Upload
ies-fjz-bhi
View
4.374
Download
9
Embed Size (px)
Citation preview
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Erromatar inperioko gizarte-hierarkia
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Gizarte-hierarkia Erromatar Inperioan
__________________________________________
ERROMAKO GIZARTEA HIRU
TALDE HANDITAN BANATZEN ZEN -
Jarduerak
-
- ______________________________________ ziren.
-
-
Eskubideak
__________________
__________________
__________________
__________________
Elkarren arteko ezberdintasunak: _______________________
-
Hauen mende zeuden: _________________________________________
Eskubideak
_____________________
Hauetan jarduten zuten: ______________________________________________
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
• Esklabo ugari zegoen: gerrako presoak, justiziak askatasuna galtzera kondenaturiko herritarrak, esklaboen seme-abalak.
• Lan gogorrenak egiten zituzten: meatzetan, gladiadore gisa...
• Etxeko lanetan ere aritzen ziren, edota familia aberatsen seme-alaben hezkuntzaz arduratzen ziren.
• Zenbait esklabo matxinada gertatu zen. Ospetsuena Espartakorena izan zen K.a. 73. urtean.
Esklaboak
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Esklabotasunari buruzko testuak
Etxean sartzera gindoazenean, zigorraldia hartzear zegoen esklabo bat gure oinetara egotzi zen eta haren jabearekin hitz egiteko eskatu zigun, jabearen opari bat termetan lapurtzen uzteagatik jaso behar zuen zigorra barka ziezaion.
Etxean sartu ginen eta esklaboari zigorra barkatzeko eskatu genion etxeko jabeari. Honela esan zuen:
“Zigorraren arrazoia ez da lapurreta, esklaboaren hutsegitea baizik, horregatik galdu dut-eta bezero baten oparia. Baina, bost axola! Zuen eskuetan uzten dut esklaboa.”
-Eskerrak eman genion hainbesteko mesedea egiteagatik, eta esklaboak musukatu egin gintuen, gure gizatasunagatik eskerrak emateko.
PETRONIO, Satiricon. K.o. I. mendea. Moldatua
Sirakusatik etorritako jendearen bidez, pozaren pozez jakin dut familia-giroan bizi zarela zure esklaboekin.
Esklaboak al dira? Bai, baina gizonak; esklaboak? Bai, baina lagun apalak; esklaboak? Bai, baina kideak esklabotasunean, haiek eta gu Fortunaren eskuetan gaude-eta.
SENEKA, Luziliori bidalitako gutunak. K.o. I. mendea. Moldatua
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
• Nekazaritza zen oinarrizko jarduera
• Nekazari txikiak zeuden, azalera txikiko soroak lantzen zituztenak.
• Lur-jabe handiak ere bazeuden: nekazariak eta esklaboak lantzen zituzten lurrak.
• Landetako etxea, “villae” izenekoa, sotoa, biltegia, ikuikuak, ardoa eta olioa egiteko prentsak... zituzten
Ekonomia oparoa - Nekazaritza
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Ekonomia oparoa - Nekazaritza
Mahatsa zanpatzen
Idiak erabiliz goldetzea
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
• Hiriak denda eta lantegi beteta zeuden: zapatariak, bitxigileak, zeramikagileak, okinak, harakinak...
• Eraikuntzan, igeltseroak, arotzak, iturginak, margolariak, harginak, ...
Zapatariak
Harakinak
ZeramikagileakOkinak
ArotzakIturginak
Margolariak
Igeltseroak
Harginak
Ekonomia oparoa - Eskulangintza
Bitxigileak
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Erromatar Inperioko lurraldeen ekoizpena
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Ekonomia oparoa - Merkataritza
• Inperioaren barnean bahiz mugetatik kanpo.
• Garia, olioa, ardoa ... Iberiar penintsulatik.
• Itsaso Baltiko ingurutik urrea eta anbarra.
• Txinatik, espezieak, zeta eta kotoia.
• Afrikatik esklaboak
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Hiriak - Antzinako Erromaren itxura
1. Panteoia. 2. Foro inperialak.3. Koliseoa. 4. Kapitolioa. 5. Maximoren zirkua.
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Hiriak - Hasieran kanpamendu militarrak
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Hasiera kanpamendu
militarrak
Gero, batzuk HIRIAK
bihurtu zirenCardus
Decomus
Hiriak - Hasieran kanpamendu militarrak
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Hiriak - Erromatar hiri baten hondakinak: Timgad
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Hiriak - Hiriari buruzko azken jarduera
ERROMATAR HIRIEN EZAUGARRIAK
ERAIKIN NABARMENENAK
ZERBITZU NAGUSIAK
OINPLANOA
ERDIKO ESPAZIOA
HIRIEN PLANOA KALE NAGUSIAK
ERLIJIORAKO
POLITIKARAKO
AISIALDIRAKO
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Eraikuntza-teknikak (I)
HORMIGOIA
Harrien eta zementuaren nahastea, erresistentzia handikoa.
