมโดยใชขอมล fold change ratio มาวเคราะห ซงเปนงานวจยทจาเปนตองมการศกษาในรายละเอยดตอไป

ค าขอบคณ ขอขอบคณ Professor Dr. Jim M Dunwell, University of Reading, UK ผ ใหคาปรกษา และ

รวมวางแนวทางการวจย รวมทงคณสรเดช ปาละวสทธ ในการใหคาแนะนา แนวคดและขอเสนอแนะในการใชอธบายผลในเชงพนธศาสตร และขอขอบคณ คณอรพน วฒเนสก คณสนยม ตาปราบ และคณสภาพร จนทรบวทอง ทใหความอนเคราะหเมลดพนธ ขาวลกผสมเพอใชในงานวจยครงน สดทายขอบคณรฐบาลไทยทใหทนสนบสนนงานวจยนจนสาเรจดวยด

78


เอกสารอางอง Bao, J., S. Lee, C. Chen, X. Zhang, S. Liu, T. Clark, J. Wang, M. Cao, H. Yang, S. Wang

and J. Yu. 2005. Serial analysis of gene expression study of a hybrid rice strain (LYP9) and its parental cultivars. Plant Physiology 138, 1216-1231.

Lu, T., G. Lu, D Fan, C. Zhu, W.Li, Q. Zhao, Q. Feng, Y. Zhao, Y. Guo, W.Li, X. Huang and B. Han. 2010. Function annotation of the rice transcriptome at single-nucleotide resolution by RNA-Seq. Genome Research 20, 1238-1249.

Malone, J., and B. Oliver. 2011. Microarray, deep sequencing and the true measure of the transcriptome. BMC Biology 9: 34, http://www.biomedcentral.com/1741-7007/1749/ 1734.

Marguerat, S., B.T. Wilhelm and J. Bähler. 2008. Next generation sequencing: applications beyond genomes. Biochemical Society Transactions 1, 1091-1096.

Song, S., H. Qu, C. Chen, S. Hu and J. Yu. 2007. Differential gene expression in an elite hybrid rice cultivar (Oryza sativa L.) and its parental lines based on SAGE data. BMC Plant Biology 7, 49, doi: 10.1186/1471-2229-1187-1149.

Tsaftaris, A.S. (1995). Molecular aspects of heterosis in plants. Physiologia Plantarum 94, 362-370. Wang, L., W. Xie, Y. Chen, W. Tang, J. Yang, R. Ye, L. Liu, Y. Lin, C. Xu, J. Xiao, J., et al. 2010.

A dynamic gene expression atlas covering the entire life cycle of rice. The Plant Journal 61, 752-766.

http://www.biomedcentral.com/1741-7007/1749/%201734

79


Table 1 Differentially expressed genes (DEGs) in panicle of two hybrids and their parents (up-regulated >2 fold)

Chromo- some

Number of gene in chromosome

Panicle(M) vs. Panicle(P1) (no of genes) Panicle (M) vs. Panicle (P2)(no of genes) Panicle (M) vs. Panicle (H1)(no of genes)

annotated Un-known total % annotated Un-known total % annotated Un-known total %

1 4,976 484 156 640 12.86 457 132 589 11.83 441 130 571 11.47

2 4,047 396 133 529 13.07 372 126 498 12.30 363 124 487 12.03

3 4,465 401 181 582 13.03 379 171 550 12.31 386 156 542 12.13

4 3,276 261 147 408 12.45 264 138 402 12.27 230 132 362 11.05

5 3,027 284 108 392 12.95 266 81 347 11.46 263 86 349 10.30

6 2,965 268 82 350 11.80 255 72 327 11.02 235 77 312 10.52

7 2,952 221 113 334 11.31 211 99 310 10.50 201 111 312 10.56

8 2,620 233 62 295 11.25 235 47 282 10.76 223 57 280 10.68

9 2,116 145 78 223 10.53 133 71 204 9.64 123 66 189 8.93

10 2,168 142 71 213 9.82 137 61 198 9.13 141 51 192 8.85

11 2,276 164 73 237 10.41 161 60 221 9.76 149 55 204 8.96

12 2,144 169 81 250 11.66 161 67 228 10.63 147 62 209 9.74

Total 37,032 3,168 1,285 4,453 3,031 1,125 4,156 2,902 1,107 4,009

Chromo- some

Number of gene in chromosome

Panicle (M) vs. Panicle (H2)(no of genes) Panicle (P1) vs. Panicle (H1)(no of genes) Panicle (P2) vs. Panicle (H2)(no of genes)


1 4,976 483 131 614 12.33 208 76 284 5.70 171 54 225 4.52

2 4,047 397 136 533 13.17 205 80 285 8.67 155 50 205 5.06

3 4,465 392 178 570 12.76 212 81 293 6.56 137 61 198 4.43

4 3,276 255 139 394 12.02 127 93 220 6.71 93 59 152 4.63

5 3,027 264 91 355 11.72 149 62 211 6.97 95 47 154 5.08

6 2,965 266 81 347 11.70 179 56 235 7.92 128 40 168 5.66

7 2,952 203 109 312 10.56 95 71 166 5.62 70 37 107 3.62

8 2,620 227 70 297 11.33 121 43 164 6.25 77 37 114 4.35

9 2,116 142 90 232 10.96 46 45 91 4.30 52 34 86 4.06

10 2,168 149 63 212 9.77 79 54 133 6.13 59 39 98 4.52

11 2,276 146 66 212 9.31 81 42 123 5.40 66 28 94 3.44

12 2,144 144 66 210 9.79 102 37 139 6.48 68 30 98 4.57

Total 37,032 3,068 1,220 4,288 1,604 740 2,344 1,171 516 1,699

80


Table 2 Differentially expressed genes (DEGs) in panicle of two hybrids and their parents (down-regulated >2 fold)

Chromosome Number of gene

in chromosome

Panicle(M) vs. Panicle(P1) (no of genes) Panicle (M) vs. Panicle (P2)(no of genes) Panicle (M) vs. Panicle (H1)(no of genes) annotated Un-known total % annotated Un-known total % annotated Un-known total %

1 4,976 410 226 636 12.78 445 238 683 13.72 465 251 716 14.38

2 4,047 371 211 582 14.38 365 133 598 14.77 394 213 607 14.99

3 4,465 363 205 568 12.72 378 198 576 12.90 393 208 601 13.46

4 3,276 257 206 463 14.13 220 187 407 12.42 267 210 477 14.56

5 3,027 271 134 405 13.37 247 150 397 13.11 274 156 430 14.20

6 2,965 312 128 440 14.83 292 114 406 13.69 312 131 443 14.94

7 2,952 175 134 309 10.46 174 147 321 10.87 175 147 322 10.90

8 2,620 201 106 307 11.71 212 106 318 12.13 238 117 355 13.54

9 2,116 106 103 209 9.87 123 122 245 11.57 137 106 243 11.48

10 2,168 147 134 281 12.96 127 119 246 11.34 143 142 285 13.14

11 2,276 156 99 255 11.20 150 106 256 11.24 162 124 286 12.56

12 2,144 176 97 273 12.73 171 98 269 12.54 185 101 286 13.33

Total 37,032 2,945 1,783 4,728 2,904 1,718 4,722 3,145 1,906 5,051

Chromosome Number of gene in chromosome



1 4,976 436 242 678 13.62 331 123 454 9.12 153 39 192 3.85

2 4,047 341 222 563 13.91 234 105 339 8.37 115 39 154 3.80

3 4,465 383 204 587 13.14 235 135 370 8.28 125 32 157 3.51

4 3,276 226 196 422 12.88 163 102 265 8.08 86 47 133 2.97

5 3,027 236 156 392 12.95 159 82 241 7.96 177 32 209 6.90

6 2,965 258 124 382 12.88 194 77 271 9.13 88 36 124 4.18

7 2,952 153 150 303 10.26 117 95 212 7.18 69 30 99 3.35

8 2,620 210 104 314 11.98 181 59 240 9.16 95 14 109 4.16

9 2,116 127 115 242 11.43 100 64 164 7.75 48 25 73 3.44

10 2,168 137 131 268 12.36 87 65 152 7.01 57 30 87 4.01

11 2,276 132 109 241 10.58 130 49 179 7.86 55 17 72 3.16

12 2,144 172 93 265 12.36 127 57 184 8.58 72 30 102 4.75

Total 37,032 2,811 1,846 4,657 2,058 1,013 3,071 1,140 371 1,511

81


Table 3 Differentially expressed genes (DEGs) in panicle of two hybrids and their parents (up-regulated >10 fold)


in chromosome Panicle(M) vs. Panicle(P1) (no of genes) Panicle (M) vs. Panicle (P2)(no of genes) Panicle (M) vs. Panicle (H1)(no of genes) annotated Un-known total % annotated Un-known total % annotated Un-known total %

1 4,976 50 22 72 1.44 36 14 50 1.00 20 7 27 0.54

2 4,047 37 12 49 1.21 28 5 33 0.81 22 3 25 0.61

3 4,465 25 7 32 0.71 23 4 27 0.60 22 10 32 0.71

4 3,276 14 21 35 1.06 19 11 30 0.91 13 7 20 0.61

5 3,027 15 5 20 0.66 12 2 14 0.46 12 1 13 0.42

6 2,965 14 9 23 0.77 10 8 18 0.60 10 3 13 0.43

7 2,952 11 11 22 0.74 14 6 20 0.67 5 6 11 0.37

8 2,620 27 6 33 1.25 18 6 24 0.91 17 1 18 0.68

9 2,116 18 6 24 1.13 13 12 25 1.18 12 3 15 0.70

10 2,168 10 6 16 0.73 11 8 19 0.87 6 7 13 0.59

11 2,276 14 15 29 1.27 10 3 13 0.57 11 4 15 0.65

12 2,144 19 13 32 1.49 13 12 25 1.16 5 2 7 0.32

Total 37,032 254 133 387 207 91 298 155 54 209




1 4,976 33 11 44 0.88 5 1 6 0.12 15 6 21 0.42

2 4,047 22 4 26 0.64 7 1 8 0.19 5 2 7 0.17

3 4,465 17 10 27 0.60 2 0 2 0.04 2 1 3 0.06

4 3,276 14 9 23 0.70 1 0 1 0.03 3 3 6 0.18

5 3,027 10 3 13 0.42 3 0 3 0.09 5 2 7 0.23

6 2,965 13 5 18 0.60 2 1 3 0.10 8 3 11 0.37

7 2,952 12 7 19 0.64 1 1 2 0.06 1 0 1 0.03

8 2,620 17 5 22 0.83 3 1 4 0.15 3 1 4 0.15

9 2,116 11 10 21 0.99 1 1 2 0.09 3 4 7 0.33

10 2,168 9 5 14 0.64 2 0 2 0.09 3 0 3 0.13

11 2,276 9 2 11 0.48 1 1 2 0.08 1 2 3 0.13

12 2,144 6 6 12 0.55 2 0 2 0.09 - - - -

Total 37,032 173 77 250 30 7 37 49 49 98

82


Table 4 Differentially expressed genes (DEGs) in panicle of two hybrids and their parents (down-regulated >10 fold)


in chromosome Panicle(M) vs. Panicle(P1) (no of genes) Panicle (M) vs. Panicle (P2)(no of genes) Panicle (M) vs. Panicle (H1)(no of genes) annotated Un-known total % annotated Un-known total % annotated Un-known total %

1 4,976 81 61 142 2.85 80 64 144 2.89 82 60 142 2.85

2 4,047 103 70 173 4.27 81 61 142 3.50 88 70 158 3.90

3 4,465 76 56 132 2.95 66 50 116 2.59 71 57 128 2.86

4 3,276 57 71 128 3.90 44 46 90 2.74 53 60 113 3.44

5 3,027 61 50 111 3.66 54 48 102 3.36 58 47 105 3.46

6 2,965 71 48 119 4.01 64 42 106 3.57 69 49 118 3.97

7 2,952 35 42 77 2.60 36 35 71 2.40 33 35 68 2.30

8 2,620 44 41 85 3.24 39 38 77 2.93 53 38 91 3.47

9 2,116 23 24 47 2.22 20 28 48 2.26 19 27 46 2.17

10 2,168 24 56 80 3.69 24 53 77 3.55 22 57 79 3.64

11 2,276 34 39 73 3.20 27 37 64 2.81 27 40 67 2.94

12 2,144 35 35 70 3.26 30 40 70 3.26 28 37 65 3.03

Total 37,032 644 593 1237 565 542 1107 603 577 1180




1 4,976 73 53 126 2.53 38 18 56 1.12 11 3 14 0.28

2 4,047 77 55 132 3.26 27 13 40 0.98 10 3 13 0.32

3 4,465 65 49 114 2.55 15 13 28 0.62 7 3 10 0.22

4 3,276 42 46 88 2.68 9 15 24 0.73 6 9 15 0.45

5 3,027 54 42 96 3.07 17 13 30 0.99 5 2 7 0.23

6 2,965 56 40 96 3.23 12 12 24 0.80 3 4 7 0.23

7 2,952 28 37 65 2.20 8 10 18 0.60 4 1 5 0.16

8 2,620 43 38 81 3.09 21 8 29 1.10 7 0 7 0.26

9 2,116 16 25 41 1.93 6 9 15 0.70 3 9 12 0.56

10 2,168 20 53 73 3.36 11 14 25 1.15 3 5 8 0.36

11 2,276 26 34 60 2.63 9 20 29 1.27 4 1 5 0.21

12 2,144 29 35 64 2.98 12 15 27 1.25 5 10 15 0.69

Total 37,032 529 507 1036 185 160 345 68 50 118

83


ผลของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทมตอชนดของเชอสาเหต และการระบาดของโรคขาวในนาชลประทานทปลกตอเนอง

Effect of Climate Change on Rice Pathogen and Disease Epidemics in Continuous Irrigated Rice Cropping

อจฉราพร ณ ลาปาง เนนพลบ1) รศม ฐตเกยรตพงศ2) วชชดา รตนากาญจน2) วนพร เขมมกด2) สทธ ใจสงฆ2) พนนภา ยาใจ3) ปยะวรรณ ใยด3) นจรนทร จงขนธ4) กรสร ศรนล4) ธราพร ยนยงค4) ดวงกมล บญชวย5)

อนรรฆพล บญชวย5) ดวงพร วธรจตต5) นตยา รนสข6) เฉลมขวญ ฉมวย6) เฉลมชาต ฤาไชยคาม7) กนกอร ดอกไมเทศ7) วรรณพรรณ จนลาภา8) ทสดาว เกตเนตร8) เฉลมพล เฉลมพลโยธน8) สมหมาย ศรวสทธ9)

นภดล ประยรสข9) ชนสรน กลนมณ10) เสาวนย ศรบว10) Acharaporn Na Lampang Noenplab1) Rasamee Dhitikiattipong2) Witchuda Rattanakarn2)

Wanporn Khemmook2) Sith Jaisong2) Pannipa Yajai3) Piyawan Yaidee3) Nootjarin jungkhun4) Kornsiri Srinin4) Taraporn Yuenyong4) Duangkamon Boonchuay5) Anakkapon Boonchuay5)

Duangporn Witoonjit5) Nittaya Ruensuk6) Chalermkwan Chimwai6) Chalermchart Ruechaikarm7) Kanok-orn Dawkmaitate7) Wannapan janlapa8) Tasdow Kate-nate8) Chalermpol Chalermpolyothin8)

Sommai Sriwisut9) Noppadol prayoonsook9) Chanasirin Klinmanee10) Saowanee Sribua10)

1) ศนยวจยขาวพษณโลก อ.วงทอง จ.พษณโลก 65130 โทรศพท 0-5531-1184 Phitsanulok Rice Research Center, Wang Thong, Phitsanulok 65130 Tel. 0-5531-1184 2) สานกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพ 10900 โทรศพท 0 2579-7559 Bureau of Rice Research and Development, Rice Department, Chatuchak, Bangkok 10900 Tel. 0-2579-7559 3) ศนยวจยขาวแพร อ.เมอง จ. แพร 54000 โทรศพท 0-5464-6033-5 Phrae Rice Research Center, Mueang, Phrae 54000 Tel. 0-5464-6033-5 4) ศนยวจยขาวเชยงราย อ.พาน จ.เชยงราย 57120 โทรศพท 0-5372-1578 Chiang Rai Rice Research Center, Phan, Chiang Rai 57120 Tel. 0-5372-1578 5) ศนยวจยขาวชยนาท อ.เมอง จ. ชยนาท 17000 โทรศพท 0-5641-1733 Chainat Rice Research Center, Mueang, Chai Nat 17000 Tel. 0-5641-1733 6) ศนยวจยขาวปทมธาน อ.ธญบร จ.ปทมธาน 12110 โทรศพท 0-2577-1688-9 Pathum Thani Rice Research Center, Thanyaburi, Pathum Thani 12110 Tel. 0-2577-1688-9 7) ศนยวจยขาวสพรรณบร อ.เมอง จ.สพรรณบร 72000 โทรศพท 0-3555-5276 Suphanburi Rice Research Center, Mueang, Suphan Buri 72000 Tel. 0-3555-5276 8) ศนยวจยขาวปราจนบร อ.บานสราง จ.ปราจนบร 25150 โทรศพท 0-3727-1385 Prachin Buri Rice Research Center, Ban Sang, Prachin Buri 25150 Tel. 0-3727-1385 9) ศนยวจยขาวฉะเชงเทรา อ.บางนาเปรยว จ.ฉะเชงเทรา 24170 โทรศพท 0-3850-2234 Chachoengsao Rice Research Center, Bang Nam Priao, Chachoengsao 24170 Tel. 0-3850-2234 10) ศนยวจยขาวพทลง อ.เมอง จ.พทลง 93000 โทรศพท 0-7484-0111 Phatthalung Rice Research Center, Mueang, Phatthalung 93000 Tel. 0-7484-0111

84


Abstract This study was carried out in the continuous irrigated rice cropping system during 2011-2013

by 8 rice research centers and Bureau of Rice Research and Development. Disease assessments were also conducted in the farmers’ fields in 16 provinces responsible by participating offices in the Upper and Lower North, Central, East and South of Thailand. The main objective was to investigate the relationship between meteorological data and disease epidemics through field survey and carry out experiment on continuous rice cultivation by sowing popular rice variety every month. Three significant rice pathogens i.e. blast, bacterial leaf blight and ragged stunt were collected for diversification study. Results revealed that there were disease epidemics in 19 provinces, more than the scope initially proposed. Five most recorded diseases were bacterial leaf blight, blast, brown spot, bakanae disease and bacterial leaf streak. Others were dirty panicle, ragged stunt and grassy stunt. For continuous cropping system, popular rice varieties were sown every month in rice research centers. The statistic design of the experiment was Split plot in RCB with 3 replicates having month as the main plot and variety as sub-plot. It was found that during 2012/2013, Bacterial leaf blight and Brown spot were the two diseases reached critical level of severity at 4 rice research centers ; Chiang Rai, Chainat, Chachoengsao and Phatthalung. Considering climatic factors recorded by related centers, long-term data and disease severity, it was shown that these two diseases caused epidemics under warmer temperatures, lower humidity and greatly variable amount of precipitation compared to those of the long-term ones indicating well-adapted causal agents. Results showed the same trend as was recorded from the field survey. Eighty-one, 116 and 11 isolates of the causal agents of blast, bacterial leaf blight and ragged stunt, respectively, were collected for diversification. At present, seed of differential sets of blast and bacterial leaf blight were under multiplication process awaited for further test. Similarly, RRSV double-stranded RNA was under preparation for characterization.

Keywords : climate change, rice pathogen, rice epidemics, continuous irrigated rice cropping

บทคดยอ งานวจยน ดาเนนการระหวาง พ.ศ. 2554 - 2556 ในศนยวจยขาว 8 แหง สานกวจยและพฒนาขาว

และแปลงเกษตรกรในเขตพนททานาชลประทานอยางตอเนองในภาคเหนอ ภาคกลาง ภาคตะวนออก และภาคใต ในความรบผดชอบของหนวยงานทรวมดาเนนการ รวมทงหมด 16 จงหวด โดยมวตถประสงค เพอศกษาความสมพนธของขอมลอตนยมวทยากบการระบาดของโรคขาว ทงในแปลงนาเกษตรกรโดยการสารวจ

85


ในศนยวจยขาวทเกยวของโดยปลกขาวพนธทนยมในพนทในแปลงนา ทกเดอนตลอดทงป และนาเชอสาเหตโรคขาวทสาคญทพบการระบาด 3 ชนด มาจาแนกความหลากหลาย คอ Pyricularia oryzae สาเหตของโรคไหม Xanthomonas oryzae pv. oryzae สาเหตของโรคขอบใบแหง และ Rice ragged stunt virus (RRSV) สาเหตของโรคใบหงก ผลการทดลอง พบวา มโรคขาวระบาดในแปลงเกษตรกรเขตนาชลประทานทปลกตอเนองรวมทงหมด 19 จงหวด มากกวาจานวนทตงขอบเขตไว โรคทพบเรยงตามลาดบจานวนแปลง และพนทการระบาดทพบ 5 อนดบแรก คอ โรคขอบใบแหง โรคไหม โรคใบจดสนาตาล โรคถอดฝกดาบ และโรคใบขดโปรงแสง โรคอนๆ ทพบบาง คอ โรคเมลดดาง โรคใบหงก และโรคเขยวเตย สาหรบการปลกขาวทนยมในพนททกเดอนอยางตอเนองในศนยวจยขาว วางแผนการทดลองแบบ Split Plot in RCB จานวน 3 ซา ใน พ.ศ. 2555/2556 พบโรคทมความรนแรงถงระดบวกฤต 2 โรค ดวยกน คอ โรคขอบใบแหง และโรคใบจดสนาตาล ในศนยวจยขาวเชยงราย ชยนาท ฉะเชงเทรา และพทลง เมอเปรยบเทยบขอมลอตนยมวทยา พ.ศ. 2555/2556 ของจงหวดทพบโรคกบขอมลระยะยาวถง 30 ป ในภาพรวมพบวา โรคขอบใบแหง และใบจดสนาตาล สามารถระบาดไดถงระดบวกฤตในสภาพทรอนกวา ความชนสมพทธตากวา และปรมาณนาฝนแปรปรวนสงมากกวาขอมลระยะยาว บงบอกถงการปรบตวไดดในสภาพฟาอากาศทเปลยนแปลงไป และสอดคลองกบการสารวจในแปลงเกษตรกร สาหรบเชอสาเหตโรคขาวนน เกบเชอสาเหตโรคไหมได 81 ไอโซเลท โรคขอบใบแหง 116 ไอโซเลท และโรคใบหงก 11 ไอโซเลท ขณะนอยระหวางขยายเมลดพนธขาวชดทดสอบทงเชอสาเหตโรคไหม และขอบใบแหงเพมเตม เนองจากมเมลดพนธเรมตนนอย สาหรบเชอสาเหตโรคใบหงกนน อยระหวางเตรยม RRSV double-stranded RNA Genome

ค าหลก : การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ เชอสาเหตโรคขาว การระบาดของโรคขาว นาชลประทานทปลกตอเนอง

ค าน า ขอมลจากการตดตามความผนแปรของภมอากาศโลกระบวา ในระยะ 30 ปทผานมาเปนชวงเวลา

ทอณหภมของโลกสงขนโดยตลอดโดยเฉพาะ 10 ปหลงสด เปนชวงเวลาทอณหภมเฉลยของโลกรอนทสด และจากการศกษาขอมลอตนยมวทยาในชวงเวลา 54 ป (พ.ศ. 2494-2549) พบวาอณหภมของประเทศไทยมแนวโนมสงขนทงอณหภมเฉลย อณหภมสงสดเฉลย และอณหภมตาสดเฉลย สวนปรมาณนาฝน และวนทมฝนตกมแนวโนมลดลง สถตอณหภมสงสดทตรวจวดไดในภาคเหนอ 45.5 องศาเซลเซยส ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 43.9 องศาเซลเซยส ภาคกลาง 43.5 องศาเซลเซยส ภาคตะวนออก 42.9 องศาเซลเซยส ภาคใตฝงตะวนออก 41.2 องศาเซลเซยส และภาคใตฝงตะวนตก 40.5 องศาเซลเซยส (ศนยภมอากาศแหงชาต กรมอตนยมวทยา, 2552) เนองจากอณหภม ปรมาณนาฝน และความชนมผลตอการเจรญเตบโตและแพรพนธของเชอโรคและแมลง จงมแนวโนมวา สภาวะภมอากาศทแปรปรวนและเปลยนแปลงน สงผลตอการเปลยนแปลงการแพรระบาดของโรคและแมลงศตรพชดวย เมอพจารณาความสมพนธระหวางโรค พชอาศย และสภาพแวดลอมในการเกดโรคพชใดๆ พบวา เมอปลกพนธขาวทออนแอตอโรค และพบ

86


การระบาดของโรค แสดงวามเชอสาเหตของโรค สวนการระบาดทรนแรงนน นอกจากจะไดรบการเอออานวยจากสภาพแวดลอมทเหมาะสมแลว บอยครงทมปจจยกระตนจากการปฏบตของเกษตรกรอกดวย ในสถานการณปจจบนทนาชลประทานเอออานวยในหลายพนทของประเทศไทย เกษตรกรจานวนมากปลกขาวอยางตอเนอง พนทขาดการปรบปรงบารงดน ทาใหดนเสอมสภาพ โรคและแมลงเขาทาลายไดงาย และจากการมพชอาหารอยางตอเนอง ทาใหเชอสาเหตของโรค หรอแมลงพาหะของโรค สามารถดารงชวตไดอยางดเนองจากไมมการตดวงจรชวต เมอสภาพภมอากาศแปรปรวนและเปลยนแปลงไป อาจทาใหสภาพแวดลอมและนเวศวทยาในการปลกขาวเปลยนไป เชอจลนทรยสาเหตโรคและแมลงพาหะนาโรคขาว กอาจปรบตวใหเปลยนไปเพอดารงชวตใหคงอยได ฉะนนงานวจยน จงดาเนนการระหวาง พ.ศ.2554-56 โดยมวตถประสงค 3 ประการ ประการแรก คอ เพอศกษาความสมพนธของขอมลอตนยมวทยากบการระบาดของโรคขาวในแปลงนาเกษตรกรโดยการสารวจ ประการทสอง คอ เพอศกษาความสมพนธระหวางการระบาดของโรคขาวกบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ โดยปลกขาวพนธทนยมในพนทในแปลงนาศนยวจยขาวทเกยวของทกเดอนตลอดทงป ประการทสาม คอ ศกษาการเปลยนแปลงชนดและเชอสาเหตของโรคขาว ทระบาด โดยเกบเชอสาเหตโรคขาวทสาคญ 3 ชนด คอ โรคไหม โรคขอบใบแหง และโรคใบหงก มาจาแนกความหลากหลายของเชอสาเหต

อปกรณและวธการ อปกรณ

1. แปลงนาเกษตรกรในพนทรบผดชอบของศนยวจยขาว 8 แหง ๆ ละ 2 จงหวด ดงน ภาคเหนอตอนบน – ศนยวจยขาวแพร (แพร และอตรดตถ)

ศนยวจยขาวเชยงราย (เชยงราย และพะเยา) ภาคเหนอตอนลาง – ศนยวจยขาวพษณโลก (พษณโลก และพจตร)

ศนยวจยขาวชยนาท (ชยนาท และนครสวรรค) ภาคกลาง – ศนยวจยขาวปทมธาน (ปทมธาน และนนทบร)

ศนยวจยขาวสพรรณบร (สพรรณบร และกาญจนบร) ภาคตะวนออก – ศนยวจยขาวปราจนบร (ปราจนบร และฉะเชงเทรา) ภาคใต – ศนยวจยขาวพทลง (พทลง และสงขลา)

2. ขอมลอตนยมวทยาของจงหวดในความรบผดชอบของศนยวจยขาวทรวมดาเนนการ 3. แปลงนาศนยวจยขาว 8 แหง คอ ศนยวจยขาว แพร เชยงราย พษณโลก ชยนาท ปทมธาน

สพรรณบร ฉะเชงเทรา (ดาเนนการโดยศนยวจยขาวปราจนบรรวมกบศนยวจยขาวฉะเชงเทรา) และพทลง 4. วสดและอปกรณทจาเปนในหองปฏบตการและเรอนทดลอง เชน อาหารเลยงเชอสาเหตโรคไหม

โรคขอบใบแหง Laminar flow, autoclave, needle, forcep, flask, distilled water, glass and disposable Petri dish, Pasteur pipette, slide, cover slip, incubator, haemacytometer, freezer, equipments and standard for virology and biotechnology work, controlled room

