Diccionario Español-Maya

  • Upload
    urilz

  • View
    173

  • Download
    15

Embed Size (px)

Citation preview

Gracias por utilizar el diccionario aulex! Este vocabulario fue actualizado el 22-VI-2009. Los diccionarios son actualizados frecuentemente, asegrate de tener la ltima versin. http://aulex.ohui.net/ Compilado por Juan Ramn Bastarrachea Manzano, en e colaboracin con la Universidad de Yucatn a : a, hunpel le tsib heela he bix u huum ich maayae bey xan ich kastlan taan. a (hacia) : ich, ichil a lado : tsel a que : asta ababol : kuyche (x) (papaver rhoeas) abajo : kaabal, kaabah, yanal, yanah abalanzar : puul, pikchiin abandonar : paat, xun paat abandono : paat abanicar : pikil, pikit abanico : pikit (x) abaratar : ems tohol, kabulkun tohol abarcar : bakpaach, mek, mektan abarrotar : chuup abarrote : baaloob ku koonol ku hach kabetchahal. abastecer : tsaa baax kabet abatir : pul kaabal, lubs abdicar : paat, cha abdomen : nak, chuun nak abecedario : u tsibil tulakal huum ku yaalaal ken taanak mak. abeja : kaab, yikel kaab (apis mellifica) abejorro : holom, balam kaab (apis bombus) abertura : hool, paal, xiik abierto : heekab, heepahaan abigaeto : okol wakax wa baalcheoob. abismo : taam ablandar : tsuutsukin, sulbankun abobar : hap chi, nay ol abocar : natsal abochornar : ooxol, chokoh ol abogar : antah abolengo : chiibal abolir : luks, tseel abollar : bool abonar : bool paax abono (para tierra) : baal, ku tsaabal ti luum utiaal u maalobtal. aborigen : wiit, maaya winik aborrecer : peek abortar : ems aal aborto : emel aal abotonar : kal nook abrasar : tok abrazar : mek, loch abrazo : loch, mek abrevar : tsaa ukul abreviar : chichankun, kom tsib abrigar : teep, baal abrigo (prenda) : nookil keel abrir : he, hebik abrochar : kaal abrumar : nak ol abundancia : yaab, piktaan absceso : chuuchum absorber : xuuch, chuuch abstracto : ma chikaani, istikyah u naataal

abuchear : awat taan abuela : chiich abuelo : nool abultar : tuchkiin abundancia : yaab abundar : yaabtal aburrir : nak ol ac : waye, weye acabar : tsook, xuul academia : u nahil tuux ku muchtal makoob u yoheloob yaab baal. acaecer : uchul acampar : u patal mak heelel wa wenel ti kaax. acanalar : meen yam acaparar : mektan acariciar : bay acarrear : put acaso : beey wale acatar : uuy taan acaudalado : ayikal acceder : ot acceso : beh, hool accidentar : u yuchul loob accidente : loob accin : pek acechar : cheeneb acedar : pah, suuts acedera : abalkan (rumex acetosa) aceda : chuhkal acedo : paah aceptacin : heeh acometer : koch acomodar : tsool acompaante : lakinah acompaar : lakin acondicionar : utskin aconsejar : tsol xikin acontecer : uchul acoplar : nuup acordar : kaahal baal acordarse : tuukul acorralar : kaal acortar : komkin acosar : alkab paach acostar : chitaal, chitaah acotar : koot acostumbado : suktaah acre : siih acrecentar : yaabkun, nohochkun acreditar : uts acreedor : mak ku tsik he baaxak paxbile acribillar : tsotsop loom acrbata : mak ku xinbal yokol huntiin suum. acta : huun ku tsibtaal tu yolal hunpel ket taan ichil hunmuch makoob. activar : taab, hoop activo : sakol, taah acto : beet, meent actualmente : behlae actuar : beet actuacion : beet, meent actualizar : tunbenkun actuar : meentbil he baaxake acuario : u unukul tuux ku tsaabal kayoob. acuartelar : u kaalah waachoob tu mahiloob.

acutico : hail acuchillar : loom acudir : taal, natsal, biin acuerdo : cha nuuk tumen tulakal. acumular : mool, muuch acuar : nooxkin acurrucarse : mochtal acusar : tak pool, tak hool achacoso : mantats kohaan achatar : yuuch achiote : kuxub, kiwi (bixa orellana) achocar : chook adn : yax xiib yokol kaab. adaptar : tsool adecuar : et kalap adelantar : tanilkun adelante : tanilkun adelgazar : bekechkun ademn : bech kab, ets paas. adems : bey xan adentro : ich, ichil adeudar : paax adeudo : paax adherir : taak adiestrar : kaansah, suukkin adinerado : ayikal adis : kaa xiitech adivinar : naat adivino : naat (h), naat (x) admirable : hak olal admirar : hak ol admitir : kaam adobado : makkuum, akat adobar : pak xaak adobe : pak luum adobo : pak xaak adoctrinar : kaanbes adolescencia : tankelemil (h), lobayanil (x) adolescente : tankelem (h), lobayam (x) adoptar : cha adorar : yaakun adormecer : weens adornar : hatsutskin, hatsutskun adorno : poot aduearse : tiaaltal adular : leets adulterar : heel, keex adulterio : okol tsiis adulto : nohoch mak, nohoch winik advertir : aal aerolito : chamal xnuuk afanar : meyah yetel kiimak olal afecto : yaakun afeitar : tsiik afeminado : chupul xiib aficin : uts tu yich, uts tu taan afilado : yeh afilar : haa afinidad : chikaanil afirmar : haah, haahkun afirmacin : haah afliccin : yah ol afligido : tuukul, yah tu yool

afligir : oks yah aflojar : cha, waach afnico : maas kaal afuera : tankab, paachil agachar : tuchkin agalla de pez : buul agarrar : cha, maach, chach agave : kih agave mezcalero : kiiw (agave potatorium) agazapar : motkin gil : pekaan, sakol agitador : mak ku kahsik baateil agitar : chiik, yuk aglomerar : muchkiin, mulkiin aglutinar : taak, tsaay agobiar : kaanal agona : pa muuk agonizar : tuupul, mukyah agorar : tomoh chi, tomox chi agotar : xuup, tsook agradar : kiimakkun ol agrario : kaxil (h), kaxil (x) agravar : yaahtal agravio : aalah baal, poochil agredir : loox, baateel agregar : yaabkun, nuup agresivo : kaxan baa (h) agriar : suutskin, pahkun agrio : pah agricultor : kolnal (h), kolnal (x), meehi kax agrio : suuts, pah agro : kaxil agrura : chuhkal agua : ha agua salada : choch ha aguacate : oon aguacatero : oon che (persea americana) aguacero : chak aguado : akal, akal che, haachi aguador : bisah ha (h) aguantar : mukyah aguar : hulha, haachkun agero : tomoh chi, tomok chi, tomox chi aguijn : yaach guila : kot (aquila chrysaetos) agudo : yeh aguililla : koos aguja : puts aguja (para hamaca) : kayche agujerear : popot, hohol agujero : hool agut : tsuub ah : teelo ah (interjeccin) : ah ahogar : bul ni, kup iik ahora : behlae ahorcajar : hets mek ahorcarse : hektal ahorcar : hich kaal, bits kaal ahorrar : likes, taak ahorro : tal ku ahuehuete (rbol) : habin (taxodium macronatum) ahumar : buutskin

ahuyentar : puus, toohol aire : iik aislar : paat, hokes aj : iik (capsicum annuum) ajonjol : sikil puus ajustar : pelechkun, piiskun ajusticiar : kiims, xot kiin al lado : tsel al principio : yaaxil ala : xiik alabar : kiiki taan alacrn : sinaan (buthus occitanus) lamo : kopo (populus nigra) alarife : meen pak (h) alargar : chowakkin, chowakkun, siik alarido : tah awat, chiibal okol alba : pik sas, sastal albahaca (silvestre) : kakaltuun (x) albail : meen pak (h) albarrada : koot alborotar : awat, huum albino : chak lol albur : buul alcalde : halach winik u nohchil kaah alcanca : u nuukulil u taakaal taakin alcanzar : chuuk, nakpaach alcohlico : mak sen yaab u kaltal alcoholismo : kaltalil aldaba : kalab aldea : chan kaah alegrar : kiimakkun ol alegre : kiimak ol alegra : kiimak ol alejar : nachkun alemn : alemkan winik alemn (idioma) : alemkan taan alemana : alemkan (x) Alemania : Alemkan alentar : cha iik, mus iik, cha ol alepusa : paay, pah alfabeto : u tsibil tulakal huum ku yaalaal ken taanak mak. alfabetizacin : kaansah xook yetel tsib alfabetizar : kaansah xook yetel tsib alfarera : u kuchil tuux ku koonol wa ku meyahtaal kat. alfarero : mak ku meyahtik kat alfiler : puts yan u pool alforja : ootel sabukan alforza : wuutsil nook algo : wa baax algodn : taman, piits (gossypium herbaceum) agitar : book aguien : wa maax algn : haypel alguno : wa maax alguna : wa haypel alianza : muchbal, muchbah aliento : mus iik, yooxol chi aligerar : sebkun, lep ol alimentacin : tsen hanal alimentar : tsen, tsaa hanal alimento : hanal, ooch alinear : tohkin alisar : bay, hi, yul

alistar : likes aljibe : chuulu ha, chultun alma : pixan, ol almacenar : taak, kuup almanaque : tsolkin almeja : chulam almbar : chuhuk almidn : chaak almizclero (rata) : puus almohada : kan pool, kan hool almorzar : hanal, hanah almud : muut almuerzo : hanal, hanah, ooch alocar : chokokin pool alojar : kam uula alpargata : xanab, xanab kewel alquilar : tsaa mahan alquiler : u tohol mahan alrededor : bak paach alterar : keex, heel alteza : u kaanalil altillo : butun, kakab altivo : kaanal ol alto : kaanal, kaanah altura : u kaanalil aludir : kaas alumbrar : saskun, huul alumno : kaanbah (h), he maxak ku bin tu nahil xook utiaal u kaanbale. alzar : chuy, likes all : tolo, teelo, tii allanar : taxkun all : tii, teelo, tolo amabilidad : utsil amable : uts amado : yaakunaan, otaan amaestrado : kaanbesaan amaestrar : kaanbes amamantar : tsaa chuuch amanecer : pikil, sastah amansar : suukkin amante : weey (h), keech (x) amapola : kuyche (x) (papaver rhoeas) amar : yaakun amargar : kahkun amargo : kah amarillarse : kaankantal, kaankanchahal amarillo : kan, kaankan amarillo claro : sam kaan amarillo medio : kanil kaan amarrar : kaax amarre : kaaxil, kaaxih amasar : yaach, xaak ambicin : tsibol, poochtal ambicionar : tsiibol, poochtal ambidextro : kaamatil kab ambiente : tulakal baal yaan yokol kaab. ambos : tu kaatulil, le kapeel ambular : xinbal, xinbah amenazar : sahakkun, tsaa sahak amenizar : ki ol amerindio : masewal amgdala : paakil kaal, buulil kaal amigo : amikoo

amigos (plural) : amikooob amistad : uts bisbah yetel he maxake. amnista : u saasaal u siipil mak. amo : yuum, yuumil, tsuul amodorrarse : chich wenel, tuubul u wenel mak. amoldar : u beetaal hunpel baal heex u nuukulil tuux tsaabale. amonestar : keey, tah taan amontonar : mulkin, muchikin amor : yaah, yaakunah amoratarse : ekkumeental, epukeental. amordazar : kax chi amortajar : tep kimen amparar : kalan, kanan ampliar : kochkin, nohochkin amplificar : nohochkin, kochkin amplio : koch ampolla : xaak, pool amputacin : xoot, luks amputar : xoot, xoot amurallar : kaal bak paach analfabetismo : makoob ma u yohloob xooki. analfabeto : mak ma u yohel xook mix tsibi. anaranjado : chak kan anatoma : u xookil u winklil mak. anca : puuk iit, bakel iit anciano : chihaan, noxiib, biyeho ancho : koch anchura : koch u tan anda ve! : xeen! andar : xinbal, xinbah, man anegado : bulul anegar : buul, bulul anexar : taak, nuup anglicano : inglese winik anglosajn : inglese winik angosto : unut ngulo : tiits, tuuk anhelar : tsibol, yaanyan anidar : kuankil, meen ku anillo : tsipit (x) nima : pixan, ol animal : baalche animal domstico : aalak animales (plural) : baalcheoob animar : lep ol, lep olal nimo : ol aniquilar : xuuls, chehs aniversario : noh kiin, kiin kaaba ano : iit, mool, chuun anoche : akabhil, okonhih, oniak anochecer : akabtal, ehocheental, esameental, oknak kin anolar : nol anona : op, poox (anona glabra) anotar : tsib ansia : taak, tsibol, kat antao : uchben anteanoche : akab kaohe, akab kaawheh. anteayer : kaohe, kaawhe antebrazo : kab anteceder : kab anteponer : bin tanil anterior : tanil antes : tanil, tanih, yax

