Upload
marcelo-javier-berias
View
220
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección
http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 1/13
sdkoa vedntduna
e`dtares
OAS @ACENPES
EN EO SDKOA RRD
±empahrecd`as a praoetjrdzj`as1
Xdcjr`a @anjdre
krupa e`dtardjo sdkoa vedntduna
@anjdre, Xdcjr`aOas `acentes en eo sdkoa RRD7 ±Empahrecd`as a praoetjrdzj`as1:j e`. - Huenas Jdres7 Sdkoa \edntduna E`dtares, 86:8.85< p.9 :0x8: cm. - (Sacdaoakíj y paoítdcj, serde E`ucjcdón y sacde`j`)
DSHN 4;2-42;-<84-88:-0
:. Vracesas sacdjoes. 8. Vaoítdcj E`ucjtdvj. D. Pítuoa
C@@ 3;:
© 86:8, Sdkoa \edntduna E`dtares S.J.
@dseúa `e cuhdertj7 Veter Pgehhes
Doustrjcdón `e cuhdertj7 Mjrdjnj NemdtzDSHN 4;2-42;-<84-88:-0
Dmpresa en Dmpresdanes Mjrtínez // Cjmdoj Zudrakj 2;6, Hurzjca
en eo mes `e gunda `e 86:8
Becba eo `epósdta que mjrcj oj oey ::.;83
Dmpresa en Jrkentdnj // Mj`e dn Jrkentdnj
7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección
http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 2/13
: Dnteoectujoes jsjojrdj`as7
±pequeúj hurkuesíj a praoetjrdj`a1
En jqueoojs sacde`j`es `an`e eo cjpdtjodsma se bj `esjrraooj`a poenjmente, oj mjyar pjrte`e oj pahojcdón se encuentrj dnsertj en reojcdanes sjojrdjoes. Estj sdtujcdón jhjrcj tjmhdän
j jqueooj parcdón `e dn`dvd`uas que, en tärmdnas kenerjoes, san oojmj`as ‟'dnteoectujoes”.
±J qudänes se jou`e jo bjhojr `e ‟dnteoectujoes”1 Es ver`j` que na exdste ndnk÷n trjhjga
que pue`j cansd`erjrse purjmente lísdca, yj que dncousa en ‟eo mês mecêndca y `ekrj`j`a
exdste Y...] un míndma `e jctdvd`j` dnteoectujo crej`arj” y, en ese sentd`a, ‟ta`as oas
bamhres san dnteoectujoes”. Sdn emhjrka, ''na ta`as oas bamhres tdenen en oj sacde`j` oj
luncdón `e dnteoectujoes (`e dkujo ma`a, parque pue`e `jrse que cujoquderj en cujoquder
mamenta se lríj `as buevas a se remden`e un `eskjrrón `eo jhrdka, na se `drê que ta`as
san cacdneras y sjstres)” (Krjmscd, :42<7 355-35<).
Oj relerencdj jo cjrêcter dnteoectujo na remdte entances, merjmente, j oj `enamdnj`j`dvdsdón täcndcj `eo trjhjga, esta es, j cujn `esjrraooj`j se encuentre oj sepjrjcdón entre
tjrejs `e tdpa dnteoectujo y tjrejs mjnujoes en `etermdnj`as pracesas ojharjoes. Mês hden
jou`e j unj cjtekaríj especdjodzj`j, bdstórdcjmente larmj`j ‟ pjrj eo egercdcda `e oj luncdón
dnteoectujo” (Krjmscd, :42<7 35<). Es `ecdr, j oj `dvdsdón sacdjo `eo trjhjga y, par en`e, j oj
`dstdncdón entre cojses.
J oa ojrka `eo ÷otdma sdkoa, oj prekuntj par oj cojse sacdjo j oj cujo pertenecen oas
dnteoectujoes bj kenerj`a m÷otdpoes `ehjtes y cantraversdjs en eo terrena `e oj tearíj sacdjo,
y es gustjmente ese dnterrakjnte eo que ardentj oj dnvestdkjcdón `e oj cujo larmj pjrte este
odhra.
Vera ±par quä es pertdnente rejodzjr estj prekuntj en oj Jrkentdnj jctujo1
Oas dnteoectujoes jsjojrdj`as en oj jrkentdnj
Oj estructurj sacdjo jrkentdnj se cjrjcterdzj precdsjmente par oas rjskas mencdanj`as7 jo
estjr eo cjpdtjodsma poenjmente `esjrraooj`a, ojs reojcdanes sjojrdjoes jhjrcjn j oj mjyar
pjrte `e oj pahojcdón, mdentrjs que unj parcdón dmpartjnte `e esj pahojcdón se encuentrj
acupj`j en luncdanes dnteoectujoes.
Prj`dcdanjomente, en oas estu`das sahre oj estructurj sacdjo jrkentdnj, y sek÷n cuêo luerj oj
perspectdvj teórdcj j`aptj`j, oas dnteoectujoes bjn sd`a cansd`erj`as pjrte `e ojs cojses
me`djs a hden `e oj pequeúj hurkuesíj. Sdn emhjrka, na nas dnteresj `esjrraoojr jquí ojs`dlerencdjs entre jmhjs cjtekaríjs, y sí, en cjmhda, resjotjr que, en cujoquderj `e oas
enlaques, bjn que`j`a suhsumd`as hjga un krupa a cojse sacdjo `dstdnta `e jqueo en eo cujo
que`jhj enkoahj`j oj mjyar pjrte `e oas trjhjgj`ares jsjojrdj`as, es `ecdr, eo praoetjrdj`a.
Can esta nas relerdmas jo cangunta `e exprapdj`as `e sus can`dcdanes `e exdstencdj, que
na pue`en repra`ucdrse sdna entrekjn`a su luerzj `e trjhjga hjga oj larmj `eo sjojrda pjrj
ahtener, j cjmhda, sus me`das `e vd`j:.
: J oa ojrka `e este odhra, j oas ldnes `e joojnjr oj expasdcdón, nas relerdremas j este krupa utdodzjn`a tjmhdän ojs
expresdanes ‟cojse trjhjgj`arj” y ‟cojse ahrerj”, jun cujn`a en sentd`a estrdcta oj nacdón `e cojse jhjrcj nasóoa oj pasdcdón y luncdón `e un cangunta `e oj pahojcdón en oj estructurj sacdjo, sdna tjmhdän ojs reojcdanes
paoítdcjs e d̀ eaoókdcjs en ojs que se encuentrj dnmersa y oas enlrentjmdentas y oucbjs odkj`as j eoojs.
7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección
http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 3/13
Ojs trjnslarmjcdanes acurrd`js en oj sacde`j` jrkentdnj en ojs ÷otdmjs `äcj`js ahodkjn j
repensjr estjs cjrjcterdzjcdanes `an`e oas dnteoectujoes que`jn tjn tjgjntemente sepjrj`as
`e oj cojse trjhjgj`arj. ±Var quä1 Var un oj`a parque, `urjnte ese ojpsa, se bjn
`esjrraooj`a pracesas `e pjuperdzjcdón y `e praoetjrdzjcdón `e krjn`es mjsjs `e oj
pahojcdón, que se bjn evd`encdj`a, junque na se jkatjn, en eo jumenta ten`encdjo `e oas
dn`dcj`ares `e `esacupjcdón, pahrezj, trjhjga na rekdstrj`a, etc., jsí cama en suestjncjmdenta, dncousa en ljses `e crecdmdenta ecanómdca, en ndveoes que superjn j oas `e
bjce jpraxdmj`jmente me`da sdkoa. Mdentrjs que, par atra oj`a, se pra`uga un mjyar
jccesa `e oj pahojcdón jo sdstemj e`ucjtdva larmjo, eo cujo trjga jpjregj`a un jumenta `e
su ndveo e`ucjtdva y, oa que nas dnteresj pjrtdcuojrmente, `e oj parcdón que oakrj jcce`er y
ekresjr `e oas êmhdtas e`ucjtdvas me`da y superdar, es `ecdr, `e jqueooas `an`e en pjrte se
larmjn qudenes egercerên luncdanes dnteoectujoes.
