7
XIX. mendearen bukaeran eta XX.aren hasieran, Basurtu, Bilboko erdigunetik urrun zegoenez, udal-azpiegitura jakin batzuk kokatzeko toki egokia iruditu zi- tzaien. Izan ere, Elías Más-ek inguruari buruz argitaratutako lanetan zehazten den moduaz, ez zen “komeni” zenbait azpiegi- tura erdigunean jartzea, haien hedadura edo jarduerak zirela eta. XX. mendeak aurrera egin ahala, gero eta hiri-ekipamendu gehiago finkatu zituzten Basurtun. Aipatutako ekipamenduei erre- pide multzoak, trenbideak eta industria enblematiko batzuk gehitu zitzaizkien, besteak beste, eta, horrela, Bilboko auzo garrantzitsua izatera heldu zen. Hitz batean, auzoak ekipamendu ugari ditu gaur egun, eta horietako asko, ehun urte eta gero, udal-ondaretzat eta ezaugarri bereizgarritzat hartzen dira. Basurtuko airetiko ikuspegia (1965). Vista aérea de Basurto, 1965. Bilboko gune historikoa un enclave histórico de Bilbao Basurtu Basurto A finales del siglo XIX y a principios del XX, Basurto, debido a su alejamiento del centro de Bilbao, se consideró, como espacio idóneo para las infraestructuras municipales que, por su extensión o por sus actividades, “no era conveniente” ubicarlas en el centro, tal como refleja Elías Más en sus publicaciones sobre la zona. Así, a lo largo del siglo XX, Basurto se consolidó como zona de equipamientos de la ciudad que, completando con el cuadro de carreteras, los ferrocarriles, y algunas industrias emblemáticas, entre otras, hicieron de Basurto un barrio en- crucijada de Bilbao. En definitiva, el barrio tiene actualmente un gran número de equipamientos, mu- chos de ellos centenarios, que se han convertido en elementos patrimoniales, llegando a ser señas de identidad propias y diferenciadoras.

Basurtu un enclave histórico de Bilbao Basurto · de trenes y camiones con ganado y de tenderetes para vender a los y las visitantes. Azoka handietara 6.000 animalia ere eramaten

  • Upload
    others

  • View
    1

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

XIX. mendearen bukaeran eta XX.arenhasieran, Basurtu, Bilboko erdigunetikurrun zegoenez, udal-azpiegitura jakinbatzuk kokatzeko toki egokia iruditu zi-tzaien. Izan ere, Elías Más-ek inguruariburuz argitaratutako lanetan zehazten denmoduaz, ez zen “komeni” zenbait azpiegi-tura erdigunean jartzea, haien hedaduraedo jarduerak zirela eta.

XX. mendeak aurrera egin ahala, gero etahiri-ekipamendu gehiago finkatu zituztenBasurtun. Aipatutako ekipamenduei erre-pide multzoak, trenbideak eta industriaenblematiko batzuk gehitu zitzaizkien,besteak beste, eta, horrela, Bilboko auzogarrantzitsua izatera heldu zen.

Hitz batean, auzoak ekipamendu ugariditu gaur egun, eta horietako asko, ehunurte eta gero, udal-ondaretzat eta ezaugarribereizgarritzat hartzen dira.

Basurtuko airetiko ikuspegia (1965).

Vista aérea de Basurto, 1965.

Bilboko gune historikoaun enclave histórico de Bilbao

BasurtuBas

urt

o

A finales del siglo XIX y a principios delXX, Basurto, debido a su alejamiento delcentro de Bilbao, se consideró, comoespacio idóneo para las infraestructurasmunicipales que, por su extensión o porsus actividades, “no era conveniente”ubicarlas en el centro, tal como reflejaElías Más en sus publicaciones sobre lazona.

Así, a lo largo del siglo XX, Basurto seconsolidó como zona de equipamientosde la ciudad que, completando con elcuadro de carreteras, los ferrocarriles, yalgunas industrias emblemáticas, entreotras, hicieron de Basurto un barrio en-crucijada de Bilbao.

En definitiva, el barrio tiene actualmenteun gran número de equipamientos, mu-chos de ellos centenarios, que se hanconvertido en elementos patrimoniales,llegando a ser señas de identidad propiasy diferenciadoras.