anticipar : yaxkun, paybeenkun antifaz : u piixil ich antiguamente : kaach uchih antigedad : uchbenil antiguo : uchben, laab antojo : tsibol, pooch antorcha : tah che anudar : kaax, mook, hook anular : xuuls, tsooks anunciar : kaay, aal anzuelo : lutsub, hokob aadir : tsaay aejar : uchbental aejo : uchben, laab aicos : xexetal ail : chooh ao : haab, tun apaciguar : hetskun apachurrar : peech, pupuch, yaach apadrinar : mak ku bisik huntul chanpaal ok ha wa huntul mak utiaal u tsookol u beel. apagar : tuup apalear : nok haats, tah haats apaar : maach, cha aparador : u nuukul tuux ku yeesaah koonol. aparato : nuukul aparear : nuup, tsiis aparecer : chikpahal, hokol, tipil aparentar : chen tu menkubah, chen tu tuus apartar : haats, huuts, kol aparte : hunpay apasionar : uts tu yich apaste : kat apata : ma olal apedrear : chiin ku meentaal yetel tuunich. apellido : aake apenar : yahkun ol, subtal apenas : istikyah, istakyah apendejar : sat ol apndice : u ni polok chooch apertura : he, chunpahal, kahal apesgar : peets, tsaal apestar : tu apestoso : tu apetecer : tsibol, taak, kat apetito : taakil hanal apicultor : mak ku meyahtik kaab. apicultura : meyahil kaab, kananil kaab, kalanil kaab apisonar : koh luum wa beh aplanar : taxkun aplastado : yaach aplastar : peech, puuch, yaach, maax aplaudir : papax kab, lalah kab aplauso : papax kab aplicar : tsaabil baal yokol ulak. apodo : kaaba apolillar : u kuux yikel che wa nook. aporrear : puuch aportar : tsaa aposentar : tsaa tuux wenel mak aposento : u kasil nah apostar : u buul mak yetel taakin. apoyar : hetskun, nakkun apoyo : tohche, antah

apreciar : yaakun, yaabil aprecio : yaakunah aprehender : chuuk, maach, chach aprehensin : chuuk aprender : kaanbal, kaanbal aprendido : kanik aprendiz : kaanbal (h) apresar : chuuk, maach, peets apresurar : chichkun, sebkun, lep ol apretn : chich maach, kan maach aprisa : sebal, tu sebal aprisionar : kaal aprobacin : haah, haahkun aprobar : haah, haahkun apropiar : tiaalint, cha aprovechar : kabetkun, kaanaankun aproximacin : natsal, hutsul aproximar : huuts, naats apto : maalob apuesta : buul apuntalar : tak che, tohche apuntar : tuuchub, ees apualar : loom apurar : sebkun, lep ol, chichkun aqul : lelo aquello : lelo aquella : lelo aqu : teela, waye aquietar : hetskun arado : yiik araa : am araar : laach arar : buuk rbol : che arbusto : che ku hokol u kab tak tu chuun. arcabuz : tsoon arcilla : kat arco iris : chel archivar : taak archivo : u kuchil tuux ku taakaal wa ku lisaal huunoob. arder : elel ardilla : kuuk, peex (sciurus poliopos) ardor : hach chokoh, elel arena : saam, u luumil kanab arete : tuup rido : boh tikin, bobohki arisco : koox aristcrata : ayikal, halach winikil arma : tsoon armadillo : weech (dasypus novemcintus) armadura de madera : beel cho armazn : winkil, winklil aroma : kibok arquear : wuuts, looch, puun arraigar : tabal, takmoots arrancar : hook, hoots, took arrasar : taxkun, mis arrastrado : hiilaal arrastrar : hiil, kol arrear : kaam tanbil wa hatsbil baalcheoob. arrebatar : tok pay, han pay arreciar : kaaamtal arreglar : utskin, maalobkin

arrepentirse : yah ol, kaahal iik arrestar : kal arriar : ems arriba : kaanal, yokol arribar : kohol, kuchul, uul arribo : kuchul. uul, kohol arriesgar : pek ol arrimado : naatsba arrimar : naats, huuts, taak arrinconar : nakkun, tsaa naklik arrodillar : xolkin, xol pix arrogante : kaanal paakat, kak ich arrojar : chiin, puul arrollar : wuuts, koots arroyo : beel ha arrugar : yuuch, yaach arruinado : hostil arrumbado : naatsba arruinar : kaskun, huut, otsikun artesana : u meyah makoob ku meentkoob baalobb yetel u kaboob bey xan yetel u mehen nuukuloob. artesano : mak ku meentik baaloob yetel u kab bey xan yetel u mehen nuukuloob. artificial : baal mentaan tumen winik. asa : xikin, ook, ka asado : pokaan, kak taan asaltar : ookol asar : kakat, pok, tok ascendencia : chiibal ascender : naakal asco : peek asear : choch, mis, pus asentar : kukin, hetskun, akkun asentir : haahkun aserradero : kuchil tuux ku xootol che. aserrn : maay che asesinar : kiimsah, kimsah asesino : mak ku kiimsah, kiimsah may asesor : mak ku tsol nuuk aseverar : haahkun asfixia : kuupul iik, xuulul iik as : beey, beya, beyo asidero : xikin, ook, kab asiento : kanche as como : heebix as es : beey asir : mach, chach asma : kaakas seen, kok seen asmtico : winik yaan kok seen ti asociar : muchkin asolear : haykiin asomar : chikpahal, tipil asombrar : kak ol, haas ol asperjar : lil ha, wiits spero : hihixkil, poopoox, tooch aspirar : cha iik, musiik asqueado : may taak u xeh asquear : taatak xeh astilla : u xexetal che, tuunich wa ulak baaloob astillar : xiixkun astuto : may hach yaan u naat asumir : cha, kaam asunto : beel asustar : haas ol atacar : koch

atado : kaaxal atajar : kas hool, xot hool atajo : xot beh atar : kaax atarantado : saatal ol atarantar : sat ol atardecer : tubul kiin, bin kiin atascar : kaal, tsoop atad : maben tuux ku bisaal mukbil huntul kimen. ataviar : utskin atemorizar : sahakkun atender : tsaa ol, uuy ateo : minaan kiichkelem yuum ti aterrizar : hayal, emeh, emel atestar : chuup, buut, chook atestiguar : haahkun atinar : tsaay; naat atisbar : cheeneb atizar : peks kaak, huts nahche, much kak atole : sa atole ritual : ak sa atolladero : tsotsopkil, tsotsopkih atollar : tsopol, kalal atnito : hakaan ol atontar : sat ol atorar : kaal, leech atormentar : tootop atracador : ookol ich kaah (h) atraer : naats, taas atragantar : hakab, kuuchul atrancar : nooxche, tohche atrapar : chuuk, maach atrs : paachil, paachih atrasar : xaankun, patal paachil atravesar : katkun atrevido : ko atropellar : hentan, naktan atuendo : nook, buk aturdir : sat ol auge : u hach maalobtal mak wa he baaxake. augurar : tomoh chi, tomok chi, tomox chi aullar : uyokol chiibal peek aullido : awat yokol baalche aumentar : yaabkun, nohochkun aunque : kex aunque sea : kex teech aura (zopilote) : choom aureola : peet aurora : tu taal u sastal ausente : bihaan, ma kulaani, minaan autobs : wawa autctono : wayile, weyile autoridad : nohochil kaah autorizar : chaabal avanzar : tanichahal, man tanil avaro : tsuut ave : chich avejentar : teek chihil, pot chihil aventar : puul, pik chiin avergonzar : sublakkun, sublakkin averiarse : kastal, kaschahal averiguar : kat chi, katpeks avicultor : may ku meyahtik (x), kaaxoob (h)

avisar : u tsaaba yohetaal hunpel baal. avispa : xuux (vespa vulgaris) avispa roja : bobote avispero : xuux, paak xuux avispn : holom, xuux kaab avivar : taab, hoop axila : xiik ayer : hooleh, hoolheak ayuda : aantah ayudar : aantah ayunar : suukin ayuno : suukin azabache : boox azahar : loot pakal azar : binak, buul azotar : haats azote : haats azotea : u taxil u yokol pakik nah azteca : wach winik azcar : chuhuk, asukaar azucarar : chuhukkin azul : chooh azul cielo : sam chooh azul marino : boox chooh azul turquesa : tuunich chooh, k ak chooh azuzar : chuuy b : b, kaapel le tsib heela he bix u huum ich maayae bey xan ich kastlan taan. baba : kaabankil chi, lulankil babear : kaabankil chi, lulankil babosa (insecto) : iisil baboso : mak hach ku choh u lul, ku yaalaal xan ti mak minaan u naat. bacn : u kuchil tuux ku kutal ta mak. bacinica : cheneb iit bache : hool bagazo (de henequn) : takih bagre : lu, boox kay bailador : okot (h-), okot (x-) bailar : okot baile : okot bajar : emel bajareque : kolohche, koloxche bajo : cabal, taam bala : yol tsoon Balancn : Balamkaan (lugar de jaguares y serpientes) balancear : umbal baldo : xtokoy balido : u yawat taman balompi : baxal kocha, kocha wolis bambolear : takchalak, chikba banano : haas banco : kanche bandido : ookol (h-) banquillo : kanche baar : isim baarse : ichkil bao : ichkil bar : nah tuux ku koonol yetel ku yuukul baax ku kalkunsik mak. barajar : xaak, xaakkun barato : ma koohil barba : meex barbacoa : pib barbero : koos (h) barbilla : nooch

barco : cheem barda : koot barrenar : poot barrer : mis barriga : nak barrign : puruxnak barril : pul barro : kat bscula : piisib base : chuun, chuun pak, iit basilisco : tolok bastante : yaab bastn : xolte basura : sohol basurero : u nuukulil u tsaabal sohol wa u kuchil tuux ku puulul. batalla : baateil batallar : baateel batata : is (ipommea batatas) bate : cheil haats batea : u nuukul tuux ku yuchul po batear : haats batida (cacera) : puuh batir : book bal : baas bautismo : oka, ok ha bautizar : oka, ok ha bautizo : oka, ok ha bazar : kuchil u yuchul koonol bazo : yal peek beb : chaanpal beber : ukul bebida : ukul, ukuh becerro : bees bejuco : aak belleza : kiichpanil, hatsutsil bello : hatsuts, kiichpan, kiichkelem bendecir : tsits ha benvolo : uuts, uts mak bermejo : kaan chak besar : tsuuts beso : tsuuts bestia : baalche biblioteca : kuchil tuux ku tsaabal yaakach xokbil huunoob. bceps : muuk kab, muukil kab, miis kab bicicleta : tinchak hanchak balak ook bicho : ikel bien : maalob, uts bienestar : maalob kuxtal bifurcacin : xaay bigote : meex, konoch bikini : kul eex bilinge : kaapel taan bilis : kaah, kan chikin billete : juunil taakin biografa : u tsibil u kuxtalil huntul mak. bistec : tsahbi bak bizco : tseeb blanco : sak blancura : sakil blando : oolkih, bibiki blanquear : sakkun blanquillo : he, eel blasfemar : poochil

blasfemia : pooch, poochil bloquear : kal beh, waakuns boa : och kaan (boa constrictor occidentalis) bobo : hahap chi, meehen kee boca : chi bocado : nich bocanada : puuk bochorno : ooxol, choko iik boda : tsookol beel bodega : u kuchil wa u nahil tuux ku taakaal baaloob. bofe : soorot, sotot bofetada : xiik lah bofetear : laah bola : wolis bolsa : chim, pawo, sabukan bolso : sabukan bollo : wool, wolis bombero : tup kak (h) bomitar : kuux, peek bonanza : kukupkil bondad : utsil bonete (planta) : kumche, kunche bonito : hatsuts, kiichkelem (h), kiichkelen, kiichpam (x) boquete : hool bordado : chuuy bordador : chuuy (h), chuuy (x) bordar : chuuy borde : chi u xuul waa baax, haal borbotar : popok look, pokos look, lookankil boreal : xaman, ti xaman borrachera : kaltal borracho : kalaan borrar : tuup borrasca : chak hach kaam yetel u yiikel. borrego : taman bosque : kax, nukuch kax, kaanal kax bostezar : haayab botar : puul, chiin, pik chiin botica : u nahil koonol tsaak, u nahil wa u kuchil tuux ku meentaal yetel ku koonol tsaakoob. boticario : meen tsaak (h), kon tsaak (h) botija : pl nuut yetel wolis. botiqun : u nuukul u bisaal wa u liisaal tsaak. botn (de flor) : untulis bovda : pak tuux ku muuku kimen boxeador : loox (h) boxear : loox, loxbah boxeo : loox bozal : hool ni bragueta : hool tu tan u nook xiib wa xchuup brama : u kiini tan u baxlaantkuba baalcheoob. bramar : awat, akam bramido : akam branquia : buul, ul brasa : chuk, naxche bravo : tsik braza : sap brazo : kab brecha : tutul beh breve : kom, ma xaani briago : kalaan bribn : kaas, loob brillante : lembal, letsbal brillar : hoop, lembal, letsbal

