25
Wydawnictwo Helion ul. Kociuszki 1c 44-100 Gliwice tel. 032 230 98 63 e-mail: [email protected] Dziecko w sieci Autor: Bartosz Danowski, Alicja Krupiæska ISBN: 978-83-246-1057-0 Format: A5, stron: oko‡o 160 Jak zabezpieczy komputer i chroni dziecko przed przestŒpcami internetowymi? Jak wybra odpowiedni program zabezpieczaj„cy przed szkodliwymi treciami? Gdzie szuka pomocy? To wa¿ne, co Twoje dziecko robi w sieci. To, co ogl„da, czyta, z kim rozmawia i ile czasu spŒdza w Internecie, ma du¿e znaczenie dla jego rozwoju, ale przede wszystkim dla jego bezpieczeæstwa! Internet, ktry jest jedn„ z najwiŒkszych zdobyczy naszej cywilizacji, to cudowne okno na wielki wiat na jego jasne, ale i ciemne strony Twoje dziecko w ka¿dej chwili mo¿e zetkn„ siŒ z pedofili„, pornografi„, sektami, przemoc„, a tak¿e zosta przestŒpc„, nielegalnie ci„gaj„c pliki. Rodzice czŒsto bywaj„ tego niewiadomi, chocia¿ na co dzieæ bacznie strzeg„ swoich pociech przed podobnymi zagro¿eniami. Co gorsza, zazwyczaj s„ mniej biegli w obs‡udze komputera i Internetu ni¿ ich w‡asne dzieci, co utrudnia zabezpieczenie dostŒpu do szkodliwych treci. A Ty zastanawia‡e siŒ nad tym, jak dyskretnie uchroni pociechŒ i jego wra¿liw„ psychikŒ przed z‡„ stron„ Internetu? Jak zapewni mu bezpieczeæstwo, nie rezygnuj„c z dostŒpu do sieci? Ta ksi„¿ka powsta‡a w‡anie z myl„ o Tobie i innych odpowiedzialnych rodzicach, czŒsto zagubionych w wirtualnym wiecie, chc„cych kontrolowa dziecko w sieci, nie krŒpuj„c przy tym jego wolnoci. Autorzy pomog„ Ci: pozna zagro¿enia czyhaj„ce w sieci i ich skalŒ; odpowiednio skonfigurowa komputer PC; wybra i zainstalowa odpowiednie programy kontrolne i filtry stron internetowych; poradzi sobie z problemem pirackiego ci„gania plikw; wybra przydatne oprogramowanie dodatkowo chroni„ce dziecko i komputer; wskazuj„c instytucje zajmuj„ce siŒ pomoc„ ofiarom i ciganiem przestŒpcw internetowych; nauczy siŒ surfowania z dzieckiem po interesuj„cych i bezpiecznych stronach.

Dziecko w sieci - Helion · 2007-10-01 · 26 Dziecko w sieci Granice w zachowaniu dziecka ustalają rodzice, wprowadzając okre-ślone zasady jego postępowania w konkretnych sytuacjach

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Wydawnictwo Helionul. Ko�ciuszki 1c44-100 Gliwicetel. 032 230 98 63e-mail: [email protected]

Dziecko w sieciAutor: Bartosz Danowski, Alicja KrupiñskaISBN: 978-83-246-1057-0Format: A5, stron: oko³o 160

� Jak zabezpieczyæ komputer i chroniæ dziecko przed przestêpcami internetowymi? � Jak wybraæ odpowiedni program zabezpieczaj¹cy przed szkodliwymi tre�ciami? � Gdzie szukaæ pomocy?

To wa¿ne, co Twoje dziecko robi w sieci. To, co ogl¹da, czyta, z kim rozmawia i ile czasu spêdza w Internecie, ma du¿e znaczenie dla jego rozwoju, ale przede wszystkim dla jego bezpieczeñstwa! Internet, który jest jedn¹ z najwiêkszych zdobyczy naszej cywilizacji, to cudowne okno na wielki �wiat � na jego jasne, ale i ciemne strony�

Twoje dziecko w ka¿dej chwili mo¿e zetkn¹æ siê z pedofili¹, pornografi¹, sektami, przemoc¹, a tak¿e zostaæ przestêpc¹, nielegalnie �ci¹gaj¹c pliki. Rodzice czêstobywaj¹ tego nie�wiadomi, chocia¿ na co dzieñ bacznie strzeg¹ swoich pociechprzed podobnymi zagro¿eniami. Co gorsza, zazwyczaj s¹ mniej biegli w obs³udze komputera i Internetu ni¿ ich w³asne dzieci, co utrudnia zabezpieczenie dostêpudo szkodliwych tre�ci.

A Ty zastanawia³e� siê nad tym, jak dyskretnie uchroniæ pociechê i jego wra¿liw¹ psychikê przed z³¹ stron¹ Internetu? Jak zapewniæ mu bezpieczeñstwo, nie rezygnuj¹c z dostêpu do sieci? Ta ksi¹¿ka powsta³a w³a�nie z my�l¹ o Tobie i innych odpowiedzialnych rodzicach, czêsto zagubionych w wirtualnym �wiecie, chc¹cych kontrolowaæ dziecko w sieci, nie krêpuj¹c przy tym jego wolno�ci.

Autorzy pomog¹ Ci:

� poznaæ zagro¿enia czyhaj¹ce w sieci i ich skalê; � odpowiednio skonfigurowaæ komputer PC; � wybraæ i zainstalowaæ odpowiednie programy kontrolne i filtry stron internetowych; � poradziæ sobie z problemem pirackiego �ci¹gania plików; � wybraæ przydatne oprogramowanie dodatkowo chroni¹ce dziecko i komputer; � wskazuj¹c instytucje zajmuj¹ce siê pomoc¹ ofiarom i �ciganiem przestêpców internetowych; � nauczyæ siê surfowania z dzieckiem po interesuj¹cych i bezpiecznych stronach.

Spis treści

Wstęp 5

Rozdział 1. Niebezpieczeństwa i zagrożenia 9Pornografia jako jedno z większych niebezpieczeństw 10Pedofilia jako poważny problem współczesności 12Agresja i przemoc w świecie realnym i wirtualnym 14Zagrożenie związane z sektami w sieci 17Kradzież danych i oszustwa 18Internet a niebezpieczeństwa w realnym świecie 18Szkody spowodowane przez dziecko 19Krótkie podsumowanie 20

Rozdział 2. Podstawy ochrony dziecka przed zagrożeniami 23Komputer i internet — pozytywny i negatywny wpływ

na dziecko 27Uzależnienie od komputera i sieci 30Porady i wskazówki dla rodziców dzieci

korzystających z komputera 34Wskazówki dla rodziców dotyczące

bezpiecznego korzystania ich dzieci z internetu 36Jak rozmawiać z dzieckiem, aby rozmowa miała sens,

podnosiła poczucie własnej wartości dzieckai budowała dobre relacje rodziców z dzieckiem 42

Krótkie podsumowanie 43

Rozdział 3. Przygotowanie komputera 45Konto użytkownika 46Ochrona przed szkodliwym oprogramowaniem 50Firewall 71Krótkie podsumowanie 78

4 D z i e c k o w s i e c i

Rozdział 4. MS Windows XP — kontrola i bezpieczeństwo dziecka 79Kontrola stron WWW 80Kontrola innych aplikacji używanych przez dziecko 109Krótkie podsumowanie 124

Rozdział 5. MS Windows Vista— nowe funkcje kontroli rodzicielskiej 125Konto użytkownika 126Konfiguracja kontroli rodzicielskiej 129Jak to wygląda od strony dziecka 138Analiza zachowań 141Krótkie podsumowanie 142

Rozdział 6. Inne przydatne informacje 145Gdzie szukać pomocy i zgłaszać zagrożenia 146Usługi oferowane przez dostawców internetu 148Wykaz przydatnego oprogramowania 150Wykaz stron dla dzieci 151Wykaz stron dla rodziców 152Wzory umów 152Netykieta 153Krótkie podsumowanie 153

Podsumowanie 155

Bibliografia 159

R O Z D Z I A Ł 2

Podstawyochrony dziecka

przed zagrożeniami

Nasze dzieci są zafascynowane grami komputerowymi, internetem,telewizją, DVD, telefonami komórkowymi. Nie mamy na to wpływu— nie zatrzymamy postępu cywilizacji, bo i po co? Ale możemy,a nawet powinniśmy, nauczyć się skutecznie chronić dzieci przedzagrożeniami płynącymi z internetu i nie musimy być przy tym infor-matykami czy programistami. Wystarczy, że będziemy kochającymii uważnymi na to, co robi nasze dziecko, rodzicami. Bo to nieprawda,że urządzenia elektroniczne sprawiają, że trudniej jest być rodzicem.