ZEMENTUA
Uraren, karearen eta harearen nahastea. Adreiluak elkarri itsasteko erabiltzen zuten erromatarrek.
MATERIAL BERRIAK
ERAIKUNTZA-TEKNIKAK
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Eraikuntza-teknikak (II)
KUPULA
Esferaerdi formako estalkia (laranja erdiaren itxurakoa).
GANGA
Arku-segida, eremu handiak estaltzeko erabilia.
ARKUA
Elementu makurra; aukera ematen du hormen artean espazio zabalak irekitzeko.
ERAIKUNTZA-ELEMENTUAK
ERAIKUNTZA-TEKNIKAK
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Erromatarren eraikuntza-teknikei buruzko jarduera
Esferaerdi formako estalkia (laranja erdiaren itxurakoa).
Arku-segida, eremu handiak estaltzeko erabilia.
Elementu makurra; aukera ematen du hormen artean espazio zabalak irekitzeko.
ERAIKUNTZA-ELEMENTUAK
Harrien eta zementuaren nahastea, erresistentzia handikoa.
Uraren, karearen eta harearen nahastea. Adreiluak elkarri itsasteko erabiltzen zuten erromatarrek.
MATERIALAK
ERROMATARREN ERAIKUNTZA-TEKNIKAK
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Flora jainkosa
Venus
Misterioen villa
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Eraikin nagusiak - Foroa – Hiriko plaza
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Eraikin nagusiak - Foroa – Hiriko plaza – Lehen eta orain
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Eraikin nagusiak - Erromatar tenplua
Jainko-jainkosei eskainitako eraikinak
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
• Merkataritza trukeak egiteko gunea
Eraikin nagusiak - Basilika
• Geroago, kristauak, eliza eraikin handi eta bereziei deitzeko erabili zuten eta orain ere erabiltzen dugu.
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Eraikin nagusiak - Anfiteatroa Gladiadoreen arteko borrokak
Gizonak piztien kontra Gizonak gizonen kontra
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Segovia
Eraikin nagusiak - Akueduktuak
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Plasencia
Nerja
Mérida
Tarragona
Segovia
Nimes
Eraikin nagusiak - Akueduktuak
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Araba
Córdoba
Mérida
Eraikin nagusiak - Zubiak
Cordoba
Alcántara
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Marco Aurelioren zutabea
Danubio inguruko barbaroen kontrako garaipenen oroimenez.
Eraikin nagusiak - Zutabeak
Trajanoren zutabea
Trajanok dazioen (Errumania aldekoak) kontra irabazitako gudaren oroimenez eraikia
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Medinaceli (Soria)
Bará (Tarragona)
Paris
Eraikin nagusiak - Arkuak
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Adrianoren harresia Aurelianoren harresia
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Eraikin nagusiak - Eraikinen prozesuaArkuak eraikitzeko,
harlanduak bastidore baten gainean muntatzen
zituzten.
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Elikagaiak
Mediterraneoko laborantza
• Ogia, barazkiak, frutuak, arraina.
• Jakiak oliba-olioz prestatzen zituzten.
• Ardoa edari gogokoa zuten
• Arrainarekin janari berezi bat prestatzen zuten: “garum” izenekoa
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Jantzia
Toga : erromatar hiritarrak bakarrik jantzi zezaketen Tunika
Estola
Beloa
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Lana eta aisialdia
TermakZirkoa
Anfiteatroa
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Bankete baten deskribapena
– Jakina, baina, zer zegoen afaltzeko? –galdetu zien Trimalzionek.
– Esango dizut, txerria jarri ziguten, lukainkez estalia. Inguruan, odolkiz eta tripotxez apainduta zegoen. Zerbak eta etxean eginiko ogi integrala ere bazegoen.
Hurrengo platera pastel hotza izan zen. Gainean, Hispaniako ezti aparta zuen, irakiten. Ez nuen pastelaren mokadu bat ere jan, baina eztia bai. Pastelaren inguruan, garbantzuak, eta intxaurrak barra-barra zeuden, bai eta sagar bana ere. Nolanahi ere, nik bi hartu nituen, eta hemen ditut aho-zapian bilduta, nire esklabo pertsonalari oparitxo bat eramaten ez badiot kristorenak esaten dizkit-eta.
