���������

������������

� ���������������������������

�����������������

LANBIDE EKIMENA I

AURKIBIDEA

1. SARRERA.............................................................................................................................. 1 2. ZUZENEAN NEURTZEKO TRESNAK............................................................................... 1

2.1. LUZERAK NEURTZEKO TRESNAK ....................................................................... 1

2.1.1. KALIBREA ..................................................................................................... 1

2.1.2. MIKROMETROA EDO PALMERRA ........................................................... 9

2.2. ANGELUAK ZUZENEAN NEURTZEKO TRESNAK ........................................... 15

2.2.1. GONIOMETROA.......................................................................................... 15

2.2.2. NIBELA......................................................................................................... 17

3. ZEHARKA NEURTZEKO TRESNAK ............................................................................... 21

3.1. ANPLIFIKATZE MEKANIKOZKO KONPARADOREAK.................................... 21

3.1.1. ERLOJU KONPARADOREAK.................................................................... 22

3.1.2. ALEXOMETROA......................................................................................... 27

3.2. ANPLIFIKATZE PNEUMATIKOZKO KONPARADOREAK ............................... 31

3.2.1. SOLEX KONPARADOREA ........................................................................ 31

3.3. ALDI BEREKO NEURKETA ................................................................................... 32

4. TRESNA ELEKTRODIGITALAK...................................................................................... 33

4.1. POSIZIO-SENTSOREAK.......................................................................................... 33

4.2. OINARRIZKO EGINKIZUNAK............................................................................... 34

4.3. DATUAK ATERATZEA........................................................................................... 35

5. PATROIAK .......................................................................................................................... 36

5.1. LUZERA-PATROIAK............................................................................................... 36

5.1.1. MUTUR LAUKO PATROIAK EDO PATROI-BLOKEAK........................... 36

5.1.2. MUTUR ESFERIKODUN PATROIAK.......................................................... 39

5.1.3. PATROI ZILINDRIKOAK.............................................................................. 39

5.1.4. PASA/EZ PASA MUGAKO PATROIAK....................................................... 40

5.2. ANGELU-PATROIAK .............................................................................................. 43

5.2.1. ESKUAIRAK ................................................................................................... 43

5.2.2. ANGELUAK NEURTZEKO PATROI-BLOKEAK ....................................... 46

5.2.3. SINU-ERREGELA........................................................................................... 47

5.3. FORMA-PATROIAK ................................................................................................ 50

5.3.1. MARMOLAK .................................................................................................. 50

5.3.2. LAUTASUN ERREGELAK............................................................................ 54

5.3.3. FORMA-TXANTILOIAK ............................................................................... 55

LANBIDE EKIMENA 1

1. SARRERA

Neurketaren definizioa honako hau da: magnitudea mota bereko beste magnitudearekin duen erlazioaren arabera ebaluatzea, hau da, magnitudea neurtzea patroitzat hartzen den beste neurri batekin konparatzea da, neurtu behar den magnitudeak patroi den neurria zenbat aldiz daukan zehazteko.

Dimentsioak egiaztatzeko teknikak zehazten ditugunean, dimentsio-perdoiak neurtzeko teknika metrologikoak azalduko ditugu.

2. ZUZENEAN NEURTZEKO TRESNAK

Zuzenean neurtzeko tresnen bidez neurria zuzenean ondorioztatzen da tresnak dituen marrak, pantaila, eta abar irakurrita.

2.1. LUZERAK NEURTZEKO TRESNAK

2.1.1. KALIBREA

Fabrikazio mekanikoan gehien erabiltzen denetariko tresna da. Erabilera anitzekoa denez, neurketa erraz egin daiteke kanpoko aldean, barneko aldean, sakoneran, eta abarrean. 0,1 mm eta 0,02 mm bitarteko balioak lor daitezke eta baliorik ohikoena 0,05 izan ohi da. Kalibrearen printzipioa XVI. mendean asmatu zen eta asko erabiltzen zen jada XIX. mendean.

2.1.1.1. NEURKETA-PRINTZIPIOA

Kalibreak, oinarrian, mm-tan (edo hazbetetan) graduatutako erregela eta nonius deritzon eskala osagarria dauzka. Noniusaren bidez tresnak neurtzen duen balioa zehazten da. 2.1. irudian, oinarrizko elementuok eta gainerakoak ikus daitezke.

LANBIDE EKIMENA 2

2.1. irudia

Neurketa egiteko, eskala nagusian zehar mugitzen den noniusa erabili behar da, zatirik txikienaren araberako irakurketa zatikiarrak egiteko. Horretarako, noniusa erregela nagusiko eskalaren n -1 zatitan banatuta dago. Bi eskalak (noniusekoa eta erregela nagusikoa) norabide berean markatuta daude. Irakurtzen dena erregela nagusiko zatiaren araberako 1/n frakzioa izango da.

LANBIDE EKIMENA 3

2.2. irudian ikus daitekeen 10 zatiko noniusa izanez gero, neurketa honelaxe egingo genuke:

2.2. irudia

10 zati ------------> 9 mm

Zati 1 ------------------>X

X = 0,1 mm

2.2. irudiaren arabera eginiko arrazonamendua kontuan hartuta, noniusaren 3. zatia neurtzeko erregelaren zati batekin bat datorrenean, neurriaren balioa 61,3 mm-koa izango da. Deskonposatuz gero:

61 mm Noniuseko 0-ak 61, ... mm markatzen du.

0,3 mm 3. zatia bat dator goiko zati batekin.

Aipatutako printzipioan oinarrituz, 2.3. irudian kalibrearen bidez neurtzeko era eta beste zenbait aplikazio ikus daitezke.

2.3. irudia

Erabili baino lehen, tresna gutxienean doituta dagoela ziurtatu behar dugu, hots, ahoak zero gunean ondo ixten direla eta ahoek lasaierarik eta kolperik ez dutela.

LANBIDE EKIMENA 4

ARIKETA

1.- Zehaztu erregelako 19 mm-tan 20 zatiko noniusa duen kalibrearen bereizmena.

2- Zehaztu erregelako 39 mm-tan 20 zatiko noniusa duen kalibrearen bereizmena.

LANBIDE EKIMENA 5

2.1.1.2. KALIBRE-MOTAK ETA KALIBREAREN ERABILERAK

Neurtzeko tresnen fabrikatzaileek kalibre ugari eta aldaera anitzekoak eskaintzen dituzte. Kalibreak honako irizpideon arabera sailka daitezke: eskala nagusiaren eta noniusaren graduazioen arabera, erabileren arabera, neurtzeko irismenaren edo neurketa-eremuaren arabera, etab.

ARIKETA

Neurtzeko tresnen fabrikatzailearen katalogo jakin baten arabera, kalibreen sailkapena egin behar da. Sailkapena egiteko honako irizpideak kontuan hartuko ditugu: irakurtzeko sistema, neurtzeko irismena edo neurketa-eremua, eskala--kopurua, erabilpenak.

Kalibrearen izena eta parterik bereizgarrienak idatziko ditugu.

LANBIDE EKIMENA 6

2.1.1.3. KALIBREA ERABILTZEN DENEAN HARTU BEHARREKO BABES-NEURRIAK

Oro har, honako babes-neurri hauek kontuan hartuko ditugu:

1

Beharren araberako kalibrerik egokiena hautatu.

• Ziurtatu kalibre-mota, kalibrearen neurketa-maila, graduazioa eta gainerako berezitasunak egokiak direla.

2

Ez egin indar gehiegirik kalibrearekin.

• Kontuz ibili, kalibrea eror ez dadin eta kolperik har ez dezan.

• Ez erabili kalibrea mailu gisa.

3

Kalibrea kontuz erabili barneko aldeak neurtzeko muturrak honda ez daitezen.

• Ez erabili muturrak konpas edo marragailu gisa.