24 D z i e c k o w s i e c i

Według Schuli Blank, amerykańskiego psychiatry dziecięcego, niema żadnego związku pomiędzy naszą umiejętnością zachowaniaautorytetu a pojawieniem się urządzeń elektronicznych. Na poparcieswojej tezy cytuje ona słowa Sokratesa, słynnego greckiego filozofai myśliciela, który żył w czasach, kiedy nie było telewizji, gier kom-puterowych czy komputera, i który mówił wtedy:

„Dzisiejsza młodzież lubi luksus, ma złe maniery, nie uznajeżadnych autorytetów i nie ma szacunku dla starszych (…)W naszych czasach dzieci stały się tyranami, nie pomagają w domu,(…) nie są posłuszne swoim rodzicom i tyranizują nauczycieli”.

Czytając te słowa, zgodzimy się prawie wszyscy, że są one aktualnei dzisiaj. Ale my jako coraz bardziej świadomi rodzice pragnący dobraswoich dzieci możemy to zmienić, np. jeśli nie będziemy pozwalaćdzieciom sobą kierować ani uznawać zanadto ich praw (być może topokłosie tzw. bezstresowego modelu wychowania). Faktem bezspor-nym jest, że dzieci czasem lepiej niż my potrafią obsługiwać kompu-ter, szybciej chłoną nowoczesną wiedzę technologiczną i opanowująumiejętność posługiwania się urządzeniami elektronicznymi — ichmałe zwinne palce z zawrotną szybkością „biegają” po klawiaturzekomputera czy telefonu komórkowego. Ale w obliczu np. istotnychniebezpieczeństw związanych z używaniem wyżej wymienionychzdobyczy cywilizacji sama wiedza to za mało, potrzebna jest świa-domość, że zagrożenia te istnieją. I właśnie szczególnie dzisiaj, kiedyprawie niemal codziennie jesteśmy zaskakiwani nowymi doniesieniamize świata nauki i techniki — zadaniem rodziców jest wpojenie dzieciomtej świadomości.

Jak podają badania, dzieci w krajach rozwiniętych codziennie spędzająprzeciętnie 6 godzin i 32 minuty przed ekranem: oglądając telewizję,film w kinie, grając w gry na konsolach, używając komputera i surfującpo internecie. A ile czasu poświęca na to Twoje dziecko? Może tylesamo, może mniej, a może jeszcze więcej?

Niezależnie od tego, czy jesteśmy fanami komputera, czy kompute-rowymi ignorantami, jeśli nasze dziecko z niego korzysta, powinni-śmy mu towarzyszyć w jego wirtualnych podróżach, interesować siętym, co ono robi, czego szuka i przede wszystkim rozmawiać z nim.Dzięki niniejszej książce sprostanie temu problemowi stanie się dlakażdego rodzica o wiele prostsze.

R o z d z i a ł 2 • P o d s t a w y o c h r o n y d z i e c k a p r z e d z a g r o że n i a m i 25

Rozmowa z dzieckiem to zainteresowanie nim i jego sprawami, a takżejego różnymi problemami, nie tylko szkolnymi. Jeśli chcemy, abydziecko rozmawiało z nami, to już od najmłodszych lat, kiedy zwrócisię do nas z pytaniem, musimy koniecznie znaleźć dla niego czas i po-traktować jego sprawy poważnie. Jeśli tego nie zrobimy, bo akurat niemamy czasu, może to dziecko zniechęcić na tyle skutecznie, że straciono ochotę na rozmowę z nami kiedykolwiek, poczuje się nieakcep-towane oraz uzna, że uważamy jego sprawy za mało ważne. Wtedyistnieje niebezpieczeństwo, że gdy naprawdę będzie miało problemy,zwróci się o pomoc do rówieśników albo innego dorosłego, któryzdobędzie jego zaufanie, a to może być niebezpieczne. Wiadomościuzyskane od rówieśników mogą być zniekształcone, przekazane w spo-sób wulgarny i brutalny, a obcy dorosły może udzielać takich infor-macji, które będą mu potrzebne do wykorzystania zaufania dzieckai skrzywdzenia go.

Dzieci, których rodzice są nimi zainteresowane i poświęcają im czas,czują się bezpiecznie, kochane i akceptowane. Potrzeba bezpieczeń-stwa, oprócz potrzeby kontaktu emocjonalnego i sukcesu, jest jednąz fundamentalnych potrzeb każdego człowieka. Jej zaspokojenie jestgwarancją wyeliminowania lęków ze wszystkich rodzajów aktywnościdziecka.

Zaspokojenie wyżej wymienionych potrzeb jest podstawą w wycho-waniu dzieci na ludzi o prawidłowej osobowości, ludzi pewnych swojejwartości, mających pozytywne wzorce, szczęśliwych i akceptującychżycie. Dzieci bardzo potrzebują pozytywnego wsparcia ze strony ro-dziców, bez tego są niepewne i zagubione. Ważne jest przy tym, abynie narzucać im tego, co jest dla nich trudne i niezrozumiałe, aleakceptować ich własne wybory, jeśli są dobre i słuszne. W sytuacjikiedy młody człowiek dokonuje negatywnych wyborów i zdaniemrodzica jest to dla niego złe, należy dyscyplinować dziecko i wyznaczaćmu określone granice. Przy wprowadzaniu w relacje z dzieckiem tzw.pozytywnej dyscypliny niezmierne ważne jest utrzymanie równowagimiędzy wychowaniem zbyt pobłażliwym i zbyt surowym. Aby tę rów-nowagę udało się zachować, należy m.in. wyznaczać dziecku spra-wiedliwe i stanowcze granice, przekazywać rozsądne zasady postę-powania, wydawać jasne instrukcje i polecenia oraz nie zapominaćo stosowaniu pochwał — doceniać dziecko. W końcu także koniecznierealizować zaplanowane i uzgodnione z dzieckiem konsekwentnedziałania w przypadku jego niewłaściwego zachowania.

26 D z i e c k o w s i e c i

Granice w zachowaniu dziecka ustalają rodzice, wprowadzając okre-ślone zasady jego postępowania w konkretnych sytuacjach (np. wy-znaczając czas spędzany przy komputerze) oraz jasno artykułując to,czego od niego oczekują.

