Upload
omayra-leeflang
View
4.202
Download
4
Embed Size (px)
Citation preview
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 2
PreámbuloPartidonan:
• PuebloSoberano(PS);• PartidopaAdelantoiInovashonSoshal(PAIS);• PartidoNashonaldiPueblo(PNP)i• MiembroIndependientedenParlamentudiKòrsousr.drs.GlennSulvaran.
Konsiderando:
- kunoshistoriatatestigukusempernospaisademostrákurashi iperseveranshapaprosperá,apesarditurkontratempu;
- kununkanos,komonashon,noasukumbínientregá;
- kuoratabatatinmasmester,Kòrsouasabidiuniturforsakolektivoiluchaparealisámetanankomun;
- kuawenostakonstatákunostaenfrentáretonanseriokutastrobaesuidadanohibaunbidabaloráidigno;
- kunakomiensodieperiodonobodigobernashonaki, turgobernante ikadahòmber imuhédiesuelaakimesterponesumespadenfe,pasitrankilidattrahapaKòrsoutabonposishonádenmunduipakadasuidadanotinoportunidatigualpataprósperoidesaroyásuabilidatnan
optimalmente;
Ta komprometé nan mes:
- pademonstrá grandesa,madures i humildat irespekto nandiferenshananpolítiko, ideológiko,diferenshadiprogramai/oeventualnesesidatoagendapersonal;
- pa,basáribarèspètmutuo,rèspètpakomunidatengeneralibasáribaprinsipionandemokrátikobásikoifundamental,uniforsaiformaungobièrnudikalidatisólidopaKòrsou;
- paeperiododigobernashon2012-2016sirbiinteresdiKòrsouiditursuhabitantenan;
- paduranteeprométres(3)paseis(6)lunanandieperiododigobernashon2012-2016,nombraungobièrnutransitoriopaatendékueretonandimasagudo,basáribaunmandatobondeliniáifirme;
- padenformulashondieprogramaimanehogubernamentalpaeperiododigobernashon 2012-2016salifordiepuntanandilansa,maneraformuládeneakuerdodigobernashonaki.
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 3
Willemstad,12didesèmber2012,
_________________________________________PuebloSoberano(PS)Representápa:
_________________________________________PartidopaAdelantoiInovashonSoshal(PAIS)Representápa:
_________________________________________PartidoNashonaldiPueblo(PNP)Representápa:
_________________________________________MiembroIndependientedenParlamentudiKòrsouSr.drs.GlennSulvaran
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 4
ÍndiseKapítulo1AsuntunanGeneral página5
Kapítulo2ManehodiGobernashon,PlanifikashoniServisioPúbliko página8
Kapítulo3Hustisia página11
Kapítulo4Finansa página14
Kapítulo5Enseñansa,Siensia,KulturaiDeporte página17
Kapítulo6Salubridat,NaturalesaiMedioAmbiente página20
Kapítulo7DesaroyoSoshal,LaboriBienestar página23
Kapítulo8DesaroyoEkonómiko página26
Kapítulo9Tráfiko,TransporteiPlanifikashonUrbano página29
Kapítulo 1
Asuntunan General
5
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 6
Kapítulo 1
Asuntunan GeneralKoheshon sosial
Partidonantadeterminápadenkonsultakontinuokuturgremiodenkomunidatinisiáifasilitáun
prosesonashonalpafomentáunifikashon(“unionberdaderokukontenido”)paasinakreaunnashon
konsientedisudeber-iobligashonnan;unnashonkutaorguyosodisuidentidatpropioisulugáden
mundu.E proseso aki di forga un nashon (“nationbuilding”)mestertaunurealikontinuo,basáriba
prinsipionanbásikomanerapartisipashondemokrátiko,sivismo,solidaridatitoleransha.Den konsulta ku tur gremio lo analisá i studia ki tipo di plataforma i/o struktura di partisipashon i diálogo lo ta mas apropiá i efektivo pa alkansá e meta prinsipal di forga un Kòrsou sano, salú, konsiente, krítiko, orguyoso di su herensia i determiná pa alkansá tur su potensialnan i logra lo máksimo den mundu 1.
Konfiansa, integridat i kalidat di gobernashon i estado
Partidonan ta konsientedi e echokumester restablesé konfiansaden integridat, kalidat i funsho-
namentu di nos demokrasia i den nos institutonan gubernamental i estatal. Por lo tantu lo duna
prioridathaltunaprogramananiproyektonankonkreto,dirigíribareforsáintegridatikalidatdigo-
bernashonidimanehodigobernashonifortifikashondiórganonanestatal.Denekuadroakilohasi
uninventarisashonievaluashonditurprogramaiproyektoeksistente.Basáribaeehersisioakilode-
terminágradodiefektividatdiehekushondikadaprogramaiproyekto.Esakilososodédenestrecho
koperashonkuórganonanlokal,regionaliinternashonal,speshalisáribaemateria.
Demokrasia partisipativo / direkto
Ampliaiprofundisápartisipashonsivildeneprosesodemokrátikotaundjeambishonnandipartido-
nanpadunakontenidorealnaekonseptodidemokrasiapartisipativoodemokrasiadirekto.Lofor-
muláunkuadrodimanehogeneralpaesaki.Loinisiáiehekutáporpartiekuadroaki,denkonsultaku
ikupartisipashonditurgremionashonalikusostenregionaliinternashonal.Kamindatanesesariolo
binikuproposishonnankonkretopaadaptáleinaneksistentei/ointrodusíleinannobo.
Komunikashon eksterno (na públiko)
Partidonantadiopinionkukomunikashonophetivo,transparente,kontinuoialkasoribafunshona-
mentugubernamentaltaévehíkuloprinsipalpaalkansáaseptashonpamanehokutaserehekutá.
