Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
BIZKAIKOHITZA
BERRIA
Euskara batuak 50 urte bete ditu, eta oraindik bizirik dirau bizkaieraren eta batuaren arteko bizikidetzariburuzko eztabaidak bBien ibilbideaz eta elkarrekin duten etorkizunaz hausnartu du ‘Bizkaiko Hitza’-k b 2-5
Osagai guztien batura
Dimetal Heavy metalaoinarri, 30 kontzertu izango
dira gaur eta bihar Diman, doan
12Piztu Bilbo Hamaika Botxoeguna egingo dute urriaren 13an,
beste hiri eredu bat aldarrikatzeko
8Ostirala
2018ko irailaren 28aIX. urtea368. zenbakia
Gura
Berba
Asa
go
Jagon
2BIZKAIKO HITZA
Ostirala, 2018ko irailaren 28aAstekoad
Batuaren sorreraren
50. urteurrena
Batua eta bizkaiera, eskutik
Natalia Salazar Orbe Bilbo
Ura zan gizona
ura. Hala has-ten da JoanesOñatiko base-rritarraren bizi-modua gipuz-
keraz jasotzen duen Txomin Agi-rreren Garoa eleberria. Bizkaikoeuskaldun zaharrak euskaldun-tzeko bitarteko bat ere bazen. De-rioko ikastaroak ditu gogoan Igo-ne Etxebarria Labayru ikastegikokide, idazle eta euskaltzain urgaz-leak. Garoaeta egile beraren Kre-sala erabiltzen zituzten txikitanegin ezin izan zuten alfabetatzeprozesua gauzatzeko. Esaldi hurairakurri, eta ezin ulertuta geratuziren bera eta ikaskideak. «Horizer da ba gero?», galdetzen zuten.Gaur egun egoera hori pentsaezi-na da. Orduz geroztik bide luzeaegin du-eta euskara batuaren etaeuskalkien arteko elkarbizitzak.50 urte dira euskara estandariza-tu zenetik. Oraindik ere, ordea, ezda desagertu bakoitzari zein lekudagokion edota zein den jatorra-goa eta hobea ebatzi nahi dueneztabaida. Euskalkien ordez, ezdagokien lekuan nagusitzen aridiren azpieuskalkien eta sukal-kienarriskuei buruz ere mintzatuda Xabier Amuriza bertsolaria:«Hortik Babel dorrera goaz».Mende erdian bizkaierak, batuak,euskarak egin duen bidea aztertudute biek.Erditze zaila izan zuen batuak.
Aspaldikoa zen Euskal Herrikohizkerak batean biltzeko nahia.Beharra agerikoa zen. Saiakerakere egin ziren lehenago. Amuri-zak argi du. Eta argi izan zuen ga-rai hartan ere: «Euskaldunen ko-munitate osoan hizkuntza nazio-nal baten eredu bat derrigorrazen». Etxebarria ere bat dator;beharrezkoa zen: «Elkar ulertze-ko eta liburuen edizio bakarraegin ahal izateko kezka edo ardu-ra hori aspaldikoa zen».Hezkuntza arautuak ahalbide-
tzen ez zuen alfabetatzea bestebide batzuetatik landu zuten he-rritar askok. Etxebarriak gogoandu: «Ume sasoian gazteleraz ikasi
nuen, euskaraz ikasteko aukera-rik ez zegoen eta». Kili Kili argi-talpena zabaldu zuten orduan.1960ko hamarkada zen. «Umeeuskaldunak alfabetatzeko koa-dernoak ziren. Etxean hartzen ni-tuen, eta horiek beteta ikasten ge-nuen idazten eta irakurtzen. Gu-reak bizkaieraz ziren, bainaGipuzkoan, Iparraldean zein Na-farroan bertsio desberdinak argi-taratzen zituzten. Hori ez dapraktikoa». Ezinbestekoa zen,beraz, haren ustez, estandariza-zioa. «Liburuak, idazkiak etaabar irakaskuntzara ekarri nahiizanez gero eta hizkuntza normalbat izan gura izanez gero, batu be-harra derrigorra zen». Denak datoz bat behar horre-
tan. Baina duela 50 urte kontrakojarrerak ere baziren. Amurizakazaldu du: «Zalaparta handiakizan ziren. Ezetz. Baietz. Baiezko-aren aldekoak sutsu samarrak gi-nen. Muzin handia ere bazegoen,ordea».
Ezbaiz betetako sorrera
Egoera irudikatu beharra dago.Sara (Lapurdi), Elizondo (Nafa-rroa) eta Oiartzungo (Gipuzkoa)euskarek osatutako ardatza hartuzen euskara batuaren muin beza-la. Minduta eta baztertuta sentituziren, hala, erdigune horretatikkanpo geratu ziren euskaldunak.Eztabaida sutsuen protagonista
bilakatu zen euskara, eta batuakhartuko zuen forma eta arauakadostea ez zen izan nolanahikolana. Hegoaldean, alfabetoak hhizkia barne hartu behar ote zueneztabaidatu zuten. Besteak beste,baita Bizkaian ere. Amurizak go-gora ekarri duenez, «gauza ba-rregarri eta erridikulu asko ereizan ziren. Orain, barregarriakematen dute, baina, orduan, istilusutsuak piztu ziren».Etxebarriak azaldu du bestela-
ko arrazoiak ere izan zituztelasorburu errezelo haiek. «Bizkaie-ratik baino gipuzkeratik hurbila-gokoa da batuak hartu zuen aditzsistema. Beraz, errezeloa sortuzen tronkaltzat hartu ziren aditzsistema eta grafia bizkaieratikurrun zeudelako». Eztabaida
haiek hizkuntzaren eremutik ha-rago joan ziren. «Jokabide politi-koek ere bat egin zuten batarenedo bestearen alde: modernota-suna eta tradizionala zer zen sartuzen eztabaidan. Gauza asko na-hastu ziren. Dena den, nik ustedut ezinegon gehien eman zuenaizan zela batasunerako bizkaiera-tik urrunago geratzen den siste-ma aukeratu izanak». Kultura,politika eta ideologia alorrak ez-tabaida horretan nahastu zirelaekarri du gogora.Amurizak azaldu du bizkaie-
razko aditzarekin fusioa egin ezizanaren arrazoia: «Bizkaie-razko aditza da desberdinenabeste euskalkietatik. Hor ezinda fusioa egin». Gainerakoanbizkaierak ekarpen handiakegin zituela eta batua abe-rastu zuela —eta aberastenduela— sinetsita dago.Ezinegon horren ingu-
ruan, Bizkaian bi joerasortu ziren. Labayrukokideak gogoratu ditu.Bata, ikastegiakberak hartu zuena:«Bizkaieraren bi-dea hartu zuen,baina abiapuntubezala, batasuneraheltzeko». Daki-gunetik ez daki-
gunera. Euskara
bizitik idatzira.
50 urte bete dira euskara batua sortu zela. Eztabaida sutsuen artean gorpuztu zuten euskalki denetatikedango zuen batua; Bizkaian ezinegon handia zegoen, euskaren batasunerako oinarriak bizkaieratikurrunekoak zirelako. Bizirik jarraitzen du oraindik bizkaiera eta batuaren arteko eztabaidak.
Babelgo dorrea saihestu guran
Erromerixe
esangotzut
Ekarrieinbizu
PIETER BRUEGEL, IRUDIAREN LANKETA BERRIA
3BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko irailaren 28a Astekoa
d
Batuaren sorreraren 50. urteurrena
Batua eta bizkaiera, eskutik
Bizkaieratik batura. Hala zioen
Mikel Zarateren abestiak. Eta bide
hori da, hain justu, Labayruk har-
tu zuena: «Jende euskalduna ze-
goen, euskara berezkoa, etxekoa,
zuena. Jende horri tresnak eta es-
trategiak eman behar zitzaizkion
eurek erabiltzen zuten euskara
hori alfabetatzeko eta idatziz jaso-
tzeko. Idatzizko eredu bat ematea
zen asmoa, alegia».
Adibideak ere eman ditu:
«Esangotzut esaten badut nik,
bizkaiera alfabetatuan esango
deutsut esango dugu. Esango
deutsut zer den ulertuta, esango
dizut-erako pausoa ematea erra-
za da. Ulertu duzu sistema zer-
nolakoa den, eta sistema bera da
batuan ere».
Euskara batuari soilik ja-
rraitu ziotenek hartu zuten
Etxebarriak aipatzen
zuen bigarren bidea:
«‘Batuan, esango dizut
esaten da, eta esango-
tzut txarto dago’, za-
baldu zuten». Joera
batean zein bestean,
muturreko jarre-
rak ere izan
z i r e n :
«Bestearena txartzat jotzen zute-
nena. Gaizki ulertuak eta gauzak
muturrera eramateak ere gertatu
ziren». Bi joera desberdinok
ikusten ditu oraindik, gaur egun.
Baina aurrerapausoak eman dire-
la ezin du ukatu: «‘Ura zan gizona
ura’ irakurtzen duenak badaki
zeri buruz ari garen».
Hizkuntza bat idatzizko eta
ahozko erregistroek osatzen dute.
Eta hankamotz nabari du Amuri-
zak batua horietako batean.
«Hizkera garrantzitsuagoa da
komunitate batean kohesioa egi-
teko, eta babelismo antzeko bat
ikusten dut hizkera aldetik», ai-
tortu du. Etxebarriak aipatutako
fonetismoen bidetik mintzatu da
bera ere. Baieztapen irmoa egin
du: «Ahozkotasunean euskal-
kiak desagertu egin dira». Eta ze-
haztu: «Eusalkiei buruz ari naiz,
ez sukalkiei buruz. Jendeak orain
irratietan eta telebistan etxeko
hizkera egiten du. Hortik nora
goaz?». Euskalkiak bost direla
ekarri du gogora, «ez 500»: men-
debaldekoa, erdialdekoa, nafarra,
nafar-lapurtarra eta zuberotarra.
Erregistroak zaindu behar direla
uste du berak. Jendaurrean, la-
gun artean ez bada, jasoaren edo
landuaren aldeko hautua defen-
datu du. «Horixe delakoan hiz-
kuntza bizia eta freskoa, askok
eta askok egiten du etxeko hizke-
ra maila jasoa egin behar den le-
kuetan. Alde horretatik, hizkeran
atzera egin dugu». Euskalkia ez
ezagutzeak eramaten du, haren
ustez, jende asko hautu hori
hartzera. Baina ez da bidea.
«Euskalkia ez badakizu,
egin ezazu batua, hiz-
kuntza jasoa. Bada ez.
Orain badirudi idatzi
ere berba egiten den
moduan egiten dela:
Datorren zapatun
ixango da erromeri-
xi eta antzekoak
irakur daitezke
karteletan,
esaterako.
Hori kontrakulturala da». Idatziz
fonetismo horiek hartzea atzera-
pausotzat jo du Etxebarriak ere.
Erreferente diren ahotsek ko-
munikabideetan, jendaurrean,
euskara jasoa erabili behar dutela
uste du Amurizak: batua zein eus-
kalkia. «Batua idatzizkoan erabil-
tzen dugu idazleok eta bestek. Bai-
na badirudi hizkuntza akademiko
moduan gelditu dela, eskoletan,
irakaskuntzan, eta abarretan».
Lagun artetik eta etxeko girotik
kanpo hitzak osorik erabiltzearen
aldekoa da, fonetismorik gabe.
Bizkaieraren ekarpenaBatuaren eta bizkaieraren arteko
lehiak alde batera uztearen alde
azaldu dira bata eta bestea. Etxe-
barria: «Ez dira aparteko gauza
bi; biak dira euskara. Hizkuntza
bakarra da». Euskara baturik ez
dago euskalkirik gabe, haren us-
tez. «Denetatik aukera batzuk
egiten dira, baina hizkuntza ba-
karra da. Ezin da erabili bata bes-
tearen kontra, gauza desberdinak
balira bezala, espainola eta fran-
tsesa legez. Gurean gorputz bera
dira-eta bata eta bestea».
Batasuna eta ulerkortasuna
bermatze aldera hitz batzuk lehe-
netsi badira ere, batuak jaso jaso
dituela ekarri du gogora. Besteak
beste, asteko egunak edo hilen
izenak. «Euskara bizian bizi ga-
ren neurrian, batuak ezin ditu
baztertu. Dena jasotzen du». Bes-
te horrenbeste morfologiari da-
gokionean. «Guk amagaz esan-
go dugu, eta batuaz, amarekin.
Kode orokor batean amarekin
erabiliko dugu, baina amagazere
euskara da; aberasgarriago egite-
ko modua besterik ez da».
Amurizaren esanetan, lexikoa-
ri dagokionez egin du ekarpen
handia bizkaierak. Idazleek eta
erabiltzaileek dute afera horretan
egiteko garrantzitsua. «Bizkaita-
rrok batzuetan kokoloak gara.
Pentsatzen dugu bukatu esanez
gero batuaz ari garela eta bizkaie-
raz eginez gero, amaitu esan be-
har dugula. Baina horiek biak dira
gureak, euskaldunenak. Euskara
batuan ere esan daiteke amaitu».
Adibideak ugariak dira. Biz-
kaierak aberasteko aukera eskai-
ni arren batuan gutxitan erabil-
tzen den hitzik ere badago: neba,
esaterako. «Bizkaitik kanpoko
idazle gutxiri entzungo diozu
neba esaten. Bizkaieraren ekar-
pen bat izan daiteke. Bizkaian
gero eta hedatuago dago, ordea,
neba-ren ordez anaia erabiltzea,
neska batekiko ahaidetasunari
erreferentzia egiteko ere. Zer
egingo diogu bada, geu bagara
kokoloak?». Bizkaierazko berba
egokia bada, hori erabiltzearen
alde egin du; beste euskalki bate-
koa hobe ikusten bada, bestekoa.