Z badań wynika, że dzieci, których rodzice ustalają sprawiedliwe i jasnegranice, dorastają z większym poczuciem własnej wartości i pewnościsiebie niż te, którym pozwala się zachowywać tak, jak chcą. Dyscy-plina wobec dziecka polega m.in. na ustanawianiu granic. Jest to dlarodziców jedno z najtrudniejszych zadań, zwłaszcza w stosunku domałych dzieci oraz nastolatków, bo to one właśnie mają samodzielniedoświadczać życia i podejmować próby poznawania świata, także przezinternet. Prawidłowe postawy rodzicielskie wobec dzieci sprawiają,że stają się one odpowiedzialne społecznie, zainteresowane innymiludźmi, przyjacielskie, kreatywne, niezależne w rozsądnych granicachi potrafiące bronić słusznej sprawy.

Dzieci, które doświadczają mało miłości i uznania oraz którym brakujepoczucia bezpieczeństwa, próbują zrekompensować te braki poprzezśrodki zastępcze, m.in. spożywanie nadmiernej ilości jedzenia albo,przeciwnie, jego ograniczanie — czasem drastyczne (szczególnie dziew-częta; skąd tylko krok do anoreksji), uciekają w świat wirtualny i zamy-kają się na świat realny. Duża grupa młodzieży zaczyna sięgać popapierosy bądź alkohol, ponieważ widzi w nich jedyny sposób na to,aby zrekompensować sobie brak poczucia własnej wartości. Dziecii młodzież mogą stać się w ten sposób „łatwym łupem” dla pedofilów,działaczy sekt, ugrupowań propagujących agresję i przemoc czy wręczmłodocianych grup przestępczych.

Kontakty z rodzicami, z bliskimi dziecku osobami odgrywają istotnąrolę w kształtowaniu jego osobowości. Rozsądna i wyrozumiała miłośćdo dziecka jest podstawowym warunkiem jego prawidłowego rozwojui funkcjonowania zarówno w środowisku szkolnym, jak i pozaszkol-nym. Dziecko, które jest wychowywane w rodzinie o zaburzonychkontaktach uczuciowych, czuje się odrzucone, przeżywa frustrację,lęk i niepokój, ma obniżoną samoocenę. Surowa dyscyplina uniemoż-liwia zaspokojenie wielu potrzeb psychicznych u dzieci, może takżewywoływać agresję wobec rówieśników. Postawa nadmiernej akcep-tacji wobec dziecka może z kolei zniekształcać jego osobowość, stajesię ono wówczas zbyt pewne siebie, egoistycznie nastawione doinnych, powierzchowne uczuciowo. Natomiast dziecko pozbawionezupełnej kontroli często przejawia zachowania agresywne, u podłożaktórych leży lęk i brak emocjonalnego bezpieczeństwa.

R o z d z i a ł 2 • P o d s t a w y o c h r o n y d z i e c k a p r z e d z a g r o że n i a m i 27

Każdego człowieka kształtuje dom rodzinny, dzieci bowiem naśladująpostawy rodziców. Przyczyny agresji tkwią więc w dużej mierzew dezorganizacji życia rodzinnego i popełnianych błędach wycho-wawczych. Dlatego bardzo ważne jest oddziaływanie właściwymimetodami wychowawczymi — stosownie do cech i osobowości dziec-ka, prezentowanie mu odpowiednich postaw i godnych do naślado-wania wzorów przez rodziców, opiekunów i wychowawców.

Komputer i internet — pozytywnyi negatywny wpływ na dzieckoAnaliza zawartości gier komputerowych czy też niektórych usługsieciowych może prowadzić do stwierdzenia, że są to tylko wirtualnewersje klasycznych gier, które od zawsze stanowiły dziecięcą rozrywkę:walka, przygoda, sport, naśladowanie zachowań i zajęć dorosłych.Czy prawdą jest, że gry są z reguły niewychowawcze, czy też może,jak twierdzą inni, potrafią rozwinąć u dzieci różne zdolności? Obiete opinie są uzasadnione, ważne jednak, aby rodzic był obecny i kon-trolował, czym zajmuje się dziecko. Warto wiedzieć, z czego nie wszy-scy rodzice zdają sobie sprawę, że gry komputerowe jako pierwszyprzykład technologii informatycznej są dla dziecka często pierwszymkontaktem ze światem komputerów. Odpowiednio dobrane i przeka-zane do użytku dziecka mogą być przydatnym narzędziem służącymrozwojowi i aktywizującym je poznawczo.

Badania prowadzone nad przydatnością gier komputerowych jakotechniki edukacyjnej pozwalają stwierdzić, że: pobudzają one procesyumysłowe dziecka, skłaniają do myślenia asocjacyjnego, czyli koja-rzeniowego, korzystnie wpływają na intuicję i myślenie hipotetyczne,wspomagają koordynację wzrokowo-ruchową, są użytecznym narzę-dziem nauki, uwalniają od nadmiaru emocji i oferują natychmiastowąnagrodę.

Tzw. „granie na komputerze” jest bodaj najpopularniejszym zajęciemdzieci, które wymieniają rodzice zapytani o to, co lubi robić w wolnychchwilach ich dziecko, czym się interesuje. Należy pamiętać, że wielurodziców pod pojęciem grania rozumie wszystkie czynności związanez obsługą komputera czy internetu. Znajduje to odbicie i uzupełnienie

28 D z i e c k o w s i e c i

także w wypowiedziach dzieci, które „granie na komputerze” stawiająna pierwszym miejscu jako swoje ulubione zajęcie (na podstawie roz-mów z rodzicami i dziećmi, z praktyki w poradni psychologiczno-peda-gogicznej).

Jak stwierdzono powyżej, gry komputerowe stymulują rozwój umy-słowy dziecka i powodują, że wzrasta tzw. aktywność poznawcza,która jest istotnym czynnikiem warunkującym powodzenie w nauce.Podobnie dzieje się w przypadku usług oferowanych przez internet.

Używanie komputera, a zwłaszcza granie, wspomaga koordynacjęwzrokowo-ruchową (proces, którego prawidłowy rozwój jest warun-kiem przyswajania wiadomości i umiejętności szkolnych), bowiemwymaga ono znacznej szybkości reakcji i niejednokrotnie trójwymia-rowego interpretowania obrazów dwuwymiarowych. Grając w grę,dziecko pobudza wszystkie swoje zmysły i uczy się je koordynować.Oprócz śledzenia tego, co dzieje się na ekranie, używając joysticka lubklawiatury komputera, dziecko doświadcza także wrażeń dotykowych— musi skoordynować ruchy ręki z tym, co dzieje się na ekranie.

Gry komputerowe mogą być użytecznym narzędziem nauki z uwagi nato, że w stosunku do innych metod nauczania posiadają tę przewagę,że opierają się na strukturze narracyjnej, łatwiejszej do zapamiętanianiż sucha informacja, np. z podręcznika do historii.

Gry oferują natychmiastową nagrodę, bowiem wystawiają ocenę na-szych umiejętności, a jest to narzędzie o wielkim znaczeniu w procesienabywania wiedzy. Dziecko, otrzymując natychmiastowy pozytywnyrezultat, chce próbować na nowo i poprawiać swoje osiągnięcia. Trzycechy charakterystyczne, które sprawiają, że trudno jest dziecku oprzećsię graniu, to:

Po pierwsze — natychmiastowa nagroda w przypadkuosiągnięcia sukcesu; pozwala na kontynuację gry.

Po drugie — personalizacja, czyli indywidualne traktowaniegrającego dziecka, np. zgodnie z jego tempem.

Po trzecie — nagroda stanowiąca istotę gry: ten, kto przejdziedany etap, zostaje nagrodzony dostępem do wyższego poziomugry. Może gdyby te trzy warunki zastosować w salach szkolnych,wówczas szkoła stałaby się marzeniem każdego ucznia i każdegonauczyciela. Zatem może warto zainteresować nimi tych,którzy układają programy nauczania dla szkół i wyznaczająkryteria oceniania dziecka.