87


วธการ กจกรรมท 1 : ตดตามสถานการณการระบาดของโรคขาวในนาเกษตรกรในสภาพภมอากาศท

เปลยนแปลงไป สรางเครอขายประสานงานกบสานกงานในพนทของกรมสงเสรมการเกษตร เจาหนาท GAP

กรมการขาว และเครอขายเกษตรกร เพอใหแจงการระบาดของโรคขาว แลวสารวจแปลงเกษตรกร ทมรายงานการระบาดของโรคขาวตงแต 10 ไรขนไป ประเมนการเกดโรคและความรนแรงของโรคตลอดจนแมลงพาหะ (ถาม) เกบขอมลอตนยมวทยาจากแหลงขอมลทใกลทสด สมเกบเกยว นวด วดผลผลต รวบรวมขอมลและวเคราะหสถานการณการระบาดของโรคขาวทพบในนาเกษตรกรตลอดทงป จดทาแผนภมการระบาดของโรคขาวในพนทตางๆ พจารณาแนวโนมการระบาด และลาดบความสาคญของโรคขาวในระยะเวลา 3 ป (2554-2556) เพอเปนขอมลประกอบการวางแผนการวจยในระยะตอไป

กจกรรมท 2 : ศกษาความสมพนธระหวางการระบาดของโรคขาวกบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ

ปลกขาวในแปลงนาศนยวจยขาวทเกยวของ 8 แหง ทกเดอนตลอดทงป เดอนละครง รวม 12 เดอน โดยใชพนธขาวทนยมปลกในพนท 2 พนธ วางแผนการทดลองแบบ Split plot in RCB จานวน 3 ซา ม วนปลกเปน Main plot และพนธขาวเปน sub-plot วธการปลกเปนแบบหวานหรอปกดา ตามแบบทเกษตรกรในพนทนยม ใหป ยตามแบบเกษตรกรสวนใหญ แปลงนาหวาน พนทปลก 4x7 เมตร และนาดา 3x5 เมตร ตามลาดบ ประเมนการเกดโรค (incidence) เปนเปอรเซนตพนททถกทาลายและความรนแรงของโรค (severity) ทพบ ทงน สาหรบโรคทเกดบนใบ เชน โรคไหม ขอบใบแหง ใบจดสนาตาล และใบแถบแดง ทาการประเมนทงเปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) และเปอรเซนตพนทสเขยวทถกทาลาย (severity) สวนโรคทเกดกบตนและสวนอนๆ เชน โรคถอดฝกดาบ ใบสสม ใบสแสด ใบหงก กาบใบแหง กาบใบเนา และเมลดดาง ประเมนดวยสายตาเปนเปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) โรคอนๆ รวมทงโรคใหม หากเกดบนใบ ประเมนทง incidence และ severity หากเกดทตนหรอสวนอนๆ ทาการประเมน incidence (สมคด, 2532; วชต และคณะ, 2553)

การดาเนนงานนอกจากน คอ ทาการเกบขอมลแมลงพาหะทงจากแปลงปลก (ถาม) และจากกบดกแสงไฟ เกบขอมลอตนยมวทยาจากสถานอตนยมวทยาของศนยวจยขาว สมเกบเกยวในพนท 2x5 เมตร สาหรบนาหวาน และ 2x4 เมตร สาหรบนาดา ทาการนวดและฝดขาว วดผลผลต รวบรวมขอมลและวเคราะหผลการทดลอง หาแนวโนมความสมพนธระหวางอณหภม ความชนสมพทธ และปรมาณนาฝน กบชนดของโรคทพบในขาวพนธตางๆ ทปลกในระยะเวลาตางๆ กนตลอดทงป

กจกรรมท 3 : ศกษาการเปลยนแปลงชนดและเชอสาเหตของโรคขาวทระบาด เกบตวอยางอาการของโรคขาวทระบาดในแปลงนาเกษตรกรตงแต 10 ไรขนไป และจากแปลงนา

ศนยวจยขาวทมความรนแรง (severity) ตงแต 10% ขนไป จานวนสถานทละอยางนอย 1 ตวอยาง จาแนกชนดของโรค และเชอสาเหตในหองปฏบตการ หากเปนโรคไหม ขอบใบแหง และใบหงก ดาเนนการจาแนก

88


ความหลากหลายโดยประสานงานกบโครงการจาแนกความหลากหลายของเชอสาเหตโรคขาว สวนโรคอนๆ หากมลกษณะอาการของโรคหรอลกษณะของเชอสาเหตทผดไปจากเดม ทาการบนทกขอมลรายละเอยดไว หากพบโรคใหม ทาการจาแนกสาเหตของโรคนนๆ ระหวางดาเนนการทดลอง เกบขอมลอตนยมวทยาจากสถานอตนยมวทยาของศนยวจยขาว หรอจากแหลงขอมลทใกลทสด เมอเสรจการทดลองแตละป รวบรวมผลการทดลอง เพอดการเปลยนแปลงชนดและ/หรอเชอสาเหตโรคขาวทพบในแตละพนท ตามสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงไป

ผลการทดลองและวจารณ

กจกรรมท 1 : ตดตามสถานการณการระบาดของโรคขาวในนาเกษตรกรในสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงไป

จากผลการดาเนนงานตดตามสถานการณการระบาดของโรคขาวในนาเกษตรกรในสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงระหวาง ตลาคม 2553 – กนยายน 2556 พบโรคทระบาดในพนทตงแต 10 ไร ขนไป ในเขตนาชลประทานทปลกตอเนอง จานวนรวม 283 แปลง เรยงลาดบความสาคญตามจานวนแปลงทพบ ดงน (Table 1)

โรคขอบใบแหง : พบระบาดใน 161 แปลง พนทสงสด 49 ไร ระยะแตกกอ - ออกรวง และสะสม แปง พบในเดอนมกราคม - ธนวาคม ในภาคเหนอตอนบนและตอนลาง ภาคตะวนออก และภาคใต พนธขาวทพบการระบาด คอ พษณโลก 2 กข10 กข14 กข31 กข41 กข47 ขาวดอกมะล 105 สงขหยดพทลง เลบนกปตตาน ปทมธาน 1 สพรรณบร 2 ชยนาท 1 สนปาตอง 1 และหอมตอง ( ขาวพนเมอง) ขอมลอตนยมวทยาทสนบสนนการระบาด คอ อณหภมเฉล ยระหวาง 25.1 - 28.4 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 62 - 84% ปรมาณนาฝนรวม 0.3- 542.6 มลลเมตร

โรคไหม : พบระบาดใน 47 แปลง พนทสงสด 50 ไร ทงในระยะกลา แตกกอ และออกรวง พบในเดอน มกราคม - มนาคม, มถนายน-สงหาคม และ ตลาคม - พฤศจกายน ในทกภาคทดาเนนการทดลอง ทงภาคเหนอ ตอนบนและตอนลาง ภาคกลาง ภาคตะวนออก และภาคใต พนธ ขาวทพบการระบาด คอ พนธกข6 กข10 กข14 กข29 ชยนาท 1 ปทมธาน 1 สพรรณบร 3 ขาวดอกมะล 105 เตยมาเลยแดง (ขาวพนเมอง) สงขหยดพทลง เลบนกปตตาน อยธยา 1 และ กข47 โดยขอมลอตนยมวทยาทสนบสนนการระบาด คอ อณหภมเฉลยระหวาง 24.6 – 27.6 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 62- 84% และปรมาณนาฝนรวม 5.2 - 158.1 มลลเมตร

โรคใบจดสน าตาล : พบระบาดใน 30 แปลง ระยะกลา - ออกรวง พบในเดอนมกราคม - มนาคม, มถนายน - กรกฎาคม และตลาคม - ธนวาคม ในภาคกลางและภาคใต พนธขาวทพบการระบาด คอ ชยนาท 1 กข31 กข41 กข47 ปทมธาน 1 พษณโลก 2 เลบนกปตตาน และสงขหยดพทลง ขอมลอตนยมวทยาทสนบสนนการระบาด คอ อณหภมเฉลยระหวาง 26.5 - 28.9 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 81.8 - 87.0% ปรมาณนาฝนรวม 0 - 631.9 มลลเมตร

89


โรคถอดฝกดาบ : พบระบาดใน 20 แปลง ระยะแตกกอถงตงทอง พบในเดอนมกราคม - มนาคม และตลาคม – ธนวาคม ในภาคเหนอตอนบนและตอนลาง และภาคใต พนธ ขาวทพบการระบาด คอ ชยนาท 1 กข31 พษณโลก 2 สนปาตอง 1 และสพรรณบร 1 ขอมลอตนยมวทยาทสนบสนนการระบาด คอ อณหภมเฉลยระหวาง 27.4 – 30.1 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 34 - 97% ปรมาณนาฝนรวม 0.8 - 12.9 มลลเมตร

โรคใบขดโปรงแสง : พบระบาดใน 16 แปลง ระยะแตกกอ - ออกรวง พบในเดอนมถนายน - พฤศจกายน ในภาคเหนอตอนลาง ภาคกลาง และภาคตะวนออก พนธขาวทพบการระบาด คอ ชยนาท 1 กข31 กข41 กข47 ขาวลกผสมของบรษทไบเออร สพรรณบร 1 และสพรรณบร 80 โรคนระบาดในภาคตะวนออกในพนทคอนขางกวางขวาง คอ 100 ไร ทปราจนบร และ 150 ไร ทนครนายก ขอมลอตนยมวทยาทสนบสนนการระบาด คอ อณหภมเฉลยระหวาง 26.8 – 30.1 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 34 - 97% ปรมาณนาฝนรวม 0.8 - 476.8 มลลเมตร

โรคเมลดดาง : พบระบาดใน 6 แปลง ระยะออกรวง พบในเดอนมถนายน - กรกฎาคม, ตลาคม และธนวาคม ในภาคเหนอตอนลาง ภาคกลาง และภาคตะวนออก พนธขาวทพบการระบาด คอ กข47 และ กข31

นอกจากน ยงพบโรคใบหงกประปรายระยะขาวแตกกอ ในเดอนมกราคม และเมษายน ในภาคเหนอตอนลางทจงหวดชยนาท และภาคกลางทจงหวดปทมธาน สวนโรคเขยวเตยพบในพนธ กข49 ระยะแตกกอ เชนกน ในเดอนสงหาคม ภาคกลางทจงหวดปทมธาน

กจกรรมท 2 : ศกษาความสมพนธระหวางการระบาดของโรคขาวกบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ

ระหวาง พ.ศ. 2554 - 2556 โรคขาวทพบในแปลงนาปลกตอเนองของศนยวจยขาวในภาคตางๆ มหลายโรคดวยกน แตทมการระบาดรนแรงถงระดบวกฤต อยใน พ.ศ. 2555 คอ โรคขอบใบแหง และโรคใบจดสนาตาล โรคขอบใบแหง

พบทศนยวจยขาวเชยงราย ชยนาท และฉะเชงเทรา ระหวางพ.ศ. 2555-2556 มรายละเอยด ดงน ศนยวจยขาวเชยงราย

พ.ศ. 2555 พบโรคขอบใบแหงในขาวพนธพษณโลก 2 และสนปาตอง 1 ตงแตเดอนมนาคมถงพฤศจกายน

โดยพบวา มปฏกรยาสมพนธระหวางเดอนทพบโรคและพนธ ขาว คอ พบโรคขอบใบแหงรนแรงทส ดในเดอนกรกฎาคม 2555 ซงขาวพนธพษณโลก 2 แสดงอาการรนแรง 100% สงกวาพนธสนปาตอง 1 ถง 86% ขอมลอตนยมวทยาระหวางทพบการระบาด คอ อณหภมสงสด 31 – 34 องศาเซลเซยส อณหภมตาสด 17 - 24 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 68 - 84% ปรมาณนาฝน 12 - 128 มลลเมตร (Table 2 และ Fig. 1)

90


เมอเปรยบเทยบขอมลอตนยมวทยาของเชยงราย ป 2555 กบขอมลระยะยาว จานวน 22 ป (2532 - 2553) พบวา ในชวงเวลาทพบการระบาดของโรคนน มขอมลตางจากระยะยาว ดงน อณหภมสงสดตางตงแต -9 ถง +2.2 องศาเซลเซยส อณหภมตาสดตาง +0.6 ถง +4 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธตาง -1 ถง +5 % ปรมาณนาฝนตาง -106 ถง +36.9 มลลเมตร (Fig. 2)

พ.ศ. 2556 พบโรคขอบใบแหงในขาวทงสองพนธ ตงแตเดอนมกราคมถงกรกฎาคม โดยมปฏกรยาสมพนธ

ระหวางเดอนทพบโรคและพนธ ขาว คอ พบโรคขอบใบแหงรนแรงทสดในเดอนมกราคม ซงขาวพนธพษณโลก 2 แสดงอาการรนแรง 59% สงกวาพนธสนปาตอง 1 38% ขอมลอตนยมวทยาระหวางทพบการระบาด คอ อณหภมสงสด 28 - 36 องศาเซลเซยส อณหภมตาสด 15 - 24 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 62 - 83% ปรมาณนาฝน 1.8 - 86 มลลเมตร (Table 3 และ Fig. 3)

เมอเปรยบเทยบขอมลอตนยมวทยาของเชยงราย ป 2556 กบขอมลระยะยาว จานวน 22 ป (2532 - 2553) พบวา ในชวงเวลาทพบการระบาดของโรคนน มขอมลตางจากระยะยาว ดงน อณหภมสงสดตางตงแต -1.3 ถง +1.8 องศาเซลเซยส อณหภมตาสดตาง +0.6 ถง +4.9 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธตาง -5 ถง +8 % ปรมาณนาฝนตาง -62 ถง +26 มลลเมตร (Fig. 4) ศนยวจยขาวชยนาท

พ.ศ. 2555/2556 พบโรคขอบใบแหงในขาวทงสองพนธ ตงแตเดอนมถนายน 2555 ถง มนาคม 2556 โดยมปฏกรยา

สมพนธระหวางเดอนทพบโรคและพนธขาว คอ พบโรคขอบใบแหงรนแรงทสดในเดอนกนยายน 2555 ซงขาวพนธ กข41 แสดงอาการรนแรง 20% สงกวาพนธกข31 15 % ขอมลอตนยมวทยาระหวางทพบการระบาด คอ อณหภมสงสด 31.7 - 34.5 องศาเซลเซยส อณหภมตาสด 22.9 - 25.3 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 68 - 79% ปรมาณนาฝน 0 - 365 มลลเมตร (Table 4 และ Fig. 5)

เม อเปรยบเทยบขอมลอตนยมวทยาของชยนาทป 2555 กบขอมลระยะยาวจานวน 30 ป (2524 - 2553) พบวา ในชวงเวลาทพบการระบาดของโรคนน มขอมลตางจากระยะยาว ดงน อณหภมสงสดตางตงแต - 0.4 ถง +3.1 องศาเซลเซยส อณหภมตาสดตาง +0.1 ถง +3.6 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธตาง -1 ถง +6 % ปรมาณนาฝนตาง -57 ถง +126 มลลเมตร (Fig. 6) ศนยวจยขาวฉะเชงเทรา

พ.ศ. 2555 พบโรคขอบใบแหงในขาวพนธพษณโลก 2 (10%) และชยนาท 1 (7.6%) ในเดอนตลาคม 2555

เพยงระยะเดยว จงไมไดนาผลมาวเคราะหทางสถต ขอมลอตนยมวทยาระหวางทพบการระบาด คอ อณหภมสงสด 32 - 33 องศาเซลเซยส อณหภมตาสด 24 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 75 - 82% ปรมาณนาฝน 234 - 484 มลลเมตร (Table 5 และ Fig. 7)

91


เมอเปรยบเทยบขอมลอตนยมวทยาของฉะเชงเทรา พ.ศ. 2555 กบขอมลระยะยาว จานวน 22 ป (2524 - 2553) พบวา ในชวงเวลาทพบการระบาดของโรคนน มขอมลตางจากระยะยาว ดงน อณหภมสงสดตางตงแต - 0.6 ถง +1.3 องศาเซลเซยส อณหภมตาสดตาง -0.2 ถง +0.2 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธตาง -2 ถง +4 % ปรมาณนาฝนตาง +65.8 ถง +223 มลลเมตร (Fig. 8) โรคใบจดสน าตาล

พบทศนยวจยขาวเชยงราย และพทลง ใน พ.ศ. 2555 มรายละเอยด ดงน ศนยวจยขาวเชยงราย

พบโรคใบจดสนาตาลในขาวพนธพษณโลก 2 และสนปาตอง 1 ระหวางเดอนกนยายน ถงพฤศจกายน 2555 โดยมปฏกรยาสมพนธระหวางเดอนทพบโรคและพนธขาว คอ พบโรคใบจดสนาตาลรนแรงทสดในเดอนตลาคม 2555 โดยพนธพษณโลก 2 แสดงอาการของโรค 55% สงกวาพนธสนปาตอง 1 49% ขอมลอตนยมวทยาระหวางทพบการระบาด คอ อณหภมสงสด 31 - 31.5 องศาเซลเซยส อณหภมตาสด 21.2 - 23.6 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 81 - 83% ปรมาณนาฝน 12.5 - 54.1 มลลเมตร (Table 6 และ Fig. 9)

เมอเปรยบเทยบขอมลอตนยมวทยาของเชยงราย พ.ศ. 2555 กบขอมลระยะยาว จานวน 22 ป (2532 - 2553) พบวา ในชวงเวลาทพบการระบาดของโรคนน มขอมลตางจากระยะยาว ดงน อณหภมสงสดตางตงแต +0.4 ถง +2.2 องศาเซลเซยส อณหภมตาสดตาง +0.7 ถง +4.0 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธตาง -1 ถง +2% ปรมาณนาฝนตาง -17 ถง -97 มลลเมตร (Fig. 10) ศนยวจยขาวพทลง

พบโรคใบจดสนาตาลในขาวพนธพษณโลก 2 และชยนาท 1 ระหวางเดอนมกราคมถงธนวาคม 2555 ตลอดทงป โดยมปฏกรยาสมพนธระหวางเดอนทพบโรคและพนธขาว คอ พบโรคใบจดสนาตาลรนแรงทสดในเดอนพฤษภาคม 2555 โดยพนธพษณโลก 2 แสดงอาการของโรค 26% สงกวาพนธช ยนาท 1 21% ขอมลอตนยมวทยาระหวางทพบการระบาด คอ อณหภมสงสด 29.8 - 34.6 องศาเซลเซยส อณหภมตาสด 23.6 - 24.8 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 72 - 87% ปรมาณนาฝน 20.3 - 547 มลลเมตร (Table 7 และ Fig. 11)

เมอเปรยบเทยบขอมลอตนยมวทยาของพทลง พ.ศ. 2555 กบขอมลระยะยาว จานวน 5 ป (2549 - 2553) พบวา ในชวงเวลาทพบการระบาดของโรคนน มขอมลตางจากระยะยาว ดงน อณหภมสงสดตางตงแต -0.9 ถง +1.5 องศาเซลเซยส อณหภมตาสดตาง -0.6 ถง +0.9 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธตาง -8 ถง +1 % ปรมาณนาฝนตาง -275 ถง +263 มลลเมตร (Fig. 12)

สรปผลการทดลอง จากผลการสารวจโรคขาวในนาเกษตรกร และการศกษาการปลกอยางตอเนองภายใตสภาพอากาศ

ทเปลยนแปลงไป พบวา โรคขาวทพบระบาดสองอนดบแรก คอ โรคขอบใบแหง และใบจดสนาตาล ซงเมอพจารณาความสมพนธกบขอมลอตนยมวทยาแลว เหนไดวา ขอมลทสนบสนนการระบาดของโรคขอบใบแหง คอ อณหภมสงสด 28 - 36 องศาเซลเซยส อณหภมตาสด คอ 15 - 25.1 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 62 - 83%

92


และปรมาณนาฝน 0 - 365 มลลเมตร ขอมลเหลาน เบยงเบนไปจากขอมลระยะยาว คอ อณหภมทงสงสดและตาสด มแนวโนมสงกวาระยะยาว ความชนสมพทธมแนวโนมตากวาระยะยาว สวนปรมาณนาฝนนน มความแปรปรวนมาก แตมแนวโนมสงขน (Table 8) ในโรคใบจดสนาตาลกเชนกน ขอมลสนบสนนการระบาด อณหภมสงสดอยระหวาง 29.8 - 34.6 องศาเซลเซยส อณหภมตาสด คอ 21.2 - 24.8 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 72 - 85% และปรมาณนาฝน 12.5 - 54.7 มลลเมตร ขอมลเหลาน เบยงเบนไปจากขอมลระยะยาว ในแนวทางเดยวกบโรคขอบใบแหง (Table 9) บงบอกวา โรคทงสองชนดน มการปรบตวไดดในสภาวะฟาอากาศทเปลยนแปลงไปในลกษณะรอนขน แหงขน แตฝนตกไมสมาเสมอ หนกเปนบางชวง และแลงเปนบางชวง ลกษณะเชนน จะเอออานวยตอโรคเมลดดางและโรคใบขดโปรงแสง ตลอดจนแมลงพาหะนาโรคไวรส หรอไฟโตพลาสมาดวยเชนกน ซงพบในการสารวจแปลงเกษตรกร สาหรบโรคไหมนน ทไมพบการระบาดในการทดลองเนองจากพนธทปลกสวนใหญคอนขางตานทานหรอทนทาน แตพบการระบาดรนแรงและเปนพนทกวางขวางในแปลงเกษตรกรบางพนท บงบอกถงความสมพนธในเช งพชออนแอ จงยงคงมความสาคญเปนอนดบตน

งานทวางแผนดาเนนการในระยะตอไป คอ ดาเนนงานตอเนองเพอยนยนผล และศกษาเชงลกสาหรบโรคขาวทเพมความสาคญมากขน สวนการจาแนกความหลากหลายของเชอสาเหตโรคขาวทสาคญนน ตองดาเนนการอยางตอเนอง เพอชวยอธบายวาเชอสาเหตมการปรบตวอยางไรในการทาใหเกดโรค

ค าขอบคณ คณะนกวจยขอขอบคณ คณสชาวด นาคะทต ทกรณาใหคาแนะนาดานวางแผน การทดลองทางสถต

เจาหนาทกรมอตนยมวทยาทงสวนกลางและภมภาคของทกจงหวดทดาเนนการทสนบสนนขอมลอตนยมวทยา ผ อานวยการศนยวจยขาวทกแหงทเปนสถานทดาเนนงาน ทอานวยความสะดวกในการดาเนนงาน และขอขอบคณผ อานวยการศนยวจยขาวพษณโลก ผอ.บญดษฐ วรนรกษ ผ เชยวชาญดานอารกขาพช ดร.พนศกด เมฆวฒนากาญจน และทกทานทไมอาจกลาวนามไดทงหมด ในการใหคาแนะนาอนเปนประโยชนยงสาหรบการปรบปรงการนาเสนอผลงานครงน สดทาย ขอขอบคณ คณอภชาต เนนพลบ ทกรณาชวยวเคราะหขอมลทละเอยด และซบซอนในทางสถต

เอกสารอางอง

วชต ศรสนธนะ, วชชดา รตนากาญจน, รศม ฐตเกยรตพงศ และวนพร เขมมกด. 2553. โรคขาวทสาคญในประเทศไทย : การวนจฉย การสม และการประเมนความรนแรงของโรค. กลมวชาการ สานกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว.

ศนยภมอากาศแหงชาต, กรมอตนยมวทยา. 2552. ภาวะโลกรอนกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ. แหลงทมา : http://www.tmd.go,th/NCCT/article/ภาวะโลกรอน.pdf (8 สงหาคม 2552).

สมคด ดสถาพร. 2532. ชาวนาปราบโรคขาว. กองโรคพชและจลชววทยา, กรมวชาการเกษตร. 116 หนา.

93


Table 1 Rice disease survey in farmers’ fields in the areas of continuous irrigated cropping in the North, Central, East and South of Thailand during 2011-2013

Disease No. of fields

Growth stage Month

that found disease

Region Rice variety Ave.

temperature (ºc)

Rel. humidity (%)

Total precipitation

(mm.) 1.Bacterial leaf

blight 161 Tillering

flowering Grain filling

Jan-Dec Upper N Lower N

East South

PSL2, RD10, RD14, RD31, RD41, RD47, KDML105, SUNGYOD- PHATTALUNG, LEB-NOK-PATTANI, PTT1, SPR2, CNT1, SPT1, HAWM-TONG

25.1 - 28.4 62 - 84 0.3 - 542.6

2. Blast 47 Seedling Tillering

Flowering

Jan-Mar, Jun-Aug, Oct-Nov

Upper N Lower N Central

East South

RD6, RD10, RD14, RD29, CNT1, PTT 1, SPR3, KDML105, TIA-MALAY-DAENG, SUNGYOD- PHATTALUNG, LEB-NOK-PATTANI, AYUDHAYA1, RD47

24.6 - 27.6 62 - 84 5.2 - 158.1

3. Brown spot 30 Seedling Tillering

Flowering

Jan, Mar, Jun-Jul, Oct-Dec

Central South

CNT1, RD31, RD41, RD47, PTT1, PSL2, LEB-NOK-PATTANI, SUNGYOD- PHATTALUNG,

26.5 - 28.9 81.8 - 87.0 0 - 631.9

4.Bakanae disease

20 Tillering Booting

Jan, Mar, Oct-Dec

Upper N Lower N

South

CNT1, RD31, PSL2, SPT1 SPR1,

27.4 - 30.1 34 – 97 0.8 - 12.9

5. Bacterial leaf streak

16 Tillering Flowering

Jun-Nov Lower N Central

East

CNT1, RD31, RD41, RD47, SPR1 Bayer’s hybrid rice, SPR80

26.8 - 30.1 34 - 97 0.8 - 476.8

94


Table 1 (Cont.)

Disease No. of fields

Growth stage Month that

found disease

Region Rice variety Ave.

temperature (ºc)

Rel. humidity (%)

Total precipitation

(mm.) 6. Dirty panicle 6 Flowering Jun-Jul,

Oct, Dec

Lower N Central

East

RD31, RD47 25.9 - 31.1 62 - 83 0 - 446.1

7. Ragged stunt

scatterred Tillering Jan, Apr Lower N Central

RD31, PTT1, #51 24.5 - 31.0 65 - 81.2 0.2 - 114.9

8. Grassy stunt

scatterred Tillering Aug Central RD49 28.6 76.7 142.1

Table 2 Bacterial leaf blight severity (%) on rice var. PSL2 and CNT1 evaluated each month of the year 2012 at Chiang Rai Rice Research Center

Variety Month

Average Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sept Oct Nov Dec

PSL2 0 a 0 a 22 c-f 21 c-g 68 i 75 ij 100 j 10 bc 22 c-g 37 fgh 17 cde 0 a 31 SPT1 0 a 0 a 39 gh 31 d-h 43 h 36 e-h 14 bcd 13 bcd 23 c-h 28 c-h 5 b 0 a 19

Average 0 0 31 27 56 56 57 12 23 33 12 0

CV (month) = 18.8 %, CV (variety) = 23.0 % Means followed by a common letter are not significantly different at 5% level by DMR

95


Table 3 Bacterial leaf blight severity (%) on rice var. PSL2 and CNT1 evaluated each month of the year 2013 at Chiang Rai Rice Research Center

Variety Month


PSL2 59 g 48 fg 16 bcd 27 de 25 cde 48 fg 28 cde 0 a 0 a 0 a 0 a 0 a 21 SPT1 21 cde 21 cde 14 bcd 7 b 32 ef 22 cde 19 bc 0 a 0 a 0 a 0 a 0 a 11

Average 40 34 15 17 29 35 24 0 0 0 0 0

CV (month) = 56.7%, CV (variety) = 26.5% Means followed by a common letter are not significantly different at 5% level by DMRT

Table 4 Bacterial leaf blight severity (%) on rice var. RD31 and RD41 evaluated each month of the year 2012/2013 at Chainat Rice Research Center (data presented are from April 2012 to Mar 2013)

Variety Month

Average Apr-12 May-12 Jun-12 Jul-12 Aug-12 Sept-12 Oct-12 Nov-12 Dec-12 Jan-13 Feb-13 Mar-13

RD31 0 a 0 a 0 a 0 a 0 a 4.8 cde 0.8 ab 2.2 bcd 2.0 bcd 7.1 ef 5.7 def 1.7 abc 2.0 RD41 0 a 0 a 8.7 efg 12.3 f-i 18.5 hi 20.1 i 15.3 ghi 14.3 ghi 18.1 hi 12.1 fgh 11.1 fgh 12.3 f-i 11.9

Average 0 0 4.3 6.1 9.3 12.4 8.0 8.3 10.0 9.6 8.4 7.0

CV (month) = 27.9 %, CV (variety) = 28.7 % Means followed by a common letter are not significantly different at 5% level by DMRT

96


Table 5 Bacterial leaf blight severity (%) on rice var. PSL2 and CNT1 evaluated each month of the year 2012 at Chachoengsao Rice Research Center

Variety Month

Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sept Oct Nov Dec

PSL2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 10 0 0 CNT1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 7.6 0 0

No statistical analysis was performed on these data since disease epidemic only occurred in October

Table 6 Brown spot severity (%) on rice var. PSL2 and SPT1 evaluated each month of the year 2012 at Chiang Rai Rice Research Center

Variety Month


PSL2 0 a 0 a 0 a 0 a 0 a 0 a 0 a 0 a 31.2 e 54.8 f 53.3 f 0 a 11.6

SPT1 0 a 0 a 0 a 0 a 0 a 0 a 0 a 0 a 2.1 b 5.5 d 3.1 c 0 a 0.89 Average 0 0 0 0 0 0 0 0 16.7 30.1 28.2 0

CV (month) = 25.4 % CV (variety) = 12.0 % Means followed by a common letter are not significantly different at 5% level by DMRT

Table 7 Brown spot severity (%) on rice var. PSL2 and CNT1 evaluated each month of the year 2012 at Phatthalung Rice Research Center

Variety Month


PSL2 15.7 i 3.5 b-f 7.2 efg 10.8 hi 26.3 j 7.4 def 0.3 a 4.6 c-f 3.7 b-e 4.1 c-f 12.5 i 10.3 ghi 8.9

CNT1 2.3 bc 0.4 a 8.6 fgh 3.2 b-e 5.0 i 1.3 ab 0.3 a 3.1 b-e 2.8 bcd 3.7 b-e 2.1 bc 1.9 abc 2.9 Average 9 1.9 7.9 7 15.7 4.4 0.3 3.8 3.2 3.9 7.4 6.1

97


Table 8 The range of climatic conditions promoting epidemics of Bacterial leaf blight on rice

Disease Climatic factor CRI-2012 CRI-2013 CNT-2012/2013 CCS-2012 Range

Bacterial leaf blight

Tmax. (°C) 31 - 32 28 - 36 33.2 - 34.5 32 - 33 28 - 36 Tmin. (°C) 17 - 21 15 - 24 22.9 - 25.1 24 15 - 25.1 RH (%) 68 - 81 62 - 83 68 - 79 75 - 82 62 - 83 Precipitation (mm.) 12 - 29 18 - 86 0 - 365 234 - 484 0 - 365

The range differed from long term data Overview

Bacterial leaf blight

Tmax. differed (°C) -0.9 to +4.9 warmer Tmin. differed (°C) -2 to + 8 warmer RH differed (%) -62 to +8 lower humidity Precipitation differed (mm.)