«Aurreiritzirik ez da izan behar,
konfiantza izan behar da norbere
berbekiko».
Non erabili bata, non bestea.
Horren zail ez du ikusten bertso-
lariak. «Bizkaiera jasoan hitz egi-
nez gero, Euskal Herri osoan uler-
tuko zaituzte. Iparraldeko edozei-
nek berbak osorik eta jasoan
esaten ditu; fonetismorik barik.
Eta hitz batzuk kenduta, ulertu
egiten zaio. Bizkaian, aldiz, batak
batera egiten du, besteak beste-
ra... Denok hala hasten bagara,
akabo gure euskalkia».
Etxebarriak nahastuta ikusten
ditu biak, bat eginda. «Bizkaiera
egiten dugunean, batuaz egiten
dugunean moduko hainbat ber-
ba, joskera eta esamolde erabil-
tzen ditugu. Batasunaren zati
handia eginda dago. Gero eta zai-
lagoa da bereiztea. Gerora begira
badago zer ibili, baina erabiliz.
Erabiltzen bada, batasuna berez
egingo da».
Biak datoz bat: gorputz bereko
atalak besterik ez dira batua eta
bizkaiera. Elkarrekin hazten eta
elkarrengandik aberasten jarrai-
tzen duten atalak.
Etxie
eixu
Zebiozu?
martitzenin
ekarkot
«Errezeloa sortu zentronkaltzat hartu zirenaditz sistema eta grafiabizkaieratik urrunzeudelako»
«Jende horri tresnak etaestrategiak eman beharzitzaizkien erabiltzenzuten euskara horialfabetatzeko»Igone EtxebarriaLabayru ikastegiko kidea
«Hizkuntza bizia etafreskoa delakoan, askok egiten du etxekohizkera maila jasoa eginbehar den lekuetan»
«Bizkaiera jasoan hitz eginez gero, Euskal Herri osoan ulertukozaituzte»Xabier AmurizaBertsolaria
Egunerokoan edota zenbait arlotan bizkaieraegiteko hautua egin duten hiru euskal hiztunekeuren bizipenak kontatu dituzte. Konplexuei,gaizki ulertzeei eta normaltasunari buruz jardundira Oihana Bartra eta Etxahun Lekuebertsolariak eta Bizkaia Irratiko esatari JabiOnaindia.
BizkaieraplazaraNatalia Salazar Orbe Bilbo
Bizkaiera ala batua. Ala
batean bata eta bestean
bestea. Edo biak uztar-
tuta. Non bata eta non
bestea. Sarri asko sortu-
tako zalantzak dira, eta,
azkenaldian, bereziki. Ulerkortasunaren
izenean, euskara batura jotzearen aldeko
hautua egin dute askok, aurrean duten
solaskidearen arabera. Ohiturek ere pisu
handia dute. Batera zein bestera egitea po-
sible dela erakutsiko dute hiru elkarrizke-
tatuk. Oihana Bartra eta Etxahun Lekue
bertsolariek eta Jabi Onaindia Bizkaia
Irratiko esatariak bizkaieraren erabilerari
buruzko hausnarketa egin dute.
Bizkaieraz aritzeko hautu kontzientea
egin dute batzuek; inguruak bultzatutako
erabakia izan da beste batzuena. Hartuta-
ko erabakiarekin aurrera egin dute denek.
Konplexuak izan ditu bateren batek.
Ez bizkaieraz ari-
tzearren, batuaz
jakin eta bere la-
gunek zuten kali-
tatezko euskararik
ez zuela uste zue-
lako baizik. Baina
kontrakoa bizi
izan dutenen erre-
alitatearen lekuko
ere izan da. Alegia,
alfabetatu gabeko
bizkaiera, etxe-
koa, jakin, eta be-
raien euskara tra-
kestzat jo izan dutenena. Euskara batua
ulertzen ez dutela sinetsita bizi dira, gai-
nera, asko eta asko.
Elkarrizketatu batek baino gehiagok ai-
patu dituzte konplexu horiek. Alfabetatu
gabeko adinekoen uste okerra: euskaraz
ez dakitela pentsatu dute askok. Edo eu-
ren euskara ez dela jatorra, jendaurrean
erabiltzeko modukoa. Batua ezartzeko
prozesuan zerbaitek huts egin zuela pen-
tsatzera ere iritsi dira elkarrizketatuak,
euskaldun zaharrek euskaraz ez dakitela
sinetsaraztera iritsi direlako.
Uste hori desagertzen ari dela ikusi
dute, ordea. Eta baita Bizkaira bakarrik
mugatu ez den arazoa izan dela ere. Gaz-
teak bizkaieraz lasai asko eta barra-barra
aritzen direla bistakoa da. Baita idatzizko
erregistroan ere.
Idatzizkoari kritikakAzken hiletan, sare sozialetan kritika egin
zaie idatziz azpieuskalkiak eta fonetismo-
ak erabilita idazten dutenei, hitz egiten du-
ten bezala idazten duten horiei. Elkarriz-
ketatuek uste dute ez dela erregistrorik
egokiena. Hala ere, kritikak gehiegizkotzat
jo dituzte. Onaindiak, gainera, konponbi-
dea ere proposatu du, batua arrotz gerta
dakiekeen hartzaileei mezua gertuko eus-
kara jasoan helarazteko irtenbidea emate-
ko: bizkaiera landuan idaztea testuak. Bide
horretatik, eremu euskaldunetan, etxean
bizkaiera jaso duten umeei ikastetxeetan
era horretan hitz
egin beharko lieke-
tela deritzote: hain
zuzen, bizkaiera
lantzea, ahozkota-
sunean behintzat.
Pasadizoren bat
edo beste ere ekarri
dute bizkaieraren
aldeko hautuek.
Batuak jasotakoak
izan arren, bizkaie-
raz bereziki erabil-
tzen diren hitz ba-
tzuk behar beste
ezagutarazi ez direlako akaso. Ezaguta-
razteko lan horretan euren harri koskorra
jarri dute bizkaiera lau haizeetara zabal-
tzen duten enbaxadoreek. Bata sustatu
eta bestea aberastu. Hori baita euskalkiek
batuari ematen diotena. Aberastu egiten
dute, joskera eta lexikoz jantzita.
Denek ala denek argi dute helburu ko-
mun bat lortzearren jardun behar dutela:
hitz egin, euskaraz hitz egin. Oinarri horri
dagokionez ez dute zalantzarik.
Ikastolan DBHra iritsi arte Oihana
Bartrak ez zuen izan harremanik
bizkaierarekin. Etxean, euskara ba-
tua edo gaztelera zituzten komuni-
kaziorako hizkuntzatzat. Nerabezaroa
gazteleraz igaro ostean, euskararaz bizi-
tzeko hautua egin zuen. Eta
bertso munduarekin egin
zuen topo. Mundu horretan
integratzeko modu bat izan
zen bizkaiera beretzat. Ha-
sieran, batzuei ulertzea kos-
tatu ere egiten baitzitzaion.
Horrez gain, bizkaieraz egi-
ten zuten lagun berriak ere
egin zituen. «Beraz, nik per-
tsonalitate bikoitz moduko bat daukat:
batzuekin bizkaieraz egiten dut, eta beste
batzuekin, batuaz».
Batua dakienak, bizkaiera ez dakielako;
eta bizkaiera dakienak, batua ez dakiela-
ko. Askok bestearena jotzen dute, sarri,
jatorragotzat. Bartrak berak ere bizi izan
du egoera hori. «Nik konplexuak izan di-
tut euskaraz hitz egiteko orduan, eta gu-
txiago sentitu izan naiz». Burlak ere jasan
zituen, «nirea ez zelako labela zeukan
euskara. Gaztetan, ez nintzen sentitzen
besteen besteko euskaldun». Darabilen
bizkaiera jasoa da. Eta horrek ere desber-
din egin du askoren begietara: «Batzuen-
tzat, bizkaiera jasoa edo euskara batua ez
dira etxetik ekarritakoak».
Beste aldean, etxeko bizkaiera jatortzat
ez dutenen sentimenduen lekuko ere izan
da. Etxean bertan, amama eibartarraren
adierazpenak ekarri ditu gogora: «‘Ene,
zure euskara jatorra!’, esaten zidan berak.
Eta nik mesedez eskatzen nion horrelako-
rik ez esateko, eta berea egin zezala». Ka-
lean adineko gizon batekin gertatutakoa
ere kontatua du. Euskaraldiari buruzko
kartelak jartzen ari zirela gazteleraz jar-
dun zitzaien gizona, kartelen mezuari bu-
ruz galdezka. Gero esan zien bera gamiz-
tarra zela, eta batua ez zuela
ulertzen. «Zer egin dugu
txarto gizon horri sinetsa-
razteko berak ez duela uler-
tzen euskara?». Beraz, argi
du egoera batean edo beste-
an bakoitzak uste duela be-
rea gutxiago dela. «Horrek
erakusten du zein den eus-
kararen egoera, eta euskarak
eta euskaldunok gaur egun bizi dugun za-
palketa». Konponbide gisa planteatu du
«denak apur bat lasaitzea, eta bakoitzak
berea egitea». Eta gehitu du: «Uste dut bi-
dea dela euskara batua euskalki guztieta-
tik aberastea eta euskalkia ere mantentzea
eta erabiltzea dagokion esparruetan».
Oihana Bartra
«Konplexuakizan dituteuskaraz hitz egitekoorduan»
ARITZ LOIOLA / FOKU
«Nirea ez zenlabela zeukaneuskara, eta, gaztetan, ez nintzensentitzenbesteen bestekoeuskaldun»
4 BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko irailaren 28aAstekoa
d
Batuaren sorreraren50. urteurrenaBizkaiera zabaltzen
Alfabetatu gabeko adinekoenkonplexuak desagertuz joandirela diote; eta Bizkaikokontua soilik dela ezeztatu
Uste badute ere euskara ezlitzatekeela idatzi behar hitzegiten den bezala, kritikabatzuk gehiegizkotzat dituzte
Denek ala denek argi dutehelburu komun bat lortzearrenjardun behar dutela: hitz egin,euskaraz hitz egin
Ia denean erabiltzen du bizkaiera
Etxahun Lekue bertsolariak. Beha-
rrean egiten ditu salbuespen batzuk.
Bertso eskolak ematen ditu, eskolaz
eskola. «Nagoen gunearen arabera, biz-
kaiera edo batua erabiltzen dut». Hasie-
ran, ez. Hasieran, gainerako-
en antzera, batuaz egiten
zuen bertsotan. «Gero, ba-
tzuk hasi ziren Bizkaiko txa-
pelketan, bereziki, bizkaie-
raz egiten. Nik ere logiko
ikusi nuen, eta neu ere ho-
rrela hasi nintzen». Hasie-
ran, Bizkaian bizkaieraz
abesten zuen, eta handik
kanpo, batuaz.
Geroago egin zuen aukera kontzientea.
«Pentsatu nuen, ‘Legazpin edota Altsasun
kantatzea tokatzen bazait, zergatik ez dut
egingo bizkaieraz?’». Horretarako beste
arrazoi bat ere bazegoen: bertsoak presta-
tzeko erraztasuna. «Errimategia bizkaie-
raz edo batuaz egin, guztiz desberdina da.
Hiru urtean saio guztiak bizkaieraz egiten
nituen, eta, Euskal Herriko txapelketa
iristen zen, eta aldatu egin behar nuen
errimategi osoa, joskera ere desberdina
da...». Hala, 2013ko Euskal Herriko Ber-
tsolari Txapelketan egin zuen lehenengoz
bizkaieraz Bizkaitik kanpo. «Harrezkero,
erabakita daukat denean bizkaieraz kan-
tatzea».
Inoiz ez da deseroso sentitu. «Badakit
batzuei ez zaiela asko gustatzen, baina
egia da niri ez didatela esan ezer. Niregana
zuzendu direnek eskertu egin didate».
Pasadizoren bat ere bizi izan du. Saio ba-
tean, baserritar gisa otzara banatzen zebil-
tzala irudikatu behar izan zuten berak eta
beste batek. «Bertsokideak saskia berba
erabiltzen zuen, eta nik, otzara. Eseri gine-
nean esan zidan lehenengoan ez ninduela
ulertu, ez zekiela zer zen otzara».
Pasadizoak pasadizo, euskalkiak zein
batua, denak direla ezinbes-
teko uste du. «Euskalkiek
aberastu ere egiten dute ba-
tua, lexikoari zein joskerari
dagokionez». Bizkaiera bizi-
rik dagoen herrietan uste du
saiatu beharko liratekeela
harreman pertsonalak biz-
kaieraz egiten. «Baita ira-
kaskuntzan ere: ez didakti-
koak diren harremanak. Bai, ordea, jolas
ordukoak». Egitea da kontua. Argi dauka
Lekuek: «Bakoitzak bere hautua egin be-
har du, eta horrekin aurrera egin. Nik
ikasleei ez diet esango bizkaieraz edo ba-
tuaz egin behar duten. Hartu erabaki bat,
eta ahalik eta hoberen egin».
Etxahun
Lekue
«Erabakitadaukat deneanbizkaierazkantatzea»
JUAN CARLOS RUBIO / FOKU
Bizkaia Irratiko kazetaria da Jabi
Onaindia. Entzuleei bizkaieraz
aritzen zaien irrati katea
1990ean sortu zen. Hasieratik
hartu zuten erabakia euskalkia erabiltze-
ko. «Mezua ahalik eta euskararik hurbile-
nean ematea zen helburua.
