ARGUDIO ETA AZALPEN TESTUEN

BILDUMA ETA AZTERKETA

1

SARRERA

Urtero bezala, batxilerreko bigarren mailako ikasleei testu mota ezberdinak eskura ematen dizkiegu, horien definizio, ezaugarri zein egiturez jabe daitezen. Eta, askotan gertatzen zaigu, testu apropos eta eguneroko direnen bila dihardugula sutsu, testu horiek dituzten ezaugarriak ahalik eta argien irakasteko, eskola barruko ordutegiak uzten dizkigun bitarteak aprobetxatuta. Hala ere, dugun sentsazioa da testu landu gehiagoko bilduma beharko genukeela ikaslearen onerako. Horregatik, ikastaro honetako proiektuan testuak bildu eta horien sailkapena eta azterketa egingo ditugu. Ugariak izan arren azter daitezkeen testu motak, guk azalpen eta argudio moteei emango diegu lehentasuna. Dena dela, astirik izanez gero, saiatuko ginateke bestelako testuetan ere erreparatzen.

HELBURUAK

—Ikasleak testu mota bakoitzeko hainbat idazlan eskura ditzala, formaz ezberdinak badira ere, egituraz antzekoak izan daitezkeenak.

—Testu horien ezaugarriak ahalik eta errazen ikas ditzala ikasleak.

—Ikasleak berak testuak sortu behar dituenerako errekurtsoak izan ditzala.

—Material hau erabiliko duen irakasleari lana erraztea.

2

ARGUDIO TESTUAK

DEFINIZIOA

Norberaren iritzia defendatzeko edo besteena errefusatzeko arrazoizko testua. Erabat subjektiboak izaten dira.

EGITURA

Hiru pauso nagusi jarraitzen ditu halako testu batek: hasierako tesia, tratatu nahi den gaia datorren zatia; argudioaren gorputza, tesia defendatzeko ematen diren arrazoiak; tesi berria edo ondorioak. Egitura hori ez da beti horrela betetzen —bertsolaritza kasu: ideia nagusia amaieran agertzen delako gehienetan—. Igorleak berak antolatuko du diskurtsoaren ideen ordena. Horren ildotik izango genituzke: testu induktiboak, arrazoietatik hasita gaia den ondoriora iritsiko direnak; deduktiboek, ordea, hasieran tesia emango dute, ostean arrazoia emateko; eta, azkenik, zirkularrak, tesia edo ideia nagusia hasieran zein bukaeran ematen dutenak.

ARGUDIO MOTAK

Autoritate argudioa: pertsona ospetsuen edo instituzio baten aipua egiten denean, norberaren argudioari indarra ematearren.

Iritzi orokorraren argudioa: herriaren aipua, giza talde batek esana edo onartua dela esaten denean, igorle-hartzailearen arteko komunikazioa sustatzeko: “gu” erabiltzea “ni” izenordainaren ordez...

Zentzuzkoaren argudioa: giza adimena eta logika hartzen dira argudioen sostengu, zentzungabekeriatik, absurdotik libratu garela esateko.

Adibideen bidezko argudioa: esperientzia, datu, edota ipuinek aberastu eta indartu besterik ez dute egingo gure arrazonamendua, sinesgarria gerta dakien hartzaileei.

Analogiazko argudioa: defendatu nahi den eta beste baten arteko konparaketa, hain zuzen ere, gureari indar berezia eranstearren.

3

Aurkarien kontrako argudioa: pertsonen izen ona hondatzeko, aurkakoaren argudioak errefusatu beharrean, haren izaera edo nortasuna dira kolokan jartzen direnak.

EZAUGARRI MORFOSINTAKTIKO ETA TESTUALAK

1. Ezaugarri morfosintaktikoak

Esan, uste, iritzi, argudiatu, erantzun, errefusatu, gure ustez, gure aburuz, zera pentsatzen dut... motatako aditz eta adierazpenak sarritan erabiliko dira.

Menderakuntzazko perpausak ugariak izango dira, batez ere kausalak eta kontzesiboak; era berean, juntaduraren bidezko perpaus eta juntagailuak hainbatetan agertuko zaizkigu.

Era askotako laguntzaileak erabiliko dira (adjektiboak eta aposizioak) testuak argiagoak izan daitezen.

Lehenengo pertsona plurala eta plural maiestatikoa asko erabiliko da.

Subjuntiboko aditz formak eta aditz perifrasikoak ere sarritan aurkituko ditugu.

2. Ezaugarri lexiko-semantikoak

Esanahi bakarreko ez diren hitzen erabilera, igorlearen subjektibotasuna handitzeko. Beste batzuetan, ordea, kontzeptu bat bera modu askotara ager daiteke, testuaren argitasunaren mesederako.

Zenbait baliabide erretorikoen erabilera: anaforak, elipsiak, paralelismoak, metafora, metonimia, antitesia...

Hitzak behin eta berriz birdefinitzen dira, ulergarritasunaren aldera.

Formulak, kultismoak, aipuak etab. erabiltzea.

3. Testu mailako ezaugarriak

Antolatzaile ugari izango dira, arrazoiak lotzeko eta konklusioak emateko balio dutelako:

—Arrazoiak emateko: gainera, baita ere, are gehiago, ez hori bakarrik, batetik...bestetik, -(en)ez, -(e)lako...—Arrazoiak kontrajartzeko: baina, hala ere, edozein modutan, dena den, nahiz eta...—Konklusiorako: beraz, horrela, laburbilduz, ondorio gisa, horregatik, hori guztia dela eta..

Igorle-hartzailearen jokoak garrantzia du, igorlearen aurkezpenean, zein hartzailearen tratamenduan.

4

Egituran garrantzi handia du tesien eta argudioen gorputzak. Beste idazle batzuen aipu, erreferentzia edo iruzkinak sarritan ageri dira.

5

ARGUDIO TESTUEN IRUZKINAK

INDARKERIA, HAURREN BEGITAN

6

Ezagutzen ditut nik Osetiako eskolako sarraskiaren irudiak agertu

zirenean telebista itzali zuten gurasoak, alboan zituzten haurrek

tragedia hura ikusi ez zezaten. Erreakzio hori bat-batekoa da, ez da

aurretik ikasitako jarrera, ez denboraz pentsatutako erabakia.

Galdera ezin bestekoa da: Zergatik gurasoek mozten dituzte

Txetxeniako terroristen ekintzak eta ez, ostera, esate baterako,

Terminator-en gehiegikeriak edo Markoren larrialdiak?

Ba lehenengoak egiazkoak direlako eta bigarrenak, aldiz, fikzioa

baino ez. Eta esaera zaharrak besterik dioen arren, errealitatea beti

delako fikzioa baino gehiago. Onerako edo txarrerako.

Zenbait film eta telebista-programaren fikziozko biolentziak, sexuak

eta morboak sarri eragin izaten dituzte kritika, polemika eta kexu

asko, egiazko biolentziak, sexuak eta morboak inor gutxi

asaldarazten duten bitartean. Berrogeiren bat urte dira zenbait

komunikabide-aditu hasi zirena esaten errealitatea (zentzurik

zabalenean) fikzioa baino askoz ere eraginkorragoa zela eta, beraz,

baita dezente arriskutsuagoa ere.

Glasgow Unibertsitateko soziologoa zen 1986 urtean niri esan

zidana, Eskoziako haurrengan eragin kaltegarriago zutela Ipar

Irlandatik jasotzen zituzten albisteetako informazio-bideoek, film

amerikarrik gogorrenaren biolentzia-irudiek baino. Hala ere, ez

gizarte zibilak eta ez politikoak ez dute sekula polemika hau biztu

nahi izan. Errazago, erosoago eta... demagogoagoa da telebistetako

programatzaileei errua leporatzea.

Haurrak umeak dira baina ez ergelak. Haurrek badakite zer den

errealitatea eta zer den fikzioa. Haurrek badakite Osetiako haurrak

eurak bezain benetakoak direna eta, beraz, eurei ere gerta

dakiekeena. Haurrek ondotxo dakite Matrixen desintegrazioak joko

digital distiratsuak baino ez direna eta Beslango gimnasio zaharra,

ostera, bene-benetakoa. Haurrek badakite gaur egungo zenbait

“reality” gau erdiko pornoa baino lizunago eta obszenoagoak

direna.

Eta, Osetiako irudiei esker, badirudi azkenean gurasoek ere ikasi

dutela.

7

Amatino,2004ko irailaren 10a, DEIA egunkaria

TESTU IRUZKINA

Komunikazio egoera. Deia izeneko egunkarian 2004ko irailaren 4an argitaratutako artikulu honen bidez, Amatiño idazleak hauxe adierazi nahi digu: umeek ondotxo dakitela errealitatea eta fikzioa bereizten. Gaiaz ardura duen edozein eta egunkari hori erosten duena da hartzailea. Xedeari dagokionez, Amatiñok argi utzi nahi digu umeek erraztasunez eta inork irakatsi gabeko bereizketa hori (errealitatea/fikzioa) berehalakoan egiten dutela.

Testuak betetzen dituen funtzioez esango dugu ezagutze funtzioaz gain, funtzio konatiboa dela nagusi; lehenengoa, errealitatean gertatutako berriez diharduenean erabiliko du; bestea, ordea, elementu horiekin guztiekin baliaturik bere iritzia defendatzen duenean:“ Osetiako eskolako sarraskiaren irudiak”, errealitateko jazoera“...haurrek ondotxo dakite Matrixen desintegrazioak joko digital distiratsuak baino ez direna (...)”.

Igorlea gehienetan ez da testuan sartzen, aparte geratzen da arazoa berari gertatuko ez balitzaio bezala : “...ezagutzen ditut (...) gurasoak”, “Zergatik gurasoek mozten dituzte (...)?”. Hala ere, gaia ez zaiola arrotza egiten esateko “ni”, “niri”, “Ezagutzen dut” eratako formak erabiltzen ditu. Beraz, horrekin lortuko luke gaiarekiko oreka hurbiltze-urruntze horretan.

Erabiltzen dituen argudio motak adibideen bidezkoak eta autoritate argudioak dira gehien bat. Sarreran, Osetiako eskolako umeek sufritu zuten sarraskiaz dihardu. Adibide horrek balioko dio gaia sendotzeko. Bere iritziari indar handiagoa emateko “…zenbait komunikabide aditu (…)” edo “…Glasgow Unibertsitateko soziologoa zen (...)” autoritate argudioak erabiliko ditu, horiek esan dutena eta horiengandik entzun duena arrazoi sendotzat emateko. Konparaketa argudioek ere indartuko dute bere tesia, akziozko filmak (Terminator-en gehiegikeriak dio) albistegietako bideoekin konparatzen dituenean

Testuaren egiturari dagokionez, sarrera modura Osetiako eskolako sarraskiaren adibidea emango du; segidan, gaia plazaratzen duen galdera erretoriko batez datorkigu: Zergatik moztu haurrei sarraski errealen irudiak direnean eta ez sarraski birtualak direnean?

Ondorengo paragrafoetan, argudioaren arrazoiak emango dizkigu egileak; lehengo, esaera zaharrean oinarritzen duena: errealitatea fikzioa baino gehiago da. Segidan, arrazoi hori sustatuko duena emango

8

digu: “...telebistako fikziozko biolentziak zer gutxi asaldarazten duen inor (...)”, berriro ere “....errealitatea fikzioa baino eraginkorragoa (...)” dela esateko. Hirugarren, Glasgow unibertsitateko soziologoari entzundakoa dakarkigu; ideia bera da, baina Eskozian albisteetako informazio-bideoek umeengan duten eragin kaltegarriaren berri ematen digu. Azkenik, ondorioa dakar: “haurrak ez dira ergelak, badakite zer den errealitatea eta fikzioa”.

Argi dago igorleak gaiaren erreferente asko duela, adibideetan islatu digun moduan, eta filmetako biolentzia asaldagarri asko ezagun dituela ( “Terminator filmak”, ” Markoren larrialdia”, “Matrixen desintegrazioa”).

Elementu morfosintaktikoei dagokienez , “Ezagutzen dut” aditzarekin hasiko du testua. Era horretako aditz gehiago ere agertuko zaizkigu, ugariak ez izan arren: “Esaera zaharrak besterik dioen arren (...)”, “...zenbait komunikabide-aditu hasi zirena esaten (...)”, ”...1986 urtean niri esan zidana,(...)”.

Konparaketa argudiorako aproposa izateagatik, era horretako perpausak maiz erabiltzen ditu: “errealitatea beti delako fikzioa baino gehiago”, “...askoz ere eraginkorragoa zela(...)”eta “...arriskutsuagoa ere (...)”. Egokiak ere izango ditu esaldi kontzesiboak, eta “bitartean” menderagailuaren bidezko kontzesiboak eta denborazkoak: “esaera zaharrak besterik dioen arren”, “...inor gutxi asaldarazten duten bitartean”. Elementu horien bidez, igorleak errealitatea eta fikzioaren artean dagoen aldea azpimarratu nahi du. Zergatizko perpaus batzuk ere badaude arrazoi txikiak ematen dituenean: “...egiazkoak direlako” adibidez.

Erabilitako aditzak, gehienak, orain aldian eta indikatiboan aurkituko ditugu, gaur eguneko benetako errealitatea islatzen ahalegintzen delako, ez duelako hipotesirik ematen: “Ez da ikasitako”, “mozten dituzte”, “umeak dira” eta “ez dute sekula”. Horien bidez, defendatu nahi duen tesiak indar handiagoa hartzen du. Hala ere, badaude iraganeko zenbait aditz memento bateko adibideak ematen dituenerako: “...irudiak agertu zirenean (...)”eta “hasi zirena”. Subjuntiboaren erabilera urriak helburua adierazteko balioko dio.

Testu osoa lehengo pertsonaren ikuspuntutik ikusita badago ere (“Ezagutzen ditut”, “niri esan zidana”), igorleak garrantzia eta indar berezia eman nahi dio besteek egiten dutenari, “gurasoak”, “umeak”; igorleak ez du bere burua pertsona talde horien artean sartzen.

Elementu lexiko-semantikoei dagokienez , ugariak dira ikus—entzunekoekin zerikusia dutenak: “Terminator-en gehiegikeria”, “Markoren larrialdia”, “film”, “telebista-programa”, “komunikabide-aditu”, “Matrixen desintegrazioa”, “reality”, etab. Beti ere hizpide duen gaiarekin lotutakoak diren neurrian. Bestetik, “errealitate” eta “fikzioa” hitzak behin eta berriz errepikatuko dira, horren gainekoa baita Amatiñok aurrera dakarkigun gaia, ea umeek bereizten duten bien arteko aldea.

Aipamen berezia merezi du testuaren azkenean agertzen den konparaketa: Haurrek badakite gaur egungo zenbait “reality” gau

9

erdiko pornoa baino lizunago eta obszenoago direna”, aurrean esandako konparaketak nahikoak izan ez balira, zein ondo bereizten dituzten haurrek azpimarratzearren.

Testu mailako elementuei dagokienez, erabilitako lokailuak (“ostera”, “lehenengoan”, “bigarrenean” , “hala ere”, “baina”) aurkaritzakoak dira bi ideien arteko ezberdintasuna azpimarratzeko; izan ere, konparaketa argudioa da nagusi. Igorleak ideiak ordenan eman ditu, era koherente batean; adibideek eman diote argudioari pisua eta arrazoinamendua, nahiz eta argudioak ugariak ez izan. Era berean ondo lotu ditu adibide eta ideiak berak nahi izan duen ondoriora iristeko.

Ondorio modura, Amatiñok zenbait adibideen bitartez argi utzi nahi izan du gurasoak behingoan konturatu direla beren seme-alabek badakitela errealitatea eta fikzioa bereizten. Horretarako, denontzat ezagunak eta deigarriak izan diren telebistako albisteak zein filmak ekarri dizkigu gogora. Hala ere, zeregin horretatik aparte utzi du bere burua.

ZERGATIK EGITEN DUTE ERDARAZ EUSKAL GAZTEEK

Lehengo egunean Deustuko unibertsitatean eztabaida edo elkarrizketa bat izan genuen. Gazteek ez dutela euskaraz egiten.