Elejabarriko San Juan ante Portam Latinam baseliza,Novia familiaren patronazgoa (1589). 1942an eraitsizuten. Aurrealdeko arkupearen gainean, familiarenarmarria zegoen. Gerora, moja kaputxinoen komenturaeraman zuten.

Ermita de San Juan ante Portam Latinam, enElejabarri, patronazgo de la familia Novia (1589),en pie hasta 1942, con escudo sobre el pórtico dela fachada. Posteriormente pasó al convento de lasCapuchinas.

Santa Ana baseliza. Santa Ana eta Santiago zirenBasurtuko zaindariak. XIX. mendearen bukaeranbaseliza eraitsi egin zuten, ospitale zibila eraikitzeko.

Ermita de Santa Ana, patrona de Basurto junto aSantiago, derribada para el Santo Hospital Civil, afinales del XIX.

Novia Salcedo familiaren armarria. Novia familia Salcedotarrenleinuarekin ahaidetu zen. Familiaren oinetxea Basurtunzegoen, Elejabarriko baselizaren ondoan. Pedro Novia deSalcedok “Bizkaiko jaurerriaren defentsa historikoaren alde”egindako lana nabarmendu behar dugu (1851).

Escudo de la familia Novia de Salcedo, unión de linajes Noviacon Salcedo, con casa solar en Basurto, junto a la ermita deElejabarri. A destacar la “Defensa histórica del Señorío”, dePedro Novia de Salcedo (1851).

Basurto, Bilbo eta Itsasadarra XIX. mendearen hasieran.

Basurto, Bilbao y la Ría a principios del XIX.

Basurtu familiaren eta euren patronazgoaren toponimoarenarmarria. Juan Sánchez de Basurtok San Mamesean baselizabat fraide kaputxinoei eman zien.

Escudo de los Basurto y del topónimo de su patronazgo.Juan Sánchez de Basurto cedió una ermita a los capuchinosen San Mamés.

Atxa dorrea. Baselizarekin eta Basurtukodorrearekin batera eraitsi zuten, ospi-talea egiteko.

Torre Atxa, derribada junto a la ermitay la torre de Basurto para construir elhospital.

Juan Ramón Iturrizak Historia de Vizcaya (1885) lanean adierazi zuenez,hileko bigarren igandean egiten zuten azoka, 1854tik, eta 800 bat abelburueramaten omen zituzten.

Testu beraren arabera, uztailaren 25etik 31ra (Santiago egunetik San Inazioegunera), Basurtuko jaietan, 8 eguneko Azoka Handia egiten zuten. Milaabelburu ere elkartzen omen ziren, gehienak behi-aziendak.

1955ean, azokaren esparrua betiko ixtea eta Basurtuko Eskola Publikoaeraikitzen hastea erabaki zuen Udalak. Azoka Zorrotzara eraman zuten, bainaez zuen izan Basurtukoak bezain hain arrakasta handia.

Juan Ramón Iturriza, en su Historia de Vizcaya (1885) señala que el Ferialse celebraba desde 1854, el segundo domingo de cada mes. Y que acudíanunas 800 cabezas de ganado.

Relata además que desde el 25 al 31 de julio, (desde Santiago hasta SanIgnacio), coincidiendo con las fiestas de Basurto, había 8 días de Gran Feria,con hasta seis mil cabezas de ganado, siendo el vacuno el más abundante.

El Ferial de Basurto se cerró definitivamente en 1955, cuando el Ayuntamientocomenzó a construir el Colegio Público Basurto, trasladándose a Zorroza. Peroya no fue igual.

Basurtuko Azoka El Ferial de Basurto

Larunbat eta igandeetan, ganaduz betetakotrenak eta kamioak barra-barra iristen zirenBasurtura, eta, pilo bat mahai ere jartzenzituzten bisitariei gauzak saltzeko.

Los sábados y domingos Basurto se llenabade trenes y camiones con ganado y detenderetes para vender a los y las visitantes.

Azoka handietara 6.000 animalia ere eramatenzituzten inguruetako bazter guztietatik (1915).

1915. En las grandes ferias se juntaban hasta 6.000animales de toda la geografía próxima.

Azokaren azken irudia, 1955 aldera, Zorrotzara eramaneta Ikastetxe Publikoa eraikitzen hasi baino lehen.Jendez beteta dago.

Última imagen de El Ferial, abarrotado, antes de irsea Zorroza y alzarse el Colegio Público sobre su solar.Hacia 1955.