R o z d z i a ł 2 • P o d s t a w y o c h r o n y d z i e c k a p r z e d z a g r o że n i a m i 29

Oprócz prezentowanych powyżej korzyści płynących z gier kompu-terowych wiąże się też z nimi ryzyko i zagrożenia. Badania naukowedowodzą negatywnego wpływu szczególnie treści o charakterze agresjii przemocy zawartych w grach komputerowych bądź w sieci. Zabawagrami lub inne formy kontaktu z treściami zawierającymi elementyagresji prowadzą do wystąpienia zachowań agresywnych — to znaczy,że dzieci naśladują to, co widzą na ekranie. Badania prowadzone wśródmałych dzieci — w przeciwieństwie do badań nastolatków i starszejmłodzieży — potwierdzają, że rzeczywiście stają się one bardziej agre-sywne po kontakcie z grą z elementami przemocy czy też oglądaniufilmów o takim zabarwieniu.

Młodsze dziecko pozostawione z zawierającą elementy agresji i prze-mocy grą nie potrafi oddzielić dobra od zła i bardziej ulega jej nega-tywnemu oddziaływaniu. Jego układ nerwowy jest bowiem jeszczeniedojrzały i nie potrafi selekcjonować nadmiaru bodźców płynącychz ekranu, emocje są labilne i łatwiej ulegają szkodliwym wpływom,dlatego tak ważne jest, aby to rodzic dokonywał wyboru gry bądźstrony WWW dla dziecka — pozbawionej nadmiaru agresji. A jeślijuż taka gra się zdarzy, np. podarowana w prezencie czy pożyczonaod kolegi, należy towarzyszyć dziecku przy jej użytkowaniu i dokonaćstosownych wyjaśnień zrozumiałym dla niego językiem.

Badania przeprowadzone przez amerykańskich naukowców wykazały,że istnieje znaczący związek pomiędzy grami komputerowymi epa-tującymi przemocą a agresywnym zachowaniem dzieci. Potwierdzato m.in. fakt, że w czasie gry na komputerze u grających zmniejszałasię aktywność tych stref mózgu, które odpowiadają za emocje i naby-wanie wiedzy.

W grach komputerowych opartych na przemocy, według naukowcówKaren Dill i Jody Dill, agresja jest często celem głównym: zabić prze-ciwników, oznacza zwyciężyć i osiągnąć dzięki temu korzyści. Podczasgdy w prawdziwym życiu zabójstwo jest przestępstwem, w przypad-ku tego typu gier takie właśnie zachowanie jest nagradzane bardziejniż jakiekolwiek inne: aby ułatwić graczom zadanie, do dyspozycjidaje się im zróżnicowane środki. Wskutek tego zmniejsza się empatiaw kontaktach z innymi ludźmi, a pojawia się ryzyko, że gracz staniesię człowiekiem gwałtownym i agresywnym.

30 D z i e c k o w s i e c i

Uzależnienie od komputera i sieciW ostatnich latach coraz częściej mówi się o uzależniających właści-wościach różnych zachowań, w tym grania w gry komputerowe czyteż używania internetu (czatów, komunikatorów, poczty e-mail, aukcjiinternetowych itp.). Problem staje się coraz poważniejszy i dotykarównież dzieci.

Zachowanie uzależniające to powtarzający się nawyk, który zwiększaryzyko choroby i związanych z nią problemów osobistych orazspołecznych. Zachowania uzależniające są często subiektywnieodczuwane jako „utrata kontroli” — pojawiają się pomimo świadomychwysiłków zmierzających do ich powstrzymania lub ograniczenia.Typowa jest natychmiastowa krótkotrwała nagroda oraz późniejszeszkodliwe i długotrwałe następstwa. Próbom zmiany tych zachowań— w wyniku terapii bądź z własnej inicjatywy — towarzyszy zazwyczajwysoki współczynnik nawrotów.

Przytoczona definicja uzależnienia pozwala rodzicom na ewentualnąobserwację dziecka w tym kierunku, tym bardziej jeżeli mamy obawy,że za dużo czasu spędza ono przed monitorem komputera. Trzebawiedzieć ponadto, że uzależnienie polegające na nadmiernych inte-rakcjach człowieka z urządzeniem może przybierać formę bierną, np.oglądanie telewizji, bądź aktywną, np. gra na komputerze, czatowanie,surfowanie w internecie czy robienie zakupów.

Według Marka Griffithsa1 na uzależnienie składają się następująceczynniki (obserwowalne objawy):

Wyrazistość emocjonalnego podporządkowania — konkretnezachowanie staje się najistotniejsze w życiu człowieka i dominujew jego myśleniu (absorbuje umysł, powodując zniekształceniapoznawcze), w uczuciach (wywołuje pożądanie)oraz w zachowaniach (zniekształca interakcje społeczne).Osoba ta w danej chwili zajmując się czymś innym, nieustanniemyśli o momencie, gdy podejmie zachowania, od których jestuzależniona.

1 M. Griffiths, Gry i hazard. Uzależnienia dzieci w okresie dorastania, GWP,

Gdańsk 2004.

R o z d z i a ł 2 • P o d s t a w y o c h r o n y d z i e c k a p r z e d z a g r o że n i a m i 31

Zmiana nastroju — to subiektywne doświadczenie, które przezosoby uzależnione uznawane jest za konsekwencję ich działań;może być postrzegane jako strategia radzenia sobie z emocjamipoprzez podekscytowanie bądź ożywienie albo — paradoksalnie— doznawanie uspokajającego uczucia ucieczki lubodseparowania się od rzeczywistości.

Tolerancja dawkowania — z czasem do osiągnięcia tychsamych rezultatów emocjonalnych wymagana jest coraz większa„dawka” danego zachowania, np. dziecko zwiększa limit czasuspędzanego w sieci, by osiągnąć taką samą euforię, jakatowarzyszyła mu na początku.

Objawy odstawienia — są to nieprzyjemne uczucia i objawyfizjologiczne pojawiające się w chwili przerwania bądź nagłegoograniczenia pożądanej aktywności, np. drżenie, ponury nastrój,podenerwowanie, pocenie się dłoni, nudności, skurcze żołądka.

Konflikt — chodzi tu o konflikt między osobą uzależnionąa otoczeniem, np. środowiskiem w pracy czy w szkole(konflikt interaktywny). Może pojawić się także dyskomfortwewnętrzny (konflikt intrapsychiczny), podczas któregouzależniony ma poczucie utraty kontroli.

Nawrót — jest to tendencja do wielokrotnego powracaniado wcześniejszych wzorców postępowania. Zachowaniatypowe dla pełnego okresu uzależnienia mogą szybko pojawićsię ponownie po wielu latach abstynencji i kontroli.

Wielu rodziców, którzy zwracają się z dzieckiem po pomoc do poradnipsychologiczno-pedagogicznej, pyta m.in. o wskaźniki dotyczącekontroli czasu wolnego ich dzieci oraz o to, jak zapobiegać uzależ-niającemu graniu. Aby zapobiegać, rodzice powinni przede wszystkimpoznać gry i usługi sieciowe, z jakich aktualnie korzystają ich dzieci.Może się okazać, że niektóre z nich zawierają treści, z którymi dziecinie powinny mieć kontaktu. Jeśli rodzice mają tego rodzaju zastrzeże-nia, powinni porozmawiać o tym z dziećmi i konsekwentnie wprowa-dzić kilka zasad regulujących granie. Ponadto rodzice powinni sobiepostawić za cel:

pomoc dzieciom w wyborze odpowiednich, ale i atrakcyjnychdla dziecka gier i usług sieciowych,

rozmowę z dziećmi na temat treści gry — tak, by rozumiały oneróżnicę między światem wymyślonym a rzeczywistym,

32 D z i e c k o w s i e c i

zniechęcanie do zabawy w pojedynkę, troskę o to, aby gra czy sieć nie stały się obsesją, postępowanie według zaleceń producenta dotyczących

ewentualnego ryzyka, zapewnienie dzieciom także wielu innych zajęć w ich wolnym

czasie.

