[ 1 ]

_â[c @¤ûd

aûKý aòPûe�Kjò RûYòùf K[û iê¦e

aû§ò RûYòùf c[û iê¦e û�

1. aû§òaû RYû[ôùf c[û ù~còZò iê¦e \òùg, Kjòaû RYû[ôùf K[û ùicòZò iê¦e fûùM û iû]ûeYK[ûUòKê KjòRûYòùf Lêaþ iê¦e RYû~ûG û cù^ûbûaKê @ûce aP^ \ßûeû _âKûg Keû~ûG ûG[ô_ûAñ ùKùZûUò @[aû iÚk aòùghùe @ù^K g± @ûùc aýajûe Keê û _êYò g±Kê g± L¬ûL¬ò Keò K[ûaû�ðû Keêö Gjû kùe Kjòaû aû bûa _âKûg Keòaû ijR jêG û a�ðcû^ ù\Lû~ûC-

K. @eêY Kûfò [ aqaý iõ_ì�ð ^êùjñ ]L. MQùe PXÿò [ aqaý iõ_ì�ð ^êùjñ ]M. @û´ ùZûkò[ôfû [ aqaý iõ_ì�ð ^êùjñ ]

K+L+M = @eêY Kûfò MQùe PXÿò @û´ ùZûkò[ôfû û [ aqaý iõ_ì�ð ] Gjû c^e bûaKê _ì�ð eìù__âKûg Keê@Qò û GjûKê aûKý Kêjû~òa û GA aûKýùe �@eêY�, �Kûfò� �MQùe� �PXÿò� �@û´� �ùZûkò[ôfû�- GA _\MêWÿòK aûKýe ùMûUòG ùMûUòG GKK GKûVò cògòQ«ò û ùZYê �@eêY�, �Kûfò� AZýû\ò ùMûUòGùMûUòG _\ û

_âgÜ : Zê LûAQê ? �Zê�, �LûAQê� � \êAUò _\öC�e � jñö �jñ�� ùMûUòG _\öGK aû GKû]ôK _\ còkòZ ùjûA c^e bûaKê iõ_ì�ð eìù_ _âKûg Kùf aûKý jêG û

1.1. ùMûUòG gê¡ aûKýùe;

1.1.1. ù~ûMýZû :

K. aûkKUò CWê@Qò û (aûkK CWÿò _ûùe^û)

L. ùQkò MúZ MûCQò û (ùQkò MúZ MûAaûKê ù~ûMý ^êùjñ û)

M. MQUò _ûYòùe RkòMfû û (_ûYò MQKê Rûkò_ûùe ^ûjó û)

[ 2 ]

ùZYê C\ûjéZ aûKýMêWÿòK ^òcÜKâcùe _XÿòaûKê ùja û

K. aûkKUò ù\øWê@Qò û

L. iaòZû MúZ MûC@Qò û

M. MQUò ò@ûñùe ù_ûWòÿMfû û

aûKýùe aýajûe Keû~ûA[ôaû _\MêWÿòKe _ûeÆeòK i´§Kê ù~ûMýZû Kêjû~ûG û

1.1.2. @ûKûõlû :

K. c\^ ijòZ......... aûKýUò _ì�ð ^êùjñ Gjû @^ý KòQò K[ûKê @ù_lû KeêQò û

L. eaòaûe \ò^ P_kû... aûKý @^ýKòQò _\Kê @ù_lû KeêQò, ùZYê _ì�ð ^êùjñ û

^òcÜKâcùe aûKý \êAUòe _ì�ðZû @Yû~ûA_ûùe û ~[û :

K. c\^ ijòZ Zûu aû_û @ûiòùa û

L. eaòaûe \ò^ P_kû bêaù^gße ~òa û

aûKýùe [ôaû ùMûUòG _\ @^ý _\MêWÿòKe @[ðùaû]KZû _ûAñ @ù_lû Kùf, ZûjûKê @ûKûõlûKêjû~ûG ö

1.1.3. @ûi�ò :

K. ùjûA ùjùf _âû¯ aê¡Zß ùMøZc Z_iò¡ û

L. Cbùd G cògò Qaò I a¦^û @ûuòQ«ò P¦^û û

_â\� aûKý \êAUòùe K�ðû, Kòâdû [ôùf c¤ _âKéZ @[ð aêSû _Wê^ûjó û Cbd aûKýùe _\MêWòÿK ~ûjû _ùe~òG ejòaû @ûagýK ùi_eò ùjûA^ûjó û _\MêWÿòK iRûA ùfLûMùf aûKý\êAUò ùja :

K. ùMøZc Z_iò¡ ùjûA aê¡Zß _âû¯ ùjùf û

L. P¦^û I a¦^û Cbd cògò G Qaò @ûuòQ«ò û

aûKýùe [ôaû _\ù~ûR^û aû ùiø¦~ðý ùjCQò @ûi�ò û Gjû \ßûeû Kûjû _ùe ùKCñ_\ ejòùf,Zûjû aûKýe bûaKê ÆÁ bûaùe _âKûg Keòa Zûjû aêSû~ûGö @ûi�òKê c¤ _\aò^ýûi Kêjû~ûG û

[ 3 ]

1.1.4.aûKýûõg :K. jeòjeu K[û gêYò cû@û .....L. N�û aûRòfû, @[P _òfûcûù^ .....

C\ûjéZ aûKý \ßd iµì�ð êj«òö G MêWÿòKê iµì�ð Keòaû _ûAñ @^ý ùKùZûUò _\e @ûagýKZû@Qòö ~[û :

K. jeòjeu K[û gêYò cû@û @û½~ðý ùjùföL. N�û aûRòfû, @[P _òfûcûù^ ùgâYúKê @ûiòùf ^ûj óöcìk aûKý \êAUò ijòZ ùcûUû @le fòLòZ _\MêWÿòK ù~ûWÿû~òaûeê aûKý\ßd iµì�ð ùjùfö_â[ùc \ò@û~ûA[ôaû @õg _ì�ðaûKýe GK @õgö ùZYê Gjû aûKýûõgöaûKýe aêSû_Wê[ôaû ^ò�òðÁ @õgKê aû ^ò�òðÁ ùKùZûUò _\iõjZòKê aûKýûõg Kêjû~ûGö

1.1.5.L�aûKý :K. ù~Cñcûù^ aé[ûùe icd KûU«ò, .....L. KòG _â[c ùja .....K. �ù~Cñcûù^� � K�ðû, �KûU«ò� Kâòdû_\öL. �KòG� K�ðû, �ùja� � Kâòdû_\ö\êAUò aûKýùe K�ðû I Kâòdû [ûA c¤ Gjû cù^ûbûa iµì�ð eìù_ _âKûg Keê^ûjóö ùZYê C\ûjéZaûKýL�Kê L�aûKý Kêjû~òaöicÉ aûKýe icû_òKû Kâòdû~êq @õgUòKê L�aûKý Kêjû~ûGö

_âgÜûakú1. aûKý KûjûKê Kêjû~ûG, C\ûjeY ij \gðû@ö2. iû[ðK aûKýe Kò Kò flY [ûG ?3. aûKýe ù~ûMýZû Kjòùf K�Y aêSûG _âKûg Keö4. @ûi�ò K�Y C\ûjeY ij \gðû@ö5. @ûKûõlû Kjòùf K�Y aêS?6. aûKýûõg KûjûKê Kêjû~òa \éÁû« ù\A aêSû@ö7. L�aûKý KûjûKê Kêjû~ûG?8. aûKý I L�aûKý c¤ùe _û[ðKý \gðû@ö9. aûKý _ûAñ @ûKûõlûe @ûagýKZû Kò_eò @Qò, C\ûjeY ij \gðû@ö

[ 4 ]

1.2. _\ aò ýûi :�Kjòùaûfò _ûùe ù~, _Pû PêwêWÿò aòùK ùi�� bf bûaùe Kjòaû RYû [ôùf, Leû_Kê c¤bf ùaûfò iûaýÉ KeòjêGö �Kjòaû RYû� ùjCQò aûKý MXÿûe ùKøgkö ùZùa gê¡ aûKýMXÿòaûKê ùjùf ùKùZûUò aòhd _âZò ~ZÜgúk ùjaûKê _Wÿòaö GMêWÿòKê aûKýe _\aò^ýûiKêjû~ûGö

1. eûcP¦â eûaYuê a] Keò[ôùföGVûùe �eûcP¦â� K�ðû, �Keò[ôùf� Kâòdû_\öaûKýe @ûe¸ùe �K�ðû I ùghùe �Kâòdû� _\ eùjö

2. @ld ùMûUòG bf MúZ MûAùfö�MûAùf� Kâòdû, �MúZ� Kcð, �MúZ� _ùe �MûAùf� ejòQòöaûKýùe Kâòdû iKcðK ùjûA[ôùf Kcð _\Uò Kâòdû _ìaðeê eùjö

3. _�òZ gòhýcû^uê C_ù\g ù\ùfö�gòhýcû^uê� ùMøY Kcð, �C_ù\g� cêLý KcðöaûKýùe \ßòKcðK Kâòdûe ùMøY Kcð _ùe cêLý Kcð aýajûe Keû~ûGö

4. 1c: ùj bMaû^ ! cùZ elûKeö2d: ùcûùZ gqò \ò@ _âbê !_â[c aûKýùe �bMaû^� Gaõ \ßòZúd aûKýùe �_âbê� � iõùaû]^ _\öaûKýùe iõùaû]^ _\ @ûe¸ùe aû ùghùe eLû~ûGö

5. PZêe ùfûK iaêVò RòZ«òö�PZêe� ùfûKe aòùghZû _âKûg KùeöaûKýùe aòùghY _\ aòùghý _\ _ìaðeê aùiö

6. Rcò\ûeu _ê@ iêùe¦â G c¦òe ùZûkòQ«òö�iêùe¦â� GVûùe K�ðû, Kò«ê ùi Rcò\ûeu _ê@, �Rcò\ûeu� ijòZ i´§òZöaûKýùe i´§ _\ i´§òZ _\ _ìaðeê aùiö

7. iKûùk Kûc @ûe¸ jêGö�iKûùk� @]ôKeY KûeK, aûKýe @ûe¸ùe @QòöaûKýe @ûe¸ùe ùaùkùaùk @]ôKeY KûeK eLû~ûGö

[ 5 ]

8. Gjû ùKak i¸a ùja KVò^ gâc \ßûeûö�KVò^ gâc \ßûeû� C_ùe MêeêZß @ûùeû_òZöMêeêZß @ûùeû_ _ûAñ ù~ ùKøYiò _\ aûKýe ùghùe aiò_ûùeöZêce Kûc ùjCQò, Ne RMòaûö�Zêce Kûc ùjCQò� C_ùe MêeêZß @Qò, GYê Gjû aûKý @ûe¸ùe ejòQòöaûKýùe @ûe¸ùe MêeêZß @ûùeû_Y _ûAñ [ôaû aûKýûõg aiò_ûùeö

9. eùcgu aò^û G Kûc ùjûA _ûeòa ^ûjóöGVûùe �aò^û� @aýd _\ I Gjû eùcgu ijòZ i´§òZöaûKýùe _\û^ßdú @aýd icߧòZ _\e _ùe aýajéZ jêGö

10. aû_û ùRùRue I ùRùRcû@ûue ~ZÜ ^ò@«òöaû_û ùRùRue ~ZÜ ^ò@«ò, ùRùRcûue ~ZÜ ^ò@«òöaûKýùe aòbò^Ü aýqòue i´§ aêSûAaûKê ùjùf _âùZýK i´§ _\ aòbqò~êq jêGö

11. 1c� P¦âùcûj^ KUK Mfû ^ûjóö2d� Kûfò Zùc Nùe ^ [ôfö_â[c aûKýùe �^ûjó� �Mfû� _ùe I \ßòZúd aûKýùe �^� �[ôf� _ìaðeê aiòQòöaûKýùe �^ûjó� aû ^ûjó iõ~êq _\ Kâòdû_\ _ùe aùi I �^� Kâòdûe _ìaðeê aùiö

12. K. eûNa iê\ûcKê ùaZùe _òUòùfö eûNa ùaZùe iê\ûcKê _òUòùföL. aû_û ùMû_ûkKê ajòUòG ù\ùfö aû_û ajòUòG ùMû_ûkKê ù\ùföM. ^ùeg aýaiûdeê ajêZ ùeûRMûe KeêQòö ^ùeg ajêZ ùeûRMûe aýaiûdeê KeêQòöN. còZû gòlKuê Nùe ù\LûKfûö còZû, Nùe gòlKuê ù\LûKfûöaûKýùe KeY, iõ_â\û^, @_û\û^ I @]ôKeY KûeKe _\ Kcðe _ùe aû _ìaðeê aýajéZùjûA_ûùeö

[ 6 ]

_âgÜûakú1. iõùaû]^ _\ aûKýùe ùKCñVò aùi, C\ûjeY ij aêSû@ö2. aûKýùe �^ûjó� I �^� ùKCñVûùe ejòaû CPòZ?3. aûKýùe icû_òKû Kâòâdû ùKCñVûùe aiû~ûG C\ûjeY ij ùfLö4. i´§ _\ aûKýùe ùKCñVò eLû~ûG?5. MêeêZß [ôaû _\ aû aûKýûõg aûKýe ùKCñVûùe eLû~ûG i\éÁû« ùfLö6. aòùghY _\ aûKýùe ùKCñVûùe aiòaû @ûagýK C\ûjeY ij ùfLö7. _\û^ßdú @aýd ùKCñVûùe aýajéZ jêG ?8. i´§_\ ùKùZùaùk aòbqò~êq jêG ?

[ 7 ]

1.3. aûKýe _âKûe ùb\ :aûKý ùjCQò C_~êq @[ðùaû]K _\iõjZòe C_~êq icûjûeö MVòZ aûKýe eì_ _\ iõjZò\éÁòeê ^ò¡ðûeòZ jêGö MV^ Kkû I _âKû~ðý� Cbd \éÁòeê aûKý \êA _âKûeö CbdKê cêLýZüaûKýeì_ Kêjû~ûGö

aûKýeì_

MV^ûcôK eì_ _âKû~ðýûcôK eì_1. iek aûKý 1. aòaéZòiìPK aûKý2. ù~øMòK aûKý 2. @ûù\g / @^êùeû]iìPK aûKý3. RUòk aûKý 3. _âgÜiìPK aûKý4. cògâaûKý 4. aòiàdiìPK aûKý

5. ^ûÉòiìPK aûKý1.3.1. iek aûKý :

1. ùMûa¡ð^ \eò\âcû^ue ùiaûKe«òö2. ^còZûKê Zûu NeùfûK bf_û@û«òö

CfäòLôZ aûKý \êAUòùe �ùiaûKe«ò�, �bf_û@û«ò� icû_òKû Kâòdûö3. _âYa RùY gòÌúö4. @ûc iûjòZý gòlK RùY mû^ú aýqòö

aûKý \êAUòùe �gòÌú� I �mû^ú aýqò� _ùe �@U«ò� iõù~ûM Keû~òaö Gjò aûKý \ßdùe�@U«ò� Djý @QòöùMûUòG cûZâ icû_òKû Kâòdû [ôaû aûKýKê iek aûKý Kêjû~ûGö

1.3.2. ù~øMòK aûKý :1. _aòZâ _j�ôfû, iêhcû @ûiòfû I Cbùd cògò _ûV _Xÿòùfö2. cù^ûR ùgâYúùe aiòfû, cûZâ _Xÿò _ûeòfû ^ûjóö3. cû@û bf Keò gòLûAùf, Kò«ê aaòZû ùeûùhA Keò_ûeòfû ^ûjóö4. gòlK WûKòùf, cû^i Gaõ iêùeg MúZ MûAùfö

C\ûjéZ aûKý PûùeûUòùe �I�, �cûZâ�, �Kò«ê� �Gaõ _âbéZò @aýd _\MêWÿòK \ßûeû aûKýe_â[c @õg I \ßòZúd @õg cògò _ì�ðaûKý ùjûAQòö ùZYê GMêWÿòKê iõù~ûRK @aýd Kêjû~òaöGA ]eYe @aýd_\ ù~øMòK aûKý MV^ùe ijûdZû Keò[û«òö

[ 8 ]

Ø _eÆe ^òbðegúk \êA aû ZùZû$]ôK iek aûKýe icûjûe ù~ûùM MVòZ aûKýKêù~øMòK aûKý Kêjû~ûGö

1.3.3.RUòk aûKý :1. @Rû ù~ùZùaùk Nùe _j�ôùf, ùiùZùaùk Nùe eZ^ ^ [ôfûö2. aû_û ùKùa @ûgû Keò ^ [ôùf ù~, i^ûZ^ ùgâYúùe _â[c ùjaö3. \eKûe icdùe ù~ iûjû~ý Kùe, ZûKê C_~êq a§ê Kêjû~ûGö4. Kûfòe Kûc ~\ò @ûRò KeêP ùZùa, @ûRòe Kûc Gùa Keö1. ùiùZùaùk eZ^ Nùe ^ [ôfû � _â]û^ aûKý

@Rû ù~ùZùaùk Nùe _j�ôùf � @_â]û^ aûKý2. i^ûZ^ ùgâYúùe _â[c ùja � _â]û^ aûKý

aû_û ùKùa @ûgû Keò ^ [ôùf ù~ � @_â]û^ aûKý3. ZûKê C_~êq a§ê Kêjû~ûG � _â]û^ aûKý

\eKûe icdùe ù~ iûjû~ý Ke«ò � @_â]û^ aûKý4. @ûRòe Kûc Gùa Ke � _â]û^ aûKý

Kûfòe Kûc @ûRò KeêP Kò � @_â]û^ aûKý@_â]û^ aûKý ijòZ _â]û^ aûKý cògòùf RUòk aûKý jêGö

Ø \êA aû ZùZû$]ôK _eÆe iûù_l L� aûKýe ic^ßdùe RUòk aûKý MVòZ jêGö1.3.4.cògâaûKý :

1. MúZ, aûRû I ûP Pûfòaû ù~Cñ \gðKcûù^ ù\LôaûKê @ûiò[ôùf � ù~øMòK @iµì�ð aûKýö2. ùRùR ùicû^uê C_~êq ùPøKòùe aiûAùf � iek aûKý3. ùicû^uê ~[ûgqò ùbûR^ c¤ _â\û^ Kùf � iek aûKý

_â[c, \ßòZúd I ZéZúd aûKýKê GKûVò cògûAùf ùja �MúZ, aûRû I ûP Pûfòaû icdùe ù~Cñ \gðKcûù^ ù\LôaûKê @ûiò[ôùf, ùRùR ùicû^uêC_~êq ùPøKòùe aiûAùf I ùicû^uê ~[ûgqò ùbûR^ c¤ _â\û^ Kùfö

Ø ù~ ùKøYiò _âKûe aûKýe ic^ßòZ eì_Kê cògâaûKý Kêjû~ûGöaûKýe _âKû~ðýMZ eì_ :

1.3.5.aòaéZòiìPK aûKý :K. G ahð _âak gúZ ùjûAQòö

[ 9 ]

L. Kaòcû^u c¤ùe iûekû \ûi @û\òKaò @U«òö_â[c aûKýùe gúZ iµKðùe Gaõ \ßòZúd aûKýùe iûekû \ûiu iµKðùe aòaéZò\ò@û~ûAQòö

Ø ò�òðÁ aòhdK aòaéZò aû aqaý _âKûg Keê[ôaû aûKýKê aòaéZòiìPK aûKý Kjû~ûGö1.3.6.@^êùeû] / @ûù\g :

K. @ûmû ! cùZ UòKòG iûjû~ý Ke«êöL. NeUûKê i`û Keò\ò@ö

_â[c aûKýùe @^êùeû] I \ßòZúd aûKýùe @ûù\g bûa _âKûgòZöØ @^êùeû] aû @ûù\g bûa _âKûg Keê[ôaû aûKýKê @^êùeû]/@ûù\g iìPK

aûKý Kêjû~ûGö1.3.7._âgÜiìPK aûKý :

K. Zùc ùKùa @ûiòf ?L. @ûRò ùKùZ ZûeòL ?

aûKý \êAUòùe icd I ZûeòL iµKðùe _âgÜ Keû~ûAQòöØ ùKøYiò _âgÜe iìP^û _â\û^ Keê[ôaû aûKýKê _âgÜiìPK aûKý Kêjû~ûGö

1.3.8.aòiàdiìPK aûKý :K. aû_û GùZ Uuû ù\ùf !L. iZùe Zùc @ûiòQ !

Cbd aûKýùe aòiàd aû @û½~ðý bûa _âKûgòZ ùjûAQòöØ aòiàd bûa _âKûg Keê[ôaû aûKýKê aòiàdiìPK aûKý Kêjû~ûGö

1.3.9.^ûÉòiìPK aûKý :K. eúZû \ßûeû G Kûc ùKùa aò ùja ^ûjóöL. Zce ^òdc cêñ _ûkò _ûeòaò ^ûjóö

Cbd aûKýùe ^ûÉòe iìP^û còkê @QòöØ ^ûÉòe iìP^û _â\û^ Keê[ôaû aûKýKê ^ûÉòiìPK aûKý Kêjû~ûGö

[ 10 ]

_âgÜûakú1. aûKýe ùKùZûUò eì_ @Qò ?2. MV^ eì_ \éÁòeê aûKý ùKùZ _âKûe ?3. @[ð _âKûg aû bûa _âKûg \éÁòeê aûKýKê ùKùZûUò bûMùe aòbq Keû~ûG?4. iek aûKý KûjûKê Kj«ò \éÁû« ijòZ aêSû@ö5. RUòk aûKý K�Y, C\ûjeY ù\A \gðû@ö6. ù~øMòK aûKý Kjòùf K�Y aêS, \êAUò \éÁû« \ò@ö7. Zêc c^eê ùMûUòG cògâ aûKý MXòÿ Gjû Kò_eò cògâaûKý ùjfû _âcûY Keö8. _â]û^ aûKý KûjûKê Kj«ò ?9. @_â]û^ aûKý Kjòùf K�Y aêS ?10. Zk aûKýMêWÿòKê _Xÿò ùKCñUò Kò _âKûe aûKý \gðû@ö

K. Zùc K�Y KûcKê _ûeòa ?L. c\^ \ßûeû MúZ MûAaû i¸a ^êùjñöM. IWÿògûe eûR]û^ú bêaù^gßeöN. ^ò@, GA PòVòUû WûKaûKèùe _KûA \ò@öO. cùZ UuûUòG \ò@ aûaêöP. @ûRò Kò UûY Leû !