Porlotantulorestrukturáeformakongobièrnuiinstitútonangubernamentaliestataltakomuniká
kukomunidatengeneral.Denekuadroakilohasimastantuusoposibeldimedionansibernétikopa
poralkansáunoudiensiamasampliopafódinosfrontera.Eophetivofinaltapastimulákreashondi
unkomunidatboninformáikrítiko,kuporanalisáakontesimentu-itemanandiaktualidatdennan
kontekstorealikuporprofilásumesregionalmenteiinternashonalmente.
1 Epartinan “bold / italic”lotaalabespartinandie “Programa di Transishon”.
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 7
Komunikashon i diálogo polítiko-gubernamental interno
Otro punto di salida di partidonan ta ku komunikashon frekuente i habrí lo yuda krese e base di
konfiansailohibanaunmihóentendimentuentrepartnernanenbolbíikreamasstabilidatpolítiko-
gubernamental.Partidonantakumbinídi lomantenéunkomunikashonestrechoentrepartidonan
dikoalishon,entregobernantenan,entregobièrnuiparlamento,entregobièrnuikomunidatientre
parlamento i komunidat.Pa realisáesaki lo instituíórgano- iplataformananku frekuensia fihopa
komunikashon.
Relashonnan eksterior
Tin konsenso entre partidonan riba e pensamentu ku mester establesé i mantené relashonnan konstruktivo i un diálogo habrí ku partnernan den Reino na benefision mutuo, a base di igualdat i konforme Statüt. Esaki ta enserá ku mester atendé ku e “leinan di konsenso” diligente i ku firmesa pa tin berdaderamente igualdat den Reino i espasio pa kada pais duna kontenido real na su outonomia konforme deseo di su pueblo.Tambemestermantenéiestrechárelashonnanbilateralmasdirektokupaisnandenregioni
sobrádimundukamindaporalkansábenefisionanmutuo.Partidonanlohasinanmáksimoesfuerso
padeneperiododigobernashonbenidero,ribauntérminorelativamentekòrtiku,dunakontenido
realnapartisipashondiplomátikodiKòrsoudeneksterior.Denekuadroakilodunamasatenshonna
eorganisashonnandenKaribeiSurAmérika.Tambelovigiládiaserkanosrelashonnaneksistenteku
organisashonnanientidatnanmultilateral,maneraentreotroUnionOropeo.Kamindatanesesario
lofihaposishonfirmepakueformadipartisipashondiKòrsoudeneplataformananregionaliinter-
nashonalaki.
Relashon den reino
Erelashonentrepartnernandenreinomesterseroptimalisá.Lomesterhasiusodiunformamas
efisientedinospartnernandenReino.Loevaluásimesterenkargáunkomishonkuetareadivigilá
ikamindatanesesariomehoráerelashonkunospartnernandenReino.Sikonstatáopstákulonan,
esakinanmesterseratendé.E leinandikonsensolotadeterminantepa loketaerelashonnanden
Reino.
Seguridat nashonal
Deneperiododigobernashonnoboloevaluástrukturaiorganisashondinosseguridatnashonalpa
garantisákuetakumplikuturnormaieksigenshanan,maneralegalmentestipuláikusufunshona-
mentutaíntegroikonforme“bestpractices”internashonal.
Plan maestro
LodesaroyáunplanmaestropaKòrsou.Eplanmaestromultianualakimestersertratáiaprobádor
diparlamentu.Eplanmesterkubriturediferenteáreanandigobernashon.Abasedieplanlostipulá
undanoskepanospaistaakiporehèmpel15aña.
Kapítulo 2
Maneho di Gobernashon, Planifikashon i Servisio Públiko
8
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 9
Kapítulo 2
Maneho di Gobernashon, Planifikashoni Servisio Públiko Funshonamentu di Ministerio di Maneho di Gobernashon, Planifikashon i Servisio Públiko
Halsaniveldiservisiogubernamentalnakomunidatengeneraltaundiepuntanandilansadene
periododigobernashonbenidero.PartidonantakonstatákueministeriodiManehodiGobernashon,
PlanifikashoniServisioPúbliko,kutaresponsabelpadiferenteservisionapúbliko,notafunshonando
segunestrukturakutastipuládeneLandsverordeningAmbtelijkBestuurlijkeOrganisatie(LABO),ni
konformesu“Business Plan”.
Teniendokuentakuesaki,mesteroptimalisátantuefunshonamentuinternodieministerio,eser-
visionankueministerioakitindidunanaotroministerionanitambeeprestashondiservisiodie
ministerionakomunidat.Paemotibuakimesterbinimasprontoposibelunevaluashonprofundodi
emodelodieaparatogubernamentalengeneral,peroenpartikulareministerioenkuestion.Despues
dievaluashonlomestertumadesishonrelashonákuetareananrealdieministerioikonporakaparáe
tareananakinaunformamasoptimalposibel.E evaluashon menshoná tin ku trese klaridat riba e pun-tonan ku e “Business Plan” no ta akapará. Kaminda esaki ta nesesario, mester adaptá e “Business Plan”.
Tantennotinundesishonnobopaetareananiservisionandieministerioaki,eministeriolomester
siguioperáseguntastipuládeneLandsverordeningAmbtelijkBestuurlijkeOrganisatieie“Business Plan”.
Partidonanakomprondékuaindatindiferentefunshonhaltuhabrínaeministerioikuesakitinkon-
sekuensiaseriopasufunshonamentu.Pa e motibu aki mester yena e vakaturanan mas pronto posibel.
Papordunaunmihóservisiodipèrmitnatantuinvershonistananlokalkomoinvershonistananestran-
hero,mestermodernisáeleinankutastipulástrukturapadunaservisioditalformakueministerio
porakaparáenesesidataktual.Ademas e funshon di lokèt di e ministerio segun e “Business Plan” mester bira operashonal mas pronto posibel.