Rodzice powinni zdawać sobie sprawę z tego, że komputer powinienstać się — obok uprawiania sportu, uczestnictwa w zajęciach pozasz-kolnych, czytania książek, oglądania telewizji — jednym z zajęć dziec-ka. Spędzanie czasu przed komputerem i w internecie nie może byćzatem zajęciem dominującym w aktywności pozaszkolnej dziecka,a tym bardziej jedynym (bo tak też się dzieje). Jak więc rodzice mająznaleźć odpowiedź na pytanie: ile czasu spędzonego przed kompute-rem to już za dużo? Może im w tym pomóc lista opracowana przezMarka Griffithsa2, zawierająca następujące pytania:

Czy dziecko: gra lub pracuje na komputerze niemal codziennie, często używa komputera przez długi czas (ponad 3 godziny bez

przerwy), gra dla rozładowania emocji, jest niespokojnie i poirytowane, jeśli nie może używać

komputera, zaniedbuje życie koleżeńskie i zajęcia sportowe, siedzi przy komputerze, zamiast odrabiać zadania domowe, próbuje ograniczyć granie, lecz mu się to nie udaje?

Jeśli rodzic odpowie twierdząco na więcej niż 4 pytania, może to su-gerować, że dziecko jest na granicy normy i patologii grania, a zatembliskie uzależnienia. W takiej sytuacji rodzice powinni sprawdzićtreść gier i w razie potrzeby ingerować. Powinni podsuwać dzieciomgry i sieciowe witryny o charakterze edukacyjnym, niezawierająceprzemocy. Tak jak zazwyczaj rodzice kontrolują programy telewizyjne,które oglądają ich dzieci, tak powinni kontrolować gry i korzystaniez internetu. Dobrze jest, aby zachęcali oni dziecko do zabawy przy

2 M. Griffiths, Gry i hazard. Uzależnienia dzieci w okresie dorastania, GWP,

Gdańsk 2004.

R o z d z i a ł 2 • P o d s t a w y o c h r o n y d z i e c k a p r z e d z a g r o że n i a m i 33

komputerze w grupie, a nie osobno, dzięki temu dzieci będą ze sobąrozmawiać i współpracować, co zapobiegnie także izolowaniu się ichpociechy od rówieśników.

Następnie powinni ustalić limit czasu użytkowania komputera, propo-nując, że np. dziecko może pograć lub pobawić się w sieci przez 2 go-dziny — po odrobieniu zadania domowego lub wykonaniu innychobowiązków, a nie przed. Ponadto należy nakłaniać dziecko, aby dbałoprzy tym o zdrowie, np. siadało w odległości co najmniej 60 cm odmonitora, grało przy odpowiednim oświetleniu, nigdy nie ustawiałomaksymalnej jasności ekranu, nigdy nie grało w stanie zmęczenia.

Jeśli powyższe metody zawodzą, rodzice mogą na określony czas za-bronić dziecku używania komputera — do momentu, jaki zostanieprzez nich wyznaczony (do kiedy uznają to za słuszne). Jeśli podejmątaką decyzję, powinni stanowczo, spokojnym głosem poinformowaćdziecko, dlaczego tak zdecydowali, bez wdawania się z nim w dys-kusję. Jeżeli pomimo to są zaniepokojeni i mają potrzebę porozmawia-nia o tym ze specjalistą, powinni zwrócić się o pomoc do pedagogaszkolnego lub psychologa w poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Internet ma hipnotyczną moc, może działać jak narkotyk i tak samopowodować uzależnienie. Psycholodzy i terapeuci w swoich wypo-wiedziach prasowych czy w mediach podają, że coraz więcej ludzicierpi na tzw. internetoholizm, czyli uzależnienie od internetu. Wieludorosłych, którzy poznali niszczące skutki wpływu sieci na swoje życie(depresja, izolacja, zanik aktywności życiowej, rozbicie związku, kło-poty finansowe), korzysta z ich porad, bo chce to zmienić. Dzieci są

34 D z i e c k o w s i e c i

zafascynowane internetem, a komputer jest ich ulubioną „zabawką”— i to właśnie one są szczególnie narażone na przyciągającą i uzależ-niającą siłę działania sieci. Nie można dopuścić do tego, aby internetstał się prawdziwym życiem dziecka, bo prowadzić to może do po-wstawania różnych zaburzeń w jego funkcjonowaniu, m.in. trudnościw relacjach z rówieśnikami, niechęci do nauki i obowiązków szkol-nych, osłabienia koncentracji uwagi czy innych konsekwencji zdro-wotnych (skrzywienie kręgosłupa, wady wzroku, osłabienie sprawnościfizycznej).

Porady i wskazówki dla rodzicówdzieci korzystających z komputeraZ uwagi na fakt, że zainteresowanie, a następnie fascynacja dzieckawirtualnym światem komputera i internetu wzrastają wraz z jego wie-kiem, wyodrębniono fazy, w których można zaobserwować następującewłaściwości i zmiany:

Okres I: do ukończenia 2. roku życia — dziecko główniemanipuluje przy klawiaturze czy joysticku, koncentracja uwagina obrazach jest ulotna, a pojmowanie tego, co dostrzega,trudne do sprawdzenia.

Okres II: po ukończeniu 2 – 3 lat — dziecku zaczyna podobaćsię to, co widzi, chociaż nadal nie jest jeszcze w stanie zrozumiećtreści opowieści, a tym bardziej aluzji i związków pomiędzyjedną a drugą sceną. Jeśli włożymy dziecku do ręki myszkę,bawi się nią, bazgrząc po ekranie i poruszając kursorem.

Okres III: po ukończeniu 6. roku życia — dopiero wtedy dzieckocoraz bardziej interesuje się rozwojem opowieści, zaczynarozumieć związek pomiędzy poszczególnymi scenami i pojmowaćzawarte w nich znaczenia.

Okres IV: 9. – 12. rok życia — zainteresowanie gramikomputerowymi i internetem zdecydowanie przeważa nadzainteresowaniem telewizją. Jeśli dziecko ma łatwy dostępdo komputera, jego fascynacja nim staje się dominującai wyraźnie spada chęć oglądania programów telewizyjnych,nawet takich, które wcześniej dziecko chętnie oglądało.

R o z d z i a ł 2 • P o d s t a w y o c h r o n y d z i e c k a p r z e d z a g r o że n i a m i 35

Aktualnie w ramach zajęć edukacyjnych w szkole dzieci zaznajamiająsię z komputerem, który będzie im towarzyszył w przyszłości na każ-dym kroku. Dlatego nie możemy i nie powinniśmy bronić im dostępudo tego medium, lecz raczej wpajać rozsądek i umiar w obchodzeniusię z nim. Ale nie jest to łatwe, kiedy nasze dzieci już zaczną zasiadaćprzed monitorem. Komputer ze swoimi możliwościami: internetem,programami graficznymi, edukacyjnymi oraz komunikatorami, w któ-rych nauka i rozrywka są ze sobą połączone, może stanowić interesującąmożliwość motywacji dzieci do poznawania nowych treści, zdobywa-nia wiedzy. Mogą się one przy tym uczyć i rozwijać pożyteczne i ważnedla ich wszechstronnego rozwoju umiejętności, m.in. kreatywność (ma-lowanie, układanie, wymyślanie historyjek itp.), koncentrację uwagi,rozwijać i wzbogacać zdolności poznawcze, uczyć się współdziałaniaz rówieśnikami przy komputerze i w internecie (zdolności interak-tywne), a przede wszystkim właściwej motywacji do nauki (utrwalanapoprzez zabawę ma szansę stać się trwałą dyspozycją dziecka, którajest niezbędna w jego rozwoju).