Beste mahai batean hartz pusketa bat izan genuen. Nik puska ederra jan nuen, basurdearen zaporea zuen-eta.
Azkenik, gazta freskoa, almibarra, barraskilo bana, tripa pusketa bat, gibela platertxo batean, arrautzak, arbiak… Eta kitto!
PETRONIO, Satiricon. K.o. I. mendea. Moldatua
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Intsula baten maketa
Hirietako etxeak ziren
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Intsula
Haragia
Ogia
FrutaBarazkiakArraina
Hirietako etxeak ziren, beheko aldean dendekinVilla
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Intsula
Insula4 edo 5 pisuko blokeak
– zurezkoak
Hirietako etxeak ziren, beheko aldean dendekin
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Erromatar villek zuten itxura
1. Etxe handia.2. Biltegiak.3. Eskortak. 4. Zalditegiak.5. Errotak.6. Prentsak.
Nekazaritza-ustiategi handiak ziren
Villa
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Villa
Hiritar aberatsen etxeak: (etxebizitza +
baserria)
Erromatar villek zuten itxura
Nekazaritza-ustiategi handiak ziren
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Vulcano Mercurio
Plutón
Júpiter
VenusNeptuno
Vesta
Febo
Marte
MinervaCeres
Baco
Diana
Juno
Erromatarren jainko-jainkosak
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Greziar eta erromatar jainko-jainkosen arteko baliokidetasuna
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Tenpluak eraiki zituzten erlijio errituak egiteko. Greziar tenpluen antza zuten. Sakrifizioak eskaintzen zizkieten
Erromatarren jainko-jainkosak
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Erromatarren jainko-jainkosak
Etxean aldare txiki bat izaten zuten hiru jainko-jainkosa mota gurtzeko:
- lareak: etxearen jeinu babesleak
- penateak, etxeko hornidurarako jainko-jainkosak
- maneak: arbasoen espirituak
Penateren aldarea Ponpeiako aztarnetan
Lareak, Herculanon aurkitutakoa Maneak, arbasoen
espirituak
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
K.o. I. mendean erlijio berri bat sortu zen: kristautasuna.
Nazareteko Jesusek jarraitzaileak izan zituen eta haiek mezu berria zabaltzen hasi ziren.
Mezuaren oinarria:
1.- Jainko bakarra dago eta haren begietara pertsona guztiak berdinak gara.
2.- Gizakiek elkar maite eta barkatu behar dute.
3.- Hauek beteta, hil osten betiko bizia izango dute saritzat.
Buruzagiei gustatuko al zitzaien?
Kristautasuna
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Erromako enperadoreak hiltzen zirenean, erromatarrek jainko bezala gurtzen (adoratzen) zituzten.
Kristauek hori ez zuten onartzen.
Horrela, Kristo ondoren 250. urtetik aurrera, milaka kristau espetxeratu edo eta anfiteatroko lehoietara bota zituzten.
Bizitzak arriskuan ikusita, kristauak KATAKONBETAN (lurpeko galerietan) elkartzen ziren ezkutuan otoitz egiteko.Katabonbak
Kristautasuna
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Kristautasuna
Kristo ondoren 250. urtetik aurrera, milaka kristau espetxeratu edo eta anfiteatroko lehoietara bota zituzten.
Bere erlijioa defendatzearren hil zituztenak, martiriak deitzen dira
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Baina K.o. 313an Konstantino enperadoreak erlijio askatasuna eman eta beren errituak agerian egiten utzi zien.
Ordutik kristautasuna hedatu eta lehen basilikak (elizak) eraiki zituzten.
380an Teodosio enperadoreak kristautasuna Inperioko erlijio ofizial bakarra izendatu zuen eta beste erlijioak debekatu.
Ondoren erakunde bat sortuz joan zen: Eliza, Aita Santua burua zelarik.
Kristautasuna
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Kristautasunaren sinboloak: krismoia
Lehen kristauek erabilitako sinboloa KRISMOIa zen. Hasieran, X bat zen, I batek zeharkaturikoa: Iesus Cristos-en inizialak, alegia. Geroago, I hizkiaren ordez, grekoko ρ (latineko “r” hizkiaren
baliokidea) erabili zuten, Xristos hitzaren lehenbiziko bi letrak adierazteko.
GEOGRAFIA ETA HISTORIA DBH 1 - 18. GAIA
ERROMATARREN BIZIMODUA
Artzain Onaren erliebea, sarkofago batean
Artzain jainkotiarra kristautasunaren lehenbiziko mendeetan sorturiko beste sinbolo bat zen. Mesias (artzaina) eta fededunak (artaldea) adierazten zituen, Jesusek fededunak artzainak artaldea bezala gidatzen zituelako.