ISSN: 1138-9664.M~,rI

2000,3 5157

APROXIMACIÓN A ALGUNHAS CRENZAS DAPARROQUIA DE FRANQUEÁN (O CORGO-LUGO)

JOSÉLUIS CARROSACUDE

ABSTRACT

The objecrof tbis artieleis to studysorneexistent beliefs in Franqueán (O Corgo-Lugo). Wc decide ro contain tbem aronndtwo generalconcepts,the provekeddamage,and theblessedandthedamnedthi ng. Wetryro explain illnesseslike rbe evil eyeandotherpopularsupersririonsof the study

Go presenteartigo pretendemosdaracoñecersucintamentealgunhascren--zas que aínda se lembran na parro-quia obxectode estudio,perrencente

ó concellodo Corgo. Eranqueán—que inclúe asentidadesde Cima de Vila, A Ermida, Escardel,Franqueán,Monte deSilva, Oubime,Guteiroe OVilar— presenta un relevo bastanteaccidentadocon elevaciónscomaos montesAlboiro e Silva de536 e 511 m respectivamente,e estábañadopolorío Tórdeae ourrosregatosmenores.

Dada a diversidadede tesíemuñosrecollidosnos nosostraballosde campo, e a difícultadedeadscribilosa un grupoou ourro, decidimosagru-palos arredor de dous termos fundamenrais:o«ma/provocado»e o «bendito e o maldito>’. Tam--pouco estadivisión serve para xebrar totalmentemoitosconceptose somosconscientesde quenal-gúnspuntospodemosresultararbitrariosou rele-garaspectosinteresantes.Sen embargo,considera-mosqueo esquemaadoptadoé bastantedidácticoe facilitaráa comprensióne mailadivulgacióndal-gúnstrazosdo imaxinario popularde Franqueán.

O MAL PROVOCADO

Ó falarmosdo mal provocadopolo serhumanoou polas forzasmalignasque nel poidan existir é

inevitablereferirseó malo/lo. É estaunhadascren--zas máiscomdnse ¿mesmoteanpomáiscomple-xas que existen.Coma no resto de Galicia, aíndagozadunhaenormeviralidadena zonade estudioe presentaunhaseriede característicasinteresantesparaachegármonosa outros aspectosdo imaxina-rio ou do universomentalgalego.

O primeiroquedebemossalienraré asria here-roxeneidade.E unhadoenzaque incide nas per-soase nos animais,que pode provocarsó malasorreou raménenfermidadesque levanmesmoámorte.

O conceptofundamentalrio mal ollo é a envi-dia. Con estetermo aládeseá cobizadesenfreadapor algo bo canalizadaa través dos olios. Estaenvexaprovoca o mal no ben desexadoe adoitaprocederdunha muller como explicaremosadianre.Segundoalgúns informanteso mal ollo éinvoluntario,paraourros,en cambio,procededundesexointencionadoda persoaimplicada.

Unhavez constatadaa existenciado mal ollo nafacendacómprerealizarcerrosactosparaencoutalo’,e paraesteefectoemprégasea seguinteoracion:

Ollárontedous, desóllantetres,San Pedro, San Pablo e San Andrés.Cofavo? de Dios e da Virgen Maríaunpadrenuestroe un avemaría.

6 tempoque se recitao ensalmohal quecruza--lo animal cunhazoca ou zapatode bornedo péesquerdo,esta acción repítese tres veces ó díadurantetresdíase despoisponsea zocanun llagaronde se poida afumar(anrigamenreno cainzo ou

O verbo encoiccarsignifica curarcalqucramal deproce-dencia máis mi menos máxica mediante ritos que inclúcnensalmosdediferentestipos.

Tarn<Snexistea variante«6% podercíe Dios.,’.

JOSÉLUIS GARROSAGUDE APROXI/vLICJONAALGUHASCREN/ASDA PARROQUIADE FRANQUEÁN..

no bordo da cheminea).Existen outras verssons,nas queo animal só é cruzadotres vecescon algobendito.

Como pode comprobarse,o rito inclúe certoselementosrecr)rrentcsna medicinae nas crenzaspopularesgalegas.O máis claro é a referenciaexplícita Ls divindades,o cruzamentodo animaleo uso do nosopai e a avemaría.A continuaciónexplicámo-losourroscompoñentesdesresr¡ruaís:

1. En primeiro lugar, aparece o numeroimpar,nestecasoo tres,personificadona tríadedesantos avogososque combateno nial provocadopolosdousolIos. A importanciado númeroimparvén rarificada pola repeticióndo rito tres veces ódía durantetresdíasseguidos3.