Rady dla rodziców dzieci korzystających z komputera (według peda-goga Andrei Braun3):

Do czasu ukończenia szkoły podstawowej dzieci nie potrzebująw pokoju własnego komputera — w ten sposób rodzice lepiejnadzorują korzystanie z komputera rodzinnego.

Nieodpowiednie jest korzystanie z komputera przez dzieciprzed ukończeniem 4. roku życia.

Rodzice dzieci w wieku przedszkolnym powinni uczestniczyćw wyborze i instalacji programów edukacyjnych, gier czy teżaplikacji do korzystania z poszczególnych usług sieciowych.Podczas wspólnych sesji rodzice powinni wspierać dzieckoi wyjaśniać mu, do czego dany program służy i jak z niegokorzystać. Mogą sprawdzić, czy program odpowiada zasobomwiedzy dziecka.

Wybierając programy dla dzieci, rodzice powinni zawszezwracać uwagę na podaną propozycję wiekową.

W celu ograniczenia czasu przeznaczonego na zabawę i naukęmożna w przypadku starszych dzieci nastawić budzik służącyjako sygnał akustyczny lub sięgnąć po specjalne programy

3 A. Braun, Czy dzieci muszą mieć wszystko? Drogi wyjścia ze spirali konsumpcji.

Poradnik dla rodziców i wychowawców, JEDNOŚĆ, Kielce 2004.

36 D z i e c k o w s i e c i

do kontroli rodzicielskiej, które zostały opisane w dalszej częścininiejszej książki.

Czas spędzany codziennie przy komputerze nie powinienprzekraczać:

dla dzieci w wieku przedszkolnym: 20 – 30 minut, dla dzieci w wieku szkolnym: 1 godziny, dla dzieci od 12. roku życia: 1,5 godziny.

Odległość oczu Waszego dziecka od ekranu powinna wynosić80 cm.

Dzieci nie powinny w ogóle dotykać ekranu monitora. Dzieci powyżej 7. – 8. roku życia mogą korzystać z internetu

pod nadzorem rodziców. Dla dzieci mających problemy dysgraficzne (brzydkie pismo)

interesujące może być pisanie na komputerze referatów,wypracowań, listów — wielu nauczycieli jest zwolennikamitakiej działalności.

Jeśli dziecko codziennie ogląda telewizję i korzystaz komputera, czas przeznaczony na te czynności ogółem niepowinien przekraczać:

dla przedszkolaka: 0,5 godziny, dla dziecka w szkole podstawowej: 1,5 – 2 godziny.

Wskazówki dla rodzicówdotyczące bezpiecznego korzystaniaich dzieci z internetuW celu skutecznej ochrony dziecka przed niebezpieczeństwami i zagro-żeniami związanymi z wykorzystaniem komputera i internetu ważnejest, aby rodzice brali pod uwagę poniższe wskazania, które zostałyopracowane i udostępnione przez Fundację Dzieci Niczyje w ramachakcji „Dziecko w sieci” — http://www.dzieckowsieci.pl.

R o z d z i a ł 2 • P o d s t a w y o c h r o n y d z i e c k a p r z e d z a g r o że n i a m i 37

Pamiętaj, że pozytywne strony internetu przeważają nad jegonegatywnymi stronami. Internet jest doskonałym źródłem wiedzy,jak również dostarczycielem rozrywki. Pozwól swojemu dzieckuw świadomy i bezpieczny sposób w pełni korzystać z oferowanegoprzez sieć bogactwa.

Odkrywaj internet razem z dzieckiem. Bądź pierwszą osobą,która zapozna dziecko z bogatą ofertą internetu. Odkrywajciewspólnie jego zasoby. Spróbujcie znaleźć strony, które mogązainteresować Wasze pociechy, a następnie zróbcie listęprzyjaznych im stron (pomocny będzie edukacyjny serwisinternetowy — http://www.sieciaki.pl, oraz dalsze rozdziałyniniejszej książki). Jeśli Wasze dziecko sprawniej niż Wyporusza się po sieci, nie zrażajcie się — poproście, by byłoWaszym przewodnikiem po wirtualnym świecie.

Naucz dziecko podstawowych zasad bezpieczeństwaw internecie. Uczul dziecko na niebezpieczeństwa związanez nawiązywaniem nowych sieciowych znajomości. Podkreśl,że nie można ufać osobom poznanym w internecie ani teżwierzyć we wszystko, co o sobie mówią. Ostrzeż dziecko przedludźmi, którzy mogą chcieć zrobić mu krzywdę. Rozmawiajz nim o zagrożeniach czyhających w internecie i sposobach ichunikania.

Rozmawiaj z dziećmi o ryzyku umawiania się na spotkaniaz osobami poznanymi w sieci. Dorośli powinni zrozumieć,że dzięki internetowi dzieci mogą nawiązywać przyjaźnie.Jednakże spotykanie się z nieznajomymi poznanymi w tensposób może okazać się bardzo niebezpieczne. Dzieci musząmieć świadomość, że mogą spotykać się z nieznajomymiwyłącznie w towarzystwie przyjaciół, dorosłych i zawszepo uzyskanej zgodzie rodziców.

Naucz swoje dziecko ostrożności przy podawaniu swoichprywatnych danych. Dostęp do wielu stron internetowychprzeznaczonych dla najmłodszych wymaga podania prywatnychdanych. Ważne jest, aby dziecko wiedziało, że podając takieinformacje, zawsze musi zapytać o zgodę swoich rodziców.Dziecko powinno zdawać sobie sprawę z niebezpieczeństw,jakie może nieść podanie swoich danych osobowych. Ustalz nim, żeby nigdy nie podawało przypadkowym osobomswojego adresu i numeru telefonu.

38 D z i e c k o w s i e c i

Naucz dziecko krytycznego podejścia do informacjiprzeczytanych w sieci. Wiele dzieci używa internetu w celurozwinięcia swoich zainteresowań i rozszerzenia wiedzypotrzebnej w szkole. Mali internauci powinni być jednakświadomi, że nie wszystkie znalezione w sieci informacje sąwiarygodne. Naucz dziecko, że trzeba weryfikować znalezionew internecie treści, korzystając z innych dostępnych źródeł(encyklopedie, książki, słowniki).

Bądź wyrozumiały dla swojego dziecka. Często zdarza się,że dzieci przypadkowo znajdują się na stronach adresowanychdo dorosłych. Bywa, że w obawie przed karą boją się do tegoprzyznać. Ważne jest, żeby dziecko Ci ufało i mówiło o tego typusytuacjach, by wiedziało, że zawsze, kiedy poczuje się niezręcznie,coś je zawstydzi lub przestraszy, może się do Ciebie zwrócić.

Zgłaszaj nielegalne i szkodliwe treści. Wszyscy musimy wziąćodpowiedzialność za niewłaściwe czy nielegalne treściw internecie. Nasze działania w tym względzie pomogąlikwidować np. zjawisko pornografii dziecięcej szerzące sięprzy użyciu stron internetowych, chatów, e-maila itp. Sposobyzgłaszania niewłaściwych treści i zagrożeń zostały szczegółowoopisane w dalszej części książki.