Personal di gobièrnu
Fordi10diòktober2010tinunpartidiepersonaldigobièrnukunotafungikonformesuasignashon
i/onombramentu.Partidonantadiopinionkumestertinunmihóbistaribaesaki.Oratinmasklaridat
lotinkuevaluáitumaundesishonrelashonákuekategoriadipersonalaki.
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 10
Edifisionan di gobièrnu
Partidonantakonstatákugobièrnutagastahopisènnahürdiedifisio.Tambetaasinakutinvários
dieedifisionanakikutaparábashíi/otadenmalestado.Pa trese kambio den e situashon indeseabel aki mester hasi un evaluashon profundo riba hürmentu di edifisio dor di gobièrnu. Basá riba resultado di e evaluashon aki lo mester determiná unda por realisá bahada drástiko di gastunan relashoná ku hür di edifisio.Ribatèrminolargugobièrnulotrahapayeganapropioedifisionandigobièrnu.
Ofisina Sentral di Planifikashon
PartidonanayeganakonsensokumesterinstituíunOfisinaSentraldiPlanifikashon.
Plan Maestro
Partidonantinkonsensokutindiformuláun“Master Plan”paKòrsoumasprontoposibel.
Kapítulo 3
Hustisa
11
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 12
Kapítulo 3
HustisiaKadaunsiudadanotinederechifundamentaliinkondishonalribaprotekshondisuintegridatfísiko.
Tareaprinsipaldigobièrnudenekuadroakitapasòrupaturkondishonnesesarioteipaesiudadano
porsintisumessigur;nosolamenteribakayasinotambedensupropiohogar.
Kombatí i prevení kriminalidat
Kombatíipreveníkriminalidattatareanankuporlotantutarekeríhopiatenshondenekadenahudi-
sial.Paporkombatíipreveníkriminalidatnasuraismesterkuminsáponemasatenshonnaròldi
famiaiskoldenebidadimuchanan.Pahasiesakimesterenfatisáeròldiedospilarnanakimastantu
dimanerakuemuchananporkedaribaekamindakorekto.Taimperativoponemasénfasisribaun
bonfunshonamentuikolaborashonentreinstanshananiservisionandentureministerionankonserní
paasinapordunaunmihókontribushonnaprevenshondikriminalidat.
Pa por kombatí kriminalidat na un manera mas efektivo i efisiente mester duna kontenido na e
“voortraject” di e kadena hudisial, inkluyendo atenshon pa ku e institutonan speshalisá riba
prevenshondikriminalidat.
Esituashonpaponehóbennandenprisonmeimeidikriminalnanpeligrosonotaeformamasadekuá
paandakuhóbennankuakometéaktonankastigabelpalei.Denekuadroakipartidonanayegana
konsensoku tinku imponé mas “tarea komo kastigu” (taakstraf). Tambe mester bini ku banchi pa e hóbennan aki.LomestertinatenshonspeshalpainstitutonanmaneraGOGkutaguiahóbennanku
akometéaktonankriminal.Ademaspartidonantadiopinionkue proyekto Sentro di Formashon den kual e hóben, ku kometé un akto kastigabel pa lei, lo no wòrdu hinka den un prizòn, pero den un asina yama “Kas Sigur”, mester haña prioridat.Dene“Veiligheidshuis”ehóbentahañaguiaientrenamentu
naunnivelmasadekuábasáribasunesesidatikapasidatspesífiko.E“Kas Sigur”mestersòrupae
hóbenhañamihóguiapaasinaoraesalifordiesentroakiepordrentakomunidatbèkkompleta-
menteresosialisápaasinaeporkresebiraunadultokuporaportásánamentenadesaroyoibienestar
disupais.Partidonantadiakuerdokue“Kas Sigur”tinunbaloragregápakomunidat,p’eseilosostené
ilosòrupafinansiamentunesesario.
Prizòn
Mesterbinikuunmanehodirigíribahalsaefisiensiadenprizòn.Palograunmihóklimadenprizòn
mesterdimaswardadónandipresukalifikáitinkuponeatenshonna“upgrading”kontinuodiper-
sonaldiprizòn.Paporlograesakitaimportanteyeganakolaborashonkuprizònnandenregion,por
ehèmpelkuprizònnannaRepúblikaDominikana,kamindatinprogramanandiresosialisashonireha-
bilitashonkuadunafruta.
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 13
Atenshonspeshalmesterserdunánaprogramananiproyektonankonkretopapreparádetenidonan
pananregresobèkdenkomunidat.Ademasmesterstartunkampañadikonsientisashondikomuni-
datpaasinakreaunmihóaseptashonpapersonanankusalifordiprizòn.
Polis
Partidonantadiakuerdokumesterdiunmihómanehopakuerpopolisial.Tanesesarioekipápolis
mihó,hasipolismasvisibeldenbario,paasinapolisporhasisutrabounaunformamasefisienteden
estrechokoperashonkuhabitantenandibario.Mesteraseleráeprosesodimehorashondiesituashon
físikoidiinfrastrukturaimehoráeposishonhurídikodipolisnan(p.e.edifisionannoboiunareglo
nobopaposishonhurídikodipolis).
Bon kolaborashon
PartidonantasuprayáenesesidatagudodiunbonkolaborashonentreeministerionandiHustisia,
Labor,Enseñansa,partnernansosialidiferenteinstanshananaktivoribaterenodiviolensiadoméstiko
imaltratodimucha.Kolaborashondi komunidatdensu totalidat taesensialpaprevení i kombatí
kriminalidatdiformastrukturaliduradero.
