DBHO-Euskalkiak

7/24/2019 DBHO-Euskalkiak

http://slidepdf.com/reader/full/dbho-euskalkiak 1/47

Egilea: Itziar Gillenea



Sarrera

© Ibaizabal argitaletxea, 2010 2



Sarrera

Sarrera

Dokumentu honetan, batxilergorako argitara emandako Euskalkiak liburuaren osagarri,

zenbait testu bildu ditugu. Testu horiek liburuko euskalkien ordena berean antolatu

ditugu; beraz, nafar-lapurtarrarekin hasi gara eta erdialdekoarekin amaitu dugu.Bestalde, euskalki bakoitzean honako eduki hau topatuko duzue: batetik, testuak

(ikasleentzat) eta, bestetik, horien lanketa eta zenbait ohar (irakasleentzat). Zuen esku

gelditzen da nola landu erabakitzea.

Aurkibide orokorra

1. UNITATEA: nafar-lapurtarra

1. testua: PAGOLA , Rosa Miren: Euskalkiz euskalki, Eusko Jaurlaritza, ArgitalpenZerbitzu Nagusia, 1984.

2. testua: PAGOLA , Rosa Miren: Euskalkiz euskalki, Eusko Jaurlaritza, Argitalpen

Zerbitzu Nagusia, 1984.

3. testua: ARBELBIDE , Jean Pierre: Igandea edo Jaunaren eguna, Lille, 1895.

4. testua: Frantzizko LAPHITZ , Bi saindu heuskaldunen bizia: San I ñazio

Loiolacoarena eta San Franzizco Zabierecoarena, Hordago, Donostia, 1978.

5. testua : Errobi, Elkar, Donostia, 1978 (testua disko honetako kanta bat da; hitzak

Daniel Landartenak dira).

2. UNITATEA: zuberotarra

1. testua: PAGOLA , Rosa Miren: Euskalkiz euskalki, Eusko Jaurlaritza, ArgitalpenZerbitzu Nagusia, 19!"

2. testua: ZENBAITEN ARTEAN : Orreaga, La Gran Enciclopedia Vasca, 1971 (Arturo

Campión-en poema eta hainbat euskalkitara eginiko itzulpenak.

3. UNITATEA: nafarra1. testua: ZEN#A$%EN AR%EAN : Orreaga, La Gran En&i&lope'ia (as&a, 19)1 *Arturo+api-n.en poea eta /ainbat euskalkitara eginiko itzulpenak0"

2. testua: +AM$NO, $aki: Aezkoako euskararen azterketa dialektologikoa, Na2arroakoGobernua, 199)"

3. testua: ZEN#A$%EN AR%EAN : Euskal Herriko Hizkuntz Atlasa" Ohiko mintzamoldeen

antologia" Euskaltzain'ia.

4. UNITATEA: mendebalekoa

1. testua: ZEN#A$%EN AR%EAN : Euskal Herriko Hizkuntz Atlasa" Ohiko mintzamoldeen





Sarrera

2. testua : AZ34E, R" M": Cancionero popular vasco. #ibliote&a 'e la Gran En&i&lope'ia(as&a, #ilbao, 195"

3. testua : 6Paskualat7u8" Hiru truku II, Nueos e'ios "A", Ma'ri', 199)"

4. testua : 6$sabelat7u8" Hiru truku, Nueos e'ios "A", Ma'ri', 199!"5. testua : AZ34E, R" M": Cancionero popular vasco. #ibliote&a 'e la Gran En&i&lope'ia(as&a, #ilbao, 195"

5. UNITATEA: erdialdekoa

1. testua: TXIRRITA : Nagusia eta maizterra. ;;;"ariara"&o

2. testua: ZENBAITEN ARTEAN : Euskal Herriko Hizkuntz Atlasa" Ohiko mintzamoldeen


3. testua : ZENBAITEN ARTEAN : Euskal Herriko Hizkuntz Atlasa" Ohiko mintzamoldeenantologia" Euskaltzain'ia.






Nafar-lapurtarra

1. UNITATEA: nafar-lapurtarra

1. TESTUA

Gizonak izaten du, Yinkoari esker, iizirat gateko manera. Usua pasatzen da leku autan

eta ortxe goizian goizik arua ona balin bada, abiatzen gea mendirat.

Alaxetat elgarretatzen gea eta lekurik obeenetan an yarritzen gea bakotxak artuz gure

bidiak, eta egoten gea usua noiz agertuko den. Hor, bistan da zein izaten den eta

obekiena emana, arek du, izaten du tirokatzeko manerarik obeena. Orduan, izaten die

noizean beinka mokokaldi batzu; zenbeitek tiratu dute usua eta bertze bat gaten da

biltzeat eta antxe aitzen die pixkat, eta itz aundixkoak eta alkarri erraten tuzte. Baina,ale, denak ungi pasatzen die, eta, iluntxea delaik, zoinek dituen uso geienak, eta arek

ostaturat yautsita urrupa bat paatzen du lagunei, eta ola denak kontent etortzen dire.

Batzuetan, izaten da aro ona. Aizeguak ematen duelaik usua pasatzen da apal. Loria

izaten da, zeen eta dakienak ungi tiroka, arek iltzen du usua polliki. Bertzia, bistan da,

yelosia pixkatekin egoten da, baina ez du inporta, hain da eta begitertia eta mendia

ederra, non badakizu iizirik iltzen ezpaldin bada ere, plazer aundia da ikustia mendi

gainetik, eta zelaiak urrunerat, ikusten duzu itsasua.

Rosa Miren PAGOLA

Euskalkiz euskalkiEusko Jaurlaritza, Argitalpen Zerbitzu Nagusia, 1984

OHARRA (hasperena dela eta)

1. eta 2. testuak Rosa Miren Pagolak 1984an argitaratutako Euskalkiz euskalki

liburuarekin batera argitaratu ziren grabazioetatik transkribatu ditugu, eta biak Sarako

testutik hartu ditugu. Grabazio horietan egiazta daitekeen moduan, Saran hasperenak

atzera egin du; horregatik, ez dugu testuotan ia hatxerik entzuten, eta hala transkribatu

dugu. Lekukoak h garbia esaten du lehen testuaren 3. paragrafoko hain hitzean, baina

besteetan iruditu zaigu hatxerik ez duela ahoskatzen. Bigarren paragrafoko hor hitzean

izan dugu zalantza, eta horregatik jarri diogu hatxea. Bigarren pasartearen azken lerroan

azaltzen den hor erakuslea ere hasperenduna iruditu zaigu.

HIZTEGIA ETA LEXIKOAREN EZAUGARRIAK

mokokaldi: errieta, liskarra

loria: poza, atsegin handia (Iparraldeko lexikoa)

begitarte: 1. aurpegia, aurpegiaren itxura 2. harrera; testuan paisaiaren itxura(Iparraldeko lexikoa)




Nafar-lapurtarra

AZTERGAIAK

Yinkoari: Jainkoari > Yinkoari (ai > i); diptongoa laburtu egin da. Eta j-ren ahoskera y

moduan. Fonetika-fonologia.

usua: usoa > usua (oa > ua); hiatoan bokal txandakatzea (deklinabide atzizkia eranstean

gertatua). Fonetika-fonologia.

mendirat: adlatiboaren atzizkia -rat . Morfologia.

artuz: hasperen falta. Fonetika-fonologia.

zenbeitek: zenbaitek > zenbeitek (ai > ei); diptongoan aldaketa. Fonetika-fonologia.

alkarri erraten tuzte: datiboaren komunztadura falta (alegia, NORI kasua ez da

aditzean islatzen). Sintaxia.delaik: denborazko -(e)larik atzikia, beste euskalki batzuetako -(e)nean atzizkiaren

parekoa. Sintaxia.

delarik > delaik: bokal arteko r dardarkaria galdu egin da. Fonetika-fonologia.

zoinek: zeinek > zoinek (ei > oi); diptongoan aldaketa. Fonetika-fonologia.

urrupa bat paatzen du lagunei: komunztadura falta, datiboa ez baita aditzean islatzen.

Sintaxia.

paatzen: pagatzen > paatzen; bokal arteko g herskari ahostuna galdu da.

Fonetika-fonologia.

ungi: ongi > ungi (o > u); bokal txandakatzea n sudurkariaren aurrean. Fonetika-

fonologia.

polliki: poliki > polliki; l albokariaren palatalizazioa (adierazgarria, ziur asko).

Fonetika-fonologia.

hain: hasperena dago (ikus hasierako oharra). Fonetika-fonologia.

itsasua: itsasoa > itsasua (oa > ua); hiatoan, deklinabide atzizkia eranstean, bokala

txandakatu egin eta ts txistukari afrikaria ez da palatalizatu.