-106 to +223 high variation of precipitation

Note : CRI = Chiang Rai Rice Research Center, CNT = Chainat Rice Research Center, CCS = Chachaengsao Rice Research Center

Table 9 The range of climatic conditions promoting epidemics of Brown spot on rice

Disease Climatic factor CRI-2012 PTL-2012 Range

Brown spot

Tmax. (°C) 31 - 31.5 29.8-34.6 29.8-34.6 Tmin. (°C) 21.2 - 23.6 23.6-24.8 21.2-24.8 RH (%) 81 - 83 72-85 72-85 Precipitation (mm.) 12.5 - 54.1 20.3-54.7 12.5-54.7

The range differed from long term data Overview

Brown spot

Tmax. differed (°C) -0.9 to +22 warmer Tmin. differed (°C) -0.6 to +4.0 warmer RH differed (%) -8 to +2 lower humidity Precipitation differed (mm.)

-275 to +238 high variation of precipitation

Note : CRI = Chiang Rai Rice Research Center, PTL = Phatthalung Rice Research Center

98


Fig. 1 Severity (%) of Bacterial leaf blight at Chiang Rai Rice Research Center and meteorological

data during assessment in 2012

Fig. 2 Severity (%) of Bacterial leaf blight at Chiang Rai Rice Research Center in 2012 and meteorological data differed from those of the long term ones (1989 - 2010)

99


Fig. 3 Severity (%) of Bacterial leaf blight at Chiang Rai Rice Research Center and meteorological data during assessment in 2013

Fig. 4 Severity (%) of Bacterial leaf blight at Chiang Rai Rice Research Center in 2013 and meteorological data differed from those of the long term ones (1989 - 2010)

100


Fig. 5 Severity (%) of Bacterial leaf blight at Chainat Rice Research Center and meteorological data

during assessment in April 2012 to March 2013

Fig. 6 Severity (%) of Bacterial leaf blight at Chainat Rice Research Center in 2012/2013 and meteorological data differed from those of the long term ones (1981 - 2010)

101


Fig. 7 Severity (%) of Bacterial leaf blight at Chachoengsao Rice Research Center and meteorological

data during assessment in 2012

Fig. 8 Severity (%) of Bacterial leaf blight at Chachoengsao Rice Research Center in 2012 and meteorological data differed from those of the long term ones (1989-2010)

102


Fig. 9 Severity (%) of Brown spot at Chiang Rai Rice Research Center in 2012 and meteorological data during assessment

Fig. 10 Severity (%) of Brown spot at Chiang Rai Rice Research Center in 2012 and meteorological data differed from those of the long term ones (1989 - 2010)

103


Fig. 11 Severity (%) of Brown spot at Phatthalung Rice Research Center in 2012 and meteorological

data during assessment

Fig. 12 Severity (%) of Brown spot at Phatthalung Rice Research Center in 2012 and meteorological

data differed from those of the long term ones (2006 - 2010)

104


ผลของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอการระบาดของโรคขาว จงหวดเชยงรายและพะเยา

Effects of Climate Change on Rice Diseases in Chiangrai and Phayao Provinces

นจรนทร จงขนธ1) ปยะพนธ ศรคม1) กรสร ศรนล1) ธราพร ยนยงค1) กลยธรา คนธา1) Nootjarin Jungkhun1) Piyapa Srikhom1) Konsiri Srinil1) Taraporn Yuneyong1) Kanteera Kanta1)

Abstract The main objective of this study was to evaluate the relationship between climate

changes and rice disease s epidemics in Chiangrai and Phayao provinces. The study was conducted at Chiangrai Rice Research Center during the year 2011-2013 by monthly broadcasting two popular rice varieties in the area; Phitsanulok 2 and Sanpatong 1. The experiment was carried out in Split plot in RCB Design with 3 replicates having month as main plot and variety as sub-plot. Disease incidence and severity were evaluated at 3 growth stages i.e. 20, 50 and 90 days after sowing. Concurrently, Disease incidence and severity were recorded for rice diseases in the farmers’ fields of Chiangrai and Phayao provinces having infected at 10 rai and above. Disease data showed that both rice varieties, had an increasing variety of diseases and level of severity every year. The highest severity of rice blast disease occurred at seedling stage of both rice varieties with the favorable weather conditions being the average temperature between 25.22 to 26.82 °C, average relative humidity between 79.52 to 82.92% and average rainfall between 55.5 to 501.5 mm. For brown spot disease, the severity was highest at tillering stage with favorable weather conditions being, the average temperature between 22.06 to 25.23 °C, average relative humidity between 78.28 to 81.13 % and average rainfall between 7.3 to 79.5 mm. At grain filling stage, bacterial leaf blight severity was highest with favorable climatic conditions being the average temperature between 25.72 to 28.41 °C, average relative humidity between 62.27 to 81.61 % and rainfall amount varied from 2.2 to 24.2 mm. Results from farmers’ fields surveying in Chiangrai and Phayao during the year 2011-2013 showed that the yearly increasing level of severity of rice diseases rating from the highest one being rice blast followed by bacterial leaf blight, bakanae disease, brown spot, and narrow brown spot diseases similar to that recorded in the experimental plots. Comparing each year Chiangrai weather data from 2011-2013 and the 30 years long-term data of 3 climatic factors i.e temperature, relative humidity and rainfall,

1) ศนยวจยขาวเชยงราย อ.พาน จ.เชยงราย 57120 โทรศพท 0-5372-1578 Chiang Rai Rice Research Center, Phan, Chiangrai Tel. 0-5372-1578

105


it was noticed that the average maximum temperature had increased by 3.09 °C. In contrast, the average minimum temperature was reduced by 2.32 °C. The average relative humidity and rainfall were increased by 1.29 % and 38.98 mm., respectively. These data indicated that the range between the maximum and minimum temperature during 2011-1013 was broader than the long-term data while the relative humidity and rainfall were higher than the long-term ones. Despite of the change In these weather conditions, rice blast and bacterial leaf blight remained significant as major diseases. However, a variety and severity of minor diseases had increased over the years. Results suggested the potential having more diverse rice disease occurrence and severity in the future. Part of the reasons was possibly due to the good adaptation to climate changes of the causal agents. Thus, the study awaited to be carried out on pathogen diversity, rice blast and bacterial leaf blight in particular, would further clarify the results in this study.

Key Word : climate change, temperature, relative humidity, rainfall, rice disease, epidemic

บทคดยอ

การศกษาผลการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอการระบาดของโรคขาวในชวงป 2554 – 2556 จงหวดเชยงราย และจงหวดพะเยา ดาเนนการโดยการปลกขาวพนธพษณโลก 2 และพนธสนปาตอง 1 ทเกษตรกรนยมปลกในพนท ในแปลงนาทดลองศนยวจยขาวเชยงราย ทกเดอนตลอดทงป โดยวธหวานนาตม วางแผนการทดลองแบบ Split plot in RCB ม 3 ซา เดอนปลกเปน main plot และพนธขาวเปน sub-plot พรอมทงสารวจแปลงเกษตรกรทพบการระบาดของโรคขาวตงแต 10 ไรขนไป โดยประเมนการเกดโรค (incidence) และความรนแรงของโรค (severity) เพอหาแนวโนมความสมพนธระหวางอณหภม ความชนสมพทธ และปรมาณนาฝน กบการระบาดของโรคขาว จากการศกษาพบการระบาดของโรคขาวในทงสองพนธ โดยความหลากหลายของโรคและความรนแรงเพมมากขนทกป ระยะกลาพบการระบาดของโรคไหมมากทสดในชวงอณหภมเฉลย 25.22 – 26.82 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 79.52 – 82.92 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 55.5 – 501.5 มลลเมตร ระยะแตกกอพบการระบาดของโรคใบจดสนาตาลมากทสด มอณหภมเฉลย 22.06 – 25.22 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 78.28 – 81.13 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 7.3 – 79.5 มลลเมตร ระยะกอนเกบเกยวพบการระบาดของโรคขอบใบแหงมากทสด อณหภมเฉลย 25.72 – 28.41 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 62.27 – 81.61 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 2.2 – 242.0 มลลเมตร และจากการสารวจโรคขาวจากแปลงนาเกษตรกรจงหวดเชยงราย และจงหวดพะเยา ป 2554 - 2556 พบการระบาดของโรคไหม โรคขอบใบแหง โรคถอดฝกดาบ โรคใบจดสนาตาล และโรคใบขดสนาตาลเพมขนทกปเชนกน สอดคลองกบแปลงนาทดลองทศกษา เมอตรวจสอบขอมลสภาพภมอากาศจากสถานอตนยมวทยาจงหวดเชยงรายระหวางป 2554 – 2556 เปรยบเทยบกบขอมลอตนยมวทยา 30 ปยอนหลง พบวา อณหภมสงสดเฉลยเพมขน 3.09 องศาเซลเซยส อณหภมตาสดเฉลยลดลง

106


2.32 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลยสงขน 1.29 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนเฉลยสงขน 38.98 มลลเมตร จะเหนไดวา อณหภมสงสดเฉลย ความชนสมพทธเฉลย ปรมาณนาฝนรวมมแนวโนมเพมขน และอณหภมตาสดเฉลยมแนวโนมลดลง นนคอ ชวงอณหภมสงสดและตาสดเฉลยกวางขน สวนความชนสมพทธและปรมาณนาฝนสงขน ในลกษณะเชนน โรคขาวทสาคญเชนโรคไหมและขอบใบแหงยงคงมความสาคญเชนเดม แตมการระบาดของโรคทมความสาคญเปนอนดบรอง ซงมความหลากหลายและรนแรงเพมมากขนในแตละป สวนหนงอาจเปนผลมาจากการปรบตวใหเจรญเตบโตและแพรพนธไดดในสภาพฟาอากาศทเปลยนแปลงไปของเชอสาเหตโรคขาว ฉะนนในอนาคตจงอาจพบโรคขาวทหลากหลายและรนแรงขนอยางตอเนอง การจาแนกความหลากหลายของเชอสาเหตโรคขาวในการทาใหเกดโรค โดยเฉพาะอยางยงโรคทสาคญเชนโรคไหมและขอบใบแหง ในอกสวนหนงของงานวจยนทอยระหวางรอดาเนนการ จะสามารถใหคาอธบายเพมเตมไดชดเจนขนสาหรบผลงานวจยน

ค าส าคญ : การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ อณหภม ความชนสมพทธ ปรมาณนาฝน โรคขาว การระบาด

ค าน า สถานการณภาวะโลกรอน ทาใหเกดความแปรปรวนของภมอากาศ ฤดกาล และปรมาณนาฝน

โดยองคการอตนยมวทยาโลกแหงสหประชาชาต เปดเผยรายงานเกยวกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศโลก พบวาในรอบ 10 ป หรอระหวางป 2544 - 2553 ทผานมาอณหภมโลกเฉลยปรบเพมสงทสดอยท 0.21 องศาเซลเซยส โดยเปนตวเลขทเพมขนเกอบเทาตวเมอเทยบกบชวง 10 ป เมอป 2523 และป 2533 ทเพมขนในอตรา 0.14 องศาเซลเซยส (สถานโทรทศนกองทพบกชอง 7, 2557) จากการเฝาตดตามความผนแปรของอณหภมโลกของศนยภมอากาศแหงชาต พบวาในระยะ 10 ป สดทาย พ.ศ. 2539 – 2548 เปนชวงทอณหภมเฉลยของโลกรอนทสด และหากมการปลอยกาซเรอนกระจกตอไป คาดวาอณหภมเฉลยของโลกจะเพมสงขน 1.5 – 4.5 องศาเซลเซยส ภายในป ค.ศ. 2100 และจากความผนแปรของภมอากาศทเปลยนแปลงไปน มผลกระทบตอประเทศไทยคอ อณหภมเฉลยทวประเทศในเดอนพฤศจกายน 2549 ซงอยในชวงตนฤดหนาวสงกวาปกต 1.7 องศาเซลเซยส สงสดเปนอนดบ 1 ในรอบ 56 ป ของประเทศ และในเดอนธนวาคม 2549 อณหภมเฉลยสงกวาคาปกตประมาณ 1 องศาเซลเซยส (ศนยภมอากาศแหงชาต กรมอตนยมวทยา, 2557) ภาวะโลกรอนไมเพยงทาใหระบบนเวศเปลยนแปลงไปแตมสงทมาพรอมปรากฏการณน คอ การสรางสภาวะทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของเชอโรคเจรญเตบโตอยางรวดเรว (กรมทดน, 2557) เนองจากอณหภม ปรมาณฝนและความชนมผลตอการเจรญเตบโตและแพรพนธของโรคขาวและแมลงศตรขาว สภาวะภมอากาศทแปรปรวนและเปลยนแปลงนสงผลตอการเปลยนแปลงการแพรระบาดของโรคและแมลงศตรพช (Wei XIONG, 2557) เมอพจารณาความสมพนธระหวาง โรค พชอาศย และสภาพแวดลอม ในการเกดโรคพชใด ๆ พบวาบอยครงทการระบาดเกดจากพนธขาวทออนแอตอโรค และการระบาดทรนแรงนนไดรบการกระตนจากปจจยทไดรบจากการปฏบตของเกษตรกรรวมกบสภาพแวดลอม ทเอออานวย ในสถานการณปจจบนทนาชลประทานเอออานวยในหลายพนท เกษตรกรจานวนมากปลกขาวอยางตอเนอง

107


พนทขาดการปรบปรงบารงดนทาใหดนเสอมสภาพ โรคเขาทาลายไดงาย และการมอาหารอยางตอเนอง ทาใหเชอสาเหตของโรคหรอแมลงพาหะของโรค สามารถดารงชวตไดอยางดเนองจากไมมการตดวงจรชวต และดวยสภาพภมอากาศทแปรปรวนและเปลยนแปลงไป อาจทาใหสภาพแวดลอมและนเวศวทยาในการปลกขาวเปลยนไป เชอจลนทรยสาเหตโรคและแมลงพาหะนาโรคขาว กอาจปรบตวใหเปลยนไปเพอดารงชวตใหคงอยได ในสวนของจลนทรยนนสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงไป อาจกระตนใหมการเปลยนแปลงในเชอสาเหตโรคขาวทมแตเดมซงสงผลทาใหเกดการระบาดรนแรงและบอยครงขน สามารถเขาทาลายพนธพชทเคยตานทานมากอน จงทาความเสยหายไดกวางขวางขน หรอสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงนน อาจเปนปจจยทเหมาะสมและสงเสรมใหเกดโรคขาวชนดใหมทไมเคยพบมากอน หรออาจทาใหโรคขาวทเคยมความสาคญเปนอนดบรองลงไปมความสาคญเพมขน ดวยเหตนการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศเนองจากโลกรอน จงมแนวโนมทจะสงผลกระทบตอการผลตขาวมากขนกวาเดม แนวทาง การลดระดบความรนแรงของผลกระทบวธหนงกคอ การปองกนการสญเสยผลผลตโดยการจดการดานโรคขาว ดงนนงานวจยเพอเตรยมความพรอมสาหรบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศทมผลกระทบตอโรคขาวทสงผลตอผลผลต จงมความจาเปนอยางยงเพอเปนขอมลประกอบการวางแผนการจดการโรคขาวใหทนเหตการณและมประสทธภาพดยงขน เพอเตรยมรบมอกบการเกดภยพบตจากการระบาดของโรคขาวในสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงไป

อปกรณและวธการ

ระยะเวลาการด าเนนงาน มกราคม 2554 – ธนวาคม 2556 1. วางแผนการทดลองแบบ Split plot in RCB จานวน 3 ซา Main plot วนปลกเปน 12 วนปลก

ตงแตป 2554 – 56 (หวานนาตม) sub-plot พนธขาวจานวน 2 พนธ ไดแก พนธพษณโลก 2 และพนธสนปาตอง 1 วธการปฏบตทดลอง

1.1 เกบขอมลอตนยมวทยาจากสถานอตนยมวทยาจงหวดเชยงราย หาแนวโนมการเปลยนแปลงอณหภม ความชนสมพทธ และปรมาณนาฝน

1.2 ปลกขาวในแปลงนาศนยวจยขาวเชยงราย ทกเดอนตลอดทงป ดวยวธการหวานนาตม ตามวนทกาหนด รวม 36 เดอนตอเนองกน โดยใชขาวพนธพษณโลก 2 และพนธสนปาตอง 1 อตราเมลดพนธ 30 กโลกรมตอไร ใสป ย 3 ครง ครงท 1 ป ยสตร 16-20-0 อตรา 30 กโลกรม/ไร ครงท 2 และ 3 ป ยสตร 46-0-0 อตรา 13 กโลกรมตอไร พนทปลก 4 X 7 เมตร ประเมนการเกดโรค (incidence) 3 ระยะการเจรญเตบโตไดแก ระยะกลา (ขาวอาย 20 วน) ระยะแตกกอ (ขาวอาย 40 วน) และระยะเกบเกยว (ขาวอาย 120 - 135 วน) เปนเปอรเซนตพนททถกทาลายและความรนแรงของโรคเปอรเซนตพนทสเขยวทถกทาลาย (severity) สาหรบโรคทเกดบนใบ เชน โรคไหม ขอบใบแหง ใบจดสนาตาล และใบแถบแดง ทาการประเมนทงเปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) และเปอรเซนตพนทสเขยวทถกทาลาย (severity) สวนโรคทเกดกบตนและสวนอน ๆ เชน โรคถอดฝกดาบ ใบสสม ใบสแสด ใบหงก กาบใบแหง กาบใบเนา และเมลดดาง

108


ประเมนดวยสายตาเปนเปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) หาแนวโนมความสมพนธระหวางอณหภม ความชนสมพทธ และปรมาณนาฝน กบชนดของโรคทพบและความรนแรงของโรคในขาวพนธตาง ๆ ทปลกในระยะเวลาตาง ๆ กนตลอดทงป

2. สรางเครอขายประสานงานกบสานกงานในพนทของกรมสงเสรมการเกษตร เจาหนาท GAP ของกรมการขาว และเครอขายเกษตรกร เพอแจงการระบาดของโรคขาวในพนท พรอมทงสารวจแปลงเกษตรกรทมรายงานการระบาดของโรคขาวตงแต 10 ไรขนไป ประเมนการเกดโรคและความรนแรงของโรค เกบขอมลอตนยมวทยาจงหวดเชยงราย รวบรวมขอมลและวเคราะหสถานการณการระบาดของโรคขาว ทพบในนาเกษตรกรตลอดทงป จดทาแผนภมการระบาดของโรคขาว โดยใชโปรแกรม Arc View

ผลการทดลองและวจารณ

1. การตดตามสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงไปตงแตป 2524 – 2556 จงหวดเชยงราย อณหภม อณหภมสงสดและตาสดเฉลยตอปตงแตป 2524 – 2556 พบอณหภมสงสดเฉลย

เทากนในแตละป อยระหวาง 33.28 – 35.57 องศาเซลเซยส อณหภมตาสดเฉลยในแตละปอยระหวาง 14.08 – 18.05 องศาเซลเซยส (ภาพท 1) เมอเปรยบเทยบอณหภมเฉลยสงสดและตาสด ระหวางป 2554 - 2556 กบ 30 ปยอนหลง (ป 2524 - 2553) อณหภมสงสดเฉลยเพมขน 3.09 องศาเซลเซยส อณหภมตาสดเฉลยลดลง 2.32 องศาเซลเซยส (ภาพท 2) ดวยสภาวะโลกรอนในปจจบนสงผลใหอณหภมสงสดและตาสดมแนวโนมเปลยนแปลงเพมสงขนเรอย ๆ ในอนาคต

ความชนสมพทธ ความชนสมพทธเฉลยตอป ตงแตป 2524 – 2556 พบวาความชนสมพทธเฉลยในแตละป อยระหวาง 72.67 – 78.67 เปอรเซนต (ภาพท 3) เมอเปรยบเทยบความชนสมพทธ ระหวางป 2554 - 2556 กบ 30 ปยอนหลง (ป 2524 - 2553) ความชนสมพทธเฉลยสงขน 1.29 เปอรเซนต ซงในอนาคตคาดวาจะมแนวโนมเพมสงขน (ภาพท 4)

ปรมาณน าฝนรวมตอป ตงแตป 2524 – 2556 ป 2544 พบปรมาณนาฝนรวมตอปสงสด 2,287.50 มลลเมตร ป 2530 ปรมาณนาฝนรวมตอปตาสด 1,243.60 มลลเมตร (ภาพท 5) เมอเปรยบเทยบปรมาณนาฝนตอป ระหวางป 2554 - 2556 กบ 30 ปยอนหลง (ป 2524 - 2553) ปรมาณนาฝนเฉลยสงขน 38.98 มลลเมตร (ภาพท 6) จากสภาพอากาศทเปลยนแปลงไปทาใหปรมาณนาฝนมแนวโนมจะเพมขนเรอย ๆ ในอนาคต 2. การตดตามสภาพการระบาดของโรคขาวกบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ ป 2554

ขาวพนธพษณโลก 2 ระยะกลา พบการระบาดของโรคไหมมากทสด เมอหวานขาวเดอนตลาคมมระดบความรนแรงของโรค

(severity) 2 เปอรเซนต เปอรเซนตพนททถ กทาลาย (incidence) 53.67 เปอรเซนต (ภาพท 7) โดยม อณหภมเฉลย 25.62 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 79.52 เปอรเซนต และปรมาณนาฝนรวม 71.8 มลลเมตร (ตารางท 1)

109


ระยะแตกกอ พบการระบาดของโรคขอบใบแหงมากทสด เมอหวานขาวเดอนกรกฎาคมมระดบความรนแรงของโรค (severity) 7.9 เปอรเซนต เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) 71.3 เปอรเซนต (ภาพท 7) สภาพอากาศขณะทเกดโรคเดอนสงหาคม อณหภมเฉลย 26.33 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 85.13 เปอรเซนต และปรมาณนาฝนรวม 590.0 มลลเมตร (ตารางท 1)

ระยะกอนเกบเกยว พบการระบาดของโรคขอบใบแหงมากทสด เม อหว านขาวเดอนกมภาพนธ มระดบความรนแรงของโรค (severity) 32.6 เปอรเซนต เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) 70.2 เปอรเซนต (ภาพท 7) สภาพอากาศขณะทเกดโรคเดอนพฤษภาคม อณหภมเฉลย 26.68 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 80.84 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 242.0 มลลเมตร (ตารางท 1)

ขาวพนธสนปาตอง 1 ระยะกลา พบการระบาดของโรคขอบใบแหงมากทสด เมอหวานขาวเดอนกรกฎาคม มระดบ

ความรนแรงของโรค (severity) 1.6 เปอรเซนต เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) 4.3 เปอรเซนต (ภาพท 8) สภาพอากาศ อณหภมเฉลย 27.19 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 82.24 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 338.2 มลลเมตร (ตารางท 1)

ระยะแตกกอ พบการระบาดของโรคขอบใบแหงมากทสด เมอหวานเดอนมนาคมมระดบความรนแรงของโรค (severity) 13.7 เปอรเซนต เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) 14.5 เปอรเซนต (ภาพท 8) สภาพอากาศขณะทเกดโรคเดอนเมษายน อณหภมเฉลย 25.72 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 77.73 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 84.8 มลลเมตร (ตารางท 1)

ระยะกอนเกบเกยว พบการระบาดของโรคขอบใบแหงมากทสด เมอหวานเดอนมกราคมมระดบความรนแรงของโรค (severity) 32.8 เปอรเซนต เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) 36.3 เปอรเซนต (ภาพท 8) สภาพอากาศขณะทเกดโรคเดอนเมษายน อณหภมเฉลย 25.72 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 77.73 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 84.8 มลลเมตร (ตารางท 1) 3. การตดตามสภาพการระบาดของโรคขาวกบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ ป 2555

ขาวพนธพษณโลก 2

ระยะกลา พบการระบาดของโรคใบจดมากทสด เมอหวานขาวเดอนพฤศจกายน มระดบความรนแรงของโรค (severity) 2.93 เปอรเซนต เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) 50.3 เปอรเซนต (ภาพท 9) สภาพอากาศ อณหภมเฉลย 25.22 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 81.13 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 55.5 มลลเมตร (ตารางท 2)

ระยะแตกกอ พบการระบาดของโรคใบจดสนาตาลมากทสด เมอหวานขาวเดอนตลาคมมระดบความรนแรงของโรค (severity) 4.82 เปอรเซนต เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) 51 เปอรเซนต (ภาพท 9) สภาพอากาศขณะทเกดโรคเดอนพฤศจกายน อณหภมเฉลย 25.22 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 81.13 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 55.5 มลลเมตร (ตารางท 2)

110


ระยะกอนเกบเกยว พบการระบาดของโรคขอบใบแหงมากทสด เมอหวานขาวเดอนกรกฎาคม มระดบความรนแรงของโรค (severity) 100 เปอรเซนต เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) 100 เปอรเซนต (ภาพท 9) สภาพอากาศขณะทเกดโรคเดอนตลาคม อณหภมเฉลย 25.86 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 81.61 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 198.3 มลลเมตร (ตารางท 2)

ขาวพนธสนปาตอง 1 ระยะกลา พบการระบาดของโรคไหมมากทสด เมอหวานขาวเดอนพฤศจกายนมระดบความรนแรง

ของโรค (severity) 18.9 เปอรเซนต เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) 74.3 เปอรเซนต (ภาพท 10) สภาพอากาศ อณหภมเฉลย 25.22 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 81.13 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 55.5 มลลเมตร (ตารางท 2)

ระยะแตกกอ พบการระบาดของโรคใบจดสนาตาลมากทสด เมอหวานขาวเดอนพฤศจกายนมระดบความรนแรงของโรค (severity) 4.35 เปอรเซนต เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) 63.2 เปอรเซนต (ภาพท 10) สภาพอากาศขณะทเกดโรคเดอนธนวาคม อณหภมเฉลย 22.06 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 78.28 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 7.3 มลลเมตร (ตารางท 2)

ระยะกอนเกบเกยว พบการระบาดของโรคเมลดดางมากทสด เมอหวานขาวเดอนเมษายน มระดบความรนแรงของโรค (severity) 71.33 เปอรเซนต เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) 83.33 เปอรเซนต (ภาพท 10) สภาพอากาศขณะทเกดโรคเดอนกรกฎาคม อณหภมเฉลย 26.45 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 84.20 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 313.5 มลลเมตร (ตารางท 2) 4. การตดตามสภาพการระบาดของโรคขาวกบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ ป 2556