Azoka-esparruaren irudia hogeiko hamarkadan.Abeltzainek eta abere-hiltzaileek negozioa egiten zuten.

Estampa de época del Ferial.Ganaderos y matarifes hacían negocio. Años veinte.

Baserritarra azokan, txahala bizkarrean hartuta.Atzean, Basurtuko tranbia.

Baserritarra en el Ferial con ternero a hombros.Al fondo, el tranvía de Basurto.

Etxean aldean. Gurdia, kanpadenda eta gauzaksaltzeko mahaia.

Con la casa a cuestas. El carromato, una tienda decampaña y el tenderete para vender.

León Salvador (irudiko gizona) eta Antonio Puertas,Basurtuko biztanlea: bi berriketari eta lagun handi,gizonezkoentzako “toilette-a” saltzen, 1945 aldera.

León Salvador (en la imagen) y Antonio Puertas,vecino de Basurto: dos grandes charlatanes y amigos,

vendiendo “toilette” para caballeros. Hacia 1945.

Miserikordia Etxea La Misericordia

Behartsuentzako egoitzak sortzeko ohitura oso errotuta zegoenBilbon, antzinatik. Bilboko hirigunean Zazpi Kaleak besterikez zeuden garaian, Miserikordia Etxea Gurutze kalean zegoen,Karlos III.aren agintaldian jesuitei kendu zieten eraikinean.Hiria Abandoko lautadaraino hedatu zenean, ostera, egungokokagunera, San Mames ibarreran, eraman zuten.

La figura del asilo para necesitados estuvo muy arraigada enla tradición bilbaína desde antiguo. En el periodo del Bilbaodel Casco Viejo, el asilo se encontraba en el edificio expropiadoa los jesuitas de la calle La Cruz, en tiempos de Carlos III.Cuando la Villa se extiende a la llanada de Abando, la Casade Misericordia se situó en la Vega de San Mamés, donde seencuentra actualmente.

Kaputxinoen komentu zaharra. 1835ean eraitsizuten, desamortizazioaren ondorioz. Orubean,Miserikordia Etxea eraiki zuten.

Antiguo Convento capuchino, desaparecido en 1835,con la desamortización, en cuyo solar se levantó LaMisericordia.

Miserikordia Etxea eta inguruak XIX. mendearenbukaeran. Antonio Goycoecheak egin eta SaboiakoAmadeo I.ak inauguratu zuen 1872an.

Edifico de La Misericordia y su entorno a finalesdel XIX, obra de Antonio Goycoechea, inauguradaen 1872 por Amadeo I de Saboya.

Eremuari izena eman zion martiri kristauaren, SanMamesen, estatua egoitzaren kaperan. RicardoIñurria eskultoreak egin zuen.

Estatua del mártir cristiano que dio nombre a lazona, San Mamés, en la capilla del asilo, obra delescultor Ricardo Iñurria.

Miserikordia Etxearen lau kupulak etafutbol-zelaia, 1920 aldera. Bi kupulabesterik ez dira geratzen.

La Misericordia coronada con cuatrocúpulas -sólo quedan dos- y el campo defútbol. Hacia 1920.

Haur batzuk lorategietan (1907). Iraganean, haurraketa adinekoak hartzen zituzten; orain, ostera,baliabiderik gabeko adinekoen egoitza da.

1907. Grupo de niños en los Jardines. En el pasado,acogía niños y ancianos. Hoy, sólo ancianos sinrecursos.

Miserikordia Etxea, ortuz eta harrizko hormazinguratua, Ventosa bidetik ikusita.

La Misericordia desde el Camino de la Ventosa,entre huertas y paredes de piedra.

Novia de Salcedo

Novia Salcedotarren mantsioa, PedroPeláezek eraikia Bilboko Erakustazokarenorubean. Familia 1947ra arte bizi izan zenbertan.

La mansión de las Novia Salcedo, obrade Pedro Peláez, sobre el solar que fue Feriade Muestras de Bilbao. Habitada hasta 1947. Gurutziltzaketaren erretaulako triptiko

gotikoa. Elejabarriko baseliza, Novia deSalcedo familiaren patronazgoa. Leihoetan,Pedro Novia eta Marina de Ulibarriren irudiakdaude (XVI. mendea).

Tríptico gótico Retablo de la Crucifixión.En la desaparecida ermita de Elejabarri,patronazgo de los Novia de Salcedo. Enventanas, Pedro Novia y Marina de Ulibarri.Siglo XVI.