4

Erabili baino lehen, kalibreak izan dezakeen hautsa kendu.

• Garbitu gainazal irristagarriak eta ukitze-aldeak. Papera edo bilorik uzten ez duen ehuna erabili.

5

Kurtsorea leunki mugitzen dela egiaztatu. Ez du lasai geratu behar. Edozein arazo konpontzeko, presioa egiteko torlojuak eta finkatzeko torlojuak estutu.

• Presioa egiteko torlojuak eta finkatzeko torlojuak erabat estutu, eta gero, erloju-orratzen kontrako noranzkoan, biraren zortzirena (1/8 = 45º) lasaitu.

• Egiaztatu berriro lasaiera.

• Errepikatu aipatutako prozedura, torlojuen angelu--posizioa lasaierarik ez izan arte doitu bitartean.

LANBIDE EKIMENA 7

6

Kanpoko aldeak neurtzea.

• Laneko pieza erreferentziatzat hartzen den gainazaletik ahalik eta hurbilen mantendu eta posizio horretantxe neurtu.

• Ziurtatu kanpoko aldeak neurtzeko gainazalek neurtu behar den pieza egoki ukitzen dutela.

7

Barneko aldeak neurtzea.

• Neurria hartzeko, barneko aldeak neurtzeko muturrek piezaren ahalik eta barruren egon behar dute.

• Barneko diametroa neurtzeko, eskalak adierazten duen neurri maximoa irakurri behar da.

• Artekaren zabalera neurtzeko, eskalak adierazten duen balio minimoa irakurri behar da.

8

Sakonera neurtzea.

• Gorputz nagusiko beheko aldeak laneko pieza uniformeki ukitzen duenean neurtu behar da.

9

Maila neurtzea.

• Maila neurtzeko gainazalak neurtu behar den pieza egoki ukitzen duenean neurtu behar da.

10

Paralelotasun faltaren ondoriozko akatsa saihesteko, eskala aurrez aurre jarrita irakurri behar da.

11

Diametro txikiko zuloak neurtzen direnean lortzen diren neurriak diametro erreala baino txikiagoak izan ohi dira.

5 mm-ko diametroa duen pieza neurtzen denean akatsa ematen du.

LANBIDE EKIMENA 8

12

Erabili ondoren, kalibrean egon daitezkeen zikinak eta hatz-markak garbitu, trapu leun eta lehorra erabiliz.

13

Kalibrea luzarorako gordetzeko edo olioaz koipeztatzeko, oliotan bustitako trapua erabili herdoildu ez dadin eta, leunki, kalibrearen atal guztiak trapuaz pasa. Ziurtatu olioa homogeneoki banatzen dela gainazal guztietan zehar.

14

Kalibreak gordetzeko, honako alderdi hauek kontuan hartu behar dira:

• Ez utzi kalibrea eguzkiaren argiak zuzenean jotzen duen lekuan.

• Kalibrea hezetasun txikiko eta ondo aireztatutako giroa duen lekuan gorde behar da.

• Kalibrea hautsik gabeko giroan gorde behar da.

• Ez utzi kalibrea behegainean.

• Neurtzeko aldeak 0,2-2 mm (0,008''-0,08'') bananduta utzi behar dira.

• Kurtsorea ez finkatu.

• Kalibrea dagokion kutxatilan gorde (edo, bestela, plastikozko poltsa batean).

LANBIDE EKIMENA 9

2.1.2. MIKROMETROA EDO PALMERRA

Tresna hau ere asko erabili ohi da fabrikazio mekanikoan. Kalibrea baino gutxiago erabiltzen den arren (kanpoko aldeak, barneko aldeak, sakonerak, etab. neurtzeko mikrometroek kalibreak baino neurketa-eremu txikiagoa dute), mikrometroaren bidez 0,01 eta 0,001 mm bitarteko doitasuneko neurketak egin daitezke. Tresna hau XIX. mendearen erdialdean asmatu zen.

2.1.2.1. NEURKETAREN PRINTZIPIOA

Mikrometroa torlojuaren desplazamendua neurtzen duen gailua da. Ardatza torlojua biratuz mugitzen da eta desplazamendu birakari hori desplazamendu lineal bihurtzen da. Ikus 2.4. irudia.

2.4. irudia

Desplazamendu hori danbor graduatuaren bidez detektatzen da.

LANBIDE EKIMENA 10

2.5. irudian mikrometroaren funtsezko elementuak ikus daitezke.

2.5. irudia

Mikrometroaren funtzionamendua barnean daukan doitasunezko harian eta danbor graduatuan oinarritzen da. Hariak, normalean, p = 0,5 mm-ko hari-neurria izaten du eta danborra 50 zatitan banatuta egon ohi da. Ondorioz:

Bira 1 = 50 zatia -------------> 0,5 mm-ko aitzinapena

zati 1 -------------> X

X = 0,5/50 = 0,01 mm

Neurria printzipio horren arabera irakurtzen da. 2.6. irudian, neurria 4,99 mm-koa da, hau da, milimetroak danborrean adierazten dira eta milimetro-ehunenak lerro horizontalarekin bat datorren danborraren zatian adierazten dira.

4’... --------> Danborrak 4,5 mm baino gehiago adierazten ditu, baina 5 mm-ko neurria ez da agertzen.

0,99 --------> 0,5 mm (danborrean adierazten dira).

0,49 mm (danborraren 49. zatian adierazten da).

0,99mm.

LANBIDE EKIMENA 11

2.6. irudia

Kasu horretan, argi dago danborrak 4,5 mm gainditzen dituela, baina, praktikan, askotan, ez da hain argi ikusten. Horrelakoetan kalibrea erabili behar da milimetro-erdia gainditzen duen ikusteko eta, gero, ehunenak neurtzeko mikrometroa erabiliko dugu eta, behar izanez gero, batuketa egingo dugu.

Mikrometroa erabili baino lehen, doituta dagoela egiaztatuko dugu. Gutxienez, kontaktuak zerora (0-25 mm-ko mikrometroetan) edo mikrometroaren kutxan daukagun patroiaren neurrira ondo ixten direla ziurtatuko dugu.

2.1.2.2. MIKROMETRO-MOTAK ETA MIKROMETROAREN ERABILERAK

Neurtzeko tresnen fabrikatzaileek mikrometro ugari eta aldaera anitzekoak eskaintzen dituzte. Mikrometroak honako irizpideon arabera sailka daitezke: aplikazioen arabera, irakurtzeko sistemaren arabera, neurtzeko irismenaren edo neurketa-eremuaren arabera, etab.

ARIKETA

Neurtzeko tresnen fabrikatzailearen katalogo jakin baten arabera, mikrometroen sailkapena egin behar da. Sailkapena egiteko honako irizpideak kontuan hartuko ditugu: aplikazioak, irakurtzeko sistema, neurtzeko irismena edo neurketa-eremua.

Mikrometroaren izena idatzi eta parte garrantzitsuenen eskema egingo dugu.

LANBIDE EKIMENA 12

2.1.2.3. MIKROMETROA ERABILTZEN DENEAN HARTU BEHARREKO BABES--NEURRIAK

Oro har, honako babes neurri hauek kontuan hartuko ditugu:

1 Aplikazioaren araberako mikrometrorik egokiena hautatu.

• Ziurtatu mikrometro-mota eta mikrometroaren neurketa-maila, graduazioa eta gainerako berezitasunak aplikaziorako egokiak direla.

2 Ez egin indar handiegirik mikrome-troarekin.

• Kontuz ibili, eror ez dadin eta kolperik har ez dezan.

• Ez biratu mikrometroa bortizki.

3 Erabili baino lehen, mikrometroan egon daitekeen hautsa kendu.

• Garbitu ardatza eta neurtzeko aldeak. Bilorik uzten duen papera edo trapua erabili.