1.4. aûKý eì_û«e :Kjòaû icdùe aqû ùMûUòG aqaýKê aòbò^Ü bwúùe _âKûg Ke«òö Gjû `kùe aqûue

Cù�gý _âKûg _ûG, ùgâûZû c¤ ZûKê aêSò _ûe«òö ùMûUòG _âKûee aqaýKê ùaùkùaùk @^ý _âKûùeKeû~ûA[ûGö ùaùkùaùk @Ì K[ûKê ajêk bûaùe I ajê K[ûKê @Ìùe _âKûg Keû~ûGö ~[û�

K. ù~Cñ Êûcú I Èú GVûKê @ûiò[ôùf, ùi \êA RY~ûK ùcû iûwe bûA I Zûu ÈúöL. GVûKê @ûiò[ôaû \µZò, ùcû iûwe bûA I bûCRö

_â[c aûKýe \úNðZû \ßòZúd aûKýùe ^ûjó, Kò«ê aqaý a\kò ^ûjóö_â[c aûKýùe �ù~Cñ Êûcú I Èú GVûKê @ûiò[ôùf�� iÚû^ùe \ßòZúd aûKýùe [ôaû �GVûKê@ûiò[ôaû \µZò�, Gaõ _â[c aûKýe �Zûu Èú�� \ßòZúd aûKýùe �bûCR� ùaûfò ùfLû~òaûeêaûKý iõlò¯ I iê¦e ùjûAQòö

[ 11 ]

Ø ùMûUòG _âKûee aûKýKê @[ð _eòa�ð^ ^ Keò @^ý _âKûee aûKýùe _eòYZ KeòaûKêaûKýe eì_û«e Kêjû~ûGö

1.4.1.aûKýe MV^MZ eì_û«e :(K) 1. jeò bf ^ûPòaûeê iê^ûc @Rð^ KeòQòö � iek aûKý

2. jeò bf ^ûPêQò I G[ô_ûAñ iê^ûc @Rð^ KeêQòö � ù~øMòK aûKý3. ~\ò jeò bf ^ûPòa, ùZùa ùi iê^ûc @Rð^ Keòaö � RUòk aûKý

(L) 1. SWÿ KcòMfû I _òfûcûù^ ^òR ^òR NeKê ù`eòùf � ù~øMòK aûKý2. SWÿ Kcòaûeê _òfûcûù^ ^òR ^òR NeKê ù`eòùf � iek aûKý3. ù~ùjZê SWÿ KcòMfû, ùZYê _òfûcûù^ ^òR ^òR NeKê ù`eòùfö � RUòkaûKý

(M) 1. ù~ùjZê Nùe @gû«ò ù\Lûù\AQò, ùiùjZê cêñ ibûKê ~ûA _ûeòaò ^ûjóö � RUòk aûKý2. Nùe @gû«ò ù\Lû ù\A[ôaûeê cêñ ibûKê ~ûA _ûeòaò ^ûjóö � iek aûKý3. Nùe @gû«ò ù\Lû ù\AQò, ùZYê cêñ ibûKê ~ûA _ûeòaò ^ûjóö � ù~øMòK aûKý

(N) 1. ùRùR @ûiòaû ùjZê @ûùc icùÉ Lêiò ùjaêö � iek aûKý2. ùRùR @ûiòùa I @ûùc icùÉ Lêiò ùjaêö � ù~øMòK aûKý3. ~\ò ùRùR @ûiòùa, ùZùa @ûùc Lêiò ùjaêö � RUòk aûKý

1.4.2.aûKýe @[ðMZ eì_û«e :aòaéZòiìPK aûKý :C}kcYò ùMû_a§ê [ôùf RùY iyû ù\gùiaKöGjû GK aòaéZòiìPK aûKýö GA aûKýKê bò^Ü _âKûùe _âKûg Keû~ûA_ûùeöGjûKê cêLýZü _âgÜiìPK, ^ûÉòiìPK, aòiàdiìPK aûKýùe eì_û«eòZ Keû~ûA_ûùeö~[û�K. C}kcYò ùMû_a§êu bkò iyû ù\gùiaK @ûC Kûjû«ò ? � _âgÜiìPK aûKýL. C}kcYò ùMû_a§êu bkò iyû ù\gùiaK ^ûjû«òö � ^ûÉòiìPK aûKýM. C}kcYò ùMû_a§ê Kò iyû ù\gùiaK iùZ ! � aòiàdiìPK aûKý_âgÜiìPK aûKý :aòRêaûaêuê IWÿògûùe KòG ^ RûùY ?GjûKê ^ûÉòiìPK, aòaéZòiìPK I aòiàdiìPK aûKýùe eì_û«eòZ Keû~ûA_ûùeö ~[û�K. aòRêaûaê IWÿògûùe KûjKê @RYû ^êj«òö � ^ûÉòiìPK aûKý

[ 12 ]

L. aòRêaûaêuê IWÿògûùe icùÉ RûY«òö � aòaéZòiìPK aûKýM. aòRêaûaê _êYò IWÿògûùe Kûjûe @RYû! � aòiàdiìPK aûKý^ûÉò iìPK aûKý :

@mûZ ~êaKKê @ûgâd ù\aû VòKþ ùjfû ^ûjóöGjûKê aòaéZòiìPK, _âgÜiìPK I aòiàdiìPK aûKýùe _eòYZ Keû~ûA_ûùeö ~[û�

K. @mûZ ~êaKKê @ûgâd ù\aû bêfþö � aòaéZòiìPK aûKýL. @mûZ ~êaKKê K�Y @ûgâd \ò@û~ûG ? � _âgÜiìPK aûKýM. @mûZ ~êaKKê _êYò @ûgâd ! � aòiàdiìPK aûKýaòiàdiìPK aûKý :4. fuûùe _êYò jeò g± !

GjûKê aòaéZòiìPK, _âgÜiìPK I ^ûÉòiìPK aûKýùe eì_û«eòZ Keû~ûA_ûùeö ~[û�K. fuûùe jeò g± ùLûRòaû aé[ûö � aòaéZòiìPK aûKýL. fuûùe jeò g± gêYû~ûG Kò ? � _âgÜiìPK aûKýM. fuûùe jeò g± còkòaû i¸a ^êùjñ ö � ^ûÉòiìPK aûKý

1.4.3.aûPýMZ eì_û«eúKeY :Kjòaû bwúùe aûPý _eòa�ð^ ùjùf aûKý _eòa�òðZ jêGö ~[û�SeKû ùLûfö Gjûe aûPý _eòa�ð^ KeûMùf aûKýUò ùja� SeKû ùLûfû ùjCöù~ ùKøYiò aûKýKê @^ý aûPýùe eì_û«eòZ Keû~ûA_ûùeö ~[û�K. K�éð aûPý : aòRd KfòKZû ~òaö

Kcð aûPý : aòRde KfòKZû ~òaû ùjaöL. Kcð aûPý : eû]ûgýûcu \ßûeû bûhY bf jêGö

K�ðé aûPý : eû]ûgýûc bf bûhY ù\A _ûe«òöM. bûa aûPý : Z^êRûe ^ûP ùjCö

K�ðé aûPý : Z^êRû ^ûPêöN. K�ðé aûPý : cû@û eû§êQ«òö

bûa aûPý : cû@ûue e§û PûfòQòö

[ 13 ]

1.5. aûKý iõùl_Y :ùKjò ùKjò @]ôK K[ûKê @Ìùe _âKûg Ke«ò, ùKjò ùKjò c¤ @Ì K[ûKê @]ôK bûaùe _âKûgKe«òö \úNð aûKý @ù_lû ùQûU aûKý KjòaûKê I gêYòaûKê bf fûùMö ùZYê \úNð aûKýKê c¤iõùl_ùe _âKûg Keû~ûA_ûùeö G _âKûee _eòa�ð^Kê aûKý iõùl_Y Kêjû~ûGö aûKýiõùl_Y ùlZâùe i§ò, icûi, Ké\«, Z¡òZ, C_iMð I icû[ðùaû]K g± aòùgh bûaùeijûdZû Keò[û@û«òö GVûùe ùKùZûUò C\ûjeY \ò@û~ûA_ûùeöi§ò \ßûeû :1. @Zò @ûagýK Rò^òhe \e @]ôK aXêQòö

@ZýûagýK (@Zò+@ûagýK) Rò^òhe \eaé¡ò ùjCQòö2. @Zò @]ôK aqaý ÆéjYúd ^êùjñö

@Zý]ôK (@Zò+@]ôK) aqaý ÆéjYúd ^êùjñöicûi \ßûeû :1. Êûcú I Èú \êARY~ûK @ûRò @ûiòùaö

\µZò @ûRò @ûiòùaö2. ae I K^ýû \êARY~ûK ùa\òùe aiòQ«òö

aeK^ýû (Cbd) ùa\òùe aiòQ«òöKé\« \ßûeû :1. RûYòaûKê Azû Keê[ôaû QûZâ aò\ýûfûb Keòaö

Ròmûiê QûZâ aò\ßû^þ ùjaö2. ~ûjû Keòaû CPòZþ Zûjû Keö

K�ðaý KeöZ¡òZ \ßûeû :1. _û^ ùa_ûe Keê[ôaû ùfûKUò @^ý MâûcKê Mfûö

_û^eû Mâûcû«e Mfûö2. Mòeò_[ bûaùe LûAae iaêVûeê f´ûö

LûAae \úNððZc Mòeò_[öC_iMð \ßûeû :1. _a^e aò_eúZ \òMùe iûAùKfþ PkûAaû KÁKeö

_a^e _âZòKìkùe iûAùKfþ Pûk^û KÁKeö

[ 14 ]

2. iûjòZý aòhdùe Zûue aòùgh bûaùe mû^ @Qòöùi iûjòZý aòùghm @U«òö

icû[ðùaû]K g± \ßûeû :1. aò¾ê C_ûiKcûù^ ùLûk KeZûk aRûA ^ûc R_ Keê@Q«òö

ùa÷¾acûù^ Kú�ð^ Keê@Q«òö2. ù~Cñ _òfûcûù^ ùagò Rò\þ Ke«ò, ùicû^uê aû_û @ûù\ø _i¦ Ke«ò ^ûjóö

Rò\þùLûe _òfûcû^uê aû_û ^û_i¦ Ke«òöCqò _eòa�ð^ \ßûeû :1. gòlK Kjòùf, �cêñ @ûRò AõeûRú _XÿûAaòö� - _âZýl Cqòö

gòlK AõeûRú _XÿûAùa ùaûfò Kjòùfö - _ùeûl Cqòö2. jeò ~ûZâû ù\ùL ^ûjó ùaûfò Kjòfûö - _ùeûl Cqòö

jeò Kjòfû, �cñê ~ûZâû ù\ùL ^ûjóö� - _âZýl Cqòö

_âgÜûakú1. aûKý Kjòùf K�Y aêS ùfLö2. _âùZýKeê ùMûUòG ùfLûGñ aûKý ùfLö

K. iek aûKý L. ù~øMòK aûKýM. RUòk aûKý M. cògâ aûKý

3. aûKýûõg K�Y \gðû@ö4. MV^ Kkû \éÁòeê aûKý ùKùZ _âKûe I K�Y K�Y ?5. @[ð \éÁòeê aûKý ùKùZ _âKûee I K�Y K�Y ?6. _âùZýKeê \êAUò ùfLûGñ \éÁû« \ò@ö

K. aòaéZòiìPK aûKý L. ^ûÉòiìPK aûKýM. aòiàdiìPK aûKý N. _âgÜiìPK aûKý

7. _â\� aûKýMêWÿòK _Xÿ I ùKCñUò Kò _âKûe aûKý \gðû@öK. \ûc, iê\ûc, ùMûaò¦ � GKûVò ùLk«ò, GKûVò _Xÿ«ò I GKûVò ej«òöL. Iü Kò gúZ !M. Zêùc Ifê ùaûfò K�Y icùÉ Ifê ?

[ 15 ]

N. @û´ Kßò�ûfþ ùKùZ ?O. aòRdû bf MûA_ûùe, cûZâ bf Kjò_ûùe ^ûjóöP. _âûYKé¾ _eòRû RùY aòLýûZ ùa÷mû^òK [ôùföQ. Zc _òfûUû ùKùWÿ \êÁ !R. P_kû Kjòfû, �cêñ @ûRò bêaù^gße ~òaò�öT. @ûmû, cùZ \gUuû iûjû~ý Ke«êö

8. _â\� aûKýMêWÿòK ^òù�ðg @^ê~ûdú _eòa�ð^ KeöK. Zêùc Nùe ejòùf _ûV _Xÿò_ûe ^ûjóö (ù~øMòK aûKý)L. KûV aýaiûd Keê[ôaû ùfûKUò @^ý ù\gKê _kûAfûö (iõùl_ùe ùfL)M. ù~Cñcû^u aû_û cû@û ûjû«ò, ùicû^ue aûe´ûe aû_ûcû@ûu K[û cù^ _ùWÿö (iekaûKý)N. @ûRò Leû Lêaþ UûYö (aòiàdiìPK aûKý)O. Zc K[û eaòKê RYûö (^ûÉòiìPK)P. iì~ðý CAñùf _\à`êùUö (ù~øMòK aûKý)Q. eùcg ~òaû _ùe iõMâûc _ùkAaö (ù~øMòK aûKý)R. ^û^ú @ûiòaûeê Neiûeû icùÉ Lêiòö (RUòk aûKý)S. Mû§úu K[û ù\gùe KûjûKê @RYû ? (aòaéZòiìPK)T. aUaûaêu \ßûeû Uuû @û\ûd ùjC[ôfûö (aûPý _eòa�ð^ Ke)U. iàòZû Kjòfû, � �cêñ ^ò½d _eúlûùe _â[c ùjaòö� (Cqò _eòa�ð^ Ke)V. _ûV _âZò iaêùaùk C}Y×û eLôaû bfö (iõlò¯ Ke)W. Zùc bf _Xÿòùf bf `k _ûAaö (ù~øMòK aûKý)Xÿ. _eòaûeùe @gû«ò ùjZê ùcûj^ KUK Mfû ^ûjóö (RUòk aûKý)

vvv

[ 16 ]

\ßòZúd @¤ûd�YZß� aò]ô, �hZß� aò]ô I iû]ûeY @gê¡ò

2.1. �YZß� aò]ô :1. c\^, \û^, \ò^, \ú^, cê^, _âiì^, ù`^, ù\÷^ýö2. EY, ZéY, ciéY, Rú�ð, aò\ú�ð, C�ú�ð, Ké¾, bûhY, @ù^ßhY, jòùZ÷hYûö3. _âûY, \ûeêY, cûMðY, \_ðY, eêKàòYú, _âdûY, câòdcûY, eûaY, @_eûjÙ ö

C_e fòLôZ Zòù^ûUò ]ûWÿòe g±MêWÿòKê flý Keû~ûCö _â[c ]ûWÿòe g±MêWÿòKe ùghùe �^�\ßòZúd I ZéZúd ]ûWÿòe g±MêWÿòKe ùghùe �Y�e aýajûe ùjûAQòö G_eò KûjóKò ùjûAQò ? Gùa@ûùc Mbúe bûaùe _â[c ]ûWÿòe g±MêWÿòKê ù\Lòaûög±eì_ a�ðeì_ �^�e @aiÚû^c\^ (cþ @ \þ @ ^þ @) �@� Kûe _ùe �^�\û^ (\þ @û ^þ @) �@û� Kûe _ùe �^�\ò (\þ A ^þ @) �A� Kûe _ùe �^�\ú^ (\þ B ^þ @) �B� Kûe _ùe �^�cê (cþ C ^þ @) �C� Kûe _ùe �^�_âiì^ (_þ eþ @ iþ D ^þ @) �D� Kûe _ùe �^�ù`^ (`þ G ^þ @) �G� Kûe _ùe �^�ù\÷^ý (\þ H ^þ dþ @) �H� Kûe _ùe �^� ejòQòö

_â[c ]ûWÿòùe \ò@û~ûA[ôaû g±MêWÿòKê flýKùf RYû~òa ù~ �@�Kûe, �@û�Kûe, �A�Kûe,�B�Kûe, �C�Kûe, �D� Kûe, �G�Kûe, �H�Kûe Êe _ùe �^þ� @Qòö bûhûùe g±MêWÿòK@aòKk Gjò_eò Pkê@Qòö Gjò g±MêWÿòKùe �^þ� iÚûùe �Y� ùjûA_ûeòa ^ûjóö

\ßòZúd ]ûWÿòùe \ò@û~ûA[ôaû g±MêWÿòKê ù\Lôùf RYû~òa ù~�g±eì_ a�ðeì_ �Y�e @aiÚû^EY (E ^þ @) �E� _ùe �Y�ZéY (Zþ E ^þ @) �E� _ùe �Y�ciéY (cþ @ iþ E ^þ @) �E� _ùe �Y�Rú�ð (Rþ B eþ þ @) �e� _ùe �Y�aò\ú�ð (aþ A \ B eþ ^ @) �e� _ùe �Y�

[ 17 ]

C�ú�ð (C Zþ Zþ B eþ ^þ @) �e� _ùe �Y�Ké¾ (Kþ E hþ ^þ @) �h� _ùe �Y�bûhY (bþ @û hþ @ þ @) �h� _ùe �Y�@ù ßhY (@ þ Iß G hþ @ þ @) �h� _ùe �Y�jòùZ÷hYû (jþ A Zþ H hþ @ ^þ @û) �h� _ùe �Y� ejòQòö

\ßòZúd ]ûWÿòe g±MêWòÿKe aýajûe \éÁòeê @^êba Keû~ûA _ûùe ù~ GK _\ c¤ùe �E��e� �hþ� _ùe �^þ� [ôùf �Y� jêGö

Gùa @ûùc ZéZúd ]ûWÿòe g±MêWÿòKê @^ê¤û^ Keòaûög±eì_ a�ðeì_ �Y�e @aiÚû^_âûY (_þ eþ @û ^þ @) Êea�ð �@û� _ùe �^� @Qòö\ûeêY (\þ @û eþ C ^þ @) Êea�ð �C� _ùe �^� @QòöcûMðY (cþ @û eþ Mþ @ ^þ @) �K� aMð �Mþ� _ùe �^� @Qòö\_ðY (\þ @ eþ _þ @ ^þ @) �_� aMð �_þ� _ùe �^� @QòöeêKòàYú (eþ C Kþ cþ A ^þ B) �_� aMð �cþ� _ùe �^� @Qòö_âdûY (_þ eþ @ dþ @û ^þ @) �_� aMð �_þ� _ùe �^� @QòöcòâdcûY (cþ eþ A dþ @ cþ @û ^þ @) �_� aMð �cþ� _ùe �^� @QòöeûaY (eþ @û aþ @ ^þ @) @«iÚ �Iß� _ùe �^� @Qòö@_eûjÙ (@ _þ @ eþ @û jþ ^þ @) �jþ� _ùe �^� @Qòö

ZéZúd ]ûWÿòùe _ìað òdc [ûA c¤ � þ� e �Yþ� ùjûAQòö _âùZýK g±ùe �E� �eþ� �h� bòZeêùKøYiò ùMûUòG a�ð @Qòö cûZâ VòKþ �Zû� _ùe �Yþ� ^ûjóö ùKCñVûùe Êea�ð (_âûY, \ûeêY),ùKCñVûùe �Kþ� aMð (cûMðY), ùKCñVûùe �_� aMð (\_ðY, eêKàòYú), ùKCñVò �d� (_âdûY, còâdcûY),ùKCñVò @«iÚ �Iß� ùKCñVò �jþ� (@_eûjÙ), aýa]û^ [ôùf c¤ �^þ� e �Yþ� ùjûAQòö

Gjò C\ûjeY MêWÿòKeê RYû ~ûCQò ù~ �E� �eþ� �h� e VòKþ _ùe �^� [ôùf Kò´û Êea�ð, �K� aMð (KþLþMþNþO) �_� aMð (_þ, þ, aþ, bþ, cþ) ~þ, dþ Iß þ , jþ, _ùe �^þ� [ôùf �Y�jêGö G[ô c¤eê GK Kò´û GKû]ôK a�ðe aýa]û^ [ôùf c¤ �^þ� e �Yþ� jêGö

�E�, �e� �h� _ùe @^ý a�ðe aýa]û^ [ôùf �^þ�, �Yþ� jêG ^ûjóö ~[û� eP^û,cûRð^û, a�ð^û, Kú�ð^, ^�ð^, @Rêð^, cìzð^û AZýû\òöeP^û� (eþ@Pþ@^þ@û) �Pþ� aýa]û^ ùjZê @[ðûZ �^� _ìaðeê �P� ejò[ôaûeê �^þ� �Y� ùjfû ^ûjóö(1) @, @û, A, B, C, D, G, H @û\ò Êea�ð _ùe �^� �Y� jêG ^ûjóö

[ 18 ]

(2) �E, e, hþ� _ùe �^þ� [ôùf �Yþ� jêGö(3) �K� aMð (KþLþMþNþOþ) �_� aMð (_þ`þaþbþcþ) �~þ�, �dþ�, @«iÚ �Iß� �jþ� (õ) @^êÊûe aýa]û^[ôùf c¤ �^þ� e �Y� jêGöIWÿò@û bûhûùe �^þ� I �Y� e aýajûe iaêùaùk ^òdc @^êiûùe ùjûA ^ [ûGö ùKùZK iÚkùeGjò ^òdce Cfäx^ ù\Lû~ûGö ^òcÜfòLòZ g±MêWÿòKê flý Keû~ûCö ~[û�

@Yû PûYKý aûYú@YûKûe PûjûYò aúYû@ûY RYûY ùaYúKYû UûY ùaYêKYòKû ^ògûY cYòKûYú _ûYò cYòcûLêY ù`WÿûY cYòhMY^û aY cgûYòMêY^ aûY jAeûYC_e fòLòZ g± MêWÿòKùe �Y� ißûbûaòKþ bûaùe ejò@Qòö_\ c¤ùe �^� iÚû^ùe �Y� ùjaûKê �YZß� aò]ô Kêjû~ûGö E, e, h, _ùe �^� [ôùf

�Y� jêG Gaõ �K� aMð (KLMNO) �_� aMð (_`abc) ~, d, Iß, j aýa]û^[ôùf c¤ �^� e�Y� jêGö

_âgÜûakú1 û �YZß� aò]ô KûjûKê Kêjû~ûGö2 û ^òcÜfòLòZ g±MêWÿòKùe �^� KûjóKò �Yþ� ùjfû^ûjòñ ?

c^, cû^, Mò^û, cú^, cê^ò, _âiì^, eP^û, eR^ú, ei^û, iR^úö3 û ^òcÜfòLòZ g±MêWÿòKùe �^þ� ùKCñ KûeYeê �Yþ� ùjfû \gðû@ö

KeY, KeêY, KhY, Ké¾, iì_ðYLû, eûcûdY, C�eûdY, ZéY, ciéY, Ké_Yö4 û �^� iÚû^ùe �Y� aýajéZ ùjûA[ôôaû _û�Uò g± ùfLö5 û aûKýMêWÿòKùe [ôaû @gê¡ò MêWÿòKê VòKþ Keò ùfLö

(K) \ßû_e ~êMùe bMaû^ aòhÜë, KéhÜ eì_ùe R^à ù^A[ôùfö(L) ZéZúd _û�a @Rêð^ aòhÜë Kkû fûb Keò[ôaûeê Zûuê \ßòZúd KéhÜ Kêjû~ûGö(M) _û�a_ZÜú ù\ø_\úuê KéhÜû Kêjû~ûGö

[ 19 ]

2.2. �hZß� aò]ô1. Zk fòLôZ g±MêWÿòKê flý Keû~ûCö

g±eì_ a�ðeì_ �i�e @aiÚû^_âiû\ � (_þ eþ @ iþ @û \þ @) � �@� _ùe �iþ� @Qòö@aiû\ � (@ aþ @ iþ @û \þ @) � �@� _ùe �iþ� @Qòö@ûÉòK � (@û iþ Zþ A Kþ @) � @û _ùe �iþ� @Qòöbûicû^ � (bþ @û iþ @ cþ @û ^þ @) � @û _ùe �iþ� @Qòö�@� �@û� _ùe �i� [ôùf �i�e _eòa�ð^ jêG ^ûjóö

2. ZkfòLôZ g±MêWÿòKê ù\Lû~ûCö^òhû\ � (^þ A h @û \þ @) � �A� _ùe �hþ� @QòöRòMúhû � (Rþ A Mþ B h @û) � �B� _ùe �hþ� @Qòö_êeêh � (_þ C eþ C hþ @) � �C� _ùe �hþ� @Qòögêgïhû � (gþ C gþ eþ D hþ @û) � �D� _ùe �hþ� @QòöMùahYû � (Mþ @ aþ G hþ @ þ @û) � �G� _ùe �hþ� @QòöjòùZ÷hYû � (jþ A Zþ H hþ @ ^þ @û) � �H� _ùe �hþ� @QòöJh] � (J hþ @ ]þ @) � �J� _ùe �hþ� @Qòö

3. ZkfòLôZ g±MêWÿòKê ù\Lû~ûCö�K� aMð (KþLþMþNþOþ) Gaõ �eþ� Kûe _ea�ðú �iþ� �h� jêGöPòKúhðû � Pþ A Kþ B eþ iþ @û � �eþ� _e �iþ�, �hþ� ùjûAQòöC}hð � C Zþ Kþ @ eþ iþ @ � �eþ� _e �iþ�, �hþ� ùjûAQòö

4. aòiMð i§òRûZ �iþ�, �hþ�, jêGö~[û� @ûaòÃûe � @ûaòü+Kûe � aòiMð (ü) �A� _ùe [ôaûeê �iþ�

ùjûA _ùe �h� ùjûAQòö@^ý C\ûjeY � ^òÀk � ^òü+`k

ò¿û_ � òü+_û_PZê¿\ � PZêü+_\] ê¿ûYò � ] êü+_ûYòajòÃéZ � ajòü+KéZ

[ 20 ]

5. �iûZþ� _âZýd ~êq ùjùf �iþ� �h� ùja ^ûjóö~[û� @MÜòiûZþ, ]ìkòiûZþ

6. ùKùZK iÚkùe �hZß� aò]ô ^òdce aýZòKâc ù\Lû~ûGöC\ûjeY � @^êieY, aòiàeY, aòiMð, aòiìPòKû, aòÉûe, @^êi§û^ö

7. ùKùZK g±ùe ÊûbûaòK bûaùe �hþ� aýajéZ ùjûA[ûGö~[û� @ûhûXÿ ùZûh aòh bûhû ùch Pûh

Chû \ìhY aòhd bìhY ùeûh KhûKkêh _ûhûY aòhûY cjòh ùgh KhUòKéhK _âù\ûh aòùgh cìhòK ùhûWÿg KhY

@ûc bûhûùe @ù^K aòù\gú g± aýajéZ ùjûA[ûGö GMêWÿòKê ùa÷ù\gòK g± Kêjû~ûGö GA]eYe ùKùZûUò g± ùjCQò�

ù^ûUòiþ, aKþiòiþ, _êfòiþ, iûfòiþ, _ûfòiþ, MòfûiþGA g±MêWÿòKê flýKeû~ûCö

^þ-I-Uþ-A-iþ = ù^ûUòiþaþ-@-Kþ-iþ-A-iþ = aKþiòiþ Gjò g± \êAUòùe �A� _ùe �i� [ôaûeê_ìað ^òdc @^ê~ûdú GVûùe �hþ� ùjaûK[ûöKò«ê GMêWÿòK ùa÷ù\gòK g± ùjûA[ôaûeê GVûùe �hþZß� aò]ô fûMê ^ ùjûA �i� ùjûAQò û

8. ù\gR I ùa÷ù\gòK g±ùe [ôaû �iþ� e �hþ� jêG ^ûjóöù^ûUòiþ, aKþiòiþ, _êfòiþ, iûfòiþ, Aiþ_ûZ, Aiûeû, jòiûa, Äêf AZýû\òö

[ 21 ]

_âgÜûakú1ö �hZß� aò]ô KûjûKê Kêjû~ûG?2ö @gê¡ò iõùgû]^ Keö

_êeÃûe, _ìaðûjÜ, gêgïiû, ]ìkòhûZþ, _ûiûY, ùMûÆ\, bûÃe3ö ^òcÜfòLôZ g±MêWÿòKùe �h� KûjóKò @Qò \gðû@ö

^òhû\, aòbúhY, KéhK, MùahYû, Jh]4ö ^òcÜfòLôZ g±MêWÿòKùe �h� _eòaù�ð �i� KûjóKò ùjûAQò ?