Ricardo Moreno “Pitxitxi” kalea, XX.mendearen hasieran. Ezkerrean Noviade Salcedo familiaren finka, atzeal-dean Miserikordia eta, eskuinean, SanMames futbol-zelaia.

Calle Ricardo Moreno “Pitxitxi” a prin-cipios del XX. A la izquierda la fincaNovia de Salcedo, y al fondo, LaMisericordia. Por la derecha, el campode futbol de San Mamés.

Basurtuko eta Errekaldeko familia boteretsua zen, etajabetza ugari zituzten bazter guztietan. XVI. mendean,Elejabarriko baseliza eraiki zuten, eta 1942an desagertuzen. Beharbada, oinetxe zaharra, gazteluen antzeraharresitua, Elejabearriko bidean egongo zen, Bilbo etaPortugalete arteko errepidetik gertu.

XIX. mendean, mantsio berria eraiki zuten orainErakustazoka dagoen lekuan.

Denboraren poderioz, familiaren lurretan eraikin asko eginzituzten: adibidez, ospitale zibila, kaputxinoen komentua,futbol-zelaia, erakustazoka, ganadu-azoka zaharra etamoja kaputxinoen komentua.

Familia influyente en Basurto y Rekalde, con diversaspropiedades en toda la zona. En el siglo XVI, levantaronla ermita de Elejabarri, desaparecida en 1942. La casasolar antigua -cercada a modo de castillo- pudo estar enel Camino de Elejabarri, próxima a la carretera Bilbao -Portugalete.

En el XIX, levantaron la mansión nueva en terrenosdonde posteriormente se levantó la Feria de Muestras.

La historia de esta familia va unida a las fincas donde selevantaron posteriormente el Hospital Civil, el Conventode Capuchinos, el Campo de Fútbol, la Feria de Muestras,el viejo Ferial de Ganado o el Convento de MonjasCapuchinas.

Idazlearen alaba Carmen Novia deSalcedoren ekarpena erabakigarriaizan zen bere lurretan kaputxinoenkomentua eraikitzeko.

Carmen Novia de Salcedo, hija delescritor, con papel destacado en lafundación del convento de capuchinosen su heredad.

Alejo Novia Salcedo (1832 - 1889),maiorazkoa, karlista zen eta Frantziaraerbesteratu zen. Han zegoela, Basur-tun kaputxinoen fundazioa sortzeaerabaki zuen.

Alejo Novia Salcedo (1832 - 1889),heredero del mayorazgo y carlistaexiliado a Francia, donde determinóhacer una fundación capuchina enBasurto.

Basurtuko ikuspegia Noviatarren garaian (1956). Novia familiarenmantsioa eta Erakustazoka, iragana eta orain, orube berean.

El Basurto de los Novia. 1956. Están sobre el mismo solar lamansión de los Novia y la Feria de Muestras, pasado y futuro.

Elejaberriko moja kaputxinoenkomentuko eliza, 1934an inauguratua.Novia de Salcedo familiak eraiki zuen.

Iglesia del Convento de MadresCapuchinas de Elejabarri, inaugurado en1934, fundación de los Novia de Salcedo.

Kaputxinoen Komentua Convento de Capuchinos

Aita Dámaso Gradefes Basurtuko gaztefrantziskotarren zuzendaria izan zen, 1918tikjoan den mendearen erdira arte.

Padre Dámaso Gradefes, director de LasJuventudes Franciscanas de Basurto desde 1918hasta mediados del siglo pasado.

Kaputxinoen eta Bilboren arteko loturak oso sendoakizan dira historian zehar. Basurtun, Miserikordiakokomentua zeukaten, baina 1895ean kendu eginzieten. Deustuko komentuarekin ere berdina gertatuzitzaien. 1889an, abade kaputxinoek komentuaeraiki zuten Basurtun, eta handik aurrera sekulakoeragina izan zuten inguruko gizartean. Basurtukokomentua 1976an eraitsi zuten.

XX. mendean, 1932an, moja kaputxinoek komentuaeraiki zuten Elejabarrin, eta horixe izan da iraunduen bakarra.

Los capuchinos han estado muy ligadoshistóricamente a Bilbao. En Basurto, tuvieron unconvento en La Misericordia, expropiado en 1835,y en Deusto, también expropiado. En 1889, loscapuchinos varones levantaron un nuevo conventoen Basurto, con fuerte incidencia en la sociedad delentorno, hasta que se derribó en 1976.