Kapítulo 4
Finansa
14
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 15
Kapítulo 4
FinansaManeho di Finansa
Partidonantadiopinionkuunmanehodifinansapúblikoresponsabel,koherenteisaludabellokon-
dusínabienestargeneraldinospais.
Partidonantarekonosékuesituashonfinansieroaktualtaserio.Porlotantunanloasumírespon-
sabilidattotalrelashonákuesaki.Presupuestodigobièrnumesterrefleháemanehodigobièrnudi
talformakutaponeprioridat,hasiendousodierekursonanfinansiero/presupuestariorealdipais.E
manehofinansierodigobièrnulotabasáribaunvishonpolítiko.Alokashondirekursonanfinansiero
lomestertarealístikoibasáribaophetivonankla.Denemanehoakimestertenedebidokuentakue
partidisolidaridatkuesnanmasvulnerabel.Tinkukreamasgastudedusibelpaesnanmasvulnerabel
dennoskomunidatitambesupsidionesesariopaevitákuegruponanakitakaiatras.
Partidonanakonstatákuemedidananku ta tumandoaktualmente lono tasufisientepahañaun
presupuestosanoibalansáduradero.Lo laga revisá e sifranan aktual pa tin un bista fiho di e situashon finansiero real di pais i determiná kua lo mester ta e medidanan apropiá. Partidonantadiopinionkupa
lograunpresupuestosanomesterdimedidananiinsentivonankreativoiefektivo.Parealisáesakilo
mesterhasiusotambedidiálogonashonal.
Loevaluáediferentemedidanankutinaktualmenteribamesa,e.o.subiedatdipenshondiAOVidi
ámtenarnanna65aña,leidisegurobásiko,leinanpabahagastudiremedi(receptregelvergoeding,
márgendiimportadónan,bahavolúmendiuso,importashonparalelo,etc.),manehodidividendodi
kompanianananónimodigobièrnuibahagastudigobièrnu.Kaminda ta nesesario lo aselerá e proseso pa yega na implementashon di e medidanan, teniendo na kuenta esnan mas vulnerabel den nos komuni-dat.
E punto di salida básiko mester ta ku konfiansa ta un kos di nos tur. Pa por garantisá un kresementu finansiero-ekonómiko duradero mester yega na un akuerdo balansá ku sektor privá basá riba kompromi-sonan mutuo.
Padunamasempuhenanosekonomialotinkuintrodusíinsentivonanfiskalkreativopaatraémas
invershonista.Sitanesesarioloaktualisáeleidi“TaxHoliday”.Tambelohasiusomasoptimaldinos
relashonnandenReinopayegaasinanainsentivonanfiskalatraktivo.
Kámara Presupuestario
LoinstituímasprontoposibelunKámaraPresupuestario(Begrotingskamer).
Tambelohasiehersisionannesesariopareforsástrukturanandiinspekshonikòntròleksistentekupor
kontribuínagenerámasentradapakahadigobièrnu.Ademasloeksplorá,diunmanerainovativo,
fuentenandientradaalternativopasektorpúbliko.
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 16
Kompanianan di gobièrnu
Partidonantakonstatákutinalgunkompaniadigobièrnukutinproblemagrandi.Ademaspartidonan
tadiopinionkulomesterbinimassinkronisashonentreekompanianandigobièrnui,kamindata
nesesarioiefektivo,hastaintegrashon.Denekuadroakimesterdiun maneho general nobo pa kompa-nianan di gobièrnu basá riba kriterionan di prestashon interno i eksterno.
Unaspektoimportantediemaneholomestertaekontròldigastu(kostenbeheersing)iunmihótarifa,
nabienestarditantuepuebloengeneral,komodiinvershonistananenespesial.Kaminda mester di inyekshon finansiero esaki mester ta a base di un análisis profundo, aprobá dor di akshonista, ku rèspèt pa propiedat di pueblo. Punto di salida mester ta ku bou di ningun sirkumstansha lo hinka futuro generashon di Kòrsou den debe innesesariamente.
Tambemesterdiunmanehospesífikorelashonákupago di dividendo di kompanianan di gobièrnu. Gerentenanlohañauntargetkunanmesteralkansá,komopartidinanakuerdodienkargo.
Re-evaluashon di union monetario ku Sint Maarten
Tin konsenso ku mester re-evaluá funshonalidat i efektividat di e union monetario entre Kòrsou i Sint Maarten pa wak si e ta sirbi interes ekonómiko di Kòrsou. Basá riba resultado di e ehersisio aki, lo deter-miná kua akshonnan i pasonan apropiá lo mester tuma. Den e kuadro aki lo pone interes di Kòrsou na promé lugá.
Fondo pa Deporte i Responsabilidat Sosial
LointrodusíunFondopaDeporteiResponsabilidatSosial(FDRS).Efondoakilofinansiáprograma-
iproyektonanpakombatípobresaifortifikáesnansuakdennoskomunidat,kuaksentospeshalpa
hubentutisektordienseñansa.
Kapítulo 5
Enseñansa, Siensia, Kultura i Deporte
17
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 18
Kapítulo 5
Enseñansa, Siensia, Kultura i DeporteEnseñansa
Enseñansataunpuntodiprekupashonkontinuo.Unenseñansadikalidattaimperativopadesaroyodi
unpueblo.Tap’eseimesterhalsakalidatdienseñansaimantenéliberiaksesibelpaturmucha.Mester
treseklaridatpalokualtatrataesistemadienseñansadensutotalidat.Palograesei,partidonanta
kumbinípaponeatenshonnadiferenteaspektodi edukashonpre-eskolar, enseñansadi fundeshi,
VSBO,SBOHavoiVWO.PaloketatrataSBOlotraharibaunmihókonekshonkumerkadolaboral.
