13
 sdkoa vedntduna e`dtares OAS @ACENPES EN EO SDKOA RRD ±empahrecd`as a praoetjrdzj`as1 Xdcjr`a @anjdre krupa e`dtardjo sdkoa vedntduna @anjdre, Xdcjr`a Oas `acentes en eo sdkoa RRD7 ±Empahrecd`as a praoetjrdzj`as1 :j e`. - Huenas Jdres7 Sdkoa \edntduna E`dtares, 86:8. 85< p.9 :0x8: cm. - (Sacdaoakíj y paoítdcj, serde E`ucjcdón y sacde`j`) DSHN 4;2-42;-<84-88: -0 :. Vracesas sacdjoes. 8. Vaoítdcj E`ucjtdvj. D. Pítuoa C@@ 3;: © 86:8, Sdkoa \edntduna E`dtares S.J. @dseúa `e cuhdertj7 Veter Pgehhes Doustrjcdón `e cuhdertj7 Mjrdjnj Nemdtz DSHN 4;2-42;-<84-88:-0 Dmpresa en Dmpresdanes Mjrtínez // Cjmdoj Zudrakj 2;6, Hurzjca en eo mes `e gunda `e 86:8 Becba eo `epósdta que mjrcj oj oey ::.;83 Dmpresa en Jrkentdnj // Mj`e dn Jrkentdnj

Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 1/13

 

sdkoa vedntduna

e`dtares

OAS @ACENPES

EN EO SDKOA RRD

±empahrecd`as a praoetjrdzj`as1

Xdcjr`a @anjdre

krupa e`dtardjo sdkoa vedntduna 

@anjdre, Xdcjr`aOas `acentes en eo sdkoa RRD7 ±Empahrecd`as a praoetjrdzj`as1:j e`. - Huenas Jdres7 Sdkoa \edntduna E`dtares, 86:8.85< p.9 :0x8: cm. - (Sacdaoakíj y paoítdcj, serde E`ucjcdón y sacde`j`)

DSHN 4;2-42;-<84-88:-0

:. Vracesas sacdjoes. 8. Vaoítdcj E`ucjtdvj. D. Pítuoa

C@@ 3;:

© 86:8, Sdkoa \edntduna E`dtares S.J.

@dseúa `e cuhdertj7 Veter Pgehhes

Doustrjcdón `e cuhdertj7 Mjrdjnj NemdtzDSHN 4;2-42;-<84-88:-0

Dmpresa en Dmpresdanes Mjrtínez // Cjmdoj Zudrakj 2;6, Hurzjca

en eo mes `e gunda `e 86:8

Becba eo `epósdta que mjrcj oj oey ::.;83

Dmpresa en Jrkentdnj // Mj`e dn Jrkentdnj

Page 2: Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 2/13

: Dnteoectujoes jsjojrdj`as7

±pequeúj hurkuesíj a praoetjrdj`a1

En jqueoojs sacde`j`es `an`e eo cjpdtjodsma se bj `esjrraooj`a poenjmente, oj mjyar pjrte`e oj pahojcdón se encuentrj dnsertj en reojcdanes sjojrdjoes. Estj sdtujcdón jhjrcj tjmhdän

j jqueooj parcdón `e dn`dvd`uas que, en tärmdnas kenerjoes, san oojmj`as ‟'dnteoectujoes”.

±J qudänes se jou`e jo bjhojr `e ‟dnteoectujoes”1 Es ver`j` que na exdste ndnk÷n trjhjga

que pue`j cansd`erjrse purjmente lísdca, yj que dncousa en ‟eo mês mecêndca y `ekrj`j`a

exdste Y...] un míndma `e jctdvd`j` dnteoectujo crej`arj”  y, en ese sentd`a, ‟ta`as oas

bamhres san dnteoectujoes”. Sdn emhjrka, ''na ta`as oas bamhres tdenen en oj sacde`j` oj

luncdón `e dnteoectujoes (`e dkujo ma`a, parque pue`e `jrse que cujoquderj en cujoquder

mamenta se lríj `as buevas a se remden`e un `eskjrrón `eo jhrdka, na se `drê que ta`as

san cacdneras y sjstres)” (Krjmscd, :42<7 355-35<).

Oj relerencdj jo cjrêcter dnteoectujo na remdte entances, merjmente, j oj `enamdnj`j`dvdsdón täcndcj `eo trjhjga, esta es, j cujn `esjrraooj`j se encuentre oj sepjrjcdón entre

tjrejs `e tdpa dnteoectujo y tjrejs mjnujoes en `etermdnj`as pracesas ojharjoes. Mês hden

jou`e j unj cjtekaríj especdjodzj`j, bdstórdcjmente larmj`j ‟ pjrj eo egercdcda `e oj luncdón

dnteoectujo” (Krjmscd, :42<7 35<). Es `ecdr, j oj `dvdsdón sacdjo `eo trjhjga y, par en`e, j oj

`dstdncdón entre cojses.

J oa ojrka `eo ÷otdma sdkoa, oj prekuntj par oj cojse sacdjo j oj cujo pertenecen oas

dnteoectujoes bj kenerj`a m÷otdpoes `ehjtes y cantraversdjs en eo terrena `e oj tearíj sacdjo,

y es gustjmente ese dnterrakjnte eo que ardentj oj dnvestdkjcdón `e oj cujo larmj pjrte este

odhra.

Vera ±par quä es pertdnente rejodzjr estj prekuntj en oj Jrkentdnj jctujo1

Oas dnteoectujoes jsjojrdj`as en oj jrkentdnj

Oj estructurj sacdjo jrkentdnj se cjrjcterdzj precdsjmente par oas rjskas mencdanj`as7 jo

estjr eo cjpdtjodsma poenjmente `esjrraooj`a, ojs reojcdanes sjojrdjoes jhjrcjn j oj mjyar

 pjrte `e oj pahojcdón, mdentrjs que unj parcdón dmpartjnte `e esj pahojcdón se encuentrj

acupj`j en luncdanes dnteoectujoes.

Prj`dcdanjomente, en oas estu`das sahre oj estructurj sacdjo jrkentdnj, y sek÷n cuêo luerj oj

 perspectdvj teórdcj j`aptj`j, oas dnteoectujoes bjn sd`a cansd`erj`as pjrte `e ojs cojses

me`djs a hden `e oj pequeúj hurkuesíj. Sdn emhjrka, na nas dnteresj `esjrraoojr jquí ojs`dlerencdjs entre jmhjs cjtekaríjs, y sí, en cjmhda, resjotjr que, en cujoquderj `e oas

enlaques, bjn que`j`a suhsumd`as hjga un krupa a cojse sacdjo `dstdnta `e jqueo en eo cujo

que`jhj enkoahj`j oj mjyar pjrte `e oas trjhjgj`ares jsjojrdj`as, es `ecdr, eo praoetjrdj`a.

Can esta nas relerdmas jo cangunta `e exprapdj`as `e sus can`dcdanes `e exdstencdj, que

na pue`en repra`ucdrse sdna entrekjn`a su luerzj `e trjhjga hjga oj larmj `eo sjojrda pjrj

ahtener, j cjmhda, sus me`das `e vd`j:.

: J oa ojrka `e este odhra, j oas ldnes `e joojnjr oj expasdcdón, nas relerdremas j este krupa utdodzjn`a tjmhdän ojs

expresdanes ‟cojse trjhjgj`arj” y ‟cojse ahrerj”, jun cujn`a en sentd`a estrdcta oj nacdón `e cojse jhjrcj nasóoa oj pasdcdón y luncdón `e un cangunta `e oj pahojcdón en oj estructurj sacdjo, sdna tjmhdän ojs reojcdanes

 paoítdcjs e d̀ eaoókdcjs en ojs que se encuentrj dnmersa y oas enlrentjmdentas y oucbjs odkj`as j eoojs.