4 Mikrometroa eta neurtu behar den pieza gela batean utzi tenperatura egonkortu arte.

• 10 ºC-ko tenperatura-aldaketarekin 10 mm--ko luzerako burdinazko barra 0,012 mm (12 µm) aldatuko da.

LANBIDE EKIMENA 13

5 Mikrometroa erabili baino lehen, garbitu tope finkoko aldeak eta ardatza.

• Neurketa-aldeak garbitzeko, bilorik uzten ez duen papera edo trapua erabili.

6 Lerroak zerora doitu.

• Aldeak elkartzeko, karrakadun udarea edo marruskadura-danborra erabili.

• Danborreko graduazioak zuzenean irakurtzeko, aurrez-aurre jarri (10 eta 40 zenbakiak neurri berekoak agertzen diren gunean).

• Danborrean zeroa adierazten duen lerroa zilindroko indize-lerroarekin bat ez badator, biratu zilindroa bi lerrok bat etorri arte.

• Neurtu behar den luzera 300 mm-tik gorakoa bada, doitu zero lerroa mikrometroarekin, neurtzen denean egongo den posizioan mantenduz.

7 Neurtzeko, beti karraka edo marruskadura--danborra erabili..

8 Mikrometroa euskarri batean muntatzen duzunean, ziurtatu mikrometroaren gorputza erdian eutsita dagoela eta ez dagoela gehiegi estututa,

LANBIDE EKIMENA 14

9 Mikrometroa erabili ondoren, trapu leun eta lehorra erabiliz, garbitu koipea eta hatz-markak.

10 Mikrometroa denbora luzerako gordetzeko, edo tresnak koipeztatzea behar duenean, erabili herdoilaren kontra babesteko likidoaz bustitako trapua mikrometroaren atal bakoitza blaitzeko (tungsteno karburozko atala izan ezik). Ziurtatu olioa alde guztietan zehar uniformeki banatuta dagoela.

LANBIDE EKIMENA 15

2.2. ANGELUAK ZUZENEAN NEURTZEKO TRESNAK

2.2.1. GONIOMETROA

Fabrikazio mekanikoan angeluak zuzenean neurtzeko erabili ohi den tresna da. Erabilera anitzeko tresnak dira eta tresnon bidez barneko eta kanpoko gainazalen arteko angeluak, etab. neur daitezke, 5’-ko doikuntzarekin.

2.2.1.1. NEURKETA-PRINTZIPIOA

Goniometroak, funtsean, gradutan graduatutako angelu-garraiagailua eta neurria zehazten duen noniusa dauzka. Elementu horiez gain, neurketaren egoeraren arabera egokitzeko beste zenbait osagarri ere baditu. 2.7. irudian, goniometroaren parte garrantzitsuenak ikus daitezke.

2.7. irudia

Neurketaren oinarria kalibrearenaren antzekoa da. Ikus 2.8. irudia. Baina eskala bi biraketa-noranzkoetan (linboa eta noniusa) graduatuta daukanez, kontuz ibili behar da neurketa eta dagokion neurketa osagarria ez nahasteko.

LANBIDE EKIMENA 16

2.8. irudia

Marrazkiaren arabera, neurria 15º 20’-koa da (edota dagokion neurketa osagarria).

2.9. irudian, zenbait goniometro erabiltzeko erak ikus daitezke.

2.9. irudia

2.2.1.2. GONIOMETRO-MOTAK ETA GONIOMETROAREN ERABILERAK

Neurtzeko tresnen fabrikatzaileek goniometro ugari eskaintzen dituzte. Goniometroak honako irizpideok kontuan hartuta sailka daitezke: osagarriak eta formak, neurriak, etab.

ARIKETA

Neurtzeko tresnen fabrikatzailearen katalogo jakin baten arabera, goniometroen sailkapena egin behar da. Sailkapena egiteko honako irizpideak kontuan hartuko ditugu: osagarriak eta formak, neurketak, etab.

Sailkapena egiten denean goniometroaren izena idatzi eta parte garrantzitsuenen eskema egin behar da.

2.2.1.3. GONIOMETROA ERABILTZEN DENEAN HARTU BEHARREKO BABES--NEURRIAK

Oro har, kalibrea erabiltzeko hartu behar diren babes-neurri berberak kontuan hartuko ditugu.

30 15 0

1020 50

60 45 3015

0 10 20

6045

3040

x

90-x

x

180-x 0

0

90

90

LANBIDE EKIMENA 17

2.2.2. NIBELAK

Gainazalen horizontaltasuna egiaztatzeko, norabidea eta baldintza izendatuarekiko desbideratzearen magnitudea zehazteko gehien erabiltzen diren tresnak dira. Printzipio berean oinarrituz, lautasunak egiaztatzeko ere erabili ohi dira.

2.2.2.1. NEURKETA-PRINTZIPIOA

Nibelaren sentikortasuna burbuila hodiaren barruan desplazatzeko behar den inklinazioaren araberakoa izan ohi da. Altuera hori oinarriaren aldearekiko altuera erlatiboaren bidez adierazten da. Segundotan ere adierazten da. Ikus 2.10. irudia.

2.10. irudia

0,05 mm/m = 10”-ko sentikortasuneko eta 200 mm-ko luzerako nibela izanik, burbuilak desbideratzearen zatia adierazten badu, honako hau daukagu:

mm 01,02001000

05,01h =⋅⋅=

h muturren arteko altueren diferentzia da. Ikus 2.11. irudia.

2.11. irudia

z

L = 1m

h0'B'

A'

R

0

B A

LANBIDE EKIMENA 18

Jarraian, burbuilazko nibela eta dagozkion parte garrantzitsuenak ikus daitezke. Ikus 2.12. irudia.

2.12. irudia

Irudi hauetan nibelen zenbait aplikazio ikus daitezke:

Angeluak zuzenean neurtzea. Ikus 2.13. irudia.

2.13. irudia

LANBIDE EKIMENA 19

Makina-erreminta berdintzea. Ikus 2.14. irudia.

2.14. irudia

Zuzentasuna neurtzea. Ikus 2.15. irudia.

2.15. irudia

LANBIDE EKIMENA 20

Nibela erabili baino lehen, doituta dagoela ziurtatu behar da. Hori egiaztatzeko, nibela 180 º biratzen denean leku jakin batean eginiko neurketa ez dela aldatzen ziurtatu behar dugu.

2.2.2.2. NIBEL-MOTAK ETA NIBELAREN ERABILERAK

Neurtzeko tresnen fabrikatzaileek nibel-mota ugari eskaintzen dituzte. Nibelak honako irizpideon arabera sailka daitezke: forma, sentikortasuna, etab.

ARIKETA

Neurtzeko tresnen fabrikatzailearen katalogo jakin baten arabera, nibelen sailkapena egin behar da. Sailkapena egiteko honako irizpideak kontuan hartuko ditugu: forma, sentikortasuna, etab.

Sailkapena egiten denean nibelaren izena idatzi eta parte garrantzitsuenen eskema egin behar da.

2.2.2.3. NIBELA ERABILTZEN DENEAN HARTU BEHARREKO BABES-NEURRIAK

Oro har, gainerako tresnak erabiltzeko hartu behar diren babes-neurri berberak kontuan hartuko ditugu:

LANBIDE EKIMENA 21

3. ZEHARKA NEURTZEKO TRESNAK

Tresna hauen bidez neurriaren balioa lortzeko, hartutako neurria erreferentziaren batekin konparatu behar da. 3.1. irudian adibidea ikus daiteke.

3.1. irudia

Zeharka neurtzeko tresnei konparadoreak deitzen zaie. Funtzionamendu-printzipioaren arabera zenbait taldetan sailka daitezke, baina hurrengo ataletan anplifikatze mekanikoari dagokion taldea azalduko dugu eta anplifikatze pneumatikoari dagokion taldearen aipamena egingo dugu.