2. 0 segundoelementosalienrableé a zocaou zapatode home.Comoxa dixemos,as culpa-bIes do mal ollo adoitanser mulleres.Na cultu-ra tradicionalgalegao elementofeminino apare--ce a rniúdo caracterizado negativamente.Lembremosque se cre que aroparunha mullercandose levanas femias ó sementalfai queestasnon empreñen,mentres que se se cruzan cunhome ou cun pequenoa viaxe rerá éxito’. Paraconcluir debemosdicir que a muller tampoucopodetocarcoasmansnuascerrosamuletoscomaa pedrade ara, usadacontrao mal ollo, porqueperderíaa súa virtude. De aovo a muller adultaaparececorno algo inipuro en contactocun ele-menrosagrado,e nesrepunto ¿ precisolembrár-mo-lo rito de acolle-las mulleresparidasá misa,medianteunha purificación por partedo crego.Antes da mesmanon podían entrar na igrexa erampoucoavanzarregosde auga5.

3. A esquerdaaparececaracterizadaen ródalasculturascomo o lado do esotérico,o máxicoou o

A eficaciado número imparcomprúbasenootrns ritosde curación. Pnr exemplo, os enfermosde goza (epilepsia)debían beberauga de 5 ou 7 fonres distintasantes de quenacesen sol o día de San Xoán. Os nenoscon tose ferinadóbanllc-Io caldo de cocer 5 mi 7 gromos de pifleiro. Noensalmodos orizúsqueimabanserepallasdepancon sereno>dicindo: ¡Ai de Dios, ¡ quearde a casocíe orizós / consetepci/lase sen’ nSJ,e ramónprocurabanrecibi-lo lome daspallas nosorizos.

Podémolo explicar mediante as segríinres ecuacions:rnul[er + fernia = esterilidade,bonse/peqoeno+ fernia = pre-flez, O pequenoaparececonsideradocomo ser asexuadoepolO tanto <nocente.

Vóxanseasdisposición>bíblicasverbo dasmolieresparaevita-la impurezaposparto.

maligno.En Franqueánusábaseo cornoesquerdoda vacalourae a á esquerdado muricego comoamuletosde boasorre.

4. En relación ó USO do calzadoparacruza-losanirnais,hai quesinala-lovalor dascousasapegadas

rerra. Un dospeoresagoirosé candoa pira cantacoma se lose un galo. Normalmenteacostumasemata-laaveparaevita-lo posiblemal, peronalgun-ha familia vendíana galiña e mercabanalgo quearrastrase:unha rella de aradoou unha ferradura.

5. 0 fume, con claras reminiscenciastelixio-sas (o incenso, por exemplo), ¿ un preventivodomal —véxasetarnéna nota 3—. Así, quéirnaseIon-teiro bendito contrao trono e no rito do aninovoafúiransetódalasdependenciasdacasacon lourei--yo verdee benditoantesde nace-losol reperindooseguinte conxuro:

Entre el nuevo, salga el viejo6.¡J?evollón> foralCofavordeDios e da VirgenMaría,un padrenuestroe un avemaría.

Un dos síntomasmáis comúnsdo mal ollo écandoas vacasdansangueen pagado leire8. Habíaque lles muxi-los carros retos e bora-lo sangueólume dicindo con sana:

Para que se líe queimenos olios e a lengua(sic).

En relaciónú mesmopareceser quenontrospun--rosdoconcello(posuimosreferenciasprocedentesdeSan Fiz de Bergazo) ramén exisriu o costumedebota-lo leite ensanguentadona lareira e mailalo convaras de abeleira ó rempo que se ííe dician unhaspalabrasá bmxa, despoisdisto a vacarecuperábase.

Existe outra versión: SeñorSo/icrano, / enhe lo bueno,suka lo nsaío. /¡Reto//sin¡dra!

Cremosqueapalabrarebo/lón,de significadodesenoecí-do paraos informantes,podeestarrelacionadaco termofran-ces reiseil/on quealudesi> ceas do Nadal e mailo Aninovo epropias testas,engadamosque en vasco ‘e denominasorginalarus, literalmentecta das liruxas.