Zapoznaj dziecko z netykietą — Kodeksem Dobrego Zachowaniaw Internecie. Przypominaj dzieciom o zasadach dobregowychowania. W każdej dziedzinie naszego życia, podobnie więci w internecie, takie reguły obowiązują: powinno się być miłym,używać odpowiedniego słownictwa itp. (zasady netykietyznajdziesz w serwisie oraz na stronie http://www.sieciaki.pl).

Poznaj sposoby, w jakie z internetu korzysta Twoje dziecko.Przyjrzyj się, jak Twoje dziecko korzysta z internetu, jakiestrony lubi oglądać i jak zachowuje się w sieci. Staraj się poznaćtych, z którymi dziecko koresponduje za pośrednictwem internetu.Ustalcie zasady korzystania z sieci oraz sposoby postępowaniaw razie nietypowych sytuacji.

Do ograniczenia niebezpiecznych treści używaj specjalnegooprogramowania i technik, które zostały opisane w kolejnychrozdziałach. Dzięki temu będziesz mógł np. pozwolić dzieckuna swobodne korzystanie ze stron WWW, a w przypadku gdyktóraś z nich będzie nośnikiem niebezpiecznych treści, zostanienatychmiast zablokowana. Opisane metody pozwalają równieżna blokowanie wybranych programów, gier i usług sieciowych.

R o z d z i a ł 2 • P o d s t a w y o c h r o n y d z i e c k a p r z e d z a g r o że n i a m i 39

Korzystne jest ustawienie komputera w pokoju ogólnodostępnym,tak aby możliwy był nadzór i kontrola dziecka podczas jego użytko-wania. Rozwiązanie to powoduje, że wspólna zabawa w sieci staje siębardziej naturalna, a w przypadku gdy chwilowo nie masz czasu, mimowszystko możesz zerkać i kontrolować swoje dziecko. Interesuj sięprzeglądanymi przez dziecko stronami, ulubionymi grami oraz usłu-gami sieciowymi, np. czatami, komunikatorami, blogami czy serwisamispołecznościowymi. Warto również pomyśleć o tym, aby wspólniez dzieckiem używać jednego rodzinnego adresu e-mail. Dzięki temubędziesz miał dodatkową kontrolę nad tym, co robi Twoja pociecha.

Rozmawiaj z dzieckiem na temat tego, co robi podczas zabawy nakomputerze. Musisz zyskać zaufanie dziecka i doprowadzić do tego,że będzie Ci ono mówiło o tym, co go spotkało w internecie. Jeżelizdarzy się, że w czasie korzystania z internetu pod nieobecność rodzi-ców dziecko natrafi na stronę dla niego niewłaściwą (np. z pornogra-fią), na coś, co je przestraszy i zawstydzi, konieczne jest zauważenietego przez rodzica, a następnie wyjaśnienie trudnych dla dziecka treścitak, aby poczuło się ono bezpiecznie. Niezbędne jest również podjęciedziałań mających na celu przeciwdziałanie takiej sytuacji w przyszłości.Miej jednak świadomość, że żadne zabezpieczenie nie jest w 100 pro-centach skuteczne i zawsze istnieje możliwość, że ktoś je „przechytrzy”,np. osoba prowadząca stronę z treściami pornograficznymi.

Z pewnością jest tak, że na temat wiedzy komputerowej i możliwościsurfowania po sieci dzieci wiedzą więcej aniżeli ich rodzice. Dobrzejest, jeżeli rodzic przyzna się do tego przed swoim dzieckiem, możeto zaowocować wspólną pasją poznawania świata — tego rzeczywistegopoprzez ten wirtualny. Pamiętaj, że w przypadku zagadnień doty-czących komputera i internetu powinno się traktować dziecko jakopartnera. Niestety, przesadne zakazy i zabranianie dostępu do inter-netu do niczego dobrego nie prowadzą. Dziecko prędzej czy późniejznajdzie sposób, aby spróbować zakazanego owocu. Dlatego zakazyogranicz do minimum i postaw na kontrolę i partnerstwo.

Obowiązkiem rodzica jest uczulenie dziecka na zawieranie nowychznajomości w internecie, ponieważ np. człowiek, który podaje się zatrzynastolatka, wcale nie musi nim być. Ponadto konieczne jest, abyostrzec dziecko i zakazać mu podawania danych osobowych rodziny:adresu, nazwiska, telefonu itp. oraz ujawniania informacji na tematżycia rodzinnego. Ważne jest, aby powiedzieć dziecku, że bez zgodyrodziców nie może ono umawiać się w realnym świecie na spotkaniaz osobami poznanymi w sieci.

40 D z i e c k o w s i e c i

Szczególną uwagę zwracaj na różnego rodzaju czaty i komunikatoryinternetowe. Obie usługi to sposób komunikowania się za pomocąkomputera. Prymitywne wersje czatów lub komunikatorów pozwalaływyłącznie na wymianę wiadomości wprowadzanych za pomocą kla-wiatury. Natomiast współczesne czasy oferują dodatkowo możliwośćrozmowy głosowej oraz przekazu wideo. Niesie to ze sobą nowe zagro-żenia.

Do korzystania z większości czatów wystarcza jedynie przeglądarkastron WWW, która jest integralnym składnikiem każdego systemuoperacyjnego. Natomiast użytkownicy komunikatorów zmuszeni sądo zainstalowania dodatkowego programu. W obu przypadkach użyt-kownik jest anonimowy i ukrywa się pod pseudonimem (popularniezwanym nickiem) lub avatarem (graficznym obrazkiem).

Czat lub komunikator są jedną z bardziej rozpowszechnionych formkontaktowania się za pomocą internetu. Dzięki temu dziecko ma szansękontaktować się z obcymi osobami, które w miarę poznawania stająsię mu na tyle bliskie, że chce ono kontaktować się z nimi coraz czę-ściej. Stanowi to dla dziecka duże zagrożenie, tym bardziej, że na cza-tach może spotkać złych ludzi, którzy chcą w ten sposób pozyskaćjego zaufanie i wykorzystać je. Aby tak się nie stało, rodzice powinnizadbać o to, żeby dziecko w trakcie rozmowy na czacie nie było samo.Powinni towarzyszyć dziecku podczas czatu, zwłaszcza w czasiepierwszych kontaktów z nowo poznanymi osobami. Powinni orien-tować się, a następnie kontrolować, czy dziecko nie wchodzi na kanałyniedostosowane do jego wieku, gdzie mogłoby zapoznać się z nie-właściwymi dla niego materiałami i zagadnieniami. W celu ochronydziecka należy sprawdzać, czy nie przedstawia się ono za pomocąpseudonimu bądź avatara, który zdradza jego prawdziwy wiek, podobi-znę lub ma prowokacyjny charakter. Bardzo ważne jest, aby rodzicesprawdzali informacje, jakie dziecko podaje o sobie, bowiem możesię zdarzyć, że np. dwunastoletnia dziewczynka przedstawia się jakodwudziestolatka i tak jest traktowana przez innych użytkowników.Warto również wspomnieć o tym, że dzieci świadomie bądź dla zabawyzaczepiają lub prowokują innych. Przykładem takich działań mogąbyć nicki używane na czacie dla uczniów podstawówki, np. Kamil-ka15xxx (w internecie znaki xxx oznaczają pornografię bądź seks) czyMłodyGay-12. W skrajnych przypadkach dzieci z premedytacją wyko-rzystują dorosłych i w zamian za realizację ich potrzeb emocjonalnychżądają pieniędzy (można tutaj mówić o zjawisku prostytucji nieletnich).