Nafar-lapurtarra

2. TESTUA

Gerla finitu zelaik, e, Alemaniatik etorri ginen an preso egonik, elkarretatu ginen lagunandana bat. Eta, denek alaina, lagun onak ginen elkarren baitan baigenuen konfienzia

ta nai izatu genun pixkat yostatu iizia maite ginuelakoz denak.

Orduan, bagintuen eta emen iztari batzuk onak eta baginuen guziz gainetik oian-zain

zaar bat xuberotarra. Ura emen egon zen eta erran zukun:

—Bai motillak ementxe eta oian eta mazela auk erbiz bete dituk zuek an zinezten

denboran eta nik eakutsiko izkizuet leku batzu non segur altxatuko tuzuen erbiak.

Gero, iltzia oi zuek zuen gain izanin duk.

Gakinen bertze egun batez, ta bizpairu lau bortz laun zakur onak baatzen zituzten eta

suerte aundia izatu ginuen, il gintuen bortz erbi eder. Aatsian, etorri ginelaik ostaturat

egon ginen antxe eta oian-zain zaarra etorri zen:

—Ka mutikoak! Nik erran lekuan ibili zaiztek?

—Ba, ba, Frantxoa. Hor ibili gea eta bea zazu ze il doun.

Rosa Miren PAGOLA

Euskalkiz euskalki

Eusko Jaurlaritza, Argitalpen Zerbitzu Nagusia, 1984


finitu: bukatu ( finir frantsesetik mailegatua, Iparraldeko lexikoa)

andana: taldea (Iparraldean batez ere)

alaina: alajaina

mazela: mendi hegala (Iparraldeko lexikoa)

baratu: 1. gelditu. 2. prestatu (Iparraldeko eta Nafarroako lexikoa)

gakinen: joan ginen

AZTERGAIAK

zelaik: denborazko -(e)larik menderagailua, beste euskalki batzuetako -(e)nean

menderagailuaren parekoa. Sintaxia.

Gainera, zelarik > zelaik; bokal arteko r dardarkaria galdu egin da. Fonetika-fonologia.

elkarren baitan: bizidunak deklinatzeko noren baitan egitura erabili da. Morfologia.

yostatu: j-ren ahoskera y modukoa da. Fonetika-fonologia.

ginuelakoz: kausazkoak egiteko -lakoz menderagailua. Sintaxia.




Nafar-lapurtarra

iztari: ehiztari > iztari; alegia, ehiztari > ihiztari > iztari (asimilazioa eta hasperena

galtzea).

xuberotarra: txistukari frikariaren palatalizazioa (adierazgarria, ziur asko). Fonetika-

fonologia.motillak: mutilak > motillak (u > o); txandakatzea eta l albokariaren palatalizazioa.

Fonetika-fonologia.

eakutsiko: erakutsiko > eakutsiko; bokal arteko dardarkaria galtzea. Fonetika-

fonologia.

non segur altxatuko tuzuen erbiak: erlatiboak egiteko non...-n egitura. Sintaxia.

izanin: etorkizuneko aspektua egiteko -(r)en menderagailua, hemen -in bihurtuta.

Sintaxia.

ostaturat: adlatiboa -rat atzizkiaren bidez. Morfologia.

nik erran lekuan ibili zaiztek: erlatibozko esaldia egiteko partizipio burutu soila.

Sintaxia.a




Nafar-lapurtarra

3. TESTUA

Igandea edo Jaunaren egunaGizon hek hurbiltzen zaizkio. Lehenbizikoak oihalaz estaltzen eta estekatzen derauko

buru guzia, oihurik egin ez dezantzat. Eta bertzeak berehala bulharretan barna sartzen

derauko bere ganibet ikharagarria.

Merkatariak oro entzun zituen; eta ikhusi balitu bezala, xehetasun lazgarri horiek guziak

begien bixtan zarabiltzaizkion.

Bi hiltzaileek athe gibeleko khutxa baztertzen dute, tronadurako hirur taula altxatzen,

eta zilo hari behera gorputz hila norapait aurthikitzen. Gero, taula berekin ziloa hesten

dute, khutxa berriz bere tokirat emaiten, eta ganibeta eskuan duenak bertzeari

erraiten du:

—Bihar garbituko ditiagu odol zortak, goazin orai merkatari horren urrhe-zilarren

hartzera.

Jean Pierre ARBELBIDE

klasikoak.armiarma.com


estekatzen: lotzen (Iparraldeko lexikoa)derauko: dio

ganibet: labana (ganivet frantsesetik mailegatua; Iparraldeko lexikoa)

gibeleko: atzeko (Iparraldeko lexikoa)

tronadura: zorua (edo sabaia) estaltzen duen zureria (Iparraldeko lexikoa)

zorta: tanta ( xorta hitzaren aldaera da, iparraldeko zenbait idazlek erabiltzen duena;

Iparraldeko lexikoa)

erran: esan (Ekialdeko lexikoa)

AZTERGAIAK

bertzeak: st > rtz. Fonetika-fonologia.

bulharretan: lh albokari hasperenduna. Fonetika-fonologia.

hiltzaileek: ergatibo plurala -ek atzizkiaren bidez. Morfologia.

–Hasperena dago. Fonetika-fonologia.

–Albokaria ez da palatalizatu. Fonetika-fonologia.

hirur: hiru hitzaren antzinako forma. Fonetika-fonologia.




Nafar-lapurtarra

zilo: zulo > zilo; u > i txandakatzea. Fonetika-fonologia.

tokirat: adlatiboa -rat atzizkiaren bidez. Morfologia.

emaiten: aspektu burutugabea -iten atzizkiaren bidez. Morfologia.

bertzeari erraiten du: datiboaren komunztadura falta. Sintaxia.

erraiten: aspektu burutugabea -iten atzizkiaren bidez. Morfologia.

bertzeari: st > rtz. Fonetika-fonologia.

urrhe-zilarren hartzera: aditz izenaren osagarri zuzena jabego genitiboan. Sintaxia.

urrhe hitzak hasperena du. Fonetika-fonologia.




Nafar-lapurtarra

4. TESTUA

—Jauna —erraiten dio Iñaziok— deithu nauzu, huna ni.

—Ontsa da —ihardesten dio Naierako dukiak lo dorphe batetarik atheratzen balitz

bezala—. Gauza batzu baditut zuri erran beharrak. Jar zaite aphur bat, iloba maitea.

Badakizu gure erregek Noionen zer hitzeman zuen. Hitzeman zuen Nafarroa sei

ilhabeteren buruan itzuliko zuela bere nausi zuzenari Henri Albretekoari. Gure

erregeak hitza jan du. Bainan ene iloba maitea, gure jendekiak erregerentzat ixurtzen du

odola errege makhur ala zuzen dabilan behatu gabe. Orena huna ethorria Espainiari,

Frantziari eta erregeri erekusteko zure arbasoen odolekoa zarela.

—Jauna —erraiten dio bizi bizia Iñaziok— ez dut bertze gogorik erregeren zerbitzatzea

baizik".Frantzizko LAPHITZ

Bi saindu heuskaldunen bizia: San I ñazio Loiolacoarena eta San Franzizco

Zabierecoarena

Hordago, Donostia, 1978

(egokitua)

OHARRAK

Ortografia

Hordago argitaletxeak 1978an ateratako faksimiletik kopiatua dago testua. Hauek dira

egin ditugun aldaketak:

– c-ren ordez k jarri dugu (Laphitzek jendekiac jartzen du)

– ch-ren ordez x idatzi dugu

– Naierako, zaï te, Noï onen, eta baï zik hitzetan azaltzen diren azentu markak

kendu egin ditugu

– elkarrizketetako kakotxak kendu egin ditugu

Pertsonaiak

Iñazio: Loiolako San Ignazio da.

Henri Albretekoa: Nafarroako Henrike II. da, Fernando Katolikoak Nafarroa indarrez

hartu zuenean erreinua galdu zuen erregea, Joana Albretekoaren aita.

HITE!IA ETA "E#I$%A&EN EAU!A&&IA$

ihardesten: erantzuten (Iparraldeko lexikoa)

ontsa: ongi (Iparraldeko lexikoa)

orena: ordua (Iparraldeko lexikoa)




Nafar-lapurtarra

AZTERGAIAK

erraiten: aspektu burutugabea -iten atzizkiaren bidez. Morfologia.

huna: hona > huna; o > u txandakatzea sudurkariaren aurrean. Fonetika-fonologia.dukiak: dukeak > dukiak (ea > ia); hiatoan, deklinabide atzizkia eranstean,

txandakatzea. Fonetika-fonologia.

jar zaite: agintera egiteko aditzoina erabili da. Morfologia.

itzuliko zuela bere nausi zuzenari Henri Albretekoari: datiboaren komunztadura

falta. Sintaxia.

erregeren: aditz izenaren osagarri zuzena jabego genitiboan. Sintaxia.




