31

Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016
Page 2: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 2

PreámbuloPartidonan:

• PuebloSoberano(PS);• PartidopaAdelantoiInovashonSoshal(PAIS);• PartidoNashonaldiPueblo(PNP)i• MiembroIndependientedenParlamentudiKòrsousr.drs.GlennSulvaran.

Konsiderando:

- kunoshistoriatatestigukusempernospaisademostrákurashi iperseveranshapaprosperá,apesarditurkontratempu;

- kununkanos,komonashon,noasukumbínientregá;

- kuoratabatatinmasmester,Kòrsouasabidiuniturforsakolektivoiluchaparealisámetanankomun;

- kuawenostakonstatákunostaenfrentáretonanseriokutastrobaesuidadanohibaunbidabaloráidigno;

- kunakomiensodieperiodonobodigobernashonaki, turgobernante ikadahòmber imuhédiesuelaakimesterponesumespadenfe,pasitrankilidattrahapaKòrsoutabonposishonádenmunduipakadasuidadanotinoportunidatigualpataprósperoidesaroyásuabilidatnan

optimalmente;

Ta komprometé nan mes:

- pademonstrá grandesa,madures i humildat irespekto nandiferenshananpolítiko, ideológiko,diferenshadiprogramai/oeventualnesesidatoagendapersonal;

- pa,basáribarèspètmutuo,rèspètpakomunidatengeneralibasáribaprinsipionandemokrátikobásikoifundamental,uniforsaiformaungobièrnudikalidatisólidopaKòrsou;

- paeperiododigobernashon2012-2016sirbiinteresdiKòrsouiditursuhabitantenan;

- paduranteeprométres(3)paseis(6)lunanandieperiododigobernashon2012-2016,nombraungobièrnutransitoriopaatendékueretonandimasagudo,basáribaunmandatobondeliniáifirme;

- padenformulashondieprogramaimanehogubernamentalpaeperiododigobernashon 2012-2016salifordiepuntanandilansa,maneraformuládeneakuerdodigobernashonaki.

Page 3: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 3

Willemstad,12didesèmber2012,

_________________________________________PuebloSoberano(PS)Representápa:

_________________________________________PartidopaAdelantoiInovashonSoshal(PAIS)Representápa:

_________________________________________PartidoNashonaldiPueblo(PNP)Representápa:

_________________________________________MiembroIndependientedenParlamentudiKòrsouSr.drs.GlennSulvaran

Page 4: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 4

ÍndiseKapítulo1AsuntunanGeneral página5

Kapítulo2ManehodiGobernashon,PlanifikashoniServisioPúbliko página8

Kapítulo3Hustisia página11

Kapítulo4Finansa página14

Kapítulo5Enseñansa,Siensia,KulturaiDeporte página17

Kapítulo6Salubridat,NaturalesaiMedioAmbiente página20

Kapítulo7DesaroyoSoshal,LaboriBienestar página23

Kapítulo8DesaroyoEkonómiko página26

Kapítulo9Tráfiko,TransporteiPlanifikashonUrbano página29

Page 5: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Kapítulo 1

Asuntunan General

5

Page 6: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 6

Kapítulo 1

Asuntunan GeneralKoheshon sosial

Partidonantadeterminápadenkonsultakontinuokuturgremiodenkomunidatinisiáifasilitáun

prosesonashonalpafomentáunifikashon(“unionberdaderokukontenido”)paasinakreaunnashon

konsientedisudeber-iobligashonnan;unnashonkutaorguyosodisuidentidatpropioisulugáden

mundu.E proseso aki di forga un nashon (“nationbuilding”)mestertaunurealikontinuo,basáriba

prinsipionanbásikomanerapartisipashondemokrátiko,sivismo,solidaridatitoleransha.Den konsulta ku tur gremio lo analisá i studia ki tipo di plataforma i/o struktura di partisipashon i diálogo lo ta mas apropiá i efektivo pa alkansá e meta prinsipal di forga un Kòrsou sano, salú, konsiente, krítiko, orguyoso di su herensia i determiná pa alkansá tur su potensialnan i logra lo máksimo den mundu 1.

Konfiansa, integridat i kalidat di gobernashon i estado

Partidonan ta konsientedi e echokumester restablesé konfiansaden integridat, kalidat i funsho-

namentu di nos demokrasia i den nos institutonan gubernamental i estatal. Por lo tantu lo duna

prioridathaltunaprogramananiproyektonankonkreto,dirigíribareforsáintegridatikalidatdigo-

bernashonidimanehodigobernashonifortifikashondiórganonanestatal.Denekuadroakilohasi

uninventarisashonievaluashonditurprogramaiproyektoeksistente.Basáribaeehersisioakilode-

terminágradodiefektividatdiehekushondikadaprogramaiproyekto.Esakilososodédenestrecho

koperashonkuórganonanlokal,regionaliinternashonal,speshalisáribaemateria.

Demokrasia partisipativo / direkto

Ampliaiprofundisápartisipashonsivildeneprosesodemokrátikotaundjeambishonnandipartido-

nanpadunakontenidorealnaekonseptodidemokrasiapartisipativoodemokrasiadirekto.Lofor-

muláunkuadrodimanehogeneralpaesaki.Loinisiáiehekutáporpartiekuadroaki,denkonsultaku

ikupartisipashonditurgremionashonalikusostenregionaliinternashonal.Kamindatanesesariolo

binikuproposishonnankonkretopaadaptáleinaneksistentei/ointrodusíleinannobo.

Komunikashon eksterno (na públiko)

Partidonantadiopinionkukomunikashonophetivo,transparente,kontinuoialkasoribafunshona-

mentugubernamentaltaévehíkuloprinsipalpaalkansáaseptashonpamanehokutaserehekutá.