_êeÄûe, iõÄûe, ]ìkòiûZþ, @ûcôiûZþ5ö ^òcÜfòLòZ aûKýùe [ôaû bêfþ g±MêWÿòKê aûQò VòKþ Keò ùfLö

(K) iúZûuê eûaY ùPûeûA ù^aû_ùe eûcP¦â aòi^Ü ùjûA AZÉZü @ù^ßhY Kùfö(L) _ZÜú aòej ù~ûMêñ ùi @ahû\ùe Kû¦òaûKê fûMòùfö(M) Kf´iþ @ûùceòKû @ûaòÄûe Keò[ôùfö(N) bfKûc Kùf _êeÃûe còkò[ûGö

[ 22 ]

2.3. iû]ûeY @gê¡ò :Kjòaû I ùfLôaû c¤ùe aýa]û^ ajêZ ùagòö cûZéMbðeê R^à ùjfûcûùZâ Qê@ûUò Kê@ûñ Kùjö

@býûi akùe K[û KjògòùLö aò\ýûe¸ adi ùakKê ùi @ù^K K[û Kjò RûYò[ûGö _ûV_Xÿò ùig±MêWÿòKe gê¡eì_ RûùYö bûhûe K[ôZ I fòLôZ \êAUò eì_ @Qòö _ûV ^ _Xÿò[ôaû aýqòUò ùKak K[ôZeì_UòKê RûùYiò^û; Kò«ê gòlòZ aýqòUò K[ôZ I fòLôZ Cbd eì_Kê RûYò[ûGö C\ûjeY Êeì_ �MùYg�ùMûUòG g±ö G[ôùe [ôaû �g�Uò Zûfaý �g� cì¡ð^ý �h� \«ý �i� c¤eê ùKCñ Uò VòKþ Zûjû _ûVê@û aýqòjó VòKþ C�e ù\A _ûe«òö Kò«ê @gòlòZ aýqò Zû�e VòKþ C�e ù\A _ûeòa ^ûjóö @ûc bûhûùe aýajéZ@ù^K g±e VòKþ eì_ @ûùc RûYê^ûjóö VòKþ eì_ ^ ùfLòùf bûhû @gê¡ ùjaö @ûc IWÿò@û bûhû ZZþic,Zna, ù\gR I ùa÷ù\gòK @û\ò @ù^K g± i¸ûeùe _êÁö g±MêWÿòKe aýajûe ùaùk ùKùZK iû]ûeY@gê¡ò _eòflòZ ùjûA[ûGö Gjò @gê¡ò @ù^K _âKûeeö ~[û: aP^MZ, fòwMZ, aòùghý I aòùghYMZ,�YZß�aò]ôMZ, �hZß�aò]ôMZ, i§òMZ, icûiMZ, Ké\«, Z¡òZ aò]ôMZ I a^û^MZ @gê¡ò ù\Lû~ûGö ùijò@gê¡ g±MêWÿòKe gê¡ eì_ RûYòùf bûhû iei I iê¦e ùjûA[ûGö ^òcÜùe KûeY ij @gê¡ g± I Zûegê¡ eì_ \gðûKfûö2.3.1. aP^MZ @gê¡ò :

@gê¡ gê¡eì_ùMûUòG _òµêWÿòUòG ùMûUòG _òµêWÿò / _òµêWÿòUòG_âùZýK ùfûKcûù^ _âùZýK ùfûK / ùfûKcûù^R^Zûcû^ue R^Zûeiaê QûZâcûù^ iaê QûZâ / QûZâcûù^iaê ajòMêWÿòK iaê ajò / ajòMêWÿòK

2.3.2. fòwMZ @gê¡ò :@gê¡ gê¡eì_iêùKgò ú iêùKgûùa÷gýú ùa÷gýû

[ 23 ]

2.3.3. aòùghý, aòùghYMZ @gê¡ò :@gê¡ gê¡eì_@]ôKýZû @û]ôKýC}hðZû C}hðHKýZû HKýKû_ðYýZû Kû_ðYý / Ké_YZû_ûUaZû _ûUa / _UêZû_ìRýûÆ\ _ìRûÆ\iõlò ùe iõùl_ùeiûa]û^ ijòZ iûa]û^Zû ijòZùiøR^ýZû ùiøR^ý / iêR^Zû

2.3.4. �YZß�aò]ôMZ @gê¡ò :@gê¡ gê¡eì_KéhÜ Ké¾@_eûjÜ @_eûjÙ_ìaðûjÜ _ìaðûjÙlê Ü lê�aòhÜë aò¾ê

2.3.5. �hZß�aò]ôMZ @gê¡ò :@gê¡ gê¡eì_@ûaòÄûe @ûaòÃûe_e¿e _eÆe_êeÃûe _êeÄûe_eòÄûe _eòÃûeaòic aòhcaòh�ð aòh�aòhRð^ aòiRð^iêicû iêhcû

[ 24 ]

2.3.6. i§òMZ @gê¡ò :@gê¡ gê¡eì_CRßk C{ßk (CZþ+Rßk)MùYh MùYg (MY+Bg)Mòeòg Mòeúg (Mòeò+Bg)\òMû´e \òM´e (\òKþ+@´e)\ìeûaÉû / \ìeûaiÚû \êeaiÚû (\êü+@aiÚû)^úRð^ ^òRð^ (^òü+R^)_âZýK _âùZýK (_âZò+GK)_âùZýj _âZýj (_âZò+@j)aûKþù\aú aûMþù\aú (aûKþ+ù\aú)c^bûa cù^ûbûa (c^ü+bûa)eRMêY eùRûMêY (eRü+MêY)i^ýûi i^Üýûi (icþ+^ýûi)iûYàûiòK hûYàûiòK (hUþ+cûiòK)iì~ðý_eûM iìù~ðýû_eûM (iì~ðý+C_eûM)

2.3.7. icûiMZ @gê¡ò :@gê¡ gê¡eì_@j òðgò @j òðg@ùjûeûZâò @ùjûeûZâ\òaûeûZâò \òaûeûZâ^ò¡ð^ú ^ò¡ð^^ù�ðûhú òù�ðûhòe_eû]ú òe_eû]

^úùeûMú ^úùeûM^úùeû\ ^úe\ggúbìhY ggòbìhY

[ 25 ]

2.3.8. Ké\«MZ @gê¡ò :@gê¡ gê¡eì_@]ú^iÚ @]ú^@ êMéj @ êMâjCZýq C�ýqMéjòZ MéjúZiéR^ iRð^

2.3.9. Z¡òZMZ @gê¡ò :@gê¡ gê¡eì_@ûagýKúd @ûagýK@ûeqòc @ûeq / eqòcC{ßkcd C{ßkGKZâòZ GKZâ\ûge[ú \ûge[ô (\ge[+A)ù_øejòZý ù_øùeûjòZýùbøMkòK ùbøùMûkòK

2.3.10. a^û^MZ @gê¡ò :@gê¡ gê¡eì_@¬kú @¬kò@ai�ð @ai^Ü@^êiìdû @^iìdû@ ê\òZ @ ì\òZ@Écû^ @Éûdcû^@_\É @_\iÚbìaù^gße bêaù^gße@bWÿû @aXÿû@cúd @còd

[ 26 ]

@gê¡ gê¡eì_@ êaû\òZ @ ì\òZ@_eûjÜ @_eûjÙ@bê\d @bêý\d@bòkûi @bòkûh@ûeZú @ûeZò@û^êiwòK @û^êhwòK@ûgúh @ûgòh@ûgâúaû\ @ûgúaðû\C_ù~ûMúZû / Cù_ûù~ûMòZû C_ù~ûMòZûCjý DjýCYû DYûC¡ð / C¡ßð D¡ßðEYMâiÚ EYMâÉKûk¦ú Kûkò¦úKéhÜ Ké¾ùMûfKaòjûeú ùMûùfûKaòjûeúMâûjûK MâûjKRM^û[ RM^Üû[Rc ~c~«ê_Zò R«ê_ZòRúaúZ RúaòZùR ùRýÂZâòbìR ZâòbêRZéUò ZîUò / ZîUú\ò ò \ú ò\ìMðû \êMðû

[ 27 ]

@gê¡ gê¡eì_\êaðû \ìaðû (\ìa)\ïZMûcú / \éZMûcú \îZMûcú\ߦ \ߦß]^úK ]^òK]ìcâ_û^ ]ìc_û^òeê_Y òeì_Y

^úy ^úPòe\ ^úe\

_ZòZ_ûaò ú _ZòZ_ûa^ú_âPìe _âPêe_êeÃûe _êeÄûeaûjû^ aûj^aýajûeòK aýûajûeòKaòh�ð aòh�aòic aòhcajêaâòjú / ajêaâòjò ajêaâújòaògßiÚ aògßÉaûjêfýZû ajêkZû / aûjêfýbìf bêfiõKú� iõKú�ðcûMðgúe cûMðgòecêK cìKcìLý cêLýcò Zú cò Zò~ûZûdZ ~ûZûdûZRûmùi^ú ~ûmùi^ú

[ 28 ]

@gê¡ gê¡eì_eaò¦â eaú¦âfRýû f{ûgûeòeúK gûeúeòKgâúKé¾ð gâúKé¾gòldZâú gòldòZâúgúKûe gòKûegòhð gúhðgê\â gì\âgêgîhû gêgïhûgZéNÜ gZâêNÜùgâÂZc ùgâÂiûjûi iûjiiûjû~ðý iûjû~ý

[ 29 ]

_âgÜûakú1. ^òcÜfòLòZ @gê¡ g±MêWÿòKê iõùgû]^ Keò ùfLö

@^êiìdû, _ìRû¿\, @ûgúh, cûMðgúe, Kée, _âZòù~ûMúZû, CYû, ~ûZûdZ, \ìeûaiÚû, gòldZâú ö2. ^òcÜfòLòZ aûKýMêWÿòKùe [ôaû @gê¡ g± MêWÿòKê iõùgû]^ Keö

(K) i´f_êee gúZkhÂú ~ûZâû ù\LòaûKê ajêZ ùfûKcûù^ @ûiò[òùfö(L) cªúu ibûùe @ûaûkaé¡ a^òZûMY ù~ûM ù\A[òùfö(M) cêñ Zêce CRßk baòhýZ Kûc^û KeêQòö(N) iaê Kaòcûù^ _âûKéZòK a�ð^ûùe iò¡jÉö(O) gòldZâú _âùZýK QûZâcû^uê _âgÜ _Pûeòùfö(P) ùKûfKûZû bûeZe aéjZc ^Meúö(Q) _òfûUò iõlò¯ùe C�e ù\fûö(R) @^^ýû iûYàûhòK _eúlûùe ùgâYúùe _â[c ùjfûö(S) iKðie aûNMêWÿòK jêÁ_éÁ ^êj«òö(T) ùi i_eòaûe ijòZ ùbûRò LûA ~ûA[òùfö(U) cìhû MùYhu aûjû^ @ùUö(V) cû^PòZâ _V^ \ßûeû ùbøMkòK mû^ aé¡òjêGö(W) Mòeòg aûaê bìaù^gßeeê \ïZMûcú aiþùe ùKûeû_êU Mùfö(X) eaò¦â ù\øWÿ _âZòù~ûMúZûùe _â[c ùjfûö

[ 30 ]

ZéZúd @¤ûd

eìXÿò I ùfûKaûYú3.1.(K) Sò@Uò Lêaþ iê¦eú, Zû� aûjûNe _ûAñ Zûu NeKê ùKùZ ùfûùK @ûiòùf, ùicûù^ iaòZûKê _i¦

Kùfö aûjûNe iÚòe ùjfû, ùghùe Sò@Uò ijòZ _ê@Uòe aòaûj ùjfûö(L) iaòZû ùMûUûG PûCkùe MXÿû, ZûKê ù\LôaûKê ae Ne ù\Lû @ûiòùf, Sò@Uòe eì_ Zûu c^Kê

_ûAfû, aûjûNe iÚòe ùjfû, ùghùe _ê@Uò ijòZ Sò@Uòe jûZMY×ò _Wÿòfûö Cbd jûZKê \ò� jûZùjùfö

\êAUò @^êùz\Kê flý Keû~ûCö @^êùz\e bûa icû^, cûZâ _âKûg Kkû bò^Ü bò^Üö _â[c\éÁû«Vûeê \ßòZúd \éÁû«Uò @]ôK iê¦e I ùaû]Mcý fûMêQòö _â[c @^êùz\e ùKùZûUò aqaý \ßòZúd@^êùz\ùe ^òcÜ _âKûùe Kêjû~ûAQòö

~[û� (K) Lêaþ iê¦eú � ùMûUòG PûCkùe MXÿû(L) _i¦ Kùf � c^Kê _ûAfû(M) aûjûNe ùjfû � jûZMY×ò _Wÿòfû(N) aûjû ùjùf � jûZKê \ò�jûZ ùjùf

�ùMûUòG PûCkùe MXÿû� @[ð ùjCQò iê¦eú / iê¦eö�ùMûUòG�, �PûCkùe�, �MXÿû� � ùKøYiò g±e @[ð �iê¦eú�, �iê¦e� êùjñö Kò«ê Zòù^ûUò g± GKZâ

cògòMùf Gjûe @[ð ùjCQò �iê¦eú� / �iê¦e�öùKøYiò g± òRÊ @[ð QûWÿò, @^ý g± ijòZ cògò ÊZª @[ð _âKûg Kùf GjûKê �eìXòÿ� Kêjû~ûGö]ûZêeê g± MXÿû jêGö ùMûUòG g±eê c]ý @^ý g± MXÿû ùjûA[ûGö g± Zò^ò _âKûe � eìXÿ, ù~øMòK

I ù~ûMeìXÿöeìXÿ g± :ù~Cñ g± _âKéZò _âZýdMZ @[ð _âKûg ^ Keò bò^Ü @[ð _âKûg Kùe, Zûjû eìXÿ g±ö ~[û� lZ �

ùZ÷â + @ = lZâö �lZâ� g±e _âZýdMZ @[ð � ù~ lZeê ZâûY Kùe ö cûZâ Gjûe iû]ûeY @[ð � RûZòaòùghö ùijò_eò NUþ + @ = NUö NUþ ]ûZêe @[ð � ùPÁû Keòaû ö cûZâ NU g±e @[ð _ûZâö

eìXÿò � aò (eìj�Zò) _âiò¡ò, C_ô�ò, aêý_ô�ò � ajòbìðZ @[ð _âKûge gqòö3.1.1. eìXÿò _âùdûM :

^òcÜfòLôZ _\icÁò aû L�aûKýKê flý Keö(K) @§ûeKê ùUKû _KûAaûö

[ 31 ]

(L) @eYý ùeû\^ö_â[c L�aûKý aû (K) L�aûKýe @[ð êùjñ ùKøYiò @§ûeò@û iÚû^Kê ùUKû ù`û_ûWÿòaûö Gjûe

@[ð ùjCQò ùKøYiò aòhdùe ÆÁ mû^ aû ]ûeYû @Rð^ ^ Keò ùKak @^êcû^Kê bò�òKeò ùKøYiò Kû~ðýKeòaûö bûaMZ iûcý ~ûjû [ûC^û KûjóKò, GVûùe �@§ûeKê�, �ùUKû� I �_KûAaû� g± ùicû^ue@ûbò]û^òK aû aêý_ô�òMZ @[ðKê ZýûMKeò @fMû GK eìXÿ @[ðKê aýq KeêQ«òö

ùijò_eò �@eYýùeû\^� L�aûKýUò �@eYý� I �ùeû\^�e aêý_ô�òMZ @[ðKê ZýûMKeò �aé[û _âdûi�@[ðKê aýq Keê@Qòö

ùZYê ùKøYiò aûKýûõg cìk @[ðKê @ZòKâc Keò GK aògòÁ @[ðùe aýajéZ ùjùf ZûjûKê eìXÿòKêjû~ûGö _âùZýK bûhûùe Gjûe C\ûjeY ù\LôaûKê còùkö eìXÿò _âùdûM \ßûeû @bòaýqò iei, iê¦e jêGö~êM~êMeê GMêWÿòK ÊZª aý¬^û ù^A `êUò CVòQ«òö

IWÿò@û bûhûùe _âPkòZ eìXÿò_âùdûMe Zòù^ûUò ]ûeû _eòflòZ jêGö~[û :

(1) Kâòdûjú^ eìXÿò (_\ iõjZòùe Kâòdû _\ ^ [ûG)(2) Kâòdû~êq eìXÿò (_\ iõjZòùe Kâòdû _\ [ûG)(3) Zêk^ûcôK eìXÿò (_\ iõjZòùe C_cûaûPK g±e aýajûe ù\Lû~ûG)

3.1.2. Kâòdûjú^ eìXÿò :@§e fCWÿò � (@ijûde ijûd)Ø gâaY Kêcûe aé¡ _òZûcûZûue @§e fCWÿò [ôùfö@§aêSûcYû � (@^ýûd aòPûe)Ø G Z @§aêSûcYû eúZò, cYòhKê ù~ùa cYòh QêAñfû, ùKCñaûùU ~òa RûZòö@eYýùeû\^ � (^òÀk _âû[ð^û / aé[û _âû[ð^û)Ø eûaY ^òKUùe iúZûue @ûKêkZû @eYýùeû\^ùe _eòYZ ùjûA[ôfûö@jò^Kêk iµKð � (ùNûe gZîZû)Ø bûA bûA c]ýùe @jò^Kêk iµKð iéÁòùjaû @ûù\ø CPòZ ^êùjñö@fYû K[û � (cìfýjú^ K[û)Ø Zûue ùi @fYû K[û gêYòaûKê ùcûe ùak ^ûjóö@Kf MêWêc � (aê¡ò aYûùjaû)Ø IKòfaûaê còQ Kjê[ôaû iûlúKê _âgÜ _Pûeò Zû�e @Kf MêWêc Keòù\ùfö

[ 32 ]

@Ì aò\ýû bdueú - (@Ì mû^ù~ûMê @_\iÚ ùjaû)Ø @ûgêùZûh iaêVò òRe @ûcôaWÿòcû ù\LûA ùghùe @_\iÚ ùjCQòö K[ûùe _eû @Qò, @Ìaò\ýûbdueúö@ûKûg Kêiêc � (aé[û Ê_Ü)Ø a�ðcû^ _eòiÚòZòùe eûceûRý MXÿòaûe @ûÆ¡ðû ù_ûhY ùKak @ûKûg Kêiêc cûZâö@û_Yû iê^û ùb�ò � (^òR ùfûK @ù~ûMý)Ø @û_Yû iê^û Z ùb�ò, _e ijòZ Kkò Keò fûb K�Y ?C_eòcûf � (^ò�ðòÁ @ûdeê @]ôK / cûMYû còkòaû)Ø C_eòcûf iõMâj Keê[ôaû aýqò ù\ge KkuöC_eVûCeò@û �(MbúeZûe @bûa, iûea�ûe @bûa)Ø iaêùaùk GcòZò C_eVûCeò@û K[û Kj ^ûjó, KòQò NUYû VòKþ bûaùe ^ aêSò C_eVûCeò@ûc«aý ù\aû CPòZ ^êùjñöG Ne cûCiú ùi Ne _òCiú � (G_U ùi_U Qò\â Kjò ù~ iaêVûùe bùfA jêG)Ø Pµû^û^ú K[ûKê ùcûùU aògßûi Ke^ûjó, ùi _eû G Ne cûCiú ùi Ne _òCiúöGKNeKò@û � (iûcûRòK aûi¦)Ø RYKê GKNeKò@û Keò eLôaû cû^aòK @]ôKûee iµì�ð Cfäx^öIkò@ûeê MRû � (R^àeê PZêe aû iò@ûYò@û)Ø ùi Z Ikò@ûeê MRû, ZûKê gòLûAaû K�Y ?KeQWÿû � (\ûdòZß ^ ù^aû)Ø icìj Kû~ðýùe KeQWÿû ù\aû VòKþ ^êùjñöKûVòKe _ûV � (KÁiû]ý)Ø aRûe \e ù~còZò ùjfûYò @Ì ùeûRMûeùe Pkòaû KûVòKe _ûVöKêjû cê�û K_òkû (ajê @aû«e K[û Kjòaûö)Ø @ûRòKûfò gÉû eûR^úZò Keê[ôaû ù^Zûcûù^ ùjCQ«ò Kêjûcê�û K_òkûöK_ûk fòL^ � (bûMý`k)Ø K_ûk fòL^Kê KòG aû a\ùkA ù\A_ûeòa ?Kê¸úe Kû¦Yû � (Qk^û / C_e VûCeò@û ijû^êbìZò)Ø Zêce Kê¸úe Kû¦Yû ùcû C_ùe ùKøYiò _âbûa _KûAa ^ûjóö

[ 33 ]

Kì_ c�ìK � (iõKêPòZ _eòùagùe aXÿò[ôaû)Ø aòRd Z ùMûùU Kì_c�ìKö ZûKê ù\g aòù\g Lae _Pûe ^ûjóöLZM\ûùe _\à � (_âZòKìk _eòiÚòZòùe _âZòbû ÇêeY)Ø ùeXÿûùLûfe K§ _eòaûeùe R^àùjûA[ôùf aò Kaò búc ùjûA[ôùf LZM\ûùe _\à i\égöùMûUG PûCkùe MXÿû � (@Zò iê¦e)Ø _òfûUòe eì_ aûjê^òaûKê KòQò ^ûjóö ùi _eû ùMûUòG PûCkùe MXÿûöùMûVL�ò@û � (@iûcûRòK aýqò / ùMûÂúeê @fMû)Ø ùMûVL�ò@û ùfûK @ù^K @iêaò]ûùe _ùWÿöùMûaeMùYg � (^òùaðû] / cìLð)Ø Gùa aò icûRùe iû]ûeY jòiûa KòZûa RûYò ^ [ôaû @ù^K ùMûaeMùYg @Q«òöNe Xòuò Kê¸úe � (^òR ùfûK gZî)Ø Zûu bûA Zûu _Z^e KûeY, Ne Xòuò Kê¸úe ùjùf ùi KûjûKê ù\ûh ù\ùa?NeaêWÿò _ûYò @û�êG � (@aiÚû @i¸ûk ùjaû / aò_\ C_ùe aò_\)Ø ù\ge KeR GùZ ùjfûYò ù~ NeaêWÿò _ûYò @û�êG, Z[û_ò ù^Zûcû^ue eûRKúd @diKcê^òöùNûhûak\ � (KòQò ^ aêSò cêLiÚ Keòaû)Ø ùNûhûak\ ùjûA fûb K�Y ? _ûV UòùK aêSòaûKê ùPÁû KeöQê�ôcûQò _eúlû / _eL � (Z^Ü Z^Ü Keò ù\Lôaû)Ø iaê K[ûùe GcòZ Qê�ôcûQò _eúlû Kùf Pkòa^òöQKû_^þSû � (Cbd _le iZKð bûa)Ø Rwf c]ýùe MZKûfò ù_ûfòiþ I ùPûeu c]ýùe QKû_^þSû Pûfò[ôfûöR_ûcûkò � (@Zò_âòd)Ø ^ûZòUò @Rû@ûBue R_ûcûkò ùjûAQòöRúa^ cìzðû � (@û_âûY C\ýc)Ø bûeZúd jKò\k @û«RðûZúdÉeùe ù\ge ùMøea elû _ûAñ Rúa^ cìzðû iõMâûc KeêQ«òöùRûK cêjñùe fêY � (Mað bûwòaû / @jõKûe bûwòaû)Ø RMû Mûñ ùfûKuê WeûC[ôfû ùjùf ù_ûfòi @ûiò~òaûeê ùRûK cêjñùe fêY _eò Pê_þ ejòfûö

[ 34 ]