TambelodunaatenshonnaekonekshonentreVSBOiSBO.Masaleupartidonantahañakumester
tumaundesishondefinitivoribaetópikodibalides di èksamen- i di diplomanan di skolnan sekundario na Kòrsou pa garantisá ku nan ta wòrdu rekonosé na Hulanda i otro paisnan.LofortifikáPapiamentu
komoidiomadiinstrukshon.Tambelomesterponeatenshonspeshalnaformashondihendedifishi
iinstanshanankutadunasostennaenseñansa.
Naopiniondipartidonanmesterbiniunkuadrodimanehogeneralmasefektivopaalokáturefun-
dashonnankutaaktivoribaterenodienseñansa.Abasediunrepartishonditareamesteryegana
masefisiensiadenfunshonamentudiefundashonnanaki.Fundashonnankuyanotadirektamente
nesesariolomesterserelimináo,kamindapor,integrádenotrofundashon.
PartidonantadiopinionkumesterbiniklaridatpaloketatratafunshonamentudiServisiodiSkolnan
Públiko,DOS.Lostartmas lihéku taposibelunprosesopa bini ku un “interim-managementteam” nobo.EaspirashontapatantuDOSkomoeskolnankutakaiboudiDOSbiraentidatnanmodelo.
Mesterponemasatenshonnaeposishonhurídikodi trahadónandensektordienseñansa.Dene
kuadroaki lohasi e esfuersonan i ehersisionannesesariopa yeganaunakuerdo laboral kolektivo
(“cao”)paetrahadónankonserní.
Ta nesesario pa inkorporá ehekushon di e lei di enseñansa obligatorio bou di e fundashonnan
eksistente.Atenshonprinsipallobaipaunintegrashon di e brigada di “Leerplicht” i e demas empleado-nan públiko ku ta traha riba e área aki.
Mesterdetermináunmanehodiidiomadennossistemadienseñansa.Mesterbinikuunmanehodi
idiomanashonal.Fordiemanehodiidiomaakiloderiváunmanehodiidiomapaenseñansa.
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 19
Inspekshon
Partidonantakonstatákumesteroptimalisáleidiinspekshon.Porlotantumesterbinkulegislashon
nobopaorganisáinspekshonditalmanerakueporfunshonáadekuáiefektivo(fordienseñansadi
fundeshitenaenseñansaavansá).Denekuadroakimesterekipá ioptimalisá inspekshondiense-
ñansa.LotraharibaunplandimanehopaInspekshonhasiusokorektoditurfondonasudisposishon.
Partidonantahañakumesterdunaenseñansasuperiorunbaselegal.Tambemesterofisialisáeme-
tanan(“kerndoelen”)itérminonan (“eindtermen”)dienseñansaspeshal.Supervishonribakalidatdien-
señansamestersosodédenterdileiikuadronanstipulá.Palograesakiloankrasanshonnandenley.
Lotrahatamberibareglamentashondikalidatikompetenshadipersonalkutatrahadenenseñansa
sekundario.
Tanesesariopainvertídeninfrastrukturadinosenseñansakuyapaañananlargutadenunestadode-
plorabel.Denekuadroeiloevaluáesistemadifinansiamentudienseñansadensutotalidat.Lobuska
unalternativopafinansiamentudordiUSONA.TeniendokuentakuerapòrtGroteStudieschuldlo
stimulástudiamentudenregion.TambeloponeatenshonnaUNESCO.Partidonantadipensamentu
kumesterstrukturádunamentudisupsidionaedukashonpre-eskolar.Tambeloalokáfondonandis-
ponibelpadigitalisáenseñansa.
Paloketatrataspesífikamenteedukashonpahóbennanlobuskaunmihósinergiapaevitádesgastei
inefisiensia.Partidonantadiopinionkuformashonsosialobligatoriomestertakompletamenteden
mandieMinisteriodiDesaroyoSosial,LaboriBienestar.Esfuersoloserhasiparealisáesaki.
Partidonan ta di akuerdo ku mester hasi uso mas efisiente di medionan di komunikashon komo instru-mento pa eduká komunidat. Lo kuminsá aktivamente ku programanan edukativo riba tur nivel den kuadro di un proseso di konsientisashon, en partikular aspektonan di sivismo, demokrasia i empoderamentu di kada siudadano (moral i síviko). Den e kuadro aki lo desaroyá e kanal ku gobièrnu ta disponé di dje via TDS. Loinvertídenemedioakikomounantesalapakonsientisashon,komunikashoniedukashon.
Despueslobuskapahasiesakiviamedionankutaaksesibelpaturhende.
Loentamádialogonashonalribaeposibilidatdiampliaorariodiskolkumetapalograunkuríkulo
masbalansáentrematerianankognitivoimaterianankulturalartístikoideportivo.
Kultura i Deporte
Pakreaunmihónoshonkulturalmesterrealisá un Instituto Nashonal di Kultura.Loponeatenshonna
easpektodirepartishondisupsidioiehekushondimanehokultural.Unpuntodiatenshonspesífiko
lotarealisashondiSentroProArtekomoteaternashonalrenobá.
Partidonantahañamasaleu,kumesteraprobáiakordáemanehodideporteeksistenteirealisáun
Instituto Nashonal di Deporte.Tadiimportanshapamantenéfasilidatnandeportivodenbonkondis-
hon.P’eseilostrukturádunamentudisupsidiopadeporteilointrodusíeLottopaDeporte.Loketin
nasupsidiomestertanabenefisioditurorganisashondeportivo.Loinvertítamberibaunmihókoor-
dinashonentredeporteisektorkultural.