Porlotantulorestrukturáeformakongobièrnuiinstitútonangubernamentaliestataltakomuniká

kukomunidatengeneral.Denekuadroakilohasimastantuusoposibeldimedionansibernétikopa

poralkansáunoudiensiamasampliopafódinosfrontera.Eophetivofinaltapastimulákreashondi

unkomunidatboninformáikrítiko,kuporanalisáakontesimentu-itemanandiaktualidatdennan

kontekstorealikuporprofilásumesregionalmenteiinternashonalmente.

1 Epartinan “bold / italic”lotaalabespartinandie “Programa di Transishon”.

Page 7: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 7

Komunikashon i diálogo polítiko-gubernamental interno

Otro punto di salida di partidonan ta ku komunikashon frekuente i habrí lo yuda krese e base di

konfiansailohibanaunmihóentendimentuentrepartnernanenbolbíikreamasstabilidatpolítiko-

gubernamental.Partidonantakumbinídi lomantenéunkomunikashonestrechoentrepartidonan

dikoalishon,entregobernantenan,entregobièrnuiparlamento,entregobièrnuikomunidatientre

parlamento i komunidat.Pa realisáesaki lo instituíórgano- iplataformananku frekuensia fihopa

komunikashon.

Relashonnan eksterior

Tin konsenso entre partidonan riba e pensamentu ku mester establesé i mantené relashonnan konstruktivo i un diálogo habrí ku partnernan den Reino na benefision mutuo, a base di igualdat i konforme Statüt. Esaki ta enserá ku mester atendé ku e “leinan di konsenso” diligente i ku firmesa pa tin berdaderamente igualdat den Reino i espasio pa kada pais duna kontenido real na su outonomia konforme deseo di su pueblo.Tambemestermantenéiestrechárelashonnanbilateralmasdirektokupaisnandenregioni

sobrádimundukamindaporalkansábenefisionanmutuo.Partidonanlohasinanmáksimoesfuerso

padeneperiododigobernashonbenidero,ribauntérminorelativamentekòrtiku,dunakontenido

realnapartisipashondiplomátikodiKòrsoudeneksterior.Denekuadroakilodunamasatenshonna

eorganisashonnandenKaribeiSurAmérika.Tambelovigiládiaserkanosrelashonnaneksistenteku

organisashonnanientidatnanmultilateral,maneraentreotroUnionOropeo.Kamindatanesesario

lofihaposishonfirmepakueformadipartisipashondiKòrsoudeneplataformananregionaliinter-

nashonalaki.

Relashon den reino

Erelashonentrepartnernandenreinomesterseroptimalisá.Lomesterhasiusodiunformamas

efisientedinospartnernandenReino.Loevaluásimesterenkargáunkomishonkuetareadivigilá

ikamindatanesesariomehoráerelashonkunospartnernandenReino.Sikonstatáopstákulonan,

esakinanmesterseratendé.E leinandikonsensolotadeterminantepa loketaerelashonnanden

Reino.

Seguridat nashonal

Deneperiododigobernashonnoboloevaluástrukturaiorganisashondinosseguridatnashonalpa

garantisákuetakumplikuturnormaieksigenshanan,maneralegalmentestipuláikusufunshona-

mentutaíntegroikonforme“bestpractices”internashonal.

Plan maestro

LodesaroyáunplanmaestropaKòrsou.Eplanmaestromultianualakimestersertratáiaprobádor

diparlamentu.Eplanmesterkubriturediferenteáreanandigobernashon.Abasedieplanlostipulá

undanoskepanospaistaakiporehèmpel15aña.

Page 8: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Kapítulo 2

Maneho di Gobernashon, Planifikashon i Servisio Públiko

8

Page 9: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 9

Kapítulo 2

Maneho di Gobernashon, Planifikashoni Servisio Públiko Funshonamentu di Ministerio di Maneho di Gobernashon, Planifikashon i Servisio Públiko

Halsaniveldiservisiogubernamentalnakomunidatengeneraltaundiepuntanandilansadene

periododigobernashonbenidero.PartidonantakonstatákueministeriodiManehodiGobernashon,

PlanifikashoniServisioPúbliko,kutaresponsabelpadiferenteservisionapúbliko,notafunshonando

segunestrukturakutastipuládeneLandsverordeningAmbtelijkBestuurlijkeOrganisatie(LABO),ni

konformesu“Business Plan”.

Teniendokuentakuesaki,mesteroptimalisátantuefunshonamentuinternodieministerio,eser-

visionankueministerioakitindidunanaotroministerionanitambeeprestashondiservisiodie

ministerionakomunidat.Paemotibuakimesterbinimasprontoposibelunevaluashonprofundodi

emodelodieaparatogubernamentalengeneral,peroenpartikulareministerioenkuestion.Despues

dievaluashonlomestertumadesishonrelashonákuetareananrealdieministerioikonporakaparáe

tareananakinaunformamasoptimalposibel.E evaluashon menshoná tin ku trese klaridat riba e pun-tonan ku e “Business Plan” no ta akapará. Kaminda esaki ta nesesario, mester adaptá e “Business Plan”.

Tantennotinundesishonnobopaetareananiservisionandieministerioaki,eministeriolomester

siguioperáseguntastipuládeneLandsverordeningAmbtelijkBestuurlijkeOrganisatieie“Business Plan”.

Partidonanakomprondékuaindatindiferentefunshonhaltuhabrínaeministerioikuesakitinkon-

sekuensiaseriopasufunshonamentu.Pa e motibu aki mester yena e vakaturanan mas pronto posibel.

Papordunaunmihóservisiodipèrmitnatantuinvershonistananlokalkomoinvershonistananestran-

hero,mestermodernisáeleinankutastipulástrukturapadunaservisioditalformakueministerio

porakaparáenesesidataktual.Ademas e funshon di lokèt di e ministerio segun e “Business Plan” mester bira operashonal mas pronto posibel.