Sûkaêjû ]^ � (KÁ @RòðZ)Ø Sûkaêjû ]^ cYòhKê _âKéZ gû«ò \òGö

SòcòUò ùLkeê cjûbûeZ � (iûcû^ý NUYûeê aòeûUKû� aû bdue _eòiÚòòZòe iìZâ_ûZ)Ø _òfûKkòeê G bdue _eòiÚòZò, SòcòUò ùLkeê cjûbûeZ iéÁò aýZúZ @ûC KòQò ^êùjñöùWwû cê�ùe ùVwû � (icÉu \éÁòùe [ôaû aýqò C_ùe aò_\e cûZâû @]ôK [ûG)Ø G @�kùe ~ûjû NUòa icùÉ ùZûùZ \ûdú Keòùa, KûeY ùWwû cê�ùe ùVwûöùXûf bòZùe cìhû � (gZî Mê¯ùe Nùe fêPò ejòaû)Ø Zê K�Y ùMû_^ eLôQê, ùZû _ê@ _eû ùXûf bòZùe cìhûöùZfò@û cê�ùe ùZf � ([ôfûaûfûKê @]ôK iûj~ý)Ø G icûRùe iaêùaùk ùZfò@û cê�ùe ùZf, Kò«ê Meòae @aiÚû ZkKê ZkKê ~ûCQòöù\jfMû � (@Zò aògßûiú)Ø \dû^ò]ô \ú^a§ê aûaêue ù\jfMû a§êö^B ^ ù\LêYê fwkû � (aò_\ ^ @ûiêYê Qû^ò@û ùjaû)Ø ^B ^ ù\LêYê fwkû ùjùf aò_\Kê iûc^û Keòaû \êüiû]ý ùjaö^ùQûWÿa§û � (GKRò\ò@û)Ø Zûue ^ùQûWÿa§û cù^ûbûa ù~ûMñê _eòaûeUû CRêWÿòMfûö^ûUe ùMûa¡ð^ - (@^[ðe cìk)Ø Mûñ ie_� UûCUe jeò còùgâ iaê^ûUe ùMûa¡ð^ö`ûuû @ûIßûR � (aé[û ]cK)Ø Zêce `ûuû @ûIßûRùe Weò~òaû ùfûK cêñ ^êùjñö`Uû K_ûk � (c¦bûMý)Ø ùcûe Z `Uû K_ûk, ùMûUòG ùjùf _òfû ù~ûMý ùjùf^òöaY aòQê@ûZò � (@Zò\êÁ / cìkeê \êÁ)Ø ùi _òfûUû aYaòQê@ûZò, Zû� iûwùe cògòùf bf_òfû aò ^Á ùjûA~òaöaû@ûKê aZû � (lúY @ûgâd)Ø cjûaûZýû @�kùe cê� Mê¬òaûKê ùfûKcûù^ Zò@ûeò Keò[ôaû SûUòcûUòe NeMêWÿòK aû@ûKê aZû_eòö

[ 35 ]

aû_eûY Xòuò Mòkþ � (aû¤ Keòaû)Ø cñê Z G Kûc Keò_ûeòaò ò ùaûfò aûe´ûe Kjòfò, ùcûùZ aû_eûY Xòuò Mòkþ K[û KjêQ KûjóKò ?aûjûNe ùaùk aûAMYeê@û � (@ûMeê _âÉêZ ^ ùjûA ùgh cêjì�ðùe Kû~ðý @ûe¸ Keòaû)Ø _eúlû ùaùk ajòKòYû, aûjûNeùaùk aûAMY eê@û ijòZ icû^öaûN Nùe còeòM^ûU � (cêeaòu @^ê_iÚòZòùe aògévkû iéÁò Keòaû)Ø Nùe aû_û ^ [ôaûeê cê^û NeKê _KûCQò CVûCQò, G Z aûNNùe còeòM^ûU PûfòQòöaòeûWÿò ùa÷¾a / aK ]ûcòðK � (VK)Ø ]cð _âPûe ^û@ûñùe @ù^K aòeûWÿòùa÷¾a iû]êeì_ùe @ûc icûRùe aêfêQ«òöùaûS C_ùe ^kòZû aòWÿû � (\êüL C_ùe \êüL)Ø Zûue Êûcú \êNðUYûùe _âûY jeûAùf, _ùe _ùe _ê@Uò PûfòMfû, Gùa Zûu @aiÚû ùaûSC_ùe ^kòZû aòWÿû bkòöeû�ú_ê@ @^«û / fwkû KUêeú / Pûeò\CWÿòKUû (@^ûd� / gûi^e aûjûùe)Ø Zûe Ne\ê@ûe, bûAa§ê, cûdûccZû ùaûfò KòQò ^ûjó, ùi eû�ò_ê@ @^«û _eò aêfêQòöjûZ aûeòiò � (~ûjû iûjû~ýùe Kû~ðý jûif jêG)Ø @ûRòKûfò KùfRQûZâcûù^ eûRù^Zûue jûZaûeiò iûRòQ«òöjêuû_òUû � (KòQò ^ aêSò jVûZþ Kûcùe fûMò~òaû)Ø Zûue jêuû_òUû ^úZò Zûu aò`kZûe KûeYö

3.1.3. Kâòâdû~êq eìXÿò :@j«û eLôaû / @Ki eLôaû � (_âZòjòõiû cù^ûbûa ù_ûhY Keòaû)Ø iû]êùfûKu _âZò @j«û eLôùf KòQò `kjêG ^ûjóö@§ûeKê ùUKû_KûAaû / @§ûeNùe aûWÿòaêfûAaû � (@^êcû^ Keòaû)Ø _âKéZ _ûV RûYò @§ûeKê ùUKû _KûAaû bkò C�e ù\aûeê gòlK ]úùe¦â C_ùe eûMòùfö@ûLô eLôaû � (flý eLôaû / ~ZÜù^aû)Ø RûZúd Êû[ðKê @ûLô @ûMùe eLô @ûcKê K�ðaý iµû\^ KeòaûKê ùjaö@ûLôù\aû / \éÁò_KûAaû � (aòh \éÁòùe ù\Lôaû / ùfûb Keòaû)Ø _e\âaý _âZò @ûLôù\aû / \éÁò _KûAaû VòKþ ^êùjñö@ûLô_KûAaû � (ùfûfê_ \éÁò _KûAaû)Ø ùPûe ùi NeUò C_ùe @ûLô _KûAfûYòö

[ 36 ]

@ûLô aêfûAaû � (ùcûUûùcûUò ù\Lôaû)Ø iûjòZý _eúlûKê ~òaû _ìaðeê aýûKeY ajò C_ùe UòKòG @ûLô aêfûAù\a CPòZö@ûLô aêRòaû � (céZêý aeY Keòaû)Ø aû_ @ûLôaêRòaûe cûi \êAUû ùjûA^ò, _ê@cûù^ bòù^Ü ùjûAMùfö@ûLôKò _ûAaû� (_i¦ Keòaû)Ø aû_û @ûYò[ôaû Rò^òh ùMû_ûke @ûLôKò _ûAfû^òö@ûLô _ûAaû � (Kk^û Keòaû / PûfûKþ ùjaû)Ø ^òcðke Z @ûLò _ûAfûYò, GKêUò@û ZûKê KUK ~òaûKê c^ûKeêQ KûjóKò ?@ûLôùe ]ìkò ù\aû � (VKòù\aû)Ø KéZNÜ ùfûK ùKCñ cêjì�ðùe @ûLôùe ]ìkò ù\Aù\a VòKþ ^ûjòñö@ûWÿ @ûLôùe ^ Pûjóaû � (iûcû^ý \éÁò ^ ù\aû / iµKð ^ eLôaû)Ø @]ôKûõg ]^ú ùfûKcûù^ Meòauê @ûWÿ @ûLôùe Pûjû«ò ^ûjóö@û ak\ ùcûùZ aò§þ � (aò_\Kê WûKò @ûYòaû)Ø @^ýù\ge @_eû]úuê @ûc ù\gùe iÚû^ ù\aû cûù^ @û� ak\ ùcûùZ aò§ ijòZ icû^öChê^û]û^ MRûùjaû � (@i¸a i¸a ùjaû)Ø Zûu _ê@Uò aýû]ôcêq ùjfû^ò ù~ RûY Chê^û ]û^ MRû ùjfûöC_ùe _Wÿò Kjòaû / @ûaêWÿò _Wÿòaû � (^ _PûeêYê Kjòaû / @^ýe K[û ^ ieêYê Kjòaû)Ø C_ùe _Wÿò Kjòaû Zûe ùMûUòG c¦ @býûiöK_ûk ùLûfòaû � (bf ùak _Wÿòaû / C^ÜZò ùjaû)Ø eûcaûaêue _ù\û^ÜZò iûwKê, _ê@ PûKòeò _ûAfû, Zûue K_ûk ùLûfòMfû RûYöK_ûk `ûUòaû � (iað^ûg ùjaû)Ø cjûaûZýû_ùe _êYò ceêWÿòùjaûeê ùfûKu K_ûk `ûUòfûöKkûKûV _Wÿò~òaû � (ckò^ _Wÿò~òaû)Ø _eúlûùe K_ò Keò ]eû_Wÿò~òaûeê QûZâUò _â]û^gòlKuê ù\Lô KkûKûV _WÿòMfûöKUû Nû�ùe Pì^ ù\aû � (~ªYû C_ùe ~ªYû ù\aû)Ø jeò@û ù\ûh ^ Keò Reòcû^û ù\fû, _êYò ZûKê aûi¦ Kùf KUû Nû�ùe Pì^ù\aû bkò ùjaöKkûK^û aêfûAaû � (iaðÊ fêUòù^aû / iað^ûg Keòaû)Ø ùPûecûù^ MZ eûZòùe Rcò\ûe Neê icÉ Rò^òh fêUòù^A KkûK^û aêfûA ù\AQ«òö

[ 37 ]

Kûcùe jûZù\aû � (Kû~ðý @ûe¸ Keòaû)Ø aê¡òcû^ ùfûK ùKøYiò Kûcùe jûZù\aû _ìaðeê ùi aòhdùe UòKò^òLô aêSò[û«òöKû^ùe jûZù\aû � (@û½~ðý ùjaû)Ø Zûu WûjûcòQ K[ûMêWÿûK gêYò cêñ Kû^ùe jûZ ù\fòöKûV ùjûA~òaû / RWÿ _ûfUò~òaû � (KûZe ùjaû)Ø _êZâe céZêý R^òZ \êüi´û\ _ûAaû_ùe cû� lYKûk KûV _ûfUò MùföKêjêWÿò_jñeòaû � (aé[û _eògâc / aé[û _âdûi Keòaû)Ø @ûRòKûfòe ù^Zûcû^u K[ûùe aògßûi Keòaû KêjêWÿò _jñeòaû ijòZ icû^öLûfùe _KûAaû � (aò_\ùe _KûAaû)Ø ùi ^òRe Êû[ð iò¡ò _ûAñ ù~ ùKøYiò ùfûKKê Lûfùe _KûAaûKê KêY×òZ ^êj«òöLô@ KûXÿòaû � (K[ûKê Nû�ò ù\ûh ùLûRòaû)Ø Lk ùfûKcûù^ iaêK[ûeê Lô@ KûXÿò[û«òöLûAaû _Zeùe ]ìkòù\aû � (RúaòKû QWÿûA ù^aû)Ø @ûùKâûgcìkK bûaùe PûKòeòeê òf´^ Keòaûcûù^ LûAaû _Zeùe ]ìkò ù\aû aýZúZ @^ýKòQò^êùjñöMêRêeûY ùc�ûAaû � (KÁijò (KÁKeò) ùKøYiòcùZ Pkòaû)Ø MZ cjûaûZýûùe Ne\ßûe, Pûhaûi iaêMfû _ùe cìfcRêeò fûMò aû_û ùKøYiò _âKûùeMêRêeûY ùK�ûCQ«òöMûfùe jûZù\aû � (Pò«òZ ùjaû)Ø _ê@Uò _eúlûùe ù`fþ ùjaûeê aû_û Mûfùe jûZ ù\A aiòQ«òöùMûWÿjûZ ]eòaû � (aò^câ Mêjûeò Keòaû)Ø Sò@Uòe aûjûNe iêeêLêeêùe ZêfûA ù\aûKê Meòa aû_û iaê a§êaû§au ùMûWÿjûZ ]eòùfYòöùMûWÿùUKò aiòaû � (_âÉêZ ùjûA ejòaû)Ø ^¦^Kû^^ aêfò ~òaû_ûAñ _òfûG ùMûWÿùUKò aiòQ«òöPkê Keòù\aû � (iaê ùgh Keòù\aû)Ø ùfûKUòe ]cð @]cð aòPûe ^ûjó, R^iû]ûeYu _ûY×òKê Pkê Keòù\fûYòöPûfòfû gMWÿùe jûZù\aû � (@Zò \êÁûcò Keòaû)Ø eû^ê @_ûe Qê@û \ò�Uû Pûfòfû gMWÿùe jûZù\aû _òfû û

[ 38 ]

PòZû KûUòaû � (VKòaû)Ø @ù^K b� iû]ê @Q«ò, ù~Cñcûù^ Kò ]cð ^ûcùe ùfûKuê PòZû KûUêQ«òö^ûñ Keòaû� (iê^ûc @Rð^ Keòaû)Ø ]cð_\ bkò ù\ge ^ûñ Keòaû _âùZýK QûZâQûZâúue flý ùjaû CPòZö^ûñ eLôaû � (~g eLôaû)Ø aòù\gKê _Xÿòaû_ûAñ Mfûùaùk aû_û Kjòùf, � �Zê @ûc aõge ^ûñ eLôaê, GZòKò ùcûeKûc^ûö�^ûK Qò�ûWÿòaû � (aòeq ùjaû)Ø iaê K[ûùe Zûue ^ûK Qò�ûWÿòaû _âKéZòKê ùKjò _i¦ Ke«ò ^ûjóö^ûK ùUKòaû � (NéYû Keòaû)Ø ùeûMúùiaû Kfûùaùk ^ûKùUKòaû CPòZ ^êùjñö^ûùK\cþ Keòaû � (@[d Keòaû)Ø Reê@û ù\jùe iKði ù\LôaûKê ~òa ùaûfò _òfûUû Kû¦ò Kû¦ò ^ûùK\cþ KfûYòö_òVòùe _Wÿòaû � (iûjû ùjaû)Ø ù~ùZ Kjòùf aò _ûV_Xÿê^ê, ù`fþùjùf ùKjò _òVòùe _Wÿòùa^òö`ie `ûUòaû � (aý[ð ùjaû)Ø ùMûUòG ùaûfò _ê@e Cygòlû _ûAñ aû_û ùKùZ K�Y ù~ûR^û Keò[ôùf, Kò«ê _ê@Uò cûUâòK_eúlûùe ù`fþ ùjaûeê Zûue iaê ù~ûR^û `ie `ûUòfûö`ùUA ùjaû � (ùMûUûG K[ûKê aûe´ûe _Pûeòaû)Ø [ùe Kjòùf gêYò_ûeòfê^ò ù~ GùZ [e `ùUA ùjCQê ?aûU KûUòaû � (^òR iêaò]û ù\Lôaû)Ø Êû[ð_e ùfûKcûù^ KûjûK[û aòPûe ^ Keò ^òùR ^òRe aûU KûUò \ìùeA ~û@û«òöaûUbûwòaû � (Cù_lû Keòaû)Ø aò_\ùe _Wÿò[ôaû ùfûKuê iûjû~ý ^ Keò aûUbûwò Pûfò~òaû VòKþ ^êùjñöaûUcûeYû ùjaû � (cSòùe @^ý\ßûeû @_jéZ ùjûA~òaû)Ø aûZýû icdùe ù\g aòù\geê @ûiò[ôaû \âaýMêWÿòK aûUcûeYû ùjfû ùaûfò ùfûùK KjêQ«òöaòeûWÿò Qòuòaû � (@^êKìk aòMòWÿò~òaû)Ø iùw iùw ~ûA[ôf, @[P ù`eò@ûiòf ù~, K�Y aòeûWÿò Qòuòfû Kò ?

[ 39 ]

aòeûWÿò K_ûkKê gòKûQò�òaû � (Azû @^êiûùe iêaò]û còkòaû)Ø _â\gð^ú ù\Lô~òaûKê ùKjò iûw còkê ^ [ôùf, aòeûWÿò K_ûkKê gòKûQò�òfû _eò iû^cûcê @ûiò_j�ôMùföbûfê ]eûAaû � (ùKøgkùe R¬ûkMâÉ KeûAaû)Ø ^òRe iêaò]û_ûAñ @^ýKûjûKê bûfê]eûA ^òùR Liò~òaû aòùaKú ùfûKe Kû~ðý ^êùjñöbìZ LûAaû � (@^ý jûZùe _Wÿòaû)Ø céZêý_ùe Ké_Y ùfûKe i�ôZ ]^ bìZ Lû@û«òöcjeMeê ~ûA Kû«ûeùe _Wÿòaû � (iûcû^ý aò_\eê ~ûA aWÿ aò_\ùe _Wÿòaû)Ø a^ýû bdùe ^\úKìk QûWÿò @^ýZâ Ne Keò ejòfòù~ ùiVò iaê ahð ceêWÿòö cjeMeê ~ûAKû«ûeùe _Wÿòaû iûe ùjfûöPòZû KûUòaû � (@^ýKê VKòaû)Ø b\â ùag]ûeú @ù^K ùfûK @Q«ò, ù~Cñcûù^ Kò iû]ûeY ùfûKuê ^û^û bûaùe PòZûKûUêQ«òöQûZòKò _[e Keòaû � (ù]÷~ðý ]eòaû)Ø aò_\ùaùk @]úe ùjùf Pkòa ^ûjó, QûZòKò _[e Keò aò_\e cêKûaòfû KeòaûKê _WÿòaöQûA ^ cûWÿòaû � (iaê iµKð Qò^Ü Keòaû)Ø _eòaûeeê @fMû ùjfû_ùe aWÿbûA iû^bûAe QûAcûWê^òöQûZò `êùfA Pûfòaû �Mað ù\LûAaû)Ø Êû]ú^Zû_ùe bûeZaûiú aògß\eaûeùe QûZò `êfûA PûfòaûKê ic[ð ùjùföRòeûeê gòeû KûXÿòaû � (@~[û ù\ûh ù\LûAaû)Ø Lk ùfûKcûù^ Ròeûeê gòeû KûXÿò ^òRe aûjû\êeò ù\Lû«òöSò�òKû cûeò aYò ù_ûhòaû � (\êaðkKê cûeò iakKê iûjû~ý Keòaû)Ø Sò�òKû cûeò aYò ù_ûhòùf @ûi«û [eKê ùbûU _ûAa Z ?VûiKê cûeòaû � (@^êcû^ Keò Kjòaû)Ø Zêce _âKéZ mû^ ^ûjòñ, Zêùc Lûfò VûiKê cûeêQöZùk _KûAaû � (@cû^ý Keòaû)Ø i\þMêeêu aP^Kê ùKøYiò iZþ gòhý ùKùa Zùk _KûG ^ûjóöZòkKê Zûk Keòaû � (ùQûU K[ûKê aWÿ Keòaû)Ø \êÁ ùfûKcûù^ ZòkKê Zûk Keò Kkj Keò[û«òö

[ 40 ]

\ûC iû]ôaû � (_âZòùgû] ù^aû)Ø Kûjû C_ùe aò_\ _Wÿò[ôaû ùaùk iêù~ûM ù^A \ûC iû]ôaû bf^êùjñöc^ Ne ]eòaû � (@iêaò]ûùe _Wÿò iùPZ^ ùjaû)Ø Ne ùKcòZò PkêQò aêSò ^ [ôfû, aû_û cfû_ùe Gùa Zû�c^ _ìeû Ne ]eòMfûYòöcûQòKò c� (ceþ) ^ Kjòaû � (Lêaþ ^òeúj)Ø _âKéZ M�ùMûkKûeúcûù^ LiòMùf, ~òG cûQòKò c� ^ Kjòaû ùfûK, ZûKê ù_ûfòiþ Mòe`Keòù^fûöcêjñ aXÿûAaû � (iêaò]û ù\aû)Ø aû_ûcû@û ùMjäû Keò @ù^K icdùe _òfûu cêjñ aXÿûA\ò@«ò, Kò«ê _ùe @^êZû_ Ke«òöcêjñ ù\aû � (_âgâd ù\aû)Ø ùQûU _òfûuê GùZ cêjñù\aû VòKþ ^êùjñöcê�Sûk Zê�ùe cûeòaû � (KVò^ _eògâc Keò ù_U ù_ûhòaû)Ø bfNe Lù� Keòa ùaûfò cê�Sûk Zê�ùe cûeò ùi ~ûjû KòQò i�d Keò[ôfû, iaêZK ùPûeù^AMùföcê�Kê ùZ«êkò@û aòQû KûcêWÿòaû � (búhY Pò«ûùe _Wÿò~òaû)Ø Sò@ aûjûNe ^ûñ ]eê ^ [ôùf, Gùa Sò@e adi MWÿò~òaûeê Zûu cê�Kê ùZ«êkò@û aòQûKûcêWÿòfûYòöeqPûCk ùPûaûAaû � (eûM RRðeòZ ùjaû)Ø aòPûeùe ù\ûhú iûaýÉ ùjaûeê icÉu C_ùe Lûfò ùi eqPûCk ùPûaûCQòöiê@ cêjñùe ~òaû / _Wÿòaû � (aé[ûùe ]^ \CfZ CRûWÿò ù\aû)Ø _ê@ @ù~ûMý ùjùf aû_e iaê]^ iê@ cêjñùe ~ûGöjûZ ]eòaû � (aòaûj Keòaû / ù^jêeû ùjaû)Ø MêYú _êeêhe jûZ ]eòaûKê iaêSò@ Azû Ke«òöØ cêñ @û_Yu jûZ]eêQò, cùZ GA[e lcû Keò\ò@«êöjûZ Keòaû � (ùKøgkùe @ûd� Keòaû)Ø @^ý_le iûlúcû^uê jûZ Keò ùi cK�cû RòZòMùföjûZùe ^ cûeò bûZùe cûeòaû � (ùKøgkùe RúaòKû aû aé�òeê Cùz\ Keòaû)Ø gâcòKcû^uê jûZùe ^ cûeò bûZùe cûeòaû ^úZò ù~ûMêñ Zûu KûeLû^ûùe iaêùaùk ]cðNUfûMòejòQòö

[ 41 ]

3.1.4. Zêk^ûcôK eìXÿò :G�ê@ _eò cê� Uêwûeòaû � ùi KòQò aêSê ^ aêSê iaêùaùk G�ê@ _eò cê� Uêwûeê[ûGöKêKêe _eò ]ûAñaû � Uuû ùKAUû ùfûbùe ùi KêKêe _eò ]ûCñQòöLê�Uû _eò Vò@ûùjaû � aiòaûKê Kjòfò, ^ aiò Lê�Uû _eò Vò@ûùjûA ejòfê KûjóKò ?MWÿ _eò _Wÿòaû / Xòuò _eò _Wÿòaû � ùfûKUû MWÿ _eò _WÿòQò, _ù\ aò Raûa ^ûjóöQê�ô _eò cêjñ Keòaû � iaêùaùk Qê�ô _eò cêjñKùf KòG ùZûùZ bf_ûAa ?ùRûK _eò fûMòaû � ù~Cñcûù^ KcðV, ùicûù^ Kûcùe iað\û ùRûK _eò fûMò[û«òöù_Wÿò _eò cêjñ Keòaû / `êfûAaû � iZK[û Kjòù\aûeê ùi ù_Wÿò _eò cêjñ `êfûA aiòQòö_a^ _eò ]ûAñaû � KòG aò_\ùe _WÿòQò gêYòùf, ZûKê iûjû~ý Keòaû_ûAñ ùi _a^ _eò ]ûAñ~û«òö_âiû\ _eò _ûAù\aû � _ùWûgú Neê @ûiò[ôaû ZeKûeúKê ùi _âiû\ _eò _ûAù\fûöaeWÿû _Zâ _eò [eòaû � _òfûUûe còQK[û RYû _Wÿò~òaûeê aû_ûu @ûMùe ùi aeWÿû_Zâ _eò [eêQòöiû_ _eò `ñ `ñ ùjaû � iûcû^ý K[ûùe eûMò~ûA ùi iû_ _eò `ñ `ñ jê@«òöiòõj_eò ~êSòaû � aûkK @bòc^êý i¯e[úu ijòZ iòõj_eò ~êSò[ôùfögê@û _eò ùNûhòaû � MúZUò Zû c^Kê GcòZò _ûAQò ù~ \ò^eûZò gê@û_eò ùNûhòùjCQòö

_âgÜûakú1. eìXÿò K�Y ? i\éÁû« aêSû@ö2. ^òcÜfòLôZ eìXÿòMêWÿòKe @[ð ùfL I aûKýùe aýajûe Keö

@§e fCWÿò, @eYýùeû\^, KûVòKe _ûV, R_ûcûkò, aû@ûKê aZû, @ûLô_KûAaû, K_ûk`ûUòaû, KkûK^û aêùfAaû, ^ûñ eLôaû, QûZòKò_[e Keòaûö

3. a§^ú c¤eê C_~êq eìXÿò aûQò gì^ýiÚû^ _ìeY Keö(K) _òfûUû G_eò _____ ù~, ~ûjû Kjòa, Zûjû Keòaö(L) G Kû~ðýUò Keòaû Zêc _lùe _____ö(M) ZûKê @ûC KòQò Kêj^ûjòñ, ùi bdùe _____ _WÿòMfûYòö(N) ùi ùcû iµ�ò C_ùe _____ö(O) ZûKê VKòaû ijR ^êùjñ, ùi _____ Keò iaê ù\Lôùaö(P) Zû� aû_û Pòe\ò^ _ûAñ _____ö