Izan ere, alfabetatu gabeko
jende asko zegoen gure en-
tzuleen artean». Bizkaiera
jasoa egiten dute.
Hastapen haietan, komu-
nikabidean azaltzeko kon-
plexuak antzeman zituzten
herritarren artean. «Adine-
koekin telefonoz hitz egin,
eta euskaraz ederto egiten zuten. Irratian
elkarrizketa egiteko ezetz esaten ziguten,
ordea, euskaraz ez zekitela eta. Guk baino
hobeto egiten zuten eta! Baina alfabetatu
gabeak izanik, pentsatzen zuten euren
euskara ez zela ona».
Sarri izan zuten arazo bera urte askoan.
Konplexu horiek euskara batua ezartzen
hasi zenean sortu zirela uste du berak.
«Eskoletan batua erabiltzen hasi ziren.
Komunikabideetan ere berdin. Euskara
horixe zela zabaldu zen. Horri eman zi-
tzaion indarra. Beharrezkoa zuen indarra
zen; izan ere, batua behar dugu irakas-
kuntzarako, komunikaziorako, komuni-
kabideetarako... Baina ustea zabaldu zen
euskara batua zela ona, eta bestea ez».
Orain, gazteek konplexuak galdu dituz-
tela ikusi du. Hitz egiten den moduan
idazteari ez deritzo larria. Hala ere, erdibi-
dea proposatu du: «Etxeko euskara era-
biltzen dute. Eta beste muturrean batua
dago. Bien artean zubi lana egin lezake
bizkaiera jasoak». Besteak beste, kartelak
idazteko ordurako irtenbidea iruditu zaio.
«Kontua da bizkaieraz ez dela alfabeta-
tzen jende askorik, eta erdiko bide hori
galdu egiten dugu».
Hezkuntzan eta euskara trebakuntzan
ere kontuan hartzekotzat jo
du Onaindiak. «Eremu eus-
kaldunetan, eskolara has-
ten diren umeekin etxeko
euskara zaindu eta landu
beharko lukete hasieran ira-
kasleek, ahozkotasunean
behintzat». Euskaltegietan
lantzeko ere proposatu du.
Oraintsu argitaratutako li-
buru batean jasotakoak ekarri ditu gogo-
ra. «Euskaldun berriek euskara zergatik
erabiltzen ez zuten aztertu zuten. Askok
arrazoitzen zuten ez zutela euskalkirik
edo lekuren bateko euskararik. Hortik ira-
kaspena hartu beharko genuke. Eurak ari
dira-eta esaten euskalkia nahi dutela».
Jabi Onaindia
«Usteazabaldu zeneuskara batuazela ona, etabestea ez»
BIZKAIA IRRATIA
«Ikasleei ez diet esangobizkaieraz edobatuaz egin behar duten.Hartu erabaki bat,eta ahalik etahoberen egin»
«Eremueuskaldunetan,eskolara hastendiren umeekinetxeko euskarazaindu eta landubeharko luketeirakasleek»
5BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko irailaren 28a Astekoa
d
Batuaren sorreraren 50. urteurrena
Bizkaiera zabaltzen
6 BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko irailaren 28aIritzia
RZIPRIZTINAKNerea Ibarzabal
Ez kezkatu
Batzuetan egunkarie-
tan poesia argitara-
tzen da oharkabean:
kazetariak nahi barik
egindako berba jokoak, elkarri
erantzuten dioten titularrak,
akats xelebreak argazki-oinetan.
Aste honen hasieran ere gertatu
da Euskal Herriko zenbait heda-
bidetan. Gobernu beraren bi jar-
duteko modu ikusi dira bata bes-
tearen ondoan, dagoeneko
ezkutatzen ere saiatzen ez diren
mekanismo baten froga bizi.
Kristalezko bola batetik begira-
tzea bezalakoa izan da.
Ezkerreko argazkian, ertzai-
nak borrak altxatuta manifestari
batzuk jotzen. Zubietan eraiki-
tzen ari diren erraustegiaren aur-
ka mobilizatu zen jendea joan
den asteburuan, Iraultza Txikien
Akanpadan. Osasunaren eta in-
gurumenaren defentsan batzuk,
porlanaren –edo auskalo zeren–
defentsan besteak. Black Mirror
telesaileko kapitulu bat gogora-
razi dit irudiak, Metalhead. Ez
dizuet gomendatzen.
Eskuineko albistean, gure aire-
aren kalitateari buruzko zenbait
kezka Ingurumen Sailetik. Iaz bi
gunetan gainditu omen ziren le-
gez ezarritako nitrogeno dioxido
eta sufre dioxido mugak: bata Bil-
bon, bestea Muskizen, azken hau
Petronorren egondako isuri ba-
ten ondorioz. Datu hauek ez dire-
la «batere kezkagarriak» argitu
du sailburuordeak.
Ez naiz aditua eta agian arrazoi
izango du, ez dira kezkagarriak
izango; baina, eta ez bagaituzte
gauza berdinek kezkatzen? Ohi-
tuegi baikaude mota honetako
arazoen aurrean horrelakoak
entzutera: ez kezkatu, lasai, he-
men ez da ezer gertatzen, begira-
tu beste aldera, ez kuestionatu
ezer eta utzi dakigunoi lan egiten.
Kutsadura? Bai zera! Herritarren
osasuna? Inporta digu, noski.
Gaixotu egin zarela? Tira, enpre-
sek eragindako gaixotasunak ez
dira gaixotasun txarrak izango,
gure enpresak dira.
Bi albiste, horma beraren bi
zutarri, lehen eta orain izenbu-
rua jar dakieke, berdin izango
luke bakoitzari zein. Eraiki, sale-
rosi, birziklapenari jaijai eta
herritarrak beste makro-erai-
kuntza batekin hipotekatu,
dagoeneko Europan errauste-
giak ixten ari diren garaian. Eta,
badaezpada, komunikazio ardu-
radunak ondo trebatuta, ezbeha-
rren bat gertatuko balitz, edo
berriro beste ikerketaren bat
argitaratuko balute erraustegien
kutsakortasuna baieztatzen, biz-
kor erantzun ahal izateko esaldi
ponpoxoren batekin etorkizune-
ko prentsaurrekoetan. Ardurak
eta erantzukizunak «ya tal».
Eta gainera ez da estrategia
txarra egurraren eta anestesia-
ren arteko nahaste neurtu hori.
Hala ere, uste dut herritarrok
merezi dugula gogoraraz dieza-
guten, ez dakit, egunkariko izki-
natxo batean laburki idatzita
bada ere, zein inbertsore ari den
gu gobernatzen, zein enpresari,
zein interes pribatu. Behintzat ez
mozorrotu herrigintzaz hau guz-
tia, gutxienez esaguzue argi zei-
nen eskutan uzten dituzuen
gure bizitzak eta zein aberastuko
den horren kontura.
Ez mozorrotuherrigintzaz hauguztia, gutxienez
esaguzue argi zeineneskutan uztendituzuen gure
bizitzak eta zeinaberastuko denhorren kontura
Bilbon euskara ari du
Bilboko Euskaraldiko
lantaldearen izenean:
Hirune Zabala, Iñaki
Etxarri, Oihana Eizmendi,
Jon Intxaurraga, Julen
Orbea, Irati Erkizia eta
Iker Martinez de Lagos
Hego haize
egun haue-
tan, badabil
zurrumurru
bat Bilboko
kaleetan ze-
har. «¿Qué es eso de Euskaral-
dia?», galdetu zion atzo Manuk
okindegian kartela jarri zuenari.
Hasiak dira, pixkanaka, auzoetan
Euskaraldia batzordeak martxan
jartzen. «Non apuntatu gaitez-
ke?», galdetu dute eskola atarian
Rosa eta Janire ama-alabek. Ma-
trikulazio-kanpainaren erdian,
ikasleei bilbo.euskaraldia.eus
webgunearen berri ematen ari
dira euskaltegiak. «Ni belarri-
prest, zu?», Josek bere Bilbobu-
seko lankideari. Lantokietan ere,
langileei formakuntza berezia es-
kaintzen ari zaie Euskaraldiaren
aitzakiapean Euskara Plana mar-
txan jartzeko. «Txapak noiz hel-
duko dira?», galdetu digu Maita-
nek sare sozialetan. Zurrumu-
rrua, euri-tantak bezala, pixka-
naka badoa jendartean zabal-
tzen, tantaka. «Yo este año no,
¡Pero el año que viene fijo eh!»,
komentatu zuen Unaik Hizkun-
tza Eskolako atarian. Euskaraldia
badator eta hasi da euskal hiztu-
non komunitatea prestaketa la-
netan.
Bilbon euskara ari du. Urte
luzez, tantaz tanta, euskalgin-
tzan lanean aritu diren ehunka
bilbotarren lan handiari esker,
egunero, atmosfera erdaldunean
lehenengo hitza beti euskaraz
darabilenei esker. Aspalditik
egon dira Bilbon milaka Ahobizi
eta Belarriprest. Ikastolen sorre-
ran lanean, Euskaltegietan,
Korrika batzordeetan, Harrapa-
zank lehiaketan, auzoetako eus-
kara elkarteetan, Berbalagun
egitasmoan, Asfaltoan ere Eus-
karaz kanpaina eder hartan,
Kontseilua sortu zeneko lantal-
deetan, Bilboko Konpartsetan,
Bai Euskarari egunean San
Mamesen hunkitu zirenak,
berriki Berton aldizkaria itxi
zelako tristura adierazi zute-
nak... Bilboko kaleek bizirik
dagoen hizkuntza txiki baten
soinua dute.
Aurreiritzi eta topiko guztien
gainetik, urteetako debeku eta
kontraesanen gainetik, mun-
duan euskaldun gehien bizi den
hirian bizi gara. Hizkuntza altxor
kutxatik atera eta erabiltzeko
dago, eta bilbotar askok hautu
kontzientea egina dugu. Euska-
raldia ariketa kolektibo erraldoia
izango da, euskal hiztunon
komunitatea jabetu, elkar eza-
gutu eta hizkuntza naturaltasun
osoz plazaren erdigunera era-
mango duena.
Aurtengo Euskaraldiak norba-
nakoari arreta jarriko dio, eus-
kaldunok euskararekin hartuko
dugun konpromisoari bereziki.
Lehen aldia da Euskal Herri
osoan ariketa sozial bat antolatu-
ko dela euskara ardatza duena,
eta praktikara eramateko irrikaz
gaude. Guk euskara ahalik eta
erosoen erabiltzeko konpromi-
soa hartuko dugu eta asmoa da
beste euskaldunek bat egitea.
Hori baita, finean, Euskaraldia-
ren helburu behinena: egunero-
koan, edonon eta edozein une-
tan, euskaldunok euskara
gustura erabiltzea. Gure eskubi-
dea da eta azaroaren 23tik aben-
duaren 3ra arte kalean, etxean
zein lanean gauzatzeko prest
gaude. Euskararen alde egotetik,
euskaraz egitera salto kolektiboa
egingo dugu.
Arbolantxatik Arangoitira,
Betolazatik Zurbaranbarrira,
milaka batzuk izango gara
bizitzako esparru denetan eus-
karaz biziko garenok. Testuingu-
ru ezin hobea da gainera, aurten
Euskaltzaindiak 100 urte eta
Euskara Batuak 50 urte bete
dituztelako, Korrika ere badato-
rrelako eta herritarrok, eragile,
administrazio, lan mundua
zein mugimendu sozialak elkar-
lanean arituko garelako. Eta
Euskaraldiaren ostean zer?
11 egun hauetako sinergia guz-
tiak, eremu publiko eta pribatu
guztietara zabaltzeko asmo
irmoa dugunok badugu zer
esana.
2018a euskararentzat urte
berezia dela-eta, urriaren 7an,
igandea, Bilboko plaza Eliptiko-
an eguerdiko 12:00etan egingo
dugun izen emate masibora
etortzera gonbidatu nahi zaituz-
tegu. Euskaraldiak Bilbon tantaz
tanta landutakoa kalean prakti-
kan jartzeko aukera ezin hobea
eskaintzen digulako. Ahoak bizi
eta belarriak prest, atera deza-
gun euskara plazara eta jarraitu
dezagun euskararen zurrumu-
rrua zabaltzen.
BIZKAIKO HITZAk irakurleen
eskutitzak plazaratzen ditu. Ez di-
tuzte 1.400 karaktere baino
gehiago izan behar, tarteak bar-
ne, eta BIZKAIKO HITZAk moz-
teko eskubidea du. Helbide ho-
netara bidali behar dira gutunak,
izen-abizenak eta herria adierazi-
ta: Bizkaiko Hitza, Uribitarte kalea
18-3.C, 48001 Bilbo. Eskutitzak
Internet bidez bidaltzeko:biz-
%
AHTaren lanetan ari zen langile batenheriotza salatu dute
ZORNOTZA bLan istripurik ez!
Prekarietatea hiltzailea leloare-
kin, elkarretaratzea egin zuten
ELA, LAB, ESK, Steilas, EHNE-
Bizkaia eta Hiru sindikatuek as-
teazkenean. Larunbatean hil zen
46 urteko langilearen heriotza
salatu zuten horrela. Zornotzan,
AHTaren lanetan hil zen behargi-
na, larunbatean, lana amaitu eta
ondoezik sentitu ondoren.