Hori unibertsitatean bertan ikusten dugu. 14.000 bat ikasle ditugu hemen eta euskaraz jakin arren, eskuarki beraien artean erdaraz egiten dute.

10

Badira salbuespen txalogarriak. Deitoragarri da, ordea, Euskal Filologiako ikasle

etan ere, batzuek erdaraz egiten dutela ikustea.

Dena dela, gaitzerdi euskal gazteek bakarrik erdaraz egingo balute. Euskaraz dakiten nagusiak ere erdaraz aritzen dira.

Jakina, horrela hondamendira goaz. Ez dakitenek ez dute euskaraz egingo eta dakitenek ez badute egiten, hor ez dago segidarik.

Esaera den bezala, gaitzari behar duen erremedioa eman behar zaio. Gure kontuan aurreneko galdera hauxe da: zergatik euskaraz dakitenek ez dute euskaraz egiten.

Gure artean batek hauxe esan zuen: «Batzuek erdaraz egitea ohoretzat daukate». Hots, erdaraz egitea dotoreago iruditzen zaiela, euskaraz egitea baino.

Gehienoi hau ez zela arrazoia iruditzen zitzaigun. Izan ere, euskara orain ez da lehen bezala gizajo edo ezjakinen hizkuntza. Aitzitik, euskara intelektualen, unibertsitateko jendearen eta ikasien hizkuntza da.

Zoritxarrez, Euskal Herriko jende xeha, ezjakina, pobrea da euskaraz ez dakiena. Prostitutek, drogazaleek, miserian bizi diren etorkinek, gizarteaz kanpo dabiltzan gaizkileek ez dakite euskaraz. Euskaraz mintzo den gizartea goi mailako gizartea da.

Etorkin batek behin esan zigun bezala:

-Euskara luxua da. Zuek luxu hori izan dezakezue. Guk ezin dugu luxu hori geure egin. Gu Euskal Herrira bizimodua ateratzera etorri gara. Euskara luxu bat da. Beharrezkoarekin konformatu behar gara, gaztelaniarekin.

Egungo egunean -hor aldaketa handia gertatu da- euskaraz eginez zeure burua dotore, argi, ikasia egiten duzu. Eta euskalduna zarela erakusten. Eta egia esan, Euskal Herrian euskaldun izatea, erdaldun izatea baino dotoreago eta estimatuago da.

Garai batean gauzak oso diferenteak ziren. Baziren euskaraz ongi jakin eta erdaraz ez zekitenak. Horiek batzuetan gizajo konplexua izaten zuten. Orain ordea, euskaraz dakitenek badakite erdaraz ere eta erdaldun hutsak baino gorago daudela sumatzen dute:

-Nik erdaraz eta euskaraz dakit. Zu baino jantziago naiz.

Oraindik egongo dira banaka batzuk erdaraz eginez bere burua goratu egiten dutela uste dutenak. Nafarroako eta Iparraldeko baserrietan ikusi dut hori. Gero eta gutxiago, baina.

11

Hegoaldean kontua oso diferente da. Hemen beste arrazoi bat aurkitu behar dugu. Eta arrazoia oso sinplea eta begi bistakoa da: gehienek erdaraz egiten dute ERRAZAGO EGITEN DUTELAKO.

Erdaraz erraz egiten dute eta euskaraz nekez.

Hau entzun eta berehalaxe galdetzen genuen: Zergatik egiten dute erdaraz errazago?

Arrazoi asko dago. Batzuek euskaraz ez dute sekula ondo ikasi. Erdal familietan jaio dira eta ikastolan ikasi duten euskara azalean gelditu zaie.

Hau batez ere hiri handietan ikusten da. Gurasoek ez dakite euskaraz baina haurrak ikastolara edo ikastetxera bidaltzen dituzte, euskaraz ikas dezaten. Ikastola barruan dauden bitartean pixka bat egiten dute baina ikastolatik irten eta berriz ere erdaraz. Etxean erdaraz, kalean erdaraz, telebistan erdaraz.

Erdal giroan bizi denak erdaraz errazago egingo du. Nola eskatu pertsona bati euskaraz egiteko, erdaraz errazago egiten badu? Ez dago eskubiderik horretarako. Hizkuntzak barreneko aberastasuna erakusteko dira. Erdaraz hobeki moldatzen bazara, erdaraz egingo duzu.

Hemen, baserritarrek esaten duten bezala, etengabeko soka bat gertatzen da, puska ezinezko katea (circulo vicioso). Errazago egiten dutelako, erdaraz egiten dute. Eta euskaraz egiten ez dutelako euskara gero eta zailago egiten zaie. Erdaraz gero eta errazago, euskaraz gero eta nekezago.

 Gotzon Garate . Berria 2005-02-03

TESTU IRUZKINA

12

Komunikazio egoera . Testuaren igorlea Gotzon Garate dugu. Bere kezka nagusia euskaraz dakitenek erdaraz zergatik egiten duten aztertzea da. Erraztasuna da igorleak ematen digun arrazoi nagusiena. Hartzailea, euskararen erabileraz ardura erakusten duen edonor izan daiteke, eta, noski, egunkari hori irakurriko lukeena. Xedeak izenburuarekin bat egiten du: zergati horiek aztertu, arinen kontura gaitezen egoera aldatzeko gaitasuna geure eskuetan dagoela, guk geuk sortu behar dugula euskarazko erraztasun hori.

Testuak betetzen duen funtziorik garrantzitsuena eragilea edo konatiboa da, irakurlearengan ardura sortu nahi duelako, pentsarazi egin nahi diolako, jokabidez alda dadin.

Igorlearen presentzia, irakasle den neurrian, sarreran aurkituko dugu, “Deustuko unibertsitatean eztabaida edo elkarrizketa bat izan genuen”, ”...gure kontuan (...)”. Baina arazoa aurkezten digunean, ikasleek sortzen dituzten egoerak izatean, bere burua kanpoan uzten du, besteena da arazoa, ez berea: “...euskal gazteek bakarrik euskaraz egingo balute (…)” eta “euskaraz dakiten nagusiak ere euskaraz aritzen dira”.

Hala ere, igorlearen presentzia erakusten duten modalizatzaileak ugariak dira testuan zehar. Batzuetan balorazioa ematen du “gaitzerdi (...)”; beste batzuetan baikor agertzen zaigu: “Badira salbuespen txalogarriak”; baina, gehienetan gaiaren aurrean ezkor ageri zaigu: “Deitoragarria da (...)”, “Zoritxarrez (...)”, “Jakina, horrela hondamendira goaz.”, “Ez dago eskubiderik (...)”. Zenbaitetan hartzailea ere inplikaturik agertzen da, haren gaiarekiko arreta lortzeko: “...euskara eginez zeure burua dotore, argi, ikasia egiten duzu”.

Testuaren egiturari dagokionean sarrera eta hasierako tesia hauxe dugu: “Euskaraz dakitenek zergatik ez dute euskaraz egiten?”. Sarrera modura, unibertsitatean, eta, batez ere, Euskal Filologiako ikasleek hainbeste erdara egiten dutelako harridura agertzen digu Gotzonek.

Argudioaren gorputza: Konparaketa argudioak erabiliz, garai bateko euskaldunen erdaraz egiteko zergatiak gaur egun aldatu egin direla dio igorleak. Gaur egun, euskara ez da pobre edo marjinatuen hizkuntza, are gehiago, luxua da, jakituria handiagotzeko bidea da. Garai batean gehiago ziren erdaraz kaxkar egiten zutenak; gaur egun, ordea, erdara ere jakiteak erdaldun hutsa dakitenen gainetik jartzen gaitu. Hala ere, egun erdaraz egiteko arrazoirik nagusiena errazago egiten dela da. Eta dauden arrazoi askoren artean bi aukeratuko ditu igorleak: euskaraz sekula ondo ikasi ez dutenen kasua, eta erdal giroan bizi direnak erdaraz errazago mintzatuko direnena.Tesi berria edo ondorioa: Etengabeko soka izango da gertatzen dena, “Erdaraz gero eta errazago, euskaraz gero eta nekezago”.

Erabilitako argudio mota ugariena analogiarena, konparaketarena dugu, horren bidez adierazi nahi digulako garai bateko arrazoiak

13

zenbat aldatu diren: “...euskara orain ez da lehen bezala gizajo edo ezjakinen hizkuntza”, “Egungo egunean –hor aldaketa handia gertatu da- euskaraz eginez (...)”, “Garai batean gauzak oso diferenteak ziren (...). Orain, ordea, (...)”. Iritzi orokorraren argudioa ere ageri zaigu: “Gehienoi hau ez zela arrazoia iruditzen zitzaigun.” garai bateko argudioa egun inork ez lukeela onartuko esateko.

Adibideen bidezko argudio nabarmena dugu etorkinarena kontatzen digunean, haren ahotik , barretz: “Euskara luxua da (...) guk ezin dugu luxu hori geure egin (..)”, esaldia da egoeraren aldatze hori agerian uzten duena; eta orduko euskaraz ez egiteko arrazoiak ez dirautela indarrean adierazteko.

Maila fonikoan. Sekuentzia foniko arrotza parentesi artean ageri zaigu testuaren azkenean erdal esaera ematen digunean (circulo vicioso) euskarazkoaren aurrean duen espresioa argiago gera dadin : “etengabeko soka, puska ezinezko katea”

Maila morfosintaktikoan. Igorleak 1. pertsona singularra erabili beharrean, nahiago du plurala erabili: “izan genuen”, “ikusten dugu”, “gure kontuan”, “esan zigun” eta “aurkitu behar dugu”, defendatu nahi duen tesia sineskorragoa egitearren, denok pentsatzen duguna balitz bezala. Baina, gehienetan, arazoaz ari denean, 3. pertsona plurala erabili nahiago du: “dakitenek”, “egiten dute”, “bizi diren”, “sumatzen dute”. Bestetik, Gotzon Garateren iritziak direla argi ikusi arren, ez da “uste”, “iritzi” edo “–elakoan” eratako aditzik, ezta egiturarik ere ematen. Seguruenik eskaintzen dizkigun arrazoi eta esperientziak egiazkotzat jotzen dituelako, azalpen itxura eman nahian.

Erabilitako perpaus motei dagokienez, atentzioa ematen du iritzia izatean zein konpletibo gutxi ageri den, azalpen itxura eman nahi diolako testuari, agian, paperera dakarkigun egoera egia santua balitz bezala. Era berean deigarria da testuari eman dion estruktura: paragrafo laburretan bilduta dauden esaldi labur eta bakunez josia, paragrafo laburretan bilduta daudenak.

Hala ere, ageri diren menpeko perpausik ugarienak erlatiboak dira zehaztasunak emateko balio dizkiolako gehien bat, adibidez: “...gaitzari behar duen erremedioa eman behar zaio”, “...miserian bizi diren etorkinek (...)”, “...gizarteaz kanpo dabiltzan gaizkileek (...)”, “...erdaraz ez zekitenak” eta abar. Konparaketa sustatzeko perpaus mota aproposenak kontzesiboak eta konparaziozkoak izaten diren neurrian horrelako batzuk aurkituko ditugu: “...euskaraz jakin arren”, “...erdaldun hutsak baino gorago daudela sumatzen dute”, baina egoera bien arteko parekatze lan hori adierazteko kontrako antolatzaileez baliatuko da gehien bat: “Dena dela”, “ordea”, “aitzitik”.... Beste perpaus mota batzuk ere ageri dira, hala nola, helburuzkoak: “...euskaraz ikas dezaten”, “Nola eskatu pertsona bati euskaraz egiteko (...)”; denborazkoak: “Ikastola barruan dauden bitartean (...)”; eta kausazkoak: “..ERREZAGO EGITEN DUTELAKO”.

14

Maila lexiko semantikoan. Lexiko aldetik euskara/erdara oposizioa sarritan ageri da, bi hitz horien erabileraren ingurukoa baita gaia. Hala, ikaskuntzari buruzkoak ere agertuko zaizkigu maiz: ikasle, irakasle, ikastola, haurrak, hizkuntza jakin, ikasi... Bestetik, ez dago adiera bikoitza duen hitzik, Gotzon Garatek argitasunez erakutsi nahi digulako egoeraren zergatia, azalpen itxura emanez, egia biribila balitz bezala, eta errealitatean gertatzen den ekintza batzen ariko balitz moduan.

Elementu erretorikoei dagokienez, testuaren amaieran agertzen den metafora bakarra aipagarria da: “...etengabeko soka bat gertatzen da, puska ezinezko katea”. Aipagarria ere bada azkeneko esaldia, testuaren mamia biribiltzeko erabilia, esaera zahar itxuran idatzia: “Erdaraz gero eta errazago, euskaraz gero eta nekezago”

Testu mailako elementuak.Testuko ideiak planifikazio jakina jarraitu dute. Hasieran, sarrera modukoa erabili du gaia aipatzeko, eta ondoren zergatietara jo du; garai bateko zergatiak aztertu ondoren, gaur egunekoak bestelakoak direla esaten digu; azkenik, erdaraz errazago zergatik egiten deneko arrazoiak emango dizkigu igorleak. Deigarria da paragrafoen ugaritasuna, igorleak apropos erabilitako estrategia izan daiteke, irakurleen arreta bereganatzeko, irakurtzeko errazago izan daitekeelakoan .

Lokailuen erabilerari dagokionez, modu egokian jarri ditu batez ere kontrakotasuna adierazteko uneetan :”Dena dela, gaitzerdi euskal gazteek bakarrik erdaraz egingo balute”, “Orain, ordea, euskaraz dakitenek badakite erdaraz (...)”. Gainontzeko lokailu askorik ez dago, esaldiak justaposizioz, edota emendiozko juntagailuz lotzen baititu. Puntua da ikur ortografiko erabiliena, testuari kohesioa eman diezaiokeen neurrian erabilia izan baita hori. Zentzu horretan testu koherentea dela esan dezakegu.

Ondorioa. Gotzon Garatek argudio testu honen bidez adierazi nahi digu egungo gazteek, eta, batez ere, gazte euskaldunek erdaraz zergatik egiten duten; arrazoitu egiten du, berarentzat egia osoa bailitzan; horregatik eman nahi dio, akaso, azalpen itxura, nahiz eta igorlearen ikuspuntu ezkorra nabari geratu, batez ere, sarreran. Beraz, erdaraz ekitearen arrazoiak ez direla antzinakoak diosku, horretan aldatu egin direla gaurko ikasle gazteak, zoritxarrez, erraztasunagatik baino ez baitute erdaraz egiten.

15

METROSEXUALA

Gizakiak betidanik pertsegitu du edertasuna. Nartzisok, esaterako,

bere kabuz bilatu zuen uraren azalean. Tamalez, gu ez gara uraren

isla hutsarekin konformatzen. Hartara, modaren joan-etorrietan

babestu gara betiko edertasunaren, betiko gaztetasunaren esperoan.

Modaren tentakuluek molde berri bat ekarri digute oraingoan:

metrosexula. Ez dakit euskaraz hitza aintzat hartuko duen

Euskaltzaindiak. Metrosexuala, metrosexualitatea edo

metrasexualkeria. “Greñasexual” ere entzun dut nonbait. Dirudienez,

indarrean dagoen espeziea dugu metrosexualarena. Nolabait

esatearren, bere irudiaz ardura berezia hartzen duen gizonezkoari

esaten zaio hala. Maila emateko, ezinbestekoa du moda eta kosmetika

16

gaietan aditua izatea. Hobe krema eta arropen zientzietan doktore-

tesia badu.

Errepikatzearen errepikatzez, eta telebistan entzutearen entzutez,

azkenerako barneratu egin dugu kontzeptua. Berehala gainera.

Ezusteko sinismen honi susmo txarra hartu nion hasieratik. Nori

interesatzen zaio hau guztia? Uka ezina da metrosexualitateak

gehiago erantzuten diola merkatu estrategia bati, egiazko eredu bati

baino. Bestela esanda, marka jakin batzuek edertasun arloko

produktuen kontsumitzaile konpultsibo bihurtu nahi dute gizona.