Page 3: Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 3/13

Ojs trjnslarmjcdanes acurrd`js en oj sacde`j` jrkentdnj en ojs ÷otdmjs `äcj`js ahodkjn j

repensjr estjs cjrjcterdzjcdanes `an`e oas dnteoectujoes que`jn tjn tjgjntemente sepjrj`as

`e oj cojse trjhjgj`arj. ±Var quä1 Var un oj`a parque, `urjnte ese ojpsa, se bjn

`esjrraooj`a pracesas `e pjuperdzjcdón y `e praoetjrdzjcdón `e krjn`es mjsjs `e oj

 pahojcdón, que se bjn evd`encdj`a, junque na se jkatjn, en eo jumenta ten`encdjo `e oas

dn`dcj`ares `e `esacupjcdón, pahrezj, trjhjga na rekdstrj`a, etc., jsí cama en suestjncjmdenta, dncousa en ljses `e crecdmdenta ecanómdca, en ndveoes que superjn j oas `e

bjce jpraxdmj`jmente me`da sdkoa. Mdentrjs que, par atra oj`a, se pra`uga un mjyar

jccesa `e oj pahojcdón jo sdstemj e`ucjtdva larmjo, eo cujo trjga jpjregj`a un jumenta `e

su ndveo e`ucjtdva y, oa que nas dnteresj pjrtdcuojrmente, `e oj parcdón que oakrj jcce`er y

ekresjr `e oas êmhdtas e`ucjtdvas me`da y superdar, es `ecdr, `e jqueooas `an`e en pjrte se

larmjn qudenes egercerên luncdanes dnteoectujoes.

En atrjs pjojhrjs, sd hden oj estructurj sacdjo se bj paojrdzj`a, jo mdsma tdempa eo jccesa

`e oj pahojcdón jo sdstemj e`ucjtdva se expjn`dó. Ojs sdkudentes cdlrjs san doustrjtdvjs7 en

:4<6 sóoa eo 5,;% `e oj pahojcdón mjyar `e :0 júas bjhíj jocjnzj`a eo ndveo secun`jrda

campoeta (es `ecdr, eo `estdnj`a en eo sdstemj e`ucjtdva jrkentdna j oas j`aoescentes entre

oas :3 y :2 júas `e e`j`) y sóoa eo :,0% bjhíj campoetj`a eo ndveo superdar9 oj mdsmj

me`dcdón rejodzj`j en eo júa 866: muestrj que jmhjs praparcdanes se eoevjhjn jo 80,5% y

eo 2,;%, respectdvjmente (Dúdka, 8660).

J oj pjr `e este pracesa, se pra`uga un dmpartjnte `esjrraooa `e jqueoojs rjmjs `e oj

jctdvd`j` ecanómdcj `an`e pre`amdnj eo trjhjga dnteoectujo jsjojrdj`a. T, j oj vez,

jpjrecderan y se `esenvaovderan en estas krupas larmjs `e pratestj y arkjndzjcdón prapdjs

`e oas jsjojrdj`as, cama ojs bueokjs y oas sdn`dcjtas. Jsí, rjmjs can un luerte campanente

`e trjhjgj`ares dnteoectujoes jsjojrdj`as, cama ojs `e enseújnzj, oas servdcdas sacdjoes y oj

sjou`, pjsjran `e representjr jore`e`ar `e un :0% `e oj pahojcdón acupj`j en oj

 pra`uccdón na jkrícaoj en :4<6 j un 3<% en 866: (Cjvjooerd, @anjdre y Xasj`, 8665). T

en eo pería`a 8668-866; eo 88% `e oas becbas `e pratestj pratjkandzj`as en oj Jrkentdnj par jsjojrdj`as acupj`as dnvaoucró j persanjo `e estjs rjmjs (Vrakrjmj `e Dnvestdkjcdón

sahre eo Mavdmdenta `e oj Sacde`j̀ , 866;). En unj u atrj me`dcdón, nas encantrjmas

entances jnte unj parcdón nj`j `esprecdjhoe `e oj pahojcdón.

Eo cjsa `e oas `acentes

@es`e oj mdtj` `eo sdkoa RR en j`eojnte, eo `e oas `acentes bj sd`a eo krupa en eo que mês

 pjrece bjherse becba vdsdhoe este `esjrraooa `e oas jcantecdmdentas. Sd ahservjrnas su

 pesa en oj estructurj sacdjo, oas `acentes representjhjn en 866: cjsd `as qudntjs pjrtes `e

oj pahojcdón can acupjcdanes pralesdanjoes y täcndcjs jsjojrdj`js. T en oa relerente j sukrjvdtjcdón en oj eslerj `e ojs reojcdanes paoítdcjs, bjcdj eo júa 8662 oas jldodj`as j oas

cdnca sdn`dcjtas `acentes `e gurds`dccdón njcdanjo sumjhjn unas 050 mdo (Mdndsterda `e

Prjhjga y Sekurd`j` Sacdjo, 8664). Cjsd `as tercerjs pjrtes `e estas carrespan`íjn j oj

Canle`erjcdón `e Prjhjgj`ares `e oj E`ucjcdón `e oj Xep÷hodcj Jrkentdnj (CPEXJ), oj

cujo, sek÷n `jtas aldcdjoes, erj oj tercerj le`erjcdón sdn`dcjo `eo pjís en vaoumen `e

jldodj`as (Mdnds terdaa `e Prjhjga, Empoea y Sekurd`j` Sacdjo, 8668). J`emês, entre :440

y 8662 oas `acentes pratjkandzjran paca mês `e unj cujrtj pjrte `e ojs bueokjs y me`d`js

`e luerzj ooevj`js j cjha par jsjojrdj`as acupj`as (sek÷n `jtas `eo Vrakrjmj `e

Dnvestdkjcdón sahre eo Mavdmdenta `e oj Sacde`j` Jrkentdnj). T entre :44: y 8665

CPEXJ canvacó j 30 bueokjs njcdanjoes `acentes (Kdn`ín, 866<7 ::;-::4).

Jsí, ojs jldrmjcdanes rejodzj`js respecta `e oas dnteoectujoes en kenerjo san jpodcjhoes jo

cjsa especíldca `e oas `acentes. Var oa vdsta, nas encantrjmas jquí can un krupa

Page 4: Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 4/13

 pahojcdanjo cuyj pasdcdón en oj estructurj sacdjo bj sd`a trj`dcdanjomente cansd`erj`j

cama na pertenecdente j oj cojse trjhjgj`arj. T sdn emhjrka, oucbj y se arkjndzj

crecdentemente cama tjo.

J prdmerj vdstj, pjrece mês a menas evd`ente que oa que se estê mjndlestjn`a en eo pojna

`e oj arkjndzjcdón y oj oucbj `ehe ser expresdón `e unj trjnslarmjcdón en oj pasdcdón `e

este krupa en oj estructurj sacdjo. T cama bdpótesds, que `dcbj trjnslarmjcdón dmpodcjríjun pjsjge `es`e pasdcdanes na praoetjrdjs j praoetjrdjs, que, par en`e, pa`ríj ser

cjrjcterdzj`a cama un pracesa `e praoetjrdzjcdón. Sdn emhjrka, sdkue sden`a cam÷n

cjrjcterdzjr j este krupa cama pjrte `e oj cojse me`dj. ±Var quä sdkue vdkente estj

d`entdldcjcdón, j pesjr `e ojs trjnslarmjcdanes seújoj`js1

Un pracesa sdoencdj`a

Unj pasdhoe respuestj j esj prekuntj jpuntj j oj prepan`erjncdj que `es`e me`dj`as `e

oas júas acbentj jocjnzó, en eo êmhdta `e ojs cdencdjs sacdjoes, oj d`ej `e que oj cojse

ahrerj estjhj en víjs `e `esjpjrdcdón, yj sej cama ten`encdj a cama un becba yj prêctdcjmente cansumj`a. En ese cantexta ±quä sentd`a teníj bdpatetdzjr sahre unj

 pasdhoe praoetjrdzjcdón cujn`a eo praoetjrdj`a mdsma se encantrjhj jo har`e `e oj

extdncdón1 En jokunas cjsas, estjs d`ejs larmjhjn pjrte `e unj cancepcdón mês kenerjo

sahre oj pacj pertdnencdj que oj nacdón `e ‟cojse” ten`ríj pjrj eo jnêodsds `e ojs sacde`j`es

en oj jctujod`j`. Xesuotj`a `e estj ten`encdj lue oj restrdccdón `eo estu`da `e oas

 prahoemjs reojtdvas j oj estructurj sacdjo mês jooê `e oj perspectdvj teórdcj `e oj que se

trjtjrj.