brillo : lembal, letsbal brincar : sit, puul, piit brinco : sit, puul, piit brindar : ukul tu yolah ulak mak brisa : yikal kaknab britnico : inglese winik brocado : chuuyil nook yetel kan taakin brocal : chi, chi cheen brocha : chan mis ku meyahtiaal u boonol pak broma : baxal bromear : baxal, paas bronquio : soorot, sotot brotar : top, xitil, hokol, topol brote : kuuk bruja : way (x) brujo : way (h) bruir : yul bruto : baalche, tsimin buche : tsuuk, chin budin : chuhuk meentaan yetel u xexetal chujuk waah. buen : maalob, uts, ki bueno : maalob buey : xiibil wakax (bos indicus) bufn : chiik buho : tunkuruchu, kulte buitre : chak pol choom bulla : huum, yaab taan bullicio : huum, taan bullir : look, omankil burbuja : om burdel : u nahil tuux ku yuchul tsiis. burdo : poopox, totol burgus : ayikal mak burla : paas, baaxal taan burlar : paas buscar : kaxan buzo : mak ku meyah tu taamil ha wa ich kaanab. c : c, oxpel le tsib heela he bix u huum ich maayae bey xan ich kastlan taan. cabal : chukaan, pelech cabalgar : nat tsimin, xiimbal yokol tsimin caballero : tsuul caballete : hool nah che caballo : tsimin cabaa : paasel cabauelas : xok kiin cabaret : u nahil tuux ku kaltal yetel ku yokot mak. cabecilla : poolil, hoolil cabello : tsoots, tsootsel pool, tsootsel hool caber : he u pahtal u yokol ti ulak baale. cabeza : pool, hool cabo : hool, ni, iit, xuul, tsook, yala cabra : xuulubil taman caca : ta cacao : kakaw cacarear : totohke caceria : tsoon, puuh cachetada : pe lah, pa lah cachete : puuk cachorro : aal, mehenil cachucha : pok cacique : halach winik, tatich, batab cacto : mul cadver : kimen

cadera : teet caducar : uchbental, chiihil caer : lubul, banal, hutul caf (color) : chukwa caf : kapeh (caffea arabica) cagada : ta cagar : ta caimn : ayin (crocodillus linnaeus) caja : maben, baas cajete : lak, kat cajn : maben cal : taan calabaza : kum (cucurbita pepo) calabazo : kum, chuh calabozo : kalab che, kalab maskab calambre : lot keh calamidad : noh yah Calan : Kalam (Coralillo) calandria : sak chik calar : kuup, hat kup calavera : baakel pool calcaal : tuunkuy calcinar : taant clculo : mehen tuunich ku yantal tu beel u wiix mak. caldo : kaab, hail calentar : kin, chokokiin calentura : chokwil, chokwih Calkin : Kalkiin (lugar de la garganta del sol) clido : chokoh, kiilkab caliente : chokoh, kiilkab callar : mak chi calle : beel callo : taaham calma : kukupkih, heets calmar : heets kuup, cheen calor : ooxol calostro : yax kaab yiim koolel wa chupi baalche ku tsaik ti u yaal. calumnia : liksah taan, aal baal, aal taan calumniar : liksah taan, aal baal calvo : kolis, tooroch calza : noox calzado : xanab calzar : tsaa xanab, taak xanab calzn : eex calzoncillo : kul eex cama : chaak camada : pakab cambiar : heel, keex cambio : heel, keex caminar : ximbal, xinbah camino : beh camino habitado : beel camisa : koton camote : is (ipommea batatas) Campeche : Kaanpeech (lugar de serpientes y garrapatas) campesino : kol nak (h), kol nal (x) campo : kax, kol can : peek cana : sak tsoots, sak pool canalera : wach iit, kaxil canasta : xaak, xuxaak canasto : xux, xuxaak cancha : u kuchil u baxtaal boola wa wolis.

cancin : kaay Cancn : Kaankuun (Lugar de la serpiente de oro) candela : kaak, kib candente : chakholeen canbal : mak ku haantik u yet makil. canino : peek, peekil canjear : keex canoa : cheem cansar : kaanal cantar : kaay cntaro : pul cantidad : yaab, yaabach, yaabil, nohochil cantil (animal) : wol poch cantina : kuchil tuux ku koonol yetel ku yuukul baal ku kalkuntik mak. canto : kaay caa : him, chuhuk him caa de azcar : sakab, chuhuk sakab caa de maz : halal camo : kuuch caarroza : sakab kool cao : beel ha caoba : punab, capa : yal capacitar : kaans, kaanbes capar : u xootol u yeel u keep baalche wa may caparazn de tortuga : aakbal capataz : maayol capital : taakin, noh kaah capitn : nohochil capn : minaan u yeel u keep capullo : untulis, unturis cara : ich carabina : tsoon carcajada : awat cheeh caracol : huub; urich carapacho : sol, maak carbn : chuk carcajada : cheeh, jaja cheeh, kaam cheeh, awat cheeh carcomer : net, not, nich, biis, sib carecer : minaan carga : kuuch, koch cargado : kuuchan cargar : kuuch, koch cargo : kuuch caricia : bay caridad : matan, sih caries : hoolol koh, laab koh cario : yaakun carmn : chak chak, hach chak, seen chak crcel : kalab maskab carcoma : bis cardenal : chak tsitsib cardo : mul cardn : mul (opuntia tunicata) carga : kuch carne : bak carne de cerdo : u bakel keken carne de conejo : u bakel tuul carne de cordero : u bakel taman carne de gallina : u bakel kaax carne de guajolote (pavo) : u bakel ulum carne de res : u bakel wakax carne de serpiente : u bakel kaan

carne de venado : u bakel keh carnero : xiibil tamaan (ovis aries) carnicero : kon bak (h) caro : kook carpintera : u kuchil u meentaal baaloob yetel che carpintero : pool che (h), men baaloob (h), yetel che carrera : alkab carretera : beh, noh beh carrillo : balak carrizo : halal carta : tsiibil huun cartlago : muun bak, muumun bak cartucho : yol tsoon casa : nah, taanah, otoch casamiento : tsookol beel casar : tsookol beel cascabel : tsab cscara : paach, sol cascarn : sol he casco : maay casi : olak, oli, taaytak, kas caspa : ta pool casta : chiibal Castamay : Kastaamay (Lugar dnde la gente se ataja) castao : chukwa castellano : kastlan winik castellano (idioma) : kastlan taan castigar : haats, toop Castilla : Kastlan castillo : nukuch nah castrar : u tseelel u yeel u keep baalche wa xiib catn : ayim kay catar : tunt catarata : sak tah, buy ich catarro : seen catstrofe : loob ctedra : kaans, kaanbes catorce : kanlahun caudillo : nohchil caverna : aktun, sahkab caza : tsoon, chuuk cazador : ah tsoon, mak ku bin tsoon, puuh wa chuuk. cazar : tsoon, puul, chuuk cebar : tsen, polokkin, polokkun ceb : wakax yan u puus cedro : kuche cegar : chopchahal, chopkin ceguera : chopil, choptal ceiba : yaaxche ceja : motn Celectn : Seleektuun (espanto de piedra) celeste : kaan clibe : ma tsokaan u beeli cementerio : kuchil tuux ku muukul kimenoob. cena : ookin hanal cenar : u hanal mak okaan kiin cenit : chumuk kaan, chumuk kiin ceniza : taan cenote : tsonoot centinela : may ku kalan centrar : tsaa chumuk wa baax centro : chumuk, tan chumuk, tsu cenzontle : sak chik

ceidor : kax nak, hichnak ceir : kaax, heep, hiich, tiin cepillar : hooch, pus, sus cepillo : pus cera : lokok, iis cerca : naats cerca (muro) : suup cercar : kal paach, bakpaach, suup, koot cerco : suup, koot cerdo : keken cerebro : tsoom cerillo : hiriich hoop cero : mixbaal cermen : ta xikin cervatillo : aal kek cervato (venadito) : aal kek cervicio : kul kaal, pachkab cerrado : kaalan cerrar : kaal, choot, maak cerro : puuk, wiits, mul cerro pequeo : butun cerveza : cheba, seerbesa cesar : hawa, tsook, chen csped : suuk cesto : xak, xuxak chac mool (gladiatorio) : chak mool chachalaca : baach champin : kuuxum Champotn : Chakanpeten (regin de la sabana) chamuscar : son kak, lets chaparro : kaabah, pokox chapear : haran chaak, kool chapeo : haran chaak, kool chapotear : bokol ha, baxal ha chapuln : mas, sitriyo chaquiste : wel charal : tsak charco : ha akakbal ti hunpel koom charla : tsikbah, tsikbal chasco : tuus chato : mach chaya : chaay Chetumal : Chaktumen (encima de la cinega roja) chicle : cha, yiits ya, chaach chico : chan, chichan, mehen chicote : hunpel chan suum chich haxaani yetel tsabaan u yook utiaal u yuchul haats chicotear : haats chicharrn : yootel keeken tsahaan tiaal jaantbi. chiflar : xuuxub chile : iik (capsicum annuum) chillar : awal chimenea : beel buuts, kuchil tuux ku hokol buuts chinche : pik chingar : toop chiquero : u nah keken, kuuchil tuux ku kaalal keken. chiquito : chan, chichan, mehen chirimoya : op, poox (anona glabra) chisme : aalah baal, liksah taan chismear : aal baal, liks taan chismoso : aalah baal, liks taan chispa : tipix kak chispear : tipix kak chiste : baxal taan

chivo : xuulubil taman chocar : nak tan choclo : nal chocolate : chukwa chorizo : bekech chooch butaan yetel kuxub yetel tsaats. chorrear : chooh, tiis, weeh tiix chorro : chooh, tiis, weeh choza : paasel chubasco : kaam chak chuchera : baal ma koohi chueco : keech, keechel, keekech, loochol, looloch chuleta : chalaat yaan u bakel tiaal u jaant mak. chulo : hatsuts, kiichkelem (h), kiichpan (x) chumbera : pakam (opuntia ficus indica) chupaflor : tsunuun chupar : chuuch, maats tsuuts cicatriz : buy bak cicln : chak iik ciego : chop cielo : kaan ciempis : chapat, chimes, tsemes cinega : akal, akalche, chak luuk cierto : haah, beey, wa maax ciervo : keh cigarra : chochlem cigarro : chamal cigarrn : koochol cima : piich cimbrar : kool, haats, wich cimentar : eets, heets, akkun cimiento : chuun pak cinco : ho cincha : kax nak cinchar : kaax cine : chaan cnico : ma subtal mak cinta : kaxab nak cinturn : kaxab nak crculo : wolis ciricote : kopte cirio : nohoch kib ciruela : abal cita : taanbail; kiin ku yaalikoob yan u yilkuba makoob ti hunpel tuux. citar : u yaalaal tuux yetel baax kiin kun u yiluba makoob; taanbail. ciudad : noh kaah, nohoch kaah ciudad de Campeche : Kaanpeech (Lugar de serpientes y garrapatas) ciudad del Carmen : T-Xiib (Lugar de hombres) civilizar : kaambes clamar : awat, tatah awat clamor : awat clara : sakil he clarear : sastal, sasital claridad : sas, sasil claro : sas, sasil clase : xook clasificar : tsool clausurar : kaal, tsooks clavar : baah, chiik, tsoop clavcula : puytanil, u ni baakel tseen. clrigo : kiin (h), yuum kiin clero : kiinoob (h), yuum kiinoob cliente : maab (h), maan (x) clima : kiin

cltoris : u yaak peel cloquear : totohkeb, totok keb coa : lob, loche coagular : lakbal, sistal, olomtal coati : chiik cobarde : sahak, sah ol, sah luum cobertor : teep cobija : teep cobijar : piix, teep cobrar : mol paax, u chaabal u tohol, koonol wa meyah cocer : chaak, tahankun cocina : koben cocinar : chak hanal, meen hanal cocodrilo : ayin cocoyol : tuk cocuyo : kokay cochina : leech (x) cochinilla : chach kib cochino : keken (h) codo : kuuk codorniz : beech coger : chaah, che maach, chuk cogollo : ol, kuuk cogote : pachkab coito : tsiis, naach, taal cojear : kohkalak, tomchalak cola : neh colador : chanchab colar : chach, mayt colgar : chuuy, leech colibr : tsunuun colina : puuk, butun, chan wiits, muul colmena : hobon colmillo : tsaay colocar : tsaa color : boon, boonil coloradilla (animalejo) : chekech, chak peech, chekex colorado (color) : chak columna : tool, tsool coma : yaahtal, mukyah, nohchil comadreja : sabin comal : xamach combate : baateel, baateil combatir : baateel comedor : kuchil hanal comejn (animal) : kamas comenzar : kahal, hoopol, lekel, chunpahal comer : hanal comerciar : koonol cometa : buts eek cometer : meet, beet comenzar : kahal comezn : saak, saakil comida : hanal, ooch comienzo : chunpahal, kahal, lekel, hoopol, chun comisura : xaay chi, tuux ku takal wa baax. como : heebix cmo : bixi, bix compaero : lak nuup, et compaa : et, etel, iknal, lakin comparar : keet, et piis compartir : hats completamente : humpulil