O gustodosseresmalignospolo cite ¿ moi común.Así,a noire de lome novo non sepodíadeixar cite nasporaspor-que as brozasviñan bañarse<íd. f)ise quea> cobras<animalnegativopor excelencia)adolíanniamardasvacasco queesta>semenun pracerdecarácterluxurinso. Paraesteúltimo aspec-mo véxaseM. LImares,Moneas, ánimas,demonios.El i>nadna-rio populargaíiego, Madrid, Akal, 1990, pp. 140-142.

2000,3: 51-5752

JOSÉLUIS GARROSAGUDE APROXIMACIÓNA ALGUHASCREP/ZASDA PAREOQUIA DE FRANQUEAN..

Nesteritual sonimportantesdouselementos.Edoadamenreidentificable o carácter profilácticodo lume, lembrénio-loscostumesda noire do SanXoán espalladospor todaGalicia. Da importanciada lareira faJaremosnasegundapartedo artigo naque,co gallo da descricióndo ensalmocontraocolleutizo cabalar, falaremos dalgunhascrenzasrelativasó fogar.

A abeleirarisasepara mata-lasbruxas9e raménen diferentesensalmosde curación coma o quetranscribimos a continuación, empregadoparaencoura-locorvín. Defíneseo corvín como unhaespeciedeataquequelles dá & ranchiñose lles faichiar e parexarata levalos á morre. Hamos quecruzar tres veces cunhavara de abelairaífl, raménbai versiónsnasqueé de biouteiro, mentressedio seguinte:

San Pedro e SanJuanpor un camiñovan.E díxolle San Pedro a SanJuan:«Aíquedao cochode Choupindando/leo teo e o corvinis.E díxolle SanJuana San Pedro:«Crúzaocunhavara de abelairaqueo teo e o corvin marcharáe o cocho de (ihoupínquedará».(‘o favorde Dios e da VirgenMarín.un padrenuestroe un avemaría.

Finalmente,e referíndosea persoas,ramén sealude¿spiollos (ter unha capadepollos) como undos sinaisdo mal ollo, o que nosservepara pasar-mos á segundaparte do artigo, cos animais quesimbolizano ben e os queencarnano mal.

O BENDITO E O MALDITO

E inherenteó ser humanodividi--lo mundoendrias partescasesempreantagónicas;a partirdistopodemosdefini-lo carácterbinario (ou maniqueo

Ve-la entradaabe/cira da Gran Enciclopedia Gallega, emaménM. LImares, Gp cii., p. 158.

Na fala conlún predominao castelanisnsoave//aneír,4no ensalmoaparecea palabragalegaahelaira.

O biouteiro ou hieiteiro cnsarrábaseen colaresque llespoñíanós canse gatosenfern,osd~ moquillo.Taménseusabaparaadorna-lascasaso día de turne novo (xunro cos ha/ocas—esralores—e sonjnds —unha eanade flores mamelas—). Naacrualidadeaíndase crava nos bormos paraque as ce¿~esnon

focen ocIes.

se se prefire) da cultura popular. No imaxinariogalego¿ fundamentala distinción entreo malditoe o bendito. As doenzas,por exemplo,a miridoestáncausadaspor animais consideradosvelenosose o procedemenropara remedialasincide elemen-ros «benditos”. E innegablea enormedifusión evulgarizacióndos elementosbendicidospola pro-pia Igrexa. Entreelespodemosdestaca-laza men-cionadapedra de ara, o loureiro’2 do DomingodeRamos,a auga’3ou as candeasbenditas’4.

Sen embargo,existenelementos—fundamental-mente plantas ou animais— que se consideransagradosou benditose queconrancunhaexplica-ción pseudorrelixiosaad hocquenadaten quevercoadoutrinaeclesiástica.Eseé o casoda silva,anri--gamenteprendíanunhapuntadesilvano panodacabezaou no pucho paraevita-la chispa,era ben-dita porqueo manto da Virxe quedouprendidonela carído ía polo río abaixoiS. Seguindo costemidosefectosdostorbóns,raniénse adoitadicirque o raío mata as bestase as vacas,pero que amuía é inmune por ser rin animal bendito1<>.Gutros animais benditosson os carrizose mailasandoriñas —na fala de Franqueánsó se rexistraocasrelanismogolondrina,din quetraenboa sorteefavorecena sria nidificación nas cortes— porqueborraronas pisadasda SagradaFamilia candofu-xian cara a Exipto. E pecado maralos e existealgunhaprohibición comaa que dicía que se unpequenocomía ovos de carrizo quedabaanano,aínda que ouu-os esrendenese efecto a caiqueraovo de paxaro silvestre.As bolboreras—chamadaspitiñas ou palomiñasde Dios— poden ser de doustipos, as brancasanunciabancartase era pecado