Txakur bat kolpekahil du jabeakBilbon, etxean
BILBO bAnimalien babeserako
talde batek salatu duenez, bortiz-
keria handiarekin, «bere eskue-
kin» hil du txakur bat jabeak.
Kolpeka hil du, etxean. Jabeak
argudiatu du arazoak sortzen ziz-
kiola txakurrak eta bortitza zela.
Animalien babeserako taldearen
hitzetan, berriz, oso otzana zen,
eta autismoa duten pertsonen te-
rapia lanetan ere aritua zen. Jabe-
ak adoptatu egin zuen txakurra.
Natalia Salazar Orbe Bilbo
«Nahikoa da», aldarrikatu duteberriz ere asteon. Garrasi ozenekhartu dituzte Bilboko kaleak ha-maikagarren aldiz. Oraingoan,emakume baten hilketa salatze-ko. Beste bat. Zazpigarrena aurtenEuskal Herrian. Maguette Mbeu-gou zuen izena. 25 urte zituen, etabi umeren ama zen. 2 eta 4 urte zi-tuzten, eta hilketaren lekuko izanziren. Hala jakinarazi du Segurta-sun Sailak. Lepoa moztuta aurki-tu zuten Mbeugou, eta hainbatzauri zituen gorputzean. Ikerke-tak aurreratu duenez, 24 orduegin zituen hilda emakumeak, as-tearte eguerdian hilotza aurkituaurretik. Umeek, gainera, etxeaneman zituzten ordu horiek guz-tiak. Hilketarako erabilitako armazaborrontzi batean aurkitu dute. Ertzaintzak 38 urteko B. N. atxi-
lotu zuen, gorpua aurkitu eta or-du batzuetara, hilketaren egileadelakoan. Hildakoaren senarrada. Mbeugouk salaketa jarriazuen haren aurka, indarkeria ma-txistagatik. Bilboko Udaltzaingo-ra jo zuen horretara. Hala ere, ezzeukan inolako babes agindurik.Jardunbide hori kritikatu du afri-karren komunitateak. Hain zu-zen, Afrikako emakumeen elkar-teko ordezkari Marie Lucia Mons-henekek, «inor akusatu gabe»,eskatu du afrikar emakume batsalaketa aurkeztera ausartzen de-nean kontuan hartzeko. Gogora-razi du «kultura pisuari» aurreegin behar diotela pauso horiemateko, gainera. Bestalde, Te-rranga Bizkaiko senegaldarren el-karteko presidente AbdoulayeWadek «babes handiagoa» eska-tu du tratu txarrengatik salaketajartzen duten emakume etorki-nentzat. Salaketaren prozesu oso-an «bitarteko gehiagoren beha-rra» aldarrikatu du. Kasuen ja-rraipena egin beharrari buruzmintzatu da; bereziki, tarteanadingabeak daudenetan.Adierazpenok Bilboko Udalak
asteazkenerako deitu zuen bostminutuko elkarretaratze isilarenostean egin zituzten. Izan ere, gai-tzespenak eta protestak elkarrenatzetik etorri ziren, jazotakoa eza-gutarazi eta berehala. Bilboko
Udalak salatu egin zuen hilketa.Ohar bidez, «samina» adierazizuen. Gogora ekarri zuen Mbeu-gouren hilketa «genero indarke-riaren adierazpide larriena» izanarren eraso horiek egunero ager-tzen direla «beste jarrera eta adie-razpide askoren bitartez», eta«horiek guztiak ere salatu eta gai-tzetsi beharrekoak» direla. Bide beretik mintzatu zen Izas-
kun Landaida Emakundeko zu-zendaria ere. Adierazi zuen indar-keria «berdintasunik ezarenadierazpen basatiena» dela, etaherritar guztien inplikazioa eska-tu zuen: «Bakoitzak bere alor etaerabakigunetik asko egin dezakeemakumeen kontrako indarke-riarik gabeko berdintasunezkogizartea eraikitzeko».
Belaunaldi berriekin kezka
Datuak kezkagarriak dira, izanere; bereziki, belaunaldi berrieierreparatuta. Hezkuntzak eta gi-zarteak ez dute lortzen indarkeria
matxista desagerrarazterik. Aregehiago, urtetik urtera ugarituzdoaz emakumeen aurkako eraso-ak. Hala utzi zuten agerian ema-kumeen aurkako indarkeriariburuz aldundiak ekainean eman-dako datuek. Ertzaintzak etaudaltzaingoek osatutako memo-riaren arabera, sexu erasoak %27areagotu ziren iaz. Hain zuzen,2017an 102 sexu eraso erregistra-tu zituzten Bizkaian, aurreko ur-tean baino 22 gehiago. Emakume adingabeen aurka-
ko delituen areagotzea ere kezka-garria da. Familia girotik kanpoadingabeen aurka gertatzen direnindarkeria kasuak gero eta gehia-go dira. Ertzaintzak emandakodatuen arabera, 2017an etxeko gi-rotik kanpoko 129 eraso pairatuzituzten emakume adingabeekAraban, Bizkaian eta Gipuzkoan;aurreko urtean, 78ren berri izanzuten.Zenbaki hotz horien guztien
atzean hezur-haragizko biktimak
daude. Bizkaian, 2016ko erdi al-detik hona indarkeria matxistakhil duen laugarren emakumea daMbeugou. Iazko irailean NoeliaNoemi hil zuen Eneko F. H. sena-rrak, lepoa moztuta, Sestaon. 32urte zituen biktimak, eta 38 hil-tzaileak. Iazko urtarrilaren 10ean,Portugaleten, Elvira Lopez hil zu-ten, 92 urtekoa; semea atxilotuzuten. Eta 2016ko irailean, Aran-tza Palacios hil zuen X. F.C. biko-tekideak, Bilbon, itota. 51 urte zi-tuen hildakoak, 49 erasotzaileak.
Erasoen zerrenda
Aurten ere luzatuz doa eraso se-xisten zerrenda. Barakaldok gai-tzespen protestekin hasi zuen ur-tea, 2017a bukatzen ari zela paira-tutako erasoa salatu zuen-etaadingabe batek. Lau adingabeizan ziren erasotzaileak. Urtarri-lean euren burua entregatu zu-ten, eta adingabeentzako Zuma-rragako (Gipuzkoa) zentroan sar-tu zituzten.
Otsailean 43 urteko gizonezkobat atxilotu zuten, emakume gaz-te bati eraso egiten saiatu zelako.Bilbon gertatu zen eraso saiakera,San Adrian auzoan. Hilabete ge-roago, Ermuan beste sexu erasobat gertatu zen. Urruntze aginduazuen gizonezko bat bikotekideohiaren etxean sartu zen, eta sexuerasoa egin zion. Atxilotu ondo-ren, espetxera bidali zuten.Etengabeak izan dira salaketak.
Eta festak ere izan dira erasoen le-kuko. Bilboko Aste Nagusian,sexu askatasunaren aurkako lausalaketa jarri zituzten: bederatziegunean, lau salaketa. Eta, asteon, Galdakaotik eta
Mungiatik iritsi dira salaketak.Herriko jaietako bigarren astebu-ruan gertatutako bortxaketa sala-tu du emakume batek, Galdaka-on. Mugimendu feministak emandu erasoaren berri, eta udalak,erasoa salatzeaz gain, babesaagertu dio biktimari. Bestalde,Mungian, 47 urteko gizonezkobat atxilotu zuen Ertzaintzak bi-kotekideari eraso egiteagatik.Gizartea eta, bereziki, komuni-
tate senegaldarra suminduta utziditu Bilboko hilketak. Hainbateragilek, erakundek eta alderdikgaitzetsi dute gertatutakoa. Mu-gimendu feministak manifesta-ziora deitu zuen asteazkenean.Bilboko Udalaz eta Emakundezgain, EH Bilduk, PSE-EEk eta Eu-delek ere salatu dute hilketa.
Maguette Mbeugouren hilketakicebergaren punta utzi du agerianHainbat eragilek salatu dute Bilboko hilketa bAzken bi urteetan, hiru emakume hil dituztebikotekideek Bizkaian bSexu erasoak etengabeak izan dira, gainera, urte osoan
Jendetza handia elkartu zen asteazken iluntzean mugimendu feministak deitutako manifestazioan. MONIKA DEL VALLE / FOKU
7BIZKAIKO HITZA
Ostirala, 2018ko irailaren 28a Gaiak
Aitziber Laskibar Lizarribar Bilbo
Bilbo «Europako hiriburu bihur-
tzeko proiektu batean murgildu-
ta» ikusten dute Piztu Bilbo mu-
gimenduan biltzen diren eragile-
ek. Azken urteetan hiriburuari
«erakusleiho izaera» ematen ari
zaiola uste dute, eta hori Bilboko
bizilagunen egunerokotasunean
eragiten ari dela. Turista taldeen
pilaketek portalera ezin heltzea
eragiten dietela salatu dute;
AirBnB eta antzeko pisu turisti-
koen ondorioz alokairuak nabar-
men garestitu direla, eta, horre-
gatik, herritar askok euren auzo-
ak utzi behar izan dituztela;
etengabe biderkatzen ari diren
frankizia eta multinazionalak
bertako denda txikiak itxiarazten
ari direla. Aldaketaren adibide
gisa aipatu dituzte egoera horiek,
gertatzen ari denaz ohartarazte-
ko: «Hiri eredu honek dituen kal-
terik adierazgarrienen artean,
herritarron pobretzea eta preka-
ritate gero eta handiagoa azpima-
rratu behar dira».
«Benetan nahi al dugu ogia
nork saltzen digun ezagutzen ez
dugun hiri bat? Benetan nahi al
dugu etorkinen harrerari uko egi-
ten dion hiri bat? Benetan nahi
dugu etxeetako eskaileraburue-
tan ezezagunak areagotzen ari di-
ren hiri eredu bat? Benetan nahi
dugu bizitzeko ezinezkoa bihur-
tzen ari den hiri bat?». Piztu Bilbo
plataforman biltzen direnek argi
dute ezetz: «Pertsona guztiek be-
ren tokia topatzeko aukera duten
hiri bat nahi dugu».
Baina azkenaldiko «makro-
proiektu eta makroebentoak»
auzoen egunerokotasuna «me-
hatxatzen» ari direla iruditzen
zaie. Haiei, auzoei ematen ez
zaien dirutza ematen ari zaiela,
gainera. Aurki izango den MTV
jaialdia egiteko, adibidez, hiru
milioi euro baino gehiago xahu-
tuko direla ohartarazi dute.
Herri plataformako kideek ez
dute eredu hori nahi. Bestelako
Bilbo bat posible dela uste dute,
eta horren aldeko apustua egin
dute: «Herri mugimendua horri
aurre egiteko antolatu da». Eta
egun osoko jarduna antolatu dute
urriaren 13rako: Hamaika Botxo
eguna.
Ezartzen ari den hiri ereduaren
«moldeetatik kanpo» geratzen
diren kolektibo eta pertsonen
«espresio eguna» izan nahi du
Hamaika Botxo egunak, eta ho-
rien arteko saretzeari bide egingo
diona. Bilboko kolektibo, auzo el-
karte, asanblada eta abarren
ikuspuntuak partekatu, eta, au-
rrera begira, sinergiak sortzeko
baliatu nahi dute.
Hartarako, «Bilbo herrikoia-
ren espresio anitzen gunea»
prestatuko du Bilbo Piztuk Uribi-
tarte pasealekuan. Kolektiboei
euren proiektuak aurkezteko le-
kua egingo zaie, eta, elkarlanean,
alternatibak bilatzen saiatuko
dira. Parte-hartze espazioak izan-
go dituzte hartarako: mahai ingu-
ruetarako gunea, haur zein nagu-
sientzako tailerrentzako eremua,
eta liburu eta diskoen aurkezpe-
nerako espazioa, esaterako. Ko-
lektiboen materialen azoka ere
izango da, liburu azoka, hainbat
proiekturen informazio guneak,
eta munduko janarien azoka.
Agertoki bat ere egongo dela jaki-
narazi dute antolatzaileek, eta
Bilboko zein munduko musika
eta antzerki taldeak izango direla
bertan.
Bidea egiten hastea da asmoa,
beraz, eta, hartarako, Bilbo Piztuk
eragile zein banako guztiei egin
die dei ekitaldiz josia egongo den
egunean parte hartzeko.
Hamaika Botxo eguna antolatu dutebestelako Bilbo bat aldarrikatzekoUrriaren 13an egingo den ekinaldian parte hartzera deitu ditu Piztu Bilbok eragile zein banakoak
Piztu Bilbo plataformaren ordezkariak, Hamaika Botxo eguna iragartzeko agerraldian. ARITZ LOIOLA / FOKU
8 BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko irailaren 28aGaiak
‘Azken arnasa arte’filma estreinatukodute asteartean
BILBO bPresoen seme-alaben
egoera islatzen zuen Motxilaren
umeafilmaren arrakastaren on-
doren, adineko pertsonengan ja-
rri du fokua Kurkuluxetan kultur
elkarteak. Azken arnasa arte
film laburrean «nagusien duin-
tasun eta kemena» erakutsi nahi
ditu proiektuak. Asteartean izan-
go da estreinaldia, 19:00etan, Bil-
boko Kafe Antzokian.
15SANTURTZIKO OSPITALEAK
EMANDAKO JANA, TONATAN
Elikagai Bankuaren eta Santurtzi-
ko Udalaren laguntzarekin, 15 tona
janari eman zituen, iaz, Santurtziko
San Juan de Dios ospitaleak, baz-
terkeria arriskuan daudenentzat.