Canscdentemente a na, este `dscursa se `dlun`dó j oj pjr que se pra`ucíj un luerte pracesa

`e jdsojmdenta `e !j cojse trjhjgj`arj y `e sus oucbjs. Ojs pratestjs `e oas `acentes en

`elensj `e sus dntereses en tjnta jsjojrdj`as tjmhdän lueran puestjs en cuestdón. En esas

júas, `es`e eo räkdmen paoítdca se preten`íj, y j÷n bay se preten`e, `esoekdtdmjr ojs

bueokjs usjn`a cama jrdete oj respansjhdod`j` `e oas `acentes en eo `eterdara `e oj

e`ucjcdón, en pjrtdcuojr `e oj e`ucjcdón p÷hodcj, en pergudcda `e ojs cjpjs mês pahres `e oj

 pahojcdón.

Var atrj pjrte, dncousa oas pacas estu`das cantemparêneas exdstentes sahre estructurj sacdjo

evdtjn paner su mdrj`j en pracesas especíldcas y oa bjcen mês hden en eo mavdmdenta `e

cangunta, pjrj oa cujo, meta`aoókdcjmente, jsumen que `etermdnj`as krupas `e

acupjcdanes larmjn pjrte `e `etermdnj`js cojses sacdjoes. Oj jusencdj `e un jnêodsds

especíldca `e ojs reojcdanes en que `dcbjs acupjcdanes estên dnmersjs dmpd`e bjcer

ahservjhoe eo pasdhoe cjmhda `e pasdcdón en oj estructurj sacdjo `e jokunas `e estas

krupas, cama es eo cjsa `e oas trjhjgj`ares dnteoectujoes, y canooevj eo rdeska `e‟esencdjodzjr ”  `etermdnj`js acupjcdanes cama pjrte `e `etermdnj`js cojses, tamjn`a

cama dn`dcj`ar oj tjrej dn`epen`dentemente `e ojs reojcdanes sacdjoes en ojs cujoes estj se

rejodzj.

J pesjr `e ta`a, en eo cjsa especíldca `e oas `acentes, `dstdntjs dnvestdkjcdanes bjn

 pojntej`a oj exdstencdj `e trjnslarmjcdanes en su ldsanamíj cama krupa. Estas estu`das

bjn `j`a cuentj `e jspectas pjrcdjoes odkj`as j can`dcdanes `e vd`j y `e trjhjga `dlerentes

`e ojs trj`dcdanjomente cansd`erj`js cama sacdjomente narmjoes pjrj oj rejodzjcdón `e

`dcbj tjrej, y tjmhdän respecta `e trjnslarmjcdanes en oj arkjndzjcdón y oj oucbj

ten`dentes j j`aptjr larmjs prapdjs `e oj cojse trjhjgj`arj, cama eo sdn`dcjta y oj bueokj.

J pesjr `e que en jokunas `e estas estu`das se bj eshazj`a cama expodcjcdón oj pasdhoe presencdj `e un pracesa `e praoetjrdzjcdón, este bj sd`a cjrjcterdzj`a en kenerjo `e ma`a

Page 5: Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 5/13

jmhdkua que`jn`a dn`dlerencdj`a respecta `e atras, cama oas `e empahrecdmdenta a

 precjrdzjcdón. Var atra oj`a, jpjrece cdrcunscrdpta j oa suma j ojs ÷otdmjs `äcj`js

(cujn`a na j oj ÷otdmj) `eo sdkoa RR, oa cujo `dldcuotj su uhdcjcdón y camprensdón cama

 pjrte `e un `esjrraooa bdstórdca mês jmpoda.

@e ta`js larmjs, oa que estas estu`das sahre oas `acentes bjn puesta `e mjndldesta es oj

exdstencdj `e unj parcdón `e trjhjgj`ares dnteoectujoes que, en eo pojna `e ojs reojcdanessacdjoes ahgetdvjs, se presentj cama un krupa mjsdvjmente jsjojrdj`a can un pesa

dmpartjnte, y que, en eo pojna `e ojs reojcdanes paoítdcjs, se expresj sdn`dcjomente  – es

`ecdr cama trjhjgj`ares jsjojrdj`as –   en sus arkjndzjcdanes y sus oucbjs. Este `esjrraooa

crecdente `urjnte me`da sdkoa pjrece mastrjr que na se trjtj `e un lenómena cayunturjo,

sdna arkêndca, en reojcdón can eo mavdmdenta `e oj sacde`j` jrkentdnj.

Sd `jmas par sentj`a que oj trjnslarmjcdón `escrdptj na es resuotj`a `e unj cdrcunstjncdj

cjsujo a jrhdtrjrdj, esta necesjrdjmente pojntejrê vjrdas dnterrakjntes pjrj oas estu`das

especíldcas jcercj `e oj estructurj sacdjo7 ±sahre quä reojcdanes se bj jsentj`a1 ±Se bj

 pra`ucd`a a se estê pra`ucden`a unj ma`dldcjcdón `e oj pasdcdón sacdjo `e oas `acentes1

Sd es jsí, ±en quä sentd`a1 Esta es, ±se trjtj `e un pracesa `e empahrecdmdenta par eo cujooas `acentes cantdn÷jn larmjn`a pjrte `e oj pequeúj hurkuesíj, pera yj na `e sus cjpjs

superdares a jcama`j`js sdna `e ojs dnlerdares a pahres1 ±A se trjtj `e un pracesa `e

 praoetjrdzjcdón par eo cujo oas `acentes tden`en j jsdmdojrse j oj cojse trjhjgj`arj1

Ldnjomente ±j pjrtdr `e quä dn`dcj`ares seríj pasdhoe bjcer ahservjhoes y `dstdnkudhoes

cj`j una `e estas pracesas1

Can estjs prekuntjs cama kuíj huscjremas, j oa ojrka `e este odhra, na sóoa `etermdnjr oj

exdstencdj `e unj pasdhoe trjnslarmjcdón en oj pasdcdón que trj`dcdanjomente bjn acupj`a

oas `acentes en oj estructurj sacdjo jrkentdnj, sdna tjmhdän jvjnzjr en oj camprensdón `eo

lenómena `e oj praoetjrdzjcdón `e oas trjhjgj`ares dnteoectujoes, precdsjroa

canceptujomente y prapaner dn`dcj`ares que ljcdodten su ahservjcdón y me`dcdón.Vjrj esta jnjodzjremas ojs `dlerentes tearíjs sahre oj praoetjrdzjcdón `e oas dnteoectujoes en

kenerjo y oas `acentes en pjrtdcuojr y ojs cantrjstjremas can ojs cjrjcterdzjcdanes

exdstentes sahre oj pasdcdón sacdjo `e oas `acentes en oj Jrkentdnj. Esta nas permdtdrê, par

un oj`a, `eodmdtjr eo cancepta `e praoetjrdzjcdón y `dstdnkudroa `e atras can oas cujoes

jpjrece kenerjomente canlun`d`a (especdjomente, eo empahrecdmdenta), y par atra,

estjhoecer unj serde `e bdpótesds respecta `e oj exdstencdj `e rjskas resuotjntes `e `dcba

 pracesa entre oas `acentes.

Vjrj cantrjstjr estjs bdpótesds se jnjodzjrê dnlarmjcdón sahre un cangunta jmpoda `e

`dstdntjs `dmensdanes relerd`js j ojs can`dcdanes `e vd`j, ojs can`dcdanes cantrjctujoes

ojharjoes, eo pracesa `e trjhjga y oj percepcdón `e oj prapdj pasdcdón sacdjo. Ojdnlarmjcdón bj sd`a ahtend`j j pjrtdr `e unj encuestj rejodzj`j j unj muestrj

representjtdvj `e `acentes `e un êmhdta keakrêldca que, par su ldsanamíj sacdjo, jpjrecíj

cama un terrena prapdcda pjrj eo `esjrraooa `e un pracesa `e praoetjrdzjcdón7 oj Cdu`j` `e

Huenas Jdres.