completar : chukbes completo : chuup, chukaan componer : maalobkun, utskiin compra : maan comprador : may ku maan, maan (h), maan (x) comprar : maan comprender : naat compresin : yoot, peech peets comprimir : chchankun, mehenkun, peech, peets comunicar : aal, taan con : yiknal, yetel con l : yiknal concavidad : yaam, kom taam concebir : yoomtal conceder : tsaa concentrar : muchkiin, mool concepto : naat, tuunkul concertar : maalobkin, utskiin conciencia : naat, tuukul concluir : tsook, tsookol conclusin : tsookol concurrir : muchtal concha : sol, paach condena : bool keban, xot kiin condenado : paulaan u kiin, xotaan u kiin condenar : xot kiin, pul kiin condimentar : xaak, tsaaxaak condimento : xaak condiscpulo : et xook condonar : saas keban conducir : biis, aktant conectar : nuup, nuup conejo : tuul conexin : nuup, nuup conferencia : taan, tsikbal conferir : tsaa, kuub confesar : aal keban, tsol keban confesin : aal keban, tsolkeban confiado : alab ol confiar : alab ol conflicto : baateel, baateil confundir : sat ol xaak pahal. congelar : siskun, sistal congregacin : much congregar : muchkin, mulkin conjuntar : muchkin, mulkin conjunto : much conmemorar : kiinbes conmover : peks ol conocer : kah ol, ohelal conocimiento : naat, ohel, tuukul; kah olal consejero : tsol xikin consentir : cha; u paatal u meentaal he baaxake. conserje : kanan (h), kalan (h) conservar : kanan, kalan, liks consolar : nays ol consolidar : chichkuun consom : kaab bak, hail bak consorte : icham (h), atan (x) constelacin : eekoob u tsolmubaoob construccin : beet, meent, liks construccin (edificio) : nahil construir : beet, meent, waakun, liks

consultar : kat chi consumar : tsookol consumir : xuup contagiar : paak, taak, tsaay contaminacin : kaskuunil contaminar : kaskuun contar : xook, tsikbal, aal contemplar : pak contener : biis, baal contentar : kiimakkun contento : kiimak ol, kiki ol, kiimak contestar : nuuk contiguo : et chi, tutsel contorno : bak paach contraer : moots, moot contribucin : bool, ant, antah contribuir : ant, antah, bool convalecer : cha muuk, cha ol, utstal conversacin : taan, tsikbal conversar : taan, tsikbal convertir : suut, keex convidar : mul hanal convivir : much kuxtal, mul kuxtal, et kahtal convocar : taan, taanbah, taanbail convulsin : lootol cnyuge : icham (h), atan (x) copete : poot copiar : u meentaal hunpel baal heex ulake. coraje : tsikil, puuhul coralillo : kalam corazn : puksiikal corchar : haax, bal kab, choot corcho : mak cordero : chan taman cordillera : puuk, wits cordn : kax tab chan suum, kuuch coro : mul kaay, much kaay corral : kuchil tuux ku kaalal baalcheoob heex. correa : kaxnak correcaminos : kumkumi corregir : utskiin correr : alkab corretear : alkabans, alkabkun, alkabt corrida : alkab; pay wakax. corriente : chowak cornear : koch cornudo : mak ku tuusul tumen yatan wa u yicham. corroer : waay, maas corsario : may ku yookol ich kaknab cortar : chaak, xoot, xoot, kuup cortar (con machete) : chak corte : chaak, xoot, xoot, kuup corteza : sol, paach corto : kom, xoot xuut corva : looch, puus, waats, wuuts cosa : baal, baax cosecha : hooch, mool, uux, took cosechar : hooch, mool, uux, took, ens coser : chuuy cosquillas : chahal, chikil costa : u hal kaaknab, u chi kaknab costado : tsel, xax costal : chim, mukul

costilla : chalaat costo : bahux costra : sol, ooxel costumbre : suuk, suukil costura : chuuy costurar : chuuy cotorra : tuut, kel coxis : kuul, bobox, bak neh, tuch neh coyote : utiu (canis latrans) Cozumel : Kosomeen (isla ocupada por las golondrinas) crneo : tseek, baakel pool crecer : chihil, nuuktal, nohochtal, yaabtal crdito : paax creencia : ok olal, tuukul creer : tuukul, oks ol crepitar : wakal, tipix crepsculo : okol kiin, okaan kiin crespo : muuch, mulix cresta : piich, teel cra : aal, mehnil criada : koos (x) criado : koos (h), meyhil criar : tsen criatura : paal criminal : kinsah mak crin : tsuuk, tsoots tsimin cristianismo : kiichkelem tuukul cristiano : kiichkelem, kiichkelem winik cristo : kiichkelem yuum croar : kaay muuch, taan muuch, awat muuch cruce : xaay, xaay crudo : cheche crujir : heech, herech, hirich cruz : katab che cruzar : katal, kaatman cuajar : taat, lakbal, sistal, olomtal cuajo : taat, sistal cul : makalmak cualquier : he makalmake, he maxake cualquiera : he makalmake, he maxake cuando : le ken cundo : baax kiin, bikix cunto : bahux, bahun cuarta : nab cuartear : buuh, he, teeh cuatro : kan cubeta : choy cubrir : piix, huuk, teep, tsiik cubo : chooy cucaracha : kuruch, na tsuul cuchara : hoopob, kuruch cuchillo : xotob, xooteb, etsnaab cuello : kaal cuenta : xook cuento : tsikbal, tsibalil cuerda : suum cuerno : baak, xuulub cuero : kewel, ootel cuerpo : winkil, winklil, kukut, wiklal cuervo : hoh cueva : aktun, sahkab cuidar : kalaan, kanaan culebra : kaan

culero : tas iit culo : iit, mool, chuun culpa : siipil, kuch cultivar : pakal cultura : tulakal baal ku kanik yetel ku kaansik mak. cumbre : ni, piich, hool, kaanalil cumpleaos : kiin kaaba cuna : kuchil tuux ku chikuntaal wenel channpal. cua : noox, takab, tak che cuada : baal (x) cuado : baal (h) cura : kiin (h), yuum kiin curacin : tsakik curandero : meen (h); wiinik ku tsaak yetel xiw waa yetel payal chi. curar : tsaak curtidor : bon kewel (h), tsaan kewel (h) curtir : bon kewel, tsaam kewel curva : waats, wuuts, koop, chootol cutis : oot, ootel d : d, kanpel le tsib heela he bix u huum ich maayae bey xan ich kastlan taan. dama : xunan, koolel danza : okot danzar : okot daar : kaskuun, meen loob dao : loob dar : tsaah dardo : huul de : utiaal de nuevo : kateen de prisa : sebaan de qu tamao? : bukaah debajo : yanal, yaalan, kaabah, kaabal deber : paax dbil : toonaan, ma muukil decaer : toontal, man ol decepcin : okom olal deceso : kimil decir : aal, taan declarar : u nuukbes, tsool, tsaa unuk, aal declinar : emel, patal decorar : hatsutskuun, hats utskin dedicar : tsaa ol, kuub ol dedo : aal kab dedo del pie : aal ook defecar : ta defender : antah, took deformar : yaach, yuuch deforme : moch, yaach defraudar : ookol, tuus defuncin : kimil degenerado : kaschajaan (h) degenerar : kastal, kaschahal, kaspahal, kaskuun deglutir : luuk, tats luuk, tuts luuk degollado : ma kaal, kul kaal degollar : xot kaal, kup kaal, chak, kul kaal, luks kaal degradar : otsikun, toonkin, haaykun deidad : kuh dejar : paat delante : tan, tanil, aktan delatar : tak pool, tak hool deleitar : kikun ol delfn : pixan kay delgado : bekech, biich, tsooy, tsoyaan, haay

delicado : neets delicioso : ki delinquir : siip delirar : taantan pool, taantan hool delito : siipil, keban demanda : kant demanda (consumo) : tsaa demandar : kat, tak pool, tak hool demencia : choko lakaabil demente : choko pool, choko hool demonio : kisin, kaasi baal, xulub demorar : xantal demostrar : ees denso : tat dentadura : koh dentera : chaah, chaa koh dentro : ich, ichil, ichih denunciar : tak pool, tak hool, aal departir : tsikbal dependiente : koonol (h) depilar : koos, tsiik, hok tsoots deplorar : yah olt deporte : baxal depositar : tsaa, kuub depsito : chaltun, haltun derecho : nooh, toh, tats derramar : week, tiix, lal, kiit derretir : yiib, yaal, puuk derribar : lubs, huut, puuk, niik derrocar : luuks, lubs derrochar : xuup derrumbar : huut, niik, heen, hul desabrochar : waach desafo : baateel desagarrar : halkabt, cha desaguar : hoos ha, pul ha, wek ha desajustar : cha desaparecer : saat, baal desarrollado : nohoch chahaan, nukchahaan, maalob chahaan desarrollar : tsol desatar : waach, cha desayunar : ukul desayuno : ukul desbaratar : hoob, huut, puuk, pa, niik, tilik desbastar : pol, hooch desbordar : tuul descalabrar : chin pool, hats pool descalzar : tsel xanab, luks xanab descalzo : ma xanab descansar : heelel, waatal descanso : heelel, waatal descargar : ems kuuch, luks kuuch descendencia : chiibal, aaloob, mehenoob descender : emel, tsaam, hayal descifrar : naat descomunal : tah nohoch descontar : luks, eems tohol, ens tohol describir : tsool descuartizar : paay, xoxoot descubrir : sil, kaxant descuidar : nays ol desdentar : hots koh desear : kat, ot, tsiibol taak, pooch

desechar : puul, huks desembocadura : chi deseo : taak, tsibol, poochil desertar : hokol, putsul desrtico : bobohki desesperacin : xet ol, naks ol, tsikil desfallecer : sat ol desfilar : tsol ximbal desflorar : haat, taak desfondar : hoomchahal, tonchahal desgarrar : laach, haat, xeet desgracia : toop, loob, kaas desgraciar : kaskuun desgranar : oxoon, peel, puuch deshacer : puuk, pa, huub huut deshidratacin : wachkahal deshierbar : pak deshilar : hil, hit, tilik deshinchar : tsuum, tsumul deshojar : luks le, pep tok le deshonrar : kaskuun, taak desierto : bilim designar : ees desistir : paat desleir : puuk, yaach deslindar : xot kax deslizar : haak, kiip, piit deslumbrar : huul ich desmayar : saatal ol, sak kimen desmonte : kol kax desnivel : nix, nixkab, toonton desnudar : chaknult, pit nook, tsel nook, luks nook desnudo : chaknul, ma nook desollar : tsiip, pees despacio : chaanbel, hunhunpit despachar : tuxt despedir : cha, hoks, luks, tohol chin despegar : laak despeinar : xaaxak pool despejar : pik, chikbes despepitar : peel, tseeh desperdicio : xiix, yala despertar : ahal despistar : saat desplomar : banal, heen, luut, luub, niik desplumar : pep despoblado : la kaah, kaah minaan u makiloob despoblar : u bin u kahnaliloob hunpel kaah despojar : luks, took, tseel dspota : kasaan, topaan desprender : banal, taak, luub, poots destapar : he, tsel maak destetar : tok iim, tok chuuch, luks chuuch destilar : kaabankil destituir : hoks, luks destreza : pek, sebaanil, pekaanil destrozar : xeet, tsiik destruir : kaskuun, niik, huut desvalido : nuum desvalijar : ookol, tseel u baaloob desvanecer : xiib desviacin : looch, choot desviar : looch, choot, cheet, keech

desvo : hal paach, pach beh desvirgar : kaskuun, taak desyerbar : pak desyerbe : pak detectar : kaxan detener : heelel, heels, waatal, waakuns, kaal deteriorar : kastal, hutul, laabtal, uchbental detestar : peek detonar : waak detrs : paach, paachil deuda : paax, lak deudo : laak, chiilankabil, laaktsil devocin : yaakunah ol devolver : suut devorar : luuk, hanhan hanal, tats luuk da : kiin diabetes : chuhuk kiik, chuhuk wiix diablo : baabaal, kisin, kaakas baal xulub dialecto : u helaanil taan ku sihil ti u na taan dilogo : tsikbal ich kaatul makoob diamante : hatsuts sak tuun ku lembal diario : sansamal, tulakal kiin diarrea : waach, wachkahal, kaxil, tirix ta dibujar : u tsibtaal wa u boonol u yoochel hunpel baal dicha : kiimak olal dichoso : ki ol diecisis : waklahun diecisiete : uklahun diecinueve : bolonlahun dieciocho : waxaklahun diente : koh dieta : pis hanal, pit hanal diez : lahun difamar : aal baal diferencia : helaanil diferente : helaan, hehelas, yaanal difcil : yaah, talam difundir : tuux difunto : kimen digerir : tahal hanal, tahal ooch, emel ooch digestin : tahal hanal, tahal ooch digno : tsikbeen diligente : sakol, taah diluir : puuk yaach diluvio : bulul, bulkabal dimisin : paat dimitir : paat dinamita : waak, baal ku dinasta : chiibal dinero : taakin Dios : kuh Dios espritu : kuh, dyos Dios hijo : kiichkelem yuum Dios padre : yuumtsil dios se lo pague : dyos bootik direccin : u beil, u behil directo : toh, taats dirigir : ximbal, biin discordia : takal taan discurso : tseek discutir : baateel taan, sakach taan disentera : kiik nak, kiik ta disfrazar : helbes, heel