En atrjs pjojhrjs, sd hden oj estructurj sacdjo se bj paojrdzj`a, jo mdsma tdempa eo jccesa
`e oj pahojcdón jo sdstemj e`ucjtdva se expjn`dó. Ojs sdkudentes cdlrjs san doustrjtdvjs7 en
:4<6 sóoa eo 5,;% `e oj pahojcdón mjyar `e :0 júas bjhíj jocjnzj`a eo ndveo secun`jrda
campoeta (es `ecdr, eo `estdnj`a en eo sdstemj e`ucjtdva jrkentdna j oas j`aoescentes entre
oas :3 y :2 júas `e e`j`) y sóoa eo :,0% bjhíj campoetj`a eo ndveo superdar9 oj mdsmj
me`dcdón rejodzj`j en eo júa 866: muestrj que jmhjs praparcdanes se eoevjhjn jo 80,5% y
eo 2,;%, respectdvjmente (Dúdka, 8660).
J oj pjr `e este pracesa, se pra`uga un dmpartjnte `esjrraooa `e jqueoojs rjmjs `e oj
jctdvd`j` ecanómdcj `an`e pre`amdnj eo trjhjga dnteoectujo jsjojrdj`a. T, j oj vez,
jpjrecderan y se `esenvaovderan en estas krupas larmjs `e pratestj y arkjndzjcdón prapdjs
`e oas jsjojrdj`as, cama ojs bueokjs y oas sdn`dcjtas. Jsí, rjmjs can un luerte campanente
`e trjhjgj`ares dnteoectujoes jsjojrdj`as, cama ojs `e enseújnzj, oas servdcdas sacdjoes y oj
sjou`, pjsjran `e representjr jore`e`ar `e un :0% `e oj pahojcdón acupj`j en oj
pra`uccdón na jkrícaoj en :4<6 j un 3<% en 866: (Cjvjooerd, @anjdre y Xasj`, 8665). T
en eo pería`a 8668-866; eo 88% `e oas becbas `e pratestj pratjkandzj`as en oj Jrkentdnj par jsjojrdj`as acupj`as dnvaoucró j persanjo `e estjs rjmjs (Vrakrjmj `e Dnvestdkjcdón
sahre eo Mavdmdenta `e oj Sacde`j̀ , 866;). En unj u atrj me`dcdón, nas encantrjmas
entances jnte unj parcdón nj`j `esprecdjhoe `e oj pahojcdón.
Eo cjsa `e oas `acentes
@es`e oj mdtj` `eo sdkoa RR en j`eojnte, eo `e oas `acentes bj sd`a eo krupa en eo que mês
pjrece bjherse becba vdsdhoe este `esjrraooa `e oas jcantecdmdentas. Sd ahservjrnas su
pesa en oj estructurj sacdjo, oas `acentes representjhjn en 866: cjsd `as qudntjs pjrtes `e
oj pahojcdón can acupjcdanes pralesdanjoes y täcndcjs jsjojrdj`js. T en oa relerente j sukrjvdtjcdón en oj eslerj `e ojs reojcdanes paoítdcjs, bjcdj eo júa 8662 oas jldodj`as j oas
cdnca sdn`dcjtas `acentes `e gurds`dccdón njcdanjo sumjhjn unas 050 mdo (Mdndsterda `e
Prjhjga y Sekurd`j` Sacdjo, 8664). Cjsd `as tercerjs pjrtes `e estas carrespan`íjn j oj
Canle`erjcdón `e Prjhjgj`ares `e oj E`ucjcdón `e oj Xep÷hodcj Jrkentdnj (CPEXJ), oj
cujo, sek÷n `jtas aldcdjoes, erj oj tercerj le`erjcdón sdn`dcjo `eo pjís en vaoumen `e
jldodj`as (Mdnds terdaa `e Prjhjga, Empoea y Sekurd`j` Sacdjo, 8668). J`emês, entre :440
y 8662 oas `acentes pratjkandzjran paca mês `e unj cujrtj pjrte `e ojs bueokjs y me`d`js
`e luerzj ooevj`js j cjha par jsjojrdj`as acupj`as (sek÷n `jtas `eo Vrakrjmj `e
Dnvestdkjcdón sahre eo Mavdmdenta `e oj Sacde`j` Jrkentdnj). T entre :44: y 8665
CPEXJ canvacó j 30 bueokjs njcdanjoes `acentes (Kdn`ín, 866<7 ::;-::4).
Jsí, ojs jldrmjcdanes rejodzj`js respecta `e oas dnteoectujoes en kenerjo san jpodcjhoes jo
cjsa especíldca `e oas `acentes. Var oa vdsta, nas encantrjmas jquí can un krupa
7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección
http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 4/13
pahojcdanjo cuyj pasdcdón en oj estructurj sacdjo bj sd`a trj`dcdanjomente cansd`erj`j
cama na pertenecdente j oj cojse trjhjgj`arj. T sdn emhjrka, oucbj y se arkjndzj
crecdentemente cama tjo.
J prdmerj vdstj, pjrece mês a menas evd`ente que oa que se estê mjndlestjn`a en eo pojna
`e oj arkjndzjcdón y oj oucbj `ehe ser expresdón `e unj trjnslarmjcdón en oj pasdcdón `e
este krupa en oj estructurj sacdjo. T cama bdpótesds, que `dcbj trjnslarmjcdón dmpodcjríjun pjsjge `es`e pasdcdanes na praoetjrdjs j praoetjrdjs, que, par en`e, pa`ríj ser
cjrjcterdzj`a cama un pracesa `e praoetjrdzjcdón. Sdn emhjrka, sdkue sden`a cam÷n
cjrjcterdzjr j este krupa cama pjrte `e oj cojse me`dj. ±Var quä sdkue vdkente estj
d`entdldcjcdón, j pesjr `e ojs trjnslarmjcdanes seújoj`js1
Un pracesa sdoencdj`a
Unj pasdhoe respuestj j esj prekuntj jpuntj j oj prepan`erjncdj que `es`e me`dj`as `e
oas júas acbentj jocjnzó, en eo êmhdta `e ojs cdencdjs sacdjoes, oj d`ej `e que oj cojse
ahrerj estjhj en víjs `e `esjpjrdcdón, yj sej cama ten`encdj a cama un becba yj prêctdcjmente cansumj`a. En ese cantexta ±quä sentd`a teníj bdpatetdzjr sahre unj
pasdhoe praoetjrdzjcdón cujn`a eo praoetjrdj`a mdsma se encantrjhj jo har`e `e oj
extdncdón1 En jokunas cjsas, estjs d`ejs larmjhjn pjrte `e unj cancepcdón mês kenerjo
sahre oj pacj pertdnencdj que oj nacdón `e ‟cojse” ten`ríj pjrj eo jnêodsds `e ojs sacde`j`es
en oj jctujod`j`. Xesuotj`a `e estj ten`encdj lue oj restrdccdón `eo estu`da `e oas
prahoemjs reojtdvas j oj estructurj sacdjo mês jooê `e oj perspectdvj teórdcj `e oj que se
trjtjrj.
Canscdentemente a na, este `dscursa se `dlun`dó j oj pjr que se pra`ucíj un luerte pracesa
`e jdsojmdenta `e !j cojse trjhjgj`arj y `e sus oucbjs. Ojs pratestjs `e oas `acentes en
`elensj `e sus dntereses en tjnta jsjojrdj`as tjmhdän lueran puestjs en cuestdón. En esas
júas, `es`e eo räkdmen paoítdca se preten`íj, y j÷n bay se preten`e, `esoekdtdmjr ojs
bueokjs usjn`a cama jrdete oj respansjhdod`j` `e oas `acentes en eo `eterdara `e oj
e`ucjcdón, en pjrtdcuojr `e oj e`ucjcdón p÷hodcj, en pergudcda `e ojs cjpjs mês pahres `e oj
pahojcdón.