[ 42 ]

(Q) ùi Z _____ iûRò @^[ð iéÁò KeêQò, ZûKê K�Y PòjÜ^ûjó?(R) ùiAUû ùMûUûG _____ Zû ijòZ _òfûuê QûWÿ ^ûjó ?(S) _____ ]^ cYòhKê _âKéZ gû«ò \òGö(T) _âKéZ K[û ^ RûYò _____ KjêQ KûjóKò ?(U) \dû^ò]ô, \ú^a§ê aûaêue _____ a§êö(V) iaê K[ûeê _____ Zûjûe ùMûUûG c¦ @býûiö(W) Zûue _____ ^úZò Zûu aò`kZûe KûeYö(X) _òfûcû^uê _____ CPòZ ^êùjñö

Ø (Sûkaêjû ]^, aYaòQê@ûZò, cêjñù\aû, ù\jfMû, Lô@KûXÿòaû, VûiêKê cûeòaû; ûUe ùMûa¡ð ,Qê�ôcûQò_eúlû, @ûLôaêRòaû, KkûKûV _Wÿòaû, ùQûWÿa§û, KûVòKe _ûV, @ûLô_ùKAaû, jêuû_òUû)

4. �K� ɸùe ùKùZK eìXÿò Gaõ �L� ɸùe ùijò eìXÿòe @[ð \ò@û~ûAQòö ùKCñ eìXÿò ùKCñ @[ð _âKûgKùe aûQò ùfLö

�K� �L�ùaûSC_ùe ^kòZû aòWÿû Lêaþ KÁK[ûaû@ûKê aZû iaê fêUòù^aû@§aêSûcYû ùNûe gZîZû@ûLôùe ]ìkòù\aû lúY @ûgâdKûVòKe _ûV @^ýûd aòPûeKkûK^û aêfûAaû \êüL C_ùe \êüL@Kf MêWêc VKòaû

aê¡òaYû ùjaû

[ 43 ]

3.2. ùfûKaûYúK. KLûeê aWÿò, C_ùe _WÿòöL. KLûeê ùPûeKê cê�KûUöM. KRk_ûZò@û bf ùfûK / b\âùfûKöN. ieMñê _Wÿòfû ùUûKûùU,

Zû� cê�ùe ùVKûùUö\êARYu bòZùe KòQò @ûùfûP^û ùjCQòö ZéZúd ùfûKUò ùiVò _j�ô ~ûAQòö ùi cìkK[û

bûhû iµKðùe KòQò RûùY^û, @[P ùi ùMûUòG c«aý ù\A _KûGö ùiùZùaùk �K�ùe [ôaû CqòUò_âùdûM Keû~ûA[ûGö

ùijò bkò ùKjò RùY ùQûU ù\ûhùU KeòQò, Zû� _ûAñ Kò«ê KùVûe \�e aýaiÚû ùjCQòöùiAVê R^àù^fû �L� PòjÜòZ \ßòZúd aûYúö

ùKCñVò \ò� RYu SMWÿûùe c¤iÚò Kùf @ûC RùY ZéZúd aýqòö ùi ^òeújö @[P ùiAc¤iÚòue lZò ùjfûö ùiAVê CVòfû �M�e aûYúö

ùWwû ZûkMQKê @ûLô_ûC^ûjóö cù^ùjCQò, Zûjû @ûKûgKê QêAñQòö _ûPòfû ZûkùU MQeêLiò_WêQòö Zû C_ùe ùUû_ò GK @ûaeYö ZûKê ù\Lô bûa_âaY ùfûKUòG Kjò_KûAfû �@ûùe,ùUûKûùU ùVKûùU _ò§ò @ûKûgeê Liò _WÿòfûKòö� GAVê jêGZ �N� ùfûKaûYúUò Pkò @ûiòfûö GbkòK[û KòG _â[ùc Kjòfû @ûùc RûYê^û, cûZâ GMêWÿòK @ûc bûhû I PkYòe ùMûUòG ùMûUòG @wö

ùfûKcêLùe ~êM ~êM]eò Pkò@ûiê[ôaû Gaõ aòbò^Ü _eòiÚòZòùe _âùdûM Keû~ûC[ôaû aòùghCqòMêWÿòK �ùfûKaûYú� aû �ùfûùKûqò�ö _âùZýK bûhûùe ùfûKaûYú @Qòö @ûc bûhûùe GMêWÿòKê_âaû\ I _âaP^ c]ý Kêjû~ûG, ~[û�

AõeûRúùe � ‘Might is right’

IWÿò@ûùe � �ùRûe ~û�e cêfK Zû�eöjò¦úùe � �^ûPþ ^ Rûù^ @ûw^þ ùUXÿû�IWÿò@ûùe � �Pûfò ^ RûYò aûUe ù\ûh�

IWÿò@ûbûhûùe ajêiõLýûùe ùfûKaûYú ejòQòö Z^à]ýeê ùKùZûUò ùfûKaûYú Zûjûe @[ðij GVûùe_â\û^ KeûMfûö

Ø @Kûùk ^òdc ^ûÉò� @iêaò]û icdùe ^òdccû^ò Pkòaû i¸a ùjûA ^ _ûùeöØ @Zòbqò ùPûee flY� Kû~ðýjûif Cù�gý eLô C_eKê aò^câbûa ù\LûAaûö

[ 44 ]

Ø @�òQêeú Z�òKûùU� @ûcôúdùfûK gZîZû @ûPeY KeòaûöØ @VûKûVòùe _Wÿòaû� @iêaò]û _eòiÚòZòe i¹êLú^ ùjaûöØ @§ ù\gKê Mfò \_ðY aòKò� cìLðu @ûMùe Z�ßK[û KjòaûöØ @kiê@ûe aûeaûUú Pûh� ^òKcû aû @kiê@û ùfûKe aé[û @ûÇûk^öØ @]cð aò� aùXÿ ajêZ Mfûùaùk ~ûG cìk ijòZ� _û_ @RòðZ ]^ icìk ^Á jêGöØ @\ûùa_ûeúe RûjûR cìf� @^]ôKûe PyðûöØ @Zò_eòPùd ùMøea ^Á� @]ôK iµKð aû còkûcògûùe i¹û^ jâûi _ûGöØ @§ [ùe aûWÿòjRûG� @bòmZûeê iZKðùjaû aû gòlûfûb KeòaûöØ @céZ jû�òùe aòh KYòKûG� iûcû^ý Leû_ @ù^K bfKê ^ÁKùeöØ @ûùfûiLô, @û_Yû cjZ @ûù_ eLô� ^òR i¹û^ ^òR jûZùeöØ @ûMZ PùXÿAKò ùaieaUû� jûZKê Rò^òh @ûiòaû _ìaðeê C_ù~ûM _ûAñ _âÉêZòöØ @ûfäû \ò@«ò Z Q`e`ûWÿò \ò@«ò� Bgße \dûKùf @ûgûZúZ `kcòùköØ @ûKûg KAñ@û PòfòKûcûQ� @i¸a K[û KfÝ^û KeòaûöØ @û_Yû gòwùe bìAñ ZûWÿòaû� ^òùR ic[ð ùjaûöØ @ûLê Kò@ûeòùe _gòaû� ùKøYiò Kû~ðý C�c eìù_ ^ò�ðd Keò ^ _ûeòaûöØ CWÿòMfû PùXÿAe _eMYòaû� @Zòaê¡ò@ûöØ C_e PòKÑY bòZe `µû� aûjûe ùiø¦~ðý [ûA bòZùe gì^ýZûöØ Ehò RUû Qò�ûAaû� ù]÷~ðýaû^þ aýqò @Zý« ùKâû] _âKûg KeòaûöØ GKû cûNùK gúZ ~ûG^ûjó� \êù~ðûM ùKak [ùe @ûùi ^ûjóöØ G c^ ùLûRê~ûG ~ûjû Kûùk _âû_Z jêG Zûjû� icd @^ê~ûdú c^ @^êiûùe `k còkòaûöØ IU cêjñùe Ròeû� @]ôK @ûgû Keê[ôaû aýqòKê @Ì còkòaûöØ Ih\ eûMùe ZûUò@û KûcêWÿòaû� _âKéZ ùfûK aòùeû]ùe KòQò Keò ^ _ûeò @^ý C_ùe eûMòaûöØ KÁKùf Ké¾ còùk� iaê iò¡òe cìkjó KVò^ _eògâcö iû]^û jó iò¡òe R^KöØ KaòZê�, ùc�ûcê�� \éXÿaP^ aû @ûhðaP^öØ Kõiûeò Ne _ûeûKê Kêfû XûCñ XûCñ� _âZòKìkZûùe @býÉ aýqòKê iûcû^ý bd ù\LûAaûöØ KuWÿûKê ùMûkò_ûYò iêjûG� @iû]êùfûK_ûAñ ùMûkòcûkò@û _eòiÚþòZò ijûdK jêGöØ Kûjûe _êhcûi, Kûjûe iað^ûg� RYKe fûb ùaùk @^ý RYue lZòöØ Kì_ c�ìK� iuêPòZ _eòùagùe aXÿò[ôaû aýqòö

[ 45 ]

Ø ùKCñ MûBe ùMûae� @Zòiûcû^ý / ZêzöØ ùKûù_ ae ^ ùjùf Zù_ ae� ù~ ùKøYiò C_ûdùe Kû~ðýjûif KeòaûöØ ùKøeaue LûA, _û�aue MûA� RYuVûeê iûjû~ý _ûAaû I KéZNÜbûùa @^ýe Kûc KeòaûöØ LRêeò MQe Kò MêY MûAaò� ùKøYiò Leû_ùfûKe _âZòUò Kcð cìkeê Leû_ ?Ø L�û]ûeùe Pûfòaû� Lêaþ iZKðZûe ijòZ ^òdc cû^ò Kûc KeòaûöØ ùLûk _aðZ cûe cìhû� iûcû^ý Kûc _ûAñ ajêgâc I ùPÁûöØ Mûñ K^ò@ûñ iòxûYò^ûKú� ù~ ùKøYiò ùfûK ^òR @�kùe i¹û^ ^ _ûAaûöØ MêYPòùjÜ MêYò@û, iê^ûPòùjÜ aYò@û� MêYú MêYe @û\e KùeöØ Ne\ò@ñ ^ _ìRò _e\ò@ñ _ìRòaû� ^òR iõÄéZòKê @aùjkû Keò @^ý iõÄéZòKê @^êieY KeòaûöØ NêhêeòKò _ûPòfû K\kú� AZe aû @ù~ûMý aýqò _ûAñ C^ÜZ _eòP~ðýûöØ ùNûWÿû Q�UuûKê \û^û �Uuû� ùKøYiò Rò^òhe elYûùalY Lyð Rò^òhe cìfýVûeê @]ôK ùjaûöØ Pûh ZeZe aYòR cV� ^ò�ðòÁ Kû~ðýKê ^ò�ðòÁ icdùe iõ_û\^û KeòaûöØ ùPûe c^ ùPûe MY×òfòùe� ùPûe iað\û ùPûeò Keò[ôaû \âaý ]eû_Wÿò~òaû bdùe guòZ [ûGöØ ùQûU iû_e aòh UûY� ùQûU ùaûfò ùjd cù^ ^ Keòaûö

ùQûU iû_e aWÿ aòh� lê\â c¤ùe bdueZûöØ Rû^þ ~ûC cû^þ [ûC� i¹û^ aû A{Z Rúa^Vûeê @]ôKöØ ùRûe ~û�e cêfK Zûe� gqògûkú jó _âbêZß aòÉûe KùeöØ ùUKû jûZeê Liòùf @YaûjêWÿû� [ùe bêf ùjùf ZûKê iê]ûeò jêG ^ûjóöØ ùWwû cê�ùe ùVwû� @ûMê@û ùfûK C_ùe \ûdòZß I aò_\ [ûGöØ Xòuògûk K[û ^ RûYò ùXÿuû^ûk K[û Kjòaû � NeK[û ^ RûYò \ìeù\ge K[û KjòaûöØ ùXÿûùK _ò� \ù� Rò� KùÁcùÁ a�ôejòaûöØ Zò^ò Zê�ùe ùQkò KêKêe� còQK[û @ù^Ku\ßûeû aûe´ûe _âKûgòZ ùjùf iZý _eò _âZúZ jêGöØ Zê�aûA\ ijiâ ùKûg� ùfûK cêLùe K[û ajê\ìe _âieò ~ûGöØ Zê ù~ùZ cûVòaê cûV, cêñ ùiA \eù_ûWÿû KûV� Êbûa ijRùe a\ùk ^ûjóöØ Zêkiú \êA _Zâeê aûùi, aòQê@ûZò \êA _Zâeê Kê�ûA jêG� _âKéZ MêY _âû[còK Éeeê jó RYû

_Wÿò[ûGöØ ùZfò@û cê�ùe ùZf� \eò\âKê iûjû~ý ^Keò Êzk aýqòKê iûjû~ý KeòaûöØ \Aa \CWÿò cYòh MûB, ù~YòKò UûYA ùZYòKò ~ûA� aò]ô ^òù�ðgùe cYòh _eòPûkòZö

[ 46 ]

Ø ù\gùK `ûuþ ^BùK aûuþ� bò^Ü iÚû^ùe bò^Ü PkYò aû _â[ûöØ ]eûKê ieû cYòaû� @Zò Maðbûa _â\gð^ KeòaûöØ ]û^ ù_Ueê aûkêwû RûZ� MêYaZú cû@û Vûeê Kê_êZâ R^àöØ ]úe_ûYò _[eKûùU� ]úe iÚòe bûùa Kû~ðý Kùf i`kZû còùköØ ]úe K[ûùe aAeò ag� ^câ aýajûe \ßûeû icÉuê agúbìZ aû ^òRe KeòjêGöØ ^B iê@Kê (aXÿòKê) aûfòa§� aé[û _eògâc / aé[û ùPÁûö

^ ù\Lôfû IC Q� `Wÿû� @i¸a K[û Kjòaûö^Bùe Ne Keò Kê¸úe iwùe Kkò � @]ú^ ùjûA cê^òau iùw Kkòö

Ø ^ûjó cûcêVûeê KYû cûcê bf� KòQò ^ [ôaû @ù_lû iûcû^ý [ôaû bföØ ù_U ù_ûh, ^ûjó ù\ûh� a�ôaû _ûAñ ùKøYiò aé�ò MâjY Keû~ûA_ûùeöØ _û_]^ _âûd½ò�ùe ~ûG� @^ýûd C_ûdùe @RòðZ]^ @~[ûùe ^Á jêGöØ ù_û[ôMZ aò\ýû _ejÉ ]^� ^òùR ^ RûYò[ôaû aò\ýû aû ^òR _ûLùe ^ [ûA @^ý _ûLùe [ôaû

]^ @ûagýK ùaùk Kû~ðýùe @iò ^ [ûGöØ `êf ù~ûMêñ Mbû, _�òZ ù~ûMêñ ibû� Cbd ùgûbû a¡ðKöØ aiòaû Vûeê Kûgòaû bf� iaêùaùk KòQò ^û KòQò Kû~ðýùe fûMòejòaû CPòZöØ aiò LûAùf ^Baûfò iùe� @ûkiý iað^ûg KùeöØ aùZAù\fû aê¡ò, cûMò @ûYòfû Zò@Y� Cbd lYiÚûdúØ aKe ùaK aXÿòùf cú^e aò_�ò� gZîe iêaò]û aò_\e KûeYöØ aâjàû aòkòaòùkAùf ùa\� _�òZ ùfûKe ù~ ùKøYiò Kû~ðýKê cj�ß_ì�ð ùaûfò ]eòù^aûöØ aûjûieòùf ùa\úcêjñ ù_ûWÿû� Êû[ðiû]^ _ùe @ûMâj Kcò~òaûöØ cû^òùf VûKêe, ^ cû^òùf _[e� ^òRe \éÁòùKûY @^êiûùe cû^ýZû ù\aû @[aû ^ ù\aûöØ ~ZÜ Kùf e^ô còùk� @¤aiûd i`kZûe PûaòKûVòöØ ù~còZò VûKêe ùicòZò _ìRû, aûfò MeWÿûKê PûCk bRû� MêY ùN^ò @û\eöØ ù~iûKê ùZiû� ù~ ù~_eò aýajûe ù\LûAa Zû _ûAñ @^êeì_ aýajûeöØ ù~ ù\ùg ~ûA ùi `k LûA� iaêiÚû^ùe _eòiÚòZò ijòZ Lû_ Lê@ûA PkòaûöØ fêPòQò ^û ùMûWÿ \òAUû \ògêQò� ù~ùZ ùNûWÿûAùf aò ù\ûh ]eû_ùWÿöØ ùgûAfû _ê@e bûM^ûjó� KcðKêY× ùfûK Rúa^ùe jûeò~ûGöØ ibûùe jû�ò bûwòaû� Mê¯K[û _âNU Keòaûö

[ 47 ]

Ø ÊMðKê ^ògêYò ^ûjó Kò aWÿ ùfûKuê C�e ^ûjòñ� ]^ú I _âbûagûkú ùfûKuê @ù^K K[û KjòjêG^ûjóö

Ø iò]û @ûwêVòùe Nò@ aûjûùe ^ûjó� iaêKûc ijRùe jêG ^ûjóöØ jûùZ cû_ò PûLù� Pûf� iûa]û^ ùjûA Kûc KeòaûöØ jfòfû _ûYòùe ùMûWÿ ^ ù\aû� M�ùMûkùe ^ _gòaûöØ jûZ @kùi ^òg auû� @kiê@û \êüL _ûGö

_âgÜûakú1ö ^òcÜfòLôZ @[ðùe aýajéZ ùjûA[ôôaû ùfûKaûYúMêWÿòKê ùfLö

(K) @ù~ûMý aýqò_ûAñ C^ÜZ _eòP~ðýûö(L) @Zò iûcû^ý cYòhö(M) @^ýe iûj~ýùe aWÿ_Yò@û ù\LûAaûö(N) bò^Ü iÚû^ùe bò^Ü PkYòö(O) _û_ûRòðZ ]^ icìùk ^Á jêGö(P) aûjûe ùiø¦~ðý bòZùe ^ [ôaûö(Q) @bòmZûeê gòlûfûbö(R) ù~ ùKøYiò C_ûdùe Kû~ðýjûif Keòaûö(S) _âKéZò a\ùk ^ûjóö(T) aò]ô ^òù�ðgùe cYòh _eòPûkòZö

2ö ^òcÜfòLôZ ùfûKaûYú MêWÿòKe bûa iõ_âiûeY Keö(K) @Zò _eòPùd ùMøea^Áö(L) @Ìaò\ýû bdueúö(M) @céZ jû�òùe aòhKYòKûGö(N) @ûùfûiLô, @û_Yû cjZ @ûù_eLôö(O) GKûcûNùK gúZ ~ûG^òö(P) Kûjûe _êhcûi Kûjûe iað^ûgö(Q) ùQûU iû_e aòhUûYö(R) ùRûe ~û�e cìfK Zû�eö(S) ~ZÜ Kùf e^ô còùkö(T) jûZ @kùi ^òg auûö

[ 48 ]

PZê[ð @¤ûd

@^êaû\ _âKeY4.1. bûhûKê icé¡ Keòaû_ûAñ @^êaû\e @ûagýKZû ejòQòö Gjû\ßûeû bûhûMêWÿòK c¤ùe bûa IiõjZòMZ cj�ß _âKûgòZ ùjûA[ûG Gaõ aòbò Ü bûhûe iûjòZý KéZòe Pò«^Kê @ûjeY Keòaû i¸a ùjûA[ûGö@^êaû\e @ûleòK @[ð ùjCQò _ùe Kjòaûö (@^ê � a\þ + @)ö ùMûUòG bûhûe _â[c ùcøkòK eP^ûKê@^ý GK bûhýùe _âKûg KeòaûKê @^êaû\ Kj«òö Gjû GK ÊZª Kkûö RùY iûjòZòýK c¤ i`k@^êaû\K ùjûA ^ _ûe«òö KûeY RùY iûjòZòýK GK ^ò�ðÁ bûhûùe M\ý, _\ý aû ^ûUK _âbéZò eP^ûKeê[ôaûùaùk RùY @^êaû\K Cbd cìk eP^ûe bûhû I @^êaû\ Keû~ûC[ôaû bûhûùe C_~êq \lZû@Rð^ Keò[ûA_ûe«òö \lZûe @bûa [ôùf @^êaû\e bûa @lê� eLôaû i¸a jêG ^ûjóö aeõ aòKkûwùjûA~ûGö GYê @^êaû\e i`kZû _ûAñ @^êaû\Kue Cbd bûhû iûjòZý aòhdùe @ûgû^êeì_ _âùag [ôaûaû�^údö

@ êaû\Kê aòbò ÜbûMùe aòbq Keû~ûA_ûùeö C\ûjeY Êeì_ bûaû êaû\� ù~Cñ @ êaû\ùe bûaecj�ß iêelòZ eùjö ccðû^êaû\� ù~Cñ @^êaû\ùe cìk eP^ûe ccð aû @ûcôûKê MêeêZß _â\û^ Keû~ûGö@ûleòK @^êaû\� ù~Cñ @^êaû\e cìk eP^ûe _âZò_\e @[ðKê C_~êq ¤û^ \ò@û~ûGö

AõeûRú bûhû GK @û«RðûZòK bûhûö IWÿò@ûbûhú QûZâQûZâúcûù^ iaðbûeZúd Éeùe ^òRe \lZû_â\gð^ Keòaû _ûAñ AõeûRú bûhûKê RûYòaû @ûagýKö ùijò_eò AõeûRú iûjòZýe KéZòMêWÿòKê IWÿò@û bûhûùe@^êaû\ Keòaû GK cj�ß_ì�ð Kû~ðýö GVûùe ùKùZK AõeûRú @^êùz\e IWÿò@û @^êaû\ \ò@û~ûAQòö Gjò@^êùz\MêWÿòKê flý Keò QûZâúQûZâcûù^ @^êaû\ Kkûe gòlû I @býûi Keò_ûeòùaö(K) AõeûRú @^êùz\ : (1)

Pandit Iswarchandra Vidyasagar was born in 1820 A.D. His father’s name was

Thakurdas Bandopadhyaya. He was an inhabitant of Birsingh in the district of Midnapur,

Thakurdas was poor, yet he arranged for his son’s education. Iswarchandra began his

education in the village primary school. He was very intelligent and never forgot what he

once learnt. His teachers foresaw that little Iswarchandra would one day become a great

man of India.

[ 49 ]

IWÿò@û @^êaû\ :_�òZ BgßeP¦â aò\ýûiûMe 1820 LâúÁû±ùe R^àMâjY Keò[ôùfö Zûu _òZûu ^ûc VûKêe \ûi

aù¦û_û¤ûdö ùi ùc\ò^û_êe Ròfäûe aúeiòõje @]ôaûiú [ôùfö VûKêe\ûi \eò\â [ôùfö Z[û_ò ùi Zûu_ê@e gòlû _ûAñ aýaiÚû Keò[ôùfö BgßeP¦â Mâûce _âû[còK aò\ýûkdùe Zûue gòlû @ûe¸ Keò[ôùfö ùi@Zý« aê¡òcû^ [ôùf Gaõ ~ûjû[ùe _Xÿê[ôùf, ùKùaùjùf bêfê [ôùfö Zûue gòlKcûù^ _ìaðû^êcû^Keò[ôùf ù~ gògê BgßeP¦â \òù^ bûeZe RùY cjû^þ aýqò ùjùaö(L) AõeûRú @^êùz\ :

Our school was closed yesterday, 2nd October. Mahatma Gandhi, the father of the

nation, was born on this day at Kathiawad town of Porbandar. He fought for the rights of

Indians in South Africa. Truth and non-violence were the ideals of his life. He never

compromised with injustice. So he is regarded as a worshipper of truth.

IWÿò@û @^êaû\ :MZ Kûfò @ùKÖûae \êAZûeòLùe @ûc aò\ýûkd a¦ [ôfûö Gjò\ò RûZòe R^K cjûZàûMû§ú ù_ûea¦ee

KûVò@ûIßûWÿ ijeùe R^àMâjY Keò[ôùfö ùi \lòY @û`âòKûùe bûeZúdcû^ue @]ôKûe _ûAñ fXÿò[ôùföiZý I @jòõiû Zûu Rúa^e @û\gð [ôfûö ùi ùKùaùjùf @^ýûd ijòZ iûfòiþ Keò ^ [ôùfö ùZYê ùiiZýe C_ûiK eìù_ i¹û^òZ jê@«òö(M) AõeûRú @^êùz\ :

People of different religions live in India. There is unity among different communities.

Secularism has been mentioned in the Indian constitution. So we should not quarrel among

one another in the name of religion. Gandhi, the pioneer of Indian freedom movement, was

a secular statesman. We should follow his footprints.