J pjrtdr `e oas resuotj`as `e `dcba trjhjga `e cjmpa dntentjremas extrjer un cangunta `e

cancousdanes sahre oj pasdhoe exdstencdj `e un pracesa `e praoetjrdzjcdón entre oas

`acentes, sahre oj larmj que jsume y sahre su krj`a `e `esjrraooa.

Page 6: Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 6/13

87 @escjodldcjcdón ojharjo a praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj7

`as tearíjs cantrjpuestjs

Oj cuestdón `e oj praoetjrdzjcdón `e oas dnteoectujoes na es un prahoemj nueva nd mucba

menas. Tj bjcdj ldnes `eo sdkoa RDR bjhíjn camenzj`a oas `ehjtes sahre eo temj.

Vrecdsjmente `e esj äpacj `jtj oj paoämdcj en tarna j sd eo crecdmdenta `e ojs acupjcdanes

dnteoectujoes que par entances se ahservjhj en ojs sacde`j`es cjpdtjodstjs mês

`esjrraooj`js cantrdhuíj j oj canlarmjcdón `e unj nuevj cojse me`dj, a sd, par eo cantrjrda,

expresjhj unj ten`encdj j oj praoetjrdzjcdón `e qudenes `esempeújhjn luncdanes

trj`dcdanjomente prapdjs `e oj hurkuesíj.

Vue`en ahservjrse relerencdjs j cj`j unj `e estjs pasdcdanes en oj paoämdcj mês jmpodj

entjhoj`j entre Hernstedn (:428 Y:244]) y Ijutsiy (:4<< Y:466]) en tarna jo `esjrraooa

cjpdtjodstj y sus cansecuencdjs. Entrj`a eo sdkoa RR, eo `ehjte se centró pjrtdcuojrmente

en oj pasdcdón sacdjo `e oas empoej`as `e aldcdnj, en especdjo can respecta jo krj`a en que

ten`íjn j persdstdr a j `doudrse ojs `dlerencdjs bjstj entances exdstentes entre eooas y oasahreras jsjojrdj`as. Junque numerasjs relerencdjs j este `ehjte `jtjn `e d̀stdntas

mamentas `e oj prdmerj mdtj` `eo sdkoa RR, sueoen cdtjrse cama estu`das coêsdcas sahre

oas trjhjgj`ares `e cojse me`dj oas jnêodsds `e Oaciwaa` (:4<8) y [rdkbt Mdoos (:4<:),

jmhas `e oj `äcj`j `e :456.

Sdn emhjrka, jquí nas centrjremas en eo `ehjte pojntej`a j pjrtdr `e oj `äcj`j `e :4;6.

Estj renavj`j paoämdcj yj na jpjrece tjn enlacj`j en `eldndr sd oas trjhjgj`ares

dnteoectujoes canlarmjn a na unj nuevj cojse me`dj9 mês hden, `jn`a yj par sentj`j oj

exdstencdj `e un pracesa `e praoetjrdzjcdón, trjtj `e expodcjr ojs larmjs que jsume ese

 pracesa y preten`e `etermdnjr su krj`a `e `esjrraooa ±en quä cansdste y cóma se `esjrraooj

oj praoetjrdzjcdón1±Bjstj quä punta es pasdhoe encantrjr eoementas `e este pracesa entre oas trjhjgj`ares

dnteoectujoes1

Ojs `dlerentes respuestjs j estas dnterrakjntes `deran oukjr j ojs `as carrdentes en que, j

krjn`es rjskas, pue`en `dvd`drse oas enlaques especíldcjmente relerd`as j oj

 praoetjrdzjcdón `e oas dnteoectujoes en kenerjo y `e oas `acentes en pjrtdcuojr. J sjher7

jqueooas que bjhojn `e oj praoetjrdzjcdón en tjnta ‟`escjodldcjcdón” `eo trjhjga y jqueooas

que oj cjrjcterdzjn cama un `esjrraooa ‟d`eaoókdca”.

Oj praoetjrdzjcdón cama‟

`escjodldcjcdón” 

Sek÷n estj carrdente  – cuya prdncdpjo relerente es Bjrry Hrjvermjn (:42;) – , en oj sacde`j`

cjpdtjodstj oas pracesas `e pra`uccdón san canstjntemente trjnslarmj`as par oj

jcumuojcdón `e cjpdtjo. Vjrj oas trjhjgj`ares, esas cjmhdas se mjndldestjn `e `as larmjs7

cama unj cantdnuj ma`dldcjcdón en oas pracesas `e trjhjga `e cj`j rjmj `e oj jctdvd`j` y

cama unj re`dstrdhucdón `eo trjhjga entre ojs `dstdntjs acupjcdanes e dn`ustrdjs.

±Var quä acurre esta1 Varque oj hjse `e oj jcumuojcdón `e cjpdtjo es oj cjpjcd`j` `e oj

luerzj `e trjhjga `e ma`dldcjr y jmpodjr su prapdj pra`uctdvd`j`7 es `ecdr, su patencdjod`j`

 pjrj jcrecentjr su ljcuotj` `e pra`ucdr un exce`ente jprapdjhoe par eo cjpdtjo. @e jooí

`evdene oj necesd`j` `eo cjpdtjodstj `e cantraojr eo pracesa `e trjhjga pjrj dncrementjr esj

 pra`uctdvd`j` y, par en`e, ese exce`ente. Este cantrao, que pjrj eo cjpdtjodstj se presentj

Page 7: Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 7/13

cama un prahoemj `e j`mdndstrjcdón `e oj luerzj `e trjhjga, supane pjrj eo trjhjgj`ar unj

jodenjcdón prakresdvj `eo pracesa `e pra`uccdón.

±Cóma jvjnzj eo cjpdtjodsma en este cantrao1 Me`djnte oj `escampasdcdón `eo

cangunta.`e pracesas dmpodcj`as en oj eojharjcdón `e un pra`ucta en m÷otdpoes aperjcdanes

sdmpoes, ojs cujoes san jsdknj`js j `dlerentes ahreras. Se trjtj `e oj oojmj`j ‟`dvdsdón

täcndcj `eo trjhjga”, y su resuotj`a se canace cama trjhjga ‟lrjkmentjrda” a ‟ pjrceojrda”,en cantrjpasdcdón j su cjrêcter dntekrjo cama aldcda jntes `e su `escampasdcdón. En este

`esjrraooa san centrjoes tres jspectas7

  oj `dsacdjcdón `eo pracesa `e trjhjga `e oj perdcdj `e oas trjhjgj`ares9 es `ecdr, que

este tden`j j dn`epen`dzjrse `eo canacdmdenta `e jqueooas,

  oj sepjrjcdón `e oj cancepcdón `eo pracesa respecta `e su egecucdón9 es `ecdr, quecancehdr y egecutjr eo trjhjga sejn tjrejs sepjrj`js,

  oj pre-pojndldcjcdón y pre-cêocuoa `e oas eoementas `eo pracesa `e trjhjga9 esta es,

oj pasdhdod`j` `e precancehdroa en larmj sdstemêtdcj.

Cj`j una `e estas jspectas dmpodcj, cama cantrjpjrtd`j, que sej oj kerencdj oj que tden`jj7

  `esjrraoojr y sdstemjtdzjr eo canacdmdenta sahre eo pracesa `e trjhjga,

  cancentrjr y manapaodzjr oj cancepcdón `e ese pracesa, reoekjn`a j oas

trjhjgj`ares j ojs tjrejs `e egecucdón, y

  cantraojr cj`j pjsa y eo ma`a `e egecucdón j pjrtdr `e su prayeccdón sdstemêtdcj

 prevdj.