ขาวพนธพษณโลก 2

ระยะกลา พบการระบาดของโรคไหมมากทสด เมอหวานขาวเดอนกรกฎาคมมระดบความรนแรงของโรค (severity) 7.15 เปอรเซนต เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) 91.5 เปอรเซนต (ภาพท 11) สภาพอากาศ อณหภมเฉลย 26.82 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 82.92 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 501.5 มลลเมตร (ตารางท 3)

ระยะแตกกอ พบการระบาดของโรคใบจดสนาตาลมากทสด เมอหวานขาวเดอนตลาคมมระดบความรนแรงของโรค (severity) 3.72 เปอรเซนต เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) 67.5 เปอรเซนต (ภาพท 11) สภาพอากาศขณะทเกดโรคเดอนพฤศจกายน อณหภมเฉลย 24.02 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 80.42 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 79.5 มลลเมตร (ตารางท 3)

ระยะกอนเกบเกยว พบการระบาดของโรคเมลดดางมากทสด เมอหวานขาวเดอนสงหาคม มระดบความรนแรงของโรค (severity) 33.33 เปอรเซนต เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) 100 เปอรเซนต (ภาพท 11) สภาพอากาศขณะทเกดโรคเดอนพฤศจกายน อณหภมเฉลย 24.02 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 80.42 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 79.5 มลลเมตร (ตารางท 3)

111


ขาวพนธสนปาตอง 1 ระยะกลา พบการระบาดของโรคไหมมากทสด เมอหวานขาวเดอนกรกฎาคมมระดบความรนแรง

ของโรค (severity) 6.8 เปอรเซนต เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) 78 เปอรเซนต (ภาพท 12) สภาพอากาศ อณหภมเฉลย 26.82 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 82.92 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 501.5 มลลเมตร (ตารางท 3)

ระยะแตกกอ พบการระบาดของโรคใบจดสนาตาลมากทสด เมอหวานขาวเดอนตลาคมมระดบความรนแรงของโรค (severity) 5.17 เปอรเซนต เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) 96.17 เปอรเซนต (ภาพท 12) สภาพอากาศขณะทเกดโรคเดอนพฤศจกายน อณหภมเฉลย 24.02 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 80.42 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 79.5 มลลเมตร (ตารางท 3)

ระยะกอนเกบเกยว พบการระบาดของโรคขอบใบแหงมากทสด เมอหวานขาวเดอนมกราคม มระดบความรนแรงของโรค (severity) 58.33 เปอรเซนต เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) 93.67 เปอรเซนต (ภาพท 12) สภาพอากาศขณะทเกดโรคเดอนเมษายน อณหภมเฉลย 28.41 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 62.27 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 2.2 มลลเมตร (ตารางท 3) 5. การเปรยบเทยบการระบาดของโรคขาวกบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ ป 2554 - 2556

จากการปลกขาวพนธพษณโลก 2 และ สนปาตอง 1 ทกเดอน ตงแต ป 2554 – 2556 พบวา ระยะกลา โรคขาวสาคญทพบระบาดรนแรงทสด คอ โรคไหม เมอหวานขาวพนธพษณโลก 2

ในเดอนกรกฎาคม 2556 เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) 91.5 เปอรเซนต มระดบความรนแรงของโรค (severity) 7.15 เปอรเซนต สภาพอากาศ อณหภมเฉลย 26.28 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 82.92 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 501.5 มลลเมตร

ระยะแตกกอ โรคขาวสาคญทพบระบาดรนแรงทสด คอ โรคขอบใบแหง เมอหวานขาวพนธส นปาตอง 1 ในเดอน มนาคม 2554 เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) 14.5 เปอรเซนต มระดบความรนแรงของโรค (severity) 13.7 เปอรเซนตสภาพอากาศขณะทเกดโรคเดอนเมษายน อณหภมเฉลย 25.72 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 77.73 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 84.8 มลลเมตร

ระยะกอนเกบเกยว โรคขาวสาคญทพบระบาดรนแรงทสด คอ โรคขอบใบแหง เมอหวานขาวในเดอน กรกฎาคม 2555 ของขาวพนธพษณโลก 2 เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) และมระดบความรนแรงของโรค (severity) 100 เปอรเซนต สภาพอากาศขณะทเกดโรคเดอนตลาคม อณหภมเฉลย 25.86 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 81.61 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 198.3 มลลเมตร 6. สถานการณการระบาดของโรคขาวในนาเกษตรกรในจงหวดเชยงรายและพะเยาป 2554 – 2556

จากการดาเนนงานตดตามสถานการณการระบาดของโรคขาวในนาเกษตรกรตงแตป 2554 – 2556 พบโรคไหมระบาดมากทสดทง 3 ป ในป 2554 พบจานวน 6 แปลง ป 2555 พบจานวน 8 แปลง และ ป 2556 พบจานวน 31 แปลง รองลงมา คอ โรคขอบใบแหง ในป 2554 พบจานวน 2 แปลง ป 2555 พบจานวน 5 แปลง และ ป 2556 พบจานวน 8 แปลง โรคถอดฝกดาบ และโรคเมลดดาง ตามลาดบ

112


ดงตารางท 5 จะสงเกตไดวาโรคขาวมแนวโนมการระบาดมากขน เนองจากสภาพอากาศทเปลยนแปลงไปโดยเฉพาะอยางยง ป 2556 พบการระบาดของโรคไหมระยะออกรวงในขาวพนธ กข15 เพมขนจานวนมาก เนองจากขาวพนธ กข15 จะออกดอกในชวงปลายเดอนกนยายนถงกลางเดอนตลาคม จากการรายงานของกรมอตนยมวทยา (2557) พบวา วนท 16 – 19 ตลาคม 2556 ภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอไดรบอทธพลจากพายไตฝ นนาร ทาใหอากาศเยนลง 5 – 8 องศาเซลเซยส มฝนตกเลกนอยทองฟาปด อณหภมเฉลยของเดอนตลาคม 25.86 องศาเซลเซยส อากาศคอนขางเยน ซงเปนสภาพอากาศทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของเชอราสาเหตโรคไหม (กรมการขาว, 2557) จงทาใหเกดการระบาดของโรคไหมในระยะออกรวงทาความเสยหายแกเกษตรกรทปลกขาวพนธ กข15 จงหวดเชยงราย และพะเยาเปนอยางมาก

สรปผลการทดลอง จากการศกษาการเกดโรคขาวในขาวพนธพษณโลก 2 และพนธสนปาตอง 1 โดยการปลกขาวแบบ

หวานนาตมทกเดอน ตงแตป 2554 – 2556 พบการระบาดของโรคขาวทงพนธออนแอและพนธตานทาน ซงมความหลากหลายและรนแรงเพมมากขนทกป โดยระยะกลาพบการระบาดของโรคไหมมากทสด โดยมอณหภมเฉลย 25.22 – 26.82 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 79.52 – 82.92 เปอรเซนต ปรมาณนาฝน 55.5 – 501.5 มลลเมตร ระยะแตกกอพบการระบาดของโรคใบจดสนาตาลมากทสด มอณหภมเฉลย 22.06 – 25.22 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 78.28 – 81.13 เปอรเซนต ปรมาณนาฝน 7.3 – 79.5 มลลเมตร ระยะเกบเกยวพบการระบาดของโรคขอบใบแหงมากทสด มอณหภมเฉลย 25.72 – 28.41 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 62.27 – 81.61 เปอรเซนต ปรมาณนาฝน 2.2 – 242.0 มลลเมตร และจากการสารวจโรคขาวจากแปลงนาเกษตรกรจงหวดเชยงราย และจงหวดพะเยา ป 2554 - 2556 พบการระบาดของโรคไหม โรคขอบใบแหง โรคถอดฝกดาบ โรคใบจดสนาตาล และโรคใบขดสนาตาลเพมขนทกป สอดคลองกบแปลงนาทดลองทศกษา เมอตรวจสอบขอมลสภาพภมอากาศจากสถานอตนยมวทยาจงหวดเชยงรายระหวางป 2554 – 2556 เปรยบเทยบกบขอมลอตนยมวทยา 30 ปยอนหลง พบวา อณหภมสงสดเฉลยเพมขน 3.09 องศาเซลเซยส อณหภมตาสดเฉลยลดลง 2.32 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลยสงขน 1.29 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนเฉลยสงขน 38.98 มลลเมตร จะเหนไดวา อณหภมสงสดเฉลย ความชนสมพทธเฉลย ปรมาณนาฝนเฉลยมแนวโนมเพมขน และอณหภมตาสดเฉลยมแนวโนมลดลง ซงมผลตอการระบาดของโรคขาวทมความหลากหลายและรนแรงเพมมากขนในแตละป สวนหนงอาจเปนผลมาจากสภาพอากาศทเปลยนแปลงไป ซงมความเหมาะสมตอการเจรญเตบโตและแพรพนธของเชอโรค สงผลใหแนวโนมการระบาดของโรคขาวเพมมากขนในอนาคต

113


เอกสารอางอง กรมการขาว. 2557. องคความรเรองขาว ศตรขาวและการปองกนกาจด. แหลงทมา: http://www.brrd.in.th/rkb/

disease%20and%20insect/index.php-file=content.php&id=112.htm, 3 มนาคม 2557. กรมทดน. 2557. สภาวะโลกรอน. แหลงทมา : http://www.dol.go.th/sms/interesting.htm, 24 กมภาพนธ 2557. กรมอตนยมวทยา. 2557. ประกาศกรมอตนยมวทยา “พายนาร”. แหลง ทมา : www.tmd.go.th/

warningwindow.php?wID=3844, 28 กมภาพนธ 2557. สถานโทรทศนกองทพบกชอง 7. 2557. UN เตอนโลกรอนสงสดในรอบ 10 ป.แหลงทมา: http://news.ch7.com/,

24 กมภาพนธ 2557. ศนยภมอากาศแหงชาต กรมอตนยมวทยา. 2557. การเปลยนแปลงภมอากาศ. แหลงทมา: http://www.tmd.go.th/

ncct/climate_change.php, 24 กมภาพนธ 2557. Wei XIONG. 2014. Impact of climate change on rice production in China. Available source :

http://www.agriskmanagementforum.org/sites/agriskmanagementforum.org/files/Impact%20of%20climate%20change%20on%20rice%20produciton%20in%20China%20_%2020121016.pdf, March 16, 2014.

ภาพท 1 อณหภมสงสดและตาสดเฉลยตอป ตงแตป 2524 – 2553 จงหวดเชยงราย

ภาพท 2 เปรยบเทยบอณหภมเฉลยสงสดและตาสด ระหวางป 2554 - 2556 กบ 30 ปยอนหลง (ป 2524 - 2553)

+2.41 +3.06 +1.76

+2.75 +3.37 +3.01 +3.56 +2.74 +3.41 +3.26 +4.22 +3.50

+3.09

-1.41 -1.50 -3.88 -2.70

-2.20 -5.39

-0.88 -1.22 -2.14 -2.42 -1.06

-3.56 -2.32

(องศาเซลเซยส)

114


ภาพท 3 แสดงความชนสมพทธสงสดและตาสดเฉลยตอป ตงแตป 2524 –2556 จงหวดเชยงราย

ภาพท 4 เปรยบเทยบความชนสมพทธ ระหวางป 2554 - 2556 กบ 30 ปยอนหลง (ป 2524 - 2553)

ภาพท 5 แสดงปรมาณนาฝนสงสดและตาสดเฉลยตอป ตงแตป 2524 –2556 จงหวดเชยงราย ภาพท 6 เปรยบเทยบปรมาณนาฝนตอป ระหวางป 2554 - 2556 กบ 30 ป ยอนหลง (ป 2524 - 2553)

+25.533

-10.44

+34.64 -33.97

+148.43 +59.83

+110.70 +89.57

-10.80 +37.64

-10.37 +27.00

+38.98

115


ภาพท 9 ความสมพนธของสภาพอากาศกบการเกดโรคขาว ในขาวพนธพษณโลก 2 ป 2555 ณ ศนยวจยขาวเชยงราย

ภาพท 10 ความสมพนธของสภาพอากาศกบการเกดโรคขาว ในขาวพนธสนปาตอง 1 2555 ณ ศนยวจยขาวเชยงราย

ภาพท 8 ความสมพนธของสภาพอากาศกบการเกดโรคขาว ในขาวพนธสนปาตอง 1 2554 ณ ศนยวจยขาวเชยงราย


116



ภาพท 12 ความสมพนธของสภาพอากาศกบการเกดโรคขาว ในขาวพนธสนปาตอง 1 ป 2556 ณ ศนยวจยขาวเชยงราย

ภาพท 13 พนทการระบาดของโรคขาวท10ไรขนไปในพนทจงหวดเชยงราย ป 2554 - 2556

117


ตารางท 1 ขอมลอตนยมวทยาจงหวดเชยงราย ป 2554

เดอน อณหภม (องศาเซลเซยส) ความชนสมพทธ (เปอรเซนต) ปรมาณฝน (มลลเมตร)

สงสด วนทสงสด ตาสด วนทตาสด เฉลย สงสด ตาสด เฉลย รวม จานวนวนทมฝนตก

มกราคม 30.3 23 12.9 21 20.77 96 36 75.29 25.6 2 กมภาพนธ 33.5 28 12.3 10 22.00 98 18 67.20 0.0 0 มนาคม 35.4 8 13.2 17 23.60 95 21 70.59 91.9 7

เมษายน 35.3 16 18.0 4 25.72 97 33 77.73 84.8 15 พฤษภาคม 34.3 12 21.9 3 26.68 97 46 80.84 242.0 17

มถนายน 34.9 3 22.9 26 27.35 96 53 81.13 306.9 21 กรกฎาคม 35.4 8 22.9 13 27.19 96 42 82.24 338.2 23 สงหาคม 33.6 29 22.3 27 26.33 97 47 85.13 590.0 23

กนยายน 33.2 3 22.8 6 26.69 97 53 84.19 273.5 23 ตลาคม 33.5 12 19.0 30 25.62 97 47 79.52 71.8 9

พฤศจกายน 31.5 8 13.3 12 22.37 98 32 76.13 11.6 3 ธนวาคม 31.7 7 10.6 21 20.34 99 39 77.03 6.3 1

รวมทงป 2042.6




มกราคม 30.6 5 10.2 16 20.57 99 23 75.15 51.7 5

กมภาพนธ 34.7 23 12.7 10 22.75 96 20 68.49 2.4 1 มนาคม 34.9 24 13.8 2 24.59 96 14 68.10 37.5 3 เมษายน 38.7 26 18.5 9 27.55 95 23 66.98 104.7 11

พฤษภาคม 37.1 3 21.3 6 27.36 96 32 77.75 509.8 17 มถนายน 34.0 5 22.3 6 27.64 96 51 77.47 129.0 17

กรกฎาคม 33.4 4 23.0 24 26.45 97 55 84.20 313.5 25 สงหาคม 33.5 14 22.1 21 26.96 97 51 82.59 330.8 24 กนยายน 33.6 23 20.2 15 26.49 96 50 83.09 165.5 19

ตลาคม 33.8 30 19.8 28 25.86 97 47 81.61 198.3 12 พฤศจกายน 33.5 23 19.7 2 25.22 97 50 81.13 55.5 11 ธนวาคม 31.5 1 12.5 17 22.06 97 34 78.28 7.3 3


118





มกราคม 31.3 25 12.7 26 21.12 97 29 76.30 21.8 2 กมภาพนธ 34.0 27 13.3 8 24.13 97 23 74.57 10.4 3 มนาคม 35.9 28 15.0 23 24.24 97 24 71.26 59.1 6

เมษายน 38.0 30 18.6 7 28.41 96 19 62.27 2.2 2 พฤษภาคม 37.5 16 18.8 5 28.15 95 36 70.67 139.3 12

มถนายน 36.0 19 10.0 13 27.63 96 38 76.46 243.4 15 กรกฎาคม 34.8 2 22.6 11 26.82 97 48 82.92 501.5 24 สงหาคม 33.4 2 22.5 22 26.69 96 54 83.07 423.2 24

กนยายน 33.6 22 19.4 30 26.33 97 40 83.51 347.3 12 ตลาคม 33.3 5 18.3 10 24.51 97 41 82.12 204.5 16

พฤศจกายน 33.4 13 16.6 6 24.02 96 43 80.42 79.5 7 ธนวาคม 28.3 5 7.8 18 18.48 97 38 79.83 109.3 7


ตารางท 4 แสดงการเกดโรคขาวระบาดรนแรงทสด เมอปลกขาวทกเดอน ป 2554 – 2556

ป พ.ศ. ระยะ

2554 2555 2556

ขาวอาย 20 วน เดอน ตลาคม พฤศจกายน กรกฎาคม โรคขาว ไหม ไหม ไหม

พนธ พษณโลก 2 สนปาตอง1 พษณโลก 2 เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence)(%) 53.67 74.3 91.5 มระดบความรนแรงของโรค (severity)(%) 2 18.9 7.15

ขาวอาย 40 วน เดอน มนาคม ตลาคม ตลาคม โรคขาว ขอบใบแหง ใบจดสนาตาล ใบจดสนาตาล

พนธ สนปาตอง 1 พษณโลก 2 สนปาตอง 1 เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) (%) 14.5 51 96.17 มระดบความรนแรงของโรค (severity) (%) 13.7 4.82 5.17

ขาวอาย 120 - 135 วน เดอน มกราคม กรกฎาคม มกราคม โรคขาว ขอบใบแหง ขอบใบแหง ขอบใบแหง

พนธ สนปาตอง 1 พษณโลก 2 สนปาตอง 1 เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) (%) 36.3 100 93.67 มระดบความรนแรงของโรค (severity) (%) 32.8 100 58.33

119


ตารางท 5 การระบาดของโรคขาวในนาเกษตรกรในจงหวดเชยงรายและพะเยาป 2554 – 2556

โรค จานวนแปลงทเกดโรค

ป 2554 ป 2555 ป 2556 ไหม 6 8 31 ขอบใบแหง 2 5 8 ถอดฝกดาบ 0 2 7 เมลดดาง 0 1 3

ใบขดสนาตาล 0 0 1 ใบจดสนาตาล 0 3 1

120


ผลของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอชนดของเชอสาเหตและการระบาด ของโรคขาวในนาชลประทานทปลกตอเนองในจงหวดแพรและอตรดตถ

Effect of Climate Change on Rice Pathogen and Disease Epidemics in Continuous- Irrigated Rice Fields at Phrae Rice Research Center and in Farmers’ fields

at Phrae and Uttaradit Provinces

พนนภา ยาใจ1) ปยะวรรณ ใยด1) กลชนา เกศสวรรณ1) Pannipa Yajai1) Piyawan Yaidee1) Kulchana ketsuwan1)

Abstract Study on the effect of climate change on outbreak of rice disease in the experiment

Phrae Rice Research Center and farmers’ fields at Phrae and Uttarad it Provinces. In Phrae Rice Research Center to study during January, 2011 - December, 2013 and experiment using split-plot in RCB desing 3 replications. Main plots were planting dates wich desingned to plant at 6 date of the every monthly. Sub plots contained two rice varieties being San Pah Tawng 1 and RD14 to planted every month by transplanting total of 36 months and survey disease epidemics In farmers’ fields. Record meteorological data including temperature, relative humidity and total rainfall, it compare with the long-temp average of meteorological data (2003-2012). The result found that, the average temperature of 3 year increase, average rainfall decrease. In 2012 the average relative humidity increase and in 2013 relative humidity decrease. The result found that bacterial leaf blight destroyed RD14 more than SPT1, disease incidence 38.2% severity 25.76% and found blast disease, narrow brown spot disease, brown spot disease, dirty panicle disease. Narrow brown spot disease destroyed RD14 and SPT1 all growth stages, SPT1 incidence 68.82% severity 21.19%, RD14 incidence 21.92% severity 61.53%. Monitoring disease outbreaks 129 farmers’ fields at Phrae and Uttaradit provinces since January 2011 to December 2013. Results showed that the order of rice disease ranking from the largest infectious areas 109 fields of bacterial leaf blight (727 rais, 6.25 rais = 1 ha), 15 fields of Blast (20 rais), 5 fields of Brown Spot (50 rais). Survey of farmers’ fields at Phrae and Uttaradit provinces

in this 3-years, that indicate bacterial leaf blight, blast, brown spot were the major disease found in the Northern part of Thailand.

Keywords : climate, rice disease, disease epidemics, continuous cropping

1) ศนยวจยขาวแพร ตปณ.54 อาเภอเมอง จงหวดแพร 54000 โทรศพท 0-5464-6033-35 Phrae Rice Research Center,P.O.Box 54,Mueang,Phrae 54000 Tel 0-546-6033-35

121


บทคดยอ

ศกษาผลของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอการระบาดของโรคขาวในแปลงทดลองศนยวจยขาวแพร และแปลงเกษตรกรจงหวดแพรและอตรดตถ ดาเนนการตงแตเดอนมกราคม 2554 - ธนวาคม 2556 ในศนยวจยขาวแพร วางแผนการทดลองแบบ Split plot in RCB ม 3 ซา เดอนปลกเปน main plot ปลกทกวนท 6 ของเดอน และพนธขาวเปน sub-plot ม 2 พนธคอ สนปาตอง 1 และ กข14 ปลกทกเดอนโดยวธปกดา รวม 36 เดอน สวนแปลงเกษตรกร ดาเนนการสารวจการเกดโรคในแปลงนาเกษตรกร และเกบขอมลอตนยมวทยา ไดแก อณหภม ความชนสมพทธ และปรมาณนาฝน เมอเปรยบเทยบกบคาเฉลยระยะยาว (2546-2555) พบวาคาอณหภมเฉลยทง 3 ป สงขน ปรมาณนาฝนเฉลยลดลง สวนความชนสมพทธในป 2555 เพมขน และป 2556 ลดลง ผลการทดลองทง 3 ปพบการระบาดของโรคขอบใบแหงเขาทาลายขาวทงสองพนธแตระดบความรนแรงในพนธ กข14 มากกวาพนธ สนปาตอง 1 เปอรเซนตพนททถกทาลาย (incidence) เฉลย 38.23 เปอรเซนต ความรนแรงของโรค (severity) เฉลย 25.76 เปอรเซนต นอกจากน ยงพบโรคไหม ใบขดสนาตาล ใบจดสนาตาล และโรคเมลดดาง โดยเฉพาะโรคใบขดสนาตาลเขาทาลายขาวไดทกระยะการเจรญเตบโต ในขาวพนธสนปาตอง 1 พบเปอรเซนตพนททถกทาลายเฉลย 68.82 เปอรเซนต สวนความรนแรงของโรคเฉลย 27.19 เปอรเซนต ซงมากกวาพนธ กข14 ทมเปอรเซนตพนททถกทาลายเฉลย 21.92 เปอรเซนต และความรนแรงของโรคเฉลย 61.53 เปอรเซนต ในการตดตามการระบาดของโรคขาวในนาเกษตรกรจานวน 129 แปลง ในจงหวดแพร และอตรดตถ ตงแตเดอน มกราคม 2554 ถง ธนวาคม 2556 พบปญหาการระบาดของโรคขอบใบแหง 109 แปลง พนทรวม 727 ไร โรคไหม 15 แปลง พนทระบาดมากกวา 5 ไร ประมาณ 4 แปลง โรคใบจดสนาตาล 5 แปลง พนท 50 ไร ผลการสารวจแปลงเกษตรกรในจงหวดแพรและอตรดตถในเวลา 3 ป บงบอกวา โรคขอบใบแหง โรคไหม โรคใบจดสนาตาล มความสาคญเปนอนดบตนในพนทสารวจ

ค าส าคญ : สภาพภมอากาศ โรคขาว การระบาดของโรค การปลกขาวตอเนอง

ค าน า สภาวะทภมอากาศของโลกเปลยนแปลง (Climate Change) มผลทาใหอณหภมของโลกสงขน

การทอณหภมเฉลยของโลกเพมขนจากสภาวะ เรอนกระจก หรอทเรารจกกนดในชอวา Green house effect (ประชม, 2549) จากขอมลผลการทานายดวยแบบจาลองคาดการณการเปลยนแปลงสภาวะภมอากาศ ในรอบ 100 ปทผานมา อณหภมสงสดของโลกมแนวโนมเพมขน ประมาณ 0.07 องศาเซลเซยสตอทศวรรษ สาหรบประเทศไทยเพมขนนอยกวาคาเฉลย คอ อณหภมสงสดเพมขนเพยง 0.026 เซลเซยสตอทศวรรษ สวนอณหภมเฉลยลดลง 0.008 องศาเซลเซยสตอทศวรรษ ผลการทานายดวยแบบจาลองภมอากาศ (จราภา,2551) อณหภมพนผวโลกนบจากนไปจนถงป 2583 จะเพมขนอยางมนยสาคญในประเทศไทย อณหภมสงสดในชวง 20 ปนจะไมเพมขนจากเดมนกคอ อณหภมสงสดเฉลยจะอยทประมาณ 34-35 องศาเซลเซยส แตในอก 90 ปขางหนาอณหภมสงสดเฉลยจะเพมจากปจจบนประมาณ 3-4 องศาเซลเซยส อณหภมตาสด

122


เฉลย (อณหภมกลางคน) มแนวโนมจะเพมขน พนททมอณหภมตาจะลดลงโดยเฉพาะในเขตภาคเหนอ ปรมาณนาฝนเฉลยมแนวโนมจะเพมขน แมวาอณหภมเฉลยทงปจะไมไดสงขนมาก แตสาหรบพช เชน ขาวจากสภาพอากาศทเปลยนแปลง สงผลกระทบทาใหผลผลตขาวลดลง อนเนองมาจากในพนท เกดการระบาดของโรคขาวชนดใหม และเชอสาเหตโรคขาวมการพฒนาใหเขาทาลายพนธขาวไดรนแรง และแผขยายในพนทไดมากขน โรคบางชนดทพบในพนทเมอเกดการระบาดไมกอใหเกดปญหา แตปจจบนการระบาดของโรคดงกลาวเกดไดรวดเรว และรนแรงทาใหผลผลตขาวลดลงมากกวาครง โดยเฉพาะพนททปลกขาวตอเนอง จากขอมลสภาพอากาศในระหวางป 2554-2556 พบวาคาอณหภมเฉลยทง 3 ป สงขน ปรมาณนาฝนเฉลยลดลง พบการระบาดของโรคขอบใบแหง เมออากาศรอนและความชนสมพทธสงตดตอกนยาวนานทาใหเกดการระบาดของโรคไหมระยะคอรวง และการระบาดของโรคขาวทงในแปลงทดลอง และแปลงเกษตรกรทปลกขาวตอเนองมการระบาดเพมมากขน เมอพจารณาความสมพนธ ระหวาง อณหภม ปรมาณนาฝน และความชนสมพทธ ลวนมผลตอการระบาดของโรคขาวดงกลาวหากพจารณาถงความสมพนธการเกดโรคขาว ระหวางเชอสาเหตโรคขาว พนธขาว และสภาพแวดลอมในการเกดโรคขาว สภาพภมอากาศทเปลยนแปลงไปอาจกระตนใหมการเปลยนแปลงของเชอสาเหตโรคขาวใหเกดการะบาดไดเรว รนแรง และบอยครงขน หากพนทนนปลกขาวพนธออนแอ และปลกตอเนองยงทาใหเกษตรกรเสยงตอกา รสญเสยผลผลตอนเนองมาจากการเขาทาลายของเชอสาเหตโรคขาวไดงายขน

อปกรณและวธการ กจกรรมท 1 ศกษาความสมพนธระหวางการระบาดของโรคขาวกบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ

ในศนยวจยขาวแพร ดาเนนการระหวาง เดอนมกราคม 2554 - ธนวาคม 2556 1. ดาเนนการในแปลงทดลองศนยวจยขาวแพร วางแผนการทดลองแบบ Split plot in RCB

จานวน 3 ซา มวนปลกเปน main plot และพนธขาวเปน sub-plot โดยปลกขาวพนธทนยมปลก คอ พนธสนปาตอง 1 และ กข14 ในแปลงนาทดลองพนทปลก 4x7 เมตร ปลกโดยวธปกดา ทกวนท 6 ของเดอน ตลอดทงป รวม 36 เดอน

2. ใสป ยตามแบบทเกษตรในพนทนยมและปฏบตดแลรกษาแปลงทดลองใหเหมอนทเกษตรกรในพนทปฏบต

3. สารวจการเกดโรคในแปลงทดลอง 3 ระยะ ไดแก ระยะกลา(30 แตกกอ และกอนเกบเกยวประเมนการเกดโรคดวยสายตาโดยเดนเปนเสนทแยงมม 2 เสน เสนละ 10 จด รวม 20 จด ประเมนการเกดโรค (incidence) เปนเปอรเซนตพนทถกทาลาย และความรนแรงของโรค (severity) เปนพนทสเขยวทถกทาลาย คดเปอรเซนตความรนแรงโดยเฉลย ของโรคไหม ขอบใบแหง ใบขดสนาตาล ใบจดสนาตาล สวนโรคใบสสม ใบสแสด ถอดฝกดาบ กาบใบแหง กาบใบเนา เขยวเตย ใบหงก ประเมนความรนแรงของโรคโดยการนบจานวนตนทเปนโรคในแตละจดสารวจ คดเปนเปอรเซนตตอ 10 ตน(กลม) สาหรบโรคเมลดดางประเมน