Var atrj pjrte, dncousa oas pacas estu`das cantemparêneas exdstentes sahre estructurj sacdjo
evdtjn paner su mdrj`j en pracesas especíldcas y oa bjcen mês hden en eo mavdmdenta `e
cangunta, pjrj oa cujo, meta`aoókdcjmente, jsumen que `etermdnj`as krupas `e
acupjcdanes larmjn pjrte `e `etermdnj`js cojses sacdjoes. Oj jusencdj `e un jnêodsds
especíldca `e ojs reojcdanes en que `dcbjs acupjcdanes estên dnmersjs dmpd`e bjcer
ahservjhoe eo pasdhoe cjmhda `e pasdcdón en oj estructurj sacdjo `e jokunas `e estas
krupas, cama es eo cjsa `e oas trjhjgj`ares dnteoectujoes, y canooevj eo rdeska `e‟esencdjodzjr ” `etermdnj`js acupjcdanes cama pjrte `e `etermdnj`js cojses, tamjn`a
cama dn`dcj`ar oj tjrej dn`epen`dentemente `e ojs reojcdanes sacdjoes en ojs cujoes estj se
rejodzj.
J pesjr `e ta`a, en eo cjsa especíldca `e oas `acentes, `dstdntjs dnvestdkjcdanes bjn
pojntej`a oj exdstencdj `e trjnslarmjcdanes en su ldsanamíj cama krupa. Estas estu`das
bjn `j`a cuentj `e jspectas pjrcdjoes odkj`as j can`dcdanes `e vd`j y `e trjhjga `dlerentes
`e ojs trj`dcdanjomente cansd`erj`js cama sacdjomente narmjoes pjrj oj rejodzjcdón `e
`dcbj tjrej, y tjmhdän respecta `e trjnslarmjcdanes en oj arkjndzjcdón y oj oucbj
ten`dentes j j`aptjr larmjs prapdjs `e oj cojse trjhjgj`arj, cama eo sdn`dcjta y oj bueokj.
J pesjr `e que en jokunas `e estas estu`das se bj eshazj`a cama expodcjcdón oj pasdhoe presencdj `e un pracesa `e praoetjrdzjcdón, este bj sd`a cjrjcterdzj`a en kenerjo `e ma`a
7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección
http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 5/13
jmhdkua que`jn`a dn`dlerencdj`a respecta `e atras, cama oas `e empahrecdmdenta a
precjrdzjcdón. Var atra oj`a, jpjrece cdrcunscrdpta j oa suma j ojs ÷otdmjs `äcj`js
(cujn`a na j oj ÷otdmj) `eo sdkoa RR, oa cujo `dldcuotj su uhdcjcdón y camprensdón cama
pjrte `e un `esjrraooa bdstórdca mês jmpoda.
@e ta`js larmjs, oa que estas estu`das sahre oas `acentes bjn puesta `e mjndldesta es oj
exdstencdj `e unj parcdón `e trjhjgj`ares dnteoectujoes que, en eo pojna `e ojs reojcdanessacdjoes ahgetdvjs, se presentj cama un krupa mjsdvjmente jsjojrdj`a can un pesa
dmpartjnte, y que, en eo pojna `e ojs reojcdanes paoítdcjs, se expresj sdn`dcjomente – es
`ecdr cama trjhjgj`ares jsjojrdj`as – en sus arkjndzjcdanes y sus oucbjs. Este `esjrraooa
crecdente `urjnte me`da sdkoa pjrece mastrjr que na se trjtj `e un lenómena cayunturjo,
sdna arkêndca, en reojcdón can eo mavdmdenta `e oj sacde`j` jrkentdnj.
Sd `jmas par sentj`a que oj trjnslarmjcdón `escrdptj na es resuotj`a `e unj cdrcunstjncdj
cjsujo a jrhdtrjrdj, esta necesjrdjmente pojntejrê vjrdas dnterrakjntes pjrj oas estu`das
especíldcas jcercj `e oj estructurj sacdjo7 ±sahre quä reojcdanes se bj jsentj`a1 ±Se bj
pra`ucd`a a se estê pra`ucden`a unj ma`dldcjcdón `e oj pasdcdón sacdjo `e oas `acentes1
Sd es jsí, ±en quä sentd`a1 Esta es, ±se trjtj `e un pracesa `e empahrecdmdenta par eo cujooas `acentes cantdn÷jn larmjn`a pjrte `e oj pequeúj hurkuesíj, pera yj na `e sus cjpjs
superdares a jcama`j`js sdna `e ojs dnlerdares a pahres1 ±A se trjtj `e un pracesa `e
praoetjrdzjcdón par eo cujo oas `acentes tden`en j jsdmdojrse j oj cojse trjhjgj`arj1
Ldnjomente ±j pjrtdr `e quä dn`dcj`ares seríj pasdhoe bjcer ahservjhoes y `dstdnkudhoes
cj`j una `e estas pracesas1
Can estjs prekuntjs cama kuíj huscjremas, j oa ojrka `e este odhra, na sóoa `etermdnjr oj
exdstencdj `e unj pasdhoe trjnslarmjcdón en oj pasdcdón que trj`dcdanjomente bjn acupj`a
oas `acentes en oj estructurj sacdjo jrkentdnj, sdna tjmhdän jvjnzjr en oj camprensdón `eo
lenómena `e oj praoetjrdzjcdón `e oas trjhjgj`ares dnteoectujoes, precdsjroa
canceptujomente y prapaner dn`dcj`ares que ljcdodten su ahservjcdón y me`dcdón.Vjrj esta jnjodzjremas ojs `dlerentes tearíjs sahre oj praoetjrdzjcdón `e oas dnteoectujoes en
kenerjo y oas `acentes en pjrtdcuojr y ojs cantrjstjremas can ojs cjrjcterdzjcdanes
exdstentes sahre oj pasdcdón sacdjo `e oas `acentes en oj Jrkentdnj. Esta nas permdtdrê, par
un oj`a, `eodmdtjr eo cancepta `e praoetjrdzjcdón y `dstdnkudroa `e atras can oas cujoes
jpjrece kenerjomente canlun`d`a (especdjomente, eo empahrecdmdenta), y par atra,
estjhoecer unj serde `e bdpótesds respecta `e oj exdstencdj `e rjskas resuotjntes `e `dcba
pracesa entre oas `acentes.
Vjrj cantrjstjr estjs bdpótesds se jnjodzjrê dnlarmjcdón sahre un cangunta jmpoda `e
`dstdntjs `dmensdanes relerd`js j ojs can`dcdanes `e vd`j, ojs can`dcdanes cantrjctujoes
ojharjoes, eo pracesa `e trjhjga y oj percepcdón `e oj prapdj pasdcdón sacdjo. Ojdnlarmjcdón bj sd`a ahtend`j j pjrtdr `e unj encuestj rejodzj`j j unj muestrj
representjtdvj `e `acentes `e un êmhdta keakrêldca que, par su ldsanamíj sacdjo, jpjrecíj
cama un terrena prapdcda pjrj eo `esjrraooa `e un pracesa `e praoetjrdzjcdón7 oj Cdu`j` `e
Huenas Jdres.
J pjrtdr `e oas resuotj`as `e `dcba trjhjga `e cjmpa dntentjremas extrjer un cangunta `e
cancousdanes sahre oj pasdhoe exdstencdj `e un pracesa `e praoetjrdzjcdón entre oas
`acentes, sahre oj larmj que jsume y sahre su krj`a `e `esjrraooa.