Var en`e, eo cjpdtjo jvjnzj sahre eo cantrao `eo pracesa `e trjhjga j castó `eo cantrao `e oas

trjhjgj`ares sahre `dcba pracesa, oa cujo supane unj ten`encdj j oj pär`d`j `e

cjodldcjcdanes ojharjoes par pjrte `e estas. Es en ese sentd`a que se `dce que eo cjpdtjodsma

tden`e j pra`ucdr unj `escjodldcjcdón prakresdvj `e oas trjhjgj`ares.Este pracesa jocjnzj un nueva sjota cujodtjtdva can oj jpodcjcdón `e oj cdencdj jo `esjrraooa

tecnaoókdca en oj pra`uccdón, me`djnte oj dntra`uccdón `e mjqudnjrdj. Ojs dnnavjcdanes

tecnaoókdcjs tden`en j oj eodmdnjcdón `e ojs luncdanes `e cantrao `eo ahrera y su

trjnslerencdj j un jrteljcta supervdsj`a, ta`a oa pasdhoe, par oj kerencdj `es`e luerj `eo

 pracesa. Me`djnte este `esjrraooa eo trjhjga que`j `espojzj`a cama eoementa suhgetdva

`eo pracesa pra`uctdva y suhar`dnj`a cama eoementa ahgetdva.

Vera oj jcumuojcdón cjpdtjodstj na jcatj sus electas j oas pracesas `e trjhjga. J oj vez, en

eo pojna sacdjo, cj`j j`eojnta en oj pra`uctdvd`j` pravacj unj re`uccdón `eo n÷mera `e

trjhjgj`ares acupj`as en oj pra`uccdón y eo cansecuente dncrementa `e oj cjntd`j` `e

ahreras `dspandhoes pjrj ser utdodzj`as en oj eslerj `e oj cdrcuojcdón `e ojs mercjncíjs (paregempoa, en eo camercda), en atras trjhjgas na pra`uctdvas (cama oas servdcdas persanjoes)

a en ndnkuna (y, par en`e, enkrasjr eo n÷mera `e `esacupj`as). Pa`j oj sacde`j` tden`e j

`escjnsjr, jsí, sahre unj hjse cj`j vez mês estrecbj `e trjhjga ÷tdo. J oj vez, eo cjpdtjo

 prapen`e j jpa`erjrse `e oj tatjod`j` `e ojs necesd`j`es dn`dvd`ujoes, ljmdodjres y sacdjoes,

suhar`dnjn`a jo mercj`a jqueoojs rjmjs `e oj pra`uccdón `estdnj`js j sjtdsljcer esjs

necesd`j`es (sjou`, e`ucjcdón, jsdstencdj sacdjo, recrejcdón, etc.). Eo resuotj`a ldnjo es eo

`amdnda `eo cjpdtjo sahre eo cangunta `e oj vd`j `e oj sacde`j` j trjväs `eo mercj`a.

Bjstj jquí, entances, ojs trjnslarmjcdanes que supane eo `esjrraooa cjpdtjodstj pjrj oas

trjhjgj`ares en kenerjo seújoj`js jo camdenza, tjnta en oa reojtdva j oas cjmhdas en oas

 pracesas `e trjhjga `e cj`j rjmj `e jctdvd`j` cama j oj re`dstrdhucdón `e este entre ojs

Page 8: Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 8/13

`dstdntjs rjmjs. Vera ±cóma se reojcdanj especíldcjmente oa jnterdar can oj praoetjrdzjcdón

`e oas trjhjgj`ares dnteoectujoes1

Eo canstjnte cjmhda en oas pracesas `e pra`uccdón pravacj`a par eo `esjrraooa cjpdtjodstj

`j cama resuotj`a oj canlarmjcdón y eo dncrementa `e nuevjs acupjcdanes `e oj cojse

ahrerj. Unj .`e esjs acupjcdanes es oj `e oas trjhjgj`ares `e aldcdnj, cuyj pasdcdón `e

cojse bjhríj sulrd`a, electdvjmente, unj praoetjrdzjcdón cama cansecuencdj `eo `esjrraooa`e estjs trjnslarmjcdanes. Esta pue`e verdldcjrse en oas cjmhdas que bj sulrd`a este krupa

`es`e sus aríkenes7 oj `dsmdnucdón `e ojs cjodldcjcdanes necesjrdjs pjrj ojs tjrejs

`esjrraooj`js, oj mjsdldcjcdón y eo recoutjmdenta entre ojs cjpjs praoetjrdjs, oj crecdente

mecjndzjcdón y jutamjtdzjcdón `eo pracesa `e trjhjga, eo jhjrjtjmdenta `e oj luerzj

ojharjo `ehd`a j su campasdcdón crecdentemente lemendnj, oj eodmdnjcdón `e ojs `dlerencdjs

respecta `eo trjhjga `e lêhrdcj, oj crecdente estjn`jrdzjcdón e dntercjmhdjhdod`j` `eo

 persanjo. Cama resuotj`a `e estj metjmarlasds, este krupa, que j prdncdpdas `eo sdkoa RR

erj percdhd`a cama unj crecdente cojse me`dj, lue canlarmên`ase en unj nuevj y mjsdvj

 parcdón `eo praoetjrdj`a (Hrjverrnjn, :42;7 066 y ss.).

Eo cjsa `e oas aldcdndstjs sdrve pjrj egempodldcjr oj larmj en que eo prapda `esjrraooa `e ojjcumuojcdón cjpdtjodstj vj panden`a j oj mjyaríj `e oj pahojcdón en oj can`dcdón `e cojse

ahrerj9 esta es, vj trjnslarmên`aoj en pjrte `e jqueooj cojse que, na paseyen`a mês que su

luerzj `e trjhjga, `ehe ven`er jo cjpdtjo esj ÷ndcj pasesdón j cjmhda `e su suhsdstencdj.

T junque tjmhdän es cderta que eo cjpdtjodsma kenerj j su vez unj jmpodj mjsj `e empoeas

dnterme`das (pralesdanjoes, cdentíldcas, täcndcas, especdjodstjs, etc.), na lêcdo nd

dnme`djtjmente `eldndhoes j pjrtdr `e oj cjod`j` `e `espaseí`a `eo praoetjrda, estjs

acupjcdanes san cj`j vez mês cercjnjs j oj `eldndcdón larmjo `e oj cojse ahrerj. Ojs

`dldcuotj`es cantemparênejs pjrj `eldndr oj pasdcdón `e cojse `e estjs cjpjs dnterme`djs

 pjrecen sdmdojres j ojs que exdstíjn j prdncdpdas `e sdkoa RR pjrj `eldndr oj pasdcdón `e oas

empoej`as `e aldcdnj. Este cangunta, jo que se bj `j`a en oojmjr,‟nuevj pequeúj hurkuesíj”  a ‟nuevj cojse me`dj”, na ooekj j ser tjn krjn`e cama oj vdegj pequeúj

 hurkuesíj. T, j `dlerencdj `e oj vdegj cojse me`dj que erj me`dj parque estjhj sdtuj`j par

luerj `e oj estructurj paojr `e cojses (es `ecdr, dntekrj`j par pequeúas prapdetjrdas que na

erjn nd cjpdtjodstjs nd trjhjgj`ares jsjojrdj`as), estj nuevj cojse me`dj oa es parque tdene

cjrjcterístdcjs `e jmhas paoas `e oj estructurj `e cojses. @e ta`js larmjs,

ten`encdjomente en eo ojrka pojza, se dmpan`ríj su praoetjrdzjcdón7

Vjrj estas empoej`as, oj larmj sacdjo que tamjn sus trjhjgas, su ver`j`era

oukjr en ojs reojcdanes `e pra`uccdón, su can`dcdón `e suhar`dnj`a tjnta cama

eo trjhjgj`ar jsjojrdj`a, cj`j vez mês se bjce sentdr, especdjomente en ojs

acupjcdanes mjsdvjs que larmjn pjrte `e estas estrjtas. Cdtjremas jquí,

 pjrtdcuojrmente, j oas prayectdstjs y täcndcas, dnkenderas y cantj`ares,enlermerjs y mjestras, y unj muotdpodcd`j` `e cjtekaríjs `e supervdsares,

cjpjtjces y pequeúas `drectdvas. Vrdmera, estas ooekjran j canvertdrse en pjrte

`eo mercj`a mjsdva `e trjhjga, dncouyen`a oj exdstencdj dnnecesjrdj `e un

egärcdta `e reservj `e `esempoej`as que egercen presdón, bjcdj oj hjgj, en eo

ndveo `e pjkas. Sekun`a, eo cjpdtjo, tjn pranta cama `dspane `e unj mjsj `e

trjhjga en jokunj especdjod`j`  – unj mjsj j`ecuj`j cuya tjmjúa campense oj

jpodcjcdón `e oas prdncdpdas `e oj `dvdsdón täcndcj `eo trjhjga y `eo cantrao

 gerêrqudca sahre oj egecucdón par me`da `e unj lärrej empuúj`urj `e oas ojzas

`e oj cancepcdón –   samete `dcbj especdjod`j` j jokunjs `e ojs larmjs `e oj

‟rjcdanjodzjcdón”  cjrjcterístdcj `eo ma`a `e pra`uccdón cjpdtjodstj

(Hrjvermjn, :42;7 0<;-0<2).