Orain artean behar bezala ustiatu gabeko sektorea izaki.

Modernotasunaren kontura, bezero berriak lortu ditu industriak.

Tamalez, modernoak izatera kondenatuak gaude.

Ez pentsa gizonak bere irudia zaintzearen aurka nagoenik; jakina

zaindu behar duela. Zaindu bai, baina ez irudi horren esklabo bihurtu.

Nahikoa totem faltsu gurtzen ditugu dagoeneko.

Aritz Gorrotxategi

Diario Vasco, 2004/11/15

EZ DITUT AUTOAK MAITE... BAINA

World Series Bilbon antolatu izanak hainbat kexu sortu du. Edozein

ekimenek beharrezko du kritika eta ez naiz ni auto-lasterketak

defenditzen hasiko, aspergarriak iruditzeaz gainera ez naiz-eta nire

autoaren matrikula eta zilindrada buruz ikasteko ere sekula gauza

izan.

Honek ez du esangura, ostera, Bilboko egitasmoaz jabetu behar ez

dudanik, zein testuingurutan eratzen den konturatzen ez naizenik

eta, hain zuzen ere, testuinguru horrekin bat ez natorrenik.

17

Bilboko antolaketa kritikatzen hasi aurretik jakin beharrekoa da

espainiar auto-mozio sektorearen %25 Euskal Autonomi Erkidegoan

dagoela eta euskal sektore estrategikoa dela, 280 enpresa (%80

txikiak) eta 43.700 langile (1993an, 34.100) biltzen dituena.

Estrategikoak esan nahi du apustuak egin behar direla, ikerkuntza,

garapena eta era-berrikuntza suspertu eta, besteak beste, arriskuak

hartu, inbertsioak egin eta aukera berriak kirikatu.

Auskalo Bilboko egitaraua ekimenik onena ote den, baina sikeran

onartu beharra dago World Series lasterketa hau koherente

samarra dela gure industriarekin, ez dela perretxikoa bailitzan

nolabaiteko basamorturen batean sortu alegia. Bilbao Urban

Zirkuituaren zergatia aztertzerakoan ezin ahaztu Azkoitian

indarrean ari den Epsilon Euskadi enpresa-egitasmoa, injineru

bereziak prestatzeko Mondragon Unibertsitatearen masterra eta

orain 15 egun eskas Euskalduna Jauregian bertan eratutako

nazioarteko kongresua auto-mozio elektronikoaz.

Gero eta merkatu globaldunago honetan, euskal industriaren

etorkizuna gure lantegiek garatu dezaketen balio erantsiari atxikia

dago. Eta balio erantsi hori ez da sailean egindako berebil

merkeetan sustatuko, puntaren puntako goi-teknologian baino.

Beste kontua bat da zirkuituaren zaratak eta eragozpenak

kristorenak ote diren, edota Bilboko ostalaritzari mapa mundian

agertzea komeni ote zaion. Baina, zer gerta ere, ukaezina da gure

BPGren %16 auto-mozioari zor diogula, onerako nahiz txarrerako.

Amatino, Deia, 2005/07/18

PIPER BERDE FRIJITUAK

Giza izakiak daukan beldurrik paralizanteenetako bat bere

sozietatetik, bere inguru txiki zein handitik baztertuta gelditzeari dion

beldurra omen da. Ez besteak bezalakoa izatea ez izatea, hor nonbait,

askorentzat.

18

Gizarte fenomeno gehienak, esango nuke, esplikatzen ditu beldur-izu

horrek. Adibidez, horrek esplikatzen du parte handi batean zergatik

gure haurrak txiki-txikitatik eskoletan sartzen ditugun.

Gorrotatu arren, ez du jende larriak lana laga nahi; ez beti gustatu

arren eskola, ez dugu nahi umemokoa kalean gelditu dadin... kalean

ez delako haurrik!

Gaurko Egiaren parte ezin diskutitu eta ezin ebitatuzkoa da: eskola

behar da. Ez dago seme-alabentzako egiarik eskolatik kanpo.

Ez dugu kemenik, une batez bada ere, sistematik kanpo-aldean jarri,

eskola zertarako den ikusi eta harritzeko hartaz. Ez dugu haurrak,

aldi batez bada ere, eskolara ez eramateko kemenik.

Eskolak haurren gogoak lixatu eta kamustu egiten ditu. Imajinazioa

piztu baino gehiago atrofiatu egiten du. Alabaina imajinaziorik gabe

zelan da justizia sortuko munduan?

Sozietateak injustuak direlako, sozietatean sartzeko haurrak usteldu

behar dira.

Eskolak haurrak sozietatean sar daitezen preparatzen ditu, ez ditu

preparatzen sozietate diferente, justuago bat eraiki dezaten.

Eskolaren bitartez eta gure konplizitateaz, legezko hiltze bat

gertatzen ari da: makinarako preparatzen ari diren haurren gogoen

hilketa prematuroa.

Ikusi dut Magreben, arestian irakurri dut El Luteren liburu

autobiografikoan: eskolarik zapaldu ez dutenen nahikaria, beren

haurrak, eurak ez bezala, eskolara daitezen.

Bertan ere, eskola hain ebidentea ez zen denbora batean, gurasorik

19

«aurrerazaleenek» ere, seme-alabentzako «onena» nahi eta, eurak

bezala baserrian gelditu gabe, eskolara zitezen nahi zuten.

Eskola jakituriarekin lotu izan baita. Izenik oroitzen ez dudan

Argentinako film batean, aita batek bere semeari, «ikasten segi

zezan» animatuz: «¿No te gusta que te manden, verdad? Cuanto más

sepas menos te van a mandar». Gustatu zitzaidan, apuntatu nuen,

arrazoi ederra da.

Aldi berean, ordea, Magrebeko lagunek, El Lutek ere, familia lehen

zen edo oraindik orain den bezalakoa izatea nahi dute, ez dira

aspertzen haren goraipatzeaz. Eta ez dute kontrola batere maite. Eta

hor badateke inkonpatiblezko zerbait...

Beste aldean, berriz, eskola ezagutzen dutenak (eta, noski, inkietoak

direnak) daude. Eskola kontrol mekanismo tresnatzat ikusten dute

hauek. Ikus adibidez Michael Gold-en Judíos sin dinero liburua, edo

Jules Valles-ena, L'enfant. (Bigarren horretan bazen hitz bat, le préau,

hiztegian begiratu behar izan nuena: «m Patio (de prisión)/ Sala (f)

grande en las escuelas».)

Denborak aurrera, alde batetik ohitu egin gara, bestetik kartzelak

perfekzionatu egin dira eta, haurrak gozoago joaten dira orain: haur

txikiak pozik-edo joaten dira, goxoki baten promesaz uzten ditugu,

andereñoek zuri-zuri hartzen dituzte, poliki engainatuta dauzkagu!

Handitzen direnean baizik ez dira konprenitzen hasten...

Mohamed Kacimi-el-Hassanik, À la claire indépendance bere

narrazioan, Aljeriako herri bateko haurrek independentzia ondoko

egunetan egin zutena kontatzen digu: eskola «Frantziaren gauza»

zelakoan, eta beraz orain, eskolan egon beharrik ez dutelakoan,

eskapaldi masibo bat egiten dute.

20

Hari beretik, haurrek protagonizatzen zuten eta CNTren idea

printzipalen errepasoa egiten zuen ¡

Nosotros somos así komedia musikalak (Valentin R. Gonzalez,

Bartzelona, 1936) bazuen elementu komiko bat printzipalki: haur

guztien esperantza eroa, iraultzak matematiken irakaskuntza suprimi

zezan!

Esan bezala, denborak ez dira alferrik igarotzen. Guk harropuzkeriaz

gure txikitako «azainak» kontatzen dizkiegularik, gaurko haurrek, ba

al dute piperrik egitea? Fabrika idorretan legez, «hirugarren

piperrarekin, kalera!»

Kurtso honi begira, eskolaurrera (enpresaurrera) joatekoa den hiru

urteko haur baten gurasoei maistrak esana: «Bederatzitan etorri

behar dute, bederatziak eta bostean ateak itxiko dira». Gurasoak,

gustuz, izan ere, amaitu da «udako desordena», itzuli da

«normalidadea»...

Begiratzen dugu, bada, «betiko ez lasaiok» Afrikara, kasu (gure

inguruan dagoeneko apenas dugun nora begiratu), bai baitakigu zer-

edo-zer oso inportantea galtzen ari garela. Zer-edo-zer hori da...

libertatea. Eskola, lana, ongizate materiala... libertatearen truke

saltzen dizkigu makinak. Intsumisioa? Desobedientzia? Nagoen isilik.

21

ZELIAKOAK, LATEXA...

Orain dela aste pare bat irakurri genuen komunikabideetan zeliakoen

protestaren berri. Zeliakoak dira glutenik jan ezin dutenak, pozoia

baita beraientzat; zerealetatik eratorritako irinen ordezkoak asmatu

dira, zorionez, baina askoz garestiagoak dira besteak baino. Hori dela-

eta, beren elikadurarako diru-laguntza eskatzen zuten zeliakoek.

Horrekin gogoratu nintzen aurrekoan, lagun batek bere semearekin

izandako istorio koxkor bat kontatu zidanean. 16-17 urte bitartean

semeak, aita ere jator eta kontzientziaduna, eta mutikoarentzako

kondoiak erostea erabaki du nire lagunak, urte batzuk lehenago alaba

zaharragoarekin egin zuen bezala.

Eman dizkio kondoiak semeari, eta honek: "Aita, baina ahaztu al zaizu

latexari alergia diodala?". Aita lotsatuta: "Egia...". Zorionez, badira

latexik gabeko kondoiak ere, alergikoentzat hain zuzen, eta horiexen

bila joan zen nire laguna. Koxka bakarra, prezioa lau halakoa zela,

gutxienez.

"Kostatu zaidana kontuan hartuta, probetxu ona ateraiek behintzat",

esan zion aitak semeari.

Akaso zeliakoen antzera diru-laguntza eskatu beharko diote

gobernuari, osasun-arrazoiak direla-eta.

Xabier Mendiguren (Blog-etik) 2005eko urriaren 3a, astelehena

22

DIAGNOSTIKOAN DAGO EUSKARAREN SENDABIDEA

Historian zehar bazterrean bizitzera kondenatuta egon den hizkuntza

txiki(tu) bat hiztun eta alor berrietara zabaldu nahi denean, normala

ez ezik ezinbestekoa da hizkuntza horrek nola edo halako «kalitate»

galera bat pairatzea, hasiera batean behintzat. Hots, ezinezkoa da

hasiera-hasieratik eroso eta eraginkor gertatzea hizkuntza hori bere

hiztunentzat. Erabilerak egiten du hizkuntza bat «noranahiko», ez

dago munduan berez noranahiko den hizkuntzarik.

Azken urteotan —lurralde batzuetan behintzat— dezente hedatu da

euskara, eta hortik datorke gero eta jende gehiagoren ahotan dabilen

euskararen kalitate eskasiarena. Nago, ordea, kalitate galera guztia

ez dela ezinbesteko, eta sarri, horri aurre egin eta kalitate galerari

gutxieneko mailan eusten saiatu beharrean, ez ote diogun guk geuk,

geure jardunbideaz, kalitate galerari maldan behera bultza egiten.

Euskarazko gure jardunbideez ari naiz, Txirritarena gogoan: «erdara

ez zen bakarrik kapaz / euskarak lagundu dio». Alegia, badakidala ez

dela hori arazo bakarra, ez nagusia ere, baina utzidazue behintzat

esaten hori ere badela arazo. Hedabideetan eta hezkuntzan oker ari

garela, esaterako, aspalditxo ari gara esaten. Hamaika bider entzun

behar izan dut nire ezkorkeriaren betaurrekoek iluntzen didatela

berez ezinago argitsu den euskararen paisaia. Orain, ordea,

Hezkuntza Sailak esan du, eta hala izango da noski: hamasei urteko

23

ikasleen erdiak ere ez omen du euskaraz gutxieneko gaitasunik.

Arrazoi izatea ez da beti pozgarri izaten, ez horixe.

DBH 4ko 1.191 ikasleri egin omen zaio azterketa, idatziz eta ahoz, eta

duela gutxi plazaratu ditu Hezkuntza Sailak azterketa horren emaitza

tristeak. Datuak datu, hauteskunde eta audientzia emaitzekin bezala

gertatu da hemen ere: bakoitzak bere erara irakurri eta

interpretatzen ditu datuak. Nire irakurketa, ondoren garatuko ditudan

puntuotara errendi liteke.

1. Dirudienez, gehien-gehienek, Hezkuntza Sailak barne, orain arteko

hezkuntza ereduen porrota irakurri dute aipatu datuetan. Felix

Etxeberriak (Berria, 2005-05-04) areago dio: emaitzek argi eta garbi

erakusten omen dute irtenbidea A eta B ereduak kendu eta D eredua

indartzea dela. Izan ere, A eta B ereduetako ikasleen emaitzak baino

hobeak izan dira, bere kaxkarrean, D eredukoenak. Nik, egia esan, ez

dut ikusten inondik inora ondorio hori atera litekeenik. Are gehiago,

egia esan, D ereduko ikasleen emaitzak zaizkit kezkagarrienak:

ikasteko eta bizitzeko euskara hautatu duten ikasleenak, alegia.

Mundu horretan bizi bainaiz, mundu horrek kezkatzen nau. D ereduko

ikasleek nota hobea atera dutela? Ederra kontsolamendua!

2. Ez dakit, eta gustura jakingo nuke, zer nolako azterketa egin zaien

1.191 ikasle horiei. Tronpatuta egon naiteke, baina egingo nuke

galdera gehienak tankera honetakoak izan direla: «Zuk niri gauza

batzuk ekarriko ba...... / nik zuri eskerrak emango... ... bihotz-

bihotzez». Eta hala ere emaitza txarrak atera, alazankoa! Auskalo zer

gertatuko zen azterketa honelatsu izan balitz: «Lagun batek zuk

eskatutakoa ekarri dizu. Emazkiozu eskerrak zu lasaitu eta bera

hunkitzeko moduan».

3. Nire ustez, nota txarra atera duten alor horretantxe dira ikasleak

halere trebeen. Gordin esango dut: D ereduan 13 urte ibili eta gero,

euskarak ikasteko bakarrik balio die ikasle asko eta askori, eta

ikasteko euskarak bakarrik balio die, gainera. Gaztelerak ez die balio

ikasteko, baina gozatzeko gaztelerak bakarrik balio die. Hegoaldeko

datuak dira, eta hegoaldeaz ari naiz noski beti. Jendaurreko hizketaz

24

ikastaroren bat eman izan dudanean, nabarmen da Iparraldean

ikasitako jendeak sekulako aldea kentzen digula horretan (ere). Errua

gazteei ematea, hori da errazena. Zer ematen zaie, ordea, erruaz gain,

errudun izan ez daitezen? Zintzaizkioketeak, kuanto!

4. Gramatikatik kalamatrikara, zuzentasun antzutik egokitasun

eraginkorrera, goitik behera eta behetik gora irauli beharra dago, nire

ustez, euskara irakasteko modua, baina euskara ez diren beste

ikasgaietan ere euskarak behar luke izan irakasleak ebaluatzeko

irizpide nagusietakoa. Kimikaz jakin litekeen guzti-guztia dakien

irakaslea, esaterako, ni bezain kimika irakasle txarra da, baldin eta

kimikaz dakien hori komunikatzeko tresnak, euskarak, huts egiten

badio. Eta zer esanik ez filosofian, pertsuasioan edo kazetaritzan.

Felix Etxeberriak dioen bezala, denok gara hizkuntza irakasle. Izan

behar genuke, behintzat.

5. Asko dago egin eta hobetzeko eskolan, baina eskolari ezin zaio

erantzukizun osoa leporatu, horretan bat nator Koldo Izagirrerekin

(Berria, 2005-05-01). Iruzkintzen ari garen emaitzok ez dira eskolaren

porrota, gizarte osoarena baizik. Eskatu beharrekoa eskatu egin behar

zaio eskolari, ez gehiago ez gutxiago. Baina eskatzen zaion neurrian

eman ere egin behar zaio, baliabidetan eta irakasleen formakuntzan.