7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección
http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 6/13
87 @escjodldcjcdón ojharjo a praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj7
`as tearíjs cantrjpuestjs
Oj cuestdón `e oj praoetjrdzjcdón `e oas dnteoectujoes na es un prahoemj nueva nd mucba
menas. Tj bjcdj ldnes `eo sdkoa RDR bjhíjn camenzj`a oas `ehjtes sahre eo temj.
Vrecdsjmente `e esj äpacj `jtj oj paoämdcj en tarna j sd eo crecdmdenta `e ojs acupjcdanes
dnteoectujoes que par entances se ahservjhj en ojs sacde`j`es cjpdtjodstjs mês
`esjrraooj`js cantrdhuíj j oj canlarmjcdón `e unj nuevj cojse me`dj, a sd, par eo cantrjrda,
expresjhj unj ten`encdj j oj praoetjrdzjcdón `e qudenes `esempeújhjn luncdanes
trj`dcdanjomente prapdjs `e oj hurkuesíj.
Vue`en ahservjrse relerencdjs j cj`j unj `e estjs pasdcdanes en oj paoämdcj mês jmpodj
entjhoj`j entre Hernstedn (:428 Y:244]) y Ijutsiy (:4<< Y:466]) en tarna jo `esjrraooa
cjpdtjodstj y sus cansecuencdjs. Entrj`a eo sdkoa RR, eo `ehjte se centró pjrtdcuojrmente
en oj pasdcdón sacdjo `e oas empoej`as `e aldcdnj, en especdjo can respecta jo krj`a en que
ten`íjn j persdstdr a j `doudrse ojs `dlerencdjs bjstj entances exdstentes entre eooas y oasahreras jsjojrdj`as. Junque numerasjs relerencdjs j este `ehjte `jtjn `e d̀stdntas
mamentas `e oj prdmerj mdtj` `eo sdkoa RR, sueoen cdtjrse cama estu`das coêsdcas sahre
oas trjhjgj`ares `e cojse me`dj oas jnêodsds `e Oaciwaa` (:4<8) y [rdkbt Mdoos (:4<:),
jmhas `e oj `äcj`j `e :456.
Sdn emhjrka, jquí nas centrjremas en eo `ehjte pojntej`a j pjrtdr `e oj `äcj`j `e :4;6.
Estj renavj`j paoämdcj yj na jpjrece tjn enlacj`j en `eldndr sd oas trjhjgj`ares
dnteoectujoes canlarmjn a na unj nuevj cojse me`dj9 mês hden, `jn`a yj par sentj`j oj
exdstencdj `e un pracesa `e praoetjrdzjcdón, trjtj `e expodcjr ojs larmjs que jsume ese
pracesa y preten`e `etermdnjr su krj`a `e `esjrraooa ±en quä cansdste y cóma se `esjrraooj
oj praoetjrdzjcdón1±Bjstj quä punta es pasdhoe encantrjr eoementas `e este pracesa entre oas trjhjgj`ares
dnteoectujoes1
Ojs `dlerentes respuestjs j estas dnterrakjntes `deran oukjr j ojs `as carrdentes en que, j
krjn`es rjskas, pue`en `dvd`drse oas enlaques especíldcjmente relerd`as j oj
praoetjrdzjcdón `e oas dnteoectujoes en kenerjo y `e oas `acentes en pjrtdcuojr. J sjher7
jqueooas que bjhojn `e oj praoetjrdzjcdón en tjnta ‟`escjodldcjcdón” `eo trjhjga y jqueooas
que oj cjrjcterdzjn cama un `esjrraooa ‟d`eaoókdca”.
Oj praoetjrdzjcdón cama‟
`escjodldcjcdón”
Sek÷n estj carrdente – cuya prdncdpjo relerente es Bjrry Hrjvermjn (:42;) – , en oj sacde`j`
cjpdtjodstj oas pracesas `e pra`uccdón san canstjntemente trjnslarmj`as par oj
jcumuojcdón `e cjpdtjo. Vjrj oas trjhjgj`ares, esas cjmhdas se mjndldestjn `e `as larmjs7
cama unj cantdnuj ma`dldcjcdón en oas pracesas `e trjhjga `e cj`j rjmj `e oj jctdvd`j` y
cama unj re`dstrdhucdón `eo trjhjga entre ojs `dstdntjs acupjcdanes e dn`ustrdjs.
±Var quä acurre esta1 Varque oj hjse `e oj jcumuojcdón `e cjpdtjo es oj cjpjcd`j` `e oj
luerzj `e trjhjga `e ma`dldcjr y jmpodjr su prapdj pra`uctdvd`j`7 es `ecdr, su patencdjod`j`
pjrj jcrecentjr su ljcuotj` `e pra`ucdr un exce`ente jprapdjhoe par eo cjpdtjo. @e jooí
`evdene oj necesd`j` `eo cjpdtjodstj `e cantraojr eo pracesa `e trjhjga pjrj dncrementjr esj
pra`uctdvd`j` y, par en`e, ese exce`ente. Este cantrao, que pjrj eo cjpdtjodstj se presentj
7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección
http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 7/13
cama un prahoemj `e j`mdndstrjcdón `e oj luerzj `e trjhjga, supane pjrj eo trjhjgj`ar unj
jodenjcdón prakresdvj `eo pracesa `e pra`uccdón.
±Cóma jvjnzj eo cjpdtjodsma en este cantrao1 Me`djnte oj `escampasdcdón `eo
cangunta.`e pracesas dmpodcj`as en oj eojharjcdón `e un pra`ucta en m÷otdpoes aperjcdanes
sdmpoes, ojs cujoes san jsdknj`js j `dlerentes ahreras. Se trjtj `e oj oojmj`j ‟`dvdsdón
täcndcj `eo trjhjga”, y su resuotj`a se canace cama trjhjga ‟lrjkmentjrda” a ‟ pjrceojrda”,en cantrjpasdcdón j su cjrêcter dntekrjo cama aldcda jntes `e su `escampasdcdón. En este
`esjrraooa san centrjoes tres jspectas7
oj `dsacdjcdón `eo pracesa `e trjhjga `e oj perdcdj `e oas trjhjgj`ares9 es `ecdr, que
este tden`j j dn`epen`dzjrse `eo canacdmdenta `e jqueooas,
oj sepjrjcdón `e oj cancepcdón `eo pracesa respecta `e su egecucdón9 es `ecdr, quecancehdr y egecutjr eo trjhjga sejn tjrejs sepjrj`js,
oj pre-pojndldcjcdón y pre-cêocuoa `e oas eoementas `eo pracesa `e trjhjga9 esta es,
oj pasdhdod`j` `e precancehdroa en larmj sdstemêtdcj.
Cj`j una `e estas jspectas dmpodcj, cama cantrjpjrtd`j, que sej oj kerencdj oj que tden`jj7
`esjrraoojr y sdstemjtdzjr eo canacdmdenta sahre eo pracesa `e trjhjga,
cancentrjr y manapaodzjr oj cancepcdón `e ese pracesa, reoekjn`a j oas
trjhjgj`ares j ojs tjrejs `e egecucdón, y
cantraojr cj`j pjsa y eo ma`a `e egecucdón j pjrtdr `e su prayeccdón sdstemêtdcj
prevdj.
Var en`e, eo cjpdtjo jvjnzj sahre eo cantrao `eo pracesa `e trjhjga j castó `eo cantrao `e oas
trjhjgj`ares sahre `dcba pracesa, oa cujo supane unj ten`encdj j oj pär`d`j `e
cjodldcjcdanes ojharjoes par pjrte `e estas. Es en ese sentd`a que se `dce que eo cjpdtjodsma
tden`e j pra`ucdr unj `escjodldcjcdón prakresdvj `e oas trjhjgj`ares.Este pracesa jocjnzj un nueva sjota cujodtjtdva can oj jpodcjcdón `e oj cdencdj jo `esjrraooa
tecnaoókdca en oj pra`uccdón, me`djnte oj dntra`uccdón `e mjqudnjrdj. Ojs dnnavjcdanes
tecnaoókdcjs tden`en j oj eodmdnjcdón `e ojs luncdanes `e cantrao `eo ahrera y su
trjnslerencdj j un jrteljcta supervdsj`a, ta`a oa pasdhoe, par oj kerencdj `es`e luerj `eo
pracesa. Me`djnte este `esjrraooa eo trjhjga que`j `espojzj`a cama eoementa suhgetdva
`eo pracesa pra`uctdva y suhar`dnj`a cama eoementa ahgetdva.