Nafar-lapurtarra

5. TESTUA

1. Gure toki eder guztiak dituzte abilki bildu;

beren ekintzen obratzeko

denak paso, denak haizu.

Lege arrotz madarikatu,

bihurtuez baliatu,

gure herria deramate

heriotzeari buruz!

2. Mementoan ahul gira

bainan ez da luzarako

gure itsutasunetik baigira

laster jalgiko.

3. Itsas bazterra hartu dute

bai eta etxe zaharrak

artzain borda edo etxolak,

arbasoek utzi lurrak.

Eta orain nahi daukute

mendia ere ebatsi,

nola deabru beharko dugu

hemendik aitzina bizi?4. Mementoan ahul gira

bainan ez da luzarako

gure itsutasunetik baigira

laster jalgiko.

5. Gure herrian lantegiak dira

zinez beharrezko

zorigaitzez jaun txapeldunek

turismoa nahiago...

Turismoaren izenean

gure hobeki galtzeko!

Hola segituz luza gabe

ez zauku deus geldituko...

6. Atzar hadi!

atzar hadi!

ene euskaldun haurride.

Errobi

Elkar, Donostia, 1978




Nafar-lapurtarra

(testua disko horretako kanta bat da;

hitzak Daniel Landartenak dira)




Nafar-lapurtarra


bildu: gogatu, norbaitek gogoko ez zuen iritzia onartzea lortu (Iparraldeko lexikoa)

haizu: zilegi (Iparraldeko lexikoa)aitzina: aurre (Iparraldeko lexikoa)

memento: Hegoaldeko momentu hitzaren ordez Hiztegi Batuak hobesten duen forma

atzar: esna (Iparraldeko lexikoa)

haurride: senide (Iparraldeko lexikoa)

daukute: digute

zauku: zaigu

AZTERGAIAK

bere ekintzen obratzeko: aditz izenaren osagarri zuzena jabego genitiboan.

Morfologia.

heriotzeari buruz: nori buruz egitura, norabidea adierazteko. Morfologia.

bainan: ez dago palatalizaziorik. Fonetika-fonologia.

baigira laster jalgiko: ordena berezia. Sintaxia.

Kausazkoa egiteko bait - atzizkia. Sintaxia.

arbasoek utzi lurrak: erlatiboa egiteko partizipio burutu soila erabiltzea. Sintaxia.

atzar hadi: aginterako laguntzailearekin aditzoina erabiltzea. Morfologia.






Zuberotarra

2. UNITATEA: zuberotarra

1. TESTUA

#ai, na/i d'zie or'ian, <akin ami(i bat nula el)eztatzen gien =iberuan" =iberuaninza<e ber/ezi bat '>g> eta, or'ian, erranen 'eiziet aii bat, be/a zitaien untsa nulag>k erraiten '>g>n =iberotarrez, e, zer, /itz zuait erranen 'eiziet"

Ni sortzez anta Graziko niz eta /unat Larraat <in beno le/en eakasle izan niz lek/>)anit*etan eta ber/eziki ?onapaleun"

?onapaleun egon niz /aazazpi urt/ez eskola b>zagi bezala eta aski uste 'enianemanik niala eskolai, be/ar niala zerbait egin =iberualat b>z +alte+in '>t =iberuko

bazter t7oko bateta <ueitia eta or'ian /eben Larraen ezai na@e" Eta /olaz pentsatzen '>t=iberualat b>z lan ge/iago egiten a/al '>'ala, =iberua aite beit>t, eta bigarrenik,=iberuko <akitatiai b>z /anit7 eanik beniz" Or'ian, oaiartio izkibat> balin ba'>t

pastoal zuait, eanik izain beitia *"""0 beste gaiza zuait izkibat> '>t, ipuin zuait bezala, eta lan /an'i bat elizako eg>n /ortako iakurgeiak =iberotarrez itz>li" Eta /or ba'>g>, ba'>t nunbait ka@e bi ila pa7e esk>z i'atziik eta oai ai niz ekanikaiki <oiten"

er, ordian, e+iten d't )eben Larraeko zerb>t7>ko niz, ap/ez bezala, eta /eben plantat> bezain sarri <akinazi 'eita@et be/ar '>'ala bestetat <uan" Eta, or'ian, Alzaikoerretoa /il beita, be/ar '>t, or'ian, Alzaiat <uan erretor bezala eta eztie /eben Larraika-)ezik >k/enen ap/eztegien, ni /ebe bizi nizan bezala: Ligiko eta beste zuaitek

eginen 'ie /ebengo zerb>t7ia, zeen, ap/>rtzen ai gia ap/ezak /ebengainti Euskalerrian beste /anit7etan bezala, eta /artakoz be/ar 'a al'en bezala egin eta ni, or'ian, <unen nizAlzaiat, /eben >tzik larraintarrak, eta larraintarrak 2ranko aite n>tian eta algarreki,uste '>t, untsa ginela oaiartio"

PAGOLA, Rosa Miren Euskalkiz euskalki

Eusko Jaurlaritza, Argitalpen Zerbitzu Nagusia, 19!

OHARRAK

B Cirugarren paragra2oan Rosa Miren Pagolaren liburuarekin batera 'atorren grabazioanna/asgarria gertatzen 'en eta ongi ulertzen ez 'en zati bat agertzen 'a" Ceen ez 'ugu

<arriD /orren or'ez *"""0 <arri 'ugu"

B %estuan j erabili 'ugu zuberotarraren j 2onea transkribatzeko" #erez, x a/ostun bateno'uko zerbait 'a, dx bi'ez ere transkribatzen 'ena"

B Grabazioak zuberotarraren azentua, ü bokala eta kontsonante /asperen'unakentzuteko aukera paregabea eaten 'u" Corregatik, a/al ba'uzue, lortu eta entzun"


ami(i bat: pi7ka bat




Zuberotarra

el)eztatzen: intzatzen, /itz egiten *$parral'eko le7ikoa0

be)a: ikus, begiratu *$parral'eko le7ikoa0

zumait: zenbait

b'za+i: buruzagi, zuzen'ariniala: nuela

#iberoalat buruz: Zuberoaren al'e

+alte+in: eskatu *$parral'eko eta Na2arroako le7ikoa0

)eben : /een

ezai: ezarri

akitatitia: <akitateari

beniz: bainaiz

elizako e+'n )ortako iakur+eiak : eguneroko ezetan irakurtzen 'iren irakurgaiez ari'ela uste 'ugu

ka/e: koa'erno *$parral'eko le7ikoa, cahier 2rantsesetik /artutako ailegua0

-a*e: orrial'e *$parral'eko le7ikoa, page 2rantsesetik /artutako ailegua0

mekanikaiki oiten: akinaz i'azten

deita/et: 'i'ate

)eben+ainti: inguru /auetan */een gain'i0

AZTERGAIAK

d'zie: u > bokal t7an'akatzea eta ue F a ia ie /iatoan bokal t7an'akatzea"onetika.2onologia"

ami(i: !i atzizki t7ikigarria" Mor2ologia"

nula: nola" o u bokal t7an'akatzea su'urkariaren on'oren" onetika.2onologia"

el)eztatzen: lh albokari /asperen'una" onetika.2onologia"

erranen: gertakizuneko asperktua egiteko "r#en atzizkia erabiltzea" Mor2ologia"

niz: naiz niz *ai i0D 'iptongoa laburtu egin 'a" onetika.2onologia"

)anit*etan: anitzetan" Casperena entzuten 'a eta tz t7istukari a2rikariaren palatalizazioagertatu 'a" onetika.2onologia"

emanik niala eskolai: 'atiboaren eta a'itzaren arteko kounzta'ura eza *niala a'itzanuela 'a euskara batuan0" Mor2ologia"

zer, ordian e+iten dut )eben: /itzen or'ena berezia" %estuan a'ibi'e ge/iago: hitz

zumait, pastoal zumait... inta7ia"ordian: or'uan or'ian *ua ia0D /iatoan bokal t7an'akatzea *'eklinabi'eaeranstean gertatua0" onetika.2onologia"




Zuberotarra

a-)ezik : /erskari a/ostuna /asperen'una 'a eta ai e gertatu 'aD alegia, 'iptongoanal'aketa *apaizik ap/ezik0" A'ibi'e ge/iago: $erheziki, ükhenen, apheztegien,aphürtzen""" onetika.2onologia"