Baliteke nire kontsiderazio hauek ezkor begitantzea bati edo besteri.

Uste dut, ordea, diagnostikoa egitekoa ez dela baikor jokatzeko unea.

Pulmonia duen gaixoari katarro arin bat duela esatea ez da gaixo hori

sendatzeko modurik egokiena, aurren batean gezurra estimatuko

badigu ere. Arazoa onartzea ezinbestekoa da arazoa gaindituko bada.

Azken batean, euskara nolako, halako izango da gure mundua, George

Steinerrek maisuki zioenez sintaxi pobre batetik ez baitaiteke mundu

aberatsik sor. Hori da euskararen kalitatearen auzian jokoan

daukaguna.

Aspalditxo Txomin Artolarentzat idatzi nuen bezala, euskararen

mugak gure baitan daude gehienak, eta euskara zabalduaz zabalago

egiten gara. Oraintxe dugu, beraz, baikor izateko tenorea: ez

diagnostikoa egiterakoan, gaitzari aurre egiterakoan baizik.

25

 JOXERRA GARZIA / EHUko irakaslea

LOTSA

Ezin dut gehiago. Negargura sentitzen dut, lotsa.

Hedabideetan, kalean, lagunartean... hitz berberak: «Gaixoak, zer

erru dute beraiek? Gosez daude, lan bila etorri dira, bizimodu hobea

besterik ez dute nahi, eta zer harrera egiten diete? Hesiak, kolpeak,

homizidioa». Denek dakite erantzukizuna nork duen: «Europako

Batasunaren utzikeria!», «Marokoko gobernu ankerra!», «Espainiako

gobernu konplizea!».

Eta ingurukoek nire kezkak baieztatuta, lasaixeago joaten naiz ohera.

Izan ere, Euskal Herrian ez gara horrelakoak. Gurean asiloak duen

esanahiaz jabetuta gaude, etxea behar duenari ateak zabaltzen

dizkiogu, eta diskriminatuari elkartasuna adierazten. Halakoak gara

gu, alajainkoa. 26

Erandion etorkin gazteentzako arreta zentrorik ez dutela zabalduko

irakurri dut. Bizilagunek lanak oztopatu eta erakundeak

«konbentzitu» dituzte gazteak beste norabait eramateko, handik

urrun. Etorkinak oldarkorrak eta balizko delitugileak direla diote,

auzokideetako batzuek txikizioa egiten duten bitartean. Batzuetan

buruak bere kabuz lotu ohi ditu pentsamenduak, eta, bat-batean, Lars

Von Trier-en “Dogville” filma gogora etorri zait, zeinetan emakume

protagonistak herritarrei lagundu eta, ordainetan, bortxatu eta

kateatu egiten duten.

Erandion izan da, baina ez naiz Erandioz ari. Leku guztietan zakurrak

hanka hutsik, dio esaerak. Eta niri lotsa eragiten dit, jendeak, neure

buruak.

Ainhoa Kortajarena

ITSUEN ESKUBIDEAK

Duela 14 urte geratu zen itsu Fidel Asensio, eta ordutik bizitza

normala egiteko borrokan dirau. Hilabeteak pasatu zituen nola bizi

behar zuen barneratzen. Itsu askok bezala, makilarekin moldatzen

ikasi zuen, eta hasieratik kaletik bakarrik ibiltzeko gai da. Lanera

itzuli zen eta, pixkanaka, eguneroko merituen ondorioz, mailaz

igotzen joan zen. Egun Madrilen egiten du lan. Astero hara joaten da

hegazkinez, eta ez du garraiatzeko inolako arazorik; eserlekura

eraman eta irteten laguntzen dion azafata bat baino ez du behar.

27

Joan den astelehenean, ordea, Air Nostrum-eko Mendez

komandanteak ez zion Sevilla-Bilbo hegaldira igotzen utzi. Itsua

delako eta bakarrik zihoalako. Gezurra badirudi ere, komandanteak ez

du jarrera hori itsuaren mesederako hartu. Ez, emandako arrazoi

bakarra zera izan da: itsu batek ezin du bakarrik hegazkinera igo.

Orokorrean, hegazkin konpainiek arreta berezia eskaintzen diete

minusbaliatu eta adin txikikoei, euren kabuz egin ez dezaketen

gauzetan laguntzeko. Hala ere, ez dago itsuek bakarrik bidaia ezin

dezaketela dioen araurik, ezta Air Nostrum-en ere.

Minusbaliatuak ezinduak dira guk ezindutzat hartzen ditugun

bitartean. Itsuak, elbarriak… gauza asko egiteko gai dira, uste

ditugunak baino gehiago. Ez badiegu uzten, ordea, euren eskubideak

urratu, duintasuna mindu eta baztertu egingo ditugu. Elbarri bat ez

da oztopo, ezintasunik ez dugunok oztopo bihurtzen ez badugu. Baina,

Mendez komandanteak Fidel Asensiok urteetan zehar egindako

ahalegin guztiak zapuztu ditu, huts bihurtu ditu, eta ezer egiteko gai

ez balitz bezala tratatu du. Asensio bidean jartzen zaizkion trabak

deusezteko gai izan bada, zein da Mendez jauna haren bidaiatzeko

eskubidea bertan behera uzteko?

Maite Asensio

EZ GARA ARDIAK

Uda sasoia da. Opor egunak ditu gero eta jende gehiagok, eta asko

kanpora ateratzen da. Gehienak, gainera, autoa hartuta. Eta autoen

atzealdean itsasten ditugun pegatinek ere bidaiatu egiten dute,

batetik bestera, erakutsi edota aldarrikatu nahi duguna edonon

ikusaraziz. 28

Espainiarrek zezen beltza erakusten dute autoetan, kataluniarrek

bertako astoa, eta hemen, guk ere zerbait behar dugula iritzita, ardiak

itsastea otu zaie batzuei. Ideia izan eta zabaldu egin dute, eta gero eta

arrakastatsuagoa da, gainera. Ardi latxak euro batean salduta aterako

duten dirua egitasmo euskaltzaleak laguntzera bideratuko dutela ere

nabarmendu dute asmatzaileek, eta ekimenari egokia iritzita, gero eta

lagun gehiago ari da autoetan ardiak paratzen.

Itsutu garelakoan nago. Euskaldunon nortasuna islatuko duen

animalia aukeratzen hasi, eta norbaiti ardia hautatzea bururatu zaio.

Mundua animaliaz beteta dago. Horoskopo txinatarri begiratu

besterik ez dago: arratoia, idia, herensugea, zaldia, untxia, sugea,

oilarra, eta beste dozenaka aukera ditugu inguruan begira hasita. Eta

ardia aukeratu behar: artaldean ibili eta otzana eta esanekoa den

animalia. Hori euskaldunon nortasunaren ikur moduan autoetan

saldoka jartzen hasi bagara, erotu egin gara, dudarik gabe.

Izan ere, eta besteen gezurrak sinesten hasita, jende ankerra eta

basatia, maltzurrak, lizunak, gaiztoak, mamirik gabeko gorputzak,

otsoak… Nahi duzuen guztia izango gara, eta baita are gehiago ere.

Baina ardiak ez behintzat!

Gari Berazaluze

PETROLIOA

29

Petrolioaren eta bere deribatuen prezioak gora egin du nabarmen

azken asteotan. Dirudienez, gorakadak mahai gainean jarri ditu orain

kontuan izan eta etorkizunerako hausnartu beharreko datuak. Halako

mehatxu serio batek ondorio ezin kaltegarriagoak izan litzake Euskal

Herriko eta mundu osoko ekonomiaren hazkundean. Bestalde,

etengabeko hazkundeak inflazioa izugarri puztea ekarriko du, izan

ere, karburanteen prezioaren gorakadak lotura zuzena baitu prezioen

egonkortasun ezarekin. Zergatik gertatzen da gauza berdina aldian-

aldian? Arrazoiak ugari dira: batetik, mundu mailako eskaera izugarri

igo da, Txina eta AEB inoizko kontsumo erritmo handienak izaten ari

direlako. Bestetik arrazoi politikoak daude: egungo egoera politikoak

Golko Pertsiarra planetako lurralderik ezegonkorrena bihurtzen du,

lurrotan munduko produkzioaren %40 lortzen den arren. Gainera,

gero Katrina urakana heldu zen... Onartu nahi ez izanagatik,

ziurgabetasun egoeraren arduradun nagusia AEBetako politika

zapaltzailea da eta egun Irak hankapean izan arren... auskalo, agian

bihar Iran izango da, munduko bigarren ekoizlerik handiena!

Hala ere, horiek ez dira arrazoi bakarrak. Nork ez daki petrolioa inoiz

bukatuko den energia-iturria dela? Ezin har genezake kontuan

energia-iturri bakarra. Izan ere, hain nabarmena da petrolioarekiko

dependentzia, ezen bere prezioa desorekatzen den bakoitzean, azken

asteotan bezala, gure ekonomien oinarriak dardarka jartzen diren.

Ezin jarrai dezakegu petrolioa kontsumitzen bere kontsumoa neurtu

eta energia-iturri berriak bilatu eta bultzatu gabe. Eta egon badaude.

Energia berriztagarriak, esaterako. Nazioarteko organismo batzuek -

NMFk, besteak beste, edo Europako hainbat gobernuk, Espainiakoak-,

aldiz, "etenaldi elektrikoak" erabiltzen dituzte petrolioaren prezioa igo

eta energia nuklearraren alde egiteko.

"Petrolioaren egungo prezioa ikusita, normala da energia nuklearra

egungo eredu energetikoaren parte izatea", azaldu berri du Rodrigo

Ratok, Alderdi Popularraren gobernuko ekonomia ministro ohi eta

egungo NMFren arduradun nagusia. Jakina da NMFk multinazional

30

handien interesen arabera jarduten duela, multinazional nuklearren

interesak ahaztu gabe. Espainiako egungo ministro sozialistak,

Montilla katalanak ere, antzeko adierazpenak egingo lituzke.

Hemengo Arzalluz eta Garaikoetxea ekartzen dizkigute gogora, duela

hogeitaka urte "uhazak eta kandelak" baino ez zituztenean ikusten

gure etorkizunean, Lemoizko zentral nuklearra martxan jarri ezean!

Biktima langileak. Egunero entzuten ditugu hainbat gobernu, talde

politiko eta gizarte eragileren diskurtsoak indarkeria politikoaren

"biktimen" parte bati buruz. Gogoan izaten dira, omenaldiak egiten

zaizkie, manifestazioak antolatzen dira, elkarretaratzeak, kalte-

ordainak ematen zaizkie, eta abar. Indarkeria politikoaren beste

biktima baztertu batzuez gain, badira egitura, patronal, gobernu edo

gizartearen indarkeria jasaten dutenak, bazterkeria sozial eta

politikoan ahaztuta bizi direnak: lan-istripuetako biktimak dira. Urte

honetan dagoeneko, gutxienez 67 pertsona hil dira lanean Euskal

Herrian. Eurek ere familiak izango dituzte, ezta? Zer egiten dute

gobernuek, talde politiko eta sozialek arazo horiek argitu eta

konpontzeko? Bizitzeko eskubidea eta begirunea ez omen da berdina

kasu guztietan. Errealitateak jatorri politikoko heriotzak

garrantzitsuagoak direla azaltzen du: eskubide gehiago dute, entzute

handiagoa izaten dute jendaurrean eta lan-istripuetan hildakoek baino

kalte-ordain handiagoak izaten dituzte. Hala ere, ezin ahantz

genezake langileen heriotzek ere jatorri politikoa dutela, hilen

arduradunek bizitza edozein kasutan babestu behar baitute. Lan

prekarietatea eta malgutasuna saihesteko legeak egitea ere

arduradun horien betebeharra da, euren eskuetan izaten baita

askotan lan-heriotzen kopurua murriztea.

GAMESAko aeronautika salgai. Aste honetan bertan Gamesa

taldearen Aeronautika sailaren jabe berria ezagut genezake, izan ere,

BBVA eta Iberdrolak nagusiki kontrolatutako administrazio

kontseiluak saltzea erabaki baitu. Salmentak eragin zuzena izango du

800 pertsonarengan eta zeharkakoa Gasteizeko eta hiriburu inguruko

31

milaka lanpostuetan. Enpresa aipatuak sektore eolikoan finkatu nahi

du negozioa eta hain errentagarri gertatzen ez zaion saila saldu

nahiko luke 140 milioi euro ingururen truke. Salmenta erakargarri

egiteko, Gamesa aeronautikako taldea "argaldu" nahian dabil, bertako

langileak beste enpresa batzuetara bidaliz, antolakuntza-egiturak

moldatuz, lan-baldintzak malgutuz, eta abar. Sindikatuak beldur dira

jabe berriek ez ote duten plantilla oraindik gehiago murriztuko.

Murrizketa are handiagoa izango litzateke jabe berriak sare

komertzialaz baino ez balira interesatuko. Aukera hori ezin liteke

ahaztu. Gamesaren estrategia bat dator bere jabeen filosofia

kapitalistarekin -gaur egun "neoliberal" esaten zaio-. Aeronautika

saila erosten dutenen filosofia ez da ezberdina izango. Zein izango ote

da sindikatu eta langileen filosofia praktikan?

2005eko Irailaren 18a - 2007. alea

32

KIROLA EGITEKO 25 ARRAZOI

Kirola egiteko 25 arrazoi liburuxkaren helburu nagusia jendea kirola

egitera animatzea da. Luis Mari Zulaika SHEE-IVEFeko irakaslea eta

Pedagogian doktorea da egilea. Berak aipatu digunez, «liburu honekin

nahi izan dut jendea konturatzea, kirola ona izateaz gain, gehiago

egin behar dela». Kirola egitearen onurak aldarrikatu nahi ditu, «eta

25 arrazoi azaltzen baditut ere, kantitateak ez du garrantzirik,

kalitateak baizik». Kirolaren ikuspegi alternatibo bat aldarrikatu nahi

du liburuxkan. «Hedabideetan eta gure gizartean kirolaren ikuspegi

bat bakarrik dagozabalduta, goi-mailakoa, profesionala dena. Kirola,

ordea, osasuntsua, hezitzailea izan daiteke; eta alde hori

hedabideetan ezkutatuta badago ere, ezagutarazi eta sustatu egin

nahi izan dut». Interesa duen edonorentzako liburuxka da, eta Kirola

egiteko 30 arrazoi lehen argitalpenaren jarraipena da. «Zorroztasun

zientifikoari ahal den neurrian eutsiz –dio Zulaikak–, kaleko

jendearentzat liburuxka irakurterraza, erakargarria kaleratzea zen

nire asmoa; irudi askorekin eta testu gutxirekin egindakoa». Kirola

egin ondo pasatzeko.

Egungo gizartean kirola lehiakortasunarekin, norgehiagokarekin,

lotzen da, «baina, liburu honen bidez, haurrei eta gaztetxoei erakutsi

nahi zaie kirola eginez ondo pasatu daitekeela. Argi utzi behar da

kirola zerbait ludikoa dela, gozatzeko eta lagun berriak egiteko balio

33

duela; azken batean, kirola jolasarekin lotu eta era horretan saldu

behar da».

Izan ere, Luis Mari Zulaikak onartu du gizarte sedentario batean

murgilduta gaudela; eta, haurrek ere, kotxea, autobusa edo beste

garraiobide batzuk erabiltzen dituzte batera edo bestera joateko.

Horrez gain, «aisialdiko jolasak erabat aldatu dira, estatikoak dira:

telebista, ordenagailua, jolasteko makinak, telefono mugikorrak...