Personal di gobièrnu

Fordi10diòktober2010tinunpartidiepersonaldigobièrnukunotafungikonformesuasignashon

i/onombramentu.Partidonantadiopinionkumestertinunmihóbistaribaesaki.Oratinmasklaridat

lotinkuevaluáitumaundesishonrelashonákuekategoriadipersonalaki.

Page 10: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 10

Edifisionan di gobièrnu

Partidonantakonstatákugobièrnutagastahopisènnahürdiedifisio.Tambetaasinakutinvários

dieedifisionanakikutaparábashíi/otadenmalestado.Pa trese kambio den e situashon indeseabel aki mester hasi un evaluashon profundo riba hürmentu di edifisio dor di gobièrnu. Basá riba resultado di e evaluashon aki lo mester determiná unda por realisá bahada drástiko di gastunan relashoná ku hür di edifisio.Ribatèrminolargugobièrnulotrahapayeganapropioedifisionandigobièrnu.

Ofisina Sentral di Planifikashon

PartidonanayeganakonsensokumesterinstituíunOfisinaSentraldiPlanifikashon.

Plan Maestro

Partidonantinkonsensokutindiformuláun“Master Plan”paKòrsoumasprontoposibel.

Page 11: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Kapítulo 3

Hustisa

11

Page 12: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 12

Kapítulo 3

HustisiaKadaunsiudadanotinederechifundamentaliinkondishonalribaprotekshondisuintegridatfísiko.

Tareaprinsipaldigobièrnudenekuadroakitapasòrupaturkondishonnesesarioteipaesiudadano

porsintisumessigur;nosolamenteribakayasinotambedensupropiohogar.

Kombatí i prevení kriminalidat

Kombatíipreveníkriminalidattatareanankuporlotantutarekeríhopiatenshondenekadenahudi-

sial.Paporkombatíipreveníkriminalidatnasuraismesterkuminsáponemasatenshonnaròldi

famiaiskoldenebidadimuchanan.Pahasiesakimesterenfatisáeròldiedospilarnanakimastantu

dimanerakuemuchananporkedaribaekamindakorekto.Taimperativoponemasénfasisribaun

bonfunshonamentuikolaborashonentreinstanshananiservisionandentureministerionankonserní

paasinapordunaunmihókontribushonnaprevenshondikriminalidat.

Pa por kombatí kriminalidat na un manera mas efektivo i efisiente mester duna kontenido na e

“voortraject” di e kadena hudisial, inkluyendo atenshon pa ku e institutonan speshalisá riba

prevenshondikriminalidat.

Esituashonpaponehóbennandenprisonmeimeidikriminalnanpeligrosonotaeformamasadekuá

paandakuhóbennankuakometéaktonankastigabelpalei.Denekuadroakipartidonanayegana

konsensoku tinku imponé mas “tarea komo kastigu” (taakstraf). Tambe mester bini ku banchi pa e hóbennan aki.LomestertinatenshonspeshalpainstitutonanmaneraGOGkutaguiahóbennanku

akometéaktonankriminal.Ademaspartidonantadiopinionkue proyekto Sentro di Formashon den kual e hóben, ku kometé un akto kastigabel pa lei, lo no wòrdu hinka den un prizòn, pero den un asina yama “Kas Sigur”, mester haña prioridat.Dene“Veiligheidshuis”ehóbentahañaguiaientrenamentu

naunnivelmasadekuábasáribasunesesidatikapasidatspesífiko.E“Kas Sigur”mestersòrupae

hóbenhañamihóguiapaasinaoraesalifordiesentroakiepordrentakomunidatbèkkompleta-

menteresosialisápaasinaeporkresebiraunadultokuporaportásánamentenadesaroyoibienestar

disupais.Partidonantadiakuerdokue“Kas Sigur”tinunbaloragregápakomunidat,p’eseilosostené

ilosòrupafinansiamentunesesario.

Prizòn

Mesterbinikuunmanehodirigíribahalsaefisiensiadenprizòn.Palograunmihóklimadenprizòn

mesterdimaswardadónandipresukalifikáitinkuponeatenshonna“upgrading”kontinuodiper-

sonaldiprizòn.Paporlograesakitaimportanteyeganakolaborashonkuprizònnandenregion,por

ehèmpelkuprizònnannaRepúblikaDominikana,kamindatinprogramanandiresosialisashonireha-

bilitashonkuadunafruta.

Page 13: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 13

Atenshonspeshalmesterserdunánaprogramananiproyektonankonkretopapreparádetenidonan

pananregresobèkdenkomunidat.Ademasmesterstartunkampañadikonsientisashondikomuni-

datpaasinakreaunmihóaseptashonpapersonanankusalifordiprizòn.

Polis

Partidonantadiakuerdokumesterdiunmihómanehopakuerpopolisial.Tanesesarioekipápolis

mihó,hasipolismasvisibeldenbario,paasinapolisporhasisutrabounaunformamasefisienteden

estrechokoperashonkuhabitantenandibario.Mesteraseleráeprosesodimehorashondiesituashon

físikoidiinfrastrukturaimehoráeposishonhurídikodipolisnan(p.e.edifisionannoboiunareglo

nobopaposishonhurídikodipolis).

Bon kolaborashon

PartidonantasuprayáenesesidatagudodiunbonkolaborashonentreeministerionandiHustisia,

Labor,Enseñansa,partnernansosialidiferenteinstanshananaktivoribaterenodiviolensiadoméstiko

imaltratodimucha.Kolaborashondi komunidatdensu totalidat taesensialpaprevení i kombatí

kriminalidatdiformastrukturaliduradero.

Page 14: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Kapítulo 4

Finansa

14

Page 15: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 15

Kapítulo 4

FinansaManeho di Finansa

Partidonantadiopinionkuunmanehodifinansapúblikoresponsabel,koherenteisaludabellokon-

dusínabienestargeneraldinospais.