123


เฉพาะความรนแรงของโรคดวยสายตาเปนเปอรเซนตพนทรวมทถกทาลายใน 10 ตน(กลม) และสมเกบเกยวผลผลตในพนท 2x4 เมตร นวดทาความสะอาด ชงนาหนกผลผลตทความชนอยท 14 เปอรเซนต และคานวณเปนผลผลตเฉลย กโลกรมตอไร

4. เกบขอมลอตนยมวทยาจากแหลงทใกลทสดหาแนวโนมความสมพนธระหวางอณหภม ความชนสมพทธ ปรมาณนาฝน และการกระจายตวของฝน กบชนดของโรคทพบในขาวพนธตางๆ ทปลกในระยะเวลาตางๆกนตลอดทงป และความสญเสยของผลผลตเมอพบการระบาด

กจกรรมท 2 ตดตามสถานการณการระบาดของโรคขาวในนาเกษตรกรในสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงไป ของจงหวดแพรและอตรดตถ

ดาเนนการระหวาง เดอนมกราคม 2554 - ธนวาคม 2556 1. สรางเครอขายประสานงานกบเจาหนาทกรมสงเสรมการเกษตรในจงหวดแพร และอตรดตถ

ทรบผดชอบดานศตรขาว ทงเกษตรตาบลเกษตรอาเภอ และเครอขายเกษตรกรในพนท เพอใหแจงเตอนการระบาดของโรค

2. ออกสารวจ ตดตามการระบาดของโรคขาว ตงแต 10 ไร และประเมนผลการเกดโรคในแปลงเกษตรกร ทสารวจ 20 จด ประเมนการเกดโรค (incidence) เปนเปอรเซนตพนททถกทาลาย และความรนแรงของโรค (severity) เปนพนทสเขยวทถกทาลาย บนทกพกดแปลงทสารวจ พนธขาวทเกดโรค ระยะการเจรญเตบโตของขาวทเกดโรค อาการของโรคแตละแปลงทสารวจ แตละจงหวด

3. นาขอมลทไดจดทาแผนภมการระบาดของโรคขาวในพนทตาง ๆ โดยใชโปรแกรม Arc View และเกบขอมลอตนยมวทยาจากแหลงขอมลทใกลทสด

ผลการทดลองและวจารณ กจกรรมท 1 ศกษาความสมพนธระหวางการระบาดของโรคขาวกบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ

ในศนยวจยขาวแพร 1. สภาพภมอากาศของจงหวดแพรตงแต มกราคม 2554-ธนวาคม 2556

1.1 อณหภมเฉลยตลอดทงปตงแต มกราคม 2554-ธนวาคม 2556 พบวาป 2554 อณหภมเฉลยตลอดทงป 26.65 องศาเซลเซยส โดยมอณหภมเฉลยสงสดเดอนเมษายน 30.37 องศาเซลเซยส ป 2555 อณหภมเฉลยตลอดทงป 27.7 องศาเซลเซยส โดยมอณหภมเฉลยสงสดเดอนเมษายน 30.40 องศาเซลเซยส ป 2556 อณหภมเฉลยตลอดทงป 25.60 องศาเซลเซยส โดยมอณหภมเฉลยสงสดเดอนเมษายน 30.65 องศาเซลเซยส เปรยบเทยบระยะ 10 ปทผานมา ตงแตป 2546 พบวา ป 2553 มอณหภมเฉลยตลอดทงปสงสด 33.8 องศาเซลเซยส อณหภมเฉลยสงสดเดอนเมษายน อณหภมเฉลย 39.2 องศาเซลเซยส (ตารางท 1)

1.2 ความชนสมพทธเฉลยตลอดทงปตงแต มกราคม 2554 - ธนวาคม 2556 พบวาป 2554 ความชนสมพทธเฉลยตลอดทงป 70.47 เปอรเซนต โดยมความชนสมพทธเฉลยสงสดเดอนสงหาคม 86.99 เปอรเซนต ป 2555 ความชนสมพทธเฉลยตลอดทงป 69.22 เปอรเซนต โดยมความชนสมพทธเฉลยสงสดเดอนกรกฎาคม 77.43 เปอรเซนต ป 2556 ความชนสมพทธเฉลยตลอดทงป 70.10 เปอรเซนต

124


โดยมความชนสมพทธเฉลยสงสดเดอนกนยายน 77.4 เปอรเซนต เปรยบเทยบระยะ 10 ปทผานมา ตงแตป 2546 พบวา ป 2554 มความชนสมพทธเฉลยตลอดทงปสงสด 70.44 เปอรเซนต ความชนสมพทธเฉลยสงสดเดอนกนยายน ความชนสมพทธเฉลย 81.69 เปอรเซนต (ตารางท 1)

1.3 ปรมาณนาฝนเฉลยตลอดทงปตงแต มกราคม 2554-ธนวาคม 2556 พบวาป 2554 ปรมาณนาฝนเฉลยตลอดทงป 1,661.8 มลลเมตร โดยมปรมาณนาฝนเฉลยสงสดเดอนสงหาคม 270.7 มลลเมตร ป 2555 ปรมาณนาฝนเฉลยตลอดทงป 1490.3 มลลเมตร โดยมปรมาณนาฝนเฉลยสงสดเดอนกนยายน 255.7 มลลเมตร ป 2556 ปรมาณนาฝนเฉลยตลอดทงป 937.32 มลลเมตร โดยมปรมาณนาฝนเฉลยสงสดเดอนสงหาคม 329.5 มลลเมตร เปรยบเทยบระยะ 10 ปทผานมา ตงแตป 2546 พบวา ป 2554 มปรมาณนาฝนเฉลยตลอดทงปสงสด 1,661.8 มลลเมตร ปรมาณนาฝนเฉลยสงสดเดอนสงหาคม ปรมาณนาฝนเฉลย 410 มลลเมตร (ตารางท 1)

1.4 ผลของสภาพภมอากาศกบการเกดโรคขาวในป 2554 ระหวางเดอน มกราคม - ธนวาคม 2554

พบวาเดอนมถนายน-ธนวาคมพบโรคขอบใบแหงระบาดในขาวพนธกข14 ระยะกอนเกบเกยว มากกวาพนธสนปาตอง 1 พบเปอรเซนตการเกดโรคขอบใบแหงเฉลย 2.68 - 27.17 เปอรเซนต และมเปอรเซนตความรนแรงของโรคเฉลย 1.75 - 52.17เปอรเซนต พบวามอณหภมเฉลย 22.49 - 28.52 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ เฉลย 68.01 - 86.99 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนเฉลย 1.4 - 270.7 มลลเมตร

เดอนพฤษภาคม - มถนายน พบโรคใบจดสนาตาลในขาวพนธ สนปาตอง 1 ระยะกอนเกบเกยว พบเปอรเซนตการเกดโรคใบจดสนาตาลเฉลย 1.23 - 18.27 เปอรเซนต และมเปอรเซนตความรนแรงของโรคเฉลย 22.83 - 76.67 เปอรเซนต พบวามอณหภมเฉลย 28.52 - 29.56 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 82.92 - 83.41 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนเฉลย 170.9 - 224.9 มลลเมตร เดอนพฤษภาคม – ธนวาคม พบโรคเมลดดางในขาวพนธกข14 มากกวา สนปาตอง 1 (ตารางท 2)

ผลของสภาพภมอากาศกบการเกดโรคขาวในป 2555 ระหวางเดอนมกราคม - ธนวาคม 2555

พบโรคใบขดสนาตาลระบาดในขาวพนธสนปาตอง 1 ระยะกอนเกบเกยว มากกวาพนธกข14 พบเปอรเซนตการเกดโรคใบขดสนาตาลเฉลย 7.73 - 97 เปอรเซนต และมเปอรเซนตความรนแรงของโรคเฉลย 39.5-100 เปอรเซนต พบวามอณหภมเฉล ย 24.55 - 30.40 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉล ย 56.18 - 77.43 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนเฉลย 5.2 - 255.7 มลลเมตร เดอนมกราคม - กนยายน พบโรคขอบใบแหงระบาดในขาวพนธกข14 ระยะกอนเกบเกยว มากกวาพนธสนปาตอง 1 พบเปอรเซนตการเกดโรคขอบใบแหงเฉลย 25.38 - 66.49 เปอรเซนต และมเปอรเซนตความรนแรงของโรคเฉลย 5 - 80.3 เปอรเซนต พบวามอณหภมเฉลย 24.55 - 30.40 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 57.31 - 77.38 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนเฉลย 5.2 - 255.7 มลลเมตร เดอนกนยายน – ธนวาคม พบโรคเมลดดางในขาวพนธกข14 มากกวาพนธสนปาตอง 1 พบวามอณหภมเฉลย 25.60 - 28.40 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 70.10 - 77.38 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนเฉลย 95.3 - 255.7 มลลเมตร (ตารางท 3 )

125


ผลของสภาพภมอากาศกบการเกดโรคขาวในป 2556 ระหวางเดอนมกราคม - ธนวาคม 2556 พบวาเดอนกมภาพนธ-ธนวาคมพบโรคขอบใบแหงระบาดในขาวพนธกข14 ระยะกอนเกบเกยว มากกวาพนธสนปาตอง 1 พบเปอรเซนตการเกดโรคขอบใบแหงเฉลยตงแต 0.67-73.17 เปอรเซนต และมเปอรเซนตความรนแรงของโรคเฉลย 4 - 100 เปอรเซนต พบวามอณหภมเฉลย 25.60 - 30.65 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 53.3 - 77.4 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนเฉลย 2.1 - 392.5 มลลเมตร เดอนมกราคม – ธนวาคม พบโรคใบขดสนาตาลระบาดในขาวพนธสนปาตอง 1 ระยะกอนเกบเกยว มากกวาพนธกข14 พบเปอรเซนตการเกดโรคใบขดสนาตาลเฉลย 63.33 - 97.58 เปอรเซนต และมเปอรเซนตความรนแรงของโรคเฉลย 4.30 - 100 เปอรเซนต พบวามอณหภมเฉลย 24.45 - 30.65 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 53.33 - 77.4 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนเฉลย 2.1 - 329 มลลเมตร เดอนกมภาพนธ - พฤศจกายน พบโรคเมลดดางในขาวพนธกข14 มากกวาพนธสนปาตอง 1 พบวามอณหภมเฉลย 26.8 - 30.65 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 53.3 - 77.4 เปอรเซนตปรมาณนาฝนเฉลย 2.1 - 329 มลลเมตร (ตารางท 4)

1.5 ผลผลตขาว ในป 2554 ผลผลตขาวทง 2 พนธใกลเคยงกน แตในเดอนมถนายน พนธสนปาตอง 1 ผลผลตเฉลย

ตาสด 418.34 กโลกรมตอไร พนธกข14 ผลผลตเฉลยตาสด 386.12 กโลกรมตอไร ผลผลตทตาเนองจากหนเขาทาลายขาวทงสองพนธ ในระยะตงแตแตกกอถงโนมรวง พนทเสยหายประมาณ 100 เปอรเซนต และนกเขาทาลายซาอกในระยะขาวเปนนานมพนทเสยหายประมาณ 50 เปอรเซนต และในป 2554 การจดการปองกนศตรขาว เชน นก หน ยงไมมประสทธภาพ เนองจากเปนปแรกของการดาเนนงาน (ตารางท 6)

ในป 2555 ผลผลตขาวทง 2 พนธใกลเคยงกน แตในเดอนเมษายน พนธสนปาตอง 1 ผลผลตเฉลยตาสด 285.68 กโลกรมตอไร พนธกข14 ผลผลตเฉลยตาสด 266.60 กโลกรมตอไร ผลผลตทตาเนองจากนกเขาทาลายใน ระยะขาวเปนนานม พนทเสยหายประมาณ 90 เปอรเซนต และในป 2555 เดอนตลาคม ขาวพนธสนปาตอง 1 ผลผลตเฉลยตาสด 367.31 กโลกรม ตอไร พนธกข14 ผลผลตเฉลยตาสด 482.67 กโลกรมตอไร ผลผลตทตาเนองจากการเขาทาลายของโรคใบขดสนาตาล โดยการเกดโรคเฉลย 6.5 - 7.17 เปอรเซนต ความรนแรงของโรค (severity) เปนพนทสเขยวถกทาลายเฉลย 66.67-70 เปอรเซนต ในเดอนนสภาพอากาศ มอณหภมเฉลย 28.52 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 76.71 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนเฉลย 73.3 มลลเมตร (ตารางท 6)

ในป 2556 ผลผลตขาวทงสองพนธ ใกลเคยงกน แตในเดอนตลาคม พนธสนปาตอง 1 ผลผลตเฉลยตาสด 241.28 กโลกรมตอไร พนธกข14 ผลผลตเฉลยตาส ด 113.40 กโลกรมตอไร ผลผลตทตาเนองการเขาทาลายของโรคใบขดสนาตาล การเกดเฉลย 36.67 - 76.5 เปอรเซนต ความรนแรงของโรคเฉลย 80 - 100 เปอรเซนต ในเดอนนสภาพอากาศ มอณหภมเฉลย 26.8 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 76.3 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนเฉลย 93.1 มลลเมตร (ตารางท 6)

126


กจกรรมท 2 ตดตามสถานการณการระบาดของโรคขาวในนาเกษตรกรในสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงไป ของจงหวดแพรและอตรดตถ

2.1 สรางเครอขายประสานงานกบเจาหนาทกรมสงเสรมการเกษตรในจงหวดแพร ไดแก เกษตรอาเภอเมอง สอง สงเมน หนองมวงไข ลอง และวงชน จงหวดอตรดตถไดแก เกษตรอาเภอเมอง พชย และ ตรอน ทรบผดชอบดานศตรขาว เกษตรกรในพนท เพอใหแจงเตอนการระบาดของโรคขาว และ ออกตดตามการระบาดของโรคขาวในพนทไดทนท

2.2 จากการตดตามการระบาดของโรคขาวในพนทจงหวดแพร และอตรดตถ ในระหวาง เดอน มกราคม 2554 - ธนวาคม 2556 พบวา ในป 2554 พนท จงหวดแพร เรมสารวจเดอนตลาคม-ธนวาคม ในขาวพนธกข6 ขาวดอกมะล 105 สนปาตอง 1 และ กข10 พบการระบาดของโรคไหมในขาวพนธขาวดอกมะล 105 ทบานคางใจ ตาบลแมเกง อาเภอวงชน การเกดโรคเฉลย 5 เปอรเซนต ความรนแรงของโรคเฉลย 5 เปอรเซนต พบการระบาดของโรคขอบใบแหงในขาวพนธขาวดอกมะล 105 หอมตอง สนปาตอง 1 กข14 ทบานทามาพฒนา อาเภอสงเมน ตาบลปงปาหวาย อาเภอเดนชย ตาบลรองเขม อาเภอรองกวาง โดยการเกดโรคเฉลย 20 - 60 เปอรเซนต ความรนแรงของโรคเฉลย 30 - 50 เปอรเซนต พนทจงหวดอตรดตถ เรมสารวจเดอนตลาคม - ธนวาคม พบการระบาดของโรคขอบใบแหงในขาวพนธพษณโลก 2 ทบานคลองกลวย บานโคน บานรองมะแพบ อาเภอพชย จงหวดอตรดตถ โดยการเกดโรคเฉลย 30 - 70 เปอรเซนต ความรนแรงของโรคเฉลย 50 - 100 เปอรเซนต

ในป 2555 พนท จงหวดแพร เรมสารวจเดอนมกราคม – ธนวาคม พบการระบาดของโรคไหมในขาวพนธกข10 ขาวดอกมะล 105 ในพนท อาเภอสอง หนองมวงไข วงชน ลอง ทงหมด 7 แปลง โดยการเกดโรคเฉลย 3 - 60 เปอรเซนต ความรนแรงของโรคเฉลย 10 - 100 เปอรเซนต พบการระบาดของโรคขอบใบแหง ในขาวพนธกข10 ขาวดอกมะล 105 ในพนท อาเดนชย หนองมวงไข วงชน สอง ทงหมด 21 แปลง โดยการเกดโรคเฉลย 5 - 65 เปอรเซนต ความรนแรงของโรคเฉลย 4 - 100 เปอรเซนต พนท จงหวดอตรดตถ พบการระบาดของโรคไหม 4 แปลง ในพนท อาเภอพชย เมอง และพบการระบาดของโรคขอบใบแหง ทงหมด 47 แปลง ในอาเภอเมอง พชย และ ตรอน พนท รวม 115 ไร พบมากทอาเภอพชย 50 ไร

ในป 2556 พนท จงหวดแพร เรมสารวจเดอนมกราคม-ธนวาคมพบการระบาดของโรคไหมในขาวพนธกข10 ขาวดอกมะล 105 ในพนท อาเภอสอง หนองมวงไข วงชน ลอง ทงหมด 3 แปลง โดยการเกดโรคเฉลย 3 - 60 เปอรเซนต ความรนแรงของโรคเฉลย 10 - 100 เปอรเซนต พบการระบาดของโรคขอบใบแหง ในขาวพนธพษณโลก 2 ในพนท อาเภอเดนชย 1 แปลง โดยการเกดโรคเฉลยระหวาง 5 - 65 เปอรเซนต ความรนแรงของโรคเฉลย 4 - 100 เปอรเซนต พนทจงหวดอตรดตถ พบการระบาดของโรคขอบใบแหง 28 แปลง ในพนท อาเภอพชย เมอง และตรอน และพบการระบาดพนทรวม 560 ไร พบมากทอาเภอพชย 50 ไร

127


สรปผลการทดลอง

ผลสารวจการเกดโรคในแปลงทดลอง และเกบขอมลอตนยมวทยา ไดแก อณหภม ความชนสมพทธ และปรมาณนาฝน เมอเปรยบเทยบกบคาเฉลยระยะยาว (2546-2555) พบวาคาอณหภมเฉลยทง 3 ป สงขน ปรมาณนาฝนเฉลยลดลง สวนความชนสมพทธในป 2555 เพมขน และป 2556 ลดลง ผลการทดลองทง 3 ปพบการระบาดของโรคขอบใบแหงเขาทาลายขาวทงสองพนธแตระดบความรนแรงของในพนธ กข 14 มากกวาพนธ สนปาตอง 1 โดยการเกดโรคเฉลย 38.23 เปอรเซนต ความรนแรงของโรคเฉลย 25.76 เปอรเซนต นอกจากนยงพบโรคไหม ใบขดสนาตาล ใบจดสนาตาล และเมลดดาง โดยเฉพาะโรคใบขดสนาตาลเขาทาลายขาวไดทกระยะการเจรญเตบโต ในขาวพนธสนปาตอง1 พบการเกดโรคเฉลย 68.82 เปอรเซนต สวนความรนแรงของโรคเฉลย 27.19 เปอรเซนต ซงมากกวาพนธกข14 ทมการเกดโรคเฉลย 21.92 เปอรเซนต และความรนแรงของโรคเฉลย 61.53 เปอรเซนต ในการตดตามการระบาดของโรคขาวในนาเกษตรกรจานวน 129 แปลง ในจงหวดแพร และอตรดตถ ตงแตเดอน มกราคม 2554 ถง ธนวาคม 2556 พบปญหาการระบาดของโรคขอบใบแหง 109 แปลง พนทรวม 727 ไร โรคไหม 15 แปลง พนทระบาดมากกวา 5 ไร ประมาณ 4 แปลง โรคใบจดสนาตาล 5 แปลง พนท 50 ไร ผลการสารวจแปลงเกษตรกรในจงหวดแพร และอตรดตถในเวลา 3 ป บงบอกวา โรคขอบใบแหง โรคไหม โรคใบจดสนาตาลมความสาคญเปนอนดบตนในพนทสารวจ

ค าขอบคณ

ขอขอบคณผ อานวยการสถานอตนยมวทยาจงหวดแพรและอตรดตถ ทสนบสนนขอมลอตนยมวทยา และ ดร. อฉราพร ณ ลาปาง เนนพลบ นกวชาการเกษตรชานาญการพเศษ ศนยวจยขาวพษณโลกทใหคาปรกษา ทาใหการทดลองในครงนสาเรจลลวงไปดวยด

เอกสารอางอง ประชม รอดประเสรฐ. 2549. ผลกระทบของสภาวะโลกรอนตอคนคานาแซง. http://std.kku.ac.th/

5150200504 data1.htm. 16 มกราคม 2555. จราภา อนธแสง. 2551. สภาวะโลกรอนกบเศรษฐกจการเกษตร. http://www.oae.go.th. สานกงาน

เศรษฐกจการเกษตร, 16 มนาคม 2557 IRRI. 2002. Stand Evaluation System for rice (SES). (Online) International Rice Research Institute.

http://www.knowledgebank.irri.org/extension/index.php/print-versionses: January 16, 2012.

128


Table 1 Average temperature humidity and rainfall in 2003-2013

Year max-temperature

(๐C) max-temperature

(๐C) temperature

(๐C) humidity

(%) rainfall (mm.)

2003 334 18 25.7 66.64 545.5 2004 33 21.5 27.5 67.97 1,155.1 2005 33.1 20.6 26.85 66.93 1,176.9 2006 33.2 21.3 27.1 68.82 1,309.3 2007 32.9 16.5 24.70 66.3 1,049.3 2008 32 19 25.5 67.98 1,083.4 2009 32.7 21.5 27.1 66.93 1,091.6 2010 33.8 22.8 28.3 67.08 1,112.47 2011 31.5 21.8 26.65 70.44 1,661.8 2012 2013

32.6 33.98

22.8 23.04

27.7 25.60

69.22 70.10

1,490.3 937.32

Note : Phrae Rice Research Center

129


Table 2 Percentage of disease incidence (I), severity (S) and climatic conditions at Phrae Rice Research Center from January 2011 to December 2011

Month of Survey Bacterial leaf blight disease

(%) Narrow brown spot disease

(%) Dirty panicle disease (%)

Average temperature

(๐C)

Average humidity

(%)

Total rainfall (mm.)

SPT1 RD14 SPT1 RD14 SPT1 RD14 I S I S I S I S S S

Jan.11 - - - - - - - - - - 22.56 74.41 3.8 Feb.11 - - - - - - - - - - 25.01 68.01 - Mar.11 - - - - - - - - - - 28.08 72.52 90.9 Apr.11 - - - - - - - - - - 30.37 76.35 193.3 May.11 - - - - - - 20.62 76.67 - 73.33 29.56 82.92 224.9 Jun.11 2.5 2.33 2.68 4.68 - - 35.4 0.5 73.33 28.67 28.52 83.41 170.9 Jul.11 26.83 52.67 23.33 34 - - - - 9.5 3.5 28.05 82.48 261.5 Aug.11 7 1 8 1.75 - - - - 0.98 0.25 27.78 86.99 270.7 Sep.11 1.53 11.67 8.37 30.83 - - - - - - 27.68 86.83 263.5 Oct.11 1.08 8.75 25 27.75 - - - - 10.25 53.33 27.10 84.24 68.9 Nov.11 - - - - - - - - 4.83 2.5 25.10 77.88 1.4 Dec.11 24.13 61.33 27.17 52.17 - - - - 6.67 11.08 22.49 74.67 - Average of disease 10.51 22.96 15.76 25.20 28.01 38.59 17.59 24.67

Note : n= negligible, - = no disease

130



Note : n= negligible, -= no disease

Month of Survey Bacterial leaf blight disease

(%) Narrow brown spot disease


Average temperature

(๐C)

Average humidity

(%)



Jan.12 16.9 46.67 - - 50.67 22.67 0.17 6 - - 24.55 63.92 5.2 Feb.12 11.15 19 30.72 43.83 35.73 7.73 - - 14.7 - 26.45 61.88 5.6 Mar.12 11.92 21 25.38 5 - - - - - - 27.95 56.18 20.9 Apr.12 30 27.75 45.83 80.83 - - - - - - 30.40 57.31 162.1 May.12 - - - - - - - - - - 29.20 72.74 243.2 Jun.12 - - - - - - - - - - 28.60 72.29 102.6 Jul.12 - - - - 40 30 30 40 - - 27.80 77.43 284.5 Aug.12 15 84.67 66.49 10.5 - - - - - - 27.90 76.35 219.6 Sep.12 4.66 30.16 42.33 10.6 97 97 19.16 100 79.83 41.83 28.40 77.38 255.7 Oct.12 - - - - 65.50 50 57.38 93.33 63.33 77.33 28.20 73.07 95.3 Nov.12 - - - - 98.18 8.18 6.73 80 5 33.33 28.10 72.04 131.6 Dec.12 - - - - 19.2 10.33 6.67 53.33 40 44.33 25.60 70.10 -

Average of disease 14.94 38.21 42.15 30.15 58.04 32.27 20.01 62.11 40.57 49.21

131




Month of Survey Bacterial leaf blight disease (%) Narrow brown spot disease (%) Dirty panicle disease (%)

Average temperature

(๐C)

Average humidity

(%)


SPT1 RD14 SPT1 RD14 SPT1 RD14

I S I S I S I S S S Jan.13 - - - - 97.58 19.67 7.17 80 - - 24.45 64.75 45.32 Feb.13 0.25 2.3 0.67 4 71.15 8.95 2.42 76.33 20.67 50 27.10 65.31 31.8 Mar.13 - - - - 87.58 20.14 0.5 80.77 - - 27.85 57.28 8.0 Apr.13 - - - - 71.22 8.49 4.65 70 - - 30.65 53.3 48.8 May.13 - - - - 82.69 3.38 15 73.33 - - 26.9 59.2 63.7 Jun.13 - - - - - - - - - - 29.25 64.8 88.4 Jul.13 - - - - - - - - - - 28.35 72.9 152.3 Aug.13 - - - - - - - - - - 27.85 75.8 329.5 Sep.13 - - - - 80.31 30 22.33 100 - - 28.2 77.4 74.3 Oct.13 11.67 36.67 18.33 56.67 63.33 4.40 13.33 90.70 - - 26.8 76.3 93.1 Nov.13 70 100 53.33 76.67 76.67 100 - - - - 27 68.35 2.1 Dec.13 12.9 56 73.17 100 85 4.30 76.5 100 - 73.33 25.60 70.10 -


132


Table 5 Percentage of disease incidence (I), severity (S) and climatic conditions at Phrae Rice Research Center from 2011-2013


Year Bacterial leaf blight

disease (%) Narrow brown spot disease


Average temperature

(๐C)

Average humidity

(%)



2011 10.51 22.96 25.20 15.76 - - 28.01 38.59 17.59 24.67 26.65 70.44 1,661.8 2012 14.49 38.21 30.15 25.16 58.04 32.27 20.01 62.11 40.57 49.21 27.7 69.22 1,490.0 2013 23.71 48.74 59.34 36.68 79.60 22.12 17.74 83.89 20.67 61.67 27.5 67.12 78.11


133


Table 6 Yield of SPT1 and RD14 (kilograms/rai) since 2011 to 2013

Month of plant 2011 2012 2013

SPT1 RD14 SPT1 RD14 SPT1 RD14 January 734.53ab 794.26a 850.65a 718.4ab 739.17a 824.79a February 608.97bc 588.43cd 814.66ab 853.56a 1,049.72a 991.10a March 577.32cd 516.65d 429.56de 447.87cd 891.54a 842.43a April - - 285.68e 266.60d - - May - - 601.36bcd 489.59c 593.64a 412.06b June 418.34e 386.12e 508.82cde 527.21c 686.38a 664.03a July 482.64cde 640.86bc 699.44abc 720.32ab 648.44a 778.01a August 589.53c 563.69cd 602.01bcd 572.08bc 749.92a 636.163a September 567.94cd 564.94cd 514.54cde 555.47bc 241.28b 113.40c October 444.35de 547.58d 367.31e 482.67c 137.21b 72.42c November 569.19cd 721.34ab 507.09cde 504.32c December 823.80a 784.94a 796.25ab 727.74ab

CV(%) 15.64 10.66 23.37 18.72 29.85 23.17

134


135


ความสมพนธระหวางการระบาดของโรคขาวกบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ ในพนทนาชลประทานจงหวดชยนาท และนครสวรรค

Relationship of Rice Disease Epidemics and Climate Change in Irrigated Area of Chai Nat and Nakhonsawan Province

ดวงกมล บญชวย1) อนรรฆพล บญชวย1) ดวงพร วธรจตต1) Duangkamon Boonchuay1/ Anakkapon Boonchuay1/ Duangporn Vithoonjit1/

Abstract The relationship of rice disease epidemics and climate change for study the effect of

climate change on the disease epidemics and pathogens. Cultivated rice variety RD31 and RD41 every month since January 2012 - December 2013; observed disease incidence and disease severity in seedling, tillering and panicle stage. The res ults showed that found rice diseases all months in RD31 and RD41 such as bacterial leaf blight disease (BLB), brown spot disease, narrow brown spot disease, dirty panicle disease, false smut disease, orange leaf disease, rice grassy stunt disease and ragged stunt disease. BLB is the major disease in these areas and found almost year in tillering to panicle stage. Severe epidemics in August and December. BLB infected RD41 more than RD31, that consistent with surveys of BLB in farmers’ fields at the continuous irrigated rice cropping system areas in Chai Nat and Nakhon Sawan province. Found BLB outbreak areas more than 10 rai in Phitsanulok 2, Chai Nat 1, Pathum Thani 1, RD41 and RD47, disease severity 15 – 90%. Climate of disease, average temperature 25.9 - 31.1 ºc, total rainfall 0 - 446.1 mm., average humidity 62 - 83 %, found that the average relative humidity in 2011 - 2013 was higher than average 20 years (2534 - 2553) 1 - 14%. Brown spot disease and narrow brown spot disease are the minor disease that found all month and all growth stages. Dirty panicle disease that found all month in panicle stage. Climate of these diseases, average temperature 25.9 - 31.1 ºc, average humidity 62 -83 %, total rainfall 0 - 446.1 mm., False smut disease found in April and September to December. Climate of diseases, average temperature 27.4 – 30.4 ºc, average humidity 67 – 83 %, total rainfall 0 - 446.1 mm., found that virus diseases such as ragged stunt disease, rice grassy stunt disease and orange leaf disease when insect pests outbreak, that could infected RD31 more than RD41. The results showed

1) ศนยวจยขาวชยนาท อ.เมอง จ.ชยนาท 17000 โทร. 0-5641-1733 Chai Nat Rice Research Center, Mueang, ChaiNat 17000 Tel. 0-5641-1733

136


the outbreak of the minor disease such as dirty panicle disease and false smut disease are likely to increase, consistent with surveys of disease in farmers’ fields. The result of this research can apply the knowledge to prepare method of rice disease protection in farmers’ fields and transfer this knowledge to farmers.