IWÿò@û @^êaû\ :bûeZùe aòbò Ü ]cðe ùfûùK aûi Ke«òö aòbò Ü iõ_â\ûd c¤ùe iõjZò ejòQòö bûeZúd i ò]û^ùe

]cð^òeù_lZûe CùfäL ejò@Qòö ùZYê ]cð^ûcùe @ûùc ^òR ^òR bòZùe Kkj Keòaû CPòZ ^êùjñöbûeZúd Êû]ú^Zû @ûù¦ûk^e @Mâ\ìZ Mû§ú RùY ]cð^òeù_l eûÁâ^ûdK [ôùfö @ûù¸cûù^ Zûu _\ûu@^êieY Keòaû CPòZö

[ 50 ]

(N) AõeûRú @^êùz\ :Diwali is the festival of lights. The people all over India observe this festival. It is said

that the people of Ayodhya observed this festival commemorating the return of Ramachandra

to Ayodhya. So it is the festival of conquest of justice over injustice. We celebrate Diwali in

our houses with pomp and ceremony.

IWÿò@û @^êaû\ :\ú_ûakò ùjCQò @ûùfûKe _aðö Gjò _aðKê bûeZe iaêiÚû^ùe ùfûKcûù^ _ûk^ Ke«òö Kêjû~ûG

ù~ @ù~û¤ûe ùfûKcûù^ eûcP¦âue @ù~û¤ûKê _âZýûa�ð Keòaûe iàûeKúeìù_ Gjò _aðKê _ûk^ Keò[ôùföùZYê Gjû ùjCQò @^ýûd C_ùe ^ýûde aòRd_aðö @ûùc @ûce Nùe \ú_ûakòKê Lêaþ RûKRcKùe(@ûWÿ´e ijKûùe) _ûk^ Keêö(O) AõeûRú @^êùz\ :

The National Flag of India is the symbol of our national unity. It is the soul of people of

India. Every Indian must understand the significance of the colours of flag. Each colour has

its meaning. The saffron colour represents sacrifice, the white colour purity and simplicity

while the green colour suggests creative energy. The wheel denotes progress.

IWÿò@û @^êaû\ :bûeZe RûZúd _ZûKû @ûce RûZúd GKZûe _âZúKö Gjû bûeZúdcû^ue @ûZàû @ùUö _âùZýK

bûeZúd, _ZûKûe ewMêWÿòKe Zû_ô~ðý aêSòaû CPòZö _âZò ewe @[ð ejòQòö Kêuêcew ZýûMe _âZò^ò]ßZßKùe, ]kûew _aòZâZû I iekZûe, iaêRew iRð^ûcôK gqòe iìP^û \òGö PKâ _âMZòKê iìPòZ Kùeö(P) AõeûRú @^êùz\ :

Time waits for none. He who makes best use of time, prospers. But those who waste

their time in vain, suffer from poverty and starvation. Idleness is a great foe of human life.

Hence we should attend to our duties and responsibilities in time. Some people are very

lazy. They never work in time. So they suffer a lot in life.

IWÿò@û @^êaû\ :

[ 51 ]

icd KûjûKê @ù_lû Kùe ^ûjóö ~òG icde iùaðûZþKéÁ C_ù~ûM Kùe, ùi C^ÜZò Kùeö Kò«êù~Cñcûù^ aé[ûùe icd Á Ke«ò, ùicûù^ @^ûjûe I \ûeò\âý ùbûM Ke«òö @ûkiý c êhý Rúa^e GKaWÿ gZîö ùZYê @ûùc @ûce K�ðaý Gaõ \ûdòZß VòKþ icdùe Keòaû CPòZö KòQò ùfûK bûeò @kiê@ûöùicûù^ ùKùaùjùf VòKþ icdùe Kûc Ke«ò ^ûjóö ùZYê ùicûù^ Rúa^ùe ùagò \êüL _û@û«òö(Q) AõeûRú Kù[û_K[^ :

Teacher – Mama, has father come home ?

Mama – No, he has got a lot of work in the office.

Teacher – Where is he working now ?

Mama – At Mahavir Chhak.

Teacher – Inform me when he comes home.

Mama – Yes, Sir.

Teacher – How did you perform in the examination ?

Mama – Not, so well.

Teacher – Read mindfully and try to do well.

IWÿò@û @^êaû\ :gòlK � cûcû, aû_û NeKê @ûiòùfYò?cûcû � ^û, Zûue @`òiþùe ajêZ Kûc @QòögòlK � Gùa ùi ùKCñVûùe Kû~ðý Keê@Q«ò ?cûcû � cjûaúe QKVûùeögòlK � ùi NeKê @ûiòùf ùcûùZ Lae ù\aöcûcû � jñ, cjûgdö / jñ @ûmûögòlK � Zêùc _eúlûùe Kò_eò KeòQ?cûcû � ùiùZ bf ^êùjñögòlK � c^ù\A _Xÿ Gaõ bf KeòaûKê ùPÁû Keö

[ 52 ]

_âgÜûakúIWÿò@ûùe @^êaû\ Ke :1. Several persons hold the prestigious position of the Prime Minister of India. Lal

Bahadur Shastri was one of these Prime Ministers. He was different in some ways from

other Prime Ministers. He belonged to a very poor family. When he was a school boy he

used to cross the river by swimming because he was too poor to pay to the boatman. Do

you know he was born the same day as Gandhiji i.e. on 2nd October.

2. Indian culture and family traditions give great importance and respect to the aged and

the parents. In our society they are very much respected. Young people very much like to

help and serve them. In Indian Mythology also, the aged and parents are given a high place.

3. Rahul – Amit, have you brought my Notebook ?

Amit – Sorry, I haven’t.

Rahul – Please go and bring it now.

Amit – Can’t I do so tomorrow ?

Rahul – No, I’ve to show it to my teacher today.

[ 53 ]

_�c @¤ûd

Q¦ I @kuûe5.1.Q¦ :

_\ý aû KaòZû eP^ûùe GK ^ò�ðòÁ ^òdc aû ùg÷kúKê Q¦ Kêjû~ûGö Gjû KaòZûKê MZògúkKeûA[ûGö ùZYê GjûKê _\ýeP^ûe ùa÷gòÁý bûaùe aòPûe Keû~ûGö ùMûUòG ùMûUòG ^ò�ðòÁ Q¦ùeePòZ ùjûA[ôaûeê _âûPú^ _\ý aû KaòZûKê Qû¦ c¤ Kj«òöQ¦ iû]ûeYZü \êA_âKûeö

(K) còZâûle, (L) @còZâûlecòZâûle Q¦ Zò^òbûMùe aòbqö

(K) _ì�ð còZâûle, (L) @_ì�ð còZâûle, (M) GKû«e còZâûleö_\ → ù~ ùKøYiò KaòZû ùKùZMêWÿòG _\ùe aòbqöC\ûjeY-(K) Mû§ûeú ù\fû R^^ú _âûYe

iêcjZ _eòPd,@le ùjC _êYý RMùZ

]cðe ùjC Rdö (ùMûUòG _\)(L) KcðKhY ù\jiùj

@eùYý @RMe _âûùd ûû (ùMûUòG _\)GZ\þaýZúZ GK_\ú lê\â KaòZû c¤ @Qòö

C\ûjeY-(K) ( Kê@ûñZûeû )ieM Be _eûPú ZêVùe

_âbûZ iò^û^ iûeò,Méùj Pùk Chû GA _\ê@ñUò

ieûùM Mbûùe cûeòö(L) ( Seûùg`ûkò )

ùKCñ ù\aZûe lYòK @ûgòhgêbâ _ûLêWÿû ]eò,

iê¦e GA geZ iKûùkbìZùk _Wÿòfê Seòö

[ 54 ]

_û\ → _\e _âùZýK _õqòKê _û\ Kj«òö _âZò_\ùe \êA aû ZùZû$]ôK _û\[ûGö~Zò → Q¦e ^òdc @^êiûùe ePòZ ùjûA[ôaû _\ýKê Mû^ aû @ûaé�ò Kfûùaùk _âùZýK _û\e

^ò�ðòÁ @le C_ùe aògâûc ù^aûKê jêGö Gjò aògâûc aû gßûiNûZKê ~Zò aû ~Zò_ûZ Kj«òöaòbò^Ü Q¦ @^êiûùe _\, _û\, ~Zò bò^Ü bò^Üö GVûùe ùKùZK Q¦ I ~Zò_ûZ C_ùe @ûùfûP^û

Keû~ûCQòö5.1.1. \û�òaé� aû Q¦ :-

Gjûe \êAUò _û\ùe ùMûUòG _\ jêGö _âùZýK _û\e @leiõLýû icû^ êùjñö ùZYê ò�òðÁ bûaùe~Zò_ûZ jêG^ûjñò Kò«ê ùaûfòfûùaùk MûdK Êef´ûA ^òR iêaò]û @^êiûùe aògâûc ^ò@«òö

IWÿò@û iûjòZýùe ùKùZK _âûPú^Kûaý Gjò \û�òaé�ùe ePòZ ùjûAQòö iûekû\ûiu �cjûbûeZ�,akeûc \ûiu �\û�òeûcûdY�, ùP÷Z^ý\ûiu �aò¾êMbð _êeûY� AZýû\ò Gjò Q¦ùe ùfLûöC\ûjeY - (K) ùd[ê @^«ùe ù\âûùY aò\ýû_êZâ« jKûeò

aûaê Zêù¸ ~û@ùe céMdû a^ ùjeòö (iûekû cjûbûeZ)(L) G[ê @^«ùe ùMû _ûaðZú ù\aú gêY

cûfýa« _aðùZ ejòùf eNêeûYö (\û�ò eûcûdY)5.1.2. bûMaZaûYú aû Mê{eú :-

Kaò RM^Üû[ \ûiu bûMaZ Gjò Q¦ùe ePòZö Gjûe \êA_û\ùe ùMûUòG _\jêGö_âZò_û\e @le iõLýû ^@ö ùZYê GjûKê ^aûleúaé� aû ^aûleúQ¦ c¤ Kêjû~ûGö_âZò_û\e ZéZúd, _�c I ùgh @le C_ùe ~Zò_ûZ jêGö

C\ûjeY - (K) _âûYúe' bf' c¦aûYú'öceY' Kûùk' Zûjû RûYò'öû

(L) @céZ' aò 'd aP^'öKjò ùZû'hòa' _âûYúc^'öû

(bûMaZ - RM^Üû[ \ûi)5.1.3. ^UaûYú aû aòbûiùK\ûe :-

G[ôùe \êAUò _û\ùe ùMûUòG _\ jêGö _âZòUò _û\e @le iõLýû aûeö _û\e ZéZúd,hÂ, ^ac Gaõ ùgh @le iõLýû C_ùe ~Zò_ûZ jêGö

C\ûjeY- C}k'-Kckû'-aòkûi'-\úNòðKû'ceûk'-cûkò^ú'-^úkû´ê'-PòfòKû' ûû

(PòfòKû - eû]û^û[ eûd)

[ 55 ]

5.1.4. ùPûLô :-Gjûe Pûeò_û\ùe ùMûUòG _\ jêGö _â[c \êAUò _û\ùe @YZòeògUò ùfLûGñ @le[ûGö

ZéZúd_û\ùe @Uò@le Gaõ PZê[ð_û\ùe ùZeUò @le [ûGö _â[c_û\ \êAUòe hÂ, @Ác,PZê�ðg, ùhûWÿg, \ßûaòõg, PZêaðòõg Gaõ ùgh@leùe ~Zòò_ûZjêGö ZéZúd_û\e h Iùgh@leùe Gaõ PZê[ð _û\e hÂ, @Ác I ùgh @leùe ~Zò_ûZ jêGö~Zò_ûZ cù^eLòaûe ijR C_ûd-1c I 2d _û\ → 6+2 + 6+2 + 6 +2 + 5

3d _û\ → 6+34[ð _û\ → 6+2+5

C\ûjeY� Zêjò cû� R^c' bìcò' _aòZâ bûeZ' bìcò'ùZûje i«û^' @ûù¸' @Uêñ ieùa' ;

ùZûe gâúPeY' ùiaû' _ûAñ c^_âûY' ù\aû'MûAaû ùZûje' ^ûc' @û^¦ eùa'öùZû @û^ù¦ ùjûA'aû iêLú',

Kû¦òaû \êüLùe' ùZûe' ùjûAY \êüLú'ö(R^àbìcò � c]êiì\^ eûI)

5.1.5. awkûgâú :-G eP^ûùe ùMûUòG _\ ùjCQò \êA_û\ aògòÁö _âùZýK _û\e @le iõLýû ùKûWÿòGö

_â[c Gaõ \ßòZúd _û\e hÂ, \ßû\g, @Áû\g Gaõ ùgh @le C_ùe ~Zò_ûZ jêGöC\ûjeY� cû@û cû@û ùaûfò' ùKùZ cêñ ùLûRòfò'

cû@ûKê _ûAfò' ^ûjó'bûA bûA ùaûfò' ùKùZ cêñ WûKòfò'

^ ù\ùf C�e' ùKjò'ö(i«û^e Cqò - c]êiì\^ \ûi)

5.1.6. gueûbeY :�Gjûe Pûeò_û\ùe ùMûUòG _\ jêGö _â[c, \ßòZúd I PZê[ð _âùZýK _û\e @le iõLýû

PC\ö ZéZúd _û\e @le iõLýû @ûVö _â[c, \ßòZúd, PZê[ð _û\e @Ác, GKû\g, Gaõùgh @le C_ùe ~Zò_ûZ ùjC[ôôaûùaùk ZéZúd_û\e \ßòZúd, h Gaõ ùgh @le C_ùe~Zò_ûZ jêGö

C\ûjeY� ùj @û^¦cd ùKûUò'- bêa^' _ûkK',

[ 56 ]

@]c @lc cêjó' @ùaû]' aûkK,

mû^'-\ûZû bM'aû^,

\ò@ ùcûùZ gêbaê¡ò' \ò@\ò'aý mû^'ö(Éa-c]êiì\^ eûI)

5.1.7. eûcùKeú :�\êA _û\ùe ùMûUòG _\ö _âZò_û\ùe 16Uò @leö ac, GKû\g I ùhûWÿg @leùe

~Zò_ûZ jêGöC\ûjeY- KkûKùkae KjÜûA' iùw' ùeûjòYúiêZ'

Ke«ò c[êeû aòRùd' \ûù�' ù\L iwûZ' ûû_âgÜûakú

1. Q¦ KûjûKê Kj«ò ?2. ~Zò_ûZ KûjûKê Kêjû~ûG ?3. _âûPú^ KûaýKê Qû¦Kûaý KûjóKò Kêjû~ûG ?4. _û\ KûjûKê Kj«ò ?5. Q¦Kê iû]ûeYZü ùKùZ bûMùe aòbq Keû~ûG ?6. còZâûle Q¦ ùKùZ bûMùe aòbq?7. RM^Üû[ \ûiu bûMaZ ùKCñ Q¦ùe fòLòZ ?8. ùPûLô Q¦e flY ùfLô ùMûUòG C\ûjeY \ò@ö9. iûekû\ûiu cjûbûeZ ùKCñ aé�ùe ePòZ ?10. ^òcÜfòLòZ _\ýûõgMêWÿòKe flY ^òù�ðg_ìaðK �Q¦�e ^ûcùfLö

(K) lcûiûMe _úZaûi ûlcòùf akeûc \ûi ûû

(L) ùUû_ò ùUû_ò ùMû_úP¦^ c�òQ«ò Kò iùR,ùUKò aûùe Pûjñû c[êeû \ûù� ùMûaò¦ aòùR ûû

(M) cwùk @Afû Chû, aòKP eûRúa \égû,Rû^Kú \gð^ Zéhû jé\ùd ajò,

Ke_fäùa ^újûe - cêqû ]eò C_jûe,iZúu aûi-aûjûe _âûwùY ejò,

KkKY× KùY× Kjòfû,�\eg^ \ò@ iZò, eûZò_ûjòfû� ûû

[ 57 ]

5.2. @kuûe :iûjòZýKê iei, iê¦e I ecYúd KeòaûKê ù~Cñ ùiø¦~ðýa¡ðK C_û\û^ @ûagýK

jêG, ZûjûKê @kuûe Kêjû~ûGö Gjû aûKýe ùgûbû aé¡ò Kùeö _ûVK _âûYKê @ûùcû\òZKùeö aÉêZü @kuûe (ùiø¦~ðýZ�ß) ùjCQò iûjòZýe ùa÷gòÁýö Z�ßûeû Kûaý KaòZû ecYúdùjûA[ûGö

Kûaýe @kuûeKê cêLýZü \êAbûMùe aòbq Keû~ûGö ~[û� g±ûkuûe I@[ðûkuûeö ~ûjû\ßûeû g± iei, iê¦e I gîZòc]êe jêG ZûjûKê g±ûkuûe Kêjû~ûGö ~[û�~cK, @^ê_âûi, ùgæh _âbéZòö

~ûjû\ßûeû @[ð ecYúd I Pò�ûKhðK jêG ZûjûKê @[ðûkuûe Kêjû~ûGö C_cû, CZþù_âlû,eì_K, aýZòùeK _âbéZò @[ðûkuûeö

g±ûkuûe :5.2.1. @ ê_âûi :

_\c¤ùe GK aû GKû]ôK aý¬^a�ð aûe´ûe CyûeòZ ùjùf ZûjûKê @^ê_âûi@kuûe Kêjû~ûGö C\ûjeY :�

(K) �C}k-Kckû-aòkûi-\úNòðKûceûk-cûkò ú-^úkû ê-PòfòKû� ûû

(PòfòKû - eû]û^û[ eûd)G \êAUò _û\ùe �K� �k� Gaõ �c�e aûe´ûe @ûaé�ò NUòQòö

(L) ù\Lò ^a KûkòKû aKûkòKû cûkòKû@ûkò KûkòKû Kû«iàeò,

elû ùKcù« Keò Keòaû c�Keú�MZòKò Gc« aòPûeò,

(fûaYýaZú - Cù_¦âb¬)GVûùe �K� �k� Gaõ �e� aý¬^a�ðe aûe´ûe _âùdûM ùjûAQòö

(M) �ùcû Kìùk Pûkò PeY Keòaê cû� aòPeYaý_ù\ùg aòZeòY @ceKû«ò,

Zû� fbò a^_û\_ eûRò ùjûA \_\_ajòùa @ce \_ð aòjòùa gû«ò,_fäùa _ûUk gýûck,

eêPòe eêPò ejòa Pòe ^òcðk û�(Z_Êò ú - Mwû]e ùcùje)

[ 58 ]

GVûùe _â[c I \ßòZúd _û\ùe - K, P, e Gaõ _ - aý¬^ a�ðcû^ue ajêaûe @ûaé�òNUòQòö ZéZúd _û\ùe �_�, �k� Gaõ PZê[ð _û\ùe �e� Gaõ �P�e c¤ GKû]ôKaûe @ûaé�òNUòQòö

Gjò @^ê_âûi @kuûe c¤ùe aòbò^Ü aòbûM @Qòö ~[û� aé�ýû^ê_âûi, ùQKû^ê_âûi,@û\ý_âû«ýû^ê_âûi, @«ýû^ê_âûi AZýû\òö

5.2.2. ~cK :bò^Üû[ðùaû]K GK_âKûe g±e aûe´ûe @ûaé�òKê ~cK @kuûe Kêjû~ûGö

C\ûjeY� (K) ù\Lùe ^kò^ò ! ^kò^ú ^kò^úùe _ìeòZbâc«ò bâcùe bâcùe bâcùe G ùgûbòZö

(fûaYýaZú - Cù_¦âb¬)_â[c _û\ùe [ôaû ^kò^ò GK iù´û]^_\ö (_\àò^ú RûZúdû iê¦eú ecYú)ö \ßòZúd

�^kò^ú�e @[ð _êÃeòYú Gaõ ZéZúd �^kò^ú�e @[ð _\àö ùijò_eò \ßòZúd _û\ùe _â[c�bâcùe� @[ð bâcecûù^k \ßòZúd �bâcùe� @[ð bêfùe (aòbâû«òùe) Gaõ ZéZúd �bâcùe� @[ðbCñeúùeö

C\ûjeY� (L) aeRúa eùi ù\A cû^iaeRò aeùh @ùc¤ Mâûi

(RMùZ ùKak - akù\a e[)_â[c _û\ùe �aeRúa� (ùgâ _gê)e @[ð MûB ; Zûjûe ei ùjfû lúeö �aeRúaei�e

iûcMâòK @[ð MûBlúeö \ßòZúd _û\ùe �aeRò�e @[ð ZýûMKeò (aRð Keò) Gaõ �aeùh� @[ðahðK~ûGö @[ðûZþ ahðK~ûG aRð^ Keòö

C\ûjeY� (M) @jòcKe Zû_^ûùg ùgûbû iûei PùKâ@jòcKe Zû_^ûùg ùgûbû iûei PùKâ ûû (fûaYýaZú)

@le \éÁòeê ù\Lòùf Cbd_û\ùe GKû a�ðcû^ ejò@Qòö Kò«ê @[ð \éÁòeê g±cû^uebò^ÜZû RYû~ûGö \êA _Oþqò CyûeYùe icû^ö

_â[c _û\ - @jò → iû_, cKe → Kê¸úe,Zû_ → \êüL, iûei → _\à, PùKâ - icìjùeö

\ßòZúd _û\ - @jòcKe → iì~ðý, Zû_ → ChàZû, iûei → jõiPùKâ → PKâaûKû\òùe / c�kúùe

Gjò ~cK @kuûe _â]û^Zü _û� _âKûee, ~[û- @û\ý~cK, c¤~cK, _âû«~cK, cûk~cK Gaõiað~cKö

[ 59 ]

5.2.3. ùgæh :ù~CñVûùe ùMûUòG g± \êA aû Zjóeê @]ôK bò Üû[ð _âKûg Kùe, ùiVûùe ùgæh @kuûe

jêGö ù~Cñ g± GKû]ôK @[ð _âKûg Keê[ûG, ZûjûKê gæòÁ_\ Kêjû~ûGöùgæh @kuûe Zò ò_âKûe ; ~[û- @bwùgæh, ibwùgæh I bwûbw ùgæhö ù~CñVûùe

g±Kê ^bûwò bò^Ü bò^Ü @[ð Keû~ûG, (g± @L�òZ ejò GKû]ôK @[ð _âKûg Kùf) ùiVûùe@bw ùgæh, ù~CñVûùe g±Kê bûwò bò^Üû[ð Keû~ûG @[ðûZþ g± L�òZ ùjûA bò^Üû[ð _âKûgKùe, ùiVûùe ibw ùgæh jêGö ù~CñVûùe @bw I ibw Cbùd ejò[û«ò, ùi iÚkùebwûbw ùgæh aû ibwûbw ùgæhjêGö

C\ûjeY- aûaê ^ûKgòeú\û^ ù~ûMý ù~ûhûKêaòje Kû^^ Ke @ûfòw^Kêö

(ùa÷ù\júg aòkûi - Cù_¦âb¬)GVûùe _â[c _û\ùe [ôaû �^ûKgòeú� Gaõ �\û^� _\\êAUò gæòÁ_\ö Gjò _\\êAUò @bw eìù_

\êAUò bò^Ü @[ð _âKûg KeêQòö _â[c @[ðùe - ^ûKgòeú → ÊMðiµ\ (Hgß~ðý)[ ^ûK → ÊMð, gòeú → Hgß~ðý / iµ\ ]

Gaõ \û^ → \û^ù\aû (_â\û^Keòaû)\ßòZúd @[ðùe - ^ûKgòeú = ^ûKe ùiø¦~ðý Gaõ \û^ @[ð ùQ\^ Keòaû [ \û → ù\aû I KûUòaû@[ðùe _â~êRý ] Cq _\\êAUò L�òZ ^ùjûA bò^Übò^Ü @[ð _âKûg Keê[ôaûeê Gjû @bw ùgæhö

\ßòZúd _û\ùe �aòje Kû^^� @[ð Kû^^ùe (a^ùe) �aòjûe Ke� (bâcY Ke) Z[û �@ûfòw^Ke� aêSûCQòö\ßòZúd @[ðùe �aò� je (aòùgh bûaùe jeY Ke) �Kû^� I �^ Ke� @ûfòw^Kê aêSûCQòö GVûùe�aòje� @[ð ùQ\^Keö [ Kû^Kê ùQ\^ Ke I @ûfòw^Kê Ke ] �Kû^^� _\Uò L�òZ ùjaû\ßûeû[Kû^-^] bò^Üû[ð _âKûg _ûCQòö ùZYê Gjû ibw ùgæhö

icMâ _\Uòùe @bw I ibw ùgæh[ôaûeê GjûKê bwûbw ùgæh aû ibwûbw ùgæh Kêjû~ûGö@[ðûkuûe :5.2.4. C_cû :

ù~Cñ aûKýùe C_cû^, C_ùcd icû^]cð aògòÁ ùjûA[û«ò I ùicû^u c¤ùe [ôaûiû\égý (_eò, Zêfý, i\ég, ù~ùjÜ, ù~i^, ieò, ~[û _âbéZò) iû]ûeYùaû]K g±\ßûeû @bòjòZùjûA[ûG, ùiVûùe C_cû @kuûe jêGö