3.1. ANPLIFIKATZE MEKANIKOZKO KONPARADOREAK

Tresna hauen bidez luzeraren neurria egiazta daiteke, pieza neurri ezagunaren patroiarekin konparatuz.

Konparatze-prozesu horretan, tresnaren haztagailuaren, hau da, patroia zein pieza ukitzen dituen elementuaren egiazko desplazamendua anplifikatu egiten da mekanikoki. Prozesuaren helburua irakurtzeko gailuan desbideratze txikiak erraz ikusi ahal izatea da.

Aipatutako anplifikatze mekaniko hori engranaje-trenaren bidez egiten da. Engranaje--tren horrek ardatz/haztagailuko mugimendu lineala mugimendu birakari bihurtzen du karatulako orratzean. Orratzak egindako konparazioa adieraziko digu.

LANBIDE EKIMENA 22

3.1.1. ERLOJU KONPARADOREAK

Konparadoreak asko erabiltzen dira fabrikazio mekanikoan. Erabilera anitzekoak direnez, piezak fabrikatzeko fasean, makina egiaztatzen eta doitzen denean, eta abarretan erabil daitezke. Aukeran dauden aldaerak erabiliz, kanpoko eta barneko aldeak egiaztatzeko erabil daitezke eta 0,01 mm eta 0,001 mm bitarteko neurriak lor daitezke. 3.2. irudian erloju konparadorearen alderik garrantzitsuenak ikus daitezke.

3.2. irudia

3.1.1.1. NEURKETA-PRINTZIPIOA

Kremailerarekin bat eginda dagoen haztagailuko mugimendu zuzena, engranaje-tenaren bidez dagozkion anplifikatzeak egin ondoren, mugimendu birakari bihurtzen da orratzetan; malgukiak multzoa lasaierarik gabe mantentzen du etengabe.

Zerora doitzeko, zenbakidun esferari ardatzaren inguruan birarazi behar zaio. Ohiko konparadoreek karatulan eskala bat izaten dute ehunenak neurtzeko eta txikiagoa den beste eskala bat milimetroak neurtzeko; azken honen zabalerarik handiena 10 mm-koa izan ohi da.

Konparadorea egiaztatu behar den gainazalean kokatzen denean, haztagailuak gainazalekiko ahalik eta zuten egon behar du, neurketa okerrak saihesteko.

LANBIDE EKIMENA 23

Sail honetan, palanka bidezko konparadoreak ere aipatu behar dira. Konparadore hauetan, besteetan ez bezala, haztagailuaren desplazamendua ez da lineala izaten, angeluarra baizik. Ikus 3.3. irudia.

3.3. irudia

Palanka bidezko konparadoreetan haztagailua tangentzialki jarri behar da neurtu beharreko gainazalekiko. Ikus 3.4. irudia.

3.4. irudia

Oro har, erloju konparadoreak tinko eusteko eta neurketa egingo den norabidean lerrokatzeko gailua ere izaten dute; gailu horrek neurketak egiteko erreferentziatzat hartuko den gainazala ere izan ohi du.

LANBIDE EKIMENA 24

3.1.1.2. KONPARADORE-MOTAK ETA KONPARADOREEN ERABILERAK

Neurtzeko tresnen fabrikatzaileek konparadore- eta euskarri-mota ugari eskaintzen dituzte. Gailuok honako irizpideon arabera sailka daitezke: forma, sentikortasun, eta abarren arabera.

ARIKETA

Neurtzeko tresnen fabrikatzailearen katalogo jakin baten arabera, konparadoreen eta euskarrien sailkapena egin behar da. Sailkapena egiteko honako irizpideak kontuan hartuko ditugu: forma, sentikortasuna, etab.

Sailkapena egiten denean konparadorearen eta euskarriaren izena idatzi eta parte garrantzitsuenen eskema egin behar da.

3.1.1.3. KONPARADOREA ERABILTZEN DENEAN HARTU BEHARREKO BABES--NEURRIAK

Oro har, honako babes-neurriak kontuan hartuko ditugu:

1 Aplikazioaren arabera egokiena den adierazgailua hautatu

• Ziurtatu karatulako adierazgailu-mota eta adierazgailu horren neurketa-maila, graduazioa eta gainerako berezitasunak egin nahi den aplikaziorako egokiak direla.

2 Ez egin indar handiegirik karatulako adierazgailuarekin.

• Kontuz ibili, eror ez dadin eta kolperik har ez dezan.

3 Aplikaziorako egokiena den ukitze-punta erabili.

LANBIDE EKIMENA 25

4 Aldatu gastatutako ukitze-puntak.

5 Erabili baino lehen, adierazgailuan egon daitekeen hautsa kendu.

6 Ardatza jasotzeko, adierazgailuak duen palanka erabili.

7 Adierazgailua euskarrian edo beste gailu batean muntatu behar denean, zurtoinari karatulatik ahalik eta hurbilen eutsi behar zaio.

8 Adierazgailua euskarrian edo beste gailu batean muntatu behar denean, inklinazio-angeluak (θ) ahalik eta txikiena izan behar du.

9 Adierazgailua muntatzeko euskarri zurruna erabili behar da eta euskarri horren grabitate-zentroa oinarrian gera dadin doitu behar da.

• Adierazgailua zutabetik ahalik eta hurbilen jarri behar da.

• Behar izanez gero, kontrapisua erabili, grabitate--zentroa oinarrian gera dadin.

LANBIDE EKIMENA 26

Palanka bidezko karatulako adierazgailua euskarrian edo beste gailu batean muntatzen denean inklinazio-angeluak (θ) ahalik eta txikiena izan behar du.

10 Paralelotasun-akatsak saihesteko, karatula aurrez aurre irakurri behar da.

• Adierazitako balioa = orratz txikiak adierazten duena + orratz nagusiak adierazten duena.

11 Erabili ondoren, adierazgailuko hautsa eta hatz-markak kendu, trapu leun eta lehorra erabiliz.

12

Adierazgailua denbora luzerako gordetzeko, edo tresnak koipeztatzea behar duenean, kaxa eta zurtoina korrosioaren aurkako likidoaz bustitako trapu batez leunki igurtzi. Ziurtatu olioa uniformeki banatzen dela gainazal guztietan zehar.

13 Adierazgailua gordetzeko honako alderdi hauek kontuan hartuko ditugu:

• Ez utzi adierazgailua eguzkiaren argiak zuzenean jotzen duen lekuan.

• Adierazgailua hezetasun txikiko eta ondo aireztatutako giroa duen lekuan gorde behar da.

• Adierazgailua hautsik gabeko giroan gorde behar da.

• Ez utzi adierazgailua behegainean.

• Adierazgailua dagokion kaxan edo plastikozko poltsa batean gorde.

LANBIDE EKIMENA 27

3.1.2. ALEXOMETROA

Erloju konparadorearen aldaera da. Zuloak neurtzeko erabili ohi da. 3.5. irudian alexometroaren parterik garrantzitsuenak ikus daitezke.

3.5. irudia

3.1.2.1. NEURKETA-PRINTZIPIOA

Alexometroetan haztagailuaren desplazamendua angelu zuzenean transmititzen da, zuloak neurtzeko gailuaren neurketa-maila neurtu nahi den diametroarekin bat etor dadin. Neurtzeko hagatxo trukagarrien eta zirrindola-kopuru jakin baten konbinazioa erabili ohi da, zenbait alexometrok berez doitzen diren buru mikrometrikoak badituzte ere.

Neurketa egiteko, tresna eskuz erabili behar da (euskarririk gabe) eta aldez aurretik patroiarekiko erreferentzia hartu behar da. Ikus 3.6. irudia.