disgustar : kuux, kuuxil, tsikil, puuhul disgusto : kuux, cha kuux disimular : taak, mak chi disipar : saatal, xuup, xuupul dislocar : huuk, tuuk disminuir : chichankuun, tsaapahal, minaankuun disolver : puuk, yiib disparar : wak tsoon, tsoon disparo : tsoon dispersar : kiit, kitpahal, pa disputa : baateel, baateil distancia : nachil, yam distante : nach distinguir : kah ol, il, tet, yey distinto : helaan, yaanal, kexpahaan distraccin : nay olal distraer : nay ol diurno : ich kiin divergente : u heel, heelaan diversin : chaan, baxal diverso : hehelas, helaan divertir : kiimakkun ol, nays ol dividir : toox, haats, buh, xoot divisar : iil divisin : kas divorciar : paat, patba divorcio : paat, patba divulgar : tsaa ohetbil, men ohetbil dobladillo : biil, biilil doblar : wuuts doble : kaa doblez : waats, wuuts, wuutsul doce : lahkah, kaalahun docencia : kaansah, kaambesah docente : max ku kaansah, max ku kaambesah dcil : suuk, suukaan doctor : tsatsaak, may ku tsaak kohaan. doler : yaah, chiibal, kiinam dolor : yah, chiibal, kiinam domar : sukkin baalcheoob domesticado : suuk domesticar : alakt, suukkin domicilio : nah, taanah, otoch donar : si, tsaa doncel : tankelem, tankelen doncella : suuhuy, xlobayan, xlobayen, chupal donde : tun dnde : tuux dormir : wenel, weneh dormitorio : u nahil wenel dorso : paach, puuch dos : kaa dote : muuhul duda : pek ol duende : alux dueo : yuumil, nohchil dulce : chuhuk duplicar : u meentaal kaaten hunpel baal durar : xantal, uchbental durmiente : wenekbal duro : chich, chuchul, tsuuy e : e, hopel le tsib heela he bix u huum ich maayae bey xan ich kastlan taan. ebano : bohom

ebrio : kalaan echar : chiin eclipse : chiib eclpse de sol : chiibal kiin eclipse de luna : chiibal uh eco : eets echar : chiin, puul edad : haabil edificar : waakun, liks, meent edificio : nahil, nohoch nah mentaan yetel pak. educacin : kaambes, kaans educar : kaans, kaambes efectuar : meen, uchul egosta : tsuut ejido : u kaxil kaah, u luumil kaah el (artculo) : tsib ku bin tanil ti hunpel kaaba tiaal u yeesik xiib yetel chen huntul wa hunpel. l : leti elstico : saats, sasatski elegante : hatsuts, kiichkelem elegir : tet, yey elevar : naaks, chuy, kaanalkun liks eliminar : hoks, luks xuuls elote : nal ella : leti, le taan heela chen utiaal xchup wa koolel. ello : le tsiib, heela ku meyah tiaal u yeesaal u kaaba xiib bey xan xchup. ellas : letioob ellos : letioob embarazar : yoomkin, yoomtal embarro : pak luum embellecer : hatsutskin, hatsutskun embestir : koch emborrachar : kalkun kaltal embrocar : nook, noktal, nokkin embrujar : wayt, pul yaah embudo : butub embutido : buut, butaan embutir : buut, chook emigar : hokol, biin emocin : kiimak ol empacar : paak, wool empachar : tiit, tiittal empalizada : kolohche, koloxche empanada : chancham empapar : chuul, popokin emparejar : keet, taxkun, tatskun empatar : tsaay, taak empeine : pach ook empella : tsaats, polkil empear : pat baal yolal taakin empezar : chunbes, chunpahal, kahal, lekel empinar : hottal, xaktal, hotkin emprico : chen kambil empleado : meyah mak empolvar : pos luum, tos luum empollar : pahkun, pakkun huk empujar : lenchin, tulchin empuar : maach, laap lap kab en : ich, ichil en este (esta) : ti, tu, waye en estado de : yoom, yoomchahaan, kohaan en ninguna parte : mixtuux en primer lugar : yaxil enamorar : yaakun

enano : aklax, kaabal baakel encajar : ooks, laap, nuup, kaap, huup encarcelar : kaal encarecer : koohkin encargar : kuben encargo : kuben encarnar : buy bak encendedor : u xikiin kaak encender : taab, hoop encerrar : kaal enca : chuun koh encima : okol encino : chakte enclenque : peex encoger : moots encomendar : kuben encontrar : kaxan, iil, naktan encorvar : puum, waats, looch, pooh encubrir : taak encuerar : tsel nook, pit nook, luks nook, chaknul endeble : biich endemoniar : okol kisin ti mak enderezar : tohkin, taats, tatskun endulzar : chuhukkin endurecer : chichkun, chichtal, nolba enemigo : cha kuxtaan enrgico : chich enfermar : kohaankun, kohaantal enfermedad : kohaanil enfermo : kohaan enflaquecer : tsooy, tsooyol, bekechtal, biichtal enfrente : aktan, tan enfriar : siskun, sistal, keeltal enfurecer : puuhkin, puuhs engalanar : hatsutskin, hatsutskun enganchar : lechkun, leech engaar : tuus engao : tuus engarrotar : lot keh, loot engordar : polokkin, polokkun enhebrar : huul enhilar : huul enjambre : much kaab enjaular : kaal, kaal tu che enjuagar : tix ha, chaal enojar : kuux, puuh enorme : nohoch enramada : makan enredadera : bolon tibi enredar : baak, babak enrollar : koots koop, biil enroscar : koop, koots biil ensalada : xeek ensartar : huul, loom enseguida : seb enseanza : kaansah ensear : kaansah, kaambes ensuciar : kukul luumt, ekkun entablar : chunbes entender : cha unuk, naat enteramente : huumpul entero : tulis, chikaan chukaan enterrar : muuk

entonces : le tun, he tun entraa : hobnel entrar : okol, man entre : ich, ichil, yam, kap entregar : kuub, tsaa entretener : nay, nays ol entrevistar : kat chi entumecer : siistal entusiasmo : kuux ol enumerar : xook enunciar : aal envasar : tooh, buut envejecer : chihil envs : paach enviar : tux envidia : yah ol, tsibol envidiar : tsiibol, yah ol enviudar : patal tu huun enviudar el hombre : kimil ataan enviudar la mujer : kimil icham envoltorio : to, teep envolver : to, teep, wool epidemia : ban kimil, hay kimil, ban kohaantal, hay kohaantal epidermis : oot, ootel poca : kiin, kiinil equipaje : kuuch equivocacin : sipil equivocar : tuubul, saatal era : kiin, kiinil erguir : waakun, tohkin, techkun erizar : xib, xiix mukuy erizo : kiix ooch, kiix pach ooch (erinaceus europeus) ermitao : may kahaan tu huun he tuuxake error : kaas, ma maalobi, ma beyi eructar : keeb erupcin : kaak, pawo es cierto : haah u taan es verdad : haah u taan escaldar : mak, xaak escalera : eeb escapar : putsul, biin escarabajo : kuklim, kuklim ta escarabajo de agua : bubul ha escarbar : pan, kooy, buuk, paas escarpa : tool pak escasear : minaantal escasez : u patal minaan wa baax esclavo : paalitsil, mak ku meyal tiaal max maneh. esclava : koos (h) escoba : mis, misib escoger : tet, yey, xix esconder : taak, baal escondite : sahkab escopeta : tsoon escorar : tsool escorpin : sinaan escozor : saak, saakil, elel escribir : tsib escritura : tsib, tsibil escroto : chim escuchar : uuy escudo : chimal, pakal escuela : nahil xook, kuchil kaansah

escupir : tub, hak tub esa : lelo, le heelo esas : leloob ese : lelo, le heelo esos : leloob esforzar : men muuk, tsaa ol esmeril : huux esfago : ul, u beel hanal, u behil hanal espalda : puuch, paach espantapjaros : bohol espantar : haas, haas ol, hakol espanto : way, babaal Espaa : Kastlan espaol : kastlan winik espaol (idioma) : kastlan taan esparcir : kiit, tiit, tot, tos espectro : kaasi baal espejo : nen espeln (planta) : xpelon esperanza : alab ol esperar : paat, alab ol espeso : tat, lolomki espesura : piim, tatil, piimil, su espa : chuk espiga : yiih espigar : yiihankil, pochahal espina : kiix espina dorsal : tool a pach espinilla : tselek, baakel ton espino : kiix (acassia pueblensis) espritu : pixan, ol esposa : ataan esposo : icham espulgar : chich, xix espuma : oom, yoom esqueleto : baakel esquina : tiits, tuuk esquivar : heech esta : lela establecer : kahal, chunbes, chunpahal, heets, kuxtal establo : u nahil tuux ku kaalal wakaxoob yetel xan tsiminoob. estaca : tsop che estacar : chik che estacionar : waatal, heelel estado : luumil estafador : ookol estafar : ookol estalactita : chak xiix estalagmita : chak xiix estallar : waak, wakal, tuup estampar : tsaal, taak estancar : waatal; xuulul, nikil, nikkun estar : antal estar sentado : kulal estatura : baakel este : lelo, le heelo este (oriente) : lakiin esternn : baakel tseem estircol : ta estirar : saats, tiin, tiich, siin estofado : mak kuum estmago : tsuuk, tsuukel, nak estornudar : hesim

estoy : tan in estoy bien : tooh in wol estrangular : bits kaal, hich kaal, bits hul estregar : haax, bay, hi, cho, paats estrecho : koom estrella : eek estrenar : u tsaabal wa u meyah tumben baal estreimiento : kal ta estuche : piix, baas estudiar : xook, kaanbal estpido : ma naat, tsuuy pool, chich pool eterno : minaan u kahal mix u xuul; hach xaan eunuco : may tselaan u yeel u keep evacuacin : hoks; ta evacuar : hoks ta evaporar : saap evasin : putsul evidente : hanil, sas evocar : kaas exacto : beey, beyo, huch beyo; hach tu piis, hach leti, pelech examinar : choch, kaat, cha taan, xaak excavar : pan exceder : tiip, tipil, man, pit man exceso : maanal, tiipil, yaabil excitacin : ko, koil, taakkun excitar : taaktal, taakkun, taahkun excusado : nah tankah kuchil ta exhibir : ees exigir : kat existir : antal, kuxtal expendio : tuux ku yuchul koonol experto : hach kaanbanahaan; mak u hach yohel hunpel baal explicar : tsool, tsol taan explorar : choch, iil, kaxan explicar : tsool explosin : wakal, waak explotar : waak, wakal, xik, xikil exponer : ees, tsaa chaanbil, tsaa iibil exprimir : yaach, yeets, peets expulsar : hoks, hul extender : siin, xiit, tiin, haay, haykun exterior : paach, paachil, tankab, tanxel exterminar : tsooks, xuuls, cheeh, kims extraer : hoks, hook extranjero : tanxel makm tanxel kaahil, tsul extraviar : saat extremo : xuul, ni, tsook, piich eyaculacin : taak, kuchul, uul eyacular : taal, kuchul, uul, kohol f : f, wakpel le tsib heela he bix u huum ich maayae bey xan ich kastlan taan. fbrica : u kuchil u meentaal baaloob fabricar : meen, beet fcil : chen chaabil, ma talami, ma yahi faena : meyah faisn : kanbul faja : kax nak falo : keep, toon falso : ma haahi, tuus faltar : siip fama : pektsil, peksil familia : chiibalil, laktsilil familiar : laktsil, lak fango : luuk

fantasa : tuukul may fantasma : way, baabaal, haas ol fardo : kuch farmacia : u nahil koonol tsaak faringe : ul fastidiar : naks ol, naks ol fatiga : kaanal fatigado : kaanaan fauna : baalcheil, baalcheoob favor : ant, antah, men uuts faz : ich fcula : nooy fecundar : cheek, cheeks fecha : kiin, kiinil felicidad : kiimak olal feliz : kiimak ol feliz cumpleaos : u kiimak ol kiin kaba femenino : chup, chupil feo : kaas feria : chaan fermentar : yomtal, pahtal, suutstal feroz : tsik frtil : yaab u tsaik u yich wa u yaal fetiche : polbil che fetido : book feto : chan paal ma sihki fiado : paax fiar : paax fibra : sook, sook fibra de henequn : kihaab fiebre : chokwil fiera : tsiik baalche fiero : koox fierro : maskab fiesta : chaan, mankinal figura : oochel figurarse : tsibol fijar : taak, heets, akkun fijo : hetsaan fila : tsool, tool filo : yeeh filtrar : tooh, taah, chaah, tsiib fin : xuul, tsook, naak finado : kimen final : tsook, xuul finca : xtansia fingir : tuus fino : mamaykil firmamento : chuun kaan firma : hohon firmar : hohon tsib firme : chich, maalob taakli flaco : tsooy, tsoyaan, bekech, choloop flauta : chuul, pitoo fleco : piik flema : kaab chi, yom chi flexible : wutskalak, wuwutski, ma chichi floja : hooypel, meelen peel flojo : makol, hooykep, meelen keep flor : lool, nikte flora : kaaxil, cheoob floracin : loolankil, nikteil flotar : kakaknak, bab

fluir : alkab, hokol, wekel fobia : sahkil fogata : kaanal kak, kak ku hohopaankil fogn : koben, koben kak, chi kak folklore : baaxoob suuk u meentik hunpel kaah follaje : kaak fonda : nah tuux ku koonol hanal fondo : iit forneo : tanxel kaahil forastero : tanxelil forma : winkil formar : paat forraje : yooch baalcheoob forrar : piix forro : piix, yal fortaleza : muuk, chich fosa : mokoch, hool fsforo : hiriich hoop fsil : uchben baakoob wa soloob kimen makoob wa baalcheoob fracasar : bin kaas ti mak fractura : kaach fracturar : kaach, kachal, teeh, tehel fragancia : : kiibokil frgil : kakachki, oopki, opchalak, opkalak fragmento : xet; xetel, kach, xoot francs : garia winik francs (idioma) : garia taan Francia : Garia fraude : ookol, tuus, balkab frer : tsaah frenillo : tiin aak frente : tan, aktan, tan pool, tan hool fresco : ak, tumben, siis, cheche, tulup friega : topo frjol : buul fro : keel, sis frontera : xuul, xuul u luumil hunpel kaah frotar : hi, haax, xuul fruncir : chuuk, meek, chaak frustrar : luks, toop, pat kaasi fruta : ich fruto : ich che fuego : kak fuego futuo : chakholeen fuente natural : sayab fuente artificial : sayab ha fuera : paach, paachil, tankab fuerte : mukaan, chichhaan, tatahkl fuerza : muuk fuga : putsul fumar : tsuuts funda : piix fundador : kahkunah fundar : aktal, chunpahal, kahal, kahkunah fnebre : kimenil fusil : tsoon fusilar : tsoon fustn : piik futbol : kocha wolis futuro : bin uchuk g : g, ukpel le tsib heela he bix u huum ich maayae bey xan ich kastlan taan. gajo : hek, hekel galn : may ku bukintik maalob nook