Keywords : global warming, climate change, rice diseases, rice pathogen, disease epidemics

บทคดยอ การศกษาความสมพนธระหวางการระบาดของโรคขาวกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ

เพอศกษาผลของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศตอการระบาด และชนดเชอสาเหตโรคขาว โดยปลกขาวพนธกข31 และ กข41 ดวยวธปกดาทกเดอนตลอดทงป ตงแตเดอนมกราคม 2555 - ธ นวาคม 2556 รวม 24 เดอน สารวจโรคขาวในระยะกลา แตกกอ และออกรวง พบโรคขาวทกรนเดอนปลก โรคทพบในขาวทงสองพนธ ไดแก โรคขอบใบแหง ใบจดสนาตาล ใบขดสนาตาล เมลดดาง ดอกกระถน ใบสแสด เขยวเตย และใบหงก โรคทสาคญ (major disease) ไดแก โรคขอบใบแหง พบเกอบทกเดอนในระยะแตกกอ – ออกรวง พบระบาดรนแรงในเดอนสงหาคม – ธนวาคม ซงพนธกข41 ระบาดรนแรงกวากข31 สอดคลองกบการสารวจแปลงนาเกษตรกรเขตชลประทานจงหวดชยนาทและนครสวรรค ทพบโรคนระบาดพนท 10 ไรขนไปในขาวพนธพษณโลก 2 ชยนาท 1 ปทมธาน 1 กข31 กข41และกข47 ความรนแรง 15 – 90 เปอรเซนต นบวาโรคขอบใบแหงเปนโรคสาคญ ททาความเสยหายใหกบการผลตขาวในพนท 2 จงหวดนมากทสด สภาพอากาศในการเกดโรค อณหภมเฉลย 25.9 – 31.1 องศาเซลเซยส ปรมาณนาฝนรวม 0 – 446.1 มลลเมตร ความชนสมพทธเฉลย 62 – 83 เปอรเซนต พบวาความชนสมพทธเฉลยในป 2554 – 2556 มแนวโนมสงกวาขอมล 20 ป ยอนหลง (พ.ศ.2534 - 2553) 1 - 14 เปอรเซนต โรคทมความสาคญลาดบรอง (minor disease) ทพบทกระยะการเจรญเตบโต ไดแก โรคใบจดสนาตาล ใบขดสนาตาล ระยะออกรวง คอ โรคเมลดดาง พบทกเดอน สภาพอากาศในการเกดโรคทง 3 น คอ อณหภมเฉลย 25.9 – 31.1 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 62 – 83 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 0 – 446.1 มลลเมตร โรคดอกกระถน พบเดอนเมษายน มถนายน และกนยายน – ธนวาคม สภาพอากาศในการเกดโรค อณหภมเฉลย 27.4 – 30.4 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 67 – 83 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 0 – 446.1 มลลเมตร พบโรคไวรส ไดแก โรคใบหงก เขยวเตย และใบสแสด เมอมการระบาดของแมลงศตรขาว ซงพนธกข31ถกทาลายมากกวา กข41 พบวาโรคทมความสาคญลาดบรองมแนวโนมการระบาดมากขน สอดคลองกบการสารวจแปลงนาเกษตรกร ไดแก โรคเมลดดาง และดอกกระถน จากการทดลองสามารถนาขอมลทไดไปจดทาเปนขอควรระวงโรคขาวในการปลกขาวแตละเดอน เพอเผยแพรสเกษตรกรตอไป

ค าส าคญ : โลกรอน การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ โรคขาว เชอสาเหตของโรคขาว การระบาดของโรคขาว

137


ค าน า ภาวะโลกรอนสงผลกระทบตอความแปรปรวนของสภาพฟาอากาศ ซงสงผลกระทบตอวธการปลก

การเจรญเตบโต และผลผลตของพช ตลอดจนเชอสาเหตททาใหเกดโรคพช ซงสามารถทาความเสยหายตอผลผลตของพชได ในขาวนนผลกระทบใดๆททาใหเกดการแปรปรวน หรอเปลยนแปลงลกษณะอากาศไปจากเดม กมโอกาสทจะทาใหเกดการเปลยนแปลงทางพนธกรรม และรปแบบปฏกรยาการทาใหเกดโรค (pathotype) ของโรคขาว การปรบตวใหเขาทาลายขาวสงผลตอการระบาดของโรคขาว และระดบความรนแรงของการระบาด การระบาดของ race /lineage ทไมเคยมความสาคญมากอน ซงอาจสงผลกระทบใหเกดความเสยหายแกผลผลตขาวไดอยางรนแรงเกนคาด ซงการเปลยนแปลงภมอากาศน มแนวโนมจะสงผลตอการเปลยนแปลงในชนดของแมลงพาหะ การขยายพนธและการเขาทาลายของแมลงทเปนพาหะนาโรคดวยเชนกน ป 2550 พบวาทวทกภาคของประเทศไทยมอณหภมสงสดเฉลย และตาสดเฉลยสงกวาคาปกต (คาเฉลย 30 ป พ.ศ.2514-2543) 0.17 0.33 และ 0.52 องศาเซลเซยส ตามลาดบ อณหภมเฉลยในฤดหนาว ตนป 2550 ไมหนาวมากนก และสงกวาคาปกตประมาณ 0.28 องศาเซลเซยส แตหนาวกวาป 2549 ในทกภาคของประเทศ ฤดรอนอากาศไมรอนมากนก เนองจากมฝนตกทาใหอณหภมสงสดในชวงฤดรอนตากวาคาปกต 0.04 องศาเซลเซยส สาหรบฤดฝน หลายพนทมฝนตกนอย แตเมอพจารณาปรมาณฝนรวมทวทงประเทศเฉลยสงกวาปกตประมาณ 5 เปอรเซนต เนองจากในชวงตนปมฝนด และชวงฤดรอนมฝนมากกวาปกตถง 84 เปอรเซนต นอกจากนยงประสบปญหาพายฝนและนาทวมฉบพลนในบางพนท (ศนยภมอากาศแหงชาต กรมอตนยมวทยา , สบคนเมอ 8 สงหาคม 2552) อากาศทหนาวจดในฤดนาปรง2549/2550 ทาใหขาวในจงหวดพษณโลก พจตร กาแพงเพชร และสโขทยเปนหมน ผลผลตเสยหายอยางรนแรง (สานกงานเกษตรจงหวดพษณโลก , 2550 ; สานกงานเกษตรจงหวดพจตร, 2550 ; สานกงานเกษตรกาแพงเพชร, 2550 ; สานกงานเกษตรจงหวดสโขทย, 2550) พบโรคไหม ใบจดสนาตาล และเมลดดางรวมดวย นอกจากนลกษณะอากาศทแปรปรวนอาจทาใหเกดการเปลยนแปลงของเชอสาเหตโรค และระบาดในขาวทเคยตานทานมากอน เชนพบการระบาดของโรคไหมอยางรนแรงในขาวพนธชยนาท 1 ซงปลกในเขตอาเภอเมอง จงหวดพษณโลก เชนเดยวกบภาคตะวนออกทจงหวดปราจนบร เดอนเมษายน 2551 พบการระบาดของโรคไหมคอรวงในขาวพนธชยนาท 1 เดอนมกราคม – กมภาพนธ 2552 จงหวดปราจนบร พบโรคไหมคอรวงระบาดรนแรงในขาวขาวปทม (วรรณพรรณ, 2552) พนศกดและคณะ (2543) ไดศกษาและวเคราะหประชากรเชอราสาเหตโรคไหมของขาวในประเทศไทย พบวาเชอรานมความเปลยนแปลงตลอดเวลา และมความหลากหลายสง โดยไดแบงเชอจานวน 572 ไอโซเลท ออกไดเปน 175 สายพนธเชอ เนองจากเชอมความแปรปรวนสง และเปลยนแปลงไดงาย ทาใหพนธขาวตานทานตอโรคไหมทแนะนาใหเกษตรกรปลก มความตานทานลดลง และมฐานตานทานพนธกรรมความตานทานตอเชอสาเหตโรคไมกวางพอ จะทาใหเกดการเขาทาลายโดยเชอไดภายในระยะเวลาไมกปหลงจากแนะนาใหเกษตรกรนาไปปลก ในฤดฝนป 2551 เดอนกรกฎาคม – สงหาคม พบโรคขอบใบแหงระบาดรนแรงในขาวพนธพษณโลก 2 จงหวดนครนายก (วรรณพรรณ, 2552) ป 2553 – 2556 จงหวดชยนาท และนครสวรรค พบโรคขอบใบแหง

138


ระบาดรนแรง และทาลายพนทปลกขาวเปนบรเวณกวาง ในขาวพนธพษณโลก 2 ชยนาท 1 กข41 และกข47 ซงเปนขาวพนธออนแอตอโรคขอบใบแหง และพบการระบาดของโรคขอบใบแหงในขาวพนธตานทาน ไดแก พนธปทมธาน 1 และ กข31 (ดวงกมล, 2556) สาหรบภาคใต ในปจจบนสภาพนาชลประทานมการปลกขาวอยางตอเนอง พบวาการระบาดของโรคไหม และใบจดสนาตาลมความสาคญเปนอนดบตน ในพนทจงหวดพทลง สงขลา และนครศรธรรมราช (ชนสรน, 2556) และยงพบโรคขอบใบแหงระบาดคอนขางรนแรงขน

ปจจบนพบวามการระบาดของโรคทสาคญรนแรงขน และมการเปลยนแปลงในการเขาทาลายขาว แสดงใหเหนวามการเปลยนแปลงของเชอสาเหตทงในดานพนธกรรม และการทาใหเกดโรค ซงคาดวาการเปลยนแปลงนจะยงคงดาเนนตอไป สวนโรคทมความสาคญลาดบรองมแนวโนมวาจะความสาคญมากขน เชน โรคถอดฝกดาบ ใบสสม ใบสแสด เมลดดาง และใบจดสนาตาล เนองจากการระบาดของโรคขนอยกบความสมพนธระหวางพชอาศย เชอสาเหต และสภาพภมอากาศ ดงนน จงควรศกษาความสมพนธระหวางการระบาดของโรคขาวกบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศในพนทนาชลประทาน เพอใหไดขอมลทเปนปจจบนสาหรบวางแผนวจยในระยะทสอง และเพอแกไขปญหาทสงผลตอผลผลตขาวตอไป

อปกรณและวธการ 1. ศกษาความสมพนธระหวางการระบาดของโรคขาวกบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ

ปลกขาวพนธทนยมปลกในพนทจงหวดชยนาท และนครสวรรค 2 พนธ คอ กข31 และ กข41 วธปกดา ระยะปกดา 25x25 เซนตเมตร อายกลา 21 วน ดาเนนการทกเดอน ตลอดทงป พนทปลก 3 x 5 เมตร วางแผนการทดลองแบบ split plot in RCB 3 ซา ใสป ยเคมตามแบบเกษตรกรสวนใหญในพนท คอ ป ยครงท 1 ใสหลงปกดา 1 วน โดยใชป ยสตร 16-20-0 อตรา 30 กโลกรมตอไร ป ยครงท 2 เมอขาวอาย 60 ว น ใชป ยสตร 46-0-0 อตรา 15 กโลกรมตอไร และครงท 3 เมอขาวอาย 67 วน ใชป ยสตร 46-0-0 อตรา 10 กโลกรมตอไร สารวจโรคในแปลงนา 3 ระยะ คอ ระยะกลา แตกกอ และออกรวง บนทกขอมลโดยประเมนพนทการเกดโรค (incidence) และความรนแรงของโรค (severity)ทพบ เกบขอมลแมลงพาหะทงจากแปลงปลก (ถาม) และจากกบดกแสงไฟ เกบขอมลอตนยมวทยา สมเกบเกยวผลผลตในพนท 2 X 4 เมตร รวบรวมขอมลและวเคราะหผลการทดลอง เพอรายงานผลหาแนวโนมความสมพนธระหวางอณหภม ความชนสมพทธ และปรมาณนาฝน กบชนดของโรคทพบในขาวพนธตางๆทปลกในระยะเวลาตางๆ กนตลอดทงป และความสญเสยของผลผลตเมอพบการระบาด

2. ตดตามสถานการณการระบาดของโรคขาวในแปลงนาเกษตรกร พนทนาชลประทานจงหวดชยนาท และนครสวรรค

สรางเครอขายประสานงานกบสานกงานของกรมสงเสรมการเกษตรในพนท เจาหนาทกรมการขาว และเครอขายเกษตรกร เพอใหแจงการระบาดของโรคขาว โดยสารวจแปลงนาเกษตรกรทมรายงานการระบาดของโรคขาวตงแต 10 ไรขนไป บนทกพกดการระบาดของโรคโดยเครอง GPS garmin eTrex10 ประเมนการเกดโรค และความรนแรงของโรค พนธขาวทพบโรค วนปลก และระยะการเจรญเตบโตของขาว

139


ทพบอาการ ปรมาณแมลงพาหะ (ถาม) การปฏบตของเกษตรกรกอนพบโรค และผลผลต เกบขอมลอตนยมวทยา ไดแก อณหภม ความชนสมพทธ และปรมาณนาฝน วเคราะหสถานการณการระบาดของโรคขาวทพบในนาเกษตรกรตลอดทงป จ ดทาแผนภมการระบาดของโรคขาวในพนทต างๆแตละป โดยใชโปรแกรม Arc View เกบตวอยางอาการของโรคขาวทสาคญทระบาดตงแต 10 ไร ขนไป ในแปลงนาเกษตรกร และจากแปลงนาศนยวจยขาวทมความรนแรง 10% ขนไป นามาจาแนกชนดของโรคและเชอสาเหตในหองปฏบตการ

ผลการทดลอง และวจารณ 1. ศกษาความสมพนธระหวางการระบาดของโรคขาวกบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ

การศกษาความสมพนธระหวางการระบาดของโรคขาวกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ โดยปลกขาวพนธกข31 และ กข41 ดวยวธปกดาทกเดอนตลอดทงป ตงแตเดอนมกราคม 2555 - ธนวาคม 2556 รวม 24 เดอน จากการสารวจการระบาดของโรคขาวในระยะกลา แตกกอ และออกรวง พบการระบาดของโรคขาวทกรนเดอนปลก โรคสาคญ (major disease) ทพบ ไดแก โรคขอบใบแหง ซงพบในขาวทงสองพนธ โดยพนธกข41มการระบาดของโรครนแรงกวากข31 โรคทมความสาคญเปนลาดบรอง (minor disease) ทพบทกระยะการเจรญเตบโต ในขาวทงสองพนธ ไดแก โรคใบจดสนาตาล ใบขดสนาตาล พบ ระยะออกรวง คอ โรคเมลดดาง เมอมการอพยพเขามาในพนทของแมลงศตรขาว จะพบการเกดโรคไวรส ไดแก โรคใบหงก โรคเขยวเตย และโรคใบสแสด ในขาวทงสองพนธ ซงขาวพนธกข31 จะมการระบาดของโรครนแรงกวากข41 (ตารางท 1 และ 2) ดงน

ขาวพนธกข 31 ป 2555 ระยะกลา พบโรคใบจดสนาตาล และใบขดสนาตาลเลกนอย เดอนมนาคม และพฤษภาคม พบโรคใบสแสดเลกนอย (ตารางท 1) เมอดขอมลจากกบดกแสงไฟ พบเพลยจกจนปกลายหยกในพนทจงหวดชยนาท (ภาพท 7) ระยะแตกกอ ขาวทกรนเดอนปลก พบโรคใบจดสนาตาล และใบขดสนาตาล ซงขาวทปลกในเดอนธนวาคม 2555 พบโรคใบจดสนาตาลรนแรงเกนระดบวกฤต (มากกวา 10 เปอรเซนต) ความรนแรง 10.83 เปอรเซนต พนทเกดโรค 100 เปอรเซนต เดอนมกราคม – มถนายนพบโรคใบสแสด จากขอมลกบดกแสงไฟพบเพลยจกจนปกลายหยกในพนท (ภาพท 7) ซงพบการเขาทาลายมากในเดอนมกราคม กมภาพนธ และเมษายน ความรนแรง 100 เปอรเซนต พนทการเกดโรค 17.50 – 57.67 เปอรเซนต เดอนมนาคมพบโรคเขยวเตยเลกนอย จากขอมลกบดกแสงไฟพบเพลยกระโดดสนาตาลในพนท (ภาพท 7) เดอนกนยายนพบโรคขอบใบแหงเลกนอย (ตารางท 1) ระยะออกรวง ขาวทปลกเดอนธนวาคม 2555 พบโรคใบจดสนาตาลรนแรงเกนระดบวกฤต ความรนแรง 22.33 เปอรเซนต พนทเกดโรค 100 เปอรเซนต ขาวทปลกในเดอนมกราคม – เมษายน พบการเกดโรคใบสแสดมาก ความรนแรง 100 เปอรเซนต พนทเกดโรค 27.33 – 58.83 เปอรเซนต เดอนมกราคมพบโรคเขยวเตย และใบหงกเลกนอย เดอนมนาคมพบโรคเขยวเตยเลกนอย พบโรคขอบใบแหงเลกนอยในเดอนมถนายน – ธนวาคม พบโรคเมลดดางเลกนอยทกรนเดอนปลกยกเวนเดอนมกราคม ขาวทปลกในเดอนมกราคม และมถนายน – กนยายน พบโรคดอกกระถนเลกนอย (ตารางท 1)

140


ป 2556 ระยะกลา พบโรคใบจดสนาตาล และใบขดสนาตาลเลกนอย เดอนมนาคมพบโรคใบสแสดเลกนอย (ตารางท 1) จากขอมลกบดกแสงไฟพบเพลยจกจนปกลายหยกในพนท (ภาพท 8) ระยะแตกกอ ขาวทกรนเดอนปลก พบโรคใบจดสนาตาล และใบขดสนาตาล ซงขาวทปลกในเดอนมกราคมพบโรคใบจดสนาตาลรนแรงเกนระดบวกฤต ความรนแรง 11 เปอรเซนต พนทเกดโรค 100 เปอรเซนต เดอนอนพบโรคน เลกนอย ขาวทปลกในเดอนกรกฎาคม พบโรคใบขดสนาตาลรนแรงเกนระดบวกฤต (มากกวา 10 เปอรเซนต) ความรนแรง 20 เปอรเซนต พนทเกดโรค 100 เปอรเซนต เดอนอนพบโรคนเลกนอย เดอนมนาคม – มถนายนพบโรคใบสแสดเลกนอย จากขอมลกบดกแสงไฟพบเพลยจกจนปกลายหยกในพนท (ภาพท 8) เดอนสงหาคมพบโรคขอบใบแหงรนแรงเกนระดบวกฤต (มากกวา 5เปอรเซนต) ความรนแรง 7.67 เปอรเซนต พนทเกดโรค 15.50 เปอรเซนต (ตารางท 1) ระยะออกรวง พบโรคใบขดสนาตาลรนแรงเกนระดบวกฤต ในขาวทปลกเดอนมนาคม – สงหาคม ความรนแรง 13.25 – 49.17 เปอรเซนต พนทเกดโรค 99.17 – 100 เปอรเซนต เดอนกมภาพนธ พบการเกดโรคใบสแสดเลกนอย พบโรคขอบใบแหงเกอบทกรนเดอนปลก (ยกเวนเดอนเมษายน) ความรนแรง 0.67 – 43.75 เปอรเซนต พนทเกดโรค 0.67 – 100 เปอรเซนต โรคขอบใบแหงระบาดรนแรงในขาวทปลกเดอนมนาคม พฤษภาคม – สงหาคม และพฤศจกายน พบโรคเมลดดางทกรนเดอนปลก ซงขาวทปลกเดอนมนาคม มถนายน และสงหาคม พบโรคเมลดดางระบาดรนแรง ขาวทปลกในเดอนมถนายน – สงหาคม พบโรคดอกกระถนเลกนอย (ตารางท 1)

ขาวพนธกข 41 ป 2555 ระยะกลา พบโรคใบจดสนาตาล และใบขดสนาตาลเลกนอย เดอนมนาคม พบโรคใบสแสดเพยงเลกนอย (ตารางท 2) จากขอมลกบดกแสงไฟพบเพลยจกจนปกลายหยก ในพนท (ภาพท 7) ระยะแตกกอ ขาวทกรนเดอนปลก พบโรคใบจดสนาตาล และใบขดสนาตาลเลกนอย เดอนมนาคม พบโรคเขยวเตยเลกนอย จากขอมลกบดกแสงไฟพบเพลยกระโดดสนาตา ลในพนท (ภาพท 7) เดอนมนาคม – กรกฎาคม และกนยายน พบโรคขอบใบแหงเลกนอย (ตารางท 2) ระยะออกรวง ขาวทปลกเดอนธนวาคม 2555 พบโรค ใบจดสนาตาลรนแรงเกนระดบวกฤต ความรนแรง 23.92 เปอรเซนต พนทเกดโรค 100 เปอรเซนต ขาวทปลกในเดอนมกราคมพบโรคใบหงกเลกนอย พบโรคขอบใบแหงในเดอนมนาคม – ธนวาคม ความรนแรง 6.25 – 18.08 เปอรเซนต พนทเกดโรค 6.25 – 34.67 เปอรเซนต พบโรคเมลดดางเลกนอยทกรนเดอนปลกยกเวนเดอนมกราคม เดอนกมภาพน ธพบโรคเมลดดางรนแรง 12 เปอรเซนต พนทเกดโรค 29.67เปอรเซนต ขาวทปลกในเดอนมกราคม และมถนายน – กนยายน พบโรคดอกกระถนเลกนอย

ป 2556 ระยะกลา พบโรคใบจดสนาตาล และใบขดสนาตาลเลกนอยไมรนแรง เดอนมนาคม พบโรคใบสแสดเพยงเลกนอย (ตารางท 2) จากขอมลกบดกแสงไฟพบเพลยจกจนปกลายหยกในพนท (ภาพท 8) ระยะแตกกอ ขาวทกรนเดอนปลก พบโรคใบจดสนาตาล และใบขดสนาตาล ซงขาวทปลกในเดอนมกราคม พบโรคใบจดสนาตาลรนแรงเกนระดบวกฤต ความรนแรง 12.75 เปอรเซนต พนทเกดโรค 100 เปอรเซนต เดอนอนพบโรคนเลกนอย ขาวทปลกในเดอนกรกฎาคม พบโรคใบขดสนาตาลรนแรงเกนระดบวกฤต ความรนแรง 19.08 เปอรเซนต พนทเกดโรค 100 เปอรเซนต เดอนอนพบโรคนเลกนอย เดอนมนาคม – เมษายน

141


พบโรคใบสแสดเลกนอย จากขอมลกบดกแสงไฟพบเพลยจกจนปกลายหยกในพนท (ภาพท 8) เดอนมนาคมพบโรคขอบใบแหงเลกนอย เดอนสงหาคมพบโรคขอบใบแหงรนแรงเกนระดบวกฤต ความรนแรง 50.50 เปอรเซนต พนทเกดโรค 98.50 เปอรเซนต (ตารางท 2) ระยะออกรวง พบโรคใบจดสนาตาล และใบขดสนาตาล ทกรนเดอนปลก พบโรคใบจดสนาตาลรนแรงเกนระดบวกฤต ในขาวทปลกเดอนเมษายน ความรนแรง 18.17 เปอรเซนต พนทเกดโรค 100 เปอรเซนต พบโรคใบขดสนาตาลรนแรงเกนระดบวกฤต ในขาวทปลกเดอนเมษายน มถนายน - สงหาคม และพฤศจกายน ความรนแรง 11.17 – 49 เปอรเซนต พนทเกดโรค 100 เปอรเซนต เดอนกมภาพนธ พบการเกดโรคใบสแสดเลกนอย พบโรคขอบใบแหงทกรนเดอนปลก ความรนแรง 17.25 – 50 เปอรเซนต พนทเกดโรค 17 – 100 เปอรเซนต การระบาดในขาวพนธกข41 รนแรงมากกวากข31 พบโรคเมลดดางทกรนเดอนปลก ซงขาวทปลกเดอนมนาคม มถนายน และสงหาคม พบโรคเมลดดางระบาดรนแรง ขาวทปลกในเดอนมถนายน – สงหาคม พบโรคดอกกระถนเลกนอย (ตารางท 2)

ผลการสารวจโรคในขาวพนธกข31 และกข41 พบวาทกเดอนทสารวจ พบโรคขาวทกระยะการเจรญเตบโต โดยพบมากทสดในระยะออกรวง สภาพอากาศในการเกดโรคมดงน (ตารางท 3 และ 4, ภาพท 3 -6)

โรคขาวทพบในขาวพนธกข31 ไดแก โรคใบจดสนาตาล ป 2555 - 2556 พบโรคทกเดอนในระยะกลา – ออกรวง สภาพอากาศในการเกดโรค

อณหภมเฉลย 25.9 – 31.1 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 62 – 83 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 0 – 446.1 มลลเมตร

โรคใบขดสนาตาล ป 2555 - 2556 พบเกอบทกเดอน ยกเวน กมภาพนธ – มนาคม 2555 ในระยะกลา – ออกรวง สภาพอากาศในการเกดโรค อณหภมเฉลย 25.9 – 31.1 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 62 – 83 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 0 – 446.1 มลลเมตร

โรคใบสแสด ป 2555 พบเดอนมนาคม – สงหาคม ป 2556 พบเดอนเมษายน – สงหาคม ในระยะกลา – ออกรวง สภาพอากาศในการเกดโรค อณหภมเฉลย 28 – 31.1 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 61.4 – 79.5 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 13.4 – 248.9 มลลเมตร

โรคขอบใบแหง ป 2555 พบเดอนกนยายน – ธนวาคม ป 2556 พบเดอนมกราคม – มถนายน และสงหาคม – พฤศจกายน ในระยะแตกกอ – ออกรวง สภาพอากาศในการเกดโรค อณหภมเฉลย 25.9 – 31.1 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 62 – 83 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 0 – 446.1 มลลเมตร โรคขอบใบแหงในขาวกข31 ทพบมกเกดในระยะออกรวง ยกเวนขาวทปลกในเดอนกนยายน 2555 และสงหาคม 2556 ทพบโรคนทงในระยะแตกกอและออกรวง

โรคเมลดดาง ป 2555 พบเ ดอนพฤษภาคม และกรก ฎาคม – ธนวาคม ป 2556 พบเดอนมกราคม – พฤศจกายน ในระยะออกรวง สภาพอากาศในการเกดโรคอณหภมเฉลย 25.9 – 31.1 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 62 – 83 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 0 – 446.1 มลลเมตร