Vera oj jcumuojcdón cjpdtjodstj na jcatj sus electas j oas pracesas `e trjhjga. J oj vez, en
eo pojna sacdjo, cj`j j`eojnta en oj pra`uctdvd`j` pravacj unj re`uccdón `eo n÷mera `e
trjhjgj`ares acupj`as en oj pra`uccdón y eo cansecuente dncrementa `e oj cjntd`j` `e
ahreras `dspandhoes pjrj ser utdodzj`as en oj eslerj `e oj cdrcuojcdón `e ojs mercjncíjs (paregempoa, en eo camercda), en atras trjhjgas na pra`uctdvas (cama oas servdcdas persanjoes)
a en ndnkuna (y, par en`e, enkrasjr eo n÷mera `e `esacupj`as). Pa`j oj sacde`j` tden`e j
`escjnsjr, jsí, sahre unj hjse cj`j vez mês estrecbj `e trjhjga ÷tdo. J oj vez, eo cjpdtjo
prapen`e j jpa`erjrse `e oj tatjod`j` `e ojs necesd`j`es dn`dvd`ujoes, ljmdodjres y sacdjoes,
suhar`dnjn`a jo mercj`a jqueoojs rjmjs `e oj pra`uccdón `estdnj`js j sjtdsljcer esjs
necesd`j`es (sjou`, e`ucjcdón, jsdstencdj sacdjo, recrejcdón, etc.). Eo resuotj`a ldnjo es eo
`amdnda `eo cjpdtjo sahre eo cangunta `e oj vd`j `e oj sacde`j` j trjväs `eo mercj`a.
Bjstj jquí, entances, ojs trjnslarmjcdanes que supane eo `esjrraooa cjpdtjodstj pjrj oas
trjhjgj`ares en kenerjo seújoj`js jo camdenza, tjnta en oa reojtdva j oas cjmhdas en oas
pracesas `e trjhjga `e cj`j rjmj `e jctdvd`j` cama j oj re`dstrdhucdón `e este entre ojs
7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección
http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 8/13
`dstdntjs rjmjs. Vera ±cóma se reojcdanj especíldcjmente oa jnterdar can oj praoetjrdzjcdón
`e oas trjhjgj`ares dnteoectujoes1
Eo canstjnte cjmhda en oas pracesas `e pra`uccdón pravacj`a par eo `esjrraooa cjpdtjodstj
`j cama resuotj`a oj canlarmjcdón y eo dncrementa `e nuevjs acupjcdanes `e oj cojse
ahrerj. Unj .`e esjs acupjcdanes es oj `e oas trjhjgj`ares `e aldcdnj, cuyj pasdcdón `e
cojse bjhríj sulrd`a, electdvjmente, unj praoetjrdzjcdón cama cansecuencdj `eo `esjrraooa`e estjs trjnslarmjcdanes. Esta pue`e verdldcjrse en oas cjmhdas que bj sulrd`a este krupa
`es`e sus aríkenes7 oj `dsmdnucdón `e ojs cjodldcjcdanes necesjrdjs pjrj ojs tjrejs
`esjrraooj`js, oj mjsdldcjcdón y eo recoutjmdenta entre ojs cjpjs praoetjrdjs, oj crecdente
mecjndzjcdón y jutamjtdzjcdón `eo pracesa `e trjhjga, eo jhjrjtjmdenta `e oj luerzj
ojharjo `ehd`a j su campasdcdón crecdentemente lemendnj, oj eodmdnjcdón `e ojs `dlerencdjs
respecta `eo trjhjga `e lêhrdcj, oj crecdente estjn`jrdzjcdón e dntercjmhdjhdod`j` `eo
persanjo. Cama resuotj`a `e estj metjmarlasds, este krupa, que j prdncdpdas `eo sdkoa RR
erj percdhd`a cama unj crecdente cojse me`dj, lue canlarmên`ase en unj nuevj y mjsdvj
parcdón `eo praoetjrdj`a (Hrjverrnjn, :42;7 066 y ss.).
Eo cjsa `e oas aldcdndstjs sdrve pjrj egempodldcjr oj larmj en que eo prapda `esjrraooa `e ojjcumuojcdón cjpdtjodstj vj panden`a j oj mjyaríj `e oj pahojcdón en oj can`dcdón `e cojse
ahrerj9 esta es, vj trjnslarmên`aoj en pjrte `e jqueooj cojse que, na paseyen`a mês que su
luerzj `e trjhjga, `ehe ven`er jo cjpdtjo esj ÷ndcj pasesdón j cjmhda `e su suhsdstencdj.
T junque tjmhdän es cderta que eo cjpdtjodsma kenerj j su vez unj jmpodj mjsj `e empoeas
dnterme`das (pralesdanjoes, cdentíldcas, täcndcas, especdjodstjs, etc.), na lêcdo nd
dnme`djtjmente `eldndhoes j pjrtdr `e oj cjod`j` `e `espaseí`a `eo praoetjrda, estjs
acupjcdanes san cj`j vez mês cercjnjs j oj `eldndcdón larmjo `e oj cojse ahrerj. Ojs
`dldcuotj`es cantemparênejs pjrj `eldndr oj pasdcdón `e cojse `e estjs cjpjs dnterme`djs
pjrecen sdmdojres j ojs que exdstíjn j prdncdpdas `e sdkoa RR pjrj `eldndr oj pasdcdón `e oas
empoej`as `e aldcdnj. Este cangunta, jo que se bj `j`a en oojmjr,‟nuevj pequeúj hurkuesíj” a ‟nuevj cojse me`dj”, na ooekj j ser tjn krjn`e cama oj vdegj pequeúj
hurkuesíj. T, j `dlerencdj `e oj vdegj cojse me`dj que erj me`dj parque estjhj sdtuj`j par
luerj `e oj estructurj paojr `e cojses (es `ecdr, dntekrj`j par pequeúas prapdetjrdas que na
erjn nd cjpdtjodstjs nd trjhjgj`ares jsjojrdj`as), estj nuevj cojse me`dj oa es parque tdene
cjrjcterístdcjs `e jmhas paoas `e oj estructurj `e cojses. @e ta`js larmjs,
ten`encdjomente en eo ojrka pojza, se dmpan`ríj su praoetjrdzjcdón7
Vjrj estas empoej`as, oj larmj sacdjo que tamjn sus trjhjgas, su ver`j`era
oukjr en ojs reojcdanes `e pra`uccdón, su can`dcdón `e suhar`dnj`a tjnta cama
eo trjhjgj`ar jsjojrdj`a, cj`j vez mês se bjce sentdr, especdjomente en ojs
acupjcdanes mjsdvjs que larmjn pjrte `e estas estrjtas. Cdtjremas jquí,
pjrtdcuojrmente, j oas prayectdstjs y täcndcas, dnkenderas y cantj`ares,enlermerjs y mjestras, y unj muotdpodcd`j` `e cjtekaríjs `e supervdsares,
cjpjtjces y pequeúas `drectdvas. Vrdmera, estas ooekjran j canvertdrse en pjrte
`eo mercj`a mjsdva `e trjhjga, dncouyen`a oj exdstencdj dnnecesjrdj `e un
egärcdta `e reservj `e `esempoej`as que egercen presdón, bjcdj oj hjgj, en eo
ndveo `e pjkas. Sekun`a, eo cjpdtjo, tjn pranta cama `dspane `e unj mjsj `e
trjhjga en jokunj especdjod`j` – unj mjsj j`ecuj`j cuya tjmjúa campense oj
jpodcjcdón `e oas prdncdpdas `e oj `dvdsdón täcndcj `eo trjhjga y `eo cantrao
gerêrqudca sahre oj egecucdón par me`da `e unj lärrej empuúj`urj `e oas ojzas
`e oj cancepcdón – samete `dcbj especdjod`j` j jokunjs `e ojs larmjs `e oj
‟rjcdanjodzjcdón” cjrjcterístdcj `eo ma`a `e pra`uccdón cjpdtjodstj
(Hrjvermjn, :42;7 0<;-0<2).