Horrek guztiak sedentarismo-maila igoarazi egin du. Lehen, aldiz,

aisialdiko ekintzek gorputza mugiarazten zuten, motrizitatea lantzen

zen: harrapaketan jolasten zen, jauziak egin... ».Hortaz, kirolaren alde

ludikoa sustatu nahi du liburuxkak, baina egileak aitortu du «arlo

horretan ere lehiakortasun-giroa hedatzen ari dela. «Kirola egin,

egiteagatik –besterik gabe–, premisa hori galtzen ari da, eta

ahalegindu beharko genuke gozatzeko egiten kirola», dio Zulaikak.

Askok kirolean duten gainditzearen, hobetzearen printzipioa

«positiboa da psikologia eta pertsonaren ongizatearen aldetik –

adierazten du–, baldin eta obsesio edo patologia bihurtzen ez bada».

Mugi, kirolzale donostiarren astebetekaria, 2005eko otsaila

34

TURISMO IRAUNKORRA

Beste lurralde batzuetara joan, bertako jendea ezagutu, bidezidor eta

kaleetan barrena paseatu, debekatutakoa dastatu eta gastatzea...

udak horretarako eta beste askotarako ematen du bide eta beta.

Urtebetez lanean etengabe jardun ondoren, etxeko ekonomiaren

araberako bidaia bat antolatzeko tentazioan ez erortzea ez da kontu

samurra; are zailagoa, duela urte gutxi bertako biztanleek ezagutzen

zituzten toki zoragarrietan ustiakuntza turistikoak sustraitu diren

honetan.

Hala eta guztiz, turismoaren iraultza ez da beti liluragarria, toki

horietako askotxotan eragindako ondorioak ikusita: gehienean

gertatutako aldakuntza erabatekoa izan denez, herri eta eskualde

horiek ez dute zerikusirik orain dela urte gutxi ziren harekin, orain

tropelka, samaldan datozelako bisitariak, atseden-egarriz. Turismoa

bertako oinarri ekonomiko bihurtu da baina, horren ordainetan,

sekulako prezioa pagatu behar izan dute: kontrolik gabeko

35

ustiakuntza, itsas bazterrak hormigoizko bihurtzea, nortasun eta

kulturaren galera gaitza eta turismo-sektorearen menpeko izatea,

horixe izaten baita askotan baliabide-iturri bakarra.

Panorama horren aurrean bestelako kontzeptua sortu da: ekoturismo

edo turismo iraunkorra. Sektorearen definizio berri horrek,

ingurugiro-alorrean sustraiak izanik, bidaiak egin eta area naturalak

bisitatzera animatzen gaitu, tokian tokiko alderdi erakargarriak

(paisaia eta basa fauna eta flora) eta gainontzeko agerpen kulturalak

dastatu, gozatu eta ikertzearren. Garapen eta Ingurugiroaz Rio de

Janeiroko Adierazpenean aldarrikaturiko printzipioetan eta Agenda 21

izenekoak eginiko aholkuetan oinarritua dagoen alternatiba hau,

bisitatzen diren lurraldeak kontserbatu eta inguruan eta kulturan

ahalik eta eragin apalena izatearen aldeko formularen sustagarria da;

gainera, bidezkoa denez, ekonomiaren ikuspuntutik, lekuan lekuko

herritarren partaidetza ahalbideratzen du.

Gaur egun, mundu oso-osoan hedaturiko fenomenoa izateaz gain,

ekonomian gehien hazi den eta hazten ari den sektoreetako bat da

turismoa. Atzerrirako bidaia-kopuruak hirukoiztu egin dira Estatu

espainiarrean 1971 urteaz geroztik (179 milioi pezetatik 613

milioiraino) eta Turismoaren Mundu Erakundeak (WTO-TME), bere

aldetik, urteko %4,3ko hazkuntza-indizea iragarria du, hemendik 2020

bitartean.

Distantzia luzeko bidaiak dezente ugaldu badira ere, nazioarteko

turismoa bereziki sustatzen duten guneak iparraldeko herrialde

izenekoak dira. Hori horrela den seinale, datu esanguratsu hau

erakutsi besterik ez dago: Europak –pasajeen %59 duela— eta Ipar

Amerikak –horien %14a— nazioarteko bidaien %75a inguru biltzen

dute. Joan den urtean turismoagatik diru-sarrerarik handienak

erdietsi zituzten herrialdeak EEBB, Italia, Espainia, Frantzia eta

Britainia Handia izan ziren. Txina zerrenda horretako zortzigarren

postuan agertzen da egun.

Julen Gabiria/ Blogetik

36

EGIN BARRE, BIHOTZA!

Barre egitea atsegina da, ondo sentiarazten du: gorputza lasaitzen du eta

gogoa argitu. Hori bakarrik nahikoa da esateko osasunerako ona dela

barrea. Baina barrearen eragina plazera eta ondo sentitzea baino

urrunago doa. Izan ere, bihotzekoa edo infartua izateko arriskua

gutxitzen duela ikusi da.

Lehenengo frogak enpirikoak izan ziren; hau da, behaketan oinarritu

ziren. Datuak bilduta, ikusi zuten barre gehien egiten zutenek bihotzeko

gaitz gutxiago izaten zutela. Duela bost bat urte izan zen hori, eta,

ordudanik, barrea eta bihotzeko gaitzak lotzen dituen ikerketak indarra

hartu du.

37

Beraz, barrearen eta bihotzeko gaitzen artean lotura egon zitekeela ikusi

zen, eta horrek ikertzaileen jakin-mina zirikatu zuen. Hala, gorputz

barruan barrea eta bihotza lotzen dituen mekanismoa zein den jakin

nahian dabiltza. Hau da, barreak zer eragin fisiologiko dituen jakin nahi

da zehatz, zer mekanismo gertatzen diren osasunari halako onurak

ekartzeko.

Bide horretatik, argitaratu berri den ikerketa batek lehenengo pausoa

eman du lotura horren zergatia argitzeko bidean. Ikerketa horren

arabera, barre egindakoan odol-hodiak errazago itzultzen dira bere onera

estualdi bat pasatakoan baino. Kontuan izan behar da bihotzeko gaitz

askoren oinarrian odol-hodien endekapena dagoela: malgutasuna galdu

eta zurrunago egiten diren neurrian, bihotzak lan gehiago egin behar du

odola gorputz osora banatzeko, eta hortik datoz arazoak.

Tabakoa erretzeak eta janari koipetsuak jateak odol-hodiak gogortu

egiten ditu, besteak beste; horregatik dira bihotzeko gaitzen eragile

nagusiak tabakoa eta dieta koipetsua. Horiekin batera, noski, badira

beste eragile batzuk kontrolatzen zailagoak direnak, hala nola,

zahartzaroa bera. Dena dela, odol-hodiak gazte eta osasuntsu

mantentzea beharrezkoa da bihotzeko gaitzak izateko arriskua

murrizteko.

Bada, esan bezala, barre-algarek odol-hodiak osasuntsu mantentzen

dituzte. Saio hau eginda ikusi dute lotura hori: besoko arterien diametroa

neurtu dute ultrasoinuen tresna baten bidez. Arterien diametroa txikitu

egiten da bihotz-taupadak azkartzen direnean, hala nola, kirola egitean,

barre egitean zein beldurrak edo estresak jota egondakoan. Horrela,

odola azkar heltzen da gorputzeko muskulu guztietara.

Ezohiko egoera hori amaitutakoan, gorputza lasaitu egiten da, eta

arteriak bere onera etortzen dira. Odol-hodiek ohiko diametrora

itzultzeko duten gaitasuna zirkulazio-aparatuaren osasunaren adierazlea

da. Hori dela eta, hainbat egoeraren ondoren besoko arteriak bere onera

etortzeko behar duen denbora neurtu dute.

Ikerketarako jende osasuntsua erabili zuten: bihotzeko gaitzik ez zuten

hamar gizonezko eta hamar emakume. Eta barrez lehertzeko zein une

gogorrak pasarazteko filmak erabili zituzten: filma komikoak batetik —

38

There’s something about Mary, esate baterako— , eta gerra-irudiak eta

bestelako eszena gogorrak zituztenak bestetik —Saving private Ryan,

adibidez—.

Ez da txantxetako kontua, emaitzek hala erakutsi dute: batez beste, barre

egin ondoren ohi baino % 22 azkarrago etorri zen besoko arteria bere

onera, hau da, bere ohiko diametrora; aldiz, egoera kezkagarri baten

ondoren, ohikoa baino % 35 denbora gehiago kostatu zitzaion.

Beraz, argi dago osasunerako askoz ere hobea dela barre-algara

gordinak eragiten dituen filma ikustea beldurrak akabatzen jartzen

zaituen horietako bat ikustea baino. Eta pelikulak alde batera utzita eta

eguneroko bizitzara etorrita ere, berdin: argi dago estresa ez dela parte

onekoa, eta kezkek arteriak ez ezik bizitza bera ere uzkurtzen dutela.

Hau da, hobe barrenak irakiten jartzea baino barrenak lehertzeraino

barre egitea.

Izan ere, bada ezer hoberik lagunartean algara-saio eder bat baino,

aurpegiko muskuluak nekatu arte, sabelak uzkurtuta abdominalak

badituzula gogorarazten dizun arte? Ezer gutxi. Horrek sortzen duen

plazera nahikoa izan beharko litzateke sendagileek, ohiko sendagaiez

gain, barre-dosi majo bat ere errezetatzeko gaixo daudenei; eta ez

daudenei ere bai, noski.

Batetik, ikusi da barre egiteak gaixotasun kardiobaskularrak gutxitzen

dituela; baina, baita ere, kontuan izan behar da gaixotasun

kardiobaskularrak dituztenenek barre gutxiago egiten dutela; eta hain

zuzen ere gaixo horientzako bereziki komenigarria da barrea ariketa

gisa.

Gainera, barreak odolaren zirkulazioari ez ezik, buruari ere on egiten

dio; arindu egiten du nolabait. Esate baterako, pertsona depresiboek

aktibitate txikiagoa omen dute umorea kokatzen den burmuineko

guneetan. Beraz, umorea eta barrea gorputzaren zein gogoaren

osasunerako sendagai ezin hobea da: goxoa, atsegina... edonon dago,

denon gustukoa da eta merkea. Egin dezagun, bada, barre!

 NAGORE REMENTERIA / Zientzia.net (moldatua)

39

AZALPEN TESTUAK

DEFINIZIOA

Gertakizun edo fenomeno baten azalpen objektiboa egiten duen testua da; hartzailea gai horretaz zerbait edo ezer ez dakiena da. Gauzak errealitatean nola gertatzen diren edo nolakoak diren hartzaileari jakinaraztea du helburu bakarra. Horretarako, igorleak aurkezten duen edukia era argi eta ordenatuan agertu beharko du. Azalpenaren oinarrizko ezaugarriak argitasuna, objektibotasuna eta ordena dira.

EGITURA

Hiru zati bereizten dira: sarrera, garapena eta ondorioa, beti ordena horretan ematen ez badira ere. Azalpen testuen barruan bestelako testu motak ere aurki daitezke: deskribapen zatiak,argudio zatiak...

Eman nahi dugun informazioaren arabera egituratu dezakegu testua; eta egitura ezagunenak ondoko bostak ditugu:

Kausa-ondorioa. Egoera, gertakari, ideia... baten berri eman ostean, horren ondorioak zeintzuk diren azaltzen da. Testu mota honetan logikazko azterbidea erabiltzen da.

Arazo-konponbidea. Normalean, kezkagarria den ekintza edo nolabaiteko ardura sortzen duen ekintza, jarduera, egoera... planteatzen da, horren nondik norakoak edo zehaztasunak eman eta gero, konponbide posibleak ematen dira.

Konparazioa. Bi ideia edo egoeren arteko antzekotasunetan eta desberdintasunetan oinarritzen da azalpena egiteko.

Deskribapena. Azalpen mota honen ardatza, egoera, gauza, animalia eta abarren deskribapena izaten da. Batzuetan datu orokorrenetik zehatzenerako bidea egiten du igorleak; beste batzuetan, alderantziz ematen den azalpena izaten da.

40

Azalpen kronologikoa. Azalpen mota honetan deskribapena eta narrazioa maiz tartekatzen dira. Denboraren arabera antolatzen eta ordenatzen dira gertaerak, ideiak eta egoerak.

EZAUGARRI MORFOSINTAKTIKOAK ETA TESTUALAK

1.-Ezaugarri morfosintaktikoak:

Aditza gehienetan orainaldian erabiltzen da. Kasu askotan, ordea, aditz denbora horiek ez dute ekintza, gertaera, egoera eta abarren denbora zehazten, beti hala izan dela adierazten dute.

Perpausei dagokienez, perpaus motak azalpen ereduaren arabera aukeratzen dira. Baina, azalpen testuen izaera kontuan hartzen badugu, egitura sintaktikoak ez dira konplexutasun handikoak izango, gauzak ahalik eta argien adieraztea delako testu horien xedea. Erlatibozkoak, aldiz, ugariak izango dira definizio eta aurkezpen moduko testuetan; luzeagoetan, aldiz, kausazko perpausak, moduzkoak eta helburuzkoak izango dira nagusi. Perpaus inpertsonalak ere ugari agertuko dira, igorleak iritzirik ematen ez duelako adierazgarri.

2.- Ezaugarri lexiko-semantikoak:

Jakintzagai bakoitzak bere terminologia propioa eta berezia erabiliko du, hau da, lexikoa espezifikoa, zehatza, izaten da.

Azalpen tekniko eta zientifikoetan batik bat, hitz elkartuak, eratorriak, maileguak, kalkoak eta abar erabiltzen dira, hau da, lexikogintzak aukeran ematen dizkigun baliabideez sorturiko hitz asko, hitz abstraktuak batez ere

Lexikoa esanahi bakarrekoa eta argia izaten da, azalpena lehenengoan uler dadin.

3.-Testu mailako ezaugarriak.

Hautatutako azalpen ereduaren araberako antolatzaileak erabiliko ditugu testuari lotura emateko: denbora antolatzaileak, azalpen kronologikoetan; aurkaritzakoak, konparaketa azalpenetan; kausazko eta ondoriozko antolatzaileak, kausa-ondoriozko testuetan...

Bestelako baliabideak ere (ordezkapena, elipsia...) erabiliak dira azalpenetan, testuari kohesioa emateko.

41

AZALPEN TESTUEN IRUZKINAK

42

ZABORRA: ARAZO BENETAN “GLOBALA”

Duela hamarkada batzuk arte, etxeetan sortutako hondakinak abereak

bazkatzeko edo lurra ongarritzeko erabiltzen ziren. Gainontzekoa

besterik gabe ibaira, itsasora, lurraren azalera edo azpira botatzen

zen, baina normalean hondakin organikoak zirenez, deskonposatu eta

naturaren zikloan sartzen ziren berriro. Orain ere hala egiten da

nekazaritza giroko herri txikietan.

Toki gehienetan, ordea, Lurrak gizakiak alboratutako hondakin

guztiak bereganatzeko ahalmena galdu du. Batetik, biztanleria

ikaragarri hazi da, eta bestetik, hirien hazkuntzaren, garapen

teknologikoaren, industria-jardueren eta kontsumo-ohitura berrien

eraginez, askoz zabor gehiago sortzen da. Esaterako, iraganean

iraunkortasuna oso kontuan izaten zen tresnak egiteko garaian. Egun,

berriz, ‘erabili eta bota’ leloa zabaldu da, eta gai asko zuzenean

zaborretara botatzen diren alferrikako ontzietan bilduta saltzen dira.

Horrela, herrialde garatuetan, egunero biztanle bakoitzak kilo bat

hondakin sortzen duela kalkulatzen da; duela 30 urte, aldiz, 200-500

gramo hondakin botatzen ziren. Nolanahi ere, arazoa ez da kantitatea

soilik; kalitateak edo konposizioak ere zerikusi handia du: lehen

trinkoa eta ia erabat organikoa bazen ere, orain askoz bolumen

handiagoa hartzen du, ez da guztiz biodegradagarria, eta gero eta

toxikoagoa da (pilak, plastikoak, pinturak, garbigailuak...).