Zuberotarra

2. TESTUA

!ai)erdi 'a" Altabizkarreko 'n+'r'netan entz>ten 'ira otsoen izi+arrizko orroak, eta'skald'nek zorrozten '>tie bere eztenak eta aizkorak $baetako /arri eta /aitzartean"

$)e*' eta erreus, 3arloanek eztezake loik )ar" O/e sai)etsian bereter batekirakurten '> aoriozko k/>nt> batD />rr>nt7iago Arrolan gaitzak argitzen '> bere?>ran'al ezpata famatia, eta T'r-in art*ebisko )ona ari da 0inkoaren Ama

saintiari ot)oitzen"

H#ereter aitia H'io Errege 3aloanekH, zer 'a gaiazko isiltarz'na /austen 'ian)erots /ori

HIauna Hi/ar'esten 'eio bereterrakH, $ratiko it7asoa beno zabalago 'en, oi/anekoostoak 'ira aiziak erabiltzen"

HA/ /aur aitia, /eriotziaren 'ei/a'arra 'd'ri 'ik, eta ene bi/otza lazten '>k "

Gaia osoko ul/>n 'a" *"""0 Altabizkarreko >ng>r>netan otsoak orroaz ari 'ira eta>skal'>nek zorrozten '>tie bere eztenak eta aizkorak $baetako /arroketan"

HZer 'a /erots /ori H +)altatzen '> berriz 3aloanek, eta bereterrak, loaz

e+ot*irik , ezteio i/ar'esten"

HIauna H'io Arrolan azkarrakH, en'iko ur.turrusta 'a, An'resaroko artal'iarenarrakak"

H$ntziri bat >'>ri '> Hi/ar'esten '> Errege 2rantzesak"

HEgia 'a Iauna H'io ArrolanekH, /erri )unek nigar egiten '> g>tzaz or/itzen'enian"

3e7>eriareki 3arloanek ezin 'ezke loa bilD zel' l>rrak argi gabe 'iraD otsoak orrokozari 'ira AltabizkarrenD >skal'>nen eztenek eta aizkorek 'istiatzen 'ie $baetako/aitzartetan"

HA/H 'io /aspenenez 3arloanekH, eztezaket loa bilD su/arrak erratzen nai" Zer'a /erots /ori

Eta Arrolanek, loaz egot7irik, ezteio i/ar'esten"

HIauna H'io %>rpin /onakH, ot/oi ezaz> eneki" Cerots /ori >skal'>nen gerla.a/airia

'a, eta /au 'a gure oen /an'iaren azken eg>na"

Arturo +AMP$KN

Orreaga

La Gran En&i&lope'ia (as&aEanuel $nt7ausperen itzulpena

*egokitua0




Zuberotarra


bereter: apaiza *$parral'eko le7ikoa0

+aitza: /an'ia *$parral'eko le7ikoa0

art*ebisko: artzapezpiku

)erots: zarata *$parral'eko le7ikoa0

eztena: ezpata

lazten: /unkitzen

loaz e+ot*i: loak /artu *$parral'eko le7ikoa0

urturrusta: ur.<auzia

marraka: ar'ien oi/uak

ke*'eria: egoera ur'uria, ingarria *$parral'eko le7ikoa0orrokoz: orroka

su)arra: /aserrea

AZTERGAIAK

+ai)erdi: gauer'i gai/er'iD /asperena ageri 'a eta 'iptongoa al'atu egin 'a *au ai0"onetika.2onologia"

'n+'runetan: ingurunetan >ng>r>netanD i > eta u > t7an'akatzeak gertatu 'ira

*asiilazioa0" onetika.2onologia"izi+arrizko: izugarrizko izigarrizkoD u i t7an'akatzea *asiilazioa0" onetika.2onologia"

'skald'nek % euskal'unek >skal'>nek *eu u >0D eu > 'iptongoa al'atu eta u >t7an'akatzea *asiilazioa0 onetika.2onologia"

Ergatibo plurala .ek atzizkia erabilita" Mor2ologia"

k)e*u: /erskari a/oskabea /asperen'una 'a" onetika.2onologia"

eztezake loik )ar: a/alerazko laguntzailearekin a'itzoina erabili 'u" Mor2ologia"loik : lorik" #okal arteko r 'ar'arkaria gal'u" onetika.2onologia"

)ar: /asperena" onetika.2onologia"sai)etsian: sai/etsean sai/etsianD /asperena ageri 'a, eta, /iatoan, 'eklinabi'eatzizkia eranstean, bokal t7an'akatzea gertatu 'a *ea ia0" onetika.2onologia"

irakurten: aspektu burutugabea egiteko .ten atzizkia" Mor2ologia"

famatia% 2aatua 2aatia *ua ia0D /iatoan, 'eklinabi'e atzizkia eranstean, bokalt7an'akatzea gertatu 'a" onetika.2onologia" A'ibi'e ge/iago: saintiari.

T'r-in art*ebisko )ona ari da 0inkoaren Ama saintiari ot)oitzen: 2onetika kontuak al'e batera utzita, esal'i /orretan 'atiboaren kounzta'ura eza ageri 'a" inta7ia"

isiltarz'na: .tasun atzizkiaren 2ora .tarzün 'a zuberotarrez" Mor2ologia"

beno% baino beno *ai e0D 'iptongoa laburtu egin 'a" onetika. onologia"




Zuberotarra

'd'ri: i'uri >'>riD /au 'a, i > eta u > t7an'akatzeak *asiilazioa0" onetika.2onologia"

+)altatzen: gh /erskari a/ostuna /asperen'una 'a" onetika.2onologia"

loaz e+ot*irik % lo /artuta" Le7ikoa")unek % /onek /unekD /asperena 'ago eta o u t7an'aketa su'urkarien aurrean"onetika.2onologia"

zel': zeru zel>D /au 'a, r l eta u > t7an'akatzeak" onetika.2onologia"

eztezaket loa bil: a/alerazko laguntzailearekin a'itzoina" Mor2ologia"

eneki: soziatiboa egiteko .ki atzizkia" Mor2ologia"






Nafarra

3. UNITATEA: nafarra

1. TESTUA

$" Gauer'ie 'a" 3arloagno Erregia Auritzperrin 'ago bere e<erzito denareki" Eztaillargirik, ta ez izarrik zeruenD irrutire kusten 'ire suek en'i erdibetanD 2ranzesakkantatzen ai 'ire errianD Altabiskarko inguruetan sentitzen 'ire otsuen arruek, etaeuskaldunek zorrozten 'ute bitertien aizkorak eta 'ar'uak $baetako pea eta arrietan"

$$" 3arloagnok laortasuneki eztu loik itenD +uatze on'uan bere pa<e batek leitzen 'ioamoriozko /istori batD piskuat urrutiego, Errol'an 2uertieurek garbitzen 'u bere?uran'arte ezpata 2aosua, eta %urpin arzobispo onak errezaten 'io Jaungoikoaren

Aa sain'uai"$$$" HPa<e neria H'io Errege 3arloagnokH, zer 'a gauezko isiltasuna austen 'enarroitu ori HJaune Herraten 'io pa<iakH, $ratiko itsasua be(o aun'iagokoen'iaren ostuak 'ire, airiak ugituik" HA Aurre aitie, i'urui 'u eriotz.o@ua, tanere biotza bel'ur 'a"

Arturo +AMP$KN

Orreaga

La Gran En&i&lope'ia (as&a *egokitua0


laortasun: egonezin, larritasun, kezka esan na/i 'uela 'iru'i

+uatze: o/e

arroitu: zarata, /ots /an'ia *Na2arroako le7ikoa0

AZTERGAIAK

denareki: soziatiboaren atzizkia ki 'a" Mor2ologia"

kusten: ikusten kustenD /asierako i bokala gal'u egin 'a" onetika.2onologia"erdibetan: er'ietan er'ibetan *ie ibe0D 'eklinabi'e atzizkia eranstean, /iatoa agertu'a, eta, /iatoan, kontsonantea *epentesia0" onetika.2onologia"

errian: /errian errianD /asperena gal'u egin 'a" onetika.2onologia"

otsuen: otsoen otsuen *oe ue0D 'eklinabi'e atzizkia erastean, /iatoa agertu 'a, eta/iatoan t7an'akatzea gertatu 'a" onetika.2onologia"

euskaldunek : ergatibo plurala egiteko .ek atzizkia" Mor2ologia"

laortasuneki: soziatiboaren atzizkia .ki 'a" Mor2ologia"