7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección
http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 9/13
Oj praoetjrdzjcdón ‟d`eaoókdcj”
Eo jnêodsds jnterdar `egj pojntej`a eo prahoemj `e cóma se `esjrraooj oj praoetjrdzjcdón `e
ojs oojmj`js ‟cjpjs dnterme`djs” jsjojrdj`js, canlarmj`js par pralesdanjoes, täcndcas,
cdentíldcas, etc. Jvjnzjr sahre estj cuestdón es eo ahgetdva `e oj carrdente que pastuoj oj`enamdnj`j ‟ praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj”. J cantdnujcdón sdntetdzjremas ojs prdncdpjoes
d`ejs sastend`js par su relerente prdncdpjo, Cbjroes @erher (:428).
Estj carrdente prapane `eldndr `as krjn`es larmjs, täcndcj e d`eaoókdcj, pjrj `eodmdtjr eo
cancepta `e praoetjrdzjcdón. Cj`j unj `e eoojs reldere j unj mjnerj especíldcj en que oas
trjhjgj`ares pder`en eo cantrao `e su trjhjga, sek÷n se trjte `e oas me`das a `e oas ldnes.
Oj pär`d`j `e cantrao sahre oas prapdas me`das y par en`e sahre oas prace`dmdentas `e
trjhjga, que acurre cujn`a oj `dreccdón samete j sus trjhjgj`ares j un pojn täcndca `e
pra`uccdón y/a j un rdtma a pjutj `e trjhjga en cuyj crejcdón na pjrtdcdpjn, pue`e ser
oojmj`j ‟ praoetjrdzjcdón täcndcj”.
En cantrjste, oj pär`d`j `e cantrao sahre eo pra`ucta pa`ríj ser vdstj en tärmdnas kenerjoescama oj mermj `e cantrao sahre oas ldnes `eo prapda trjhjga. Oj jquí `enamdnj`j
‟ praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj” relerdrê entances j oj pär`d`j `e cantrao sahre oas ahgetdvas y
prapósdtas sacdjoes bjcdj oas cujoes eo prapda trjhjga estê ardentj`a. Oas eoementas `e
praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj relderen j oj prakresdvj prdvjcdón `eo pa`er `e eoekdr a `eldndr7 eo
pra`ucta ldnjo `eo prapda trjhjga, su uhdcjcdón en eo mercj`a, sus usas, y oas vjoares a
paoítdcjs sacdjoes `e oj arkjndzjcdón que oa j`qudere (@erher, :4287 :<4).
Sek÷n estj carrdente, estjs `as larmjs `e praoetjrdzjcdón na bjhíjn sd`a cojrjmente
`dlerencdj`js prevdjmente `ehd`a j que oas estu`das sahre eo temj se centrjran en oj
praoetjrdzjcdón täcndcj mês que en oj d`eaoókdcj, y gustjmente este bjhríj sd`a eo prahoemj
`e oj tesds `e oj `escjodldcjcdón. Sdn emhjrka, bdstórdcjmente oj praoetjrdzjcdón täcndcj presupan`ríj eo `esjrraooa `e oj d`eaoókdcj7 oas jrtesjnas, jntes `e ser exprapdj`as `e sus
prace`dmdentas, `ehderan sulrdr prdmera oj pär`d`j `eo cantrao sahre su pra`ucta cujn`a
camenzjran j ven`eroa j un cjpdtjodstj, quden pasterdarmente y en larmj krj`ujo lue
cantraojn`a sus mjterdjs prdmjs, sus me`das `e trjhjga y su mercj`a.
Oj `dsuncdón entre jmhjs larmjs `e praoetjrdzjcdón permdtdríj `jr cuentj `e oj sdtujcdón `e
oas pralesdanjoes – y `e acupjcdanes sdmdojres – en larmj mês precdsj, puesta que estas
pjreceríjn na bjher sd`a sametd`as j÷n j un pracesa `e praoetjrdzjcdón täcndcj pera sí j
unj pralun`j praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj.
Oj praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj emerke `e oj mjnerj cjrjcterístdcj en que oas
trjhjgj`ares pralesdanjoes bjn sd`a dntekrj`as y suhar`dnj`as `entra `e ojsreojcdanes cjpdtjodstjs `e pra`uccdón. Cama eo resta `e oas trjhjgj`ares, oas
pralesdanjoes bjn per`d`a sus apartund`j`es pjrj eo jutaempoea, y oj necesd`j`
`e ven`er su luerzj `e trjhjga bj cjusj`a unj mês pralun`j pär`d`j `e
dn`epen`encdj, crdstjodzj`j en oj pär`d`j `e oj bjhdod`j` pjrj `eldndr oas ldnes j
oas que su trjhjga estê `drdkd`a. Sdn emhjrka, j `dlerencdj `e oas trjhjgj`ares
dn`ustrdjoes, bjn sjovj`a `e su nuevj `epen`encdj eo n÷coea `e su jutaestdmj y
estjtus especíldca7 sus bjhdod`j`es täcndcjs y eo cantrao `eo canacdmdenta
jotjmente especdjodzj`a. Jsí, oas pralesdanjoes retdenen oj jnómjoj jutard`j`
`e aldcda y perdcdj, envd`dj`j e dnjocjnzjhoe pjrj eo resta `e oas empoej`as
(@erher, :4287 :;3, trj`uccdón prapdj).
7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección
http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 10/13
En este sentd`a, oas pralesdanjoes na bjhríjn sulrd`a un pracesa `e ‟`escjodldcjcdón”. Sdn
emhjrka, oj praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj sí bjhríj pra`ucd`a un cjmhda en sus ldnes
ojharjoes, yj que jbarj ven`en su servdcda j dnstdtucdanes can a sdn ldnes `e oucra que oas
cantraojn precdsjmente pjrj jsekurjrse `e que oas ldnes `e su trjhjga sdrvjn j oas dntereses
dnstdtucdanjoes. Sdn emhjrka, estj pär`d`j `e cantrao na bjhríj pra`ucd`a `dscanlarmd`j`
mjsdvj a reheodón sdna, mês hden, `as larmjs `dlerentes `e j`jptjcdón7 oj `esensdhdodzjcdóny oj caaptjcdón. Oj `esensdhdodzjcdón d`eaoókdcj canooevj oj `dsacdjcdón `eo trjhjgj`ar
respecta `eo cantexta d`eaoókdca `eo trjhjga y oj renuncdj jo dnteräs a j oj respansjhdod`j`
par sus usas sacdjoes, mdentrjs que oj caaptjcdón d`eaoókdcj remdte j oj re`eldndcdón `e ojs
prapdjs metjs pjrj que cancuer`en can oas dmperjtdvas dnstdtucdanjoes. ±Zuä dmpodcjncdjs
ten`ríj este pracesa respecta `e oj pasdcdón sacdjo `e oas trjhjgj`ares dnteoectujoes1 En
tärmdnas ahgetdvas, junque oas pralesdanjoes, jo dkujo que eo resta `e oas jsjojrdj`as, estän
sugetas jo cantrao cjpdtjodstj, `esempeújn luncdanes que dmpodcjn eo cantrao `drecta a
dn`drecta sahre atras trjhjgj`ares. Esta sukdere que pa`ríjn ser pjrte `e unj nuevj cojse a
unj cojse pralesdanjo-`drectdvj, can dntereses `dstdntas `e oas `eo cjpdtjo pera tjmhdän `e
oas `e oas trjhjgj`ares. Vera, jun en eo cjsa `e que na acupjrjn pasdcdanes `e cojse
`dlerentes, en tärmdnas suhgetdvas oj cancdencdj que `esjrraoojn oas pralesdanjoesjsjojrdj`as pa`ríj ser `dstdntj `e oj `eo resta `e oas trjhjgj`ares parque su prapdj
experdencdj es `dlerente. Su experdencdj bdstórdcj cama cojse dn`epen`dente, cuya
dn`dvd`ujodsma, jutacanldjnzj y campetencdj oj `dstdnkuen `e oj cojse trjhjgj`arj, seríjn
cjrjcterístdcjs que oj praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj ven`ríj j relarzjr.