Ya en el siglo XX, en 1932, la rama femenina de laOrden religiosa levantó su convento en Elejabarri.Es este convento de las Madres Capuchinas el únicoque perdura.

San Frantzisko elizaren eta kaputxinoen komentuarenfatxada. Komentuak nobiziotegia ere bazuen.Inguruko gizarte-bizitzaren ardatzak izan ziren,parrokia-aretoari eta zinemari esker.

Fachada de la iglesia de San Francisco y conventocapuchino con Noviciado. Ejerció liderazgo social enla zona con su Salón Parroquial y el cine.

Kaputxinoen komentua eta ortuak, hirurogeikohamarkadaren hasieran, Ingeniaritza Eskolaren,San Mamesen eta Ospitalearen artean.

El Convento de Capuchinos con sus huertas, aprincipios de los años sesenta, entre la Escuela deIngenieros, San Mamés y el Hospital.

Basurtuko haurren jaunartzea Kaputxinoenkomentuan (1950).

Comuniones de niños y niñas de Basurtoen Capuchinos, 1950.

Kaputxinoen “Voluntarias de la Orden Terciaria (VOT)”elkarteko emakume talde bat Dámaso Fradejasekin (1954).

Grupo de mujeres Voluntarias de la Orden Terciaria (VOT)capuchina con Dámaso Fradejas, 1954.

San Frantzisko elizaren barrualdea (1941). Hiru nabeeta erretaula: Ama Birjina eta San Frantzisko Asiskoa.

Interior de la Iglesia de San Francisco, 1941.Tres naves y retablo: La Virgen y San Francisco de Asís.

Ospitalea Hospital

Ospitalea eraikitzen, 1907 aldera.

El Hospital en construcción. Hacia 1907.1897an, Bilboko Ospitale Santuko Karitate Batzordeaklursailak erosi zituen artean handitzen hasita zegoenhirigunearen kanpoaldean, ospitale moderno bat eraikitzekoasmoz. Lursailen jabeei ordaintzeko lehen dohaintza JoséMaría Gurtubay mailegu-emaileak egin zuen, eta CasildaIturrizar andreak 500.000 pta eman zituen ospitaleaeraikitzen hasteko.

1899tik, Gregorio de la Revilla Karitateko Batzordekolehendakaria izan zen, eta kargu horretan jardun zuenobrak bukatu ziren arte, hau da, 1908ra arte. Lehen harriaezartzeko ekitaldi sinbolikoa 1900ean egin zuten, erreginaerregentea bertan zela. Enrique Epalzak aurkeztutakohasierako aurrekontua 2.565.577 pta-koa zen, baina,azkenean, 6 bat milioi pezeta gastatu ziren guztira obretan.

1908ko azaroaren 11n, ospitalearen inaugurazio ofizialaegin zuten.

En 1897, a “las afueras” de un Bilbao emergente, la Juntade Caridad del Santo Hospital de Bilbao compró una seriede terrenos para levantar un hospital moderno. José MaríaGurtubay, prestamista, hizo el primer donativo para pagara los propietarios, mientras que Casilda Iturrizar aportóun donativo de 500.000 Ptas. para iniciar la construccióndel hospital.

Desde 1899, Gregorio de la Revilla presidió la Junta deCaridad, y la ostentó hasta el fin de las obras, en 1908.En 1900, la Reina Regente presidió el acto simbólico decolocación de la primera piedra. El arquitecto EnriqueEpalza presentó el primer presupuesto, de 2.565.577 pts,pero llegó a unos 6 millones de pesetas al final de la obra.

El 11 de noviembre de 1908, se inauguraba oficialmenteel Hospital.

Alfonso XIII.a erregea eta MaríaEugenia Battenbergekoa Basurtun,Gregorio de la Revillarekin (1908).

El rey Alfonso XIII y María Eugenia deBattenberg con Gregorio de la Revillaen Basurto, 1908.

Gaixoen gela. Leihate handiak etaaireztapen ona (1914).

Sala de enfermos. Grandes ventanalesy buena aireación, 1914.

Operazio gela (1914).

Quirófano,1914.

Revilla Aretoa (1914).

Sala Revilla, 1914.

Ospitalea 1920 aldera.

El Hospital hacia 1920.

Autoklabeak aretoa.

Sala de autoclaves.

Garbitegia.

Lavandería.