Partidonantarekonosékuesituashonfinansieroaktualtaserio.Porlotantunanloasumírespon-

sabilidattotalrelashonákuesaki.Presupuestodigobièrnumesterrefleháemanehodigobièrnudi

talformakutaponeprioridat,hasiendousodierekursonanfinansiero/presupuestariorealdipais.E

manehofinansierodigobièrnulotabasáribaunvishonpolítiko.Alokashondirekursonanfinansiero

lomestertarealístikoibasáribaophetivonankla.Denemanehoakimestertenedebidokuentakue

partidisolidaridatkuesnanmasvulnerabel.Tinkukreamasgastudedusibelpaesnanmasvulnerabel

dennoskomunidatitambesupsidionesesariopaevitákuegruponanakitakaiatras.

Partidonanakonstatákuemedidananku ta tumandoaktualmente lono tasufisientepahañaun

presupuestosanoibalansáduradero.Lo laga revisá e sifranan aktual pa tin un bista fiho di e situashon finansiero real di pais i determiná kua lo mester ta e medidanan apropiá. Partidonantadiopinionkupa

lograunpresupuestosanomesterdimedidananiinsentivonankreativoiefektivo.Parealisáesakilo

mesterhasiusotambedidiálogonashonal.

Loevaluáediferentemedidanankutinaktualmenteribamesa,e.o.subiedatdipenshondiAOVidi

ámtenarnanna65aña,leidisegurobásiko,leinanpabahagastudiremedi(receptregelvergoeding,

márgendiimportadónan,bahavolúmendiuso,importashonparalelo,etc.),manehodidividendodi

kompanianananónimodigobièrnuibahagastudigobièrnu.Kaminda ta nesesario lo aselerá e proseso pa yega na implementashon di e medidanan, teniendo na kuenta esnan mas vulnerabel den nos komuni-dat.

E punto di salida básiko mester ta ku konfiansa ta un kos di nos tur. Pa por garantisá un kresementu finansiero-ekonómiko duradero mester yega na un akuerdo balansá ku sektor privá basá riba kompromi-sonan mutuo.

Padunamasempuhenanosekonomialotinkuintrodusíinsentivonanfiskalkreativopaatraémas

invershonista.Sitanesesarioloaktualisáeleidi“TaxHoliday”.Tambelohasiusomasoptimaldinos

relashonnandenReinopayegaasinanainsentivonanfiskalatraktivo.

Kámara Presupuestario

LoinstituímasprontoposibelunKámaraPresupuestario(Begrotingskamer).

Tambelohasiehersisionannesesariopareforsástrukturanandiinspekshonikòntròleksistentekupor

kontribuínagenerámasentradapakahadigobièrnu.Ademasloeksplorá,diunmanerainovativo,

fuentenandientradaalternativopasektorpúbliko.

Page 16: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 16

Kompanianan di gobièrnu

Partidonantakonstatákutinalgunkompaniadigobièrnukutinproblemagrandi.Ademaspartidonan

tadiopinionkulomesterbinimassinkronisashonentreekompanianandigobièrnui,kamindata

nesesarioiefektivo,hastaintegrashon.Denekuadroakimesterdiun maneho general nobo pa kompa-nianan di gobièrnu basá riba kriterionan di prestashon interno i eksterno.

Unaspektoimportantediemaneholomestertaekontròldigastu(kostenbeheersing)iunmihótarifa,

nabienestarditantuepuebloengeneral,komodiinvershonistananenespesial.Kaminda mester di inyekshon finansiero esaki mester ta a base di un análisis profundo, aprobá dor di akshonista, ku rèspèt pa propiedat di pueblo. Punto di salida mester ta ku bou di ningun sirkumstansha lo hinka futuro generashon di Kòrsou den debe innesesariamente.

Tambemesterdiunmanehospesífikorelashonákupago di dividendo di kompanianan di gobièrnu. Gerentenanlohañauntargetkunanmesteralkansá,komopartidinanakuerdodienkargo.

Re-evaluashon di union monetario ku Sint Maarten

Tin konsenso ku mester re-evaluá funshonalidat i efektividat di e union monetario entre Kòrsou i Sint Maarten pa wak si e ta sirbi interes ekonómiko di Kòrsou. Basá riba resultado di e ehersisio aki, lo deter-miná kua akshonnan i pasonan apropiá lo mester tuma. Den e kuadro aki lo pone interes di Kòrsou na promé lugá.

Fondo pa Deporte i Responsabilidat Sosial

LointrodusíunFondopaDeporteiResponsabilidatSosial(FDRS).Efondoakilofinansiáprograma-

iproyektonanpakombatípobresaifortifikáesnansuakdennoskomunidat,kuaksentospeshalpa

hubentutisektordienseñansa.

Page 17: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Kapítulo 5

Enseñansa, Siensia, Kultura i Deporte

17

Page 18: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 18

Kapítulo 5

Enseñansa, Siensia, Kultura i DeporteEnseñansa

Enseñansataunpuntodiprekupashonkontinuo.Unenseñansadikalidattaimperativopadesaroyodi

unpueblo.Tap’eseimesterhalsakalidatdienseñansaimantenéliberiaksesibelpaturmucha.Mester

treseklaridatpalokualtatrataesistemadienseñansadensutotalidat.Palograesei,partidonanta

kumbinípaponeatenshonnadiferenteaspektodi edukashonpre-eskolar, enseñansadi fundeshi,

VSBO,SBOHavoiVWO.PaloketatrataSBOlotraharibaunmihókonekshonkumerkadolaboral.