galpago : ak gallarda : kiichpam (x) gallardo : kiichkelem gallina : kaax (x) gallinero : sooy gallo : teel (h) ganadero : yuumil wakaxoob ganado : wakax ganancia : nahal, nahalil ganar : nahal gancho : hokob, lutsub ganglio : maah gargajo : kaab chi, yom chi garganta : kaal garra : mool garrapata : peech gastar : xuup gatear : huuk gato : miis gato mots : yak gaviln : chuuy, i gemelo : iich, kuh gemido : akam gemir : akam genealoga : chiibal, chiibalil generacin : chiibal, chiibalil genio (duende) : alux gente : makoob, winikoob geografa : u xookil yokol kaab germinar : hokol, topol gesto : eets giba : puus gigante : tah nohoch, hach nohoch girar : suut, pirin suut gladiatorio : chak mool glande : pool keep glandula : buul globo : wol, wolis glotn : hoolok glteo : puuk iit, bakel iit gobernante : ahau golondrina : kosom golosina : chuhuk goloso : hoolok golpe : loox, haats, kool, laah golpear : kool, koop, laah, loox goma : iits gordo : polok gorgojo : yikel gorjear : kaay gorrear : mat, hochob gota : chaah, taah gotear : chaah, taah gozar : ki olt, cha u maalobi hunpel baal gracias : dyos bootik grajo : kaaw, kaaw gran bretaa : inglaan grande : noh, nohoch, nuuk, nukuch, nuxib granero : chiil granizar : kaxal bat granizo : bat grano (de semilla) : neek grasa : tsaats, polokil

grave : yaah grieta : yam, xiik, xiiki grillo : mas, sitriyo gripe : seen gris : sak boox, sak ek, boonil cho gritar : awat grito : awat grueso : polok, piim gruir : keey, tutuk chi grupo : much gruta : aktun, sajkab guajolota : tuux (x) guajolote : ulum tso (h) guajolote silvestre : kuuts guanacaste (rbol tropical) : piich guano : xaan, bom guapa : kiichpam guapo : hatsuts guardapolvos : toon guardar : taak; kalan, kanan guardan : kalan, kanan guarida : sahkab guarapo : bolin Guatemala : Kuhatemalha (montaa que vomita agua) guayaba : pichib, pich guayabo : pichib che gero : chak lol guerra : baateel, baateil guiar : muts ich, chak ich guisado : hanal, akat guisar : meen hanal, chak hanal guiso : hanal gula : bal nak, hoolokil gusano : nookol gusarapo (animal) : bolin h : h, wakaxpel le tsib heela he bix u huum ich maayae bey xan ich kastlan taan. haber : yaan, antal hbil : pekaan habitacin : nah, otoch, taanah habitar : kahakbal habituar : suuktal, suuktah habla : taan hablar : taan hacer : beet, meen, makan hacha : bat halagar : kiimak olt halcn : kos hallar : kaxan hallazgo : kaxan hamaca : kan hambre : wiih, taakil hanal harto : nak ol hasta : tak hasta la vista : tu heel kiin hasta luego : tu heel kiin haz : ich, tan hebra : tsil, tich hechicera : way (x), pulyaah (x) hechicero : way (h), pulyaah (h) hechizar : way, pul yaah hedor : tu, tuil, book helado : keel, sis helado (postre) : keel chuhuk

helar : siskun hembra : chup, chup(x), koolel, baal (x) hemorragia : tuul kiik henchir : buut hender : buuh, heet, teeh hendidura : koop henequn : kih henequenal : kuchil kih hepatitis : kohaanil ku meentik u chuupul u tammel mak herbario : mak u hach yohel baaloob ti xiwoob herbvoro : baalche ku haantik xiw herbolario : mak ku kaxtik xiwoob utiaal u meent a tsaakil yetel utiaal u koneh. heredad : kool herida : yaah, loob herir : kiinpahal, loob hermana : lak (x) hermana menor : itsin, koolel hermana mayor : kiik hermano : lak hermano mayor : sukuun hermano menor : itsin hermoso : hatsuts hermosura : hatsutsil hernia : pit tuuch, pit chooch herramienta : nuukul herrero : men maskab hervir : look, lookankun hidrofobia : sahakil ti ha, koil hidrografa : u xookil u hail yokol kaab hidropesia : kohaanil ku tsaik ti mak tumen u yantal ha ich u winklil hiedra : bolon tibi hiel : kaah hielo : ha chichkuntaan tumen keel wa sis hierba : xiw hierba graminea : aak hierbatero : meen, mak ku tsaak yetel xiwoob. hierro : maskab hgado : taman, tamneel higuera : kooch (x) higo : kooch higo chumbo : num tsutsuy hija : waal (x) hijo : aal hilar : haax hilvanar : hul puts hincar : xoltal, xoltah, xolkin hinchado : chuup hinchar : chuup, chuupul hinchazn : chuup hipo : tukub hispano : kastlan winik historia : u tsikbalil wa u xookil baax uchaan hocico : ni hogar : otoch, nah, nahil, taanah hoja : le hojalatero : utskinah hojear : walak holgazn : makol, hooykep holgazana : hooypel holbox : hoolboox (hoyo negro) hollejo : saay, saayel holln : sabak, yabak nah hombre (humano) : winik, may

hombre (van) : xiib (h) hombro : kelembal, kelenbal homicida : kinsah winik, kinsah may homosexual : chupul xiib, kankalas honda : yuntun hondo : taam hongo : kuuxum hongo rojo : chacha waay honrar : tsiik Hopelchen : Hopelcheen (lugar de cinco pozos) hora : ora horadar : hool, poot horca : hich kaak, bits kaal horcajadas : hets mek horcn : okom horizonte : chuun kaan hormiga : sinik hormiga arriera : chak wayah kaab hormign : sakal, joch hormiguero : nahil sinik, muul sinik horno subterrneo : pib, pibil horqueta : xaay, toxche horror : haas ol, hakol hortelano : kanan pakal, kalan pakal hospedar : kaam uulab, kubenba hospital : nah kohaan hotel : nah uulab hoy : behlae hoyo : hool hoyuelo : tuux hoz : bat huano : xaan huasteco : tenek huaya : wayum hueco : hool huella : peechak hurfano : ma yuum, ma na hueso : baak hueso sacro : bobox husped : uulab huevo : he, eel huir : putsul, hokol huizache : kiix (acassia pueblensis) hule : kiik che, saats humanidad : winikil humano : winik, mak, luum kaab humear : lukul hmedo : chuul humildad : otsilil humilde : otsil humillar : toonkin, sublakkun humo : buuts hundir : tsaam, buul, bulul, tomchahal huracn : chak iik hurao : koox hurgar : loom, hul che hurn : sabim hurtar : ookol hurto : ookol husmear : utsben, uuts, cha book i : i, bolonpel le tsib heela he bix u huum ich maayae bey xan ich kastlan taan. idea : tuukul identificar : kahol

idioma : taan idolo : polbil che, kuh iglesia : nah kuh, u yotoch kiichkelem yuum. gneo : chakholeen ignorante : ma ohel, mak ma u yohel wa baaxi. ignorar : ma ohel igual : keet, beey xan igualar : keet, taxkun iguana : huuh, tool, tool huuh ileso : ma uch loob tii, ma uchuk loob tii ilcito : ma utsi, ma maalobi iluminar : saskun imagen : oochel imaginar : tsi ol, tuukul imbcil : meelem, minaan u naat imitar : ets, u beetik mak le ku meentik ulake impedir : weet imperfecto : ma tsokaani, ma maalob mentaani impermeable : ma tu man hai impertinente : nak ol implorar : kat, yaanyan impoerante : kanaan importe : tohol imposible : ma tu pahtal u meentaal, hach talam impotencia : ma muukil impotente : ma muuk, minaan u muuk inaugurar : chunpahal, leks, kahs, holbes incendiar : tok, elel , taab incensario : puulut indicar : ee incisivo : koh yan tanil ti u chi may inclinar : chiin, che, toon incmodo : ma maalob aniki, ma maalob u yuukubai incordio : maah introducir : oksah incubadora : u nukul tuux ku pahkunsaal he; u nukul tuux ku tsaabal mehen paalal ma kuchuk u kiinil u sihili. indagar : kat chi indicar : ees indgena : masewal, winik, wiit indgena maya : wiit, maaya winik indigente : otsil indigestin : bah chim indio americano : masewal, winik, wiit individuo : winik, mak inducir : tak taan indultar : saasal siipil, saat siipil indulto : saas siipil, saat siipil infancia : paalil, tu paalil infantil : chan paal, mehen paal infectar : yaahtal, tutal infeliz : nuum yah, otsil may infierno : mitnal inflar : putuus, uus, sotba informacin : taan, tsaa taan informar : taan, tsaa taan,aal tsaa ohetbil ingerir : u yoksaal hunpel baal ti ulak Inglaterra : Inglaan ingls : inglese winik ingls (idioma) : inglese taan ingle : heeh ingrediente : xaak ingresar : okol inhalar : cha book, chaiik

injertar : taab, taak injuria : pooch, poochil injuriar : pooch, poochil inmigrar : kuchul, taal ti kaah inmovilizar : waakun, waatal inmune : ma tu kohaantal inquietar : pek ol insecto : ikel insertar : oks, buut, chook, kaap insomnio : ma wenel instante : sut, sutuk instruccin : kaambes, kaans instruir : kaambes, kaans instrumento : nuukul, baaluba insultar : pooch, poochil insulto : pooch, poochil inteligencia : naat intensidad : seb, sebil, chich, chichil intentar : kat, ot intercambio : paklan keex, keex interesar : kabet internar : oks, oksah intrprete : tsol taan interrogacin : wa interrogar : kaat, kaat chi, chooch kat interrumpir : xuuls, waakun intestino : chooch, choochel intoxicar : tsaak intrigar : taan tu paach introducir : oks, juup, tsoop tsoot inundar : bul, bulul invadir : okol inventar : paat, tuus investigar : che, kat taan, kaxan invierno : keelil invitar : taan, aal inyeccin : huup, tsaabil tsaak yetel puts inyectar : huup, tsaa tsaak yetel puts ir : bin, xiik ira : kuux, puuh, tsikil irrigar : lil ha irritar : puuh, tsik, chiichnak irse : ximbal isla : peten, kach luum isleta : peten, petenil Italia : Itaia italiano : italia winik italiano (idioma) : italia taan Izamal : Itzamna (rocio del cielo) izquierda : tsik j : j, lahunpel le tsib heela he bix u huum ich maayae bey xan ich kastlan taan. jabal : kitam jabn : sak po jacal : xaanil nah, paasel jade : yaax chich hun jadear : hesbal, hesbah jaguar : balam (panthera onca) jaguar negro : boox bolaay jaguar pequeo : chak bolaay jalar : kol, pay, hits jalea : yooch mehen kaab jams : mix bikin Japn : Xapoo

japons : xapoo winik japons (idioma) : xapoo taan jarabe : chuhuk tsaak jarana : sit okot jardn : tuux ku paakal hatsuts looloob yetel hatsuts cheoob. jaspeado : papay jarro : buuleb jaspear : papay boon jaula : kalab che, kuchil tuux ku kaahal chichoob wa baalcheoob. jefe : yuum nohoch yuum, halach winik, tatich, nohochil jeme : hat kab jesucristo : kiichkelem yuum jeta : ich jcama : chiikam jcara : luuch jilote : chakpakeen joda : topo jornal : nahal ku tsaabal tu yolal hunpel kiin meyah. jornalero : kol nahal joroba : puus joto : chupul xiib, kankalas joven : xiipal, tankelem joven (mujer) : chupal, loobayan (x) juanete : taaham jbilo : kiimak olal juego : baxal, baxah juego de azar : buul jugar : baxal, baxah jugo : kaab, kiis jugo de limn : u kaab muliix jugo de naranja : u kaab pakal juguete : baxal, baxah juicio : tuukul, naat juntar : nuuch, nuup, mool, muuch, muchkin junto a l : yiknal justn : piik juventud masculina : tankelemil, xiipalil juventud femenina : chupalil, loobayanil (x) k : k, bulukpel le tsib heela he bix u huum ich maayae bey xan ich kastlan taan. kaki : boon ku hoopol kitak kaankan tak yaax sak ek. karate : loox ku kaansaal tiaal ma u haatsal may. kermesse : chaan ku meentaal tiaal u moolol taakin tiaal u maalobkintaal humpel kaah kilmetro : u piisil mil meetrosoob kiosco : hunpel chan nah yaan ti u kiwikil kaahoot tiaal u meentaal chaanoob. claxon : hunpel chan baal yaan ti buus wa, he baaxak ki buutsile tiaal u yawtik max ku takal tu beel. l : l, kaalahunpel le tsib heela he bix u huum ich maayae bey xan ich kastlan taan. labio : booxel chi laborar : meyah labrar : pol, pol che lactar : chuuch, tsaa chuuch ladear : keech, cheet, kuuy, niix ladera : nix lado : tsel, xax, hal ladrar : chiibal peek, chiibal ladrn : ookol lagaa : cheem lagartija : meemech lagarto pequeo : tool lagarto (cocodrilo) : ayin lgrima : kaab ich, hail ich lago : ha laguna : akal laja : chaltun