Queimadoservecontrao trono nu paraafoma-lacasaa

modo de bendición.O dia tresde main antesdeque saise osol maménseespetabannos leiroscrocilias de loureirobendi-to e se botabaaugabenditaparaque non oxeaseo pan.

¡3 Aparredaauga bendicidana igrexa, faremosmencióná augado rsgo cíe Rite/aquese usabaparacura-las tszxoca.souxarpol.asque ííes nacíannos labiosús pequenos,dábanlíelaabebercunbapesetade pramae despoisde cruzala cunanel dealicornio ou alicorno —reminiscenciada bastade unicornio,pedranegraengastadaorín anel eficaz contra os velenos—.Asúa virrudeprocediadc quepor aId pasaraun bispo

Usadassoasou xunmo cun pan eun coirelo no poio dasvenrásparatorna-laebispa,ou postasnasportase venmásparaevita-La entradadasbruzas.

> Cf. M. CátedraLa oir ercey otros mundos. Ed. Jijear.Madrid, ¡988,p. 40, sobreo zardónenAsturias.

Algún informantedixo que benditaporquecomeusilvas quecrecíanarredordo Neno Xesús.

532000,3:Si-57

JOSÉLUIS GARROSAGUDE APROXIMACiÓNA ALGUI-JAS(RENZASDA PARROQUIADEFRANQUEAN..

matalas,en cambio,as escurastraíanmalasorteepor iso eran eliminadas.

A medio camiñoentrea relixiosidadepopulareo dogmaestánas crenzasrelativasó pannasquesemesturanideascristiás (é indubidable o símbolodo corpo de Cristo) co valor que se líe concedecomo alimentobásico. Na sria elaboracionInrerví--ñan (ou ainda inrerveñensegundo as familias)diferentesbendicións.O empezara amasaralgúnsdin, cruzandocoa man:

Bendiciónde Dios Padre, del Hijo, delEspíritu Santo.

Unhavez amasado,fáiselle unhacruz coa mane ¿ cosrumedicir:

Dios chepoñaoquechefalte’7.

Cando se metía o pan no fornoil habíaquendicía (pareceser unha prácticamáis ben antiga ede poucaviralidadeactual):

Vai opan noforno, vai a gracia deDiospoío mundotodo.Diolo subanosagrose o baixenosmercados.

Antesdeencera-lopan fáiselleunhacruz porbaixoco coirelo, nuncasepousa6 revés,considérasemoiropecado.Se cae,hai que líe dar un bico ó recollelo.

lUn uso do pan que podemoscualificar comomaxíco ¿ no procesodo liñoh Os mollos de liñolevábansea enlagarpor un períodode nove días.Coneseobxectobuscabanpozasnasquese afun-día o liño e cubríanocon canase pedrasparaquenon nadase.Dicían que se alguénía face-lassúasnecesidadesó río o liño podíapodrecer,para evi-ralo «botábanílea merenda’>,queconsistíaen intro--ducir un cachiño de pan en cada mollo. Desrexeíro, non habíaperigode quepodrecese.

Antes tamén se bendicían outros alimentos,cruzabansecoaman dicindo:

Bendiciónde DiosPadre, delHijo,del EspírituSanto.

7 É a mesmaqueseempregacoa masadoscbourizos.

~ Paraasverrugasdo ubredasvacasutilizabano escobodoforno aíndaquenre,fretábaníle--loubre con el e, a partir desedía,raménlles cambiabano nome,debíanehamarseFigueira.

lnformaciúnprocedentedaparroquiadeSanAndrésdeChamoso.

Por aquípasouDios,por aquía Virgen,se esto ten veleó}0,NuestroSeñorlío quite.