TambelodunaatenshonnaekonekshonentreVSBOiSBO.Masaleupartidonantahañakumester

tumaundesishondefinitivoribaetópikodibalides di èksamen- i di diplomanan di skolnan sekundario na Kòrsou pa garantisá ku nan ta wòrdu rekonosé na Hulanda i otro paisnan.LofortifikáPapiamentu

komoidiomadiinstrukshon.Tambelomesterponeatenshonspeshalnaformashondihendedifishi

iinstanshanankutadunasostennaenseñansa.

Naopiniondipartidonanmesterbiniunkuadrodimanehogeneralmasefektivopaalokáturefun-

dashonnankutaaktivoribaterenodienseñansa.Abasediunrepartishonditareamesteryegana

masefisiensiadenfunshonamentudiefundashonnanaki.Fundashonnankuyanotadirektamente

nesesariolomesterserelimináo,kamindapor,integrádenotrofundashon.

PartidonantadiopinionkumesterbiniklaridatpaloketatratafunshonamentudiServisiodiSkolnan

Públiko,DOS.Lostartmas lihéku taposibelunprosesopa bini ku un “interim-managementteam” nobo.EaspirashontapatantuDOSkomoeskolnankutakaiboudiDOSbiraentidatnanmodelo.

Mesterponemasatenshonnaeposishonhurídikodi trahadónandensektordienseñansa.Dene

kuadroaki lohasi e esfuersonan i ehersisionannesesariopa yeganaunakuerdo laboral kolektivo

(“cao”)paetrahadónankonserní.

Ta nesesario pa inkorporá ehekushon di e lei di enseñansa obligatorio bou di e fundashonnan

eksistente.Atenshonprinsipallobaipaunintegrashon di e brigada di “Leerplicht” i e demas empleado-nan públiko ku ta traha riba e área aki.

Mesterdetermináunmanehodiidiomadennossistemadienseñansa.Mesterbinikuunmanehodi

idiomanashonal.Fordiemanehodiidiomaakiloderiváunmanehodiidiomapaenseñansa.

Page 19: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 19

Inspekshon

Partidonantakonstatákumesteroptimalisáleidiinspekshon.Porlotantumesterbinkulegislashon

nobopaorganisáinspekshonditalmanerakueporfunshonáadekuáiefektivo(fordienseñansadi

fundeshitenaenseñansaavansá).Denekuadroakimesterekipá ioptimalisá inspekshondiense-

ñansa.LotraharibaunplandimanehopaInspekshonhasiusokorektoditurfondonasudisposishon.

Partidonantahañakumesterdunaenseñansasuperiorunbaselegal.Tambemesterofisialisáeme-

tanan(“kerndoelen”)itérminonan (“eindtermen”)dienseñansaspeshal.Supervishonribakalidatdien-

señansamestersosodédenterdileiikuadronanstipulá.Palograesakiloankrasanshonnandenley.

Lotrahatamberibareglamentashondikalidatikompetenshadipersonalkutatrahadenenseñansa

sekundario.

Tanesesariopainvertídeninfrastrukturadinosenseñansakuyapaañananlargutadenunestadode-

plorabel.Denekuadroeiloevaluáesistemadifinansiamentudienseñansadensutotalidat.Lobuska

unalternativopafinansiamentudordiUSONA.TeniendokuentakuerapòrtGroteStudieschuldlo

stimulástudiamentudenregion.TambeloponeatenshonnaUNESCO.Partidonantadipensamentu

kumesterstrukturádunamentudisupsidionaedukashonpre-eskolar.Tambeloalokáfondonandis-

ponibelpadigitalisáenseñansa.

Paloketatrataspesífikamenteedukashonpahóbennanlobuskaunmihósinergiapaevitádesgastei

inefisiensia.Partidonantadiopinionkuformashonsosialobligatoriomestertakompletamenteden

mandieMinisteriodiDesaroyoSosial,LaboriBienestar.Esfuersoloserhasiparealisáesaki.

Partidonan ta di akuerdo ku mester hasi uso mas efisiente di medionan di komunikashon komo instru-mento pa eduká komunidat. Lo kuminsá aktivamente ku programanan edukativo riba tur nivel den kuadro di un proseso di konsientisashon, en partikular aspektonan di sivismo, demokrasia i empoderamentu di kada siudadano (moral i síviko). Den e kuadro aki lo desaroyá e kanal ku gobièrnu ta disponé di dje via TDS. Loinvertídenemedioakikomounantesalapakonsientisashon,komunikashoniedukashon.

Despueslobuskapahasiesakiviamedionankutaaksesibelpaturhende.

Loentamádialogonashonalribaeposibilidatdiampliaorariodiskolkumetapalograunkuríkulo

masbalansáentrematerianankognitivoimaterianankulturalartístikoideportivo.

Kultura i Deporte

Pakreaunmihónoshonkulturalmesterrealisá un Instituto Nashonal di Kultura.Loponeatenshonna

easpektodirepartishondisupsidioiehekushondimanehokultural.Unpuntodiatenshonspesífiko

lotarealisashondiSentroProArtekomoteaternashonalrenobá.

Partidonantahañamasaleu,kumesteraprobáiakordáemanehodideporteeksistenteirealisáun

Instituto Nashonal di Deporte.Tadiimportanshapamantenéfasilidatnandeportivodenbonkondis-

hon.P’eseilostrukturádunamentudisupsidiopadeporteilointrodusíeLottopaDeporte.Loketin

nasupsidiomestertanabenefisioditurorganisashondeportivo.Loinvertítamberibaunmihókoor-

dinashonentredeporteisektorkultural.