Laguntza hori 88 familiak jaso zu-
ten, 224 pertsonak; horien %23,6,
haurrak izan ziren. Esnekiak, fruta
eta barazkiak izan dira gehien ba-
natu dituen elikagaiak.
Sopelako alkateaketa herritar batekelkar salatu dute
SOPELA bGontzal Hermosilla
Sopelako alkateak herritar ba-
ten aurkako salaketa aurkeztu
du, eraso egin diolakoan. Alka-
tearen bertsioaren arabera, gi-
zon bat garrasika eta mehatxu-
ka sartu zen udaletxean, bat-ba-
tean, irailaren 12an. Alkateak
azaldu du herritarra lasaitzera
joan zela, eta «mehatxu pertso-
nalak» egiteaz gain, eraso egi-
ten ere ahalegindu zitzaiola,
baina saihestea lortu zuela. Al-
kateak herritarraren aurkako sa-
laketa jarri zuen Udaltzaingoan.
Bestelakoa da herritarraren
bertsioa, eta, hark ere salaketa
aurkeztu du Udaltzaingoan, al-
katearen kontra. Haren esane-
tan, idazki baten inguruan alka-
tearekin hitz egiten saiatzen ari-
tu da maiatzetik. Erantzunik ja-
so ez, eta udaletxera joan zen.
Alkateak ez zuela hartuko esan
zioten lehenik. Horregatik, zara-
taka hasi, eta orduan jaitsi zen
alkatea. Eztabaida sutsua izan
zuten biek, eta, azkenean, alka-
teak bultzatu eta lurrera bota
bide zuen herritarra, ez zuela
sekula berekin hitz egingo esa-
naz. Zauri arinak osasun etxean
artatu, eta alkatearen aurkako
salaketa jarri zuen.
Peru Azpillaga Bilbo
Bilbo Hegoaldeko Tren Saihesbi-dearen proiektua aurkeztu eta be-rehala, Barakaldoko Gorostiza etaErrekatxoko auzokideak antola-tzen hasi ziren euren hiriak dituenazken gune berdeak defendatze-ko, eta Barakaldo Naturala plata-forma sortu zuten. Auzokide ho-rietako bat da Begoña Rodriguez(Santander, Espainia, 1967). Urte-etako lanaren ondorioz eta zen-bait azterketa tekniko egin oste-an, bi alternatiba aurkeztu dituzteplataformakoek. Azaldu dutenez,euren proposamenek plan ofizia-lak baino onura gehiago dakartza;
bai ekologikoak, bai ekonomiko-ak, baita sozialak ere. Hala,proiektua gelditzeko eta herri gal-deketa bat egiteko eskatu dute. Zer da, zehazki, Bilbo Hegoalde-
ko Tren Saihesbidea?
Bilboko Portutik Basaurira doa-zen merkantziei irtenbidea ema-teko proiektua da. Bi helburuditu: merkantzia trenak herrieta-tik ateratzea eta C1 eta C2 lineaksoilik bidaiarientzat izatea. Hala,portua, zuzenean, Bilborekin etaAHTaren linearekin lotuko lituz-ke. Proiektuak trenbide berri bateraikitzea aurreikusten du, aspal-di eraikitako eta erabilerarik gabedagoen Serantesko tunela Bilbo-
ko Olabeaga auzoarekin lotuz.454 milioi euroko aurrekontuadute horretarako.Zer kalte eragingo lituzke?
Trenbide berriak Ortuella, Trapa-ga eta Barakaldoko hirigunea in-guratuko lituzke Gorostizaraino.Handik, ordea, nekazaritza guneguztiak zeharkatuko lituzke Ola-beagaraino, bi zubibideren bidez:Gorostizakoa eta Kaxtresanakoa.Eskualdeko azken gune berdeakgaldu ez ezik, obrek kalte larriakere eragingo lituzkete auzoetan:lur mugimenduak eta abar.Zeintzuk dira zuek aurkeztutako
alternatibak?
Guk egungo azpiegiturak lurpe-ratzea proposatu dugu. Alternati-ba bakoitza linea bati dagokio: C1edo C2. Hortaz, egungo lineakmerkantziak garraiatzeko ego-kiak bihurtu ez ezik, hobetu etamodernizatu ere egingo genituz-ke bidaiarien garraioa eraginko-rragoa izateko; bide batez, aspal-ditik dagoen eskari bat betez.Zer onura dakartza zuen propo-
samenak?
Lehenik eta behin, merkeagoakdira. C1 linea hartuz gero, 315 mi-lioi euroko kostua izango luke, etaC2 hartuta, berriz, 424 milioi eu-rokoa. Bigarren linearekin, baina,Serantesko tunela erabiliko litza-teke, haiek euren proiektuarenbaliagarritasuna azaltzeko argu-dio modura erabilitakoa. Horrezgain, lur azpitik joanda, ez litzate-ke egongo zarata arazorik, espa-zio asko berreskuratuko genituz-ke hiria berriro bere onera ekar-tzeko aukera emanez, eta auzo etaherri askok dituzten muga fisiko-ak ezabatuko lirateke. Gainera, lineak modernizatuta,
pertsonen garraioa hobetuko li-tzateke, zenbait geltoki lekuz al-datzeko aukera egongo litzatekegarraio publikoa bultzatzeko,gune berdeak mantenduko geni-tuzke, eta, azkenik, egindako in-bertsioa azkarrago berreskuratu-ko genuke.Zer esan nahi du horrek?
Egunero ikusten dugu zer gertatuden Bilbo hegoaldeko saihesbide-arekin. Inbertsio itzela egin oste-an, ez du izan aurreikusitako era-bilerarik. Tren saihesbidearekinberdin gertatuko balitz eta mer-kantzia garraioa ez balitz esperobezain joria, gutxienez bidaiariekerabiltzeko moduko linea moder-no bat izango genuke, egindakoinbertsioa bai ekonomia, bai gi-zarte eta bai ekologia aldetik be-rreskuratzea ahalbidetuko lukee-na. Hau da, gure aukerek onuragehiago dakartzate.Zer erantzun eman dute udalak
eta Jaurlaritzak?
Isiltasuna eta trabak. Udalarekin
elkarlanean aritzeko mahai batsortu zuten, baina ez dute elka-rrizketa aurrera eramateko jarre-rarik. Gainera, orain dela gutxi,eta guri ezer esan gabe, beste pro-posamen bat aurkeztu zuten, Go-rostizako zubibidearen ordezAgirtza ibai azpitik tunel faltsubat egingo zutela esanez. Hala ere,ez dute aurkeztu proiektu horibabesten duen txostenik.Eta txostenik ez badago...
Proiektuak ez du inolako oinarriteknikorik ez logistikorik; beraz,ez dakigu bideragarria den ala ez.Kaxtresanako zubibidea, gainera,berdin geratuko litzateke. Hala-ber, Agirtza ibaiko eta Gobelakoeskualdea eremu babestua da,hantxe bizi baita desagertzekoarriskuan dagoen arrain hiru-arantza. Hortaz, proiektu berria-ren kalteak are larriagoak izandaitezke.
Zer egingo duzue orain?
Batetik, Elkarrekin Podemosenbidez, agerraldia eskatu duguparlamentuan, eta EH Bilduk etaPSE-EEk euren babesa helarazidigute. Bestetik, orain arte eginbezala, jendea kontzientziatzeneta gure alternatibak zabaltzenjarraituko dugu.Jendea ez al dago proiektuaren
jakinean?
Ezjakintasunarekin estali nahiizan dituzte merkeagoak eta era-ginkorragoak diren gure alterna-tibak. Barakaldoko kultur etxeangure proposamenaren inguruanantolatuta genuen erakusketa ga-larazi ziguten inolako arrazoirikeman gabe. Baina lanean jarrai-tzeko prest gaude, bai kalean etabai udalarekin. Ez dugu gure pro-posamena inposatu nahi, baizikobrak gelditu, eztabaida sustatueta herriari zer nahi duen galdetu.
«Gure aukerekonura gehiagodakartzate»
Begoña Rodriguez b Barakaldo Naturala
Bilbo Hegoaldeko Tren Saihesbidearen aldean,Barakaldo Naturala plataformak bi alternatibaaurkeztu ditu. Horiek kontuan hartu, obraketen eta eztabaida sustatzea galdegin dute.
LUIS JAUREGIALTZO / FOKU
il© Rubén V lanova
GAS PULCIRCO DE(Galizia)eatro Matarile Te
URRIAK 5Auditorium // 20:30 // 7,5-15 €
.kulturleioawww a.com
9BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko irailaren 28a Berbetan
Lore Bengoetxea Ondarroa
Beste aukera bat
eman zaio Onda-
rroako Plaiko Zu-
biari; bigarrena.
Leheneratzeko la-
nak egingo zituen enpresa auke-
ratzeko lehen deialdiak kale egin
ostean, bigarren lizitazioa egin du
Bizkaiko Foru Aldundiak; orain-
goan, aurrekontua handituta.
Dauzkan ezaugarriengatik,
Ondarroako Plaiko Zubia Euskal
Kultura Ondareko Zerrenda Oro-
korrean sartuta dago 2008tik,
monumentuen multzoan. Arra-
zoi horregatik, deialdia bereziki
zaindu beharra ikusi du Ondarro-
ako Udalak, eta iritzi berekoa da
Bizkaiko Foru Aldundiko Kultura
Ondarearen Saila. Horrenbestez,
lehengo deialdian baino diru
gehiago gorde da lanetarako:
716.000 euro, BEZ eta guzti. Au-
keratzen duten enpresak bedera-
tzi hilabete edukiko ditu lanak
egiteko.
2015 amaierako azterketek On-
darroako Plaiko Zubia txarto ze-
goela erakutsi zuten, eta 2016ko
abuztuan, egitura mugitu egiten
zela jabetuta, oinezkoei zarratu
egin zieten. Hortik aurrera, luze
joan zaizkie hilak ondarroarrei,
batez ere nagusienei, zubia berri-
ro zabalik noiz ikusiko zain.
Bidea errazteko helburuz1927koa da Ondarroako Plaiko
Zubia. Bizkaiko Foru Aldundiak
egin zuen, garai hartako Onda-
rroako alkate Celedonio Arriola-
ren eskariz. Hiru arrazoi eman zi-
tuen udalburuak eskaria egiteko:
herrian zegoen udatiarren kolo-
nia nabarmena, hondartzen era-
kargarritasuna orduko gizartean,
eta hondartzaratzeko bitartekoen
egoera deitoragarria: batetik,
itsasadarra zeharkatzeko potina
garestiegia zelako herritar apa-
lentzat, eta, bestetik, herrian bide
luzea egin eta gero herri gainean
dagoen Arrigorriko bihurgunetik
bidezidor malkartsu batetik jaitsi
behar zutelako. Zubiari garaian
Espainiako Erregea zen Alfontso
XIII. aren izena jartzeko eskatu
zion udalak aldundiari, haren ko-
roatzearen zilarrezko ezteiak zi-
rela eta.
Zubi birakarien urrezko garaia
Aro Garaikidearen garapen tek-
nologikoarekin etorri zen, eta,
batez ere, XIX. mendean gauzatu
ziren aurrerakuntzekin. Onda-
rroakoak zubi bular bietan edo
ubidearen ertz bietan dauden ha-
rroinetan bira egiten zuen. Onda-
rroakoa modukoxe zubi asko ez
daude munduan. Ipar Amerikan
bat, Afrikan beste bat eta Europan
bi; horietatik bat da Ondarroa-
koa. Jose Gonzalez de Langarika
ingeniariak egin zuen, Bilbon
eraikita zegoena eredutzat hartu-
ta. Zubi biak antzekoak izan
arren, Bilbokoa eskala handiago-
koa zen, oholtzaren zein argiaren
aldetik. Bestalde, Bilbokoak indar
eragiletzat motor hi-
draulikoa zuen, eta On-
darroakoak, ostera, mo-
tor elektrikoa zuen.
1927tik 1937ra bitartean,
zubi birakari bi egon zi-
ren Euskal Herrian. Biak
Bizkaian zeuden zaldai-
nak ziren, altzairuzkoak
eta zubi saria jasotzen
zutenak; bata Bilbon eta
bestea Ondarroan. Bilbokoa, or-
dea, dinamitatu egin zuten
1937an.
MuntaketaDeustuko Bengoechea tailerrean
egin zuten Ondarroakoa, eta ata-
letan eroan zuten, errepidez, kos-
tako herriraino. Atal guztiak Cir-
culo La Amistad zegoenaren au-
rrean ipini, eta han armatu zuten.
Harroinen gainean muntatu zu-
ten gero, garabi erraldoi batekin.
Emaitza, ia 23 tona altzairuz eta
burdinaz egindako eraikina, On-
darroako zaldain birakaria. Zal-
dainaren ezkerraldean, eskaile-
rak igo eta berehala, harroinaren
altueran, egitura zerbait zabal-
tzen zen tokian, egurrezko etxe-
txo bat egin zuten zubizainaren-
tzat, zubi saria jaso eta zubiari bira
emateko betekizuna zuenaren-
tzat. Denbora bera egiten zuen
zubia irekitzen zein ixten: bi mi-
nutu maniobra bakoitzean.
1988an, zubizainaren etxetxo-
ari sua eman eta gutxira, zaldain
osoa atondu zuten, eskudela al-
datu zioten, eta osagai elektriko-
ak kendu zizkioten. Eskuma al-
deko bide berria egin zutenean,
hormigoizko hegalkina suntsitu,
eta zubiratzeko eskailera egin zen
nasa berritik. Zubia 2002an za-
baldu zuten azkenengo bider, 75
urte bete zituenean.