Así mesmo, existen alimentosbos ou malossegundoa sria orixe. Creseque o primeiro ovo daspoliñas, máis pequenoe manchadode sangue,dámemoriae aíndahoxe llelo dan ós pequenos.Senembargo,hai que tira--losagoiros—algúnsbóranosólume—, que ¿ o nomeque recibenesesovospeque-nos e deformesque ás veces nacen.Paracombare-lo gustocubano (unhaespeciede sarna),batíanunovo con xofre e frirían esamesruraen aceite.Comí--an un pouco do ovo e fretabana pel co aceite,aquelanoite habíaque durmir en sabaslimpas.

Dentro xa do universo dos animais malditosdebemosfaJar do colleutizocaba/nr ou rastro. Sonunha especiede gratis ou erupciónscutáneasquexordencandose pon algo en contactoda pel, algopolo que pasase(de al o nomede rastro) algúndosanímaisconsideradosvelenosos.A listade animaissempreincirie a cobra, o lagarto, a pinchorra emaila arañae nalgunhasversiónsraménapareceosapo,aíndaqueourrosnon o consideranpezoñoso.

A acciónde encoura--lorastroconsisteen cruza-la zonaafectadacon cinza de porreta de alío2’ ecuspeda boca(a persoaencargadade curalo, cus--piña o rastromentres cruza coa cínza a ferida)dicindo a seguinreoracion:

ú’olieutizo cabalar, tu quévésaquíbuscar,cuspeda boca e cinzado larSeere?2 de cobra, vaite en roda.Seeres de lagarto. vaitedearrastro23.Seeresdepinchorra,vaiteá madorr+4.Seeresde araña, vaiteáparañ¿t.Cofavor deDios e da Virgen María,un padrenuestroe un aventaría.

2» Rexistradaasí, amediocamiñodo galegove/enoeo cas-relánbeleño—noinedunhaplantarúxica—.

~ Usaseo alío contrarodoo maligno.Candose levanani-

nnís ás fe¡ras, bai que cruzaloscon aLLo na cabezae nos cua-drísparaevita-lo mal ollo. ()utros, pararerensorrenavenda,dábanlíesa comer algo roubado, por exeniplo, facían que avaca00 becerracomeseunbaverLa collida don borro.

-~ Pode apareceren rerceirapersoa,isro ci: Se si de cobra,vadeen rocía ¡Sesi de bigarro. paire cíe arrastro, etc.

23 Ás vecesaparecedubidosaa segundaparre, Se eresdelagareo. tañeci burato.

21 Variantede medorra,(sinúnimo de mámoa). ¿Flixidasó pola rima ou por serun lugar máxico?

~s Tamén témo-la varianteparansia (sarrio, feluxe), men-tresqueaparañaci unbapedrada arcira. NourravcrsiúotralareferenciaAarañaaparecíaSeeresdesapo. paire si burato.

2000,3:51-57

54

Unhavezconcluidoo procesohabíaquemanre--la cinza na pel sen a lavarparaque produciseefec-to. Estadoenzaxa aparececitadana polémicaobrade 1895 Supersticionesde Galicia y preocupacionesvulgares do douror JesúsRodríguezLópez26, cosnomesde colleitizoe orballo. Incírie dousconxurospara combatelo,quecompartenmoitassemellan-zas coarecollidaen Franqueán.Non ¿ unha prác-tica exclusivade Galicia. Así, os vaqueirosde aiza--da asturianos cren nunhas enfermidadesraménproducidaspor anirnais consideradosmalditos,son a «espina»e o «cosiyo>’. Paracuralasusancínzae unha oración, isto complérasefretando a parteafectadacori cinza e facendoo sinaída cruzsobrecía e sobreun mesmo2~k

O ensalmo constadunha preguntadirixida ócolleutizo e unha enumeracióndos animais pezo-nosos na quese lles ordenamediantea ríma reri-rarsea onde—á paraña,á madorra—ou como —entoda, de arrastro—non fagan dano,e remata nasconsabidasoracións.Ó principio faise menciónócuspee maila cinza do lar. É moi coñecidoe estánioí espaLdoo usoda saliva daspersoasentendi--das (menciñeiros,etc.) na loira contracertasenfer--midadescomaa rabia.

En relación á lareira diremosque se trata dunespacio que conra cunha serie de probibiciónsmoi interesantes,procedentessen dúbida docarácternuclearda mesmana cultura tradicionalgalega. Así, por exempio,se caíanverzasou rabi-zas no lunie (candose botabanó caldeiroda larei-ra) enchiansede piollos as da leira, tamén erapecado botar ó fume cascasde OVO porque conelas queimarona San Lourenzoe non se podíafalar dun niño debaixodo cainzoporquese enchíade formigas28.