Page 20: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Kapítulo 6

Salubridat, Naturalesai Medio Ambiente

20

Page 21: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 21

Kapítulo 6

Salubridat, Naturalesa i Medio AmbienteFunshonamentu di e Ministerio di Salubridat, Naturalesa i Medio Ambiente

PaalsakalidatdibidanaKòrsoumesterbinikuunvishon,siguípaunmanehopakuprevenshonefek-

tivodenkuadrodisalubridatpúbliko.Despuesdiakonstatákutinalgunestudiohasíribaepuntoaki

kaba,partidonanayeganaekonsensokumester inventarisá e estudionan ku ya a keda hasí, pa despues kontinuá ku e pasonan nesesario pa yega na un bon maneho preventivo pa ku salubridat públiko. Dene

kuadroakilomesterbinikuunasinayamá“InstitutodiSalú”.

Tanesesariopayeganaunmihóstrukturápaasuntunandipersonal.Partidonanatumanotakua

dunainisionaadaptashondie “Business Plan”dieministerioaki.Lotinkuevaluáeplannanakiituma

edesishonnannesesariopaoptimalisámasprontoposibelefunshonamentudieministerio.

Base hurídiko

Partidonantakonstatákurelashonákusalubridat,naturalesa imedioambiente, faltahopidekreto

gubernamental(“uitvoeringslandsbesluiten”) kutapreskribípaváriosordenansa(“landsverordening”). Pa

emotibuakitinkutrahadurupaimplementáeleinannesesariomasprontoposibel.

Tasumamentenesesarioparevisánosleinanrelashonákumedioambiente.Partidonanakonstatáku

paporproteháikuidanosmedioambientemihó,mesterbinikuleinanadekuápaesaki.Eleinanaki

lomesterinkluísufisientehèrmènt(“tools”)paporaktuaefikasmentekontradipolushondimedio

ambiente,enespesialkontradipolushonokashonádordiderameintenshonaloaksidentaldikrudo

manerapetroli.

TambemesterproteháanimalnannaKòrsoumihó.Paporhasiesaki,taimperativopadesaroyáleipa

kombatímaltratodibestiamasprontoposibel.

Salubridat

PamehoráekuidomédikoinstitushonalnaKòrsou,mesterbinimas pronto posibel un hospital nobo. Ehospitalnoboakimesterportinefasilidatnannesesariopaporkumplikunosnesesidatnannaun

formaefisienteiefektivo.Paloketaeprosesoakipartidonantahañasumamenteimportantepaevaluá

denuntèrminokòrtiko,di no mas ku un luna, tur e estudionan hasi pa despues tuma e desishonnan nesesario, riba korto plaso, pa asina por garantisá ku den un tèrmino relativamente kòrtiko nos lo tin un hospital nobo ku ta operashonal.

Aworakí e listanan di espera pa por bishita un speshalista ta sumamente largu. Esaki ta krea un

situashonkunotasolamente inhumanoperokutambetatresegastunankunotanesesario.Den

kuadrodiinteresgeneraldikomunidatmester eksplorá tur posibilidat pa baha e listanan di espera aki mas pronto posibel.

Page 22: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 22

Pa lokual ta tratasalubridatpúblikoengeneralpartidonantadiopinionkuesektoraki tinvários

problemaagudo.Paremediáesakimesterintrodusímasprontoposibeleseguro básiko,easinayama

struktura di remunerashon nobo (“beloningsstructuur”)itambeun Konseho di Salubridat.

Paporgarantisáunmihóservisiodensalubridatpúblikoepersonalmédikoiparamédikomesterta

bonnaalturadiedesaroyonandennanáreaditrabou.P’eseipartidonantadiopinionkumestertin

un“upgrading”obligatoriopaturhendekutalaborádensektordisalubridat.Pagarantisáesakidiun

formaefikasmesterbinikuakuerdoi/oleinankutaobligáepèrsonanandenesektordisalubridatpa

keda“upgrade”nanmes.

Medisina alternativo

Eimportanshadiusodimedisinaipráktikananalternativotabirandodiapadiamasimportante.Pae

motibuakipartidonantadiopinionkumesterhasiunevaluashonrelashonákupráktikadimedisina

alternativo.Despuesdiesakilomestertraharibaregistrashonirekonosementudimedisinaipráktika

alternativo.

Page 23: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Kapítulo 7

Desaroyo Sosial, Labori Bienestar

23

Page 24: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 24

Kapítulo 7

Desaroyo Sosial, Labor i BienestarGeneral

Kombatimentudipobresa, introdukshon di un pakete di seguro general básiko kontra malesa i adaptashon di penshun di behes (AOV)tatemanandiaktualidat,kutarekeríatenshonspeshal.Partidonantasinti

enesesidatagudopadeneperiododigobernashonbeniderodesaroyá,enkonsultakuturgrupodi

interesenvolví,unvishonsosialiunmanehointegraldibienestariehekutáesakinaunmaneradili-

genteiresponsabelkuesolofinpaalkansáunrendimentualtu,estaunrepartishonhustuiunnivel

dibienestarsosialakseptabelpauniturnaKòrsou.Undjekondishonnanbásikopaporlograerendi-

mentualtueitareforsákapasidatdieaparatoehekutivodenesektorgubernamentaldibienestaridi

labor.Esektorakitakonfrontandodefisiensiananidebilidatnaninstitushonaliorganisatorioserio,ku

taopstakulisáunehekushonefisienteiefektivodisutareananlegal.Konsekuentemente,denpráktika,

notinunkòntròladekuáinamidíribakumplimentukuleinanlaboralileinansoshal.

Partidonantadiopinionkumesterinterveníakortoplasodenstrukturanandiehekushonikòntròl

eksistentepabòltuetimonigarantisákuiunturtakumplikunosleinanlaboralisosial.Kaminda

ta konstatá burakunan den lei, lo bini ku rekomendashonnan konkreto pa adaptashon i/o moder-

nisashon.Tambelohasieehersisionannesesariopasubiekantidatialsaekalidatdiinspektornandi

laboriinspektornandiseguridatpaasinahasiekòntròlmasefektivo.