Nafarra

+uatze: Na2arroako zenbait lekutan oa.z /asten 'iren /itzek g /artu izan 'ute aurretik"Correz gain, /iatoan o u t7an'akatzea gertatu 'a *ohatze guatze0" onetika.2onologia"

amoriozko: ao'iozko aoriozkoD ' r kontsonante t7an'akatzea" onetika.2onologia"

be(o: baino beoD su'urkaria palatalizatu egin 'a eta 'iptongoa laburtu egin 'a: ai ei ee e" onetika.2onologia"




Nafarra

2. TESTUA

Al'i batez Orbaran a7aria Hba'akizu zer 'enH ta zebatu zen oilo @atera erriko et7egoetan, eta etzoketen arpatu azari uraD nei zute bizirik ar-atu" %a eun bates gizon batgoartu zen sartu zela arteiko atari batetik" 3oo, or'uan @oan ta ataria zarratu zen" %aabisoa ean tzuen nola zeon enzerratuik, eta ia, ia, /arri biar zutela ze kastigo bearzitzeon ean a7ariari""" #il'u zien ta, batak gau, bertzeak gura #aia arritzekoa ez

pentsatzea, ordian ez pentsatzea zer kastigo ean bear tzeon a7ari gorriD arritzekoa 'aDzek burua ez 'uzie" #ueno, pues lastos inguratu Hba'akizu lastoa zer 'enH, lastosinguratu ta su ean bear tzeo, ta 'aela

$aki +AM$NO

Aezkoako euskararen azterketa dialektologikoa

*Orbaizetan <asoa0

HIZTEGIA

%rbara: Na2arroako u'alerria

AZTERGAIAK

ar-atu: /arrapatu arpatuD /asperenik ez 'ago eta 'ar'arkariaren osteko a gal'u egin'a" onetika.2onologia"

bates: instruentalaren kasuan, z s egitea" onetika.2onologia"/arri: j.ren a/oskera & 'a" onetika.2onologia"

ordian: or'uan or'ian *ua ia0D /iatoan bokal t7an'akatzea" onetika.2onologia"?eklinabi'e atzizkia eransteak eragin'ako gertakaria"

lastos: lastoz lastosD instruentalaren kasuan, z s egitea" onetika.2onologia"Zenbait en'eragailutan ere gertatzen 'aD a'ibi'ez: lakotz lakoz lakos"

ERA34LEA3: testuan azaltzen 'iren erakusle guztiek g arkaikoa 'araate /asieran: goetan, gau, gura, gori onetika.2onologia"




Nafarra

3. TESTUA

%torduak Abaurre+ainaIN$.: Jeikitzean, oetik <eikitzean ze 7aten 'a

"E$.: %rai ka2e ta esnea" %a len ere bai, ka2e ta esnea"

IN$ ": Eta nola erraten genion

"E$ ": ?eseinua, 'eseinua" ?eseinatu 'uzu, 'eseinatu ut"

IN$ ": Gero zortziretan e'o ze 7aten 'a

"E$ ": 4ra, al'aortzua" egun lenaoko 'enboretan, egosten tze pataka e'o baba" %agero balin baze razione pu7ka bat, ur'ei pi7ka bat eta ezpaze, pues *an gura ta2uera" Eguer'ikoan pues seun zer 'uzun" Pues plato bat pota<e, ta gero razione

pu7ka bat eta aire

IN$ ": Gero, egun luzeetan arratsal'eko er'ian

"E$ ": Pues len eiten tze, berendua eaten tze" Pues razionea or'uan, e'o agra pu7ka bat e'o""" zuenak araberera, e'o tortilla e'o""" ala aire +ortan Lenaoko'enboretan pizu zire <en'eak" ?eseinua, al'aortzua, bazkaria, beren'ua etaa2aria" Pizuau ze, baa, etzela aski 7aten al'ian" =aten tze guti" %a arrontak " Ezorai bezala" Orai 7aten 'a 2inao, baa or'uan arront eta pu7ka bat 7an ta

baratzen tzire"

IN$ ": Eta gero, e, gabean

"E$ ": Pues artsan ere iual" Plater bat pataka e'o, en 2in, egosia zukuikin" %a geo pueserran 'utana, e'o aba'e<o, aba'e<o, or'uan bakalaoa" Aba'e<oa prestatzen tze

patakeikin"

Euskal Herriko Hizkuntz Atlasa

Ohiko mintzamoldeen antologia

Euskaltzain'ia

OHARRA

%estua entzun na/i izanez gero, <o ezazu /elbi'e /onetara:http://www.euskaltzaindia.org/dok/iker_jagon_tegiak/43655/abaurregaina.html

Gainontzean, Euskaltzain'iaren Atlas 'inguistikoa% ohizko mintzamoldeen antologia obra liburu 'en'etan eros 'aiteke eta Euskaltzain'iaren ;eb gunean ere bai *liburua F 5+?0"


razione: /itza lekukoak be/in baino ge/iagotan erabiltzen 'u" Caragiaz.e'o ari 'elairu'itzen zaigu, e'ozein otako /aragiaz *razione puxka $at 0" (agra /itza, al'iz, /aragiota ze/atz bat izen'atzeko erabiltzen 'uela eaten 'u *ur'aia izan 'aiteke0"Euskaltzain'iak Atlas linguistikoan ez 'u esana/ia argitzen"


http://www.euskaltzaindia.org/dok/iker_jagon_tegiak/43655/abaurregaina.html

http://www.euskaltzaindia.org/dok/iker_jagon_tegiak/43655/abaurregaina.html



Nafarra

berendu: askari, erien'a

ez-aze: ez bazen

-ataka: patata

baratu: gel'itu *$parral'eko eta Na2arroako le7ikoa0abadeo *gaztelania0: * )ollachius pollachius0 aba'ira *arrain ota bat0

AZTERGAIAK

orai: orain oraiD /au 'a, /itz aaieran n gal'u egin 'a" $parral'ean ere gertatzen 'a"onetika.2onologia"

len: le/en lenD /au 'a, /asperena gal'u eta bi bokalek bat egin 'ute" onetika.2onologia"

tze: zen tzeD iraganeko n or2ea gal'u egin 'a *lekukoak beti egiten 'uengertakaria 'a0" Mor2ologia" Correz gain, Arantzako testuan gertatzen 'ena, /een eregertatzen 'aD /au 'a, n su'urkariaren on'oren, z t7istukari 2rikaria a2rikari bi/urtzen 'a"onetika.2onologia"

*an: j.ren a/oskera x 'a" Lekukoak /ori beti egiten 'u, jende /itzean izan ezik"onetika.2onologia"

+ortan: erakusleak g /erskari a/ostun arkaikoa 'u eta e bokala gal'u egin 'a" onetika.2onologia"

arrontak : arruntak arrontakD /au 'a, n.ren aurrean u o bokal t7an'akatzea gertatu

'a" onetika.2onologia"artsan: arratsean artsanD /au 'a, 'eklinabi'e atzizkia erantsitakoan sortu 'en /iatoan,a bokala gal'u egin 'a" Lekukoak ts t7istukari a2rikaria ongi a/oskatzen 'u" onetika.2onologia"






Mendebalekoa

4. UNITATEA: mendebalekoa

1. TESTUA

&m-ete -ero no te rindas Elant*obe

La base naal 'e +artagena" Gerrie ein gen'un basea" +rusero Libertan eon nitzenni" An in neban gerrie" ?a an <usgau gait7usen" An urten osten, ba, konklusi(ue: aabi urte ta egun bat"

Nik istori7e 'akot, e, ara'an, e" Estot atara iun, e" %a estot, e, pregona be ba au"#aleki7e perio'ista askok, etorriko litzikes"

3onbatie baten guk eukin gen'un, e, 6alearese+as"#aleares 'a 3anarias i*en sien rankon al'ekuek" ?a gu errepublika al'ekuek"+rusero Liberta, +rusero +erantes 'a 'estruktorak eta onetarik" 3onbate baten,lelengo konbatien euki gen'un" ?a Libertak, ni on nitzen barkue, euki eban ban'era'e &obate"

#aia ban'era orrek, ikurri orrek, pi7u aun'i7e 7ekok" e'askue, lo'i7e" Ai*ias 'a, e, barkuk eruan, e, art7ias, pla pla pla 7ausi it7e san" ?a batek esan eban an, se ni bosgarren onta<ien eon nintzen, kaoien, askanengo kaoien, karga'ore, 'a batek esaneban se a a roper to'a la ban'era" ?a nik, olako barik , esa""" ue se""" R-pete

pero no te rin'as" e, ar'or 'el &obate or, e, a, aurruegas egon gien, o

#ar'in 'oskun guri illdde be or'un"?a, o7e, urten in 'osten orrek berbiek " ?a onta<eko <e2iek isi'entzi gusti7ek atu int7usen, ba se pasa'an an konbatien" Ori be anota in eban, ori frasi ori anota in eban"