lamento : okol, awat, akam lamer : maats, leets lmpara : chuyub sas, huul lampio : birich langosta : sak langosta de mar : chakay lanzar : chiin, puul lapidar : chiin lapo : lah, wek lah, bok lah largo : chowak larva de carne : sib larva de mosco : bolin lstima : cha otsilil lastimar : kool, kiil, meen loob lata : lata ltex : lits latido : pek, puul, sit latir : pek, sit, populaankil lavabo : u nukul tiaal u poobol kab lavado : po lavandera : po (x) lavar : po lazar : leh lazo : mook, leh leal : haah, uts lealtad : haahil, utsil leccin : xook lectura : xook lechar : u boonol wa baax yetel taan ytel ha leche : kaab liim leche materna : iimix lechn : leech lechuza : iikim, tohka x nuuk leer : xook legua : lub lejos : nach leja : hool lelo : meelen, ma ol lengua : taan lengua (organo) : aak lenguaje : taan lento : chaanbel lea : si lear : si, mol che leo : che len americano : koh leoncillo : koh lepra : haway, weech lesbiana : chup ma tu tsaik u yaal (x) lesin : yah, yahil loob letrina : u kuchil ta levantar : liks, lat liblula : tulix liberar : halkab, cha libertad : halkab, cha librar : chalkab, hoks, luks libre : chaakab, halkab libro : huun licor : ha ku kalkunah, kaab lid : baateel, baateil lder : halachil, poolil, hoolil lidiar : loox, paay liebre : tsuub, tuul

liendre : yeel uk liga : saats ligar : kaax, heep ligero : saal lijada : haab lijar : haab lila : chak pukeen lima : haab lima (fruto) : hiix limar : haab limitar : piis lmite : xuul, tsook limn : muliix limn agrio : suuts muliix limosna : matan, sih limpiar : cho, chul, pus limpio : sak, hanil linaje : chiibal liquidar : lah bool liso : tax, babayki, hahalki listo : seb, pekaan litoral : hal ha, hal kaknab llaga : yah llagar : yahtal llamada : taan llamar : taan llano : tax, tats llanto : okol llanura : chakan, tax luum llave : chotob llegar : uul, kuchul, kohol llenar : chuup, buut, chook lleno : chuup llevar : biis, taas llorar : ookol llover : kaxal chak, kaxal ha, chak llovizna : tos ha, tosa lloviznar : tos ha, tosa lluvia : chak, kaaxal ha lbrego : loob, lobaan localidad : kaah localizar : kaxan loco : ko, choko pool choko hool lodo : luuk lodazal : chak luuk lograr : pahtal, nahal loma : mul, puuk, chan wits lombriz : kanil nak lombriz de tierra : lukum kaan lomo : paach, puuch, sibin, sibnel longaniza : bekech chooch butaan yetel huchbil bak lonja : tsaats loquear : koil, choko poolil loro : tuut los dos : le kapeel lucero : eek lucirnaga : kokay lucir : lembal, letsbal lucro : nahal lucha : baateel luchar : baateel lugar : kuch, kuchil lumbre : kak

luna : uh lunar (de la piel) : yuuy luxacin : say, sayal luz : sas, sasil m : m, oxlahunpel le tsib heela he bix u huum ich maayae bey xan ich kastlan taan. macana : xtol, xtol che maceta : pakal tsabaan ti pul wa ti kuum machcar : kool, kuut, peech, maax machete : maskab machetear : chaak yetel maskab macho : xiib macho (animal) : xiibil baalche machorra : chup ma tu tsaik u yaal (x) machucar : peech, maax, muux, yaach madeja : chach, chuch, kaax madera : che madera dura : bohom madero : che madrastra : mahan na, kaana madre : na madriguera : aktun, ku, sahkab madrugada : haatskab kiin, sastal madurar : tahal, tahankun, takantal maduro : yih, takaan maestra: kaansah xook (x) maestro : kaansah, kaambesah (h) magro : tsooy, tsoyaan, bekech, choloop magullar : nuul, maax maguey (agave) : kih maz (planta) : ixiim maz (mazorca) : nal majar : maax, peech, yaach mal : kaas, loob mal olor : book mala suerte : loob maldad : kaasil, loobil malear : kaskun, kastal, kaspahal maleza : aban, loob, kakas xiw maligno : baabaal, kisin malo : kas maltratar : totoop malva : chichibeh malla : sawin mam : na mamar : chuuch mamey : chakal haas manantial : sayab manat : teek mancebo : tankelen, tankelem mancillar : u babaxtaal xchup mancha : ek mandar : tux, tusbeel mandbula : kamaach manga : kabil, kabil nook manglar : akalche mango : ook manija : kab manjar : kiil mano : kab mano derecha : nooh kab mano izquierda : tsik kab manojo : chach, chuuy, kaax manosear : babax, mamach

manso : suuk manteca : tsaats mantel : nook ku haayal yokol mayak che mantener : tsen, kuxkin mantilla : boch manzana : chak pakal manzana de adn : kooch manzanita (planta) : bisil maana : samal, haatskab maana (del da) : hatskaab kiin mapache : kulu mar : kaknab maratn : kiinsabil maravillar : haak ol, haakol marca : weet marcar : chikbes, weel marchar : xiimbal, bin marchitar : much, muuts, chuchul, kimil, kakaltal marear : ekhocheental ich margen : chi, hal maricn : chupul xiib, kuuruch, kankalas marido : icham mariposa : pepem mariposa nocturna : akab tsunuun marisco : komoh marrana : leech (x) marrano : keken martillo : bahab martirizar : mukyah ms : mas, maasil masa : sakam, huuch masacrar : kinsah masaje : pats, yet, yeets mascar : chaach, haach mscara : tep ich, pix ich mascota : alak masculino : xiib masticar : chaach, haach masturbarse : kol keep, kol iit mata : che matanza : kimsah, banban kimsah matar : kimsah matorral : aban, haban, pokche matraca : bohol che matrimonio : tsookol beel matriz : kakbach (x), choko iit (x) matrona : xunan, koolel maullar : awat miis, okol miis maxilar : kamaach maya : maaya winik maya (idioma) : maaya taan Mayab : Maayaab (Lugar de pocos) mayor : nohochil mayoral : mayokol, mayol mazorca : nal, hek nal mear : wiix mecapal : tab mecate : kaan, tsak mecer : umbal, umbah, pik mechn : poot mechn de pavo : tsuum madia noche : chmuk aakab medicar : tsaak

medida : piis medicina : tsaak medicin : piis mdico : tsak mak tsak yah medida : piis, pisib medir : piis meditar : tuukul medio : chumuk medio da : chumuk kiin medir : piis mdula : tsoomel baak mejicano : wach winik Mjico : Mexikoo mejilla : puuk mejorar : maalobkin, maalobtal mellar : puuy, tseeh mellizo : iich mencionar : chiha mendigar : kat, matan mendigo : matan (h), kat matan menear : kuuy, biik, yuk, pipik meneo : niik, kuuy, biik, bibik, pipik menester : kabet menguar : emel, kaabaltal menor : chan, chichan, tsiris mensaje : taan, kiben taan mensa : meelen peel (x) menso : meelen kep (h) menstruacin : emel kiik menstruar : emel kiik mensura : piis, hol chak mensurar : piis, xot kax, hol chak mente : tuukul mentir : tuus mentira : tuus mentn : nooch meique (dedo) : tuup meollo : nooy, tsu mercado : kiwik, u kuchil u koonol yetel u maanal baaloob. Mrida : T-Ho (lugar de cinco) meridano : hoil mermar : pitkun, emel, kaabaltal, kaabalkun mesa : kaanche, mayak, che meseta : chakan meta : xuul metal : maskab metate : ka meteorito : kak, chamal xnuuk meter : tsoot, huup, chook, oks, kaap mexicano : wach winik mexicano (idioma) : wach taan Mxico : Mexikoo mezcla : xaak, xeek, yaach mezclar : buuk mi (pronombre) : in, tin mico : maax mirada : ta microbio : ikel miedo : sahkil, sahakil miel : kaab miembro viril : keep, toon mierda : ta migaja : puy, xet, xetel

milpa : kool mina : aktun, sahkab mo (ma) : in tiaal mirar : il, paakat, chaan miserable : otsil miseria : otsilil mitad : buh, tan buh, tan chumuk, tankoch mocho : moch moco : sim moderar : piis, tsaa piis modista : chuuy (x) modo : bay, bey, beya, beyo bix, lay mofar : paas. eets moho : kuuxum, ta chak mojado : chuul mojar : chuul mojn : xuuk, multun mojonera : xuuk, multun molar : chaam koh molde : u nuukul hohochil tuux ku lalaal wa baax. moldear : paat, u meentaal wa baax ichil hunpel unukul hohochil. mole : kool moler : huuch, muux molestar : kuuxil, tsikil, puuhul molinillo : huuyub molleja : tuuch mollera : yaal momento : sut, sutuk momoto (animal) : toh mondar : tseeh, tsiil, peel mondongo : u tsuukel wakax meentaan tiaal haantbil moneda : taakin monedero : u nuukul tuux ku tsaabal taakin mono : maax monografa : u tsibil baaloob uchaan, ku meentaal ti hunpel kaah, baaloob yaan yetel baaloob. monstruo : kaakas mak, kaakas baal montaa : wiits, noh kaax, mul montar : naat monte : kax, wiits, mul montculo : mul montn : tuk, mul, much tsuk montura : xek moo : tuuch moretn : chak pukeen morada : otoch, nah, taanah morar : kahtal morcilla : chooch mordaza : kax chi mordedura : chiibal morder : chiibal, nich, kuux mordizco : nich, kuux, not, net moreno : boox winik morir : kimil morral : chim, sabukan mortaja : nook ku meyah utiaal u teepel kimen mortandad : ban kimil, kimilil mortero : muxub, kutub mosca : yaaxkach mosco : koxol mosquito : koxol, boox koxol mostrar : ees mover : pek, peks, pik, huy movimiento : pek

mozo : tankelem; paalitsil mucosidad : sim muchacha : chupaal (x), xiipaal muchacho : paal, tankelem mucho (superlativo) : hach, seen, seten, hetaan, yaab muda de ropa : u heel nook mudar : heel, keex mudo : toot mueca : ets, nich koh muela : chaam, chaam koh muerte : kimil muerto : kimen mugir : awat wakax, akam wakax mugre : ek, ekchok, kiirits mujer : chup, koolelm, baal (x) mujer joven : chupaal, loobayan (x) mulato (planta) : chakah muleta : che ku tsaik yanal u xiik mak kohaan wakiinpahaan u yook tiaal u pahtal u ximbal. multa : bool ku meentik mak tsook u meentik wa baax kaasil multiplicar : yaabkun multitud : yaab, yaabal, much mundo : kab, yokol kab municin : yol tsoon mueca : hunpel baxal he bix chan koolel ku baxtik mehen muralla : pak, kaanal pak murcilago : soots murmullo : mukul taan murmurar : mukul taan, mukul chi muro : pak msculo : xiich, muuk, bak museo : kuchil tuux ku yeesaal uchben baaloob msica : paax msico : mak ku paax muslo : muk ook mutilar : xoot, kul muy (superlativo) : hach, seen, seten, het, hetaan, tah n : n, kanlahupel le tsib heela he bix u huum ich maayae bey xan ich kastlan taan. nacer : sih, antal, hokol nacimiento : sihil nada : mix baal nada ms : chen, haalili nadar : bab nadie : mix mak nhuatl (idioma) : wach taan nalga : bakel iit, puukil iit nanche (planta) : chi naranja : pakal naranja (color) : chak kan naranja agria : suuts pakal naranja dulce : chuhuk pakal nariz : ni narrar : tsikbal, tsool nata : oots nativo : wayil, masewal, siknal naufragar : bulul nusea : taaktal xeh neblina : yeeb necesario : kanaan, kabeet negacin : ma minaan negar : ma haahi, mix haahi negligencia : nay olal, nay olal negro (color) : boox negro (persona) : boox winik