Paalsaeniveldiservisionakomunidatlosinkronisáikoordinátareanandieministeriokonserníku

otroministerionan,maneraentreotro,ministeriodisalubridatpúbliko,medioambienteinaturalesa,

ministeriodiasuntunanekonómikoiministeriodiEnseñansa,Siensia,KulturaiDeporte.

Edukashon, trabou i partisipashon laboral di nos hendenan

Edukashoniempleotaevehíkulonanprinsipalpagarantisábienestarsosial ialsakalidat iniveldi

bida.Papartidonan,kreashondiempleoialsapartisipashondinoshendenanribamerkadolaboralpa

mediodileitapuntonandilansakutarekeríatenshoninmediato.Denkonsultakurepresentashon

didunadónanditrabouisindikatonanloinisiáiehekutáproyekto-iprogramananspeshalpastimulá partisipashon di nos yunan di tera, speshalmente noshóbennan, riba merkado laboral. Den e kua-dro aki, estudionan, hasí riba e tereno aki kaba, lo ser inventarisá i analisá pa midi efektividat di nan rekomendashonnan. Proyektonan, ku a demostrá di tin derechi di eksistensha, manera p.e. e proyekto “Rumbo pa Trabou”, lo ser mantené i reforsá.Eleidipartisipashonlaborallokal80-20loserehekutá

pagarantisapartisipashondinosyunanditera.Tambeloehekutáleinaneksistentepae,asinayamá,

”uitzendbureaus”.Denekuadroakiloponetambeatenshonspeshalribaefektonandipartisipashondi

”stagiairenan”diafóribanosmerkadolaboral.

Loinstituíunbankodivakaturananivelnashonalkupartisipashondisektorpúblikoisektorprivá.

Page 25: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 25

Partidonanlohasinanmáksimoesfuersopastimuláunmihókomunikashonentredunadóditraboui

trahadó.Denekuadroakilohabri,ribatérminokorto,un liña di telefòn anónimo pa por duna kehonan kontra kasonan di abusu laboral.Loaktuadiformadiligentekontraditipodiabusunanaki.

Trabou den bario

Partiintegraldiemanehodibienestarlotare-introdukshondiefiguradietrahadósosialdenbario.

Partidonantakomprometénanmespadeneperiododigobernashon2012-2016dedikámasatenshon

nafamianandenbario,basáribaefilosofiakutafamiataepalankadikomunidat.

Kombatimentu di pobresa

DeneluchainkansabelpaeradikápobresanaKòrsou,partidonanlohasiturloketanananalkansepa

mantenétureinstanshanansosial,kutahañafinansiamentuaktualmentedieorganisashonAMFO,

ribapiapaasinananporkontinuákunantrabounanbaliosoribaterenodikombatimentudipobresa.

Lobaiwakmodalidatnannobodifinansiáeproyektonanaki,yakunanademostrádenpráktikadita

efektivoiditadunaresultadokonkreto.Lo inisiá un trayekto/programa destiná pa kombatí pobresa i fortifiká esnan mas suak den nos komunidat.

Page 26: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Kapítulo 8

Desaroyo Ekonómiko

26

Page 27: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 27

Kapítulo 8

Desaroyo EkonómikoDesaroyo Ekonómiko

Partidonantadiopinionkumestertumadesishonkonkretopaasuntunankutinhaberkudesaroyo

ekonómiko.Denekuadroaki,eministeriomestertumaunròlmasdidirigentedorkuetinemedio-

nannesesariopatrèkesaki.

Notindudakuesektordi“offshore”tahopiimportantepanospais.Mesterbinunorganisashonyamá

“Curaçao International Financial Service Board”paporstimulá iasistíekompanianandioffshorepa

asinanoshañamasdivisa.

Partidonan tadiopinionkuempresachikitu tambe tahopi importantepanosekonomia ipaesei

mesterbinkuunmanehopadunaempuheiguianaeempresariochikí.Denekuadroakilotinku

dunaeempresariochikíasistensiatéknikotambe.Eempresarionanchikitumesterrisibímasbalori

mesterhañaunpartisipashonreal.

Taimperativopabinkuunmanehodieksportashon.Parealisáesakimesterreaktiváemanehodiin-

dustriadirigíribaproduktodieksportashon.

Partidonan ta di opinion ku mester inventarisá e proyektonan relashoná ku desaroyo ekonómiko ku e meta pa aktualisá nan i realisá e ehekushon di e proyektonan aki na un manera aselerá.

Masaleu,partidonanayeganaekonsensokumesterbinkuleipaproteháekonsumidónanmihói

tambemesterdileirelashonákueniveldikalidatdieproduktonankutadrentanospais.Mesterduna

FundashonpaKonsumidómasmedionanpaeporproteháekonsumidómasmihó.Partidonantadi

akuerdokumesterbinunmihórelashonentreFundashonpaKonsumidóigobièrnu.

Kolaborashon

Partidonantasuprayákuunbonrelashonkuturministeriotahopiimportantepaunbondesaroyo

ekonómiko.Prinsipalmentee relashonentreMinisteriodiDesaroyoEkonómiko iMinisteriodiFi-

nansamestertamasestrecho.Partidonan ta di opinion ku nos mester di un ekonomia mas dinámiko. Partidonan a yega na e konsenso ku mester evaluá e posibilidat di introdukshon di un “Banko di Reku-perashon” (Herstelbank) pa fasilitá kresementu ekonómiko i duné un empuhe.

Maneho Agrario i Peska (“LVV”)

Partidonantadiopinionkumesterhasievaluashonnesesariopayeganaunmihókolaborashonentre

eMinisteriodiDesaroyoEkonómikoieMinisteriodiSalubridatPúbliko,MedioAmbienteiNaturalesa

relashonákuManehoAgrarioiPeska(“LVV”).