Ondarroako Plaiko Zubia Euskal Kultura Ondareko Zerrenda Orokorrean sartuta dago, monumentuen artean.2016ko abuztuan zarratu egin zuten, txarto zegoela eta. Orain, zubia konpontzeko lanak adjudikatu dituzte.
Plaiko Zubiak biraka jarrai dezan
Ondarroako Plaiko Zubia. LORE BENGOETXEA
Plaiko Zubia 1927an egin zuten,orduko alkatearen eskariz,hondartzaren erabiltzaileeibidea erraztu nahirik
Ondarroakoaren moduko lau zubi daude mundu guztian,bertokoa barne; lehen, Bilbonere bazegoen beste bat
10 BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko irailaren 28aGaiak
Aitziber Laskibar Lizarribar
Elikadura biologikoak hartuko
du leku gehien; 14.000 bat pro-
dukturekin, eskaintzaren erdia
beteko du. Kosmetika eta higiene
ekonaturalak ere presentzia han-
dia izango du. Etxe osasuntsuari
lotutako proiektu eta produktuak
ere izango dira, terapia osagarria-
rekin lotutakoak, moda jasanga-
rriari dagozkionak eta ekofood-
truck-ak. Baina dena ez da izango
erosi edo ikusteari begirakoa.
Ekintzak ere leku handia izango
du; elkar ekintzak. Tailerrak, hi-
tzaldiak, solasaldiak, mahai ingu-
ruak, show-cooking-ak ere izan-
go dira. Eta kontzertuak. Eta hau-
rrentzako jolasak, kontalariak eta
tailerrak. BioCultura azoka da.
Gaur eguerdian ireki, eta igande
iluntzera arte zabalik izango du-
tena. Produktu ekologikoarekin
eta kontsumo arduratsuarekin
lotutako 150 jarduera inguru ba-
tuko dituena.
Bi urtean behin BECen egiten
den azoka handia da BioCultura.
Bosgarren edizioa du aurtengoa,
eta, produktu ekologikoen kon-
tsumoa urtetik urtera handitzen
ari den bezala, azokako bisitari
kopurua ere handitzen ari da.
«Bada denboraldi luze bat Bio-
Culturak biokontsumitzaile kon-
tzientziatuenen azoka esklusiboa
izateari utzi ziola», azaldu dute
antolatzaileek. «Azokara dato-
rren publikoaren sorta gero eta
zabalagoa, askotarikoagoa eta ze-
harkakoagoa da». 18.000 bat bi-
sitari espero dituzte aurten.
Azoka bera ere zabaltzen ari da
urte batetik bestera, kopuruari
eta jardun motei dagokionez. 250
erakusketari inguru izango dira
asteburuan euren produktuak
erakusten, eta, horrez gain, 150
ekintza egingo dituzte, hainbat
alorretan banatuta.
Haurrei begira, esate baterako,
familia giroan egiteko jarduera
hezitzaileak egingo dituzte Mama
Terra eremuan. Tailer eta jolasen
bidez, haurrak biobalioetan ohi-
tzea du helburu guneak. Hala, be-
rrerabilpenerako tailerrak eta
ekosukaldaritzakoa izango dira,
adibidez. Turukutupa konpainia-
ren laguntzarekin, zaborretik be-
rreskuratutako materialekin ins-
trumentuak egin eta musika sor-
tzeko aukera izango dute
haurrek. Antzerki eta ipuin kon-
talarien bidez, plastikoek itsasoan
duten eraginaz eta elikadura ohi-
turen garrantziaz hausnartzera
eramango dituzte umeak. Igan-
dean, familian egiteko yoga saioa
izango da. Azken urteetan, Mama
Terra gunean arrakastarik han-
diena izan duen jarduera ere izan-
go da berriro egunotan: ortu eko-
logikorako tailerra.
Jende gehien erakartzen duen
jardueretako bat da showcoo-
king-a, eta, aterpe horren pean,
egunero izango dira aurkezpe-
nak, dastatzeak, tailerrak eta
errezetak. Azken urteetan indar
hartzen ari diren hainbat dieta
kontuan hartuta egingo dira eki-
taldi parte-hartzaile eta solasaldi
horiek: elikadura begetarianoa,
beganoa, flexitarianoa, makro-
biotikoa, mediterraneoa, eta abar.
Kosmetika ekologikoak ere
leku handia izango du BioCultura
azokan. Produktu gehien izango
dituen alorretako bat da. Nabar-
men hazten ari den kontsumoa
da kosmetika ekologikoari lotu-
takoa, eta horri buruzko hitzaldi,
tailer eta ikastaroak ere ugari
izango dira: olioen laguntzarekin
estresa arintzen ikastekoak eta
azala berpizteko automasajee-
nak, besteak beste.
Moda jasangarrirako gunea ere
prestatu dute. Hor, batetik, jantzi,
oinetako, bitxi eta bestelako pro-
duktu ekologikoak ezagutu eta
erosi ahal izango dira, eta beste-
tik, tailer eta hitzaldiak.
Kulturari helduta, kontzertuak
izango dira hiru egunotan; egu-
nero, 13:00etan eta 17:00etan. Ba-
tik bat zelta doinuak eta jazz mu-
sika izango dira oinarri emanaldi
horietan. Highlanders arituko da
gaur, Briganthya bihar, eta Edu
Anderez Trio igandean.
Biokulturaren elkarguneaProduktu eta ikuspegi ekologikoa ardatz hartuta, milaka ekoizle eta kontsumitzaile batuko dira egunotan Barakaldon b Zabalik dago BioCultura azoka BECen, igandera arte
Haurrei begira ortu ekologikoei buruz egiten dituzten tailerrak izan dira, azken urteetan, arrakastatsuenetarikoak. BIOCULTURA
11BIZKAIKO HITZA
Ostirala, 2018ko irailaren 28a Gaiak
12 BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko irailaren 28aProposamena
Peru Azpillaga
Metal musi-
karen etxe
bilakatuko
da, gaur eta
bihar, Di-
mako he-
rria. Han izango da Dimetal Fest
musika jaialdia, eta hantxe bildu-
ko dira, besteak beste, Euskal He-
rriko metalzale asko. Beltzez jan-
tziko da, beraz, Dima asteburuan,
askorentzat ezezaguna den baina
masak mugiarazten dituen musi-
ka estilo baten zaleei harrera be-
roa egiteko.
Dimetal Fest jaialdia 2015. urte-
an jaio zen, Dimako zenbait lagu-
nek heavy metalaren inguruan
duten zaletasunaren ondorioz.
Geroztik, urtero haziz joan da, eta
aurten, lehenengoz, bi egun
iraungo du. Hala ere, antolatzaile-
ek argi izan dute hasieratik;
heavy metalaren Bizkaiko festa
handiak doako jaialdi bat izan
behar zuen ezinbestean: «Jaialdi
honekin erakutsi nahi dugu posi-
ble dela beste jaialdi eredu bat,
pertsonek antolatua eta pertso-
nentzat dena, agentzia eta enpre-
sa handien interesetik urrun»,
azaldu dute Dimetaleroak kultur
elkartekoek.
Haiek erabaki zuten bazela ga-
raia heavy-metal musika plazara
ateratzekoa, eta, horretarako,
jaialdi euskaldun eta herritarra
osatu dute. Urte osoan hainbat
ekintza egiten dituzte heavy me-
talarekin lotuta, eta Dimetal Fest
da horietatik garrantzitsuena.
«Orain arteko edizioak egun ba-
teko jaialdiak izan dira, bi agerto-
kirekin, herriko frontoi txikian
eta herriko gaztetxean, eta, beraz,
Arratiako jendea biltzen genuen
batik bat; baina, aurten, hori alda-
tu nahi izan dugu», adierazi du
Jani Etxabez Dimetaleroak elkar-
teko kideak. Haren esanetan,
Euskal Herrian ez dago haienak
bezalako tamaina duen eta doa-
koa den jaialdirik: «Beti izaten di-
ra oso handiak, sarrera oso gares-
tiekin, eta horri kritika egin nahi
genion, jaialdi handi bat eginez
baina gure filosofia gordez: auto-
gestioa eta doakotasuna, hain zu-
zen ere». Aurten, beraz, arriskatu
egin direla azaldu du. Lau agertoki
atondu dituzte herrian zehar, eta,
horietan, bi egunez, metalari lo-
tutako hainbat estilotako 30 mu-
sika talde arituko dira.
Taldeak lotzeko orduan ere,
asko zaindu dute euskararen eta
emakumeen presentzia. «Euskal
Herriko talde asko arituko dira,
Gaur hasi, eta bihar arte izango da Dimetal Fest heavy metal jaialdia. Diman antolatzen da urtero, eta,aurten, bi egun iraungo du, lehenengoz. 30 kontzertu baino gehiago izango dira, denak dohainik.Euskarak eta emakumeek presentzia berezia izango dute jaialdiko kontzertuetan.
Dima, metal musikaren plaza
Euskal taldeek —argazkian, Su Ta Gar— presentzia handia izaten dute urtero Dimetal Fest jaialdian. UNAI ENDEMAÑO / DIMETAL FEST
13BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko irailaren 28a Proposamena
batez ere Arratia aldekoak. Horre-
taz gain, emakumeen taldeak ere
sartu ditugu, eta jaialdian duten
presentzia handitu». Kanpoko
zenbait talde ere ekarri dituzte,
eta, beraz, kartel «potentea»
atondu dutela nabarmendu du
Etxabezek. «Sona handiko zen-
bait talde arituko dira. Euskaldu-
nen artean, adibidez, Anestesia
aipatuko nuke; eta kanpotik eto-
rriko direnen artean, Angelus
Apatrida eta Crisix». Emakumeei
dagokienez, Alma Culter, Sonam-
bula, Afterlife edota Songs of An-
nubis moduko taldeak arituko di-
rela erantsi du Etxabezek. Gaine-
ra, bihar EH Matxete agertokian
arituko diren talde guztiak hasi-
berriak dira. «Eurei ere eman
nahi genien jaialdi handi batean
jotzeko aukera. Askotan, halako
jaialdietan ez zaie aukerarik ema-
ten talde hasiberriei, eta, gure us-
tez, talde horiek funtsezkoak dira
metal musika gordetzeko. Beraz,
leku propio bat ematea erabaki
dugu».
Dimetaleroak kultur elkarteko
kideek hainbat ekintza egiten di-
tuzte urte osoan Dimetal Fest
jaialdia aurrera ateratzeko. Beste-
ak beste, kontzertu bereziak an-
tolatzen dituzte –Azken Gaua In-
fernuan eta Gaurik Ilunena Fest–,
elkartearen edota jaialdiaren ka-
misetak saltzen dituzte, eta ume-
entzako ekintzak ere prestatzen
dituzte –Txikirock jaia–. «Auto-
gestioaren bidez finantzatzen
dugu jaialdia; hala, doakotasuna-
ri eusteko, egitasmo ugari antola-
tzen ditugu. Aurten, zozketa uga-
ri jarri ditugu martxan, eta kami-
seta piloa ari gara saltzen»,
azpimarratu du Etxabezek.
Horretaz gain, herri osoak lan
handia egiten duela aitortu du, eta
jendeak inplikazio maila handia
izaten duela. «Herriko jendeak
asko laguntzen gaitu, eta udalak
ez digu trabarik jartzen. Gainera,
dimoztarrak beltzez janzten dira,
tabernetan metal musika entzu-
ten da, eta boluntario lanetan ere
parte hartzen dute». Etxabezek
azaldu duenez, izan ere, bolunta-
rio ugari behar dira halako jaialdi
bat antolatzeko, besteak beste,
barran, kontzertuetan edota se-
gurtasun lanetan aritzeko; «beti
dago zerbait egiteko». Hala ere,
jendea animatu egiten dela dio,
bai herrikoa eta baita kanpotik
datorrena ere: «Inplikazioa han-
dia izaten da».
Era berean, Dimetal Fest ez da
soilik kontzertuak barnebiltzen
dituen jaialdi bat. Larunbaterako,
egun osoko egitaraua antolatu
dute, beste motatako ekintza as-
korekin. Goizean, solasaldi bat
izango da heavy metalaren ingu-
ruan, eta, ondoren, herri kirolak
egongo dira. «Aitor Atutxa ibiliko
da aizkorari emanez; bitartean,
musikari batek gitarra joko du».
Metal olinpiadak ere egingo di-
tuzte, heavy metalari lotutako
lehiaketa gisara: Mosh jauzia, bi-
blia jaurtiketa, katxia tragoz eda-
tea... «Giro paregabea dago egun
osoan, eta jendea animatu egiten
da parte hartzera; hori da onena».
Aurten, jende andana biltzea
espero dute, baina, sarrerarik ez
dagoenez, ez dira ausartzen ko-
puru bat esatera. «Azkenean,
metal munduan gabiltzanok el-
kar ezagutzen dugu, eta piloan jo-
aten gara beti batetik bestera».
Iruñetik, Gasteiztik, Bilbotik eta
Bermeotik autobusak
egongo direla azaldu du
Etxabezek, eta atzerriko
jendea ere etortzekoa de-
la. «Txekiar Errepubli-
katik, Esloveniatik...
kanpoko jaialdietan eza-
gututako metalzaleak
ere bilduko dira. Asko-
rentzat, jaialdi hauek ez
dira oso ezagunak, baina
arrakasta handia izaten
dute». Hori dela eta, aur-
ten kanpalekurako gune
bat atontzea erabaki du-
te. «Kanpaldi librea izango da, eta
bakoitzak ahal duen moduan
moldatu beharko du, beti erres-
petuz jokatuz».