Hirietako hondakinei emandako irtenbide nagusia zabortegietan

pilatzea izan da orain arte. Horrek era askotako kalteak sortzen ditu:

besteak beste, lur azpiko urak poluitzeko arriskua dago, gaixotasun-

iturri diren mikroorganismoak eta arratoiak hazteko inguru aproposak

dira, paisaia hondatu eta kiratsa sortzen dute, eta hiritarren arteko 43

bereizketa agerian uzten dute, zabortegiak jartzeko inguru pobreenak

aukeratzen direlako beti.

Garatzeko bidean dauden herrialdeetan, zaborra bildu eta era egokian

tratatzeko sistema garaturik ez dutenez, arazoa are larriagoa da.

Adibidez, Indiako hiriburuan, New Delhi-n, zaborra lehen

berdeguneak ziren tokietan pilatzen da. Hiriko 13 milioi biztanlek

zortzi mila tona hondakin sortzen dute, baina hiri-zerbitzuek erdia

baino gutxiago bil dezakete. Gainontzekoa edozein bazterretan

gelditzen denez, infekzio foku arriskutsuak sortzen dira nonahi.

Munduko hiri zikinenen artean daude Kairo, Bangkok eta Mexiko

Hiria hiriburuak ere

Badira hamarkada batzuk herrialde industrializatuak arazoaz jabetu

zirela. Geroztik, konponbidea emateko hainbat bide urratu dira.

Adibidez, errausketa-plantei esker zaborrak toki gutxiago hartzen du;

izatez, zabor-kantitatea % 90 gutxitzen da. Baina, osasunean eta

ingurunean kalteak eragiteko arriskua ez da desagertzen.

Beste bide batzuk kontsumitzaileen parte-hartzea eskatzen dute, eta

gero eta jende gehiagok hartzen du hondakinak bereizi eta

birziklatzeko edukiontzietara eramateko ardura. Politikariek eta

hainbat erakundek, Nazio Batuak esaterako, gaia aztertu eta aldaketa

eta neurri batzuk proposatu dituzte (Agenda 21, Rio de Janeiroko

deklarazioa). Dena dela, arazoa kontsumo-gizartearen muinean dago,

eta ekoizpen-metodoak eta bizimodua aldatzen ez diren artean, oso

zaila izango da erabateko konponbidea aurkitzea.

Zientzianet

44

TESTU IRUZKINA

Komunikazio egoera. Consumer Eroskiko aldizkaritik edo Zientzia.net web orrialdetik ateratako artikulua dugu goiko hau. Idazleak ez du bere presentziaren aztarna bat bera ere ematen, dena objektibotasunez eta argitasunez adierazi nahi baitigu, iritzirik eman gabe. Azken paragrafoan,ostera, modu objektiboan bada ere, igorleak bere iritziaren isla utzi digu kontsumitzaileen parte-hartzea eskatzen duenean, eta zenbait hitzen ezaugarriak ematen dituenean, adibidez “alferrikako ontziak”. Hartzailea ere testutik kanpo dago, ez dugu hari buruzko inplikaziorik testuan, nahiz eta jakin edozeinen arazoa (gizartearena) dela zaborren kontu hori; hau da, zaborraren arazoa denon arazoa dela dio, eta ez bakar batena.

Komunikazioaren xedea zaborraren gaiaren inguruan ahalik eta informaziorik zehatzena ematea da, argi eta objektiboki, hartzaileak zerbait gehiago jakin dezan arazoari konponbidea eman ahal izateko.

Testuaren barne egitura. Testu mota guztietan gertatu ohi den antzera, goiko testuan ere informazioa era ordenatuan eman da; horretarako, horrelako testuek jarraitu behar duten oinarrizko antolaketa du: sarrera, gorputza eta ondorioa.

Hasteko, sarrera modura, orain dela hamarkada batzuetako zaborrak biltzeko ohiturak ekarri dizkigu gogora igorleak; ondoren, azalpenaren mamira etorriko da: gaur egunean, Lurrak ez duela botatako edo alboratutako hondakin guztiak bereganatzeko ahalmenik. Hori frogatzeko datuak dakarzkigu: egunean zenbat kilo zabor biltzen duen pertsona batek adierazten digu. Bestetik, esaten digu gaur egun zabor kantitatea ez ezik, kalitatea ere kontuan hartu beharrekoa dela. Segidan, satsudura horien zabortegietan pilatzeak zer arazo sortzen dituen esango digu, New Delhi-n gertatzen dena adibide modura ipinita. Azkenik, orain dela hamarkada batzuk herrialde industrializatu batzuek erabilitako konponbideen alde onak eta txarrak aztertuko ditu; eta, komunikazioari amaiera emateko, ondorio gisa edo, zabor pilaketaren arazoa kontsumo-gizarteari leporatzen dio; idazlearen

45

ustez, bizimoduz aldatu ezean, benetako konponbidea aurkitzea zaila izango da.

Igorleak erabili dituen azalpen motei dagokienez, konparazioaren bidezkoa da hasieran erabili duena: garai bateko hondakinak eta gaur eguneko hondakinen arteko aldeaz dihardu. Kausa-ondoriozko azalpena laugarren paragrafoan daukagu, zabortegiek sortzen dituzten kalteak aipatzen dituenean. Arazo-konponbidea motatako azalpena azken hiru paragrafoetan aurkituko dugu, dauzkagun konponbideak eta sor daitezkeenak aztertzen dituenean.

Ezaugarri linguistikoak

Maila morfosintaktikoan. Halako testuetan gertatzen den bezala, orain aldiko aditzak dira nagusi orainaldiko gertakariei erreferentzia egiten zaienean, eta lehenaldi ez burutua iraganaldiko gertakariez ari denean, adibidez “Duela hamarkada batzuk (...) erabiltzen ziren”, “...arazoa larriagoa da”.

Sintaxiak ez du zailtasunik, ezta konplexutasunik ere. Era guztietako mendeko perpausak erabili ditu: erlatiboak: “...etxeetan sortutako hondakinak (...)”, “Garatzeko bidean dauden herrialdeetan (...)”, hitzen zehaztasun handiagoa eman nahi digunean; helburuzkoak: “...lurra ongarritzeko erabiltzen ziren (...)”, “...zabortegiak jartzeko (...)”, arazoa konpondu nahi denean zertarako den esaten delako; kausazkoak: “..hondakin organikoak zirenez, (...)”; “Gainontzekoa edozein bazterretan gelditzen denez, (...)”; konpletiboa: “bakoitzak kilo bat hondakin sortzen duela (...)”; eta konparaziozkoak: “...bolumen handiagoa hartzen du (...)”, “...arazoa are larriagoa da”. Ikusten denez, mendekotasuna ugaria izan arren, esaldi asko eta asko perpaus bakunak edo juntagailuen bidezkoak dira: “Batetik, biztanleria ikaragarri hazi da”, “Dena dela, arazoa kontsumo-gizartearen muinean dago”… Eta perpaus inpertsonalak ugariak ez izan arren, bakan batzuk badaude: “...oso zaila izango da erabateko konponbidea aurkitzea”. Horrela, hartzaileari informazioa berehalakoan heltzen zaio esaldi konplexu eta korapilatsuetan nahastu gabe.

Aipatu behar da erabilitako helburuzko formen artean ugariena -t(z)eko dugula; eta kausazkoak adierazteko –(e)nez forma nahiago duela.

Maila lexiko-semantikoan. Aurretik esan dugun bezala, errealitate objektiboa jasotzen da hizkuntza denotatiboa erabilita, hau da, hitzek ez dute bigarren adierarik.

Lexikoari dagokionez, gaiaren inguruko hainbat termino erabiliko dira: hondakina, hondakin organikoa, zaborra, alferrikako ontziak, zabortegiak, berdeguneak, infekzioak, errausketa-plantak, birziklatu...

46

Hiruzpalau hitz kenduz gero, testu osoko berbak edozeinek ulertzeko modukoak dira, ez baita maila jasoko testua, gizarteko edonork irakur eta uler dezakeena baino. Hala ere, badaude termino tekniko batzuk ( biodegradagarria, mikroorganismoak…) testuaren ulermena zail dezaketenak, baina gutxi batzuk izatean irakurlearentzat ez dira oztopo izango.

Testu mailari dagokionez. Testuari behar den bezalako kohesioa emateko hainbat baliabide erabili ditu igorleak:

Denbora antolatzaileak konparaziozko azalpenetan agertu dira batez ere: “Duela hamarkada batzuk (…). Orain ere (…)”, “Lehen (…), gaur (…)” , “Geroztik, konponbidea emateko hainbat bide urratu dira”, etab.

Adibideak emateko antolatzaileak: “Esaterako, iraganean iraunkortasuna oso (…)”, “Adibidez, errausketa-plantei esker (…)

Aurkaritzako lokailuak, bi egoerak elkarrekin alderatu dituenean: Toki gehienetan,ordea (…)”, “Egun, berriz, erabili eta bota leloa zabaldu da”, “Dena dela, arazoa kontsumo gizartearen muinean dago, (…)”, “Nolanahi ere, arazoa ez da kantitatea soilik”

Ondoriozko lokailuak, kausa-ondoriozko azalpenetarako aproposak direnak: “Horrela, herrialde garatuetan, egunero biztanle bakoitzak (…)”

Elementu erreferentzialak: “Hirietako hondakinei emandako irtenbide nagusia zabortegietan pilatzea izan da orain arte. Horrek era askotako kalteak sortzen ditu” Elementu aproposak aurretik esandakoa berriro ez errepikatzeko.

Errepikak: hondakin hitza hainbat aldiz errepikaturik ageri da testuan, gaiaren garapenari segida emango diona, nahiz eta batzuetan gehiegitan erabilia izan dela ematen duen .

Ondorioa. Eguneroko gaia dugu goiko testuan, askotan edozein komunikabideetan azaltzen zaiguna: hondakinak desagerrarazteko bideak lehengo eta gaurko gizartean. Modu erraz eta ulergarrian plazaratzen zaigu, edonork irakurri eta ardura hartzeko eran. Igorlea gaia ordenaturik planteatzen ahalegindu da, hondakin hitza behin eta berriro errepikatuta hartzailearen arreta bereganatzeko, ematen zaion informazio zipitzik ere ez dezan gal.

47

OLIBAREN URREZKO IZERDIA

Oliba-olioaren ekoizpena hemen baino askoz ere zabalduago dago

penintsularen hegoaldean, baina Euskal Herriaren hegoaldean ere

badaude olibondoak, eta baita olio-errotak ere. Horietako bat da

Cintruenigoko La Almazara del Ebro, eta han dagoeneko bukatu dituzte

lanak. Aurreko udazkenean, ordea, jo eta ke ari ziren olibetatik olioa

ateratzen.

Hasteko, olibak biltzen dituzte. Hainbat eratara egiten dute lan hori.

Adibidez, batzuek mantak edo olanak jartzen dituzte zuhaitzaren azpian,

eta olibak horra botatzeko makila luzeen bidez astintzen dituzte

olibondoen adarrak. Beste batzuek makinak erabiltzen dituzte enborra

astintzeko; hartara, denbora eta esku-lana aurrezten da, baina metodo

hori ezin da beti erabili, lurraren gorabeherak eta zuhaitz-kopuruak

erabakigarriak baitira. Metodoak metodo, kontu handiz biltzen da oliba,

olibondoari eta fruituari berari ere ahal den kalte txikiena egiteko.

Bildu eta berehala, oliba olio-errotara eramaten da. Han, haizegailuen

bidez, olibekin batera datozen hostoak eta hautsa kentzen dituzte, eta

gero pisatu eta analisiak egiteko laginak biltzen dituzte. Olibak

garbitzeko, beraz, ez da urik erabiltzen, ezpada lurrez oso zikinak

daudela.

Olibek zenbat ur eta olio duten ikusteko, laborategian laginak aztertzen

dituzte. Horrela jakiten dute zer kalitatetako fruitua duten eta zenbat

litro olio aterako dituzten oliba-kilo bakoitzeko; hau da, etekina

kalkulatzen dute. Oliba-motaren arabera, olio- eta ur-proportzioak aldatu

egiten dira; esaterako, enpeltre motako oliben konposizioan % 20-25

gantza da, eta arbekin motakoek, berriz, gantz gutxiago dute, % 17-18

besterik ez.

Bestalde, olibak ezin du egon egun bat edo bi baino gehiago garbitu eta

gero, bestela hartzitu egingo bailitzateke, eta horrek olioaren kalitateari

48

eragingo lioke. Horregatik, segidan sartzen dituzte errotara. Helburua:

oliba txikitzea, duen olio guztia ateratzeko.

Garai batean, kono-itxurako bi harri zituen errota berezia erabiltzen zen

olibak txikitzeko. Harri horiek astoek edo mandoek mugitzen zituzten,

eta tartean txikitzen ziren olibak. Sistema hori bera erabili zuten

erromatarrek, eta gaur egun arte iraun du. Alabaina, orain ia ez dago era

horretako errotarik, eta makina birrintzaileak erabiltzen dira. Mailuen,

diskoen edo ildaskatutako zilindroen bidezkoak izan daitezke, eta

lehengoak baino askoz ere etekin handiagoa ateratzen dute.

Jarraian, errotan lortzen den orea irabiatu egiten da; hartara, olioa

errazago ateratzen da. Olio-tantak elkartzen doaz, eta fase oliotsu bat

eratzen da, olibek duten uretatik eta oliba-patsetik erraz bereizteko

modukoa. Irabiatzean, tenperatura kontrolatu egiten da, ez dadin 30 †C

baino gehiagokoa izan. Tenperatura horretatik gora, osagai lurrunkorrak

galdu egiten dira eta oxidazio-prozesuak, berriz, azkartu.

Hurrengo pausoan, olioa patsetik eta uretatik banatzen da. Horretarako

ere bide bat baino gehiago daude. Lehen presio bidez egiten zen. Orea

kokozko zuntzez egindako kapazu lau batzuen gainean jartzen zen;

kapazuak bata bestearen gainean pilatzen ziren, eta, azkenik, presioa

ezartzen zitzaien.

Ondorioz, fase likidoa ateratzen zen, eta kapazuen artean oliba-patsa

besterik ez zen gelditzen. Gero, dekantazioz bereizten ziren fase

likidoaren olioa eta ura.

Gaur egun zentrifugatzaileak erabiltzen dira. Orea zilindro horizontal

batean sartu eta abiadura handian birarazten da. Dentsitateen artean

dagoen aldeagatik, alde batetik olioa eta bestetik solidoak eta ura

gelditzen dira. Hala ere, olio horrek ur pixka bat eta solidoen arrastoak

ditu, eta horiek kentzeko dekantagailuetan edukitzen da pare bat egunez.

Denbora hori pasatu eta gero, hondoan gelditu diren partikula solidoak

eta ura ateratzen dira, eta olioa altzairu herdoilgaitzezko tangetan

sartzen da.

49

Tanga horiek ez diote aireari sartzen uzten, eta hor egoten da olioa

hilabete bat edo bitan, 22 †C-an. Iragazi eta gero, berriz, botilaratu

egiten da. La Almazara del Ebroko Vidal Perezen esanean, prozesu oso

garbia eta sinplea da. Gainera, haiek olio birjina bakarrik egiten dute, eta

hondarrak Tarragonara eramaten dituzte. Han oliba-patsaren olioa

egiten dute, eta gelditzen zaiena biomasa moduan erabiltzen dute,

energia lortzeko.

Hortaz, dena aprobetxatzen da, hasieran olibekin batera etorri diren

hostoak ere baliatzen baitituzte. Hain zuzen ere, ardiak bazkatzeko

erabiltzen dira, eta, dirudienez, ardiek gustura jaten dute hondakin hori,

beti baitago olibaren bat hostoen artean.