142


โรคดอกกระถน ป 2555 พบเดอนเมษายน มถนายน และกนยายน – ธนวาคม ป 2556 พบเดอนกนยายน – พฤศจกายน ในระยะออกรวง สภาพอากาศในการเกดโรคอณหภมเฉลย 27.4 – 30.4 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 67 – 83 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 0 – 446.1 มลลเมตร

โรคเขยวเตย ป 2555 พบเดอนเมษายน – มถนายน ในระยะแตกกอ – ออกรวง สภาพอากาศในการเกดโรคอณหภมเฉลย 28.5 – 30.4 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 67 - 75 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 27.6 – 232.1 มลลเมตร

โรคใบหงก ป 2555 พบเดอนเมษายน ในระยะออกรวง สภาพอากาศในการเกดโรคอณหภมเฉลย 30.4 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 67 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 27.6 มลลเมตร

โรคขาวทพบในขาวพนธกข41 ไดแก โรคใบจดสนาตาล ป 2555-2556 พบโรคทกเดอนในระยะกลา – ออกรวง สภาพอากาศในการเกดโรค

อณหภมเฉลย 25.9 – 31.1 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 62 – 83 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 0 – 446.1 มลลเมตร

โรคใบขดสนาตาล ป 2555-2556 พบเกอบทกเดอนยกเวนกมภาพนธ – เมษายน 2555 และ กมภาพนธ 2556 ในขาวระยะกลา – ออกรวง สภาพอากาศในการเกดโรค อณหภมเฉลย 25.9 – 31.1องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 62 – 83 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 0 – 446.1 มลลเมตร

โรคใบสแสด ป 2555 พบเดอนเมษายน ป 2556 พบเดอนเมษายน – มถนายน ในระยะกลา – ออกรวง สภาพอากาศในการเกดโรค อณหภมเฉลย 28.9 – 31.1 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 62 – 79 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 13.6 – 248.9 มลลเมตร

โรคขอบใบแหง ป 2555 พบเดอนพฤษภาคม – ธนวาคม ป 2556 พบเดอนมกราคม – พฤศจกายน ในระยะแตกกอ – ออกรวง สภาพอากาศในการเกดโรค อณหภมเฉลย 25.9 – 31.1 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 62 – 83 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 0 – 446.1 มลลเมตร โรคขอบใบแหงทพบในขาวกข41 ระยะแตกกอ - ออกรวง ไดแก ขาวทปลกในเดอนมนาคม – กรกฎาคม กนยายน 2555 และสงหาคม 2556 นอกนนพบในระยะออกรวง

โรคเมลดดาง ป 2555 พบเดอนพฤษภาคม – ธนวาคม ป 2556 พบเดอนมกราคม – พฤศจกายน ในระยะออกรวง สภาพอากาศในการเกดโรค อณหภมเฉลย 25.9 – 31.1 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 62 – 83 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 0 – 446.1 มลลเมตร

โรคดอกกระถน ป 2555 พบเดอนเมษายน และกนยายน – ธนวาคม ป 2556 พบเดอนกนยายน – พฤศจกายน ในระยะออกรวง สภาพอากาศในการเกดโรคอณหภมเฉลย 27.4 – 30.4 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 67 – 83 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 0 – 446.1 มลลเมตร

143


โรคเขยวเต ย ป 2555 พบเดอนพฤษภาคม ในระยะแตกกอ สภาพอากาศในการเกดโรคอณหภมเฉลย 29.6 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 73 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 232.1 มลลเมตร

โรคใบหงก ป 2555 พบเดอนเมษายน ในระยะออกรวง สภาพอากาศในการเกดโรคอณหภมเฉลย 30.4 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 67 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 27.6 มลลเมตร

ผลผลตของขาวพนธกข31 และกข41 ป 2555 – 2556 นอยกวาผลผลตตามลกษณะประจาพนธ (กข31 738-745 กโลกรม/ไร, กข41 904 กโลกรม/ไร) ยกเวนพนธกข31 ทปลกเดอนตลาคม 2555 ผลผลตขาวพนธกข31 ป 2555 เดอนเมษายน – พฤษภาคม กรกฎาคม – สงหาคม และ พฤศจกายน มากกวาผลผลตป 2556 ผลผลตขาวพนธกข31 ป 2556 เดอนมกราคม –มนาคม และมถนายน มากกวาผลผลตป 2555 ผลผลตขาวพนธกข41 ป 2555 เดอนมกราคม พฤษภาคม กรกฎาคม – สงหาคม และ พฤศจกายน มากกวาผลผลตป 2556 ผลผลตขาวพนธกข41 ป 2556 เดอนมถนายน มากกวาผลผลตป 2555 แนวโนมผลผลตขาวทงสองพนธลดลง เนองจากการทาลายของโรคและศตรขาวอนๆ ซงในป 2556 พบการระบาดของโรคขาวรนแรงกวาป 2555 อกทงพบการเขาทาลายของศตรขาวอนๆ เชน นก หน แมลง เปนตน (ตารางท 5) (ภาพท 9 และ 10) โรคสาคญทพบระบาดในป 2556 มากกวาป 2555 คอ โรคขอบใบแหงทพบเกอบทกรนเดอนปลก มกพบระบาดรนแรงในระยะออกรวง ซงสงผลกระทบทาใหเปอรเซนตการตดเมลดของขาวสวนใหญของป 2556 มแนวโนมลดลง ขาวทปลกเดอนพฤศจกายน 2556 กระทบหนาวชวงตงทองและออกรวง และพบโรคเมลดดาง

2. ตดตามสถานการณการระบาดของโรคขาวในแปลงนาเกษตรกร พนทนาชลประทาน จงหวดชยนาท และนครสวรรค

จากการตดตามสถานการณการระบาดของโรคขาว ในนาเกษตรกรเขตชลประทานจงหวดชยนาท และนครสวรรค ระหวางเดอนตลาคม 2553 – ธนวาคม 2556 พบการระบาดของโรคขาวตงแต 10 ไร ขนไป จานวน 44 แปลง รวม 741 ไร โดยในพนทจงหวดชยนาท พบการระบาดของโรคขาวพนท 10 ไร ขนไป จานวน 39 แปลง รวมเปนพนท 646 ไร (ภาพท 23) ดงน ในป 2553/2554 พบการระบาดของโรคขาวพนท 10 ไร ขนไป จานวน 6 แปลง รวม 59 ไร ไดแก โรคใบขดโปรงแสง ในขาวลกผสม Bayer กข41 และชยนาท 1 ระยะออกรวง โรคขอบใบแหง ในขาวพนธพษณโลก 2 ระยะออกรวง และโรคใบหงก ในขาวพนธกข31 ระยะแตกกอ ป 2555 พบการระบาดของโรคขาวพนท 10 ไร ขนไป จานวน 19 แปลง รวม 325 ไร ไดแก โรคถอดฝกดาบ ในขาวพนธกข31 และสพรรณบร 1 ระยะแตกกอ – ตงทอง โรคขอบใบแหงในขาวพนธชยนาท 1 กข41และกข47 ระยะออกรวง และโรคเมลดดาง ในขาวพนธกข47 ระยะออกรวง ป 2556 พบการระบาดของโรคขอบใบแหงพนท 10 ไรขนไป จานวน 14 แปลง รวม 262 ไร ในขาวพนธปทมธาน 1 กข31 กข41 และกข47 ระยะออกรวง (ตารางท 6) ซงผลจากการสารวจในระยะ 3 ปน พบวาโรคขอบใบแหงเปนโรคทมพนทการระบาดมากทสด คอ 492 ไร รองลงมา คอ โรคถอดฝกดาบ โรคเมลดดาง โรคใบขดโปรงแสง และโรคใบหงก ตามลาดบ (ตารางท 6) จงหวดนครสวรรค ในป 2553/2554 ไมพบการระบาดของโรค

144


พนท 10 ไรขนไป ในป 2555 – 2556 พบการระบาดของโรคขาวพนท 10 ไรขนไป จานวน 5 แปลง รวมเปนพนท 95 ไร (ภาพท 24 ) ป 2555 พบการระบาดของโรคขาวพนท 10 ไรขนไป จานวน 3 แปลง รวม 60 ไร ไดแก โรคดอกกระถน ในขาวพนธกข47 ระยะออกรวง และโรคขอบใบแหงในขาวพนธกข47 ระยะออกรวง ป 2556 พบการระบาดของโรคขอบใบแหงพนท 10 ไรขนไป จานวน 2 แปลง รวม 35 ไร ในขาวพนธกข41 และกข47 ระยะออกรวง ซงผลจากการสารวจในระยะ 3 ปน พบวาโรคดอกกระถนเปนโรคทมพนทการระบาดมากทสด คอ 50 ไร ในขาวพนธกข47 รองลงมา คอ โรคขอบใบแหง ในขาวพนธกข41 และกข47 (ตารางท 6) การสารวจโรคในแปลงนาเกษตรกรจงหวดชยนาท นครสวรรค และแปลงนาศนยวจยขาวชยนาท สามารถแยกเชอจากโรคขาวทสาคญ ไดแก โรคขอบใบแหง ไดเชอแบคทเรย Xanthomonas oryzae pv. oryzae (Xoo.) จานวน 39 ไอโซเลท ซงจะนาเชอทแยกไดไปศกษาความหลากหลายในโครงการจาแนกความหลากหลายของ pathotype ของเชอแบคทเรย Xoo. สาเหตโรคขอบใบแหงของขาวในภาคเหนอตอนลางตอไป แยกเชอโรคลาดบรอง ไดแก เชอรา Fusarium sp. สาเหตโรคถอดฝกดาบ จานวน 5 ไอโซเลท

สรปผลการทดลอง จากการตดตามสถานการณการระบาดของโรคขาวในนาเกษตรกรทปลกตอเนองเขตชลประทาน

จงหวดชยนาท และนครสวรรค ระหวางเดอนตลาคม 2553 – กนยายน 2556 พบการระบาดของโรคขาวตงแต 10 ไร ขนไป จานวน 44 แปลง รวม 741 ไร โดยในพนทจงหวดชยนาท พบจานวน 39 แปลง รวมเปนพนท 646 ไร ไดแก โรคใบขดโปรงแสง ในขาวลกผสม Bayer กข41 และชยนาท 1 ระยะออกรวง โรคขอบใบแหงในขาวพนธพษณโลก 2 ชยนาท 1 ปทมธาน 1 กข31 กข41และกข47 ระยะออกรวง โรคใบหงก ในขาวพนธกข31 ระยะแตกกอ โรคถอดฝกดาบ ในขาวพนธกข31 และสพรรณบร 1 ระยะแตกกอ – ตงทอง โรคเมลดดาง ในขาวพนธกข47 ระยะออกรวง ผลจากการสารวจในระยะ 3 ปน พบวาโรคขอบใบแหงเปนโรคทมพนทการระบาดมากทสด คอ 492 ไร รองลงมา คอ โรคถอดฝกดาบ โรคเมลดดาง โรคใบขดโปรงแสง และโรคใบหงก ตามลาดบ จงหวดนครสวรรค พบการระบาดของโรคพนท 10 ไรขนไปจานวน 5 แปลง รวมเปนพนท 95 ไร ไดแก โรคดอกกระถน ในขาวพนธกข47 ระยะออกรวง และโรคขอบใบแหงในขาวพนธกข41 และกข47 ระยะออกรวง ผลการสารวจในระยะ 3 ป พบวาโรคดอกกระถนเปนโรคทมพนทการระบาดมากทสด คอ 50 ไร รองลงมา คอ โรคขอบใบแหง โรคขอบใบแหงเปนโรคทสาคญมการระบาดรนแรง และทาความเสยหายในแหลงปลกขาวทสาคญทกภาคของประเทศไทย โดยเฉพาะนาในเขตชลประทาน (พยอม และคณะ, 2541) ซงนบไดวาโรคนเปนโรคทสาคญทระบาดและทาความเสยหายใหกบการผลตขาวในพนทจงหวดชยนาท และนครสวรรค อกทงยงมแนวโนมระบาดเพมขน เนองจากเกษตกรนยมปลกขาวพนธออนแอตอโรคน เชน กข41 กข47 และ กข49 เพมมากขน พนธขาวทเคยมปฏกรยาตานทานตอโรคขอบใบแหง เชน กข31 และ ปทมธาน 1 มความออนแอตอโรคนมากขน พบการระบาดของโรคทมความสาคญลาดบรอง เชน โรคดอกกระถน เมลดดาง และถอดฝกดาบรนแรงมากขน จากการตดตามสถานการณการระบาดของโรคขาว พบวาการปฏบตของเกษตรกรในแปลงนา เปนสาเหตหนงททาใหเกด

145


การระบาดของโรค เชน การปลกขาวพนธออนแอเปนพนทกวางและผนใหญ เมอสภาพแวดลอมเหมาะสม ทาใหการระบาดของโรครนแรง และทาลายเปนพนทกวางขวางขน การหวานขาวโดยใชอตราเมลดพนธสง การใชป ยไนโตรเจนในอตราสง การพนฮอรโมนเมอมการระบาดของโรคและแมลงศตรขาว เกษตรกรใชสารเคมไมถกกบชนดของโรคขาว การพนสารเคมไมถกเวลา คอ พนสารปองกนกาจดโรค หลงจากทมการระบาดรนแรง เปนตน

จากขอมลสภาพอากาศจงหวดชยนาท เปรยบเทยบขอมลป 2554 -2556 กบคาเฉลย 20 ปยอนหลง (ตารางท 7) (ขอมลจากกลมภมอากาศ สานกพฒนาอตนยมวทยา, ตดตอสวนตว) พบวาในฤดฝนอณหภมเฉลยป 2554 -2556 มแนวโนมตากวา คาเฉลย 20 ปยอนหลง 0.4 – 1.2 องศาเซลเซยส ในฤดรอนและฤดหนาว อณหภมเฉลยป 2554 -2556 มแนวโนมสงกวา คาเฉลย 20 ปยอนหลง 0.2 – 2.2 องศาเซลเซยส ยกเวนเดอนมกราคม – กมภาพนธ ธนวาคม 2555 และธนวาคม 2556 ทอณหภมตากวา 0.4 – 2.8 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ ป 2554 -2556 เกอบทกเดอนมแนวโนมสงกวา คาเฉลย 20 ปยอนหลง 1- 7 % ในฤดฝนมปรมาณฝนรวมตลอดเดอนเฉลยสงกวา คาเฉลย 20 ปยอนหลง 4 - 214 มลลเมตร (ภาพท 11 - 16) จงหวดนครสวรรค พบวาในฤดฝนอณหภมเฉลยป 2554 -2556 มแนวโนมตากวา คาเฉลย 20 ปยอนหลง 0.1 – 1.8 องศาเซลเซยส ในฤดรอนและฤดหนาว อณหภมเฉลยป 2554 -2556 มแนวโนมสงกวา คาเฉลย 20 ปยอนหลง 0.2 – 1.6 องศาเซลเซยส ยกเวนเดอนมกราคม – กมภาพนธ ธนวาคม 2555 และธนวาคม 2556 ทอณหภมตากวา 0.1 – 2.7 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ ป 2554 -2556 เกอบทกเดอนมแนวโนมสงกวา คาเฉลย 20 ปยอนหลง 1- 14 % ในฤดฝน เดอนมถนายน – สงหาคม มปรมาณฝนรวมตลอดเดอนเฉลยตากวา คาเฉลย 20 ปยอนหลง 12 - 81 มลลเมตร เดอนพฤษภาคม กรกฎาคม สงหาคม กนยายน 2555 และ กนยายน 2556 มปรมาณฝนรวมตลอดเดอนเฉลยสงกวา คาเฉลย 20 ปยอนหลง 59 – 141 มลลเมตร (ภาพท 17 - 22)

การศกษาความสมพนธระหวางการระบาดของโรคขาวกบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ ในพนทนาชลประทานจงหวดชยนาท และนครสวรรค โดยปลกขาวพนธกข31 และ กข41 ดวยวธปกดาทกเดอนตลอดทงป ตงแตเดอนมกราคม 2555 - ธนวาคม 2556 สารวจโรคขาวในระยะกลา แตกกอ และออกรวง การทดลองนปลกขาวได 22 รน เนองจากนาทวมแปลงเดอนกนยายน – ตลาคม 2556 ทาใหปกดาขาวไมได จากการทดลอง พบโรคขาวทกรนเดอนปลก โรคทพบในขาวทงสองพนธ ไดแก โรคขอบใบแหง ใบจดสนาตาล ใบขดสนาตาล เมลดดาง ดอกกระถน ใบสแสด เขยวเตย และใบหงก โรคทสาคญ (major disease) ไดแก โรคขอบใบแหง พบเกอบทกเดอนในระยะแตกกอ – ออกรวง พบระบาดรนแรงในเดอนสงหาคม – ธนวาคม สอดคลองกบการรายงานของวชตและคณะ (2553) ซงกลาววาการแพรระบาดของโรคขอบใบแหงจะแพรไปกบนา ในสภาพแวดลอมทมความชนสง สภาพฝนตก ลมแรงจะทาใหโรคนระบาดมากขน ซงพนธกข41 ระบาดรนแรงกวากข31 สอดคลองกบการสารวจแปลงนาเกษตรกรเขตชลประทานจงหวดชยนาทและนครสวรรค ทพบโรคนระบาดพนท 10 ไรขนไปในขาวพนธพษณโลก 2 ชยนาท 1 ปทมธาน 1 กข31 กข41และกข47 ความรนแรง 15 – 90 เปอรเซนต นบวาโรคขอบใบแหงเปนโรคสาคญ ททาความเสยหายใหกบการผลตขาว

146


ในพนท 2 จงหวดนมากทสด สภาพอากาศในการเกดโรค อณหภมเฉลย 25.9 – 31.1 องศาเซลเซยส ซงอณหภมเฉลยในการเกดโรคสงกวาการรายงานของ Ou (1985) ทอณหภมเฉลย 25– 30 องศาเซลเซยส ปรมาณนาฝนรวม 0 – 446.1 มลลเมตร ความชนสมพทธเฉลย 62 – 83 เปอรเซนต พบการระบาดของโรคขอบใบแหงเกอบทงปในขาวพนธออนแอ เมอพจารณาขอมลสภาพภมอากาศพบวาป 2554 – 2556 ความชนสมพทธเฉลยในแตละดอน มแนวโนมสงกวาขอมล 20 ป ยอนหลง (พ.ศ.2534 - 2553) 1 - 14 เปอรเซนต ทาใหความชนในอากาศสงเหมาะแกการระบาดและเกดโรคน โรคทมความสาคญลาดบรอง ทพบทกระยะการเจรญเตบโต ไดแก โรคใบจดสนาตาล ใบขดสนาตาล ระยะออกรวง คอ โรคเมลดดาง พบทกเดอน สภาพอากาศในการเกดโรคทง 3 น คอ อณหภมเฉลย 25.9 – 31.1 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 62 – 83 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 0 – 446.1 มลลเมตร โรคดอกกระถน พบเดอนเมษายน มถนายน และกนยายน – ธนวาคม สภาพอากาศในการเกดโรค อณหภมเฉลย 27.4 – 30.4 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธเฉลย 67 – 83 เปอรเซนต ปรมาณนาฝนรวม 0 – 446.1 มลลเมตร พบโรคไวรส ไดแก โรคใบหงก เขยวเตย และใบสแสด เมอมการระบาดของแมลงศตรขาว ซงพนธกข31ถกทาลายมากกวากข41 พบวาโรคทมความสาคญลาดบรองมแนวโนมการระบาดมากขน สอดคลองกบการสารวจแปลงนาเกษตรกร ไดแก โรคเมลดดาง และดอกกระถน นอกจากนยงพบโรคถอดฝกดาบในพนทจงหวดชยนาท ซงเดมเปนโรคทพบระบาดอยางตอเนองในภาคเหนอตอนบน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และพบประปรายในภาคกลาง (สมคด, 2532) เนองจากปจจบนเกษตรกรสวนใหญซอเมลดพนธขาวทไมไดคณภาพ และมโรคนปนเปอนมาปลก ดวยการปฏบตของเกษตรกรทมการทานาอยางตอเนองไมมการพกดน และการเปลยนแปลงของภมอากาศ จากการทดลองสามารถนาขอมลทไดไปวางแผนการจดการโรคขาวใหทนเหตการณ และมประสทธภาพดยงขน เพอเตรยมรบมอกบการระบาดของโรคขาวในสภาพภมอากาศทเปลยนแปลง และจดทาขอควรระวงโรคขาวในการปลกขาวแตละเดอน เพอเผยแพรสเกษตรกรตอไป

ค าขอบคณ ขอขอบคณ สถานอตนยมวทยาชยนาท สถานอต นยมวทยาชยนาท และกรมอตนยมวทยา

ทเออเฟอขอมลสภาพภมอากาศ และใหคาปรกษาแนะนาสาหรบการวจยในครงน ขอขอบคณ คณชยรตน จนทรหน นกวชาการเกษตรชานาญการ ศนยวจยขาวชยนาท ทเออเฟอขอมลแมลงจากกบดกแสงไฟ

147


เอกสารอางอง ชนสรณ กลนมณ เสาวนย ศรบว และอจฉราพร ณ ลาปาง เนนพลบ. 2556. การเปลยนแปลงของสภาพ

ภมอากาศและการระบาดของโรคขาวในนาชลประทานทปลกตอเนอง ในจงหวดพทลง สงขลา และนครศรธรรมราช. หนา 235 - 250. ใน : การประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว ครงท 30 พ.ศ. 2556 วนท 5 – 7 มถนายน 2556 ณ โรงแรมมารวย การเดน กรงเทพฯ.

ดวงกมล บญชวย อนรรฆพล บญชวย ดวงพร วธรจตต และ เสนห คชรตน. 2555. การลดระดบความรนแรงของโรคขอบใบแหงของขาวโดยวธผสมผสาน. หนา 7. ใน : เอกสารประกอบการสมมนาวชาการกลมศนยวจยขาวภาคเหนอตอนบนและภาคเหนอตอนลางประจาป 2555 วนท 25-26 เมษายน 2555 ณ โรงแรมทอปแลนด พษณโลก.

ดวงกมล บญชวย อนรรฆพล บญชวย และดวงพร วธรจตต. 2556. สถานการณการระบาดของโรคขาวในเขตนาชลประทานทปลกตอเนอง จงหวดชยนาท และนครสวรรค . หนา 310-311. ใน : การประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว ครงท 30 พ.ศ. 2556 วนท 5–7 มถนายน 2556 ณ โรงแรมมารวย การเดน กรงเทพฯ.

พยอม ศรจาปา สมาน คามา ธวทชย พรหมรกษา จรพงศ ใจรนทร และกจตพงษ เพงรตน. 2541. ผลการสารวจและประเมนผลโรค แมลงและสตวศตรขาวในสภาพแปลงนาขาวนาฝนเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนลาง ประเทศไทย. รายงานผลการสารวจโรค แมลงและสตวศตรขาวในนานาฝน กนยายน 2540. ศนยวจยขาวอบลราชธาน. 9 หนา.

พนศกด เมฆวฒนากาญจน สมาน คามา และธวทชย พรหมรกษา. 2543. การประเมนความหลากหลายของเชอราสาเหตโรคไหมขาว. หนา 44. ใน : เอกสารประกอบการประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว ประจาป 2543. 14-17 มนาคม 2543 ณ โรงแรมตรงพลาซา จงหวดตรง.

วรรณพรรณ จนลาภา. 2552. เครอขายเกษตรกรเพอตดตามการระบาดของโรคและแมลงศตรขาว. หนา 355 - 365. ใน : เอกสารประกอบการประชมวชาการขาวและธญพชเมองหนาว ประจาป 2552. 9-11 มนาคม 2552 ณ โรงแรมซบรซ จอมเทยนรสอรท พทยา จงหวดชลบร.

วชต ศรสนธนะ วชชดา รตนากาญจน รศม ฐตเกยรตพงศ และ วนพร เขมมกด. 2553. โรคขาวทสาคญในประเทศไทย : การวนจฉย การสม และการประเมนความรนแรงของโรค. กลมวชาการ สานกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

สมคด ดสถาพร. 2532. ชาวนาปราบโรคขาว. กองโรคพชและจลชววทยา กรมวชาการเกษตร. 116 หนา. Ou, S.H. 1985. Rice disease 2nded. Department of Plant Pathology University of Wisconsin

Madison, Wisconsin USA.

148


ตารางท 1 ประเมนการเกดโรค (%incidence) และความรนแรงของโรค (%severity) ทพบในขาวพนธกข31 ระยะกลา – ออกรวง ณ แปลงนาศนยวจยขาวชยนาท ระหวางเดอนมกราคม 2555 – ธนวาคม 2556

หมายเหต : เดอนกนยายน – ตลาคม 2556 นาทวมปกดาไมได เดอนพฤศจกายน 2556 สารวจโรคในระยะกลาไมไดเนองจากนาทวมเกอบมดยอดขาว

%I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S

ม.ค.55 0.47 0.53 0.00 0.00 0.00 0.00 0.20 0.20 0.00 0.00 42.67 100.00 0.00 0.00 0.00 0.00 1.50 0.23 0.00 0.00 28.00 100.00 0.17 100.00 0.67 100.00 0.00 0.00 0.00 0.00 11.00 2.37

ก.พ.55 5.50 0.22 0.00 0.00 0.00 0.00 34.33 1.00 2.00 0.10 57.67 100.00 0.00 0.00 0.00 0.00 35.33 5.55 0.00 0.00 58.83 100.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 4.42 0.97 0.00 0.00

ม.ค.55 7.50 1.22 0.00 0.00 3.33 100.00 34.33 1.00 57.67 0.00 9.50 100.00 0.83 100.00 0.00 0.00 19.83 0.92 1.20 25.00 27.33 100.00 3.00 100.00 0.00 0.00 0.00 0.00 14.83 2.65 0.00 0.00

เม.ย.55 11.67 0.50 1.67 0.17 0.00 0.00 9.83 0.68 17.83 1.03 17.50 100.00 0.00 0.00 0.00 0.00 19.83 0.92 9.50 1.20 27.33 100.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 14.83 2.65 0.00 0.00

พ.ค.55 3.83 0.35 0.00 0.00 0.83 0.00 8.67 0.40 4.67 0.28 0.83 100.00 0.00 0.00 0.00 0.00 39.00 0.95 1.67 0.08 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 2.33 0.97 0.00 0.00

ม.ย.55 2.00 0.17 0.00 0.00 0.00 0.00 21.00 1.00 43.33 1.32 0.50 0.18 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 21.58 4.92 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 6.00 4.77 19.83 2.27 0.67 0.03

ก.ค.55 2.83 0.32 0.00 0.00 0.00 0.00 3.33 0.63 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 4.67 0.42 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 1.17 0.75 2.17 0.15 0.83 0.07

ส.ค.55 1.50 0.08 0.00 0.00 0.00 0.00 2.00 0.33 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 6.50 1.28 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 3.00 2.18 8.00 2.38 2.18 0.55

ก.ย.55 41.00 1.00 2.83 0.15 0.00 0.00 8.00 0.32 37.00 3.07 0.00 0.00 0.00 0.00 2.33 2.92 0.00 0.00 10.17 0.57 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 1.00 2.00 6.67 0.38 0.33 0.03

ต.ค.55 9.33 0.58 4.50 0.28 0.00 0.00 26.83 1.43 13.00 0.55 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 29.67 0.93 61.67 3.22 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 3.17 7.08 21.83 1.22 0.00 0.00

พ.ย.55 5.17 0.53 3.50 0.32 0.00 0.00 43.00 1.00 1.17 0.05 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 35.17 8.07 10.08 0.78 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 9.83 5.73 20.50 2.30 0.00 0.00

ธ.ค.55 12.33 0.52 0.00 0.00 0.00 0.00 100.00 10.83 1.35 0.28 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 100.00 22.33 25.83 0.80 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.83 1.67 37.00 1.73 0.00 0.00

ม.ค.56 10.50 0.48 0.00 0.00 0.00 0.00 100.00 11.00 4.83 0.30 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 100.00 5.33 38.67 1.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.67 0.67 38.00 1.93 0.00 0.00

ก.พ.56 17.17 0.68 1.50 0.08 0.00 0.00 100.00 5.00 6.50 0.04 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 100.00 1.00 4.33 0.20 4.67 16.67 0.00 0.00 0.00 0.00 2.67 5.58 30.83 3.58 0.00 0.00

ม.ค.56 16.00 0.90 1.33 0.10 0.33 100.00 21.83 0.16 1.00 0.01 0.67 100.00 0.00 0.00 0.00 0.00 104.67 2.88 99.17 15.33 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 63.00 32.08 95.50 13.75 0.00 0.00

เม.ย.56 11.67 0.07 1.33 0.01 0.00 0.00 100.00 5.00 6.33 0.08 1.50 100.00 0.00 0.00 0.00 0.00 100.00 9.75 100.00 23.17 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 27.33 9.75 0.00 0.00