Elkartasunerako tarteaDimetal Fest jaialdian arituko di-
ren taldeen artean, istorio berezia
duen talde bat izango da: Auritz.
AEN autismoaren espektroko na-
hasmenduan sentsibilizazio lana
egiteko jaio zen Auritz taldea, eta
Auritz, laino eder hori literatura
eta musika uztartzen dituen
proiektua abiatu zuten. Hor, AEN
sindromea duen ume baten isto-
rioa kontatzen da. Liburua eta
soinu banda uztartzen dituen
proiektuaren helburua da irakur-
le zein entzuleak sentsibilizatzea
eta sindrome horren ondorioak
ezagutaraztea. AEN sindromea
duten pertsonek, dituzten ezau-
garriengatik, gizartearen parte
sentiarazteko laguntza behar
dute. Halako kasuek sortzen di-
tuzten zailtasunetan sakondu ere
egin nahi du Auritz proiektuak.
Adibidez, familia kontziliazioan,
autismoa duten haurren behar
berezietan, laguntza sozial zein
ekonomikoetan...
Mikel eta Gorka Bizar anaiek
abiatu zuten proiektua, eta Auritz
taldea osatu zuten proiektuaren
soinu banda konposatzeko.
Haien abestiak entzun ahal izan-
go dituzte Dimetal jaialdira bil-
tzen diren pertsonek, baita libu-
rua erosi ere. Liburuan, istorio
errealak fikziozko mundu parale-
lo batekin nahasten dira. Hala,
sortzaileen helburua da ulerta-
raztea AEN sindromedun pertso-
nek zer-nola ikusten dituzten
gauzak; fantasiazko zein beneta-
ko istorioa bidez, familia horien
errealitatea ezagutaraztea.
DIMETAL FEST
Lau gune eta kontzertu anda-
na izango dira Dimako Dime-
tal Fest jaialdian; denak, do-
hainik. Horretaz gain, egune-
ko egitaraua ere izango da.
GAUR
Koba agertokia
20:00.Sonambula.
21:05.Perrobala.
22:15.Alma Culter.
23:25.Kartzarot.
00:40.Dominium.
02:00.DJ Achtung.
BIHAR
Eguneko egitaraua
11:00.Solasaldia, Abaroan.
11:30.Umeentzako jolasak,
plazan.
13:30.Herri metal kirolak,
EH Matxete agertokian.
14:30.Metal bazkaria,
frontoian.
16:30.Metal olinpiadak,
EH Matxete agertokian.
Lemmy agertokia
18:55.The Faithless.
20:15.Auritz.
21:45.Crisix.
23:50.Anestesia.
01:50.Angelus Apatrida.
03:30.Ezten Giro.
Infernu agertokia
18:15.Meltdown.
19:35.Niketz.
21:00.The Wizards.
22:55.Vhaldemar.
01:00.Overloud.
Koba agertokia
18:30.Afterlife.
19:35.Extinction.
21:00.Bloody Brotherhood.
22:55.Aposento.
01:00.A.D.
02:00.DJ Jarros.
EH Matxete agertokia
18:30.Holy Txala.
19:15.Uther.
20:00.All I Need.
20:45.Damned Ritual.
21:30.Debon.
22:15.Lurgorr.
23:00.Mosh.
23:45.Herabe.
00:30.Song of Annubis.
01:15.Kohatu.
Hainbat ekintza izaten dira egun osoan Diman; besteak beste, umeentzako jolasak. UNAI ENDEMAÑO / DIMETAL FEST
30 talde arituko dira jaialdian.Euskarak, talde hasiberriek eta emakumeek presentziaberezia izango dute
Doako jaialdia da Dimetal Fest;heavy metal musikaren zaleekantolatzen dute, herri osoarenlaguntzarekin
Euskal Herriko txokoguztietako metalzaleakbilduko dira asteburuanDiman, baita atzerrikoak ere
MUSIKA
ARRANKUDIAGAFalling Black.
bGaur, 22:00etan, gaztetxean.
BARAKALDOLa Cosa Nostra.
bGaur, 19:30ean, Retrokafen.
BARAKALDOErruki Jauna.
bGaur, 20:00etan, El Tubon.
BARAKALDOBrutus Daughters
eta Hexen.
bGaur, 20:00etan, Mendigon.
BARAKALDOUdal Musika Banda.
bGaur, 21:00etan, Herriko plazan.
BARAKALDOAlienfood,
Big Moutn eta Morraia.
bGaur, 22:00etan, Edaskan.
BARAKALDOPink Factory Band.
bBihar, 20:00etan, Landabekon.
BARAKALDOAdrian Cunningham
and His Old School.
bBihar, 21:30ean, Herriko plazan.
BASAURIFitos y el Fitipaldi
eta Oxabi Erromeria.
bGaur, 22:00etan, Ixatxak parkean.
BASAURISapo y El Sello.
bGaur, 22:15ean, Baietz-Ezetzen.
BASAURISiniestro Total
eta DJ Ruba.
bBihar, 23:00etan, Ixatxak parkean.
BERMEOLos Cosmeticos.
bGaur, 22:00etan, Beleza
Malandran.
BERRIZGari.
bBihar, 20:00etan, Mikel deunaren
baselizan.
BILBOTxantxu.
bGaur, 19:00etan, Fnac-en.
BILBOUdal Musika Banda:
Topaketak mitologiarekin.
bGaur, 19:00etan, Azkuna zentroan.
BILBOCumbaos Trio.
bGaur, 19:00etan, La Riberan.
BILBOEuskadiko Orkestra
Sinfonikoa: Bariazioak haizean.
bGaur, 20:00etan, Euskaldunan.
BILBOTtun Ttun Brigade,
Kvalvika, Shintoma eta
VVV [Trippin’you].
bGaur, 20:00etan, Bilborocken.
BILBOHiri Galduak.
bGaur, 20:30ean, Biran.
BILBOSons of Aguirre & Scila
eta Nukore.
bGaur, 21:00etan, Stage Liven.
BILBOFANTA eta The Daltonics.
bGaur, 21:00etan, La Nuben.
BILBOThe Beat Shadows.
bGaur, 21:00etan, Sani eta
Avenida tabernen atarian.
BILBOSwing That.
bGaur, 22:30ean, Shaken.
BILBOEvil Evil Girrrls & The
Malvados.
bGaur, 23:00etan, Kafe Antzokian.
BILBOStereorocks: Mike Servito
eta Les Alsborregach.
bGaur, 01:00etan, Kafe Antzokian.
BILBORiverside Underdogs.
bBihar, 12:30ean, La Riberan.
BILBOMamagigi’s eta Nevadah.
bBihar, 20:00etan, Satelite T-n.
BILBORaul el Perla eta Luis Peña:
Un olé a tiempo.
bBihar, 20:00etan, Bilborocken.
BILBOTxantxu.
bBihar, 20:30ean, Cotton Cluben.
BILBOThe Travessy Band.
bBihar, 20:30ean, Contrapunto
eta Arlanza tabernen atarian.
BILBOLuz Casal.
bBihar, 21:00etan, Euskalduna
jauregian.
BILBOAtomizador eta
Massa Confussa.
bBihar, 21:00etan, Shaken.
BILBOGorka Naste.
bBihar, 21:00etan, Sani eta
Avenida tabernen atarian.
BILBOAnier.
bBihar, 21:30ean, Stage Liven.
BILBODistorsion.
bBihar, 21:30ean, Ipar Haizean.
BILBOToundra eta Backbone.
bBihar, 22:00etan, Kafe Antzokian.
BILBOFantabulous & Furry.
bBihar, 00:00etan, La Riberan.
BILBOMiguel Salvador Trio.
b Igandean, 12:30ean, La Riberan.
BILBOGiuda eta Obsesion Fatal.
b Igandean, 13:00etan, Zorrotzako
gaztetxean.
BILBOGorka Naste.
b Igandean, 13:30ean, Satelite T
aretoan.
BILBOSantiago Campillo.
b Igandean, 13:30ean,
Crazy Horsen.
BILBOBite The Bullet.
bAsteartean, 21:00etan, La Nuben.
BILBOUdal Txistulari Banda:
Jesus Maria Bilbao Estefania
Jerry-ri eskainitako kontzertua.
bAsteazkenean, 19:30ean,
Euskalduna jauregian.
BILBOBilboko Orkestra
Sinfonikoa: West Side Story.
bOstegunean eta ostiralean,
19:30ean, Euskalduna jauregian.
BILBOAgoraphobia.
bOstegunean, 20:00etan,
Kafe Antzokian.
BILBOCecilia Payne.
bOstegunean, 20:00etan,
La Riberan.
BILBOMama Killa, Kings of the
Beach, Rym eta Hyedra.
bOstegunean, 20:00etan,
Bilborocken.
BILBOGreen Covers.
bOstegunean, 20:30ean,
Stage Liven.
BILBOGypsy Jazz jam session.
bOstegunean, 21:00etan,
Hika Ateneoan.
BILBOMG Banda eta Chalwa Band.
bOstegunean, 21:30ean,
Kafe Antzokian.
DIMADimetal Fest.
bGaur eta bihar, hainbat tokitan.
ERMUAReady Aim Fire.
bGaur, 21:30ean, Karikaton.
GETXOGetxo Sound: La MODA,
Viva Suecia, Dead Bronco, Los
Brazos eta El Inquilino Comunista.
bGaur, 17:00etatik aurrera,
Areetako Geltokia plazan.
GETXOSonic Free Station.
bGaur, 22:30ean, Zear Biden.
GETXOGetxo Sound: Smile,
Ivan Ferreiro, Tulsa eta McEnroe.
bBihar, 17:00etatik aurrera,
Areetako Geltokia plazan.
IURRETALaiotz.
bGaur, 22:00etan, plazan.
IURRETAAzalera, The Vartools
eta Oxabi.
bBihar, 20:30ean, plazan.
IURRETAAbba Revival.
bBihar, 20:30ean, Askondon.
LAUKIZLurdark eta Eztengiro.
bGaur, 22:00etan, plazan.
LAUKIZEingo.
bBihar, 18:00etan, plazan.
LAUKIZToc, Vendetta, Gozategi
eta DJ Gerri.
bBihar, 21:30ean, plazan.
LEIOAPiscore eta Aupa Quartet.
bGaur, 20:30ean, Kultur Leioan.
PORTUGALETECotton Blues.
bGaur, 22:30ean, Rock Volatinen.
PORTUGALETEAliemfood.
bBihar, 22:00etan, Rock Volatinen.
SANTURTZIThe One.
bGaur, 19:00etan, portuan.
SANTURTZIM.C.D.
bGaur, 22:00etan, Bullongo jaietan.
SANTURTZIDangiliske.
bBihar, 20:00etan, portuan.
SANTURTZIBenito Lertxundi.
bBihar, 20:30ean, Serantes aretoan.
SANTURTZIDrei Affen, Neila,
Diana Lagarto eta Marmol.
bBihar, 22:00etan, La Kelo
gaztetxean.
Santurtzi b Itsas Azoka
Sardinera Eguna, saregileen omenezGaurtik igandera Itsas Azoka egingo dute Santurtziko portuan, eta bihar, larunbatarekin, Sardinera Eguna os-
patuko dute. Santurtziko emakumeen omenezko jai giroko ekitaldia da, eta, aurten, saregileak izango dituzte
gogoan. Itsas txangoak, txalupa erakusketak, bisita gidatuak... denetarik izango da bihar Santurtzin. 12:00etan
saregileei omenaldia egin ondotik, kalejiran joango dira Sardinera parketik porturaino. SANTURTZIKO UDALA
14 BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko irailaren 28aAgenda
SANTURTZIBilbotarrak:
habanerak eta herri kantak.
b Igandean, 18:30ean, portuan.
SOPELASiwomat eta BWSR.
bGaur, 21:00etan, Plaza Beltzan.
SOPELAThe Riff Truckers
eta Tiparrakers.
bBihar, 21:00etan, Plaza Beltzan.
UGAO Josu Bergara eta Akorde
Txikiak.
b Igandean, 20:00etan, Jane
jauregian.
ZALDIBARHaur minbiziaren
kontrako jaialdia: Guardia Vieja,
Etabar, Sonora Kilombo eta Sugoi.
bBihar, 19:00etan, pilotalekuan.
ZALLAWillson & Willsonetis,
Gora Herria eta DJ Markelin.
bBihar, 23:00etan, plazan.
ZORNOTZABizkaiko Abesbatzak:
Ken Zazpi Ahotsez.bBihar, 20:00etan, Zelaieta
frontoian.
ANTZERKIA
BARAKALDOGran Cabaret
Pachon.
bGaur eta bihar, 21:00etan,
Arimaktoren.
BASAURITeatro Che y Moche:
El funeral.bGaur, 20:30ean, Social antzokian.
BASAURILurrak Antzerkia: Lurrak.b Igandean, 19:30ean, Ixatxak
parkean.
BILBOFocus eta Yllana: Ben-Hur.bGaur, 19:30ean, bihar, 18:00etan
eta 21:00etan, eta igandean,
19:00etan, Arriaga antzokian.
BILBOLander Otaola: Yo soy Pichichi.bGaur eta bihar, 20:00etan,
eta igandean, 19:00etan,
Pabilioi 6 aretoan.
BILBOEnriqueta Vega eta
Rafa Aceves: Diva Di Palo.bGaur, 19:30ean, Castañoseko
udaltegian.
BILBOCristina Medina eta
Santiago Molero: Ay, Carmela.bGaur, 20:00etan, Campos
Eliseos antzokian.