3.6. irudia

LANBIDE EKIMENA 28

3.1.2.2. ALEXOMETRO-MOTAK ETA ALEXOMETROAREN ERABILERAK

Neurtzeko tresnen fabrikatzaileek alexometro-mota ugari eskaintzen dituzte. Gailuok honako irizpideon arabera sailka daitezke: forma, sentikortasun, eta abarren arabera.

3.1.2.3. ALEXOMETROA ERABILTZEN DENEAN HARTU BEHARREKO BABES--NEURRIAK

Oro har, honako babes-neurri hauek hartuko ditugu kontuan:

1 Aplikazioaren arabera zuloak neurtzeko gailurik egokiena hautatu

• Ziurtatu zuloak neurgailu-mota, neurgailuaren neurketa--maila, graduazioa, hodiaren luzera eta gainerako berezitasunak aplikaziorako egokiak direla.

2 Ez kolperik jo eta ez utzi zuloak neurtzeko gailuari lurrera erortzen.

3 Aldatu gastatuta dauden neurtzeko puntak.

4 Erabili baino lehen, zuloak neurtzeko gailuko hautsa eta zikina kendu.

LANBIDE EKIMENA 29

5 Zuloak neurtzeko gailuaren zero puntua (puntu neutroa) neurgailuaren neurketa-mailaren zentroarekiko doitu, gutxi gorabehera, 0,05 mm-ko tarteetan handiagotuz.

Adibidez:

• φ-aren neurketa-maila: 42,30-42,80 mm bitartekoa.

• Zuloak neurtzeko gailuaren neurketa-maila: 35-60 mm bitartekoa.

• Karatula doitzea: 0,01 mm-ko graduazioak.

• Zerora doitzea: 42,5 mm

• Puntaren neurri izendatua: 40 mm

• Zirrindolaren lodiera: 2 mm + 0,5 mm

6 Adierazgailua egoki muntatu eta finkatu. Orratz adierazlearen posizioari begiratzen diogun bitartean adierazgailuaren sakonera doitu behar dugu.

Adierazgailua egoki finkatu behar da, baina gehiegi estutu gabe.

7 Adierazgailua zerora doitzeko honako metodo hauetako bat erabiliko dugu:

A : Uztai patroia erabiliz.

B : Mikrometroa erabiliz.

• Zabaldu mikrometroa eskatutako dimentsioa baino 0,1-0,2 mm (0,004-0,008”) gehiago.

• Zuloak neurtzeko gailua mikrometroaren neurtzeko topeen artean mantenduz, doitu mikrometroa eta eskatutako neurria markatzen duenean gelditu.

• Zuloak neurtzeko gailua astiro mugitu behar da ezker--eskuinera, orratzaren mugimenduari begiratzen diogun bitartean. Adierazten duen neurria minimoa denean, karatulak duen uztai txikia mugituko dugu, zero adierazi arte.

C : Bloke patroiak eta blokeoi dagozkien osagarriak erabiliz.

*

*

*

LANBIDE EKIMENA 30

D :

8 Ukitze-puntaren desplazamenduaren norabideen eta orratz adierazlearen biraketaren arteko erlazioaz ohartu behar dugu.

• Orratzak zero-gunetik hasita, erlojuaren orratzen noranzkoan biratzen badu, dimentsioa ezarritako balioa baino txikiagoa izango da.

• Orratzak, zero-gunetik hasita, erlojuaren orratzen kontrako noranzkoan biratzen badu, dimentsioa ezarritako balioa baino handiagoa izango da.

9 Paralaxia-akatsak saihesteko, karatula aurrez aurre irakurri behar da.

10 Erabili ondoren, zuloak neurtzeko gailuko eta adierazgailuko hautsa eta hatz-markak kendu, trapu leun eta lehorra erabiliz.

11 Zuloak neurtzeko gailua denbora luzerako gordetzeko, edo tresnak koipeztatzea behar duenean, herdoilaren aurkako olioaz bustitako trapuaz neurgailuaren atal bakoitza leunki igurtzi. Ziurtatu olioa gainazal guztietan zehar uniformeki banatzen dela.

12 Karatulazko adierazgailua duten zuloak neurtzeko gailuak gordetzeko honako alderdi hauek kontuan hartuko ditugu:

• Neurgailua hezetasun txikiko eta ondo aireztatutako giroa duen lekuan gorde behar da.

• Neurgailua hautsik gabeko giroan gorde behar da.

• Ez utzi neurgailua lurrean.

• Neurgailua gorde baino lehen neurgailua desmuntatu egin behar da.

• Neurgailua dagokion kaxan gorde.

LANBIDE EKIMENA 31

3.2. ANPLIFIKATZE PNEUMATIKOZKO KONPARADOREAK

Tresna hauen funtzionamendua behe-presioko aire konprimituko korrontean atmosferara kanporatzeko gehienezko sekzioa aldatzen denean sortzen diren presio--aldaketetan oinarritzen da.

3.2.1. SOLEX KONPARADOREA

Konparadoreak beste erabiltzen ez badira ere, pieza-serieak egiaztatzeko erabiltzen dira, azkarrak eta erabilerrazak direlako eta doitasun handiko sistemak dituelako(0,001 mm--rainoko doitasuna izan dezakete).

3.2.1.1. NEURKETA-PRINTZIPIOAK

Irudian ikusten den konparadorean gasaren irteerako gutxieneko sekzioa (Gs) konstante mantentzen da, baina plano jakin batekiko (piezarekiko, patroiarekiko...) (e) distantzia aldatzen denez, irteerako sekzioa aldatzea bezala da eta presioan aldaketa eragiten da. Beraz, patroiarekiko doitu ondoren doitasun handiz egiten da neurketa (1µ-ko doitasuna edo handiagoa). Ikus 3.7. irudia.

3.7. irudia

Printzipio horren arabera, jarraian Solex konparadorearen zenbait aplikazio azalduko ditugu.

LANBIDE EKIMENA 32

3.3. ALDIBEREKO NEURKETA

Serieko produkzio-prozesuetan ohikoa da hainbat behar aldi berean azkar eta erraz neurtzeko diseinatutako ikuskatze-gailuak egitea.

Gailu horiek aztertu behar den pieza posizio finkoan jartzen duten plataformak dira. Neurtu behar diren ezaugarriak beste konparadore ditu eta konparadoreok doitu ondoren neurketa egiten da. Konparadoreok erloju konparadoreak izan ohi dira (Solex konparadorean eta antzekoetan oinarritutakoak).

3.8. irudia

3.10. irudia

LANBIDE EKIMENA 33

4. TRESNA ELEKTRODIGITALAK

Irakurketa errazteko asmoz, balioak berehala erakusteko gai diren neurtzeko gailuak eransten dira, tresnaren graduazioan balio okerrik ez irakurtzeko eta langilearen irizpide okerrak saihesteko. Testuinguru horretan, XX. mendeko 70eko hamarkadan kablerik behar ez zuten tresna digital berriek (tresnok balio analogikoak balio digital bihurtzen zituzten; adibidez: 10,248647 10,25) aipatutako lan egiteko era erraztu zuten.

Elektronika aurreratuari esker, tresna elektrodigitalen bidea errazteaz gain, sistema mekanikoen bidez nekez lor daitezkeen eginkizunak hedatu dira; adibidez: datuak automatikoki prozesatzea, datuok periferikoetara igortzea, etab.

Tresnon garapenean, miniaturizazioa, prezio merkeagoak, helburu anitzak, neurtzeko eta kalitatea kontrolatzeko sistema konplexuagoak integratzea lortzeko joera dago.

4.1. POSIZIO-SENTSOREAK

Transduktore optikoak, elektrikoak edo magnetikoak dira. Desplazamenduaren posizioa (lineala edo angeluarra), kode bitarraren arabera posizio hori zehazten duen seinale digital bihurtzen dute, alegia.