Eontzen orreri a2an bat orreri praseri" An urten naban, e, perio'ikun uralien 'a, bueno, ra'i7uek eta 'anak 3arta<ena ori sabal'u" ?a popularra" %a propuesto pa unae'alla @ to'o" iskalak, e, konklusiuetan ori, ue 'i<e una 2rase subersia" %a aabiurte ta eun bat"



Euskaltzain'ia


us+au: epaitu

barik : gaberik, gabe *Men'ebaleko le7ikoa0

doskun: zitzaigun

+ait*usen: gintuzten

atu in t*usen: /artu egin zituen

dosten: zi'anfrasi: esal'i




Mendebalekoa

dakot: 'aukat

emontzen: ean zion

-re+ona: plazaratu

*ekok :zeukak eruan: eroan, eraan *Men'ebaleko le7ikoa0

berba: /itz, ele *Men'ebaleko le7ikoa0

OHARRA

%estu /au Euskaltzain'iaren ;eb gunetik /artu 'ugu, eta bertan ageri 'en bezala i'atzi'ugu" %estuan, or'ea x bi /ots 'esber'in transkribatzeko erabiltzen 'a: x bera eta bestetestu batzuetan *ikus ikaslearen liburuan 3atuek bezala abestiaren letra0 dx o'uan

transkribatu 'uguna"

AZTERGAIAK

konklusi(ue: konklusioa konklusiueD /au 'a, "c#i*n aaiera 'uten er'alaileguetan "z#i!o egitea */iatoaren er'ian /ots epentetikoa sortzea0" Correz gain, oa ua ue gertatu 'aD /au 'a, 'eklinabi'e atzizkia erantsitakoan sortutako /iatoan bokalt7an'akatzea" onetika.2onologia"

#it7ikeria bat: testuaren aaiera al'ean lekukoak konklusio /itza berriro erabiltzen 'u, baina epentesirik gabe: konklusiuetan"

Ciatoan agertutako /ots epentetikoen a'ibi'e ge/iago: istorixe, lodixe"

estot: ez 'ut" %7istukari sistearen urrizketaren on'orioz z 2rikariaren or'ez s egiten'a" onetika.2onologia"

atara: atera ataraD e a t7an'akatzea" A'ibi'e ge/iago: askanengo *azkenengo0"onetika.2onologia"

6alearese+as: soziatiboa egiteko . gaz atzizkia erabiltzen 'a *testuan . gas, t7istukarisistearen urrizketagatik0" Mor2ologia"

i*en: z t7istukari 2rikariaren palatalizazioa eta a e t7an'akatzea, asiilazioagatik"

onetika.2onologia"ai*ias: /aizearekin ai7iasD z t7istukari 2rikariaren palatalizazioa" onetika.2onologia"Gainera, soziatiboa egiteko atzizkia gaz *.gas0 'a" Mor2ologia"Correz gain, ea ia t7an'aketzea ere gertatzen 'a"

illdde: /il'a ill''eD bi palatalizazio egiten 'itu *l 'ar'arkariarena eta d /erskaria/ostunarena0D eta a e egiten 'u, asiilazioagatik"

orrek berbiek : erakuslea izenaren aurretik eta 'eklinatuta" A'ibi'e ge/iago: orreri

praseri" inta7ia"berbiek : berbak berbiekD /au 'a, aa *.a itsatsia F .a absolutibo singularrarena0 ie" onetika.2onologia"orrek erakuslea: /asperenik ez" onetika.2onologia"




Mendebalekoa

ori frasi ori: erakuslea izenaren aurretik eta atzetik" inta7ia"




Mendebalekoa

2. TESTUA

%ies errondan dabil

*Lekeition <asotako testua01" Oies erron'an 'abil

berak baki nun'ik 3aren +arri -olit*en

ate ondot*utik " Oies:sarrit7utan erron'anibili zaitekez"

" $t7asoko al'etik 'auko bentania,andi*ek erasten 'au

3arenek sokea" Oies:'irua emon nai tai(ok artu nai ez"

R" M" AZ34E

Cancionero popular vasco

#ibliote&a 'e la Gran En&i&lope'ia (as&a#ilbao, 195

AZTERGAIAK

+arri: gerri garriD e a t7an'akatzea" onetika.2onologia"-olit*en: politen polit7enD t /erskari a/oskabea palatalizatu egin 'a" onetika.2onologia"

ondot*utik : txu atzizki t7ikigarria" A'ibi'e ge/iago: sarritxutan" Mor2ologia"

ibili *zaitekez0: a/alerazko a'itzarekin, partizipio burutua" Mor2ologia"

zaitekez: pluralgilea z 'a eta a'izkiaren aaieran azaltzen 'a" Mor2ologia"

andi*ek : gal'egaia 'enez, a'itzon'oaren 2ora in'artua erabiltzen 'a" Mor2ologia"

sokea: soka sokeaD aa *a itsatsia F a absolutibo singularrarena0 ea" onetika.

2onologia"emon: ean eonD a o t7an'akatzea" onetika.2onologia"

i(ok : inork inokD palatalizazioa eta r 'ar'arkaria galtzea *oso o/ikoa 'a /origal'etzaileetan eta /aien eratorrietan0" onetika.2onologia"




Mendebalekoa

3. TESTUA

7askoalat*u1" 7askoalat*u polita zara+arria 'ozu lirainaulea bere o'ako 2ina,ai zeu neuretzat bazina

" Errezoi /ori esan bazeunstanleku sekretu batean,gariak eta zeu ta neu bere

konpon'u egingo ginean"

" #este batentzat /aazortzian

zeuretzat /aabostean,/aabostean +ura ez ba'ozulaztant*u baten trukean"

Hiru truku II

Nueos e'ios "A"Ma'ri', 199)

OHARRAK

B 3anta 'iskoan transkribatuta ageri 'en bezala i'atzi 'ugu" O/artarazi ikasleei zenbaitezaugarri kontuan izan be/ar 'ituztela:

B busti'urak ez 'ira transkribatu

B kantan t7istukarien sistea urriztuta ageri 'a

B j.ren a/oskera & 'a

B h.ak, kantan a/oskatzen ez 'iren arren, testuan i'atzita ageri 'ira

B ?iru'ienez, Paskoalat7u gari saltzailea 'a, eta azokan 'ago garia saltzen" Calakoistorioak beste kantu za/ar batzuetan ere azaltzen 'ira, neska saltzaileari utilak egiten'ion proposaena e'o util saltzaileak neska erosleari egiten 'iona"

AZTERGAIAK

7askoalat*u: txu atzizki t7ikigarria" A'ibi'e ge/iago: lastantxu" Mor2ologia"

+arria: gerria garriaD e a t7an'akatzea" onetika.2onologia"

ulea: ilea uleD i u t7an'akatzea" onetika.2onologia"

bere: ere" Le7ikoa"




Mendebalekoa

4. TESTUA

Isabelat*u 8erio

1" Isabelat*u, $sabat7u, " Eroan naizue, eroan naizuearren esan bat ei'azu aiten 'Qaaren errire"

atian 'auen kantore orri Aiten 'Qaaren errire <oatenetor 'illa esaiozu" bosteun legoak bear 'ire"

" Egun on asko euki 'izule 9" 4ntziko aisu gaztiaontziko aisu gaztia" ba'ezu kainabetiaAlango asko ekar 'izule Ezteukat kinabetarik baalin'e damat*u gaztia" eongo 'eutsut sa2lea"

" Aitek eta aak bialtzen neu'e 1" Eon zioten sa2lea etaau kantat7u au ikastera" sartu zeuen biotzeanAu kantat*u au ikis nai bozu or'u atant7e ilotzitu zen

er'u neurekin bor'era" lin'e 'aat7u gaztea"

!" Eskerrik asko ille bi'errez 11" Ene mutilek , la+unek onak,ez 'ot olango usterik zer ingoStsegu oneriaitek eta aak et7ian neukie Intzentzoa+az intzentzatu teneu on'o estia'arik" erainotza+az lurrun'u"

Lin'e 'aia zazpi astianT" #erba au aotik ata bazuan ze geurekin erabil 'aigun"sartu zioen kapapean,sartu zioen kapapean ta 1" Ene utilek, lagunek onak,eroen zuen bor'era" zer ingoStsegu oneri

Eon 'eiogun zazpine osu5" "obedart*u bet ipini neuntzen ta bota 'eiogun ureri"

bular bi@aren er'ian Eon zioten zazpine osulin'e 'aia loak 'aroa eta bota zioten ureri"

bosteun legoa bi'ian"

)" Alan ta bere subertia sanuntziek alkar <otia,or'u atant*e it7artu salalinde 'aat7u gaztia"




Mendebalekoa

Hiru truku

Nueos e'ios "A"Ma'ri', 199!