BILBOPantzart: Amilani.bBihar, 17:30ean, Biran.
BILBOCarolina Calema eta
Ana Noguera: Los Nadies.bBihar, 20:00etan, eta igandean,
19:00etan, Garabia aretoan.
BILBOAtx Teatroa: Tomiris.bAsteazkenean, 19:30ean,
Begoñako udaltegian.
BILBOArimaktore: Ifigenia Glanz.bOstegunean, 19:30ean,
Errekaldeko udaltegian.
ELORRIOArrapaladan: Etena.bGaur, 20:30ean, Arriola
antzokian.
ERMUATxalo: Juntos.bGaur, 22:15ean, Ermua
antzokian.
GALDAKAOYllana: The Primitals.bGaur, 21:00etan, Torrezabal
kultur etxean.
GALDAKAO 7 Bubles: Burbuja.bBihar, 18:00etan, Torrezabal
kultur etxean.
SESTAO Ion Martinez Txiki-ren bakarrizketa.
bGaur, 20:00etan, Musika
Eskolan.
SOPELAPirritx, Porrotx eta
Marimotots: Borobilean.bGaur, 18:00etan, Urko
kiroldegian.
ZALLATxalo: Juntos.bBihar, 20:00etan, Zine-antzokian.
DANTZA
BASAURIExcentrica Produccio-
nes: La maldición de los hombresMarlboro.bBihar, 20:30ean, Social antzokian.
BERRIZ Iremiñe taldea.
bBihar eta igandean, 13:00etan,
Mikel deunaren baselizan.
BILBOOopart: Éterperformancea.bGaur eta bihar, 18:00etan,
19:00etan eta 20:00etan,
Fundicion aretoan.
BILBOBizkai Elkartea:
Bilbo Dantzanerromeria.bBihar, 18:00etan, Areatzan.
BILBO Jerome Bel: Jérôme Bel.bOstegunean, 20:00etan, Azkuna
zentroan.
GETXOGetxo Dantzan.
bBihar, 10:00etatik aurrera, egun
osoan, Erromoko Santa Eugenia
plazan.
IURRETADantzari dantza
eta nesken sokadantza.
bBihar, 19:00etan, plazan.
LAUKIZZapatariñe: Su ganeandantzan.bGaur, 21:00etan, plazan.
Bilbo b Musik / Fem proiektua
Emakumea, musikaren industrianAsmatu kolektiboak bigarren urtez plazaratuko du Musik / Fem proiektua, Bilbon. Emakumeek musikaren in-
dustrian jasaten duten bazterkeria ikusgarri egin eta sozializatzeko, Almudena Palaciosek, Cris Lizarragak, Ju-
ne Calvok eta Lluis Torrentsek mahai inguru bat egingo dute datorren asteazkenean Kafe Antzokian. Eta, oste-
gunean, Agoraphobia taldearen —argazkian— eskola magistrala goizean, eta kontzertua iluntzean. AGORAPHOBIA
SANTURTZIMendi Alde:
Santurtziko aurreskua.
bBihar, 19:30ean, portuan.
BERTSOLARITZA
BERMEOMikel Goiriena, Ainhoa
Gorostiaga eta Ibon Larrazabal.
bBihar, 13:00etan, San Migel
auzoan.
BERRIZ Iruri Altzerreka, Miren
Amuriza eta Oihana Bartra.
b Igandean, 13:30ean,
Mikel deunaren baselizan.
IGORRE Jakinduriek mundue erreko dau#bertsozientzia: Miren Artetxe eta Jon Maia.
bBihar, 19:30ean, Lasarte aretoan.
KORTEZUBILiligiroa. Bertso
afaria: Julen Erezuma, Asier
Galarza, Xabat Galletebeitia
eta Beñat Ugartetxea.
bBihar, 21:00etan.
LOIUAmets Arzallus, Arkaitz
Estiballes, Etxahun Lekue eta
Fredi Paia.
bGaur, 20:30ean, Laurotan.
MUNGIAAitor Esteban, Jone
Larrinaga eta Asier Legarreta.
bBihar, 13:30ean, Zumetzaga
auzoan.
MUNGIAAthletic-Reala bertso
derbia: Unai Agirre, Amets Arza-
llus, Maddalen Arzallus, Oihana
Bartra, Igor Elortza eta Etxahun Le-
kue.
bOstegunean, 20:00etan, Olalde
aretoan.
MUXIKAErretiratuen bazkaria:
Ireneo Ajuria eta Moises Enbeita.
bAstearte eguerdian, Ariatza
auzoan.
HITZALDIAK
BILBOEureka Kafe Zientifikoa:
VIH.bAsteazkenean, 19:00etan,
Hika Ateneoan.
BILBOGurutze Beitia: Literatura:denetarik irakurri behar da?.bAsteazkenean, 19:00etan,
Bizkaiko Foru Liburutegian.
BILBOAlmudena Palacios, Cris
Lizarraga, June Calvo eta Lluis
Torrents: Emakumea musikarenindustrian.bAsteazkenean, 19:00etan,
Kafe Antzokian.
GERNIKA-LUMOLuis M. Zaldua,
Roslyn M. Frank, Iosu Etxezarraga
eta Alvaro Aragon: Biribilak mendietan. Seles. Kortak. Saroiaksymposiuma.
bGaur, 10:30etik 18:30era,
Euskal Herria museoan.
GETXO Izaskun Bilbao eta
Juanjo Alvarez: Eskubide sozialen Europako oinarriabazkari solasaldia.
bGaur, 14:00etan, Ugartena
jatetxean.
IKUS-ENTZUNEZKOAK
BILBOEntre les murs, zinema jatorrizko bertsioan euskarazko
azpi idatziekin.
bAsteartean, 19:00etan,
Bilbo Arten.
SANTURTZISanturzine film
laburren jaialdiaren irekiera.
bGaur, 22:00etan, Serantes kultur
aretoan.
BESTELAKOAK
BILBOBisita Gidatua.
b Igandean, 11:30ean, Haceria
Zawp espazioan.
BILBOVis a vis:
Sahatsa Jauregi & Julia Panades.
bOstegunean, 18:30ean,
Casilda Iturrizar parkeko pergolan.
LAUKIZEleder magoa.
bBihar, 16:30ean, plazan.
15BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko irailaren 28a Agenda
sBIZKAIA MAITE
Aitziber Laskibar Lizarribar Bilbo
Horma sendoak eta
itxura karratua.
Handia eta itxia.
Pisutsua da bistara
egun Abusu ikas-
tolako eraikin zaharra. Harrizko
pareta gogorrek pentsarazi leza-
kete beste garai batean komentua
izan zela, edo ospitalea izango
zela bestela, edo, agian, espetxea.
Historia luzea dute egun haurren
zalaparta gordetzen duten hor-
mek. Baina ez lehen kolpean di-
rudiena.
Ibaizabalen ertzean, okindegi
gisa sortu zuten eraikin sendo
hori. Errota bat ondoan zuela,
Bizkaiko hiriburua hornitzeko
proiektu erraldoi baterako eraiki
zuten, 1793an, Bilboko Udalaren
aginduz. Garai oparoak izan zi-
tuen. Gorabeheratsuak ere bai,
eta oihal fabrika ere izan zen. Lis-
kar eta borroken lekuko eta on-
dorio ere izan da: karlistek erre
egin zuten lehen karlistadan, bai-
ta bigarrenean ere. Eraso haieta-
tik eta multzo hartatik zutik man-
tendu den eraikin bakarra da
egun ikastola hartzen duena.
Bizkaiko eta Euskal Herri osoko
lehen eraikin industrial esangu-
ratsutzat dute adituek Ponton
esaten zitzaion eraikina. Bizkaiko
abangoardia neoklasizistakoa,
monumentu izendatua du Eusko
Jaurlaritzak 2001. urtetik; kultur
ondare.
Hiriaren ogi premia asetzekoBilborentzat irin eta ogi hornidu-
ra ziurtatzeko ekinaldi gisa sortu
zen proiektua 1793an. Handitzen
ari zen hiribildua, eta 10.000 biz-
tanletik gora zituen ordurako.
Elikagai premia handitzen ari
zen, eta irin eta ogi eskaria ere bai.
Batez ere Cadagua arrotik jaso-
tzen zituen Bilbok elikaduraren
oinarri ziren irina eta ogia. Baina
hornitzaileak iruzurrean aritzen
ziren sarri; salmentetan pisua eta
prezioak manipulatzen zituzten,
eta maiz sortzen ziren horren ha-
rira gatazkak. Egoera horretan,
okindegi handi bat sortzeko pre-
mia plazaratu zuen udalak. Hi-
riak zuen ogi hornikuntzaren
arazoa mahai gainean jarri zion
orduko korrejidoreari, eta hark
Alexo Miranda arkitektoari eska-
tu zion Boluetako eremuan labe
bat eta okindegi bat eraikitzeko
planoak egin zitzala.
Handia izan zen apustua.
700.000 errealeko aurrekontua
izan zuen hiru zati zituen proiek-
tuak: batetik, gune horretan au-
rrez zegoen errota zaharra berritu
behar zuten, eta, bestetik, labe
handiak eraiki behar ziren. Ho-
rrez gainera, hiriko okinen horni-
tzaile izango zen udal bil-
tegirako, 10.000 gari fa-
nega erosteko ere agindu
zuen udalak. Zenbaitek
handikeriatzat hartu zu-
ten horrenbesteko diru-
tza eskatzen zuen egitasmoa, eta
ordainketak nola egin erabaki-
tzeko ere desadostasunak izan zi-
ren nagusi: dirua lortzeko, korre-
jidoreak Areatzako orube batzuk
saltzea proposatu zuen; udal or-
dezkariek, ogiaren gaineko zerga
berri bat ezartzea. Gaztelako
Kontseiluak, ordea, atzera bota
zituen bi proposamenak: lehe-
nengoa, Zazpikaleetan leku hu-
tsak bazirelako, eta bigarrena, ez
zegoelako ados oinarrizko lehen-
gaiak hainbeste garestitzearekin.
Azkenik, hainbat urtetarako zor-
petu zen udala.
1523rako bazen errotaLau eraikinek osatu zuten egitas-
moa: errotak, okindegiak, alete-
giak eta egurtegiak. Hala ere, le-
hen alea aurrez jarria zuen
proiektu erraldoi horrek:
1523rako okindegiaren historia
ezarriko zuen Ponton errota ber-
tan zen; Ibaizabalen azken mean-
dro handian, San Kristobal irla
zena baino pixka bat gorago. Ja-
betza eta ustiapena ordaintzeko
moduak direla eta, hainbat liska-
rren gune izan zen hasieratik. Lis-
karrik handienak, ordea, gerora
etorriko ziren.
Bi aldiz erre zuten, esaterako.
1835eko martxoan, lehen gerra
karlista, 4.000 soldadu karlistak
Santutxu eta Morro okupatu zi-
tuzten. Udal agintariek 31 lagun
jarri zituzten Ponton zaintzeko.
Karlisten erasopean, suak hartu
zituen okindegia eta errota.
Ia hamar urte egon zen utzia,
eta, 1844an, bilbotar liberal batek
oihal lantegi bat jarri zuen han:
Lenceria de Miraflores. 1860ko
hamarkada amaieran, oihalak
egiten jarraitu zuten okindegi za-
harrean, baina aleen ehotzea ere
egiten zen Ponton errotan. 1874ko
urrian, soldadu karlistak okinde-
giko administratzailearengana
joan ziren. Lantegiko eta biltegiko
giltzak kendu, errotaria bahitu,
lantegiak sugarretan utzi, eta
Abusura egin zuten soldaduek.
Arratiako tranbiaGerora, errota berritu, eta kalitate
goreneko ogia egiteko egokitu zu-
ten okindegia, baina, hortik au-
rrera, gain behera joan zen lante-
gia, ixteraino. Garraio lanak egi-
ten zituen Arratiako tranbia ere
itxi zutenean, betiko desagertu zi-
ren hango industria zantzu guz-
tiak. Tranbiarentzako eraikitako
zubia oinezkoentzat egokitu zen
orduan; gero, autoentzako ere
izango zen zubia eraiki zuten. Ho-
rrek nabarmen lotu zituen Abusu
eta Bolueta auzoak, eta bestelako
bizia eman zion inguruari.
1987an, zubi berria eraiki eta
errota suntsitu zuten. Eta 1996an,
Bilboko Udalak baimena eman
zion Abusu ikastolari okindegi
eta oihal lantegi izandako eraiki-
na hezkuntza zentro gisa egoki-
tzeko. 2013an, eraikin berri
moderno bat gehitu zion Abusu
ikastolak aurretik zaharberritu-
takoari.
Errota zahar baten ondoan eraiki zuten Abusu ikastolaren eraikina, 1793an, Bilboren ogihornikuntza bermatzeko. Liskarren lekuko ere izan zen: karlistek birritan erre zuten.
Irinaren gainean, ikastola
Ponton deitzen zioten okindegiaren eraikina, trenbidearentzat izan zen zubiaren atzealdean, 1880. urtean egindako argazkian. ORBELA
Batzuek handikeriatzat zutenproiektua; urte askorakozorpetu zen udala, 700.000errealeko kontua ordaintzeko
Abusu ikastolaren eraikina. WIKIPEDIA
BIZKAIKO HITZAOSTIRALA, 2018ko irailaren 28a
Zuzendaria: Aitziber Laskibar Lizarribar. Argitaratzailea: Bizkaiko Hedabideak SM.Lege gordailua: SS-1515-2010 ISSN: 2173-1721
www.bizkaia.hitza.eus [email protected]