Paraconcluirmosesteapartadofacemosunhapequenalista de crenzasrelativasós animaisqueaparecen no conxuro, ademais incluimo-ladonicela:

1. Os ofidios son os animais máis odiados.Ademaisdo xa dito, cren que todos sonvelenosos

25, j~ Rodríguezlópez, Supersticionescíe Galicia y preocu-

paciones vufrares, Lid. Aliviadoiro do Colectivo Tremiñado,Salamanca,1993, Pp 115-116.

~ M. Cátedra,Op cit p. 43 e pp. 147-148.28 Non ci unbacrenzaexclusivamentegalega,en El Tiem-

blo (Avila) dician quesesesabiadon niño non sepodíadicira carón do lume porque os lagartose as cobrasjan come-losovos ou os paxariños.

e posúeno poderde fascinación,é dicir, atraencoavista os paxaros para comelos.Contra as cobraspode usarsea vara das vacas, tocándoascon cíaarórdansee ¿ mais doadomatalas.O único réptilápodoquenon seconsideravelenoso¿ o arcángel”9(Anguis fragilis, liscanzo, escánceren galegocomún).

2. 0 lagarto arnal (Lacerta lepida e/otiLacerta schreiberí~considérasemoi vejenoso,inialgunhavaga referenciaá sria inimizade coasmulleres.

3. Arredor da pinchorraexistenmoitascren-zas, todas cías negativas,a máis estendidadi queando se ve non se podeabri-la bocaporque faicae-losdenres.Se as vacasou oveliascomíanrastrode pinchorrasen celo, inchabancon grave perigode morte. Dábanliesaceite e sal, ou raménrabosde bacaliaoparaque os roesencomoantídoto35>.Axenrequela apañarcastañasou folía nas carballei-ras, adoptabaprecauciónspor se habíapinchorrasagachadasbaixo as follas e mesmodicían que ascastañasmordidas que aparecíaneran obra súa.Nourraspartesdo concello (SanMiguel de Fedra-fira, p. ex.) din que ó contactocon cía saenosdedosa figura dunhapinchorra.

4. Aínda que se considerevelenosaa aralia,rexístrámo-lo uso das súas reas para dere-lashemorraxías.

5. 0 sapo que, como xa dixemos, as vecesapareceó 6nal do ensalmo,non é especialmenteodiado. Unhacrenza curiosa¿ que os puchosoupuchosde sapo (así se líes chama ós cogomelos)nacennos sitiosonde mexanos sapos.

6. Gurroanimalconsideradomoi velenoso31,peroque non deixarastroe, por tanto, nonapare-ce no ensalmo,¿ a dunicela (donicela ou doniñaen,galegoestándar).Dician quecaíandas árboresco remporevolvo, e os nenosde antessabíancan-cions burlescaspara enfadalae que corresedetrásdeles; os adultos dician que había que lles dicir«bonitiña, bonitiña» para que non lixesen dano.Transcribimos unha versión procedentede SanAndrésde Chamoso:

2’> Así, crin pronuncia casrelá, non rexistramos ourro

nOmeni area.Estasdúascrenzasarnosansemejíanzíacosaires—oma]

a distancia,o celo negativo—, característicosdaGalicia occi-dentale que non se rexistranen FranqueAn.

Xa o din os refráns:Sete inordeunha c/unicela, / b,.sscavino e buscave/a / que mañáclic darán terra on Sere <nordeunha dunice/a1 buscacornisapara a letra

552000,3: 5i-57

JOSÉLUIS GARROSAGUDE APROXIMACiÓNAALGUHASCREN/ASDA PARROQUIADE FRANQUEAN..

DurniceW2pataqueira,cagarrosa, malpeinada,mal lavada.

A continuaciónofrecemosun pequenocalenda--río máxico, con datassinaladasnas queera cosru-merealizarcertosactos:

1. Primeiro deAno

Xa nos referimosa estedía candofalamosdouso de loureiro bendito.

2. Martesde Entruido

Había que comer nabizas para que non ocomana un os mosquitos.

3. Undemajo

Habíaquecomercastañasparanon esmaioiarsee ter ganasde traballar.