Kapítulo 6
Salubridat, Naturalesai Medio Ambiente
20
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 21
Kapítulo 6
Salubridat, Naturalesa i Medio AmbienteFunshonamentu di e Ministerio di Salubridat, Naturalesa i Medio Ambiente
PaalsakalidatdibidanaKòrsoumesterbinikuunvishon,siguípaunmanehopakuprevenshonefek-
tivodenkuadrodisalubridatpúbliko.Despuesdiakonstatákutinalgunestudiohasíribaepuntoaki
kaba,partidonanayeganaekonsensokumester inventarisá e estudionan ku ya a keda hasí, pa despues kontinuá ku e pasonan nesesario pa yega na un bon maneho preventivo pa ku salubridat públiko. Dene
kuadroakilomesterbinikuunasinayamá“InstitutodiSalú”.
Tanesesariopayeganaunmihóstrukturápaasuntunandipersonal.Partidonanatumanotakua
dunainisionaadaptashondie “Business Plan”dieministerioaki.Lotinkuevaluáeplannanakiituma
edesishonnannesesariopaoptimalisámasprontoposibelefunshonamentudieministerio.
Base hurídiko
Partidonantakonstatákurelashonákusalubridat,naturalesa imedioambiente, faltahopidekreto
gubernamental(“uitvoeringslandsbesluiten”) kutapreskribípaváriosordenansa(“landsverordening”). Pa
emotibuakitinkutrahadurupaimplementáeleinannesesariomasprontoposibel.
Tasumamentenesesarioparevisánosleinanrelashonákumedioambiente.Partidonanakonstatáku
paporproteháikuidanosmedioambientemihó,mesterbinikuleinanadekuápaesaki.Eleinanaki
lomesterinkluísufisientehèrmènt(“tools”)paporaktuaefikasmentekontradipolushondimedio
ambiente,enespesialkontradipolushonokashonádordiderameintenshonaloaksidentaldikrudo
manerapetroli.
TambemesterproteháanimalnannaKòrsoumihó.Paporhasiesaki,taimperativopadesaroyáleipa
kombatímaltratodibestiamasprontoposibel.
Salubridat
PamehoráekuidomédikoinstitushonalnaKòrsou,mesterbinimas pronto posibel un hospital nobo. Ehospitalnoboakimesterportinefasilidatnannesesariopaporkumplikunosnesesidatnannaun
formaefisienteiefektivo.Paloketaeprosesoakipartidonantahañasumamenteimportantepaevaluá
denuntèrminokòrtiko,di no mas ku un luna, tur e estudionan hasi pa despues tuma e desishonnan nesesario, riba korto plaso, pa asina por garantisá ku den un tèrmino relativamente kòrtiko nos lo tin un hospital nobo ku ta operashonal.
Aworakí e listanan di espera pa por bishita un speshalista ta sumamente largu. Esaki ta krea un
situashonkunotasolamente inhumanoperokutambetatresegastunankunotanesesario.Den
kuadrodiinteresgeneraldikomunidatmester eksplorá tur posibilidat pa baha e listanan di espera aki mas pronto posibel.
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 22
Pa lokual ta tratasalubridatpúblikoengeneralpartidonantadiopinionkuesektoraki tinvários
problemaagudo.Paremediáesakimesterintrodusímasprontoposibeleseguro básiko,easinayama
struktura di remunerashon nobo (“beloningsstructuur”)itambeun Konseho di Salubridat.
Paporgarantisáunmihóservisiodensalubridatpúblikoepersonalmédikoiparamédikomesterta
bonnaalturadiedesaroyonandennanáreaditrabou.P’eseipartidonantadiopinionkumestertin
un“upgrading”obligatoriopaturhendekutalaborádensektordisalubridat.Pagarantisáesakidiun
formaefikasmesterbinikuakuerdoi/oleinankutaobligáepèrsonanandenesektordisalubridatpa
keda“upgrade”nanmes.
Medisina alternativo
Eimportanshadiusodimedisinaipráktikananalternativotabirandodiapadiamasimportante.Pae
motibuakipartidonantadiopinionkumesterhasiunevaluashonrelashonákupráktikadimedisina
alternativo.Despuesdiesakilomestertraharibaregistrashonirekonosementudimedisinaipráktika
alternativo.
Kapítulo 7
Desaroyo Sosial, Labori Bienestar
23
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 24
Kapítulo 7
Desaroyo Sosial, Labor i BienestarGeneral
Kombatimentudipobresa, introdukshon di un pakete di seguro general básiko kontra malesa i adaptashon di penshun di behes (AOV)tatemanandiaktualidat,kutarekeríatenshonspeshal.Partidonantasinti
enesesidatagudopadeneperiododigobernashonbeniderodesaroyá,enkonsultakuturgrupodi
interesenvolví,unvishonsosialiunmanehointegraldibienestariehekutáesakinaunmaneradili-
genteiresponsabelkuesolofinpaalkansáunrendimentualtu,estaunrepartishonhustuiunnivel
dibienestarsosialakseptabelpauniturnaKòrsou.Undjekondishonnanbásikopaporlograerendi-
mentualtueitareforsákapasidatdieaparatoehekutivodenesektorgubernamentaldibienestaridi
labor.Esektorakitakonfrontandodefisiensiananidebilidatnaninstitushonaliorganisatorioserio,ku
taopstakulisáunehekushonefisienteiefektivodisutareananlegal.Konsekuentemente,denpráktika,
notinunkòntròladekuáinamidíribakumplimentukuleinanlaboralileinansoshal.
Partidonantadiopinionkumesterinterveníakortoplasodenstrukturanandiehekushonikòntròl
eksistentepabòltuetimonigarantisákuiunturtakumplikunosleinanlaboralisosial.Kaminda
ta konstatá burakunan den lei, lo bini ku rekomendashonnan konkreto pa adaptashon i/o moder-
nisashon.Tambelohasieehersisionannesesariopasubiekantidatialsaekalidatdiinspektornandi
laboriinspektornandiseguridatpaasinahasiekòntròlmasefektivo.