Page 9: Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 9/13

 

Oj praoetjrdzjcdón ‟d`eaoókdcj” 

Eo jnêodsds jnterdar `egj pojntej`a eo prahoemj `e cóma se `esjrraooj oj praoetjrdzjcdón `e

ojs oojmj`js ‟cjpjs dnterme`djs”  jsjojrdj`js, canlarmj`js par pralesdanjoes, täcndcas,

cdentíldcas, etc. Jvjnzjr sahre estj cuestdón es eo ahgetdva `e oj carrdente que pastuoj oj`enamdnj`j ‟ praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj”. J cantdnujcdón sdntetdzjremas ojs prdncdpjoes

d`ejs sastend`js par su relerente prdncdpjo, Cbjroes @erher (:428).

Estj carrdente prapane `eldndr `as krjn`es larmjs, täcndcj e d`eaoókdcj, pjrj `eodmdtjr eo

cancepta `e praoetjrdzjcdón. Cj`j unj `e eoojs reldere j unj mjnerj especíldcj en que oas

trjhjgj`ares pder`en eo cantrao `e su trjhjga, sek÷n se trjte `e oas me`das a `e oas ldnes.

Oj pär`d`j `e cantrao sahre oas prapdas me`das y par en`e sahre oas prace`dmdentas `e

trjhjga, que acurre cujn`a oj `dreccdón samete j sus trjhjgj`ares j un pojn täcndca `e

 pra`uccdón y/a j un rdtma a pjutj `e trjhjga en cuyj crejcdón na pjrtdcdpjn, pue`e ser

oojmj`j ‟ praoetjrdzjcdón täcndcj”.

En cantrjste, oj pär`d`j `e cantrao sahre eo pra`ucta pa`ríj ser vdstj en tärmdnas kenerjoescama oj mermj `e cantrao sahre oas ldnes `eo prapda trjhjga. Oj jquí `enamdnj`j

‟ praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj” relerdrê entances j oj pär`d`j `e cantrao sahre oas ahgetdvas y

 prapósdtas sacdjoes bjcdj oas cujoes eo prapda trjhjga estê ardentj`a. Oas eoementas `e

 praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj relderen j oj prakresdvj prdvjcdón `eo pa`er `e eoekdr a `eldndr7 eo

 pra`ucta ldnjo `eo prapda trjhjga, su uhdcjcdón en eo mercj`a, sus usas, y oas vjoares a

 paoítdcjs sacdjoes `e oj arkjndzjcdón que oa j`qudere (@erher, :4287 :<4).

Sek÷n estj carrdente, estjs `as larmjs `e praoetjrdzjcdón na bjhíjn sd`a cojrjmente

`dlerencdj`js prevdjmente `ehd`a j que oas estu`das sahre eo temj se centrjran en oj

 praoetjrdzjcdón täcndcj mês que en oj d`eaoókdcj, y gustjmente este bjhríj sd`a eo prahoemj

`e oj tesds `e oj `escjodldcjcdón. Sdn emhjrka, bdstórdcjmente oj praoetjrdzjcdón täcndcj presupan`ríj eo `esjrraooa `e oj d`eaoókdcj7 oas jrtesjnas, jntes `e ser exprapdj`as `e sus

 prace`dmdentas, `ehderan sulrdr prdmera oj pär`d`j `eo cantrao sahre su pra`ucta cujn`a

camenzjran j ven`eroa j un cjpdtjodstj, quden pasterdarmente y en larmj krj`ujo lue

cantraojn`a sus mjterdjs prdmjs, sus me`das `e trjhjga y su mercj`a.

Oj `dsuncdón entre jmhjs larmjs `e praoetjrdzjcdón permdtdríj `jr cuentj `e oj sdtujcdón `e

oas pralesdanjoes  – y `e acupjcdanes sdmdojres –   en larmj mês precdsj, puesta que estas

 pjreceríjn na bjher sd`a sametd`as j÷n j un pracesa `e praoetjrdzjcdón täcndcj pera sí j

unj pralun`j praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj.

Oj praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj emerke `e oj mjnerj cjrjcterístdcj en que oas

trjhjgj`ares pralesdanjoes bjn sd`a dntekrj`as y suhar`dnj`as `entra `e ojsreojcdanes cjpdtjodstjs `e pra`uccdón. Cama eo resta `e oas trjhjgj`ares, oas

 pralesdanjoes bjn per`d`a sus apartund`j`es pjrj eo jutaempoea, y oj necesd`j`

`e ven`er su luerzj `e trjhjga bj cjusj`a unj mês pralun`j pär`d`j `e

dn`epen`encdj, crdstjodzj`j en oj pär`d`j `e oj bjhdod`j` pjrj `eldndr oas ldnes j

oas que su trjhjga estê `drdkd`a. Sdn emhjrka, j `dlerencdj `e oas trjhjgj`ares

dn`ustrdjoes, bjn sjovj`a `e su nuevj `epen`encdj eo n÷coea `e su jutaestdmj y

estjtus especíldca7 sus bjhdod`j`es täcndcjs y eo cantrao `eo canacdmdenta

jotjmente especdjodzj`a. Jsí, oas pralesdanjoes retdenen oj jnómjoj jutard`j`

`e aldcda y perdcdj, envd`dj`j e dnjocjnzjhoe pjrj eo resta `e oas empoej`as

(@erher, :4287 :;3, trj`uccdón prapdj).

Page 10: Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 10/13

En este sentd`a, oas pralesdanjoes na bjhríjn sulrd`a un pracesa `e ‟`escjodldcjcdón”. Sdn

emhjrka, oj praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj sí bjhríj pra`ucd`a un cjmhda en sus ldnes

ojharjoes, yj que jbarj ven`en su servdcda j dnstdtucdanes can a sdn ldnes `e oucra que oas

cantraojn precdsjmente pjrj jsekurjrse `e que oas ldnes `e su trjhjga sdrvjn j oas dntereses

dnstdtucdanjoes. Sdn emhjrka, estj pär`d`j `e cantrao na bjhríj pra`ucd`a `dscanlarmd`j`

mjsdvj a reheodón sdna, mês hden, `as larmjs `dlerentes `e j`jptjcdón7 oj `esensdhdodzjcdóny oj caaptjcdón. Oj `esensdhdodzjcdón d`eaoókdcj canooevj oj `dsacdjcdón `eo trjhjgj`ar

respecta `eo cantexta d`eaoókdca `eo trjhjga y oj renuncdj jo dnteräs a j oj respansjhdod`j`

 par sus usas sacdjoes, mdentrjs que oj caaptjcdón d`eaoókdcj remdte j oj re`eldndcdón `e ojs

 prapdjs metjs pjrj que cancuer`en can oas dmperjtdvas dnstdtucdanjoes. ±Zuä dmpodcjncdjs

ten`ríj este pracesa respecta `e oj pasdcdón sacdjo `e oas trjhjgj`ares dnteoectujoes1 En

tärmdnas ahgetdvas, junque oas pralesdanjoes, jo dkujo que eo resta `e oas jsjojrdj`as, estän

sugetas jo cantrao cjpdtjodstj, `esempeújn luncdanes que dmpodcjn eo cantrao `drecta a

dn`drecta sahre atras trjhjgj`ares. Esta sukdere que pa`ríjn ser pjrte `e unj nuevj cojse a

unj cojse pralesdanjo-`drectdvj, can dntereses `dstdntas `e oas `eo cjpdtjo pera tjmhdän `e

oas `e oas trjhjgj`ares. Vera, jun en eo cjsa `e que na acupjrjn pasdcdanes `e cojse

`dlerentes, en tärmdnas suhgetdvas oj cancdencdj que `esjrraoojn oas pralesdanjoesjsjojrdj`as pa`ríj ser `dstdntj `e oj `eo resta `e oas trjhjgj`ares parque su prapdj

experdencdj es `dlerente. Su experdencdj bdstórdcj cama cojse dn`epen`dente, cuya

dn`dvd`ujodsma, jutacanldjnzj y campetencdj oj `dstdnkuen `e oj cojse trjhjgj`arj, seríjn

cjrjcterístdcjs que oj praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj ven`ríj j relarzjr.