OHARRAK

B 3anta /au ere 'iskoan transkribatuta ageri 'en bezala i'atzi 'ugu" 3asu /onetan ereo/artarazi ikasleei t7istukarien sistearen urrizte 2enoenoa kontuan e'uki be/ar'ela eta j.ren a/oskera & 'ela" Correz gain, a'ierazi busti'urak ez 'au'elatranskribatuta"

B #osgarren a/apal'ian sartu /itza ageri 'a+ Ciru %rukukoek, or'ea, koiu kantatzen 'ute*coger , gaztelaniaren ailegua0"

B Erroantze /onetan kontatzen 'en /istoria Lapur'iko rodatzen ari nintzen

erroantzean kontatzen 'en berbera 'a" Lapur'ikoa entzun na/i izatekotan, ikus Caizeatal'earen Haizea 'iskoa, )eko /aarka'an argitaratua" Gure inguruko beste kultura batzuetako erroantze eta kantek ere kontatzen 'ute neska ba/ituaren /istoria"


esan bat: an'atu bat, enkargu bat

erdu: zatozD etorri a'itzaren aginterako 2ora trinkoa *Men'ebaleko le7ikoa0

ata: atera atara ata

bordera: itsasontziraD ba'iru'i Ua bor'oS e'o /alako zerbait esan na/i 'uelakoiu: /artu, *kasu /onetan, ba/itu0" Gaztelaniaren coger /itza 'a *Men'ebaleko le7ikoa0

lobedart*u: loa eragiten 'uen belarra

it*artu: esnatu *Men'ebaleko le7ikoa0

ka(abetia: labana * ganivet , 2rantsesetik /artutako ailegua 'a0

saflia: sa$le *gaztelania0 'ela pentsatzen 'ugu

erainotza: erraua */itzaren 2ora batua ereinotza 'a0

AZTERGAIAK

Isabelat*u: atzizki t7ikigarria .txu 'a" #este a'ibi'e batzuk: lo$edartxu, kantatxu,

damatxu. Mor2ologia"

au kantat*u au: goian esan'akoz gain, erakuslea izenaren aurretik eta atzetik agertzea"inta7ia"

ikis: ikas ikisD a i t7an'akatzea *asiilazioa0" onetika.2onologia"

subertia: suertea subertiaD /iatoan /otsa agertu 'a *epentesia0" onetika.2onologia"

atant*e: erakuslea gal'egaia 'enez, 2ora in'artuan azaltzen 'a" Mor2ologia"

linde: lin'a lin'eD a e *asiilazioa0" onetika.2onologia"




Mendebalekoa

ezteukat: ez 'aukat ezteukatD au eu, 'iptongoan al'aketa" onetika.2onologia"

mutilek : a e t7an'akatzea gertatu 'a, asiilazioagatik" #este a'ibi'e bat: lagunek "onetika.2onologia"

intzentzoa+az: gaz *.gas0 atzizkia erabili 'a soziatiboa egiteko" #este a'ibi'e bat:erainotzagaz. Mor2ologia"




Mendebalekoa

5. TESTUA

6akarrik aurkitzen nas Iz-azter

1" #akarrik aurkitzen naz

neure anparuan,neure konpesinoaegitera noa"

" Aita: akusatzen nazneu lenen+oa+az

geure Jaungoiko onaaa'u eza+az.

" Aita akusatzen nazneu bigarrenean:Egin 'ot <uraentu+uzurren ganean"

!" Joaten naz elisaraezea entzuten,tenplura Joaten nazgalaiak ikusten"

T" Agur, aita praillea,egin 'au neureak:izio kandelea

prestau beian'ea

5" Praille santua 'agoguztiz arriturik 'aa ikusten zuela

belaunetan illik"

)" Ezpan koral e'errak on'o lur eginik begi zuri e'errak guztiz ezain'urik"

R" M" AZ34E

Cancionero popular vasco

#ibliote&a 'e la Gran En&i&lope'ia (as&a#ilbao, 195




Mendebalekoa

OHARRAK

B 3anta Azkuek transkribatu zuen bezala i'atzi 'ugu" O/artarazi ikasleei en'ebalekoeuskaran t7istukarien sistea urriztu egiten 'ela eta j.ren a/oskera & 'ela"

B Ciru %ruku tal'eak Hiru truku II 'iskoan kantatzen 'u"


isiotu: piztu *Azkuek izio transkribatu zuen, baina euskara batuan isio 'a0*Men'ebaleko le7ikoa0

beiandea: /ilkut7a

ezaindurik : itsusiturik *Men'ebaleko le7ikoa0

AZTERGAIAK

naz: naiz nasD ai a, 'iptongoa laburtu egin 'a" onetika.2onologia"

lenen+oa+az: soziatiboa egiteko gaz *.gas0 atzizkia erabiltzen 'a" #este a'ibi'e bat:esagaz " Mor2ologia"

+uzurren: gezurren gusurrenD e u t7an'akatzea gertatu 'a, asiilazioagatik"onetika.2onologia"

entzuten: /elburuzko atzizkia t"z#en 'a *beste euskalki batzuetan t"z#era erabiltzen'a0" Mor2ologia"

kandelea: absolutibo singularraren atzizkia eranstean *.a F .a0, aa ea gertatu 'a"onetika.2onologia"






Erdialdekoa

5. UNITATEA: erdialdekoa

1. TESTUA

Nagusia eta maizterra

1. Oraiñ artian ni izandu naiz 5. Eskerrik asko nagusi jauna

aitona zure nagusi pakian biagu bizi

errenta txintxo pagatu dezu baña izketan bukatu arte

zere kapoi eta guzi. ez bedi juan igesi;

Zu baño gizon umillaguak klaru dabillen gizonak eztu

ez dittut asko ikusi arrazoi txarrik mereziorain etxea saltzera guaz nai dubenari saldu bezaio

nai bazenduke erosi. guk ezkentzake erosi.

2. Larogei duro zuben errenta 6. Aziendaz ta lan erremintaz

etxiak oraiñ artian bagenedukan indarra

zedorrek ala pagatu dezu aiekiñ ere ez degu orain

berrogei ta amar urtian. oso alderdi ederra.

Lenguan bertan gelditutzia Zazpi baliyo luteken gauzak

ezta neretzat kaltian bostian eman biarra;

bost milla duro baliyo dittu au pentsatzian etortzen zaiguia konpondu gaitian. begietara negarra.

3. Zer familia izandu degun 7. Amabi lagun mayian bueltan

jauna nai al du aditu? juntatzen gera jateko,

Amabi aurren aita naiz ni ta geienaz ere aietatik bost

semiak amar baditu; irabazira juateko;

lan egiteko iñor gutxi ta pazientziya artuko banu

mayian ezin kabitu, anbat ez nuke kalteko,

baneukake non enpleatua Jaungoikuari eska zaiogun

bost milla duro banitu. osasuna emateko.

4. Au aditu ta beste aldera 8. Prezisamente martxatu biau

bueltatu zan nagusiya baserrira edo kalera,

esanaz: Nik zer kulpa dadukat norbaiti egin biarko zaio

zuk ume asko aziya? bizi-lekuen galdera

Ez dezu asko ixtimatzen nik esplikatuaz nola izan dan

egin dizutan graziya fameliyaren galera;

zuek artu nai ez badezute gure Jainkuak nai duen arte

bada zeñek erosiya. nunbait mantenduko al gera!

Txirrita




Erdialdekoa

OHARRA

Hitz batzuetan agertzen den -tu- silaba ez da ezaugarri dialektala, bertsolaritzaren

lizentzia bat baizik, lerroa luzatzeko (silaba kopurua gehitzeko) erabiltzen dena. Horrenadibide dira 1. eta 3. ahapaldietako izandu horiek. Azkeneko ahapaldian silaba

gehiagoren beharrik ez duenez, izan esaten du Txirritak.

AZTERGAIAK

txintxo: zintzo > txintxo; z txistukari frikariaren eta tz txistukari afrikariaren

palatalizazioa. Fonetika-fonologia.

baño: baino > baño; ai > a diptongoa laburtu eta n sudurkariaren palatalizazioa.