nejayo : bo ha nene : chaanpal, chan paal nevar : bat, kaxal keel ni (conjuncin) : mix nido : ku niebla : yeeb nieta : abil (x) nieto : abil (h) nieve : bat nigua (animal) : al chik ninguno : mix may nia : paal (x) nia del ojo : neek ich niez : xiipaal nio : paal nivelar : taxkun, tatskun, tohkin nixtamal : kuum no : ma no (condicional) : wa mae no hay : minaan nocivo : kaas noche : akab, ookin nodriza : chiw (x), paal na nmada : mak chen bey u mano yetel ma u hetskunmah u yotoch ti hunpel kuchi. nombre : kaaba nopal : pakam (opuntia ficus indica) norte : xaman nosotros (nosotras) : toon notar : chikpahal, il noticia : pektsil noveno : bolonpel nube : munyal nublar : nookoytal, likih ha nuca : pachkab nudo : mook, kaax, hook nuera : ilib nueve : bolon nuevo : tumben nuez de la garganta : kooch numeracin : xookilil nmero : xook nunca : mix bikin nupcias : tsookol bel ,: , holahupel le tsib heela he bix u huum ich maayae bey xan ich kastlan taan. ame (planta) : makal oo : ma naat o : o, waklahunpel le tsib heela he bix u huum ich maayae bey xan ich kastlan taan. o (conjuncin) : wa obedecer : uuy taan obeso : polok objeto : baal obrero : meyhil obscurecer : ekhocheental, akabtal, akabchahal obscuridad : akabil, ekhocheenil observar : il, paakat, chaan obstruir : kaal, maak, tsuuts obtener : antal, chuuk ocaso : tubul kiin, bin kiin, chinil kiin occidente : chikin ocelote : chak mool ocano : kaknab ocho : waxak ocupar : tusbel

ocurrir : man, uchul odiar : peek, kuux odio : kuux peek, cha kuux odontlogo : hots koh oeste : chikin ofender : siip, siipil, poochil, paas ofensa : siip, pooch, paas oficio : meyah ofrecer : tsaa, kaay ofrenda : sih, kaam odo : xikin oir : uuy ojal : baatsina ojo : ich oler : uts, utsben, cha book olor : book olvidar : tuub, paat olla : kuum ombligo : tuuch omitir : paat, ma u meentaal baax omnipotente : ku pahtal u beetik tulakal baal omplato : u baakel kelembal once : buluk ondear : pek, wilba onomstico : kiin kaaba opacar : ekhocheental operar : xoot opinar : taan, aal tuukul, tsaa tuukul oprimir : heep oracin : payal chi orar : kamataan orden : tsool ordenar : aal, tsool, taas ordear : poots, pots im, hoks kaab im oreja : xikin organismo : winklil, winkilil rgano genital femenino : peel, kuul orientar : tsol xikin, tsa nuuk, cha nuuk oriente : lakin orificio : hool origen : chuun, kahal, moots, chiibal orilla : chi, piich, hal orina : wiix orinar : wiix oro : kuun, taakin ortiga : lal, much, popox oruga : chamal kiin orzuela : xooy osamenta : baakoob oscurecer : akabtal, ekhocheental oscuro : ekhocheen oso : chab polok oso hormiguero : chab oso negro : chab polok otorgar : tsaa, kuub otra vez : kateen otro : ulak otro da : tulak kiin ovar : eel oveja : taman oxidar : iitsin xido : iits p : p, uklahupel le tsib heela he bix u huum ich maayae bey xan ich kastlan taan.

pabelln : lakam pabelln de la oreja : le xikin pabilo : kuuch paciencia : chukaan ol, paat padecer : mukyah padrastro : mahan yuum, kaa yuum padre : yuum, taat, taata pagar : bool pago : bool pgina : yich huun, tan huun paila : nohoch yetel koch kuum pas : luumil paisaje : hunxet luum, kax wa kaaknab hach hatsuts paja : suuk pjaro : chich pala : hoopob palabra : taan, taanil paladar : nab kaan Palenque : Tuliha (lugar de aguas grandes) palidecer : sak pileental, saktal palido : poos palillo : chilib palma : xaan palma de la mano : lalah kab palmear : papax kab, lalah kab palmera : xaan palmo : nab, nab kab palo : che palo mulato : chakah paloma : ukum, tsuutsuy, sakpakal palpitar : sit, pek palta : on paludismo : keel chokwil pan : waah pan de trigo : kastlan waah panadera : nah tuux ku meentaal yetel ku koonol waah. panal : pak kaab wa xuux pantaleta : chupul eex pantaln : eex pantano : akal, akalche, chak luuk pantera : boox bolaay pantorrilla : pul ook, ton panza : tsuuk, nak paal : tas iit pao : xet nook tiaal u yuchul cho pap : yuum, taat, taata papada : koh, kooch, chin papaya : puut papel : huun papera : chuchup kaal par : ka par de zapatos : tsam para : tiaal paralizar : waatal, waakun, heelel parar : waatal, waakun, heelel pararse : nikil parecer : chikpahal pared : pak pariente : lak, lak tsil, et kiikel parir : aalan, olinkun parpadear : mumuts ich, piipiil ich prpado : sol ich, paach ich parque : tsuk

parral : abanil parte : xet partera : aalans (x), ilah kohaan (x) partcula : puy, puyul, xet, kach particular : beel partido : buuh, xoot, teeh partir : buuh, xeet, xiik, xoot, haats, teeh pasado maana : kabeh pasar : man pasear : ximbal, man paseo : ximbal, man pasin : mukyah, tsibolal, ol paso : xakab pastar : halsuum pasto : suuk, xiw pastor : mak ku kanantik baalcheoob pata : ook, mooch, xaaw patear : kochak, hanchak patio : tankab patria : luumil kaah patrn : nohchil pava (hembra) : tuux (x) pavo : ulum, tso pavo de monte : kuuts payaso : chiik peca : eek, yeek pecado : keban, siipil pecadora : keban (x) pecador : keban pecar : kuch keban, kuch siipil pcari : kitam pecho : tseem pechuga : tseemil chich, sak bak, tseem pedazo : xot, xet, kach, kots pedernal : tok, tok tuunich pedir : kat pedo : kiis pedorrear : kiis pegar : taak, paak, haats peinar : xach, xacheb peine : xacheb pejelagarto : ayim kay pelagra : tikin solba pelar : tsil, sus, koos pelear : baateel pelcano : ponto peligroso : hach kas pelirrojo : chak lol pelo : tsoots peln : kolis peludo : mak wa baalche hach yaab u tsootsel peluquera : kuchil koos pelvis : teet pellejo : oot, ootel pellizcar : xeep, leep penacho : poot penca : lekih, lekiiw pendejo : sahluum, meeten keep pene : keep, toon, birich penetrar : okol, okoh, man, tats man, pot man pensamiento : tuukul pensar : tuukul pen : ximbal mak, meeyhil mak (h)

pepita : neek pepita de calabaza : top, sikil pequeo : chaan, chichaan, mehen, tsiris perder : saat perdiz : noom perdonar : saas siipil, saasaal siipil perdurar : xantal perecer : kimil peregrinar : xinxinbal peregrina : mansbah (x) peregrino : mansbah perezosa : hooypel perezoso : makol, jooykep perforar : poot, hool perfumar : kibokkin, kibokkun perfume : kibok, kibokil perodo : kiin, kiinil permanecer : patal permanencia : patal permitir : cha pero : kux, baale perra : chupul peek perro : peek, xiibil peek perseguir : alkab paach, cha paach, tsay paach persona : may, winik perverso : kakas mak, kasaan, kisin mak pervertir : kaskun pesadilla : wayak, kakas nay pesado : aal pesar : yah ol pesar : piis pesca : chuklantabah pescado : kay pescar : chuuk, chuuk kay, maach pescozn : koop, was kop pescuezo : kaal peso : aalil peso (moneda) : peso pestaa : matsa pestaar : muts ich peste : kohaanil ku meentik u yantal ban kimilil petaca : baas petaca (de huano) : bikix petate : pop pez : kay pezn : pool im pezua : maay, mool piar : tsitsianki picado : toch picadura : chiibil picante : pap picar : toch, chi picazn : saak, saakil pico de ave : u koh chich, u ni chich picoso : pap pie : ook piedra : tuunich piel : oot, ootil pierna : ton pinchar : loom pinole : kah pintar : boon pintura : boon

pia (fruta) : boob pia de henequen : boob piata : pul piuela : cham, chom piojo : uk pipin : om sikil pirata : may ku yookol ich kaknab pisar : peechak, tsaacha piso : luum pisotear : pepeechak pitahaya : wo pizote (animal) : chiik placer : kiimak olal planchar : hi, yul, taats planta : aban, che, xiw plantar : pak, pakal, xaab planto : pakal plata : sak taakin pltano : haas platicar : tsikbal, taan plato : u nuukul tuux ku tsaabal hanal wa he baaxak tiaal haantbile playa : hal ha, hal kaaknab, chi kaknab Playa del Carmen : Xamanha (agua del norte) plaza : kiwik, chumuk kaah plazo : xot kiin pleito : baateil pliego : wuuts, paak pluma : kuukum poblacin : kaah, kaahtalil poblar : kaahkun pobre : otsil pobreza : otsilil pochote (planta) : choh, piim poder : muuk poder (verbo) : pahtal podrido : tu, tuhaan, kaas, kaasaan podrir : tutal, tutah, book polen : u taanil lool tsook u kantal polgama : chup wa (x) polgamo : xiib maanal ti, huntul u yichamoob wa yatanoob. polilla : ikel, chabche polvear : tos, pos pollo : taaw, chan teel; kuluul pomada : naab poner : tsaa, taak poniente : chikin ponzoa de vbora : kiinam por : tumen, tu yoolal, yoklal por eso : le beetik por poco : aynak por qu : baax ten porcin : tseetsek, pit porque : tumen Portugal : Lusitan portugus : lusitan winik portugus (idioma) : lusitan taan posada : mahan nah posar : tuchul, hayal, tsamal posible : unah, pahtal posicin : anik, anil postema : chuuchum potro : toon tsimin, xiibil tsimin pozo : cheen

pozole : keyem, keyen preceder : paybe, biin tanil, man tanil precio : tohol presiosa : kiichpam precioso : hatsuts, kiichkelem precoz : peew predicar : tseek preferir : icht pregonar : kaay preguntar : kat, kat chi prematuro : ma chukaan u kiini, ma kuchaan u kiini premeditacin : tuukul u tuklaal wa baax tanil ti u meentaal premiar : bool prenda : nook prender : mach, chach preada : yoom preez : yoom, yoomtal preparar : beet, meen presagiar : tomok chi presencia : tan, tu tan presentir : kohol preservar : taak presidente : nohoch halach winik presionar (fsicamente) : tsaal, peets preso : kalaan prstamo : pay, mahan prestar : pay, mahan presumir : uuyba nohchil, uuyba noh baal pretender : kaat primavera : yax kiin primer : yax, tanil primero : yax, tanil primicia : holbes prima mayor : ka kiik prima menor : ka itsin (x) primeras horas del da : hatskab kin primo mayor : ka sukuun primo menor : ka itsin principiar : kahal, lkel, chunpahal, hoopol principio : chuun, kahal pringar : wiits prisa : seb, ssebil, sebaan privar : luks, tseel probar : tum problema : toop proclamar : aal, tsaa ohetbil producir : tsaa, antal profesora : kaansah profesor : kaambesah prfugo : may puutsul profundo : taam prohibicin : weetil prohibido : weet prohibir : weet prjimo : lak, et winikil proletario : meeyhil mak, kolnal promulgar : aal, tsaa ohetbil pronto : seb, han propagar : yaabtal, nohochtal propiedad : tiil, tiaal propio : tiaal prostituta : kakbach (x) protector : aantah, kanan

proteger : kalan, kanan, baal provincia : chan kaah, peten luum, kakab provocar : kaxan baateel, kaxan kuuxil, kex prueba : tum podrir : tutal, tutah pueblo : kaah puerca : leech (x) puerco : keeken, beel (h) puerta : hoonah, hool nah pujar : akam, men muuk pulga : chik pulgar (dedo de la mano) : na kab pulgn : pokol pulir : haab, haabalkun pulmn : sak ol, sootot pulsera : kaap pulverizar : puuy, huuch puma : koh punta : ni, xuul, piich punzar : huup, loom, tsoop puado : loch, ok, lap puo : wol kab, tap kab pupila : neek ich puro : chamal pus : puh puta: kakbach (x), chekaan peel, choko iit (x) puto: chupul xiib, kuuruch, kankalas q : q, waxaklahupel le tsib heela he bix u huum ich maayae bey xan ich kastlan taan. qu : baax qu cantidad? : bukaah qu cosa? : baax que : ka, kex que bueno : kex beyo quebrado : kaachah quebradura : kiimpahal quebrar : kaach, oop, piik, paax xiik quedar : paat, patal, patah quedarse : patal quejarse : tak hool, tak pool quejido : akam, akan quema : tok quemadura : chuuh, chuuhilil quemar : chuuh, tok, elel querella : tak pool, tak hool querer : kat, ot, yaayan querida : keech (x) querido : weey queso : kex quetzal : kuk, kukuul Quetzalcoatl (Serpiente-Quetzal) : Kukuulkaan quich : kiche quiebra : kaach, wat quin : max, maxi quijada : kamaach, nooch quince : holahun quiote del henequn : boob quitar : took, luks, tseel quiz : wa, wale, uchak, uchak, binaki r : r, bolonlahupel le tsib heela he bix u huum ich maayae bey xan ich kastlan taan. rabadilla : bobox rabia : ko, koil rabo : neh racimo : chuy, poch

racin : ooch radicar : kuxtal radio : radio raer : hooch, horoox raz : moots raja : xet, xot, buh, tsit rajar : buuh, teeh, haat, xiik rama : kab, kab che, hek, xay che; xaay che ramo : hek, chuch ramn : oox rana : muuch rapar : tsiik, koos, koliskun, noroch koos, norot koos rpido : seb, sebaan, chich hach chich raptar : ookol, biis raqutico : peex, tsuuts raro : helaan