Zientzianet, 2005/02/01 | Galarraga, Ana | Orruño Aguado, Estibalitz

TESTU IRUZKINA

Komunikazio egoera. Ana Galarraga eta Estibaliz Orruño ditugu testu honen egileak. Hartzaileak oliba olioa nola ateratzen den jakin nahi duen edozein irakurle izan daitezke, eta, noski, horretarako, Zientzianetek duen web orrialdean, ordenadorearen bidezko testuan, begiratzea besterik ez dute, Testuak betetzen duen funtzio bakarra erreferentziala da, hau da, Euskal Herriko oliba olioaren prozesuaren berri ematea baino ez dute igorleek. Horretarako, ez da horien presentziaren aztarnarik jaso; ez dute iritzirik ere ematen, informazio objektiboa eta argia azaltzea da helburu bakarra, zehatz, era ordenatuan eta ahalik eta ulergarrien.

Testuaren barne egitura. Testuko ideia garrantzitsuenak garapen kronologikoaren bidetik eginak daude; izan ere, olibak zuhaitzetatik hartzen direnetik olioa ateratzen den arteko prozesuaz dihardute. Lehenengo, olibak bildu; bildu eta berehala, errotara eraman; han garbitu eta laginak atera txikitu baino lehen; ondoren, ateratako orea irabiatu, eta horren tenperatura kontrolatu; hurrengo pausoan, olioa patsetik eta uretatik banatu; eta, azkenik, olioa tangetan sartzen da hilabete batean edo bitan, berriro iragazi eta gero botilatan sartu ahal izateko.

Testu honetan garapen kronologikoa nagusia bada ere, hirutan agertzen zaizkigu konparaziozko azalpenak: oliba bilketari dagokion zatian; olibak txikitzeari dagokionean eta, azkenik, uretatik eta patsetik banatzeko prozedurari dagokienean. Hiru horietan lehengo eta gaur eguneko metodo ezberdinak azaltzen dizkigute.

50

Azalpena erabat objektiboa dugu goiko hori, ukitu subjektiborik ez da agertzen. Usteak, iritziak…, alde batera utzita daude, datuen eta ezaugarrien azalpen soila besterik ez delako eman nahi, informazio hutsa.

Ezaugarri linguistikoak

Maila morfosintaktikoan. Halako azalpenetan, ohikoa den legez, orainaldiko aditzak dira nagusi, ekintza ez burutuak batez ere: “aurrezten da”, “irabiatu egiten da”, “kalkulatzen dute”, “ezartzen zitzaien”, eta abarrek azalpenari nolabaiteko betikotasuna emango diote, sarritan edo betiko prozesuak adierazten baitituzte.

Sintaxiaren aldetik ez dago konplexutasunik. Paragrafo batzuen hasieran prozesuaren urratsa adieraziko duen perpaus laburra eta bakuna jarri dute; gero, horren azalpen luzeagoa emateko: “Hasteko, olibak biltzen dituzte”, “Bildu eta berehala, oliba olio-errotara eramaten da”, “Jarraian, lortzen den orea irabiatu egiten da”…

Hala ere, perpausak sinpleak eta bakunak testu osoan nagusi badira ere, beste eratako perpausak ere ageri dira, gehien bat mendekoak, eta horien artean helburuzkoak: “…erabiltzen dituzte enborra astintzeko”, “…ahal den kalte txikiena egiteko”; erlatibo batzuk zenbait elementuren zehaztasun handiagoa emateko: “…,olibekin batera datozen hostoak (…)”, “…kono-itxurako bi harri zituen errota berezia erabiltzen zen (…)”eta “…errotan lortzen den orea (…)”; eta konparaziozkoak, bi elementu, egoera edo denboren arteko konparazioak egiten direnean: “…hemen baino askoz ere zabalduago dago (…)”eta “…lehengoak baino askoz etekin handiagoa ateratzen dute”.

Esaldi inpertsonalen erabileraren aztarnak ere ikusten ditugu: “…denbora eta esku-lana aurrezten da (…)”, “…metodo hori ezin da erabili (…)”, “…kontu handiz biltzen da oliba (…)”, “…oliba olio-errotara eramaten da (…)”, etab. Horrelakoen bitartez, prozesuari berari baino ez zaio garrantzia ematen, ez du ardura nork, zein pausu jarraitu behar den baino.

Maila lexiko-semantikoan. Lehenengo irakurketa arin batean testuak ez du hitzen aldetiko oztoporik. Mezuaren osotasuna ondo ulertzen da. Baina, astiroago irakurriz gero, prozesuaren alde teknologikoren bat adierazten dituzten zenbait hitz agertuko zaizkigu: haizegailu, laginak, enpeltre mota, arbekin mota, hartzitu, ildaskatu, irabiatu, dekantagailu, altzairu herdoilgaitzezko... Baina, orokorrean ez dute testuaren mezua oztopatzen, batez ere, gehienetan prozesuaren azalpen zehatzak segidan datozelako.

51

Bestetik, testuak errealitate objektiboa jasotzen duen neurrian, hizkuntza erabat denotatiboa da, erabilitako hitzek ez dute bigarren adierarik.

Deigarria da oliba eta olio hitzen erabilera ugaria, gutxitan izan baitira sinonimoen bidez ordezkatuak: “…olibondoari eta fruituari berari ere (…)”. Bestetik, hitz horiekin konposatutakoak ere ugari samar agertuko zaizkigu: oliba-olioa, olio-errotak, olibondoak, oliba-mota, olio-tantak, oliba-patsetik…, prozesuak berak eskatzen duelako horien erabilera, informazioa ahalik eta zehatzen eman ahal izateko, zein den lehengaia eta zein haren emaitza zehatz-mehatz jakin dezan hartzaileak.

Testu mailan. Prozesu baten garapena adierazten den azalpenetan ideiak modurik ordenatuenean ematea da garrantzitsuena. Horretarako, kohesio emaileak derrigorrezkoak dira, pausuak urratsez urrats ikus daitezen, zein lehenengo, zein hurrengo. Horregatik, testu honetan ere denborazko antolatzaileak izan dira erabilienak prozesuaren garapena aurrera doala adierazteko: “Hasteko (…)”, “Bildu eta berehala (…)”, “Jarraian (…)”, “Hurrengo pausuan, (…)”, “Denbora hori pasatu eta gero, (…)” eta “Iragazi eta gero (…)”.

Beste kohesiorako elementu batzuk ere erabiltzen dira, hala nola:

Aurkaritzako lokailuak bi ideien arteko kontrako zentzua eransteko: “Aurreko udazkenean, ordea”, “jo eta ke ari ziren (…)”, “…arbekin motatakoek, berriz, gantz gutxiago”, “Hala ere, ur horrek ur pixka bat eta (…)”, etab.

Adibideak emateko kohesio emaileak: “Hainbat eratara egiten dute lan hori. Adibidez, batzuek mantak edo olanak (…)”, “…olio- eta ur- proportzioak aldatu egiten dira; esaterako, enpeltre motako oliben (…)”, etab.

Ondorioztatzeko lokailuak: “…makinak erabiltzen dituzte enborra astintzeko; hartara, denbora eta esku-lana aurrezten da”, “Olibak garbitzeko, beraz ez da urik erabiltzen”, “Ondorioz, fase likidoa ateratzen zen (…)”, “Hortaz, dena aprobetxatzen da”, etab.

Azalpenak emateko kohesio emaileak: “…Oliba-kilo bakoitzeko; hau da etekinak kalkulatzen dute”eta “…hostoak ere baliatzen baitituzte. Hain zuzen ere, ardiak bazkatzeko erabiltzen dira”.

Erreferente elementuak, aurreko hitzak edo espresio osoak berriro ez errepikatzeko erabiliak: “…olio-errota ere. Horietako bat da (…)”, “…olio-errotara eramaten da. Han, haizegailuen bidez (…)”, “…Hartzitu egingo litzateke, eta horrek olioaren kalitateari eragingo lioke”, “…ur pixka bat eta solidoen arrastoak ditu, eta horiek kentzeko (..)”, etab.

52

Ondorioa. Interesa duen edozeinek interneteko orrialdeetan eta euskarazko web gune batean aurki dezake olioaren ekoizpen prozesuari buruzko aurreko testua. Gaiaren inguruan gutxieneko jakintza maila duen irakurleari zuzendutakoa, hitz tekniko batzuk gorabehera. Hartzaileek olioa nola ekoizten den ezagutzeko eta ulertzeko, igorleak modu antolatuan egin du azalpena, eta haren arreta bereganatzeko behin eta berriro errepikatu ditu olio eta oliba hitzak, prozesuaren nondik norakoaz ondo jabetu dadin, galdu gabe eta korapilatsua ez dakion egin.

BIZIKLETAK HIRIRAKO ERE BADIRA

Bizikletak errespetatu egiten du ingurugiroa eta hori funtsezkoa da

hirietan, gero eta itogarriago baitira motordun ibilgailuen eraginez.

Bizikletaz joan eta etortzea onuragarria da osasunarentzat ere, sistema

kardiobaskularrarentzat erritmo egokian ibiliz gero, eta beheko gorputz

atalentzat, giharrak garatzen baititu. Pedalkadetan txoke errepikaturik

ez izateak, zangoak atsedenean izateak, gorputzaren pisuari eutsi

beharrean (pisua jarlekuak jasaten baitu) eta mokorraren jarrerak

(tolestuta edo erdi tolestuta), txirrindularitza gomendagarri egiten du

pertsona lodientzat eta zangoetako artrosia dutenentzat. Eragozpen

nagusia istripuak izateko arriskua da, batez ere motordun ibilgailu asko

dabilen errepideetan ibiliz gero. Horrela, sarritan izaten dira oraindik

albiste autoak harrapatuta hildako txirrinduzaleak eta badirudi kopuruak

ez duela behera egiteko itxurarik

Bizikletaren erabilpena defendatzen duten talde eta elkarteek hainbat

proposamen egin dute hiri-eredua ingurugiroarekin bat etor dadin. Tesi

horien arabera, herri barruko garraioak nork bere autoa erabiltzera

bultzatzen du zeharka (linea gutxi eta ordutegi mugatuak dituelako),

energia xahutze handia eta ingurugiro eragin aipagarria du eta gainera

ez du bermatzen garraio-bide eraginkor, azkar eta segurua. Amics de la

Bici elkartearen esanetan, joan-etorria autoz egin ohi duten pertsonak

kalearen erabiltzaileen %20 inguru dira, baina bide publikoko

espazioaren %62 hartzen dute eta hiri handietako atmosferako

kutsaduraren %97aren erantzule dira. Auto eta motorrak kutsadura

akustikoaren, kaleen kongestio kronikoaren, garraio publikoen

funtzionamendu txarraren eta pertsona askoren heriotzaren eragile eta

53

jatorri ere badira. Azken batean, bizikletaren defendatzaileen ustez,

motordun ibilgailuak dira hirietako bizitza kalitate kolektiboaren

galeraren arduradun. Hala ere, errepide sarea hobetzeko erabiltzen da

inbertsio publikoen portzentaje handi bat. Horrela, tesi horien arabera,

are gehiago bultzatu da auto partikularraren erabilpena eta gutxitu egin

da garraio publikoena, horien defizita handituz eta alternatiba zentzuzko

eta eraginkorragoak hipotekatuz. Horrenbestez, garraio-politika hutsetik

hasita orientatzea eta apustu sendoa egitea proposatzen dute,

derrigorrezko mugikortasuna gutxitu, joan-etorrien plangintza egin,

garraio publiko eskuragarri eta eraginkorrak bultzatu eta garraio-bide ez

kutsagarriak -oinez ibiltzea eta bizikleta- aukeratuz.

Consumer Eroskiko aldizkaria

TXORITXOA BAINO ASKOZ ERE GEHIAGO

Denbora-pasa, artea, hezkuntza baliabidea, teknika matematiko eta

zientifikoa, errehabilitazio mediko eta psikologikorako lanabesa...

Origami edo papiroflexiari egozten zaizkion propietate eta ezaugarriak

asko dira. Ikusi batera, paper bat behin eta berriro tolestean datza

jarduera hau, itxura desberdinak moldatzeko xedez, pergamino hutsa ez

den bestelako gairik erabiltzeke.

Milaka urte beteak zetorren papera tolesteko japoniar artea Europan

papiroflexia bataiatu zuten. Ezaugarri komunak dituzten arren,

erabileraz eta aplikazioz desberdinak dira bi diziplinok: Japonian

zaletasun hutsa baino dezente gehiago da, batzuetan jarduera bikain eta

aparta ere bai. Esate baterako, hastapenetan tolesturak egintza erlijioso

eta zeremoniekin lotzen ziren: jainkoei eskaintzak egiteko edo ekintza

heroikoak irudikatzeko baliatzen ziren baina, papera herritartu eta bere

prezioa merkatu ahala, paperezko egituren ezagutzak aplikatzen ziren

eremua zabaldu egin zen eta txoritxo soilak ez ezik, irudi konplexu-

konplexuak ere egitera iritsi ziren.

Papiroflexia ez da umeen, jende aspertuaren, ekialdeko xelebreen

kontua, jakina. Papera taxuz tolesten ikasteko ikusmira eta esku artatsua

ezinbestekoak dira. Hasieran, papiroflexiako klubek edo aisialdi alorreko

54

elkarteek eskaini ohi dituzten ikastaroetara joan daiteke, baina norberak

ikastea ere aukera baliagarria da. Alor honetan, behintzat, eskuliburu eta

web orrialde faltarik ez da. Hastapenak errazak dira —txoritxo bat

moldatzeko ez da derrigorrezkoa artista handia izatea— baina,

zaletasunak aurrera egin ahala, erronkak geroz eta zailagoak dira, figura

bat osatzeko argibideak betetzeari dagokionean ez ezik, nork berea

asmatzeko irrika eutsiezina delako.

Jarduera unibertsal honek abantaila handi-handia du: nazioarteko ikurrak

berdinak dira nonahi eta, horri esker, modeloak autore batek besteari

pasa diezazkioke, hizkuntza inolako eragozpenik izateke. Areago,

origamik bere hizkuntza ere badu: izkina karratu baten lau angeluetako

bat da beti; tolestura, papera tolesten den lerroa; marka, tolestura egin

ondoren paperean geratu den arrastoa; korapiloa, bi (edo gehiago)

tolestura edo marka gurutzatzen diren gunea... horrela osatzen da

hamaikatxo terminotako hiztegi berariazkoa

Consumer aldizkaria 91. zbk.   2005eko iraila

ETORKIZUNEKO ORRIALDEAK

Liburu elektronikoak —e-book izeneko horiek— errealitate dira

dagoeneko; orain, eroso irakurtzeko dispositibo egokia asmatzea da

kontua

Steven Spielberg-ek 2054 urtean kokatu duen Minority Report filmeko

eszena batean metroan bidaiariek egunkari elektroniko malgua

irakurtzen dute: bertan, albisteak jazo ahala aldatu egiten dira.

Zientzia-fikzioa den arren, baliteke epe ertainera fikziorik ez izatea.

Ez dirudi beste berrogeita hamar urte itxoin beharko dugunik

horrelako dispositibo elektronikoa eskura izateko. Xerox PARC eta E

Ink (www.eink.com) enpresako ikerlariek urte batzuk eman dituzte

aukera hori aztertzen: lan horien oinarrian, elektrizitatea jasotzean

hitzak moldatzen dituzten milioika esfera ñimiño zuri-beltzek

osaturiko lamak ekoizten ari dira. Irakurlearentzat paperak duen

abantaila bakarrak formatuaren erosotasuna —hori tinta 55

elektronikoak berdinduko du— eta bereizmena dira. Inprimatutako

orrian 300 puntu hazbeteko injektatzen dira eta PCko edo

mugikorreko pantailak 72 baizik ez du onartzen; horrez gainera,

pantailaren kasuan argi igorriaz ari gara eta, paperarenean, argi

islatuaz. Horregatik da nekeza eta deserosoa ordenagailuko

monitorean irakurtzea. Paper elektronikoak landarezkoak ohikoak

dituen malgutasun eta bereizmena hartzean begiak ez du alderik

hautemango.

Liburu elektronikoak

Etorkizuna asmatzen ibili gabe, formatu digitaleko testua noranahi

zabaldu da. Web edo PDF gisa, bertsio elektronikoa ia egunkari

guztiek editatzen dute eta, halaber, liburuak masiboki digitalizatzeko

proiektuak ugari-ugariak dira. “Gutenberg Proiektua”

(www.gutenberg.org) eta Internet Archive (www.archive.org)

izenekoek bildu dituzten 10.000 titulu horiek edo, areago, Google

(print.google.com) firmaren arestiko proiektu handia (hamabost

milioi liburu digitalizatzeko) diogunaren froga zehatza dira.