4. Tresde majo

O día da Cruz de Maio, xa se mencíonounasnotaso rito contraa zeada.

5. Día daAsunción

Nesra datacombariaseo burgo. Din que eranunhasformigaspequeniñasque facíanqueaburga-sen os horrose as árbores.Paraquenon subisen áárborehabíaqueatarileunhapalíadepanno tron-co antesde que naceseo sol. Os hortoscruzábaoscoa aguilladaun home co requisito indispensablede queviñeseda arada.

6. Día de Jumenovo.

Xa falamosantesda relacióndasbruxase o leitenesradara.Erao día defacerlumee competíannotamaño das fogueirascoas parroquiasveciñas. Axenre máis novapercorriaos lugaresda parroquiaalumandocon pinasmangadasen paose cascasdeabidueirasecase retorcidas.6 día seguintehabíaque facer pasa-lasvacas polas cinzas do turne danoite anterior.

O elementovexetaltan comúnnestanoite apare-ce nasaugasde rosas(deixar augacon pétalosdeLo--

>2 Recollidaco r epentético

res todaa noiree lava--lacaraá mañáconela).Aíndase lembranosvellos costumesconsistentesen toma-lo orbailo espidos nos leiros de pan ou envorcarseencostadosen cerrosprados(os da Costa,na abadomonte dese nome, por exemplo) para combate--lasarna. Xa aludimos ós adornosdas casas,pero naactríalidadedescoñeceno por quédesresadornos33.

DM DE SAN MIGUEL(29 l)E SETEMBRO)

Non se podían face-los magostos34antes desedía porqueen casocontrario abortabanas ovellas.

TODOLOSDOMINGOS DO ANO

Hai que lembrar ramén que no ciclo semanalhabíaque respecra-locaráctersagradodos domin--gos,nesedía non se podenxungui-lasvacas35,por--que é moito pecado(en cambio,si se poden usartractoresou maquinaria).En relacióna isto existí--an certoscostumeshoxecasedesaparecidoscomo,por exeniplo,chamarlíes«xudías»ás mulleresquelavabanen domingo.

Gutras datas sinaladas (Nadal, Reis, SemanaSanta,Corpus Christi) contabancon cosrumesoucancións(os reis,oraciónsespecíficas,etc.) quenontranscribimospor carecerendo carácter máxicoespecíficoque é o obxectoprimordial desretraballo.

Aínda que sabernosque deixamosmoira infor--mación sen ofrecere dispoñemosde apunramen-ros doutrasdoenzase remedios(a solta, as creba-duras, a rabia, a espinilla, plantas medicinais...),adeniaisdeabundantesmostrasdecrenzassobreosfenómenosatmosféricose supersriciónsda vidacoriá, recordosdo folciore infantil sobrediferentesespeciesanimais (o papasol,os roncosde vella, acabra, etc.) non podemos facer unha descrición

Un informante do concello veciño de Baralla (parro-quia de Vilaebambre)sinalouqueera paraque non entrasenas bruxas.

Lembremosque rampoucnsepodencome-lascastañasverdesporquefao criar piollos

>~ Existe onbacuriosa supersticiónrelativa si agricultrírasegundoa cal non sepode ir comendoeandosevai sementar,en casocontrarioas sabanc/ixascón3enorodo.

2000,3:51-57

56

JOSÉLUIS GARROSAGUDE APROXIMAEIÓNAALGUHASCkENZ1SDAPARROQUIADEFRANQUEAN

exhaustivacomo nos gustaría,pois superariamoscon moito os límites razoablesdun artigo.

Só nos resramanifestarque son unssaberesenFrancoperigode extincióne cómprerecolle-losres-ros aindadispoñibles,pois constirrienrestemuñospreciososparacomprendermosmeilor o mundonoque se oríxínaron; esaé a finalidadedesteartigo.Queremosfinalmente expresa-lonoso agradece-

mento a ródolos que nos axudaronnesre traballo.En primeiro lugar, á nosamai e ós familiaresdequen escoitámo--lasprimeiras referencias,e ensegundolugar ós veciñosde Franqueánquesopor--taron estoicamenteas nosaspreguntase curiosida-des. A todoseles (os que de verdadeviviron o queaquí se conta)vai dedicadoeste estudioe a todoselescorrespondeo mérito de quevexaa luz.

572000,3:51-57

VP

orn. Cuarte

st>2<

wf u