Page 28: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 28

Curaçao Economical Development Board

Padesaroyodinosekonomiataimperativopakreafasilidatnannesesariopadunapèrmitnandiun

forma mas profeshonal na invershonistanan. Partidonan ta di akuerdo ku mester tin un “CuraçaoEconomical Development Board” ku lo mester fasilitá i stimulá invershon lokal i djafó i tambe ek-

sportashon.Palograeseimesterevaluáekonseptodieboardiwaksiporyeganaunsinergiaentree

boardakikuunoffshoreboard.

Relashon den Reino i region

Mester bin un maneho pa hasi uso di un forma mas efisiente di nos partnernan den Reino i di paisnan den region i hasi tambe mas uso di e relashonnan ekonómiko di esakinan, tur na nos benefisio.

Outoridat Regulatorio

Pafasilitádesaroyoekonómikoisalvaguardiainteresdikonsumidóloinstituíuninstanshaindepen-

dientekulokontroláiregulátarifanan.

Page 29: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Kapítulo 9

Tráfiko, Transportei Planifikashon Urbano

29

Page 30: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 30

Kapítulo 9

Tráfiko, Transporte i Planifikashon UrbanoFunshonamentu di e Ministerio di Tráfiko, Transporte i Planifikashon Urbano

PartidonantakonstatákueLandsverordeningAmbtelijkBestuurlijkeOrganisatieie“Business Plan” di

eministerionotaakaparáturenesesidatnandieministerio.Paunmihófunshonamentudiemini-

steriolomesterbiniunmihókolaborashonentreedepartamentunanenkargákutráfiko,transportei

planifikashonurbano.Ademaspartidonantadiakuerdokumesterdimaspersonakalifikápareforsá

eministerio.

Tráfiko Aéreo i Marítimo

Emanehopanostráfikoaéreoimarítimonotafunshonásegunreglananinternashonal.Sítakonstatá

kutrabounantawòrduhasipamehoráesaki.Partidonan ta di akuerdo ku mester sigui ku e trabounan pa asina kumpli mas pronto posibel di un forma mas optimal ku e tratadonan di Aviashon i tratadonan Marítimo pa asina por garantisá un bon nivel di nos transporte aéreo i marítimo.Eleinankutakonserní

haf,CPAiaviashonlomesterwòrduaktualisá.Tambemesteroptimalisáeingresonanrelashonáku

eregistrodibarkunanitindiinventarisáeposibilidatparegistráentreotrotreiniavionnaKòrsou.

Planifikashon Urbano

PartidonantakonstatákumesterbinimasklaridatribaleinanrelashonákuPlanifikashonUrbanoi

kamindatanesesariotinkuadaptáesakipaasinaporakaparáproyektonanmaneraWechiiOostpunt.

Tin konsensokumesterdiun vishona largoplasopadesaroyá eurbanisashondiun forma stra-

tégiko,efisiente,balansá,intensivoisigur.AdemaspartidonantadiopinionkutinkurenobáePlandi

DesaroyodiKòrsou(EilandelijkOntwikkelingsplanCuraçao)naenesesidatnanaktual.Tambelomester

binikuunfilosofiaabasedi “urban growth boundary”pakudesaroyooptimaldinosterenonan.Den

ekuadroakilotinditenekuentakutantuunmanehoefisienterelashonákuedifisionandenmales-

tadoylomesterdenomináundensidatmínimopakuterenonankutadestinápadesaroyourbanoi

komersial.Ademasmesteraktualisáimehorámanehopakuentregadipèrmitdikonstrukshon.

Partidonan ta di akuerdo ku e relashon aktual entre gobièrnu i Fundashon Kas Popular (FKP) no ta fun-shoná bon. Pa e motibu aki a yega na un konsenso pa formalisá i mehorá e relashon entre gobièrnu i FKP. Ademaspartidonantadiakuerdokuemanehoaktualpakukobransadipagonandi“huurgrond” ite-

reno“erfpacht”tadefisiente.Lotinkubinikuunbonmanehopahasiekobransananakimasefektivo.

Page 31: Akuerdo Pa Un Gobernashon 2012-2016

Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 31

Tráfiko i Transporte riba tera

EproyektodiadrèsieproyektodimapadigitaldiKòrsoutakanabonipaemotibuakitinkuhasilo

máksimopafinalisáeproyektonanaki.Partidonantadiakuerdokumesterbinikuesistemaditráfiko

siguriduradero (“duurzaam veilig”)ofsistemasigur(“safesystem”)“engineering, education and enforce-ment”paasinarealisáuntráfikoribateramassigur.Ademasayeganakonsensopadesaroyáunplan

dimanehopakutransportepúblikokulotinkuinkluíunmanehopakukonvoinanibùsnanchikípa

strukturananrutananmihó,hasiendousodiporehèmpelunpistapabus(“busbaan”).Parealisáesaki

lomesterinventarisáikamindataposibellotenekuentakuopiniondiepersonananiinstanshanan

enbolbí.Ademas mester desentralisá e kùrmentu di outo pa asina por kùr outo na vários parti di

Kòrsou.Esakilomestersosodédiunformakunotaafektáepresupuesto.Tambe partidonan a yega na un konsenso ku lo tin ku restrukturá Stichting Wegenfonds.

Proyekto “Klein Hofje”

Eproyektodipurifikashondiawa“KleinHofje”tinsubaloragregápanoskomunidat.Pagarantisá

kontinuidatifinansiamentudieproyektoaki,partidonantadiopinionkumesterrealisáeproyekto

WaterplandikuaeproyektoKleinHofjetaunpartiintegral.

Ofisina di Telekomunikashon i di Aktividatnan Postal i di Utilidat (BTP&U)

Etareananregulatoriodieofisinaaki,kunotaankrádenlei,losertraspasápaunòutoridatregulatorio

nobo.