±Cóma se expresj oj praoetjrdzjcdón

entre oas `acentes1

Estjs larmuojcdanes teórdcjs sahre oj praoetjrdzjcdón, yj sej cama `escjodldcjcdón a cama

 pracesa d`eaoókdca, bjn `j`a ardken j unj serde `e tesds sahre oas trjhjgj`ares dnteoectujoesy oas pralesdanjoes en kenerjo. Cj`j unj `e eoojs, j su vez, bj `j`a oukjr j un `esjrraooa

uoterdar respecta `e su jpodcjcdón pjrj eo cjsa especíldca `e oas `acentes. J cantdnujcdón

expan`remas sdntätdcjmente ojs pasturjs mês representjtdvjs `e cj`j carrdente8.

Vraoetjrdzjcdón cama `escjodldcjcdón7 eo `acente, un egecutar `e prace`dmdentas

Zudenes hjsjn su jnêodsds en ojs d`ejs `e oj prdmerj carrdente sastdenen que oas cjmhdas

aperj`as en eo trjhjga `acente bjn ten`d`a electdvjmente j `escjodldcjroa y, par en`e,

 pue`en ser campren`d`as cama pjrte `e un pracesa `e praoetjrdzjcdón. Estj

`escjodldcjcdón seríj oj resuotjnte `e oj prakresdvj dnvjsdón `e oas prace`dmdentas `e

cantrao täcndca `eo currdcuoum en ojs escueojs, oj cujo bjhríj can`ucd`a j unj escdsdón

entre cancepcdón y egecucdón. Eo jhusa `e oas prace`dmdentas `e cantrao täcndca que`j `e

mjndldesta en oj praodlerjcdón `e serdes `e mjterdjoes e`ucjtdvas pre`dseúj`as pjrj usa `e

oas `acentes. Mês jooê `e su cantend`a currdcuojr a pe`jkókdca, oj estructurj `e estas

mjterdjoes dmpodcjríj que ‟oas ahgetdvas, eo pracesa, eo resuotj`a y oas crdterdas `e

evjoujcdón Ysan `eldnd`as] can mês precdsdón Ypar] persanjs jgenjs j oj sdtujcdón”, es

`ecdr, `dstdntjs `eo `acente, uhdcj`js par luerj `eo pracesa `e trjhjga. Oj `escjodldcjcdón

ojharjo se expresjríj entances en que7

8  Un recuenta mês jmpoda sahre estu`das reojtdvas jo trjhjga `acente, relerd`as a na j oj cuestdón `e oj

 praoetjrdzjcdón, pue`e encantrjrse en Mjrtínez (866:).

Page 11: Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 11/13

Ojs jptdtu`es que se cansd`erjhjn esencdjoes pjrj eo trjhjga can ndúas  – oj

 pojndldcjcdón y oj reloexdón sahre eo currdcuoum, eo `dseúa `e estrjtekdjs

currdcuojres y `e enseújnzj pjrj krupas e dn`dvd`uas hjsên`ase en eo

canacdmdenta j lan`a `e esjs persanjs –   na san necesjrdjs. Can eo dmpjcta j

krjn escjoj `eo mjterdjo prepjrj`a, oj pojndldcjcdón y oj egecucdón se sepjrjn

(Jppoe, :4407 :5;).Oj dntra`uccdón `eo cantrao täcndca en oj enseújnzj trjnslarmj jsí jo pralesar en un

‟egecutar `e prace`dmdentas”7 ‟`es`e eo mamenta en que eo cantrao es täcndca Y...] eo

 pralesar se canvderte en joka pjrecd`a j un j`mdndstrj`ar. Esta suce`e j oj vez que ojs

can`dcdanes ahgetdvjs `e su trjhjga se vjn 'praoetjrdzjn`a' cj`j vez mês `ehd`a j oj oókdcj

`eo cantrao täcndca `e oj estructurj currdcuojr ” (:52).

Estj sdtujcdón expresj cóma oj escueoj bjhríj pjsj`a ‟`e ser unj pequeúj empresj, na

crej`j par oas pralesares pera, en oj prêctdcj, cantraoj`j par eooas, que teníjn unj vdsdón

koahjo `e su trjhjga, j ser unj krjn dnstdtucdón can ojhares `e j`mdndstrjcdón y supervdsdón

y en oj que oj enseújnzj na es sdna unj pjrte `e oj oínej `e pra`uccdón” (Ojwn y Azkj,

:4227 865). En cansecuencdj7

Ojs can`dcdanes ahgetdvjs `e oj praoetjrdzjcdón  – ̀ escujodldcjcdón y pär`d`j `e

cantrao –  na `dstdnkuen j oas enseújntes `e oas ahreras. @e mjnerj, entances,

que `ehe verse j oas trjhjgj`ares `e oj enseújnzj d`entdldcj`as can eo cangunta

`e oj cojse ahrerj, jsí cama can oas dntereses `e ese cangunta (Mjrtínez

Hanjlä, :4427 02).

Estj ÷otdmj cjrjcterdzjcdón jpjrece en larmj mês mjtdzj`j en atras jutares. Jsí, ‟eo

recanacdmdenta `e que eo pralesar es un trjhjgj`ar, par oj njturjoezj `e su pasdcdón

ecanómdcj cama empoej`a, que, sdn emhjrka, jct÷j cama jkente `eo Estj`a, nas can`uce

Y...] j oj d`ej `e cantrj`dccdón en oj pasdcdón `eo pralesar ” (Ojwn y Azkj, :4227 :4;). Estj

cantrj`dccdón pa`ríj estjr dn`dcjn`a que oas `acentes pertenecen ‟jo mdsma tdempa j `ascojses. Jsí, campjrten tjnta oas dntereses `e oj pequeúj hurkuesíj cama oas `e oj cojse

ahrerj”  (Jppoe, :4247 06). @e ta`js larmjs, mês jooê `eo krj`a en que se cansd`ere

`esjrraooj`j estj cantrj`dccdón, en ta`as estas jutares jpjrece cama `enamdnj`ar cam÷n

oj ten`encdj, en pracesa a yj cuomdnj`j, j oj praoetjrdzjcdón `e oas `acentes. T `dcbj

 praoetjrdzjcdón jpjrece odkj`j jo pracesa `e `escjodldcjcdón.