~ûjûKê Zêk^û \ò@û~ûA[ûG ZûjûKê C_ùcd Kêjû~ûGö ~[û- cêL P¦â_eò iê¦eöGVûùe cêLKê P¦âijòZ Zêk^û Keû~ûA[ôaûeê �cêL� C_ùcdö ~ûjûijòZ Zêk^û Keû~ûG Zûjû

[ 60 ]

C_cû^ö iû]ûeYZü _âKéZòe ùiø¦~ðýaòba Kò´û @]ôK-MêYaògòÁ aÉêKê C_cû^ bûùa MâjYKeû~ûGö GVûùe �P¦â� ajêMêYaògòÁ ùjûA[ôaûeê C_cû^ö

C_ùcd I C_cû^Kê ù~Cñ iû]ûeY MêY ùjZê Zêk^û Keû~ûG ZûjûKê iû]ûeY ]c ðKj«òö C_efòLôZ aûKýùe cêL I P¦âe iû]ûeY MêY ùjCQò ùiø¦~ðýö

C_ùcd I C_cû^ c¤ùe [ôaû iû]ûeY ]cðKê g± iõù~ûM Kùe @[aû ùicû^uiû\égýKê _âKûg Kùe, ZûjûKê C_cûaûPK g± Kêjû~ûGö _eò, ù~ùjÜ, ~[û, i\ég, Zêfý,ù~i^ _âbéZò C_cûaûPK g±ö

C\ûjeY� (K) L� L� ]kû ùcN iê^úk @´ùe,bûiA ùaûAZ ~[û ^úk icê\âùeö(geZ - bqKaò c]êiì\^ eûI)

GVûùe C_ùcd = iê^úk @´ùe (@ûKûgùe), ]kû ùcNC_cû^ → ^úk icê\âùe bûiê[ôôaû ùaûAZ

iû]ûeY ]cð → bûiòaûC_cûaûPK g± → ~[û

(L) cògò~ûG ~[û _âbûZú Zûeû eaò KòeùY,cògò~ûG ~[û Rúaûcôû _ecûcôû PeùY,cògò~ûG ~[û P_kû ^úk Rk\ @ùw,cògòMfû Z[û @akû ùijò ^úk Zeùwö

(P¦âbûMû - eû]û^û[ eûd)GVûùe C_ùcd - @akû (P¦âbûMû)C_cû^ - _âbûZú Zûeû, Rúaûcôû, P_kûiû]ûeY ]cð - fú^ùjaû, cògò~òaûC_cûaûPK g± - ~[û, Z[ûGjò _\ùe ùMûUòG C_ùcd _ûAñ Zòù^ûUò C_cû^ ejòQòö Gjû cûùkû_cûe C\ûjeYö

5.2.5. CZþù_âlû :_âKéZ aÉêùe (C_ùcdùe) @_âKéZ aÉê (C_cû^)e i¸ûa^û aû ZKðYû KeûMùf

CZþù_âlû @kuûe jêGö Gjò @kuûeùe �Kò, iùZKò, iò^û, iùZ, @aû, Kòaû, aû, ùaûù]_âbéZò CZþù_âlûaûPK g± aýajéZ ùjûA[ûGö

C\ûjeY- (K) ùgßZûw PùXÿA Mêjû icê\þMZ,^úeùb\ò Kòaû CùV HeûaZö

(PòfòKû - eû]û^û[ eûd)

[ 61 ]

5.2.6. eì_K :C_cû^ I C_ùcd c¤ùe @ùb\ KÌòZ / K[ôZ ùjùf Gaõ C_ùcdùe C_cû^e

@ûùeû_ ùjùf eì_K @kuûe jêGöC_cûkuûeùe C_cû^ C_ùcd Cbde iû\égý a�ð û Keû~ûA[ûGö eì_K @kuûeùe

C_cû^ I C_ùcde @ùb\ KÌ^û Keû~ûA[ûGöC\ûjeY- (K) \eò\âZû-_u_ì�ð ùcû Rúa^-ie,

R¬ûk-Rk\-Rùk @ûaòk C\eö[ Z_Êò^ú - Mwû]e ùcùje ]

Gjò _\ùe �\eò\âZû�ùe �_u�e @ûùeû_Y ùjZê �Rúa^� I �R¬ûk�ùe ~[ûKâùc�ie�, �Rk\-Rk�e @ûùeû_ Keû~ûAQòö

C\ûjeY- (L) KaòZû a òZû Kaò Zû�_òZûKjòaû ùfûK Zû�e C_cûZûKùf ZûKê ùbûM eiòK ù^ZûùKùZùjñ @aû ejA ù~ûMýZû

KêcZò Mê@ñûeùKak aAcûZâ bûA Zû�e ûû

[ eiKùfäûk - \ú^Ké¾ \ûi ]

GVûùe KaòZû Vûùe a òZû, KaòuVûùe _òZû, Kjòaû ùfûKVûùe C_cûZû, Mê@ûñeVûùeùa÷cûùZâd bûAe @ûùeû_ Keû~ûA@Qòö

C\ûjeY-(M) Kkêh-_ùu cêjó ùKùWÿ ckò^,ùKcù« ieò ùZûe ùjaò kò^ !

[ _\à - bqKaò c]êiì\^ ]

GVûùe Kkêh I _u c¤ùe @ùb\ KÌ^û Keû~ûAQò Gaõ Kkêh ~ûjû _u Zûjû ùaûfòKêjû~ûAQòö @[ðûZþ Kkêh I _u c¤ùe ùKøYiò ùb\^ûjó - \êùjñ GK aÉê ùaûfò KÌ^ûKeû~ûAQòö

[ 62 ]

_âgÜûakú1. @kuûe KûjûKê Kêjû~ûG ?2. iûjòZýùe @kuûe ùKùZ _âKûee I K�Y K�Y ?3. aý¬^ a�ðe aûe´ûe _âùdûMùe ùKCñ @kuûe jêG ?4. C_cû^ KûjûKê Kj«ò ?5. C_ùcd KûjûKê Kj«ò ?6. C_cûaûPK g±e Zòù^ûUò C\ûjeY \ò@ö7. �RûZòù_âc-ajÜò _âRßkòZ Ke� - KaòZûõgùe ùeLûuòZ _\MêWÿòKùe ùKCñ @kuûe _â~êq ?8. �ùl_Yò ùl_ùY ùZûjeò ifòùk,

júeKe C� CVòfû ifúùk ûû� � G[ôùe ùKCñ @kuûe _â~êq ?9. �_âùPZû, _âaûk _âûiû\e eêPò,

^úk ^úeê @aû `êUò aûjûeêPò ûû�Gjò _\Uòùe ùKCñ @kuûe ejòQò ? GVûùe �@aû� Kò _âKûe _\?

10. ùMûUòG C_cû @kuûeùe iû]ûeY ]cðaûPK _\ \gðû@ö11. �ù\Lò ^a KûkòKû aKûkòKû cûkòKû

@ûkò KûkòKûKû« iàeò ûû� G[ôùe ùKCñ @kuûe @Qò ?12. �Kú�ðò iCeb Mfû \òùM \òùM bûiò� - GVûùe KòG C_ùcd I KòG C_cû^ PòjÜû@ö13. a§^ú c¤eê VòKþ C�e aûQò gì^ýiÚû^ _ìeY Keö

(K) ~ûjûKê Zêk^û \ò@û~ûG ZûKê _____Kj«òö(C_ùcd, C_cûaûPK g±, C_cû^)

(L) bò^Üû[ðùaû]K GK _âKûe g±e aûe´ûe @ûaé�òKê _____ @kuûe Kêjû~ûGö(@^ê_âûi, ùgæh, ~cK)

(M) ù~CñVûùe ùMûUòG g± \êA aû Zjóeê @]ôK bò^Ü @[ð _âKûg Kùe ùiVûùe _____ @kuûejêGö

(~cK, ùgæh, C_cû)14. (K) eì_K @kuûee flY ^òù�ðg _ìaðK C\ûjeY \ò@ö

(L) @^ê_âûi @kuûe KûjûKê Kj«ò ? C\ûjeY ù\A aêSû@ö(M) ùgæh @kuûee ùMûUòG C\ûjeY ù\A aêSû@ö

v v v

[ 63 ]

h @¤ûdùKak @býûi ^òcù« C�òÁ

Z[ýbò�òK aòaeYú

6.1. _ûVKcû^ue @ûMâj iéÁò Keòaû òcò� @ûRòKûfò @ù^K i´û\]cðú iûjòZý I iûjòZýûgâòZ i´û\_âKûgòZ ùjCQòö GjûKê Z[ýbò�òK aòaeYú aû òPe Kêjû~ûGö ùKøYiò GK Z[ý C_ùe @û]ûeòZ iûcûRòKPkYò, iûõÄéZòK aòhd, @ êÂû^, _âûKéZòK _eòùag, @û¤ûcôòK _eòùag, ÊûiÚý AZýûû\ò iµ§úd NUYû Gjûe_eòiebêq ùjûA_ûùeö

Z[ýbò�òK aòaeYúe aòùghZß :1. Gjû ~êM_Zþ i´û\ I iûjòZý _ûVe @û^¦ ù\A[ûGö

2. aòaeYú _ûVK c^ùe @ûMâj iéÁòKùeö

3. Z[ýMêWÿòKe _ìaðû_e I @^ýû^ý @û^êhwòK NUYû GKZâ _âKûg Keò_ûùeö

4. ewú^ PòZâ aû KûUêð^ Reò@ûùe Z[ýMêWÿòKê @]ôK @ûKhðYúd Keû~ûA_ûùeö

5. iekbûhû, @ûKhðYúd I KkûcôK C_iÚû_^û Gjûe @û\e aé¡ò KeûGö

6. aòaeYú a�ðcû^ ij @ZúZ I @ZúZ ij a�ðcû^Kê Zêk^û Keòaûùe ijûdZû Kùeö

_âÉêZò ùKøgk :i´û\ _âÉêZò, _âa§ fòL^ AZýû\ò bkò aòaeYú _âÉêZòe ÊZª Kkû ùKøgk ejòQòö ^òRe \lZûKê

ù^A ùfLK _âiw aûQò ùKCñ \òM C_ùe @ûùfûK_ûZ Keòùa _â[ùc Zû�e GK LiWÿû _âÉêZ Keòùaö @Zòiekbûhûùe _âûd 100 eê 150Uò g± c¤ùe GjûKê ùfLòùaö

�@býûi aùk gògê ~[û,

gòLA Kâùc Kjò K[ûö�

@býûi akùe gògê K[û Kjòaû I Pûfò gòLòaû _eò QûZâúQûZâcûù^ @býûi Keò aòaeYú aû `òPe ùfLò_ûeòùaö ^òcÜùe ùKùZK Z[ýbò�òK aòaeYúe \éÁû« \ò@ûMfûö

[ 64 ]

bìcò_êZâWûeCA^þu aòa�ð^aû\ Kùj � ùRfòeê RkPe, CbdPe, iÚkPe @û\ò RúaiéÁò_ùe aû^eûKéZò

cYòhe Cna ùjfûö Zû�e KâùcûaòKûg ùjûA CfMÜ @ibý aY cYòh RûZ ùjùfö MQ ùKûeWÿùe Kò´û_[eMê¶ûùe @û\òcû^a aûi Keê[ôùfö _eòaûe MV^ Keò iÚûdú aiZò iÚû_^ _ùe KéhòKê cYòh @û_ùYAù^fûö KéhòKû~ðý ùjfû cYòhe cêLý aé�òö

cjûKûk ùiâûZùe cû^a ibýZû C^ÜZ ùjfûö Zûcâ, Kûõiý, ùaâû¬þ, ùføj @û\ò aòbò^Ü ~êM ù\AibýZû @ûùMA Pûfòfûö @û~ðý~êMùe Kcð @^êiûùe RûZò _â[û iéÁòùjfûö aâûjàY, lZâòd, ùa÷gý I gì\â: GjòPûeòRûZòeê aòbò^Ü C_RûZòe Cna ùjfûö ùKùZK ùiaûKûeú gì\â RûZòKê QûWÿòù\ùf @^ý icÉue KéhòjócêLý aé�ò [ôfûö aâûjàYcûù^ _ìRû_ûV Kùf c¤ KéhòKcðKê QûWÿòùf ^ûjóö lZâòdcûù^ eûRýelûKeò @L�bìiµ�òe cûfòK[ôùfö aûYòRý aýaiûd iûwKê KéhòKcð[ôfû ùa÷gýcû^ue _â]û^ RúaòKûö bìcòjú^ùiaûKûeúcûù^ @^ý Rcòùe Pûh Kû~ðýùe ò~êq ùjûA RúaòKû C_ûRð Kùfö RûZò_â[û iéÁòùjaû ~êMVûeê@ûRòe ^aý-ibý ~êM _~ðý« jRûe jRûe ahð @ZòKâû« ùjûA ~ûA[ôùf ùjñ KéhòKcð Gùa aò PûfòQòö_âûPú^ _¡Zò \ìeùjûA C^ÜZ _¡Zòùe Zûjû _eòcûRòðZ ùjûAQòö a�ðcû^ ~êMùe aâûjàYe cêLý RúaòKû _ìRûKcð êùjñö eûRûcû^ue eûRý ûjó Kò ùicûù^ @ûC gûiK ûjû«òö aâûjàY Kò û eûRû òRe aé�ò jeûA[ôùfc¤ Rcò jeûA ^ûjû«òö eûRýjú^ eûRû I _ìRûKcð ejòZ aâûjàYcûù^ eûRùiaû (PûKòeò) Kò´û KéhòKcðKeòRúaòKû ^òaðûj KeêQ«òö _ìaðe Phû_ê@ I @ûRòe Phû_ê@ c¤ùe `eK KòQò ^ûjóö _ìùað ùi ù~Cñ Kéhòaé�òKeê[ôfû Gùa c¤ ùiA aé�ò c[ûùe ùZûkò ]eòQòö

eûcûdY a�ðZ eûRhðò R^K iê^û fwkùe bìcò KhðY Keò @ld ZéZúdû\ò^ bìcòùe _â[c aòj^aêYê[ôùfö Zûu iùw _âRûcûù^ c¤ Rcò KhðY Keê[ôùfö eûRûùjûA c¤ R^K Kéhòaé�òKê QûWÿò ^ [ôùföK_òkaûÉêe eûRû gêù¡û\^ c¤ fwkùe bìcò KhðY Keê[ôaû K[û AZòjûiùe a�ðòZö ùZùa aâûjàY ùjCKò lZâòd ùjC icùÉ cûUò cû@ûe i«û^ö KéhòKcð GK iûaðR^ú^ aé�òö ùZYê icÉ cYòhRûZò ùjCQ«òbìcò_êZâö

ù\ûk~ûZâûIWÿò@û K[^òKûùe � �aûecûiùe ùZe _aðö� Gjûe @[ð ùjfû cûi @^êiûùe _aðiõLýû @]ôKö

G_eò cûi ûjó ù~Cñcûiùe Kò _að _ùWÿ ûjóö EZêeûR ai« û»ê^ I ùP÷Zâcûiùe eûRZß Keò[ûGö GjòEZêùe _âKéZòeûYú @_ìaðùgûbû aòc�òZû jê@«òö gúZe _âùKû_ Kcò~ûGö \lòY \òMeê cé\ê ckdû òk _âaûjòZjêGö ckd Ægðùe _gê_lúVûeê @ûe¸Keò RúaKêk jhðCfäûiùe cûZò CV«òö Kcð R¬ûkeê cêq ùjûAùfûKcûù^ ù\aù\aú _ìRû Keò @û^¦ C_ùbûM Ke«òö

[ 65 ]

gòaeûZâò_ùe û»ê^ _ì�ðòcû Zò[ôùe IWÿògûùe Mâûùc Mâûùc ù\ûk~ûZâû _ûkòZ ùjûA[ûGö \ßû_e ~êMeeû]ûKé¾u KûjûYúKê bò�òKeò Gjò ù\ûk~ûZâûe iéÁò ö Gjû GK ewe _að ; `Mê (@aòe) cLû ùjûfò _að@ùUö ùMû__êee icÉ ùMû_úùMû_ûk eû]ûKé¾u ùckùe _eÆe @aòe cLûcLò ùjC[ôùfö ew_ûYò_òPKûeúùe b�òðKeò _eÆeKê cûeê[ôùfö

`û»ê^ gêKæ GKû\gú Vûeê _ì�ðòcû _~ðý« I iÚk aòùghùe ùP÷Zâ Ké¾ \gcú _~ðý« _¦e\ò^ ]eòGjò~ûZâû _ûkòZ ùjûA[ûGö aòùgh Keò û»ê^ _ì�òðcû \ò^ ~ûZâûe cj�ß ùagòö eû]ûKé¾uê aòcû^ùe aiûAùfûùK @aòe aû Mê fMûA \ò@«òö ùfûKcûù^ _eÆeKê Mê ùaûkò VûKêeuê aòcû^ùe aiûA ù\ûkc�_Kêò@«òö aCk aûiÜûùe cjKò CVê[ôaû @û´ùZûUû c¤ùe ù\ûk~ûZâû _ûkòZ jêGö ùMû_ûk RûZòe ùfûKcû^ue

Gjû cêLý _aðö ùXûf, cjêeò, cé\w @û\ò aû\ýe cìzð^û _eòùagKê cêLeòZ Kùeö ùLûk, Sû¬ aRûAKú�ð^e Zûùk Zûùk ùMû_ûkcû^u ùaYê, gòwû^û\ I Pò�ûKhðK aûWÿòùLk c¤ùe _Uê@ûe ~ûZâûc�_Kê~ûGö ^ûP, MúZ, Kú�ð^ @û\ò cù^ûe¬^ Kû~ðýKâcùe eûZòUò @ZòaûjòZ ùjûA[ûGö _ê^½ _ì�òðcû _e\ò^ewùjûeò ùLkò ùfûKcûù^ @û^¦ C_ùbûM Keò[û«ò ö aûÉaùe ù\ûk~ûZâû GK cjû^ _eµeû @ùUö

_â]û^_ûU_fäú Vûeê @ûe¸ Keò Ròfäû, eûRý, ù\g; aýû_K @[ðùe G icÉ @ûc R^àbìcòö GA R^àbìcò @ûc_ûAñ

ùKùZ aòf, aY, _ûjûWÿ _aðZ, ^\-^\ú, _â_ûZ-^òSðe, jâ\-iûMe @û\ò _âûKéZòK \égý beû iÚû^ iRûAeLôQòö ùi iaêKê ù\Lô @ûùc @û^¦ùe @ûcôjeû ùjCö

@ûc IWÿògû eûRýe ù\aMWÿ GK lê\â Ròfäûö ù\aMWÿ ije ùjCQò Gjò Ròfäûe i\e cjKêcûö Gjòijee _âûd GK KòùfûcòUe \ìeùe ejòQò _â]û^_ûU _aðZö Zjóeê Seò @ûiê[ôaû SeYûeê iéÁò ùjûAQò @ZòCy _â]û^_ûU Rk_â_ûZö _â_ûZe C_ô�ò aòhdùe ùfûK _âPkòZ GK iê¦e KûjûYú ejòQòö

\ßû_e ~êMùe bMaû^ gâúKé¾u ù\jZýûM _ùe _û�acûù^ _eúlòZuê eûRýù\A ù\âø_\úuê iûwùe]eò Zú[ðûU^ùe aûjûeòùfö _ìað icê\âKìkiÚ @KðùlZâùe iì~ðýù\auê _ìRûKeò IWÿògûe aòbò Ü iÚû^ bâcYKùfö_âûPú^ ùKûgk eûRýùe bâcY Kfûùaùk ùicûù^ Rk ^ _ûA ZéhûZêe ùjûA bMaû^ gâúKé¾uê iàeYKùfö bqa�k bMaû^ gâúKé¾ _û�au KÁ ijò ^ _ûeò ùKøùcû\Kú M\ûùe _â]û^_ûU _aðZKê _âjûeKeò iûZUò Kê� iéÁòKùfö M\û _âjûe g±ùe a^bìcò _âKµòZ ùjfûö _û�acûù^ g± gêYò PKòZ ùjùföiûZ Kê�eê Rk Seò _aðZùe GK _â_ûZ iéÁòKfûö ~ê]ôÂòe SûùWÿgße gòafòw iÚû_^ Keò ùijò Rkùe Zûuê_âZòÂû Kùfö Zû _ùe ù\âø_\úu ij _�bâûZ Rk_û^ Keò Zé¯ ùjùfö

[ 66 ]

jRûe jRûe ahð_ùe aûc�ûùe Mwaõgú eûRûMY eûRZß Kùfö _â]û^_ûUe C_ô�ò I Zûe cjòcû

_âPûe _ûAñ RùY Ehò Gjò aõge Rù ÷K eûRûuê WûKòù^A SeYûKê ù\LûAùfö ùi _â_ûZe RkKê e{êeìù_

]eò C_eKê CVò @\égý ùjûAMùfö Gjû ù\Lô eûRû búZ, PKòZ ùjùfö ùijò iáZòKê ùi iàeY eLôaû_ûAñ

_â_ûZ Mê¶ûùe Ehòue _âÉe aòMâj iÚû_^ Kùfö

_â]û^_ûU _â_ûZ \êAUò gûLûùe aòbqö _â]û^ gûLûUò ù\aMWÿe C�eùe @aiÚòZö @^ý gûLûUò

ù\aMWÿe C�e-_½òcùe ùKûeWÿùKûUVûùe ejòQòö aûc�ûe _âLýûZ cjûeûRû iyò\û^¦ Zâòbêa^ ù\a

ùKûeWÿùKûU Rk_â_ûZeê Rkaò\êýZ gqò C_ô^Ü KeûA eûR]û^ú ù\aMWÿKê @ûùfûKòZ Keò[ôùfö

_â]û^_ûU _â_ûZe Rk _aðZe _û\ù\gùe @aiÚòZ ùMûUòG Kê�ùe SSðe g±ùe _ZòZ ùjûA ZkKê

ajò ~ûAQòö _â_ûZeê Qò�ûWÿòùjûA _Wê[ôaû Rkùe _ZòZ iì~ðý KòeY ùjZê gZ gZ A¦â]^ê iéÁòjêGö

_â]û^_ûU RkKê eûRû aûiêù\a _ûA_þ iûjû~ýùe eûR]û^úKê ù~ûMûA ù\C[ôùfö ùiA Rkùe ùfûKcûù^

iÜû^, e§^ Keòaû iùw Rcòùe RkùiP^ Keê[ôùfö

_â]û^_ûU _â_ûZe _û\ù\gùe �ai«^òaûi� I �fkòZ òaûi� ûcK \êAUò ecYúd ùg÷k^òaûi

aûc�û eûRû iyò\û^¦ Zâòbêa^ ù\au \ßûeû ^òcðòZ ùjûA[ôfûö ai« ^òaûiùe EZêeûR ai« iaê\òù^

@aiÚû^ Keò[û«òö _â_ûZe @^Zò \ìeùe ùMûUòG Kìkùe \êAUò iê¦e C\ýû^ eûRû aûiêù\a iêXÿkù\au

\ßûeû ^òcòðZ ùjûA[ôfûö jûZú, aûN, bûfê, RkjÉú, Kê¸úe, i^Üýûiú, ^�ðKú @û\ò @ù^K MêWÿòG iòùc�

òcòðZ _âZòcì�ðò C\ýû^e ùgûbû aXÿûC[ôfûö ùfûKcû^ue @cû êhòK @ZýûPûe ù~ûMêñ C\ýû^Uò Á ùjûA~ûAQòö

_â]û^_ûU ùeûMú, ùbûMú, Cbdu_ûAñ @ûùcû\\ûdK iÚkú @ùUö aYùbûRò _ûAñ ahðiûeû GVûKê @ù^K

ùfûK @ûi«òö

iûjòZýû êeûMú cjûeûRû aûiêù\a iêXÿkù\a I iyò\û^¦ Zâòbêa^ù\au icdùe IWÿògûe aògòÁ Kaò

Gaõ ùfLKcûù^ @ûiò Gjò iÚû^ùe ùicû^ue iûjòZý iû]^û Keê[ôùfö

IWÿògû�_êÃeòYúùe �_â]û^_ûU� _\à_ê¿Zêfý ùgûbû_ûCQòö

[ 67 ]

@ûc iõÄéZòùe @ld ZéZúdûIWÿògûùe _ûkòZ ùjC[ôaû _aðMêWÿòK c¤ùe @ldZéZúdû ùjCQò GK cjû^ Kéhò bò�òK iûcûRòK _aðö