R o z d z i a ł 2 • P o d s t a w y o c h r o n y d z i e c k a p r z e d z a g r o że n i a m i 41

Inną, także bardzo popularną formą kontaktowania się i wymienianiawiadomości, poglądów i doświadczeń osobistych są tzw. fora dysku-syjne, gdzie oprócz ciekawych i interesujących rozmów można znaleźći takie, w których młodzi ludzie opowiadają np. o tym, jak skuteczniepopełnić samobójstwo, jak się okaleczać, jak wyliczyć kalorie, żebyjak najmniej zjeść i o innych, równie zatrważających zjawiskach. Nie-bezpieczne jest to, że owych porad i pomysłów dostarczają osoby,których udziałem były lub są podobne działania, przez to są one dlainnych „wiarygodne”, przy czym tak naprawdę przedstawiają fakty zeswojego zmienionego chorobą świata.

Skuteczna ochrona dziecka przed zagrożeniami ze strony sieci, jakrównież świata realnego jest możliwa tylko wtedy, jeżeli rodzice mająz nim prawidłowe relacje. Dzieje się tak wówczas, kiedy potrafią oniz nim rozmawiać, bowiem tylko ciepły i otwarty na jego potrzeby kon-takt daje gwarancję bezpieczeństwa, a także tego, że dziecko zwrócisię do rodzica z każdą sprawą i z każdym swoim problemem, nawetz tym najbardziej wstydliwym. Stan taki musi być dodatkowo „uzu-pełniony” instalacją specjalistycznego oprogramowania i kontrolądostępu do szczególnie niebezpiecznych usług sieciowych.

Dzieci i młodzież coraz bardziej wrastają w świat mediów i uczestnicząw nim. Od momentu wstania z łóżka do czasu, kiedy idą spać, towa-rzyszą im muzyka z radia, płyt kompaktowych, odtwarzaczy mp3,telefony komórkowe, reklamy, różnorodne czasopisma, kasety wideo,audycje telewizyjne czy wreszcie komputer i internet. Zarówno dzieci,jak i rodzice muszą się nauczyć, że człowiek nie może dać się opa-nować wirtualnej rzeczywistości obecnej w internecie, lecz przeciw-nie — powinien on zapanować nad swoimi kontaktami ze sferą me-diów. Świadome obcowanie z możliwościami technicznymi mediównie oznacza tego, żeby zabraniać dzieciom korzystania z nich, ale żebywspólnie z nimi przedyskutować możliwości sensownego używanianowych form przekazu. Dlatego też rodzice powinni zdobywać infor-macje na temat mediów pod kątem pedagogicznym i orientować siętakże i w tej dziedzinie, aby móc w sposób kompetentny wprowadzaćswoje dziecko w wirtualny świat.

Może się zdarzyć, że pomimo powyższych wskazówek rodzice sązaniepokojeni zachowaniem dziecka i przypuszczają, że ma to związekz korzystaniem przez nie z internetu. Mają wtedy możliwość uzyskaniaspecjalistycznej pomocy np. u pedagoga szkolnego lub psychologaw poradni psychologiczno-pedagogicznej.

42 D z i e c k o w s i e c i

Jak rozmawiać z dzieckiem,aby rozmowa miała sens, podnosiłapoczucie własnej wartości dzieckai budowała dobre relacje rodzicówz dzieckiem

Istotą wychowania jest nieokazywanie dziecku słowami,gestami i czynami jego zależności od nas, mimo że faktycznieprzecież taka zależność istnieje (jest małe, nie ma doświadczenia,wiedzy, finansów).

Wychowywanie to relacja, czyli wzajemne bliskie stosunkidziecka z rodzicami. Należy unikać wszystkiego, co mogłoby jezniszczyć, wiedzieć, w czym dziecko jest dobre, dlaczegojesteśmy z niego dumni, i koniecznie chwalić przynajmniejraz w ciągu dnia.

Komunikacja, czyli rozmawianie z dzieckiem, powinna przebiegaćw atmosferze uprzejmości i szacunku. Lepiej jasno i otwarciepowiedzieć dziecku, co nam się nie podoba, co nas złości, niżdawać mu to odczuć. Służy to wzmacnianiu poczucia własnejwartości u dziecka.

Trzeba często wyjaśniać dziecku nasze wzajemne stosunki,sposób odnoszenia się do siebie i wzajemnego traktowania się.

Należy pozwolić dziecku rozwijać własne myśli poprzez aktywnesłuchanie, zamiast sygnalizować swoją nadrzędną pozycjęciągłymi radami, poleceniami, długimi mowami i krytyką.

Ważne jest skuteczne i konsekwentne wyznaczanie granic,aby dziecko miało jasność, co się stanie, gdy przekroczyustalane przez nas ograniczenia.

Szanujmy godność dziecka, jeżeli oczekujemy od niegorespektowania form wspólnego życia. Dzieci popełniają błędytak samo jak my, ale to one najbardziej potrzebują miłości,uznania, a także naszego dobrego humorui wspaniałomyślności.

R o z d z i a ł 2 • P o d s t a w y o c h r o n y d z i e c k a p r z e d z a g r o że n i a m i 43

Wskazane jest uczenie dziecka konstruktywnej krytyki poprzezopisywanie konkretnych zachowań, np. „przeszkadza mi,że krzyczysz” itp., bez obwiniania, oceniania, karcenia,ośmieszania czy tzw. przesłuchiwania.

Ważne jest, abyśmy jako rodzice byli zgodni z własnymiuczuciami, tzn. kiedy jesteśmy źli, trzeba to dziecku powiedzieć,najlepiej wygłaszając swoją wypowiedź w pierwszej osobie,np. „jestem zła, bo nie posprzątałeś pokoju” — wtedy onoprawidłowo odczyta nasz komunikat, a przez to unikniemyjawnego konfliktu.

Bycie rodzicem jest niełatwe. Trzeba się szanować, bo jeślijesteśmy zestresowani i znerwicowani, nie pomożemy swojemudziecku. Dobrze jest poszukać wtedy pomocy, np. u specjalistyw poradni psychologiczno-pedagogicznej itp. Przecież naszedzieci są szczęśliwe i zadowolone wtedy, kiedy ich rodzicetakże są szczęśliwi i zadowoleni.

Krótkie podsumowanie Pamiętaj, że internet nie jest wyłącznie siedliskiem zła.

W sieci, tak jak i w realnym świecie, znajdziesz zarówno dobre,jak i złe elementy. Nie możesz blokować dostępu do internetu,bo z postępem jeszcze nikt nie wygrał.

Komputer oraz internet są nieocenionym narzędziemedukacyjnym. To dzięki temu urządzeniu dziecko może uczyćsię języków, poznawać świat, zdobywać materiały niezbędnedo nauki w szkole. Uświadom jednak dziecku, że do wielutreści powinno podchodzić w sposób krytyczny.

Nieodpowiednio dobrane oprogramowanie lub usługi sieciowemogą narazić Twoje dziecko na kontakt z agresją lub innymiszkodliwymi treściami. Dlatego zwłaszcza w przypadkumniejszych dzieci bierz aktywny udział w wyborze programów,stron WWW i usług sieciowych, z których może korzystaćpociecha. Odpowiednie praktyczne porady znajdziesz w dalszejczęści niniejszej książki.

44 D z i e c k o w s i e c i

Pamiętaj, że komputer oraz internet wraz ze swoimi ciekawymiusługami mogą uzależniać. Dlatego staraj się kontrolować czas,jaki dziecko spędza przy komputerze.

Rozmawiaj z dzieckiem. Staraj się wyjaśnić wszelkie wątpliwościi pokazać zagrożenia. Nie bój się rozmowy i trudnych problemów.Dzięki Twojej postawie dziecko może być bezpieczniejsze.