Magnitude fisikoa zenbaki bihurtzeko edozein gailutan gertatzen den bezala, magnitudea elkarren artean desberdintzen diren posizio-kopuru mugaturen bidez kuantifikatzen da eta, beraz, bereizmena ere mugatua izango da..

4.1. irudian ekipo fotoelektrikoaren funtzionamenduaren eskema ikus daiteke.

4.1. irudia

LANBIDE EKIMENA 34

4.2. irudian sentsore kapazitibo linealaren funtzionamenduaren eskema ikus daiteke.

4.2. irudia

4.2. OINARRIZKO EGINKIZUNAK

1.- Tresna piztea.

2.- Jatorria zehaztea.

Neurtzen hasten garenean jatorria aldez aurretik zehazteko erabili ohi da.

3.- Aldez aurretik zehaztea.

Kontatzen hasteko erreferentziatzat hartuko den ibiltarte erabilgarriko edozein puntu hautatzea.

4.- Zero gunea zehaztea

Eginkizun honen bidez ibiltarte erabilgarriko edozein puntutan pantaila zerora jar daiteke, konparaziozko neurketak egin ahal izateko. Ikus 4.3. irudia.

4.3. irudia

Horrez gain, pantailako alarmen bidez, tresnok beste zenbait datu adieraz dezakete, hots, tentsioa desegokia dela, etab.

LANBIDE EKIMENA 35

4.3. DATUAK ATERATZEA

Neurketaren ondorioz lortutako datuak gailu periferikoetara igor daitezke, gailu horietan prozesatu, inprimatu eta abar egin daitezen. Datuak ateratzeko, aparatuan dagokion eginkizuna erabiliko dugu eta datuok komunikazio-kablearen bidez edo haririk gabeko sistemaren bidez igorriko ditugu. 4.4. irudian miniprozesadore estatistikora konektatutako kalibre digitala ikus daiteke.

4.4. irudia

Ideia horretan oinarriturik, askoz ere konplexuagoa den modeloa egin daiteke eta metrologia laborategiko zenbait punturen artean edo enpresako neurketa-zentroen artean datuak jasotzeko eta kudeatzeko sare integratua era daiteke. Ikus 4.5. irudia.

4.5. irudia

LANBIDE EKIMENA 36

5. PATROIAK Fabrikazio mekanikoan kalitatea kontrolatzeari dagozkion metrologia-eskakizunak kontuan hartuta, atal honetan neurtzeko tresnak fabrikatzean kalibratzeko eta doitzeko lanetan elementu osagarri gisa, egiaztatzeko elementu gisa antzekoetan erabiltzen diren patroi osagarriak azalduko ditugu. 5.1. LUZERA-PATROIAK Luzera-patroiak edo tamaina finkoko kalibreak luzera-dimentsioak aztertu behar zaizkien parteen osagarriak edo alderantzizko kopia dira.

5.1.1. MUTUR LAUZKO PATROIAK EDO PATROI-BLOKEAK Johanson kalak ere deitzen zaie. Altzairuzko ebakidura angeluzuzeneko bloke paralelepipedoak dira (gaur egun metal gogorrezkoak edo zeramikazkoak ere egiten dira). Bloke horretako dimentsioetako batek kota izendatua zehazten du. Dimentsio hori patroian bertan grabatuta dago eta patroiak kalitatearen eta kota izendatuaren araberako desbideratzea du neurri izendatuarekiko. Ikus 5.1. irudia.

5.1. irudia

5.1.1.1. PATROI-BLOKEEN ESKAKIZUNAK

• Dimentsioei eta geometriari dagozkien eskakizunak

Patroi-blokeak kalitatearen arabera sailkatzen dira eta honelaxe izendatzen dira: 00, 0, 1, 2. Luzera erdian neurtzen da eta balio izendatuarekiko desbiderazte-balioak adierazten dira; adibidez:

LANBIDE EKIMENA 37

Maila

Sailkapena Erabilera JIS-ISO-DIN FED, SPEC, ANSI

Erreferentzia Ikerkuntza teknologikoa eta zientifikoa Patroi-blokeak kalibratzeko

00 0,5

Kalibratzea Neurtzeko tresnak kalibratzea Patroi-blokeak kalibratzea

0 00 1 0,5

Ikuskapena Parteak, makinak, erremintak, etab. ikuskatzea Neurtzeko tresnak kalibratzea

1 2 2 3

Lantegia Gailuak fabrikatzea Neurtzeko tresnak aztertzea Ebakitzeko tresnak muntatzea

2 1 3 2

1 kalitatea ==> Desbideratzea ± ( 0,1 + 0,002 · Lo) milaren

Eskakizun geometrikoak alde nagusietan lautasun-balioez zehazten dira eta gainerako aldeetan lautasun-, paralelotasun- eta elkarzutasun-balioez zehazten dira. Halaber, ertzak biribiltzeari dagozkion gehienezko balioak ere zehazten dira. Balio hauek guztiak ere patroiaren kalitatearen arabera zehazten dira.

• Itsasteko ahalmena

Blokeko alde nagusiek, indar molekularren bidez, antzeko lautasuna eta kalitatea duten beste gainazalekin bat egiteko duten ahalmenari itsasgarritasuna deitzen zaio. Ezaugarri hori funtsezkoa da doitasuneko neurriak lortzeko. Gainazalak itsasteko eskakizuna ez eragozteko adinako kalitatea izan behar du.

• Denborarekiko dimentsio-egonkortasuna Kalitate-maila bakoitzari denborarekiko bere dimentsio-egonkortasuneko perdoia dagokio. Alderdi hori garrantzitsua da, zeren, fabrikatzeko prozeduraren arabera, dimentsioa aldatu egin baitaiteke denboran zehar, erabat egonkortu baino lehen materialaren barnean sortzen diren aldaketen eraginez. 1 kalitateko blokerako urtean ± 0,005 + 0,001 · Lo milareneko gehienezko aldaketa zehazten da.

• Gogortasuna eta higaduraren aurkako erresistentzia

Elementuok patroi gisa erabiltzen direnez, gogortasun handia bermatu behar dute, neurrian aldaketak sor ditzaketen higadurak saihesteko. Gutxieneko balioak 62 Rockwell C-koak izan ohi dira.

LANBIDE EKIMENA 38

• Bero-zabalkuntzako koefizientea

Konparazio bidezko neurketan erreferentzia gisa erabiltzen direnez, eta nagusiki metalen industria mekanikoan erabiltzen direnez, patroi-blokeen bero-zabalkuntzako koefizienteak altzairuarenaren ahalik eta hurbilen egon behar du eta 0,0115 ± 0,001 mm /m ºC bitartekoa izango da.

5.1.1.2. PATROI-BLOKEEN ERABILERA ETA APLIKAZIOAK

Itsasgarritasun-ezaugarria dela-eta, blokeak balio izendatu jakin batzuk dituzten bloke--jokoetan banatuta erabiltzen dira. Horrela, zenbait bloke-joko batuz (normalean, aski izaten dira gutxi batzuk) edozein neurri doitasun handiz neur daiteke. Balio izendatuak, mailakatzeak eta bloke-kopurua arauetan adierazten dira eta merkatuan hermetikoki itxitako kaxetan saltzen dira. 5.2. irudian blokeak erabiltzeko era ikus daiteke.

5.2. irudia

Blokeak maneiatzeko eta trazatzeko tresnak, kalibre finkoa, etab. muntatzeko osagarriak ere erabiltzen dira. 5.1.1.3. PATROI-BLOKEAK ERABILTZEN DIRENEAN HARTU BEHARREKO BABES-

-NEURRIAK

• Erabili baino lehen, blokea garbitu egin behar da. Horretarako alkohola eta

zuntzik gabeko oihala edo xukapaperra erabili behar da. • Blokea erabili ondoren, baselina finez blaitu behar dira, kaxan gorde baino lehen. • Blokeak alboko aldeetatik hartu behar dira. • Kala handiak erabiltzen direnean edo herdoiltzeko arriskua dagoenean,

eskularruak erabili behar dira. • Neurtzeko aldeetan arrastoak egiten badira, lehenbailehen konpondu behar dira.