Paalsaeniveldiservisionakomunidatlosinkronisáikoordinátareanandieministeriokonserníku
otroministerionan,maneraentreotro,ministeriodisalubridatpúbliko,medioambienteinaturalesa,
ministeriodiasuntunanekonómikoiministeriodiEnseñansa,Siensia,KulturaiDeporte.
Edukashon, trabou i partisipashon laboral di nos hendenan
Edukashoniempleotaevehíkulonanprinsipalpagarantisábienestarsosial ialsakalidat iniveldi
bida.Papartidonan,kreashondiempleoialsapartisipashondinoshendenanribamerkadolaboralpa
mediodileitapuntonandilansakutarekeríatenshoninmediato.Denkonsultakurepresentashon
didunadónanditrabouisindikatonanloinisiáiehekutáproyekto-iprogramananspeshalpastimulá partisipashon di nos yunan di tera, speshalmente noshóbennan, riba merkado laboral. Den e kua-dro aki, estudionan, hasí riba e tereno aki kaba, lo ser inventarisá i analisá pa midi efektividat di nan rekomendashonnan. Proyektonan, ku a demostrá di tin derechi di eksistensha, manera p.e. e proyekto “Rumbo pa Trabou”, lo ser mantené i reforsá.Eleidipartisipashonlaborallokal80-20loserehekutá
pagarantisapartisipashondinosyunanditera.Tambeloehekutáleinaneksistentepae,asinayamá,
”uitzendbureaus”.Denekuadroakiloponetambeatenshonspeshalribaefektonandipartisipashondi
”stagiairenan”diafóribanosmerkadolaboral.
Loinstituíunbankodivakaturananivelnashonalkupartisipashondisektorpúblikoisektorprivá.
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 25
Partidonanlohasinanmáksimoesfuersopastimuláunmihókomunikashonentredunadóditraboui
trahadó.Denekuadroakilohabri,ribatérminokorto,un liña di telefòn anónimo pa por duna kehonan kontra kasonan di abusu laboral.Loaktuadiformadiligentekontraditipodiabusunanaki.
Trabou den bario
Partiintegraldiemanehodibienestarlotare-introdukshondiefiguradietrahadósosialdenbario.
Partidonantakomprometénanmespadeneperiododigobernashon2012-2016dedikámasatenshon
nafamianandenbario,basáribaefilosofiakutafamiataepalankadikomunidat.
Kombatimentu di pobresa
DeneluchainkansabelpaeradikápobresanaKòrsou,partidonanlohasiturloketanananalkansepa
mantenétureinstanshanansosial,kutahañafinansiamentuaktualmentedieorganisashonAMFO,
ribapiapaasinananporkontinuákunantrabounanbaliosoribaterenodikombatimentudipobresa.
Lobaiwakmodalidatnannobodifinansiáeproyektonanaki,yakunanademostrádenpráktikadita
efektivoiditadunaresultadokonkreto.Lo inisiá un trayekto/programa destiná pa kombatí pobresa i fortifiká esnan mas suak den nos komunidat.
Kapítulo 8
Desaroyo Ekonómiko
26
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 27
Kapítulo 8
Desaroyo EkonómikoDesaroyo Ekonómiko
Partidonantadiopinionkumestertumadesishonkonkretopaasuntunankutinhaberkudesaroyo
ekonómiko.Denekuadroaki,eministeriomestertumaunròlmasdidirigentedorkuetinemedio-
nannesesariopatrèkesaki.
Notindudakuesektordi“offshore”tahopiimportantepanospais.Mesterbinunorganisashonyamá
“Curaçao International Financial Service Board”paporstimulá iasistíekompanianandioffshorepa
asinanoshañamasdivisa.
Partidonan tadiopinionkuempresachikitu tambe tahopi importantepanosekonomia ipaesei
mesterbinkuunmanehopadunaempuheiguianaeempresariochikí.Denekuadroakilotinku
dunaeempresariochikíasistensiatéknikotambe.Eempresarionanchikitumesterrisibímasbalori
mesterhañaunpartisipashonreal.
Taimperativopabinkuunmanehodieksportashon.Parealisáesakimesterreaktiváemanehodiin-
dustriadirigíribaproduktodieksportashon.
Partidonan ta di opinion ku mester inventarisá e proyektonan relashoná ku desaroyo ekonómiko ku e meta pa aktualisá nan i realisá e ehekushon di e proyektonan aki na un manera aselerá.
Masaleu,partidonanayeganaekonsensokumesterbinkuleipaproteháekonsumidónanmihói
tambemesterdileirelashonákueniveldikalidatdieproduktonankutadrentanospais.Mesterduna
FundashonpaKonsumidómasmedionanpaeporproteháekonsumidómasmihó.Partidonantadi
akuerdokumesterbinunmihórelashonentreFundashonpaKonsumidóigobièrnu.
Kolaborashon
Partidonantasuprayákuunbonrelashonkuturministeriotahopiimportantepaunbondesaroyo
ekonómiko.Prinsipalmentee relashonentreMinisteriodiDesaroyoEkonómiko iMinisteriodiFi-
nansamestertamasestrecho.Partidonan ta di opinion ku nos mester di un ekonomia mas dinámiko. Partidonan a yega na e konsenso ku mester evaluá e posibilidat di introdukshon di un “Banko di Reku-perashon” (Herstelbank) pa fasilitá kresementu ekonómiko i duné un empuhe.
Maneho Agrario i Peska (“LVV”)
Partidonantadiopinionkumesterhasievaluashonnesesariopayeganaunmihókolaborashonentre
eMinisteriodiDesaroyoEkonómikoieMinisteriodiSalubridatPúbliko,MedioAmbienteiNaturalesa
relashonákuManehoAgrarioiPeska(“LVV”).