พ.ค.56 5.17 0.04 12.50 0.06 0.00 0.00 8.50 0.05 47.67 3.80 0.17 100.00 0.00 0.00 0.00 0.00 38.50 1.07 99.67 13.25 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 50.17 43.75 12.67 1.12 0.00 0.00

ม.ย.56 3.00 0.11 10.85 0.06 0.00 0.00 8.83 0.95 19.17 1.17 1.00 100.00 0.00 0.00 0.00 0.00 7.83 0.30 100.00 49.17 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 19.33 10.25 49.33 3.08 2.17 0.18

ก.ค.56 4.17 0.04 0.17 0.01 0.00 0.00 3.02 0.22 100.00 20.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 7.83 0.30 100.00 49.17 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 56.50 14.00 55.50 13.58 2.33 0.13

ส.ค.56 6.83 0.54 2.00 0.01 0.00 0.00 15.00 0.55 100.00 0.01 0.00 0.00 0.00 0.00 15.50 7.67 65.17 1.27 100.00 14.33 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 60.83 23.67 99.50 20.50 1.50 0.15

พ.ย.56 - - - - - - 100.00 9.92 32.17 0.83 0.00 0.00 0.00 0.00 3.17 1.33 100.00 5.50 100.00 9.42 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 100.00 42.08 99.00 9.58 0.00 0.00

ธ.ค.56 53.50 0.53 54.83 0.01 0.00 0.00 100.00 4.47 6.50 0.01 1.00 100.00 0.00 0.00 0.00 0.00 100.00 5.00 68.67 1.27 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 16.50 8.50 44.00 2.53 0.00 0.00

ระยะออกรวง

ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด เขยวเตย ใบหงก ขอบใบแหง เมลดดาง ดอกกระถนเขยวเตย ขอบใบแหง

ระยะแตกกอ

ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสดเดอน

ปลก

ระยะกลา

ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด

149


ตารางท 2 ประเมนการเกดโรค (%incidence) และความรนแรงของโรค (%severity) ทพบในขาวพนธกข41 ระยะกลา – ออกรวง ณ แปลงนาศนยวจยขาวชยนาท ระหวางเดอนมกราคม 2555 – ธนวาคม 2556


%I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S %I %S

ม.ค.55 0.50 0.13 0.00 0.00 0.00 0.00 0.18 0.12 0.00 0.00 0.00 100.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.33 0.10 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.50 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 42.50 9.22

ก.พ.55 5.00 0.23 0.00 0.00 0.00 0.00 22.83 0.90 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 26.17 3.60 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 29.67 12.00 0.00 0.00

ม.ค.55 13.17 0.67 0.00 0.00 2.17 100.00 22.83 0.90 26.83 0.00 0.00 0.00 1.17 100.00 1.00 0.92 4.83 0.25 0.00 0.83 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 6.25 6.25 67.50 7.83 0.00 0.00

เม.ย.55 7.17 0.32 0.17 0.02 0.00 0.00 7.17 0.32 0.17 0.02 0.00 0.00 0.00 0.00 13.83 5.58 4.83 0.25 0.83 0.13 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 34.67 9.00 67.50 7.83 0.00 0.00

พ.ค.55 1.17 0.12 0.00 0.00 0.00 0.00 7.00 0.35 1.00 0.07 0.00 0.00 0.00 0.00 8.83 12.83 9.67 0.80 6.00 0.38 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 12.75 18.08 5.50 1.50 0.00 0.00

ม.ย.55 1.33 0.13 0.00 0.00 0.00 0.00 46.50 0.98 11.33 0.60 0.00 0.00 0.00 0.00 5.83 4.92 8.05 0.62 1.33 0.13 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 8.50 10.92 32.67 4.87 2.83 0.18

ก.ค.55 1.50 0.15 0.00 0.00 0.00 0.00 1.17 0.52 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 4.67 2.42 1.17 0.52 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 28.67 12.50 11.00 1.08 1.83 0.32

ส.ค.55 2.67 0.60 0.00 0.00 0.00 0.00 3.33 0.25 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 11.33 1.97 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 18.25 14.33 20.33 4.00 3.67 0.28

ก.ย.55 37.33 1.00 5.83 0.28 0.00 0.00 6.00 0.55 13.67 1.43 0.00 0.00 0.00 0.00 4.33 3.75 0.00 0.00 16.33 1.73 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 13.00 18.08 9.83 1.02 0.17 0.02

ต.ค.55 12.67 0.62 2.83 0.13 0.00 0.00 15.50 1.43 6.83 0.55 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 30.17 0.87 43.67 2.57 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 5.00 12.08 6.67 0.65 0.00 0.00

พ.ย.55 3.33 0.35 4.50 0.37 0.00 0.00 39.83 1.00 2.33 0.12 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 26.50 1.27 7.67 0.48 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 10.67 11.10 18.33 3.18 0.00 0.00

ธ.ค.55 13.67 0.57 0.00 0.00 0.00 0.00 100.00 8.75 0.17 0.02 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 100.00 23.92 2.50 0.17 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 9.50 12.25 59.50 4.73 0.00 0.00

ม.ค.56 13.00 0.57 0.00 0.00 0.00 0.00 100.00 12.75 2.17 0.15 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 100.00 6.25 17.00 0.55 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 33.00 17.25 31.67 1.87 0.00 0.00

ก.พ.56 29.17 0.93 0.50 0.00 0.00 0.00 100.00 5.00 1.17 4.58 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 98.67 4.48 1.33 0.05 2.00 12.50 0.00 0.00 0.00 0.00 17.00 26.92 51.00 6.00 0.00 0.00

ม.ค.56 22.33 1.00 0.00 0.00 3.00 100.00 44.17 1.06 2.17 0.02 2.50 100.00 0.00 0.00 0.67 1.00 91.00 5.48 100.00 4.98 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 68.83 30.58 93.83 12.42 0.00 0.00

เม.ย.56 21.00 0.10 0.00 0.00 0.00 0.00 26.50 1.03 0.85 0.01 0.83 100.00 0.00 0.00 0.00 0.00 100.00 18.17 100.00 21.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 79.00 38.58 20.33 6.75 0.00 0.00

พ.ค.56 9.67 0.07 4.33 0.02 0.00 0.00 7.67 0.04 42.83 3.42 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 30.67 1.07 100.00 6.58 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 63.33 48.25 17.33 1.38 0.00 0.00

ม.ย.56 9.83 0.05 5.83 0.08 0.00 0.00 16.67 1.10 9.17 1.07 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 8.50 0.32 100.00 49.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 23.33 23.08 48.33 1.95 1.33 0.13

ก.ค.56 3.33 0.03 0.00 0.00 0.00 0.00 4.17 0.24 100.00 19.08 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 8.50 0.32 100.00 49.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 90.00 50.00 56.50 14.00 5.67 1.12

ส.ค.56 5.00 0.38 1.00 0.10 0.00 0.00 18.50 0.57 100.00 0.01 0.00 0.00 0.00 0.00 98.50 50.50 52.33 1.00 100.00 23.58 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 98.00 49.25 96.67 20.17 4.50 0.58

พ.ย.56 - - - - - - 100.00 4.88 40.00 1.00 0.00 0.00 0.00 0.00 5.33 3.17 100.00 6.82 100.00 11.17 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 100.00 49.67 98.67 17.42 0.00 0.00

ธ.ค.56 55.00 1.00 12.67 0.43 0.00 0.00 98.50 2.00 6.67 0.01 1.00 100.00 0.00 0.00 0.00 0.00 100.00 5.00 47.83 0.83 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 91.00 35.67 100.00 21.42 0.00 0.00

ใบหงก ขอบใบแหง เมลดดาง ดอกกระถนเขยวเตย ขอบใบแหง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด เขยวเตยเดอนปลก

ระยะกลา ระยะแตกกอ ระยะออกรวง

ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด

150


ตารางท 3 สภาพภมอากาศ และผลการสารวจโรคขาวของรนเดอนปลกมกราคม 2555 – ธนวาคม 2555 ในระยะกลา – ออกรวง ณ แปลงนาศนยวจยขาวชยนาท

พนธกข31 พนธกข41อณหภม

(oc)

ความชน

สมพทธ(%)

ปรมาณน าฝน

รวม (มม.)

ม.ค.55 ก.พ.55 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบจดสน าตาล 27.7 74 2.6

ม.ค.55 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบจดสน าตาล 29.3 68 13.4

เม.ย.55 ระยะออกรวง ใบจดสน าตาล ใบสแสด เขยวเตย ใบหงก ดอกกระถน ใบจดสน าตาล ใบหงก ดอกกระถน 30.4 67 27.6

ก.พ.55 ม.ค.55 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบจดสน าตาล 29.3 68 13.4

เม.ย.55 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด ใบจดสน าตาล 30.4 67 27.6

พ.ค.55 ระยะออกรวง ใบจดสน าตาล ใบสแสด เมลดดาง ใบจดสน าตาล เมลดดาง 29.6 73 232.1

ม.ค.55 ม.ค.55 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบสแสด ใบจดสน าตาล ใบสแสด 30.4 67 27.6

เม.ย.55 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด เขยวเตย ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล เขยวเตย ขอบใบแหง 29.6 73 232.1

พ.ค.55 ระยะออกรวง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด เขยวเตย ดอกกระถน ใบจดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง 28.5 75 90.5

เม.ย.55 พ.ค.55 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล 29.6 73 232.1

ม.ย.55 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง 28.5 75 90.5

ก.ค.55 ระยะออกรวง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด เมลดดาง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง 28.1 76 105.5

พ.ค.55 ม.ย.55 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบสแสด ใบจดสน าตาล 28.5 75 90.5

ก.ค.55 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง 28.1 76 105.5

ส.ค.55 ระยะออกรวง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล เมลดดาง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง 28.2 73 84.3

ม.ย.55 ก.ค.55 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบจดสน าตาล 28.1 76 105.5

ส.ค.55 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง 28.2 73 84.3

ก.ย.55 ระยะออกรวง ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง ดอกกระถน ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง ดอกกระถน 28 79 365.1

ก.ค.55 ส.ค.55 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบจดสน าตาล 28.2 73 84.3

ก.ย.55 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบจดสน าตาล ขอบใบแหง 28 79 365.1

ต.ค.55 ระยะออกรวง ใบจดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง ดอกกระถน ใบจดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง ดอกกระถน 28.5 76 128.5

ส.ค.55 ก.ย.55 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบจดสน าตาล 28 79 365.1

ต.ค.55 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบจดสน าตาล 28.5 76 128.5

พ.ย.55 ระยะออกรวง ใบจดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง ดอกกระถน ใบจดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง ดอกกระถน 28.7 74 27.4

ก.ย.55 ต.ค.55 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล 28.5 76 128.5

พ.ย.55 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง 28.7 74 27.4

ธ.ค.55 ระยะออกรวง ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง ดอกกระถน ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง ดอกกระถน 27.6 71 0.0

ต.ค.55 พ.ย.55 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล 28.7 74 27.4

ธ.ค.55 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล 27.6 71 0.0

ม.ค.56 ระยะออกรวง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง 25.9 71 15.2

พ.ย.55 ธ.ค.55 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล 27.6 71 0

ม.ค.56 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล 25.9 71 15.2

ก.พ.56 ระยะออกรวง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง 28.5 70 0.0

ธ.ค.55 ม.ค.56 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบจดสน าตาล 25.9 71 15.2

ก.พ.56 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล 28.5 70 0.0


เดอน

ปลก

เดอน

ส ารวจ

ระยะการ

เจรญเตบโต

โรคขาว/แมลงศตรขาวทพบ สภาพภมอากาศ (เฉลย)

151


ตารางท 4 สภาพภมอากาศ และผลการสารวจโรคขาวของรนเดอนปลกมกราคม 2556 – ธนวาคม 2556 ในระยะกลา – ออกรวง ณ แปลงนาศนยวจยขาวชยนาท


พนธกข31 พนธกข41อณหภม

(oc)

ความชน

สมพทธ(%)


รวม (มม.)

ม.ค.56 ก.พ.56 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบจดสน าตาล 28.5 70 0.0

ม.ค.56 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล 29.9 65 13.3

เม.ย.56 ระยะออกรวง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง 31.1 62 13.6

ก.พ.56 ม.ค.56 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล 29.9 65 13.3

เม.ย.56 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล 31.1 62 13.6

พ.ค.56 ระยะออกรวง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด ขอบใบแหง เมลดดาง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด ขอบใบแหง เมลดดาง 31.1 69 171

ม.ค.56 เม.ย.56 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด ใบจดสน าตาล ใบสแสด 31.1 62 13.6

พ.ค.56 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด ขอบใบแหง 31.1 69 171

ม.ย.56 ระยะออกรวง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง 28.9 79 248.9

พ.ค.56 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบจดสน าตาล 31.1 69 171

เม.ย.56 ม.ย.56 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด/บว หนอนกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด/ หนอนกอ 28.9 79 248.9

ก.ค.56 ระยะออกรวง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล เมลดดาง จดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง 28 80 110

ม.ย.56 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล 28.9 79 248.9

พ.ค.56 ก.ค.56 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด/บว หนอนกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล/ หนอนกอ 28 80 110

ส.ค.56 ระยะออกรวง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง 28.2 79 120.3

ก.ค.56 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล 28 80 110

ม.ย.56 ส.ค.56 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด/บว หนอนกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล/บว หนอนกอ 28.2 79 120.3

ก.ย.56 ระยะออกรวง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง 27.4 83 446.1

ก.ค.56 ส.ค.56 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบจดสน าตาล 28.2 79 120.3

ก.ย.56 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล/บว หนอนกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล/บว หนอนกอ 27.4 83 446.1

ต.ค.56 ระยะออกรวง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง 27.9 77 121.4

ส.ค.56 ก.ย.56 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล 27.4 83 446.1

ต.ค.56 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง/ หนอนกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง/ หนอนกอ 27.9 77 121.4

พ.ย.56 ระยะออกรวง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง 27.5 74 14.2

พ.ย.56 ธ.ค.56 ระยะกลา ส ารวจโรคไมไดเนองจากน าทวมเกอบมดยอดขาว ส ารวจโรคไมไดเนองจากน าทวมเกอบมดยอดขาว 22.6 71 1.8

ม.ค.57 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง 23.4 59 0.0

ก.พ.57 ระยะออกรวง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ขอบใบแหง เมลดดาง 27.0 68 0.0

ธ.ค.56 ม.ค.57 ระยะกลา ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล 23.4 59 0.0

ก.พ.57 ระยะแตกกอ ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด ใบจดสน าตาล ใบขดสน าตาล ใบสแสด 27.0 68 0.0


เดอน

ปลก

เดอน

ส ารวจ

ระยะการ

เจรญเตบโต

โรคขาว/แมลงศตรขาวทพบ สภาพภมอากาศ (เฉลย)

152


ตารางท 5 เปรยบเทยบองคประกอบผลผลต และผลผลต ระหวางขาวพนธกข31 และ กข41 ทปลกในเดอน มกราคม 2555 – พฤศจกายน 2556 สภาพแปลงนาศนยวจยขาวชยนาท

หมายเหต : เดอนกนยายน – ตลาคม 2556 นาทวมปกดาไมได เดอนธนวาคม 2556 ยงไมเกบเกยวผลผลต

%การตดเมลด นน.1,000เมลด ผลผลต %การตดเมลด นน.1,000เมลด ผลผลต

(10 รวง) (กรม) (กก./ไร) (10 รวง) (กรม) (กก./ไร)

ม.ค.55 14 77.45 25.67 556 15 84.4 25.67 875

ก.พ.55 12 72.07 28.03 526 13 82.47 24.6 728

ม.ค.55 15 80.06 28.33 537 14 84.41 24.37 662

เม.ย.55 14 81.92 28.17 658 15 78.77 26.97 617

พ.ค.55 14 79.23 25.6 661 15 80.28 24.73 642

ม.ย.55 14 70.6 30.74 553 15 74.44 29.05 539

ก.ค.55 12 79.98 28.30 605 12 75.41 26.77 584

ส.ค.55 12 79.02 29.30 568 13 81.4 26.80 627

ก.ย.55 16 80.77 29.30 588 16 76.70 28.00 604

ต.ค.55 11 89.19 36.89 783 12 81.7 34.93 640

พ.ย.55 13 80.09 34.39 604 13 77.49 34.26 508

ธ.ค.55 14 78.95 31.89 576 14 74.96 30.16 476 นก/หนเขาท าลาย

ม.ค.56 15 75.80 28.18 623 15 75.67 27.00 653

ก.พ.56 17 69.93 28.13 538 15 66.57 26.87 550 นก/หนเขาท าลาย

ม.ค.56 19 74.52 27.63 585 16 64.19 26.60 606

เม.ย.56 20 80.02 28.40 491 18 79.89 25.47 421 หนอนกอ/บว/นกเขาท าลาย

พ.ค.56 14 71.59 27.03 497 14 63.09 25.37 452 หนอนกอ/บว/นกเขาท าลาย

ม.ย.56 14 78.49 29.73 627 12 78.92 28.30 566 หนอนกอ/บวเขาท าลาย

ก.ค.56 15 81.56 29.53 351 14 80.41 29.37 395หอยเชอร/หนอนกอ/บวเขาท าลาย/

น าทวมขาวระยะตงทอง

ส.ค.56 15 74.16 28.97 444 14 76.56 28.10 398หอยเชอร/หนอนกอ/บวเขาท าลาย/

น าทวมขาวระยะตงทอง

พ.ย.56 21 82.86 27.93 523 21 69.36 26.03 481น าทวมระยะกลา / นก/หนเขาท าลาย/

ขาวกระทบหนาว

จ านวน

รวง/กอ

กข41

หมายเหตจ านวน

รวง/กอ

รนปลก

กข31

153


ตารางท 6 การสารวจโรคขาวในแปลงนาเกษตรกรพนทนาชลประทานจงหวดชยนาทและนครสวรรค ป 2553 – 2556

ขอมลสภาพอากาศจากสถานอตนยมวทยาชยนาท และ สถานอตนยมวทยานครสวรรค และ กรมอตนยมวทยา

โรค พนธขาว พนท(ไร) เดอน/ปทพบ ระยะความ

รนแรง (%)

อณหภม

เฉลย(°c)

ความชน

สมพทธเฉลย(%)


รวม (มม.)สถานทส ารวจ

จงหวดชยนาท

ป 2553/2554

- โรคใบขดโปรงแสง - ขาวลกผสมBayer 11 พ.ย.53 ออกรวง 35 26.8 69 1 - ต.สรรพยา อ.สรรพยา

- กข41 8 พ.ย.53 ออกรวง 13 (แปลงใกลกน)

- ชยนาท 1 5 พ.ย.53 ออกรวง 51- โรคขอบใบแหง - พษณโลก 2 19 พ.ย.53 ออกรวง 61 - 64 26.8 69 1 - ต.เสอโฮก อ.เมอง- โรคใบหงก - กข31 16 ม.ค.54 แตกกอ 100 24.5 65 0.2 - ต.เสอโฮก อ.เมอง

ป 2555

- โรคถอดฝกดาบ - กข31 30 ม.ค. แตกกอ 100 26.4 68 0.8 - อ.หนคา

- สพรรณบร 1 52 - - - - - - อ.สรรคบร, อ.เมอง

ม.ค. ตงทอง 29.3 74 13.4

- โรคขอบใบแหง - ชยนาท 1 10 ม.ย. ออกรวง 30 28.1 73 84.3 - อ.หนคา

- กข41 66 - 25-50 - - - - อ.หนคา

- กข47 135 ส.ค. 15-50 28.5 76 105.5 - อ.วดสงห, อ.หนคา,อ.เมอง

- โรคเมลดดาง - กข47 32 ม.ย. ออกรวง 50 28.5 75 90.5 - อ.สรรคบร

ป 2556

- โรคขอบใบแหง - ปทมธาน 1 28 ก.พ. ออกรวง 50-70 27.4 70 0 - ม.6 ต.ตลก อ.สรรพยา

- กข41 71 และ 60-80 - - - - ม.8 ต.ตลก อ.สรรพยา

- กข47 148 ก.ย 30-90 28.5 83 446.1 - ม.8 ต.ตลก อ.สรรพยา

- ต.ทาชย อ.เมอง

- กข31 15 50 - ม.10 ต.ตลก อ.สรรพยา

ป 2553/2554

ป 2555

- โรคดอกกระถน - กข47 50 ส.ค. ออกรวง 25 28.4 77 109.3 - อ.ตาคล

- โรคขอบใบแหง - กข47 10 ส.ค. ออกรวง 10 28.4 77 109.3 - อ.เมอง

ป 2556

- โรคขอบใบแหง - กข41 15 ก.พ. ออกรวง 15 28.8 69 0.2 - อ.เกาเลยว

- กข47 20 90

ไมพบการระบาดของโรคพนท 10 ไรขนไป

จงหวดนครสวรรค

154


ตารางท 7 ขอมลสภาพภมอากาศ จงหวดชยนาท ป 2554 – 2556 เทยบกบคาเฉลย 20 ป (2534 – 2553)

ตารางท 8 ขอมลสภาพภมอากาศ จงหวดนครสวรรค ป 2554 - 2556 เทยบกบคาเฉลย 20 ป (2534 – 2553)

ป สภาพภมอากาศ เฉลยรายเดอน ม .ค. ก .พ. ม .ค. เม .ย. พ .ค. ม .ย. ก .ค. ส .ค. ก .ย. ต .ค. พ .ย. ธ .ค.

2554 อณหภม (oc) 24.5 27.1 26.1 28.7 28.8 28.5 27.9 27.7 27.7 28.1 28 24.7 ความชนสมพทธ (%) 65 73 75 75 76 77 80 81 81 76 66 63 ปรมาณนาฝน(มม.) 0.2 0.6 77 70.1 178.6 171.3 190.2 109.6 264.8 143.8 0 0

2555 อณหภม (oc) 26.4 27.7 29.3 30.4 29.6 28.5 28.1 28.2 28 28.5 28.7 27.6 ความชนสมพทธ (%) 73 74 68 67 73 75 76 73 79 76 74 71 ปรมาณนาฝน(มม.) 0.8 2.6 13.4 27.6 232.1 90.5 105.5 84.3 365.1 128.5 27.4 0

2556 อณหภม (oc) 25.9 28.5 29.9 31.1 31.1 28.9 28 28.2 27.4 27.9 27.5 22.6 ความชนสมพทธ (%) 71 70 65 62 69 79 80 79 83 77 74 71 ปรมาณนาฝน(มม.) 15.2 0 13.3 13.6 171 248.9 110 120.3 446.1 121.4 14.2 1.8

2557 อณหภม (oc) 23.4 27 2 ความชนสมพทธ (%) 59 68 62 ปรมาณนาฝน(มม.) 0 0 0

คาเฉลย 20 ป (2534-2553)

อณหภม (oc) 25.7 27.5 29.3 30.7 30.0 29.5 29.0 28.8 28.4 28.1 26.9 25.4 ความชนสมพทธ (%) 67 67 68 68 72 74 73 75 78 76 70 66 ปรมาณนาฝน(มม.) 3.8 11.3 23.0 62.4 143.1 110.3 105.8 131.0 231.7 152.6 20.7 5.3

ป สภาพภมอากาศ เฉลยรายเดอน ม .ค. ก .พ. ม .ค. เม .ย. พ .ค. ม .ย. ก .ค. ส .ค. ก .ย. ต .ค. พ .ย. ธ .ค.

2554 อณหภม (oc) 24.2 27.6 26.4 29.3 28.8 28.8 28.2 28.2 27.9 27.6 27.1 24.4 ความชนสมพทธ (%) 68 70 76 75 81 78 83 82 86 83 76 71 ปรมาณนาฝน(มม.) 0 33.2 100.7 146.6 297.6 83.8 210.1 292.2 210.9 142.3 24.9 4.7

2555 อณหภม (oc) 26.7 28.6 30.4 31.5 29.9 29 28.5 28.4 28 28.3 28.2 27 ความชนสมพทธ (%) 75 70 64 64 74 76 78 77 85 80 81 75 ปรมาณนาฝน(มม.) 23 0.6 19.1 49.6 163.8 91.7 119.1 109.3 318.3 164.6 56.7 2.9

2556 อณหภม (oc) 25.9 28.8 30.3 31.8 31.1 29.3 28.6 28.9 27.8 27.9 27.7 22.7 ความชนสมพทธ (%) 71 69 66 64 70 79 79 77 85 80 76 72 ปรมาณนาฝน(มม.) 7.6 0.2 67.2 63.2 130.2 135.8 81.3 84 376.6 89.1 15.6 0

คาเฉลย 20 ป (2534-2553)

อณหภม (oc) 26.0 28.3 30.6 31.8 30.6 29.9 29.4 29.0 28.6 28.2 26.9 25.4 ความชนสมพทธ (%) 66 63 62 64 73 75 76 79 83 81 74 69 ปรมาณนาฝน(มม.) 4.0 12.6 38.0 62.0 156.4 147.4 150.7 165.4 244.7 158.9 18.0 5.5

ภาพท 1 สภาพภมอากาศจงหวดชยนาท 20 ป ยอนหลง (ป 2534 – 2553)

ภาพท 2 สภาพภมอากาศจงหวดนครสวรรค 20 ป ยอนหลง (ป 2534 – 2553)

155


ภาพท 6 ความสมพนธระหวางเดอนปลกขาวพนธกข41 กบการเกดโรคขาว ณ แปลงนาศนยวจยขาวชยนาท เดอนมกราคม 2556 – ธนวาคม 2556




156


ภาพท 7 ขอมลแมลงจากกบดกแสงไฟ ศวข.ชยนาท ป 2555 ภาพท 8 ขอมลแมลงจากกบดกแสงไฟ ศวข.ชยนาท ป 2556

ภาพท 9 แผนภมแทงแสดงผลผลตของขาวพนธกข31ทปลก ระหวางเดอนมกราคม 2555 – ธนวาคม 2556

ภาพท 10 แผนภมแทงแสดงผลผลตของขาวพนธกข41ทปลก ระหวางเดอนมกราคม 2555 – ธนวาคม 2556

157


ภาพท 11 อณหภมเฉลยรายเดอน ป 2554 – 2446 เทยบกบ คาเฉลย 20 ป (2534-2553) จงหวดชยนาท

ภาพท 12 อณหภมเฉลยรายเดอน ป 2554 – 2446 สง/ตากวา คาเฉลย 20 ป (2534-2553) จงหวดชยนาท

ภาพท 13 ความชนสมพทธเฉลยรายเดอน ป 2554 – 2446 เทยบกบ คาเฉลย 20 ป (2534-2553) จงหวดชยนาท

ภาพท 14 ความชนสมพทธเฉลยรายเดอน ป 2554 – 2446 สง/ตากวาคาเฉลย 20 ป (2534-2553) จงหวดชยนาท

ภาพท 15 ปรมาณนาฝนรวมเฉลยรายเดอน ป 2554 – 2446 เทยบกบคาเฉลย 20 ป (2534-2553) จงหวดชยนาท

ภาพท 16 ปรมาณนาฝนรวมเฉลยรายเดอน ป 2554 – 2446 สง/ตากวาคาเฉลย 20 ป (2534-2553) จงหวดชยนาท

158


ภาพท 21 ปรมาณนาฝนรวมเฉลยรายเดอน ป 2554 – 2446 เทยบกบคาเฉลย 20 ป (2534-2553) จงหวดนครสวรรค

ภาพท 22 ปรมาณนาฝนรวมเฉลยรายเดอน ป 2554 – 2446 สง/ตากวาคาเฉลย 20 ป (2534-2553) จงหวดนครสวรรค

ภาพท 19 ความชนสมพทธเฉลยรายเดอน ป 2554 – 2446 เทยบกบคาเฉลย 20 ป (2534-2553 ) จงหวดนครสวรรค

ภาพท 18 อณหภมเฉลยรายเดอน ป 2554 – 2446 สง/ตากวา คาเฉลย 20 ป (2534-2553) จงหวดนครสวรรค

159


ภาพท 23 พนทการระบาดของโรคขาวพนท 10 ไร ขนไป ในพนทเขตนาชลประทานจงหวดชยนาท ป 2554 - 2556

ภาพท 24 พนทการระบาดของโรคขาวพนท 10 ไรขนไป ในพนทเขตนาชลประทานจงหวดนครสวรรค ป 2555 - 2556

Documents

ภาคบรรยายcnt-rrc.ricethailand.go.th/images/Present-Part1.pdf · 2016. 11. 5. · 1 สัมมนาวิชาการกลุ่มศูนย์วิจัยข้าวภาคเหนือตอนบนและภาคเหนือตอนล่าง