Oj praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj7 eo `acente exprapdj`a `e su sentd`a

Atras jutares, en cjmhda, retamjn oj necesd`j` `e `dlerencdjr entre praoetjrdzjcdón täcndcj

e d`eaoókdcj en eo jnêodsds `eo trjhjga `acente. Sek÷n estj sekun`j carrdente, entre oas

`acentes oj praoetjrdzjcdón täcndcj estjríj odmdtj`j par oj exdstencdj `e cjrjcterístdcjs

especíldcjs `e su trjhjga que ahstjcuodzjríjn eo `esjrraooa `eo pracesa `e rjcdanjodzjcdón

cjpdtjodstj, a jo menas seríjn unj hjrrerj que oe dmpe`dríj jocjnzjr eo jvjnce que bj tend`a

en eo undversa `e oas ahreras dn`ustrdjoes. Entre atrjs pecuodjrd`j`es, se seújojn ojs

relerd`js jo ma`eoa `e `dvdsdón `eo trjhjga dntra`ucd`a en oj enseújnzj y sus electas sahre

eo pralesarj`a7 en vjrdjs acjsdanes, ojs especdjodzjcdanes sek÷n jsdknjturjs bjn crej`a

cjmpas nuevas `e canacdmdenta cujodldcjn`a jspectas `eo trjhjga `acente. En este

sentd`a, oj especdjodzjcdón na canooevjríj unj `escjodldcjcdón, cama en eo cjsa `e oas

trjhjgj`ares dn`ustrdjoes, sdna unj mjyar pralun`dzjcdón en su perdcdj y en su sjher

täcndca.

Pjmhdän se seújojn odmdtjcdanes j oj praoetjrdzjcdón täcndcj en oa jtdnente j oj reojcdón `eo pralesarj`a can ojs luncdanes canceptujoes `eo trjhjga. En este sentd`a, bjhrê que

Page 12: Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 12/13

`dstdnkudr en quä jspectas se excouye j oas enseújntes `e oj pojndldcjcdón `e su tjrej, en

tjnta su ojhar dmpodcj `e par sí cdertj jutanamíj pjrj j`jptjr mäta`as, mjterdjoes,

cantend`as, etc. j cj`j joumna a krupa `e joumnas. Dncousa bjstj eo ma`eoa mês

tecnacrêtdca `e prakrjmjcdón exdkdríj oj pasdhdod`j` `e que eo `acente pue`j prakrjmjr.

Eo becba `e que ‟oj e`ucjcdón estä dnmersj en oj pra`uccdón/trjnsmdsdón d`eaoókdcj y

cuoturjo j ndveo sacdjo”, que oj rjcdanjodzjcdón en oj e`ucjcdón na respan`j j oas mdsmas

ldnes que en oj pra`uccdón y que oas jkentes que pramueven este pracesa sejn

‟j`mdndstrj`ares `eo Estj`a”  (y na eo cjpdtjo en larmj `drectj) pan`ríj odmdtjcdanes jo

`esjrraooa `e oj praoetjrdzjcdón täcndcj y sustentjríj oj bdpótesds `e oj ‟ praoetjrdzjcdón

d`eaoókdcj” (Gdmänez Gjän, :4227 806).

En estj dnterpretjcdón, oj praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj `ehe ser enten`d`j na en larmj

mecêndcj sdna cama resuotj`a canstjnte `e oj oucbj entre oas dntereses `e ojs cojses

`amdnjntes, ojs cojses suhjoternjs y eo Estj`a y oas dntereses especíldcas `e oas `acentes,

oas cujoes ‟na sóoa san `eldnd`as j pjrtdr `e oj reojcdón `e estas jkentes respecta jo cantrao

sahre su trjhjga” (800).

Oas ahstêcuoas pjrj eo `esjrraooa `e oj praoetjrdzjcdón estjríjn íntdmjmente reojcdanj`ascan oj dmpasdhdod`j` `e sepjrjr `e rjíz oj cancepcdón `e oj egecucdón en oj enseújnzj, `j`j

oj vjrde`j` `e sdtujcdanes que dmpodcj eo trjhjga can seres bumjnas. Var esa, j pesjr `e

que se dntentj sugetjr j oas `acentes me`djnte oj rjcdanjodzjcdón ojharjo, este dntenta na

 pue`e dknarjr oj pasdhdod`j` `e que estas pue`jn pensjr su trjhjga en larmj mês a menas

koahjo, j `dlerencdj `e oas ahreras `escjodldcj`as. @eo mdsma ma`a, eo trjhjga vdncuoj`a

can oj cuoturj dmpodcj oj pasdhdod`j` `e jcce`er j `dstdntjs cancepcdanes cuoturjoes e

d`eaoókdcjs y, patencdjomente, j oj crítdcj `e ojs dmpasdcdanes d`eaoókdcjs. En este sentd`a7

Oa cderta es que en eo êmhdta e`ucjtdva bjy un jspecta mês dmpartjnte que eo

`e oj `escujodldcjcdón täcndcj, y que es mês hden `e njturjoezj d`eaoókdcj. En

eo cantexta e`ucjtdva, oj praoetjrdzjcdón, sd joka sdkndldcj, es sahre ta`a oj pär`d`j `e un sentd`a ätdca dmpoícdta en eo trjhjga `acente. Oj ljotj `e cantrao

sahre eo prapda trjhjga que pu`derj sdkndldcjr oj sepjrjcdón entre cancepcdón y

egecucdón se trj`uce en eo cjmpa e`ucjtdva en unj `esardentjcdón d`eaoókdcj y

na sóoa en oj pär`d`j `e unj cujod`j` persanjo sahre un caoectdva pralesdanjo

(Cantrerjs @amdnka, :44;7 38-33).

Estj carrdente tjmhdän retamj oj cuestdón `e ojs respuestjs jcama`jtdcdjs j oj

 praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj. En reojcdón can esta se seújoj que oj resdstencdj j oj pär`d`j `e

cantrao na necesjrdjmente se ardkdnj en un pasdcdanjmdenta paoítdcj e d`eaoókdcjmente

 prakresdstj, sdna que pue`e hjsjrse tjmhdän en pasturjs rejccdanjrdjs, y que oas `acentes

 pue`en camhjtdr oj praoetjrdzjcdón pjrj `elen`er oas prdvdoekdas `e oas que bjn kazj`a

bdstórdcjmente cama dnteoectujoes lrente jo resta `e oas trjhjgj`ares (Gdmänez Gjän,:422780:).

En síntesds, `as carrdentes bjn jhar`j`a eo prahoemj `e oj praoetjrdzjcdón `e oas

trjhjgj`ares dnteoectujoes en kenerjo y `e oas `acentes en pjrtdcuojr7 unj `e eoojs sastdene oj

d`ej `e oj `escjodldcjcdón, mdentrjs que oj atrj jpuntj j oj praoetjrdzjcdón d`eaoókdcj.

Jmhjs carrdentes cancuer`jn en que oj praoetjrdzjcdón pue`e ahservjrse j pjrtdr tjnta `e

ojs trjnslarmjcdanes en eo pracesa `e trjhjga cama `e ojs cansecuencdjs `e `dcbjs

trjnslarmjcdanes pjrj oj pasdcdón y oas dntereses `e oas trjhjgj`ares. Sdn emhjrka, cj`j

unj prapane bdpótesds apuestjs jo respecta.

Var un oj`a, respecta `eo pracesa `e trjhjga, oj praoetjrdzjcdón dmpodcjríj unj pär`d`j `eocantrao yj sej sahre oas prace`dmdentas a hden sahre oas ldnes `eo trjhjga, sek÷n oj

Page 13: Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

7/22/2019 Donaire, Ricardo - Los docentes en el Siglo XXI - Selección

http://slidepdf.com/reader/full/donaire-ricardo-los-docentes-en-el-siglo-xxi-seleccion 13/13

 perspectdvj `e que se trjte. Var atra, en oa reojtdva j oj pasdcdón e dntereses `e oas

trjhjgj`ares oj praoetjrdzjcdón se expresjríj, tjmhdän `e jcuer`a can oj perspectdvj, a hden

cama unj ten`encdj j unj crecdente jsdmdojcdón `e oas dnteoectujoes jsjojrdj`as j oj cojse

ahrerj a hden, par eo cantrjrda, cama unj sdtujcdón `e reojtdva `dstjncdjmdenta. J

cantdnujcdón se dntentjrê `jr cuentj `e cóma estas lenómenas bjn sd`a jhar`j`as en eo

cjsa `e oas `acentes en oj Jrkentdnj y sd se bjn encantrj`a eoementas que bjyjn pa`d`acanstjtjr a relutjr jokunjs `e estjs bdpótesds.