Arazoa, ordea, editorial handiek formatu elektronikoko liburuari

eginiko mesfidantzazko harrera da: ezezaguna ez ezik, oraingoz

beldurgarria duten sail horretan sartzean ez dira eroso sentitzen,

idazlan digitalizatuen autore-eskubideen babesa ez baitago bermatua

(zineman edota musikan jazotzen den legez).

Formatu elektronikoko liburuaren abantailak askotxo dira. Hasteko,

espazioa: On Kixote Mantxakoa 800 Kb-eko bolumeneko liburua

denez, patrikako dispositibo bakar batean milaka liburu gorde

daitezke. Irakurtzeko aukerak zabaldu egiten ditu, gainera, liburu

digitalizatuak: testuan bilaketak egin, esaldiak nabarmendu, oharrak

erantsi eta gainerakoak egin daitezke. Bestetik, egungo aparatuek

testu luzeak (eleberri bat, esate baterako) irakurtzea erakargarri

egiten ez badute ere, PDA bat hamaika gaiz bete daiteke:

aldizkarietako artikuluak (ordenagailuan zuzenean jasotzen direnak),

56

bidai gidak… edota sakelan eraman eta autobuseko ibilbidean

kontsultatzeko moduko hamaika idazlan, adibidez.

Programa irakurleak

Liburu, aldizkari edo egunkari digitalen irakurketa errazten duten

programak salgai daude merkatuan. Denetan ezagunenak Acrobat

Reader (Adobe etxekoa, PDF-ak Internet irakurri eta deskargatzeko

erabiltzen dena) eta Microsoft Reader dira; hauek, Palm Reader eta

Adobe Reader-ekin batera, agenda elektronikoetan gehien baliatzen

direnak dira.

Badira beste programa irakurle asko, NewsStand, Olive Software eta

antzeko aldizkari eta egunkarien edizio inprimatuen banakuntzan

diharduten enpresei dagozkienak. Zinio (www.zinio.com) firmak,

adibidez, bere Zinio Rider-en bidez —doaneko programa, bere artxibo-

formatu eta guzti (.zn): horretan orrialdeak paperezkoak balira bezala

pasatzen dira— irakurtzeko deskargatzen den publikazio askoren

harpidetza edo erosketa indibiduala egiteko aukera ematen du.

Benetako erronka, ordea, funtzio horretarako berariazko

dispositiboetan datza. Etorkizunik hoberena zuten liburu-

irakurgailuak (Softbook Reader eta Rocket, Nuvomedia-koa) ekoizten

zituzten bi enpresak Gemstar-ek erosi zituen. Dena den, biak —

Gemstar-en REB-rekin batera— suntsitu egin ziren eta aski panorama

goibela utzi zuten geroztik.

Sakelako ordenagailuak

Beren tamaina eta pisua aintzat hartuta, ordenagailu eramankorra

baino askoz ere maneiagarriagoak ez ziren aparatu horien porrotak

geroaldia PC-en, eramangarrien eta, batez ere PDA-en eskuetan utzi

du. Integraziorako joera areagotuz (ordenagailu xume gisa aritzeaz

gainera, argazkiak egin eta Internetera konektatzeko balio duen

57

telefono mugikorra izaki), liburu elektronikoak irakurtzea dela eta,

erabiltzaileak egun baliatzen duen ekipoarekin segitzea nahiago

izaten du, berariazko beste dispositibo bat erosi eta eraman behar

izatea baino.

Testuen irakurketa sakelako ordenagailuetako dozenaka programak

errazten dute; badira, era berean, liburu elektronikoak saldu eta

doaneko deskargak dituzten hamaika web gune: eReader-ek, adibidez,

milaka titulu elektroniko eskaintzen ditu eta, gainera, badu PDA-

entzako sistema operatibo guztietara, Windows-era eta Mac OS-era

egokitutako programa irakurlea.

Consumer aldizkaria

ERAGOZPENIK GABEKO ETXEBIZITZA

58

Etxebizitzaren kalitatea, berez, bizi mailaren adierazle erabatekoa bada

ere pertsonak adinean aurrera egin ahala horren garrantzia areagotu

egiten da, bertako biztanleen gaitasun fisiko eta psikologikoek behera

egitean. Espainian 65 urtetik gorako pertsonak ia zortzi milioi dira;

horietatik bi milioik nola edo halako ezgaitasunik agertzen badute ere,

horien %96’9k etxean segitzea nahiago dute. Baina etxebizitza asko ez

daude horrelako pertsonak bertan bizitzeko egoera egokian (igogailua

dela, kalefakzioa dela…). Onena izango litzateke etxebizitzek oztoporik ez

balute zailtasunik gabe sartu eta ateratzeko, mugitu eta jarduteko.

IMSERSO erakundeak 2004 urtean pertsona zaharren bizi-baldintzei

buruz eginiko inkestak agertu duenez, zaharren %82,5 beren jabetzako

etxebizitzan bizi dira. Ekipamendu gabezia larrienak dituzten pertsonak

bakarrik bizi direnak dira: horien %13’5ek ez du telefonorik, %44k

kalefakziorik (indibidual nahiz kolektiboa) ez daukala dio eta %70’5ek ez

du igogailurik. Hona, dena den, datu larriena: etxebizitzaraino iristeko

zahar horien %26k hiru solairu igo behar ditu.

Etxebizitzen egokitzeari dagokionez, kontuan hartu beharreko arautegiak

bat baino gehiago dira: batetik, Jabetza Horizontalaren 8/1995 Legea,

apirilaren 6koa; honek bere azken bertsioan xedatuak ditu etxeetako

atarien eta elementu komunetan obrak eta egokipen lanak egin ahal

izateko etxejabeek hartu beharreko erabaki eta neurriek beteko dituzten

baldintzak. Bestetik, maiatzaren 30eko 15/1995 Legeak, pertsona

ezinduek topa ditzaketen oztopoak suntsitzeko higiezinen jabetza-mugak

zehazten ditu.

Alor ekonomikoan, etxebizitza egokitzeko edo bertatik oztopoak

suntsitzeko dirulaguntza edo kredituak emateko aukerak arautzen dira.

Interesatuak, era berean, PFEZen bitartez zerga-kenkarien onuradun

izan daitezke, ezintasunik duten pertsonentzat ohiko etxebizitza

egokitzeko obrak egitearren. Kenkari horiek ohiko etxebizitzan,

eraikineko elementu komunetan (eskailera, atari, igogailuetan) obrak eta

instalazioak egiteari eta, sentimenen bidezko komunikazio-oztopoak

suntsitzeko eta segurtasuna areagotzeko balio duten dispositibo

elektronikoak instalatzearren aplikatuko dira.

Consumer aldizkaria, 87. zbk.   2005eko apiri59

ARAZOA GAINDITZEKO AURRENEKO URRATSA JATORRIA EZAGUTZEA DA

Eskola porrota gaur egun hezkuntza sistemak bizi duen arazo

larrienetako bat da. Porrotaren ondorioen garrantzia eskolaren

esparrutik at hedatu da eta herrialde garatu guztietan dago maila

batean edo bestean zabalduta, hori dela eta, hezitzaile eta gurasoen

erakunde eta elkarteek interes handia agertu dute gaiarekiko haren

eraginak arintze aldera. Datuek erakusten dute zenbaterainokoa den

arazo honen hedadura. Horrenbestez, 25 urtez beherakoen langabeen

%72ko portzentajeak lotura estua du ikasketak utzi izanarekin eta

eskola porrotarekin. Kalitate eta Ebaluazio Institutu Nazionalaren

datuen arabera (INCE), Espainiako ikasle nerabeen herena, DBHko

ikasleak, alegia, kalifikazio negatiboak ditu. Irakaskuntza ertainean

ikasleen %32 ikasturtea errepikatzen du, %35 ez du 2. DBH ongi

amaitzen, %48 ez du batxilergoa gainditzen, unibertsitatean ikasketak

uzten dituztenen portzentajea, berriz, %50ekoa da.

Espainian lau haurretatik batek porrot egiten du ikasketetan, horrek

dakartzan arazoak kontuan hartuz, baita psikikoak ere. Matematika,

hizkuntza eta ingelesa dira eskola porrot portzentajerik altuena

eragiten duten gaiak. Europako batez besteko datuak kontuan hartuz

(%20), Espainiako porrot indizea %29koa da gutxi gorabehera,

Portugal soilik dago Espainiako estatuaren aurretik, %45ekin gutxi

gorabehera. Estatistika ofizialek adierazten dute eskola porrotik

handiena duen komunitatea Kanariar Uharteak dela %35,8ko

portzentajerik; Asturiasek du portzentajerik baxuena %14,4koarekin

eta Nafarroak jarraitzen dio %17,3koarekin. Euskal Autonomi

Erkideagoko portzentajea %17,5ekoa da.

Datu hauei eskola mailan ematen den absentismo eta uzte maila altua

gehitzen badiegu, konturatuko gara eskola porrota handia dela gure

artean eta ekintza globalak eskatzen dituela, porrota ez dela ikasle

“nagi” edo “ergelen” gauza. Hezkuntza sistemaren eskakizunak zuzen

60

gainditzeko arazoak dituzten ikasleak egotea ezin zaio norbanakoari

dagozkion arrazoiei soilik egotzi, heziketa arrazoiak, sozialak eta

kulturalak ere badaude.

Ikasleak bere maila eta adinerako aurreikusitako helburuak betetzea

lortzen ez duenean eta bere baliabide intelektualen aprobetxamendu

errealik egiten ez duenean eskola porrotaz hitz egin dezakegu. Horren

ondorioz hezkuntzarekiko jarrera negatiboa izan ohi da. Eskola

porrota eragin dezaketen arrazoiak asko dira. Azpimarragarrienak

ikaskuntzaren nahasketak dira eta nahasketa emozionalak. Ikerketen

arabera, datuak ezberdinak dira baina esan daiteke porroten %2 soilik

direla faktore intelektualen ondorioa, %29, aldiz, ikasketa faktoreak

eragindakoak dira, dislexiak besteak beste. Porrot proportzio bera

eragiten dute mota guztietako nahasketa emozionalek. %10eko

portzentajeak, berriz, Arreta Defizitak eragindako Nahasketa

hiperaktibitateekin (ADNH) lotura estua du.

Halaber, haurrak ikasturte batez baino gehiago ikaskuntza arazoak

pilatu izanaren ondorioz ere suerta daiteke eskola porrota, eta era

berean haurra ikastetxean ez egokitu izanaren sintoma garbia da,

hain zuzen ere, ongi ez hausnartu, antolatu eta bideratu gabeko plan

pedagogikoen ondorioa. Gehiegizko eskakizunekin eta ikaskuntza era

ez eraginkorrekin du azken egoera honek ere harremana.

Consumer aldizkaria, 84. zbk.   2005eko urtarrila

61

ATSEGIN ONURAGARRIA

Dela berotasun lehorra saunan, dela berotasun hezea bainu

turkiarrean, bi-bietan tenperatura berdintsua dago, helburua

transpiratzea izaki. Egun ez da bi espazio horiek gabeko gimnasio edo

bainuetxerik baina asmakuntza hori ez da atzo goizekoa. Beroa

terapia gisa antzina-antzinatik erabili izan da: maiek, aztekek, greziar

eta erromatarrek, turkiarrez gainera noski, lurrunezko bainuak

eguneroko bizitzan zerabiltzaten eta tradizio horri eutsi diote hainbat

herrialdetan. Finlandian, adibidez, sauna bizi-filosofiatzat hartzen

delarik, etxe gutxi-gutxitan ez da saunarik.

Antzinako zibilizazioetan bainu publikoa —garbitzeko aukera ez ezik—

kultura eta ospe handiaren ikur zelarik, egun aisialdiarekin eta

gorputza zaintzearekin hertsikiago dago lotua.

Bai bainu turkiarrak (hammam) bai saunak ere, biek ere izaten dituzte

osasunean eta larruazalean eragin mesedegarriak. Maiztasun jakin

batez erabiltzeak organismoaren desorekak, gaitzak eta gaixotasunak

prebenitzeko balio du. Bi bainu horietan helburu terapeutiko edota

higienikoak erdiesteko hotza eta beroa tartekatzen dira baina forman

desberdinak dira: saunan berotasun bizi eta lehorra dagoen bitartean

bainu turkiarrean tenperatura ez da horren handia baina hezetasuna

dezente handiagoa da; horren ondorioz eta, dirudienaz beste aldera,

saunan bainu turkiarrean baino izerdi gehiago ateratzen dira. Horren

zergatia gorputzaren funtzionamenduak azaltzen du: kanpoko

tenperatura gorputzekoa baino beroago dagoenean organismoak, bere

62

burua freskatzeko, izerdia kanporatzen du, zabalduta dauden

poroetatik likidoa atereaz; likido horrek lurrunduko bada beroa behar

duenez, organismoari berotasuna erauzi eta gorputza freskatu egiten

da. Giroko hezetasunak —bainu turkiarrean gertatzen den bezala—

larruazal osoa estaltzen badu izerdirik ez da kanporatzen, freskatze

eginkizun hori bainuko ur-lurrunak betetzen duelako.

Saunan berotasun(80ºC – 100ºC) lehorra dago, hezetasun erlatiboa

%15era ozta-ozta iristen delarik. Saioak egurrezko gela hermetikoetan

hartzen dira; bertan, hainbat altueratan, egurrezko aulkiak daude

(zenbat eta gorago, hainbat eta beroago), atseden hartzeko.

Berariazko ontzietan hondardun ez diren harriak berotu behar dira

erresistentzia elektrikoen bitartez lortzen da berotasuna

Bainu turkiarra, lurrun-bainua edo hammam (bainua, arabieraz) duela

milaka urte praktikatzen da. Berotasun hezeko bainu honetan

tenperatura ez dago uniforme: lurrean 20ºC – 25ºC dago, metro eta

erdian 40ºC inguru eta buruaren altueran 50ºC. Hezetasuna hemen

%99koa denez, bainu turkiarrak berezkoa den “lainoak” betetzen du

dena.

Espazio hauetan, hormetan dauden erradiadore eta hodietan barrena

doan ur beroak sortzen du beroa.

Sauna eta bainu turkiarrean hartu beharreko neurriak

1. Gorputzak nozitzen duen tenperatura biziaren ondorioz,

taupaden erritmoa bikoiztu egiten da, minutuko 70etatik

140etaraino. Horregatik hain zuzen, sauna eta bainu turkiarra

ez dira egokiak pertsona zahar, haurdun eta osasun arazoak

(hipertentsioa, kardiopatiak, etc) dituztenentzat.

2. Arteria-presio edo barizeak dituztenentzat ere ez dira

gomendatzeko modukoak.

3. Dermatitisak edo basodilatazio gaitzak pairatzen dituenak ere

ez du da egokia sauna edo bainu turkiarra.

63

4. Era berean, bronkioetako gaixotasun larria, epilepsia, anorexia

edo giltzurrunetako kolikoak nozitu dituztenek ere saihets egin

beharko diete.

Consumer aldizkaria , 91. zbk.   2005eko iraila

Bibliografia

Zenbaiten artean: Euskara eta literatura, Batxilergoa 1.DBHO. Ibaizabal argitaletxea, 1997.

Alberdi, Andres: Eskola gramatika. Derrigorrezko bigarren hezkuntza, ELKAR- GIE, Donostia, 1996.

Txosten honetako testu guztiak interneteko euskarazko web guneetatik atera dira; argudio testuak, zenbait idazleren blogetatik ( Xabier Mendiguren, Amatiño, Julen Gabiria), eta beste aldizkari eta egunkarietako artikuluak. Azalpen testuak gehienak, Interneten bidezko Eroskiko Consumer aldizkaritik eta Zientzianet web orrialdeetatik ateratakoak dira.

64