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 28
Curaçao Economical Development Board
Padesaroyodinosekonomiataimperativopakreafasilidatnannesesariopadunapèrmitnandiun
forma mas profeshonal na invershonistanan. Partidonan ta di akuerdo ku mester tin un “CuraçaoEconomical Development Board” ku lo mester fasilitá i stimulá invershon lokal i djafó i tambe ek-
sportashon.Palograeseimesterevaluáekonseptodieboardiwaksiporyeganaunsinergiaentree
boardakikuunoffshoreboard.
Relashon den Reino i region
Mester bin un maneho pa hasi uso di un forma mas efisiente di nos partnernan den Reino i di paisnan den region i hasi tambe mas uso di e relashonnan ekonómiko di esakinan, tur na nos benefisio.
Outoridat Regulatorio
Pafasilitádesaroyoekonómikoisalvaguardiainteresdikonsumidóloinstituíuninstanshaindepen-
dientekulokontroláiregulátarifanan.
Kapítulo 9
Tráfiko, Transportei Planifikashon Urbano
29
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 30
Kapítulo 9
Tráfiko, Transporte i Planifikashon UrbanoFunshonamentu di e Ministerio di Tráfiko, Transporte i Planifikashon Urbano
PartidonantakonstatákueLandsverordeningAmbtelijkBestuurlijkeOrganisatieie“Business Plan” di
eministerionotaakaparáturenesesidatnandieministerio.Paunmihófunshonamentudiemini-
steriolomesterbiniunmihókolaborashonentreedepartamentunanenkargákutráfiko,transportei
planifikashonurbano.Ademaspartidonantadiakuerdokumesterdimaspersonakalifikápareforsá
eministerio.
Tráfiko Aéreo i Marítimo
Emanehopanostráfikoaéreoimarítimonotafunshonásegunreglananinternashonal.Sítakonstatá
kutrabounantawòrduhasipamehoráesaki.Partidonan ta di akuerdo ku mester sigui ku e trabounan pa asina kumpli mas pronto posibel di un forma mas optimal ku e tratadonan di Aviashon i tratadonan Marítimo pa asina por garantisá un bon nivel di nos transporte aéreo i marítimo.Eleinankutakonserní
haf,CPAiaviashonlomesterwòrduaktualisá.Tambemesteroptimalisáeingresonanrelashonáku
eregistrodibarkunanitindiinventarisáeposibilidatparegistráentreotrotreiniavionnaKòrsou.
Planifikashon Urbano
PartidonantakonstatákumesterbinimasklaridatribaleinanrelashonákuPlanifikashonUrbanoi
kamindatanesesariotinkuadaptáesakipaasinaporakaparáproyektonanmaneraWechiiOostpunt.
Tin konsensokumesterdiun vishona largoplasopadesaroyá eurbanisashondiun forma stra-
tégiko,efisiente,balansá,intensivoisigur.AdemaspartidonantadiopinionkutinkurenobáePlandi
DesaroyodiKòrsou(EilandelijkOntwikkelingsplanCuraçao)naenesesidatnanaktual.Tambelomester
binikuunfilosofiaabasedi “urban growth boundary”pakudesaroyooptimaldinosterenonan.Den
ekuadroakilotinditenekuentakutantuunmanehoefisienterelashonákuedifisionandenmales-
tadoylomesterdenomináundensidatmínimopakuterenonankutadestinápadesaroyourbanoi
komersial.Ademasmesteraktualisáimehorámanehopakuentregadipèrmitdikonstrukshon.
Partidonan ta di akuerdo ku e relashon aktual entre gobièrnu i Fundashon Kas Popular (FKP) no ta fun-shoná bon. Pa e motibu aki a yega na un konsenso pa formalisá i mehorá e relashon entre gobièrnu i FKP. Ademaspartidonantadiakuerdokuemanehoaktualpakukobransadipagonandi“huurgrond” ite-
reno“erfpacht”tadefisiente.Lotinkubinikuunbonmanehopahasiekobransananakimasefektivo.
Akuerdo di Gobernashon 2012 - 2016 31
Tráfiko i Transporte riba tera
EproyektodiadrèsieproyektodimapadigitaldiKòrsoutakanabonipaemotibuakitinkuhasilo
máksimopafinalisáeproyektonanaki.Partidonantadiakuerdokumesterbinikuesistemaditráfiko
siguriduradero (“duurzaam veilig”)ofsistemasigur(“safesystem”)“engineering, education and enforce-ment”paasinarealisáuntráfikoribateramassigur.Ademasayeganakonsensopadesaroyáunplan
dimanehopakutransportepúblikokulotinkuinkluíunmanehopakukonvoinanibùsnanchikípa
strukturananrutananmihó,hasiendousodiporehèmpelunpistapabus(“busbaan”).Parealisáesaki
lomesterinventarisáikamindataposibellotenekuentakuopiniondiepersonananiinstanshanan
enbolbí.Ademas mester desentralisá e kùrmentu di outo pa asina por kùr outo na vários parti di
Kòrsou.Esakilomestersosodédiunformakunotaafektáepresupuesto.Tambe partidonan a yega na un konsenso ku lo tin ku restrukturá Stichting Wegenfonds.
Proyekto “Klein Hofje”
Eproyektodipurifikashondiawa“KleinHofje”tinsubaloragregápanoskomunidat.Pagarantisá
kontinuidatifinansiamentudieproyektoaki,partidonantadiopinionkumesterrealisáeproyekto
WaterplandikuaeproyektoKleinHofjetaunpartiintegral.
Ofisina di Telekomunikashon i di Aktividatnan Postal i di Utilidat (BTP&U)
Etareananregulatoriodieofisinaaki,kunotaankrádenlei,losertraspasápaunòutoridatregulatorio
nobo.