ùa÷gûL cûi gêKæ_l ZéZúdû \ò Gjò _aðUò _ûkòZ ùjûA[ûGö Gjò \ò UòKê @ldZéZúdû KûjóKò Kêjû~ûG Zûe@ù^K KûeY ejòQòö iZý~êMùe _âak _âZû_ú @ldûiêee @ZýûPûeùe _é[ôaú [eje ùjfûö ù\aZûcûù^Zû bdùe ÊMðQûWÿò _kûd^ Kùfö bMaû^ aò¾ê ùa÷gûL gêKæ ZéZúdû \ò^ @ldûiêeKê ^ò]^ Keò _é[ôaúKêgû« Kùfö @ldûiêe ^ûcùe Gjò \ò^UòKê @ldZéZúdû ùaûfò KêjûMfûö iéÁò @ûe¸eê G _~ðý« icdKêPûeòUò ~êMùe bûM Keû~ûGö Pûeò~êM ùjfû iZý, ùZâZdû, \ßû_e I Kkòö @ldûZéZúdû \ò^Uò @û\òiZý~êMe _â[c \òaiö Gjò\ò^ RM^Üû[u e[ ^òcðûY Kû~ðý @ûe¸ jêGö Gjò\ò^ KéhKcûù^ ^òR ^òRRcòùe aò]ô_ìaðK cêVò @^êKìk Keò[û«òö ]û^ ùjCQò @ld aúRö ùZYê _â[c ]û^aêYû \ò^UòKê @ldZéZúdûKjòaû icúPú^ @ùUö �Ħ _êeûY�e C}kL�ùe �^úkû\âò cùjû\d� RM^Üû[u e[^òcðûY aòaeYúa�ðòZö _âûPú^ Kûkeê G ~ûaZþ RM Üû[u e[ òcðûY Kû~ðý _aòZâ @ldûZéZúdû \ò eê iõ_û\òZ ùjûA @ûiêQòöùZYê @ldZéZúdû \ò^Uò @ûc_ûAñ _aòZâ @ùUö

Gjò @ldZéZúdû \ò Vûeê cjû_âbê RM Üû[ I fòweûR cjûù\aue P¦^ ~ûZâû C�a @ûe¸ ùjûA[ûGöùRý cûi Ké¾_l @Ácú _~ðý« 21 \ò^ aýû_ú P¦^ ~ûZâû _að _ûkòZ ùjûA[ûGö Ħ _êeûYeC}kL�ùe ZâòKûkm cjûcê ò ùR÷cò ú Ehòcû^uê RM Üû[ue ~ûZâûMêWÿòK aòhdùe a�ð ûKeò @ldZéZúdûecûjûcôý KjòQ«òö

@ldZéZúdû _ìað\ò^ KéhKcûù^ Rcòùe _ûYò _KûA eL«òö ^ìZ^ fwk, ^ìZ^ Kûu, ùKûWÿò,ùKû\ûk, ìZ^ bûe, gòKû, ]û^ MCYò I gêKæ]û^ @û\ò _âÉêZ Ke«òö ZéZúdû\ò^ _ûjû«û _âjeeê ùg~eê CVòiÜû^ ùgøP _ìaðK ^aaÈ _eò]û^ Ke«òö Ne iûcþ^ûKê ùMûcd \ßûeû fò_ò Kki iÚû_^ Keò \ú_ Rkû«òöìZ^ bûeùe ]û^ MCYò, _ìRûiûcMâú I Rk ]eò aûjûeò _Wÿ«òö gv, N� aRûA I jêkjêkò ù\A MéjòYúcûù^

gêbKûc^û Keò Êûcúcû^uê ùlZKê _Vû«òö Rcòùe KéhK aò]ô_ìaðK bìcò_ìRû I flàú_ìRûKeò @]ôK `if@cke @ûgûù^A ]û^cêVò @^êKìk Ke«òö Nùe Nùe @û^¦ fjeú ùLkò~ûGö @eê@û PûCke ùLPêWÿò I_òVû_Yû Keò MéjYúcûù^ ^ìZ^ _kûg _Zâùe _eòaûee ibòuê LûAaûKê \ò@«òö ùfûKue aògßûi Gjò\ò^gûM LûAùf Rcòùe @]ôK Nûi R^àò[ûGö ùZYê ùfûKcûù^ G \ò^ gûM Lû@û«ò ^ûjóö

@ldZéZúdû \ò Uò _½òc IWÿògûùe RßûAñ_ìR^ \òai bûùa LýûZö RßûAñcû^uê NeKê @ûcªYKeò ìZ^aÈ ù\A `kcìk Lê@ûA @û_ýûdòZ Keû~ûGö ùfûKcûù^ _eÆeKê KûKêWÿò, ZebêR, @û´, LRêeú, fòPê,ùK¦ê @û\ò `k Lê@ûA @û^¦ C_ùbûM Ke«òö

@ldZéZúdû IWÿò@û iõÄéZòe gêPòc« _âZúKö ]ûcòðK Z[û Kéhòbò�òK _aðbûaùe ùgâÂZß fûbKeò@û¸cû^uê ù_âeYû ù\CQòö

[ 68 ]

@eYý iõ_\Lû\ý aÈ @û\ò ù~ûMûC[ôaû KéhòRûZ \âaýKê `if Kêjû~ûGö Rcòùe aòj^ aêYò Kò´û ùeû_YKeò

`if Keû~ûA[ûGö Kò«ê @eYý if Kjòùf @eYý iõ_\ ~[û aélfZû, RúaR«ê I LYòR _\û[ð @û\òKêaêSûA[ûGö Rcòe `if _eò @eYý `ifKê Pûh Keû~ûG ^ûjóö Zûjû @ûù_ @ûù_ iéÁò ùjûA[ûGö cû@ûMQe c¬ò _a^ùe, RkùiâûZùe Kò û RúaR«êcû^u \ßûeû @^ýZâ _eòaûjòZ ùjûA bìAñùe _Wÿò @uêùeû\ÓcùjûA[ûGö KéhòRûZ \âaý_eò @eYý `ife C_KûeòZû aýû_Kö Lû\ý, aÈ, aûiMéj @û\ò c^êhýe cêLý@ûagýKZûMêWÿòK Gjû _ìeY Keò[ûGö PûhKcð ^ RûYò[ôaû @û\òccû^a @eYýeê `k, cìk, cûõi @û\òiõMâjKeò RúaòKû òaðûj Keê[ôfûö MQe k, cìk I _gê_lúu cûõi ùjfû Lû\ý, MQe _Zâ I aKk ùjfûaÈ Gaõ MQ ùKûeWÿ ù~ûMûC[ôfû aûiiÚû^ö @ûRòKûfò Rcòùe Pûh Keû~û[ôôaû Lû\ýgiý, ùZ÷kaúR, Z«þêRûZúd if, _û^úd, @[ðKeú if I kcìke R^^ú ùjCQò Gjò @eYýö @û\òc giý Gjò @eYýeê jócòkò[ôfûö c^êhý Kâùc Kâùc ù~_eò C^ÜZ ùjfû VòKþ ùijò_eò giýe c¤ C^ÜZò NUòfûö

Gùa c¤ @eYý ùfûKuê Lû\ý, aÈ I aûiMéj ù~ûMûA ù\CQòö @eYý aéÁò òcù« @Zý« ijûdKöMQe ùPe cûUòKê RûaêWÿò]eò cé�òKû iõelY KeêQòö @cæRû^ ù\CQò I @wûeKûcæ ù^CQòö _eòùagKêi«êkòZ KeêQòö

@eYýeê còkê[ôôaû KûV, aûCñg, iaûANûi, fûL, SêYû, gòw, PcWÿû, jûZú\û«, jeòWÿû, aûjûWÿû,@@ñkû, Jh]úd ùPecìk, ùK¦ê_Zâ, @Vû @û\òùe aòbò^Ü gòÌ KûeLû^û _âZòÂòZ ùjCQòö KûMR gòÌ, eaegòÌ, \ò@ûiòfò KûeLû^û, aòbò Ü ùLk^û gòÌ @û\ò @eYý iõ_\ C_ùe òbðegúkö KûVc�eê ùed^ aÈ c¤Zò@ûeò ùjCQòö

@eYý a^ý_âûYúu @ûgâdiÚkö ùicûù^ @eYýe ùiø¦~ðý aé¡ò Keòaû iùw iùw @eYý iêelûKeò[û«òö jûZú, aûN, bûfê @û\ò jòõiâ R«êu bdùe ùfûKcûù^ @eYýKê ~û@û«ò ûjóö @eYý @ûce @cìfýiõ_\ö Zûe iêelû @ûce _â]û^ K�ðaýö ^òaðòPûeùe ùfûKcûù^ MQKûUò @eYý ^Á KeêQ«òö MQeC_KûeòZû aòhdùe ùfûKuê aêSûA iùPZ^ KeûAùf @eYý ^Á ùja^ûjóö KéhòùlZâúd a^úKeY IiûcûRòK a^úKeY \ßûeû Mâûce _eòùag iêelûùjaö ieKûe Z[û ùfûKu _âùPÁûùe Mâûc KcòUòcû^MXÿû~ûAû Rwf iêelû Keû~ûCQòö ieKûeue a^ cùjû�aKê i¹û^ ù\A _âùZýK cYòh MQ fMûA@eYý aé¡ò Keòaû CPòZþö @MÜò\ûCeê @eYýKê elûKeòaû @ûce K�ðaýö @ûùc @eYýe ~^ô ù^ùf ùi@ûcKê _ê@_eò _ûkòa, ù_ûhòaö K[ûùe @Qò;

�_ê@iò^û ù_ûùh cû� aû_Kê,MQ _ûùkù_ûùh ajê ùfûKuêö�

v v v

[ 69 ]

i¯c @¤ûd ùKak @býûi ^òcù« C�òÁ

Uò_þ_Yú I PòVû _âÉêZò7.1. 1936 ciòjû @ù_âfþ cûi GK ZûeòLùe IWÿògû ÊZª _âù\ge cû^ýZû fûbKfû, Kò«ê icÉ

ieKûeú, @¡ðieKûeú I ùaieKûeú Kû~ðýûkdMêWÿòKùe AõeûRú bûhûùe icÉ Kû~ðý _ìað _eò iµû\òZ

ùjC[ôfûö _âûd \úNð 48 ahð_ùe 1984 ciòjû @ù_âf cûieê IWÿògû ieKûeue aòbûMúd cêLý\¯e I

@]É^ Kû~ðýûkdMêWÿòKùe Uò_þ_Yú (ù^ûUòõ), PòVû (Wâû þUòõ) I _Zâ aò òcd (Kùeiþ_ù� þiþ) @û\ò Kû~ðýKê

IWÿò@û bûhûùe Keû~òaû _ûAñ ^òù�ðg \ò@ûMfûö AõeûRú bûhûùe ùfLû~ûC[ôaû ^[ô_ZâKê (`ûAfþ) VòKþ

bûaùe IWÿò@û bûhûùe ùfLôaû _ûAñ IWÿògû ieKûeu aò]ôaòbûM @û^êKìfýùe �ieKûeú bûhû ijPe� I

�_âgûi^ g±ùKûh� ^ûcK \êAUò _êÉòKû _âKûg _ûAQòö

IWÿò@û bûhûe aýajûe aòbò^Ü ùlZâùe bò^Ü bò^Ü eì_ùe ù\Lû~ûGö K[ôZbûhû, iûjòZòýK bûhû,

_ûVý_êÉK Gaõ ieKûeú [ô_Zâùe aýajéZ IWÿò@û bûhûe eì_ iµì�ð @fMûö ieKûeú [ô_Zâùe aýajéZ

bûhû ÊZª ]eYeö G[ôùe bûa_âaYZû I @ûkuûeòK _âùdûM ùjûA ^ [ûGö Gjûe bûhû iek, iõlò¯,

ÆÁ, _âû¬k I iõ~Z ùjûA[ûGö ù~øMòK aû RUòk aûKýe aýajûe Keû^~ûA G[ôùe ~[ûi¸a iekaûKý

_âùdûM Keû~ûGö Gjò \éÁòeê QûZâúQûZâcû^uê IWÿò@û bûhûùe ieKûeú [ô_Zâ Kû~ðýaòhdùe gòlû \ò@û~òaû

GK icùdûPòZ _\ùl_ö

7.1.1. Uò_þ_Yú :

iû]ûeYZü aòbûMúd cêLý\¯e, @]É^ Kû~ðýûkd Kò´û @¡ðieKûeú Kû~ðýûkd @û\òKê @[aû Gjò

Kû~ðýûkdcû^ueê iPòaûkdKê ù~Cñ PòVò @ûùi _â[ùc Zûjûe WûAeò Keû~ûGö Zûjû_ùe PòVòe aòhd

aÉêKê ù\Lô ZûjûKê iµéq C_aòbûMKê (ùiKþi^þ) _Vû~ûGö C_aòbûMe @`òiþ ijKûeú ùijò PòVòUòKê GK

ÊZª [ôe WûjûY _ùU Mê Úò aûc_ùU _Zâe iõLýû, ZûeòL I iÚû^ ûfòKûkòe ùfL«òö Zûjû_ùe ùi @[aû

aeò ijûdK iûeûõgKê @^ý GK _éÂûùe ùfLô ^òRe cZûcZ ijòZ C_eòiÚ C_aòbûMúd @]ôKûeúu

[ 70 ]

(ùiKþi^þ @`òie) ^òKUKê @^êùcû\^ aû @ûù\g _ûAñ _VûA[û«òö Gjò_eò ùfLûKê Uò_þ_Yú Kêjû~ûGö

C_aòbûMúd @]ôKûeú ^òR Éeùe Zûjû aòPûe Keò `Gifû Ke«ò @[aû _Zâe MêeêZß \éÁòeê ~\ò @ûagýK

cù^ Ke«ò, ùZùa ^òRe cZ _â\û^ Keò @^êgûi^ iPòau ^òKUKê _VûA[û�«òö Gjò_eò cZûcZ ijòZ

@^êgûi^ iPòauVûeê C_gûi^ iPòa, ZûuVûeê ~êMàgûi^ iPòa, gûi^ iPòa @[aû cêLý gûi^ iPòau

_~ðý« ~ûA[ûGö ~\ò _ZâUò @[ð iõKâû«úd aû @ûA^ _âYd^ aòhd aû @Zý« MêeêZß_ì�ð ùjûA[ûG, ùZùa

cêLý gûi^ iPòau cZûcZ ijòZ aòbûMúd cªú, cêLýcªú Gaõ @ûagýK iÚùk eûRý_ûku ^òKUùe

C_iÚû_^ Keû~ûA[ûGö ^[ôùe \ò@û~ûA[ôaû Uò_þ_Yúe aûc_ûLùe aeòÂ ijûdKu Êûle ejò[ûGö

^[ôùe Uò_þ_Yú _éÂûùe iò¡û« ^ò@û~òaû _ùe PòVû _âÉêZ Keû~ûGö

Uò_þ_Yú _éÂûùe aeò ijûdKuVûeê C_eòiÚ @]ôKûeúcû^u _~ðý« ù~Cñ cZûcZ _â\û^ Keû~ûA[ûG,

Zûjû iõlò¯ ùjûA[ûGö aòùghZü Gjò Uò_þ_Yú _ûAñ L�aûKý aû aûKýûõge ajêk aýajûe ù\Lû~ûGö

^[ôùe aýajéZ ùjC[ôaû ùKùZK IWÿò@û Uò_þ_Yúe eì_ GVûùe \ò@û~ûAQòö

1. _âÉûacùZ _\ùl_ ^ò@û~ûCö

2. ùK÷`òdZþ Zfa Keû~ûCö

3. @^êùcû\òZ ùjfûö

4. Gjû @Zý« ~êqò~êq cù^jêGö

5. ]^ýaû\, Z\^ê~ûdú C�e _Vû~ûCö

6. cêñ G[ôùe i¹Zö

7. QêUò c¬êe ùjfûö

8. @ù_lû Keû~ûCö

9. _âû[ð^û @ûMâûjý KeûMfûö

10. a�ðcû^ _ûAñ i¸a ^êùjñö

11. @[ðaòbûMe @^êcZò cMû~ûC _âbéZòö

[ 71 ]

Uò_þ_Yúe ^cê^û � 1 :RùY Mâûc cêLô@û ^òR a§êK fûAùi^þie ^aúKeY _ûAñ Ròfäû_ûkuê ^òùa\^ KeòQ«òö Gjò

@ûùa\^ _Zâe GK Uò_þ_Yú _âÉêZ Ke�

KâcòK iõLýû � @ûùa\^_Zâ � Zû 25.3.11ue

^[ôiõfMÜ _Zâ

Ròfäû_ûk

jeùMøeú QKe Mâûc cêLô@û gâú __________________________ ue @ûùa\^ _ZâUò ù\Lû~ûCö@ûùa\^Kûeú Gjò Kû~ðýûkdKê ^òR a§êK @^êmû_Zâe ^aúKeY _ûAñ ^òùa\^ KeòQ«òö Zûue _ìaðahðefûAùi^þie GK _âZòfò_ò c¤ \eLûÉ ijòZ iõ~êq KeòQ«òö jòõiâR«ê Z[û WKûdZcû^u Vûeê òRKê elûKeòaû Cù�gýùe ùi a§êKUò _ûLùe eLôaûKê Azû KeêQ«òö

gâú __________________________ ue @^êmû_Zâe ^aúKeY Keòaûùe ùKøYiò @ûA^MZ_âZòa§K ^ûjóö

aòjòZ @ûù\g _ûAñ C_iÚû_^ KeûMfûö

Êûle _âÉûa @^êùcû\òZ ùjfû

aeòÂ ijûdK / @]ôKûeú ißûle...................................

Zû....................

Ròfäû_ûk,

ùLû¡ðû

Uò_þ_Yúe ^cê^û-2Kû~ðýûkd _ûAñ GK KµêýUe Kâd Cù�gýùe @ûùa\^ Keò[ôaû baòhý^ò]ô _ûY×ò aòbûMe @]ôKûeúu

_Zâ C_ùe Uò_þ_Yú ùfLö

KâcòK iõLýû� @ûùa\^_Zâ � Zû 2.4.2012

^[ôiõfMÜ _Zâ @]ôKûeú, baòhý^ò]ô _ûY×ò aòbûM

^òù�ðgK, baòhý^ò]ô _ûY×ò,

[ 72 ]

Kû~ðýûkde baòhý^ò]ô aòbûMe @]ôKûeúu ^[ô ijòZ iõfMÜ _Zâ ù\Lû ~ûCö ùi @ûùa\^_Zâùe \gðûAQ«ò ù~ Kû~ðýûkde KcðPûeúcû^ue iõLýû _âûd Zò^ò gjKê aé¡ò _ûAQòö icÉu ùaZ^eêKUû~ûC[ôaû baòhý ò]ô @[ðe _eòcûYe VòKþ jòiûa eLôaû Gaõ KcðPûeúcû^uê _âZòahð ùicû^ue baòhý ò]ô_ûY×òùe Rcû[ôaû @[ðe _eòcûY RYûAaû \eKûeö G[ô_ûAñ GK KµêýUeþe @ûagýKZû @Qòö @[ð aòbûMe@^êcZò c¤ còkò~ûAQòö

C_~êq @ûù\g _ûAñ C_iÚû_^ KeûMfûö

Êûle Kâd _ûAñ @ûagýK _\ùl_ ^ò@û~ûCöaeòÂ ijûdK Êûle......................................

Zû...................^òù�ðgK

^òùR Uò_þ_Yú ùfL�1. QûZâûaûiùe iÚû^iõLýû aé¡ò _ûAñ @ûùa\^ Keò[ôaû QûZâcû^ue \ûaòKê _â]û^ gòlKu ^òKUùe

C_iÚû_^ _ûAñ Uò_þ_Yú ùfLö2. Kû~ðýûkdùe MzòZ aÉê (ÁK)eê ùKùZK ^Á aÉêKê aû\þ ù\aû _ûAñ Uò_þ_Yú ùfLö3. RùY ù~ûMûY aòbûMúd @]ôKûeúu aòùeû]ùe gévkûMZ Kû~ðýû^êÂû^ _ûAñ Uò_þYú ùfLö7.1.2. PòVû _âÉêZò :

iû]ûeYZü ^[ôe Uò_þ_Yú _éÂûùe ^ò¿�ò aû iò¡û« ^ò@û~òaû _ùe ieKûeú aû ùaieKûeúKû~ðýûkdcû^uê, aûjûeKê ù~Cñ _Zâ _Vû~ûG, _â[ùc Zûjûe GK ùfLû _âÉêZ Keû~ûGö ZûjûKê PòVûKj«òö Kû~ðýûkde ijûdK KcðPûeú aû aeò ijûdK Gjò PòVû _âÉêZ Keò C_eòiÚ @]ôKûeúu ^òKUùeC_iÚû_^ Ke«òö Gjò PòVûe bûhû iað\û iek, iõlò¯, _âû¬k I iõ~Z ùjûA[ûGö

Kû~ðýûkdcû^uùe aòbò Ü aòhdùe bò Ü bò Ü _âKûe PòVû _âÉêZ Keû~ûA[ûGö ~[û� _\ iéÁò, aûhòðKùaZ^ aé¡ò @ûù\g, @iÚûdú _\e iÚûdú KeY, ò~êqò _Zâ _ù\û^ÜZò @ûù\g, @RòðZ QêUò c¬êe, MÉ Lyðec¬êeò, QêUò ic_ðY c¬êeò, iû]ûeY baòhý^ò]ôeê @Mâòc c¬êeò, ùUfòù`û^þ iõù~ûM AZýû\òö

PòVûe ùghùe aòbûMúd @]ôKûeúu Êûle I _\aú ejòaöZùk ùKùZûUò PòVû _âÉêZò _Zâe C\ûjeY \ò@û~ûAQòö

[ 73 ]

1. ò~êqò_Zâ

________________ aòbûM / Kû~ðýûkd, bêaù^gße

iõLýû_________ ZûeòL ____________

_âû_K: gâú___________________________

(VòKYû)_______________________

________________________

GZ�ßûeû Zûjûuê RYûA \ò@û~ûCQò ù~ ùi U..................... ùaZ^ jûeùe cûiòK U...........

ùaZ^ùe Kû~ðýûkd / aòbûMe ..................... _\ùe ^ò~êqò _ûAñ cù^û^úZ ùjûAQ«òö icdKê icd

ieKûe c¬êe Keê[ôaû cjwûb�û I @Zòeòq cjwûb�û _âbéZò Gjò _\ _ûAñ _â~êRý @ùUö

ùi Gjò _\ùe ù~ûM\û^ Keòaû icdùe ^òdc @^ê~ûdú GK ÊûiÚý iµKðúd _âcûY_Zâ RùY

aòùghm PòÿKò�û]ôôKûeúuVûeê _â\û^ Keòùaö GK _ûiþù_ûUð `ùUû ijòZ G[ôùe iõfMÜ [ôaû `cðKê VòKþ

bûùa _ìeY Keò \ûLf Keòùaö

^ò~êqòUò iµì�ð @iÚûdúö _ìaðeê ù^ûUòiþ ^ ù\A @[aû ùKøYiò KûeY \gðû ^~ûA ^ò~êqòeê @«e

Keû~ûA_ûùeö

ùi Gjò @ûù\g _ûAaû _eVûeê iûZ \ò^ c¤ùe _\ùe ù~ûMù\ùaö @^ý[û @ûù\g ÊZü e�

ùjûA~òaö

Êûle .........................

_\aú..........................

[ 74 ]

2. QêUò ic_ðY c¬êeò_________________aòbûM

bêaù^gßeö

Kû~ðýûkd @ûù\giõLýû_________ ZûeòL ____________

gâú/gâúcZú/Kêcûeú______________________@iÚûdú / iÚûdú (_\aú) ____________ aòbûMuêZòeòg \ò^ @RòðZ QêUò ic_ðY KeòaûKê GZ\ßûeû @^êcZò _â\û^ Keû~ûCQòö Zûue Gjò QêUò ic_ðY @ûd ~\ò@ûdKe ù~ûMý ùjC[ûG ùZùa @ûagýK KûU _ùe iµì�ð \ecû I b�û _ûAùaö

_âcûYòZ Keû~ûCQò ù~ Gjò ZòeòL QêUò ic_ðY _ùe Zûue Rcûùe 120 \ò^ @RòðZ QêUò @Qòöic_òðZ ùjûA[ôaû ZûeòL \ò^ QêUòe jòiûa _ùe ùiaû _êÉKùe \eR Keû~òaö

Êûle..............................._\aú..............................

3. aûhòðK ùaZ^ aé¡ò_________________aòbûM / Kû~ðýûkd

bêaù^gßeö

Kû~ðýûkd @ûù\giõLýû_________ ZûeòL ____________

gâú/gâúcZú/Kêcûeú ___________________________@iÚûdú / iÚûdú (_\aú) ____________

Kû~ðýûkdue U................ ùaZ^ jûeùe U................ Éeùe Zû .................... ùe GK ahð^òe«e ùiaû _ì�ð ùjûA[ôaûeê Zûue aûhòðK ùaZ^ aé¡ò ^òcò� @ûù\g _â\û^ Keû~ûCQòö Gjû ijòZ Zû................. Vûeê C_efòLôZ ùaZ^ jûeùe cûiòK U............eê _ea�ðú aûhðòK ùaZ^ aé¡ò U.........ij cûiòK U........... CVûAaû ^òcò� c¬êe Keû ~ûC@Qòö

Êûle..............................._\aú..............................

v v v