±Cóma se expresj oj praoetjrdzjcdón
entre oas `acentes1
Estjs larmuojcdanes teórdcjs sahre oj praoetjrdzjcdón, yj sej cama `escjodldcjcdón a cama
pracesa d`eaoókdca, bjn `j`a ardken j unj serde `e tesds sahre oas trjhjgj`ares dnteoectujoesy oas pralesdanjoes en kenerjo. Cj`j unj `e eoojs, j su vez, bj `j`a oukjr j un `esjrraooa
uoterdar respecta `e su jpodcjcdón pjrj eo cjsa especíldca `e oas `acentes. J cantdnujcdón
expan`remas sdntätdcjmente ojs pasturjs mês representjtdvjs `e cj`j carrdente8.
Vraoetjrdzjcdón cama `escjodldcjcdón7 eo `acente, un egecutar `e prace`dmdentas
Zudenes hjsjn su jnêodsds en ojs d`ejs `e oj prdmerj carrdente sastdenen que oas cjmhdas
aperj`as en eo trjhjga `acente bjn ten`d`a electdvjmente j `escjodldcjroa y, par en`e,
pue`en ser campren`d`as cama pjrte `e un pracesa `e praoetjrdzjcdón. Estj
`escjodldcjcdón seríj oj resuotjnte `e oj prakresdvj dnvjsdón `e oas prace`dmdentas `e
cantrao täcndca `eo currdcuoum en ojs escueojs, oj cujo bjhríj can`ucd`a j unj escdsdón
entre cancepcdón y egecucdón. Eo jhusa `e oas prace`dmdentas `e cantrao täcndca que`j `e
mjndldesta en oj praodlerjcdón `e serdes `e mjterdjoes e`ucjtdvas pre`dseúj`as pjrj usa `e
oas `acentes. Mês jooê `e su cantend`a currdcuojr a pe`jkókdca, oj estructurj `e estas
mjterdjoes dmpodcjríj que ‟oas ahgetdvas, eo pracesa, eo resuotj`a y oas crdterdas `e
evjoujcdón Ysan `eldnd`as] can mês precdsdón Ypar] persanjs jgenjs j oj sdtujcdón”, es
`ecdr, `dstdntjs `eo `acente, uhdcj`js par luerj `eo pracesa `e trjhjga. Oj `escjodldcjcdón
ojharjo se expresjríj entances en que7
8 Un recuenta mês jmpoda sahre estu`das reojtdvas jo trjhjga `acente, relerd`as a na j oj cuestdón `e oj
praoetjrdzjcdón, pue`e encantrjrse en Mjrtínez (866:).
7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección
http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 11/13
Ojs jptdtu`es que se cansd`erjhjn esencdjoes pjrj eo trjhjga can ndúas – oj
pojndldcjcdón y oj reloexdón sahre eo currdcuoum, eo `dseúa `e estrjtekdjs
currdcuojres y `e enseújnzj pjrj krupas e dn`dvd`uas hjsên`ase en eo
canacdmdenta j lan`a `e esjs persanjs – na san necesjrdjs. Can eo dmpjcta j
krjn escjoj `eo mjterdjo prepjrj`a, oj pojndldcjcdón y oj egecucdón se sepjrjn
(Jppoe, :4407 :5;).Oj dntra`uccdón `eo cantrao täcndca en oj enseújnzj trjnslarmj jsí jo pralesar en un
‟egecutar `e prace`dmdentas”7 ‟`es`e eo mamenta en que eo cantrao es täcndca Y...] eo
pralesar se canvderte en joka pjrecd`a j un j`mdndstrj`ar. Esta suce`e j oj vez que ojs
can`dcdanes ahgetdvjs `e su trjhjga se vjn 'praoetjrdzjn`a' cj`j vez mês `ehd`a j oj oókdcj
`eo cantrao täcndca `e oj estructurj currdcuojr ” (:52).
Estj sdtujcdón expresj cóma oj escueoj bjhríj pjsj`a ‟`e ser unj pequeúj empresj, na
crej`j par oas pralesares pera, en oj prêctdcj, cantraoj`j par eooas, que teníjn unj vdsdón
koahjo `e su trjhjga, j ser unj krjn dnstdtucdón can ojhares `e j`mdndstrjcdón y supervdsdón
y en oj que oj enseújnzj na es sdna unj pjrte `e oj oínej `e pra`uccdón” (Ojwn y Azkj,
:4227 865). En cansecuencdj7
Ojs can`dcdanes ahgetdvjs `e oj praoetjrdzjcdón – ̀ escujodldcjcdón y pär`d`j `e
cantrao – na `dstdnkuen j oas enseújntes `e oas ahreras. @e mjnerj, entances,
que `ehe verse j oas trjhjgj`ares `e oj enseújnzj d`entdldcj`as can eo cangunta
`e oj cojse ahrerj, jsí cama can oas dntereses `e ese cangunta (Mjrtínez
Hanjlä, :4427 02).
Estj ÷otdmj cjrjcterdzjcdón jpjrece en larmj mês mjtdzj`j en atras jutares. Jsí, ‟eo
recanacdmdenta `e que eo pralesar es un trjhjgj`ar, par oj njturjoezj `e su pasdcdón
ecanómdcj cama empoej`a, que, sdn emhjrka, jct÷j cama jkente `eo Estj`a, nas can`uce
Y...] j oj d`ej `e cantrj`dccdón en oj pasdcdón `eo pralesar ” (Ojwn y Azkj, :4227 :4;). Estj
cantrj`dccdón pa`ríj estjr dn`dcjn`a que oas `acentes pertenecen ‟jo mdsma tdempa j `ascojses. Jsí, campjrten tjnta oas dntereses `e oj pequeúj hurkuesíj cama oas `e oj cojse
ahrerj” (Jppoe, :4247 06). @e ta`js larmjs, mês jooê `eo krj`a en que se cansd`ere
`esjrraooj`j estj cantrj`dccdón, en ta`as estas jutares jpjrece cama `enamdnj`ar cam÷n
oj ten`encdj, en pracesa a yj cuomdnj`j, j oj praoetjrdzjcdón `e oas `acentes. T `dcbj
praoetjrdzjcdón jpjrece odkj`j jo pracesa `e `escjodldcjcdón.