Fonetika-fonologia.

umillaguak: umilagoak > umillagua, hau da, palatalizazioaz gain, deklinabide atzizkia

erantsitakoan sortutako hiatoan oa > ua, bokal txandakatzea. Fonetika-fonologia.

zuben: hiatoan hots epentetikoa sortu da (ue > ube). Beste adibide bat: dubenari (5.

ahapaldian). Fonetika-fonologia.

al: bai/ez galderetan erabiltzen den partikula. Sintaxia.

ixtimatzen: estimatzen > ixtimatzen; e > i txandakatzea (asimilazioa) eta s txistukari

frikariaren palatalizazioa. Fonetika-fonologia.

dizutan: dizudan > dizutan; d > t (herskari ahostun eta ahoskabeen arteko

txandakatzea). Fonetika-fonologia.

dezute: zuek pertsonaren morfema - zute da. Morfologia.

zeñek: zeinek (nork); sudurkariaren palatalizazioa. Fonetika-fonologia. Lexikoa.




Erdialdekoa

2. TESTUA

Erramua (Ikaztegieta)"E$ ": Guk Errau eunen beti eliza eamaten 'eu a'ar bat, <ator, aun'i 7aar bat etageo eliz kan-on apaizak be'einkazioa eate u eza asteako"

V"""W

%a geo bestela, berriz, oain zarrak e gut7itu i'a, sobra re, onek eztu ainbesteko a2izioik"Gure attek itte zittun errau orrekin gurutzek" Gurutzek itte tzittun etuta a'arraetuta, ta er'in t7iri bat sartze zion zeakin, berotu puntapa7a bat sutan, er'in t7uloa in'a an sartze zion" ?a artze zittuen leion sarreratan, leion sarreratan eta aten sarreran, taakilla batei eant7i ta soro guzti""" bakoitzen""" soro bakoitzen gurutze bat"

Gue atte beti anta 3rutzetan ingo zittun gurutzek ta soro bakoitzen akillekin bat <artze zun, urte guziako"

IN$ ": Eta ori zertarako batez ere, t7iistak ez sartzeko, ala

"E$ ": Ez sartzeko, pues ala7e eakutsi ziuten, oain bezelako pararraiok eta gauzik etzanlenau, esistitu re etzun itten" ?a, pues, 'e2entsako oi7e ikasi ta oi7e i, sinisen

ber'a'erokin gaea, e, ez ola t*orakerikin"

IN$ ": Eta orain ere, esaterako, orain ere een gor'etzen 'uzue et7ean

"E$.: A, bai, bai" Nik oa e erraue bauket" Ort7e baztar baten <asotze et lotuta bezean e, sortan ekartzen 'eun be zela ta erraue""" Geo"""

INK.: Bai, su, nola esan duzu ori?

LEK.: Tximista ta trumoia fuerte asten dienen, ba ekarri pusketara bat ta aitaren in, da

suri eman. Suri eman da erre.



Euskaltzain'ia

HIZTEGIAgutxitu ida: gutxitu dira

sobra re: seguru ere

txiri: ziri

puntapax: iltze txiki buru-zabala

AZTERGAIAK

eamaten: bokal arteko r dardakaria galdu egin da. Adibide gehiago: geo, oain, zeakin,eantxi… Fonetika-fonologia.




Erdialdekoa

kanpon: hitza bokalez amaitu eta ondoren deklinabidearen atzizkia eranstean -a

mugatzailea galtzeko joera ageri da elkarrizketan. Adibide gehiago: gurutzeak >

gurutzek; bakoitzean > bakoitzen; erdian > erdin; leihoan > leion; batean > baten…

Fonetika-fonologia.

ziuten: bokal arteko g galdu egin da. Adibide gehiago: eunen. Fonetika-fonologia.

txorakerikin: -a itsatsia galdu. Beste adibide bat: gauzik . Morfologia.

baztar: bazter > baztar; e > a txandakatzea. Fonetika-fonologia.

Palatalizazioa: t herskari ahoskabea, l albokaria eta n sudurkaria palatalizatu egiten

dira, aurretik i dutenean: atta, iñ , makilla eta abar. Baina palatalizaziorik ez du egiten

txorakerikin hitzean, ezta in (egin) bigarren aldiz esaten duenean ere.




Erdialdekoa

3. TESTUA

Santa Kruz apaiza ihesi (Urretxu)anta 3ruz aba'ia $piarrietan i*kutauta, gerrillero" ?a $piarrietan i7kutauta ta, <un'ia, ba emen tzekien an i*kutau zana ta <un dia, zea orik, eneigo orik" ?a, erteteko'a, <azten ai zala, bela7e erten+o zola, bestan batek, an tzeonen batek eta ala"

?a beste orrek e noiz erten bear 'ik eta i@a, <azten e, bere trastek artzen gel'ittu ek eta" $es ein 'o" %a anta #arbara on'on esi@a, 'a esin gaeti pasatzen zi<ola erittu,tirauta" Ezautu, geo, geo akor'au ze in tzien" %a anta #arbaran 'a een beragoko,anta #arbati botata #erritturriko baserri@a" Li7ibia ta, <akingo zu zer 'an li7iba Li7ibasekatzen zeon izarei -usketia ken'u ta, eri'a eo lotu ta, Lizargaatea, Oatiko partentontor tontorran 'aun basarri batea, Lizargatea <un een tzan" ?a erittuta, 'a, geo an'ik

Eltzikorta et*i, an beraoko basarri batea 'a, an euki een tzuen, basarri ortani7kutauta" ?a, katale<ua nik ikusi/a aukat aena, erlo<ua re bai zillarrezkoa" %indio,oin'io urte asko eztala, etaa zuen perio'ikon eo rebistan baten etaa zuen erleuba,zillarrezko erle<uba" Paatzeko 'iruik etzeukala eta aret7ek utziko ziela"



Euskaltzain'ia

HITE!IAabadia: aba'ea, apaiza

esin: /esiaren

li*iba: arroparen garbiketaD li7iba egin: arropa garbitu

"izar+aatea: Lizargaratera

etaa: atera

ATE&!AIA$

i*kutauta: ezkutatuta izkutautaD e i bokal t7an'akatzea" ortu 'en i bokalarenon'orioz, z t7istukari 2rikaria palatalizatu egin 'a" Azken silaban t /erskari a/oskabeagal'u egin 'a" onetika. onologia"

emen: oen eenD o e t7an'akatzea" onetika.2onologia"

i*kutatu zana: lekukoak en'ebaleko ezaugarri batzuk 'itu" Corregatik, a'ibi'ez, perpaus osagarria egiteko .na en'eragailua erabiltzen 'u, a'itz nagusia zekien 'elako"inta7ia"%7istukariaren palatalizazioa ere gertatzen 'a" A'ibi'e ge/iago: ga!eti, erittuonetika.2onologia"

dia: bokal arteko r 'ar'arkaria <oera 'ago eta g .rekin gauza bera geratzen 'a" A'ibi'ege/iago: $eraoko, ein onetika.2onologia"




Erdialdekoa

erten+o zola: irtengo zuela" Cori ere en'ebaleko ezaugarria 'a, /ots, irten a'itzarenlaguntzailea NOR . NOR3 erakoa 'a"

zola: zuela zolaD 'iptongoa laburtu egin 'a" onetika.2onologia"

tzien: n su'urkariaren on'orengo z t7istukari 2rikaria a2rikari bi/urtzen 'a: tzeon, tzien,tzan onetika.2onologia"

-usketia: pusketa pusketia *aa ia0D a itsatsia 'uen /itzari absolutibo singularrarenatzizkia eranstean gertatu 'a" onetika.2onologia"

basarri: baserri basarriD e a t7an'akatzea, 'ar'arkariaren aurrean" aserri ere esaten'u" onetika.2onologia"

et*i: <aitsi <eitsi <et7iD ai ei e 'iptongoa al'atu egin 'a, eta on'oren laburtu egin'a" ts t7istukari 2rikaria palatalizatu egin 'a" onetika.2onologia"

ikusi/a: ikusia ikusi@aD ia i@a, /iatoan /otsa agertu 'a" onetika.2onologia"

oindio% ik aaiera io egiten 'u" Mor2ologia"etaa: atera etara etaaD a e t7an'akatzea eta bokal arteko r 'ar'arkaria galtzea"onetika.2onologia"

erleuba: erlo<ua erle<ubaD o e t7an'akatzea *asiilazioa0" On'oren, ua uba,/iatoan /otsa agertu 'a *epentesia0" Pi7ka bat gorago erlojua esaten 'u" onetika.2onologia"

Documents

DBHO-Euskalkiak