LANBIDE EKIMENA 39

ARIKETA 1.- Patroi-blokeen sortaren seria zehaztu ondoren, honako hau eskatzen da:

• Kalitatea zehaztea • Sortak duen elementu-kopurua • Balio izendatuak • Mailakatzeak

2.- Kalak maneiatzeko erabiltzen diren osagarrien aplikazioak zehaztu. 5.1.2. MUTUR ESFERIKODUN PATROIAK

Funtsean, lehenago aipatu ditugun patroien antzekoak dira, baina, kasu honetan, gorputza zilindrikoa da eta muturrak txapel esferikoak dira. Horrela, esferikoa denez, patroia bi plano paraleloren artean inklinatu egin daiteke kotan eraginik izan gabe. Ikus 5.3. irudia.

5.3. irudia 5.1.3. PATROI ZILINDRIKOAK

Patroi hauetan kota izendatua adierazten duen gainazala zilindrikoa da: • Kanpokoak (tanpoiak) zulodun piezetarako. Ikus 5.4. irudia.

5.4. irudia

LANBIDE EKIMENA 40

• Barnekoak (eraztunak) kanpoko piezetarako. Ikus 5.5. irudia.

5.5. irudia

5.1.4. PASA/EZ PASA MUGAKO KALIBREAK

Ardatzean edo zuloan muturreko kotak (dimentsio-perdoiak) zehaztu ondoren, pasa/ez pasa kalibre finkoaren bidez dimentsioa zuzen dagoen ala ez egiazta daiteke. Horrela neurria zehaztutako perdoi-mugen barruan dagoela ziurtatzen da. Patroi hauek aldez aurretik zehaztutako luzera dute eta aldeetako batean onar daitekeen gehienezko neurria adierazten da eta beste aldean onar daitekeen gutxieneko neurria adierazten da. Dagokien perdoia arauetan adierazten da eta egiaztatu behar den perdoia baino perdoi-kalitate handiagoa dute. Bi egoera izan ditzakegu: • Kanpoko egiaztatzea: Pasa kalibrea onar daitekeen gehienezko neurriarekin bat

dator eta ez pasa kalibrea onar daitekeen gutxieneko neurriarekin bat dator. Ikus 5.6. irudia.

5.6. irudia

LANBIDE EKIMENA 41

• Barneko egiaztatzea: Pasa kalibrea onar daitekeen gutxieneko neurriarekin bat dator

eta ez pasa kalibrea onar daitekeen gehienezko neurriarekin bat dator. Ikus 5.7. irudia.

5.7. irudia 5.1.4.1. ERABILERAK ETA APLIKAZIOAK

Jarraian, pasa/ez pasa kalibreak erabiliz aukeran dauden aplikazioak ikus ditzakegu.

- 0 30 M7 - 20º + 0'022

- 0 52 H7-20º + 0'030

MAX 0'062 120 H8 20º

50HB 20º

LANBIDE EKIMENA 42

No pasa

Pasa

125 x 5 20º

-0'022 -0'026

60 - F7 - 20º I.S.A.

MAX MIN

125 H7 20º

-0 +0,04

LANBIDE EKIMENA 43

Kota izendatua mm-tan 100eraino 100 eta 250 bitartean

250 eta 315 bitartean

315 eta 500 bitartean

Pasa alderdia

Tanpoi zilindrikoak

Mutur zilindrikodun kalibre lauak

Mutur esferikodun hagatxozko kalibreak

Zuloak neurtzeko

Ez pasa alderdia

Mutur esferikodun hagatxozko

kalibreak edo, kasuan kasuko, kalibre lauak

Mutur esferikodun hagatxozko kalibreak

Pasa alderdia

Ferra-kalibreak (edo eraztun zilindrikoak, dimentsio txikietarako) Ardatzak

neurtzeko Ez pasa alderdia Ferra-kalibreak

Irakurtzeko tresna

5.2. ANGELU-PATROIAK Angelu-patroiak edo tamaina finkoko kalibreak angelu-dimentsioak aztertu behar zaizkien parteen osagarriak edo alderantzizko kopia dira. 5.2.1. ESKUAIRAK

Patroiok 90 º-ko angeluak egiaztatzeko erabili ohi dira. Altzairuzkoak izan ohi dira eta kanpoko zein barneko aldetik erabiltzen diren 90 º-ko bi alde dituzte. Barnean duen hozkari esker, piezak ertzean izan ditzakeen bizarrek edo deformazioek ez dute eraginik egiaztatzean. Ikus 5.8. irudIa.

5.8. irudia

LANBIDE EKIMENA 44

5.2.1.1. ERABILERAK ETA APLIKAZIOAK

Tresna hauek ez dute eskala graduaturik, eta neurtzeko erabili behar direnez, piezaren akatsa kuantifikatzeko galgak erabili behar dira. Ikus 5.9 irudia.

5.9. irudia Galgak erabiltzen ez badira, neurtzeko beste gailu bat erabili beharko da; adibidez, erloju konparadorea. Ikus 5.10. irudia.

5.10. irudia

LANBIDE EKIMENA 45

5.2.1.2. ESKUAIRA-MOTAK

Ohikoenak aipatu baditugu ere, eskuaira-aldaera asko daude forma, material eta erabilerari dagokienez. Ikus 5.11. irudia.

5.11. irudia

LANBIDE EKIMENA 46

5.2.2. ANGELUAK NEURTZEKO PATROI-BLOKEAK

Patroion erabilera-printzipioa eta ezaugarriak 5.1.1. puntuan azaldu ditugun patroienen antzekoak dira. Angeluak neurtzeko patroiak angelu jakin bat kokatzeko erabili ohi dira eta neurketa lortzeko ez dago zertan beti balioak batu, luzerak neurtzeko patroi-blokeekin bezala, aitzitik, posizio erlatiboaren arabera, neurria lortzeko, balioak batu edo kendu egin daitezke. 5.12. irudian, angelu-kalen sorta ikus daiteke.

5.12. irudia

60°

60°

LANBIDE EKIMENA 47

5.2.3. SINU-ERREGELA

Diametro bereko zilindroetan tinko eusten zaion haga prismatikoa da. Zilindro horien luzera hagaren zabaleraren bestekoak dira eta zilindroen zentroen artean dagoen distantzia finkoa da eta oso zehatz ezagutzen da. Tresna hau ondorengo aplikazioetarako erabiltzen da:

• Angeluak neurtzeko edo egiaztatzeko • Angeluak trazatzeko • Angeluaren arabera piezak kokatzeko

5.13. irudian sinu-erregela eta erregela horren elementu bereizgarrienak ikus daitezke.

5.13. irudia 5.2.3.1. NEURKETA-PRINTZIPIOA

Neurketa egiteko, arrabolak nahi den angelua lortzeko neurri egokia duten patroi-blokeen multzoaren gainean jarri behar dira. Ikus 5.14. irudia.

5.14. irudia

LANBIDE EKIMENA 48

Behar den patroi-blokeen altueraren (h) eta arrabolen arteko distantziaren (L) eta lortu nahi den angeluaren (α) arteko erlazioa honako hau da: 5.2.3.2. SINU-ERREGELA MOTAK ETA SINU-ERREGELAREN ERABILERAK

Dagoeneko sinu-erregelaren modelo sinpleenaren oinarria azaldu dugu, baina printzipio berean oinarrituta, badira zenbait aldaera. • Konoak egiaztatzeko sinu-erregela. Ikus 5.15. irudia.