Oj praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj7 eo `acente exprapdj`a `e su sentd`a
Atras jutares, en cjmhda, retamjn oj necesd`j` `e `dlerencdjr entre praoetjrdzjcdón täcndcj
e d`eaoókdcj en eo jnêodsds `eo trjhjga `acente. Sek÷n estj sekun`j carrdente, entre oas
`acentes oj praoetjrdzjcdón täcndcj estjríj odmdtj`j par oj exdstencdj `e cjrjcterístdcjs
especíldcjs `e su trjhjga que ahstjcuodzjríjn eo `esjrraooa `eo pracesa `e rjcdanjodzjcdón
cjpdtjodstj, a jo menas seríjn unj hjrrerj que oe dmpe`dríj jocjnzjr eo jvjnce que bj tend`a
en eo undversa `e oas ahreras dn`ustrdjoes. Entre atrjs pecuodjrd`j`es, se seújojn ojs
relerd`js jo ma`eoa `e `dvdsdón `eo trjhjga dntra`ucd`a en oj enseújnzj y sus electas sahre
eo pralesarj`a7 en vjrdjs acjsdanes, ojs especdjodzjcdanes sek÷n jsdknjturjs bjn crej`a
cjmpas nuevas `e canacdmdenta cujodldcjn`a jspectas `eo trjhjga `acente. En este
sentd`a, oj especdjodzjcdón na canooevjríj unj `escjodldcjcdón, cama en eo cjsa `e oas
trjhjgj`ares dn`ustrdjoes, sdna unj mjyar pralun`dzjcdón en su perdcdj y en su sjher
täcndca.
Pjmhdän se seújojn odmdtjcdanes j oj praoetjrdzjcdón täcndcj en oa jtdnente j oj reojcdón `eo pralesarj`a can ojs luncdanes canceptujoes `eo trjhjga. En este sentd`a, bjhrê que
7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección
http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 12/13
`dstdnkudr en quä jspectas se excouye j oas enseújntes `e oj pojndldcjcdón `e su tjrej, en
tjnta su ojhar dmpodcj `e par sí cdertj jutanamíj pjrj j`jptjr mäta`as, mjterdjoes,
cantend`as, etc. j cj`j joumna a krupa `e joumnas. Dncousa bjstj eo ma`eoa mês
tecnacrêtdca `e prakrjmjcdón exdkdríj oj pasdhdod`j` `e que eo `acente pue`j prakrjmjr.
Eo becba `e que ‟oj e`ucjcdón estä dnmersj en oj pra`uccdón/trjnsmdsdón d`eaoókdcj y
cuoturjo j ndveo sacdjo”, que oj rjcdanjodzjcdón en oj e`ucjcdón na respan`j j oas mdsmas
ldnes que en oj pra`uccdón y que oas jkentes que pramueven este pracesa sejn
‟j`mdndstrj`ares `eo Estj`a” (y na eo cjpdtjo en larmj `drectj) pan`ríj odmdtjcdanes jo
`esjrraooa `e oj praoetjrdzjcdón täcndcj y sustentjríj oj bdpótesds `e oj ‟ praoetjrdzjcdón
d`eaoókdcj” (Gdmänez Gjän, :4227 806).
En estj dnterpretjcdón, oj praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj `ehe ser enten`d`j na en larmj
mecêndcj sdna cama resuotj`a canstjnte `e oj oucbj entre oas dntereses `e ojs cojses
`amdnjntes, ojs cojses suhjoternjs y eo Estj`a y oas dntereses especíldcas `e oas `acentes,
oas cujoes ‟na sóoa san `eldnd`as j pjrtdr `e oj reojcdón `e estas jkentes respecta jo cantrao
sahre su trjhjga” (800).
Oas ahstêcuoas pjrj eo `esjrraooa `e oj praoetjrdzjcdón estjríjn íntdmjmente reojcdanj`ascan oj dmpasdhdod`j` `e sepjrjr `e rjíz oj cancepcdón `e oj egecucdón en oj enseújnzj, `j`j
oj vjrde`j` `e sdtujcdanes que dmpodcj eo trjhjga can seres bumjnas. Var esa, j pesjr `e
que se dntentj sugetjr j oas `acentes me`djnte oj rjcdanjodzjcdón ojharjo, este dntenta na
pue`e dknarjr oj pasdhdod`j` `e que estas pue`jn pensjr su trjhjga en larmj mês a menas
koahjo, j `dlerencdj `e oas ahreras `escjodldcj`as. @eo mdsma ma`a, eo trjhjga vdncuoj`a
can oj cuoturj dmpodcj oj pasdhdod`j` `e jcce`er j `dstdntjs cancepcdanes cuoturjoes e
d`eaoókdcjs y, patencdjomente, j oj crítdcj `e ojs dmpasdcdanes d`eaoókdcjs. En este sentd`a7
Oa cderta es que en eo êmhdta e`ucjtdva bjy un jspecta mês dmpartjnte que eo
`e oj `escujodldcjcdón täcndcj, y que es mês hden `e njturjoezj d`eaoókdcj. En
eo cantexta e`ucjtdva, oj praoetjrdzjcdón, sd joka sdkndldcj, es sahre ta`a oj pär`d`j `e un sentd`a ätdca dmpoícdta en eo trjhjga `acente. Oj ljotj `e cantrao
sahre eo prapda trjhjga que pu`derj sdkndldcjr oj sepjrjcdón entre cancepcdón y
egecucdón se trj`uce en eo cjmpa e`ucjtdva en unj `esardentjcdón d`eaoókdcj y
na sóoa en oj pär`d`j `e unj cujod`j` persanjo sahre un caoectdva pralesdanjo
(Cantrerjs @amdnka, :44;7 38-33).
Estj carrdente tjmhdän retamj oj cuestdón `e ojs respuestjs jcama`jtdcdjs j oj
praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj. En reojcdón can esta se seújoj que oj resdstencdj j oj pär`d`j `e
cantrao na necesjrdjmente se ardkdnj en un pasdcdanjmdenta paoítdcj e d`eaoókdcjmente
prakresdstj, sdna que pue`e hjsjrse tjmhdän en pasturjs rejccdanjrdjs, y que oas `acentes
pue`en camhjtdr oj praoetjrdzjcdón pjrj `elen`er oas prdvdoekdas `e oas que bjn kazj`a
bdstórdcjmente cama dnteoectujoes lrente jo resta `e oas trjhjgj`ares (Gdmänez Gjän,:422780:).
En síntesds, `as carrdentes bjn jhar`j`a eo prahoemj `e oj praoetjrdzjcdón `e oas
trjhjgj`ares dnteoectujoes en kenerjo y `e oas `acentes en pjrtdcuojr7 unj `e eoojs sastdene oj
d`ej `e oj `escjodldcjcdón, mdentrjs que oj atrj jpuntj j oj praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj.
Jmhjs carrdentes cancuer`jn en que oj praoetjrdzjcdón pue`e ahservjrse j pjrtdr tjnta `e
ojs trjnslarmjcdanes en eo pracesa `e trjhjga cama `e ojs cansecuencdjs `e `dcbjs
trjnslarmjcdanes pjrj oj pasdcdón y oas dntereses `e oas trjhjgj`ares. Sdn emhjrka, cj`j
unj prapane bdpótesds apuestjs jo respecta.
Var un oj`a, respecta `eo pracesa `e trjhjga, oj praoetjrdzjcdón dmpodcjríj unj pär`d`j `eocantrao yj sej sahre oas prace`dmdentas a hden sahre oas ldnes `eo trjhjga, sek÷n oj
7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección
http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 13/13
perspectdvj `e que se trjte. Var atra, en oa reojtdva j oj pasdcdón e dntereses `e oas
trjhjgj`ares oj praoetjrdzjcdón se expresjríj, tjmhdän `e jcuer`a can oj perspectdvj, a hden
cama unj ten`encdj j unj crecdente jsdmdojcdón `e oas dnteoectujoes jsjojrdj`as j oj cojse
ahrerj a hden, par eo cantrjrda, cama unj sdtujcdón `e reojtdva `dstjncdjmdenta. J
cantdnujcdón se dntentjrê `jr cuentj `e cóma estas lenómenas bjn sd`a jhar`j`as en eo
cjsa `e oas `acentes en oj Jrkentdnj y sd se bjn encantrj`a eoementas que bjyjn pa`d`acanstjtjr a relutjr jokunjs `e estjs bdpótesds.