5.15. irudia

α

L

h

L

α

α

Lhsin =α

LANBIDE EKIMENA 49

• Kokapen bakarrekoak edo kokapen bikoitzekoak. Mekanizaziorako piezei eusteko

erabili ohi dira. • V formako altxagarria dutenak. Hauek ere konoak egiaztatzeko erabili ohi dira. Kasu

honetan blokeen bidez kalkulatzeko azaldu dugun formulak ez du balio, zeren pieza ez baitago berdin kokatuta. Ikus 5.16. irudia.

5.16. irudia

5.2.3.3. SINU-ERREGELAK ERABILTZEN DIRENEAN HARTU BEHARREKO BABES-

-NEURRIAK

Oro har, patroi-blokeak erabiltzeko azaldu diren gomendioak bete behar dira.

h

δβ

α

α

LANBIDE EKIMENA 50

5.3. FORMA-PATROIAK Forma-patroiak, formak aztertu behar zaizkien parteen osagarriak edo alderantzizko kopia dira. 5.3.1. MARMOLAK

Eskuarki marmolak izenaz ezagutzen diren konparatzeko planoak, erreferentzia-plano gisa erabili ohi dira piezak kontrolatzeko eta trazatzeko zenbait eragiketatan, prozesuari fidagarritasuna ematen dion gainazal baten gainean. Erreferentzia-gainazal hauek behar izaten dituzten tresnak honako hauek dira: euskarridun erloju konparadorea, gramila edo altuerak neurtzeko kalibrea, sinu-erregelak, etab. Ikus 5.17. irudia.

5.17. irudia Normalean marmolak deitzen zaien arren, honako materialez eginiko bi motakoak izan ohi dira: • Burdinurtu grisezkoak: hiru euste-puntu dituzte eta beheko aldean nerbioak

dauzkate deformaziorik izan ez dezan. Ikus 5.18. irudia.

5.18. irudia

LANBIDE EKIMENA 51

• Granitozkoak: paralelepipedo trinkoak dira eta, normalean, granito beltzezkoak izan

ohi dira. Ikus 5.19. irudia.

5.19. irudia

5.3.1.1. MARMOLEI DAGOZKIEN ESKAKIZUNAK

• Gogortasuna: higaduraren aurkako erresistentzia handia ziurtatzeko eskakizuna da.

Granito beltzezkoek burdinurtuzkoek baino 7 bider gogortasun handiagoa dute. • Dimentsio-egonkortasuna: granitozkoetan ez da aldaketa handirik izaten, baina

burdinurtuzkoetan aldaketa gehiago izaten dira, barneko hondar-tentsioak direla-eta. • Eroankortasun-koefizientea: granitoarena 45 bider handiagoa da. • Kolpeen ondoriozko kalteak: granitozkoetan, gogorragoak direnez, kolperik hartuz

gero, puska ateratzen da eta gainazalean ez da tresna neurtzeko gainazala kalte dezakeen edo neurketa okerra eragin dezakeen deformaziorik sortzen. Burdinurtuzkoetan efektu hori izaten da, burdinurtuak duen zailtasuna handiagoa delako. Ikus 5.20. irudia.

5.20. irudia

LANBIDE EKIMENA 52

• Korrosioa: granitozkoek korrosioaren aurkako erresistentzia askoz handiagoa dute

eta, beraz, normalean ez dute burdinurtuzkoek beste mantentze-lanik behar izaten. • Granitozkoen beste zenbait ezaugarri:

⇒ Geldoak dira magnetismoarekiko. ⇒ Erraz garbitzen dira, ura eta xaboia erabiliz.

Doitasunari dagokionez, patroi-blokeetan gertatzen zen bezala, marmolek hainbat kalitate dituzte. Fabrikazioko lautasuna kalitate-maila horien araberakoa izango da. Honako kalitate-maila hauek daude: 0, 1 eta 2.

Adibidez, 1 maila ==> 400 x 400eko marmolean, 6µm-ko lautasuna.

5.3.1.2. MARMOL-MOTAK ETA MARMOLEN APLIKAZIOAK

Antzeko oinarria eta erabilera badute ere, marmol-mota ugari daude: • Tamainaren araberakoak: 1500 x 2600 mm-rainokoak daude. Handienak dagokien

euskarriaren gainean ipintzen dira. Ikus 5.21. irudia.

5.21. irudia

LANBIDE EKIMENA 53

• Forma eta aplikazioen araberakoak: 5.22. irudian zenbait marmol-mota ikus daitezke.

5.22. irudia

LANBIDE EKIMENA 54

5.3.1.3. MARMOLAK ERABILTZEN DIRENEAN HARTU BEHARREKO BABES-NEURRIAK

Hona hemen marmola egoki mantentzeko kontuan hartu behar diren babes-neurri orokorrak:

• Erabiltzen dugunean, gainazal osoaz baliatu behar dugu, uniformeki higa dadin. • Gainazala ez gehiegi kargatu. • Piezak oso kontuz mugitu. • Kolperik ez jo. • Erabili behar ez diren objektuak garbi mantendu. • Erabili baino lehen eta erabili eta gero, gainazala garbitu.

5.3.2. LAUTASUN-ERREGELAK Marmolen printzipio beraren arabera eginda badaude ere, beste tresna batzuei eusteko erabiltzen diren marmolak ez bezala, lautasun-erregelak lautasuna egiaztatzeko edo makina-erremintak egiaztatzeko elementu osagarri gisa erabili ohi dira. Gidarien lautasuna egiaztatzeko, mirubuztanak egiaztatzeko eta abarretarako erabil daitezke. 5.3.2.1. APLIKAZIO-MOTAK

Normalean, erregelok burdinurtuzkoak izan ohi dira. 5.23. irudian erregela hauen forma bereizgarrienetako batzuk ikus daitezke.

5.23. irudia Erregela alakatua edo ziri-erregela deitzen den lautasun-erregela ere badago. Erregela hau gainazal txikien lautasuna egiaztatzeko erabili ohi da. Erregelaren ertza luzera osoan jarri behar da eta argi-marrari behatu behar zaio. 5.24. irudian adibide bi ikus daitezke.

5.24. irudia

LANBIDE EKIMENA 55

5.3.3. FORMA-TXANTILOIAK

5.3.3.1. GALGAK EDO LODIERA NEURTZEKO GAILUAK

Lodiera jakin bat duten xafla meheen sorta da. Xafla bakoitzaren lodiera gainazalean adierazita dago. Tarte edo arteka txikiak neurtzeko erabiltzen da. Ikus 5.25. irudia.

5.25. irudia Galgen bidez neurtzeko, galga tartean sartu behar da eta erraz sartzen bada, hurrengo txikiagoa erabiliko dugu; azken hau sartzen ez bada, berriro ere lehengoa erabiliko dugu. Ohiko lodierak 0,03 eta 0,3 mm bitartekoak izaten dira eta gehikuntza 0,01ekoa edo handiagoa izan daiteke. 5.3.3.2. ERRADIO-PATROIAK

Erradioaren neurria markatuta daukaten xaflen sorta da. Forma eta multzo-mota ugari daude. Ikus 5.26. irudia.

5.26. irudia

LANBIDE EKIMENA 56

Azterketa egiteko, piezaren ertzeko biribildura egokien doitzen den patroia zehaztu behar da. Ikus 5.27. irudia.

5.27. irudia 5.3.3.3. HARI-ORRAZIA

Hariaren forma erreproduzitzen duten xaflen sorta da. Hari metrikorako eta whitworth harietarako hainbat hari-neurriko orraziak daude. Ikus 5.28. irudia.

5.28. irudia Hari-orrazia, batez ere, hari-neurriak egiaztatzeko erabili ohi da.

1/16

1/8

1/8

3/32

1/4

1/8

1/16

3/16

1.50

1.5

S.I.

�������������