16
LIMBAS | NATZIONES | CULTURAS | noas | documentos | intervistas PAPIROS MARTZU > 2011 NOAS 2 Intervista a sa boghe de su grupu musicale sardu BENTESOI Clàudia ARU pàg. 4 Rennu de Sardigna Rennu de Itàlia: 150 annos 06 Sardos e Sardigna in s’època de sa globalizatzione 08 Su movimentu de sos kibbùtz festat sos primos 100 annos 10 in sa limba, semus natzione «Scrieus meda de problemas sotzialis poita bieus in una temporada difìtzili meda po sa generatzioni nostra» IN DONU 1 èuro 2 Sa cultura pròpia est sa fortza de un’artista! NOAS/EJA in pdf http://issuu.com/ejasrd

EJA 2.2011, martzu

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Periòdicu de informatzione in limba sarda

Citation preview

  • LIMBAS | NATZIONES | CULTURAS | noas | documentos | intervistas

    PAPIROS

    MARTZU > 2011

    NOAS2

    Intervista a sa boghe desu grupu musicale sardu BENTESOI

    Cludia ARU

    pg. 4

    Rennu de Sardigna Rennu de Itlia: 150 annos 06 Sardos e Sardigna in spoca de sa globalizatzione 08 Su movimentu de sos kibbtzfestat sos primos 100 annos10

    i n s a l i m b a , s e m u s n a t z i o n e

    Scrieus meda de problemas sotzialis

    poita bieus in una temporada

    diftzili meda po sa generatzioni nostra

    IN DONU1 uro2

    Sa cultura prpia est sa fortza

    de unartista!

    NOAS/EJA in pdf

    http://issuu.com/ejasrd

  • 2NOAS

    2

    M A R T Z U

    Irlanda: rinuntziare a su galicu obrigatriu?

    A pustis de sa crsi econmica ispantosa chi est ponende in difi-cultade manna sa Repblica de Irlanda, est cumintzende a essire a campu in manera prus crara finas una crisi de identidade. Sa die de Santu Valentinu, sUSI (Unione de sos istudentes irlandesos) ant protestadu cun unora de silntizu contra a sa proposta de Enda Kelly, esponente de su partidu de tzentru-destra Fine Gael (chi in sa UE est parte de su Partidu populare), chi cheret pnnere sa limba galica irlandesa comente matria optzionale pro otnnere su Leaving Certificate. Sinnale lgiu a beru pro sidentidade lin-gustica irlandesa: una manera de sochere a sa sola!

    Prus de 500 istudentes ant protestadu ponendesi una veta ruja in crughe X pro si tapare sa buca e bentulende cartellos cun sa figura de unu coro segadu in duos, pro mustrare su silntziu e insensibilidade de sa poltica de su Fine Gael. In prus ant presen-tadu una petitzione cun 15.000 firmas contra a sa proposta chi diat gighere a sa morte de sa limba.

    Su malu est chi in sas eletziones polticas de custu frergiu coladu, FG at bintu comente primu partidu ir-landesu cun su 36,1% de sos votos. Dae su 1932 su primu partidu fiat semper istadu su Fianna Fil. Su 6 de martzu su FG at fatu una coalitzione de

    guvernu cun sos Laburistas. Duncas non bat de sisetare nudda de bonu in contu de poltica lingustica in favore de sirlandesu, chi si sighit gosi, diat mrrere a manu irlandesa e no inglesa!

    Sos nicos contrrios a sa proposta de su FG sunt istados su Fianna Fail, sos Laburistas e su Sinn Fein. Ma sa situatzione de su galicu, reduidu a pagu prus de 200.000 faeddadores est mala a beru. Cun polticos che a custos no bat teru isetu.

    Duncas nos dolet chi in Sardigna bapat indipendentistas chi si-ghint su modellu irlandesu, chi preferit sisvilupu de sa limba colo-niale inglesa a su galicu! At a ssere finas pro custu chi preferint e prticant prus sitalianu chi non su sardu. EJA

    Pro prevnnere in parte sAlzheimer, una cura: sas limbas

    A imparare limbas est sa mgius ginnstica de su cherbeddu chi bat, ca non servit petzi a comunicare de prus cun sos teros, ma finas a prevnnere demntzias seniles comente sAlzheimer, ant asseguradu unu grustu de espertos de sAsstziu Istadunidensu pro sAvantzamentu de sa Sintzia (AAAS), in sa riunione annua-le issoro, in Washington, su 18 de frergiu.

    Sos sientziados ant naradu chi sos istdios fatos in tempos di-ferentes, cun pessones in tapas diferentes de aprendimentu, dae sos piseddos a sa gente prus manna, ant mustradu chi sas pessones bilngues tenent prus capatzidades de cuntzentratzione e de im-parngiu.

    A colare dae una limba a stera, permitet a sas pessones biln-gues de pnnere a traballare su cherbeddu in manera prus de pro-fetu chi non sas pessones chi faeddant una limba ebbia.

    Totu su contrriu de su chi pro deghinas de annos sIscola in Sardigna at semper naradu e praticadu, neghende sa limba sarda.

    Tando, finas su de imparare prus de una limba podet ssere una meighina contra a sas maladias degenerativas de su cherbeddu!

    ATUA

    LIDAD

    E

    Catalugna in trenu,Sardigna a carru (o a pee!)

    Su Parlamentu catalanu at aprovadu s11 de martzu coladu una motzione in favore de sa consulta indipendentista de Bartzellona de su 10 de abrile chi benit. Sos partidos natzionalistas de su Parlamentu (CiU-Convergencia i Uni, ERC -Esquerra Republicana de Catalunya e Solidaritat catalana per la Independencia) ant aprovadu una motzione chi reconnoschet su deretu de sos tzitadinos a sespressare liberamente subra de sindipendntzia.

    Su testu, chi decrarat chi non si podet rinuntziare a su deretu de autodeterminatzione de sos ppulos, est istadu votadu dae prus de duas partes de tres de sos deputados e manifestat su sustentu suo a sas 500 consultas populares tzelebradas in Catalugna.

    In su nmeru coladu de EJA, amus mustradu savantzamentu polticu mannu chi sunt otenende sos Catalanos: sest faghende semper prus tretu in sa sotziedade sidea de soverania e de indipendntzia e sos partidos polticos sunt interpretende custa sensibilidade noa.

    Ma sa Catalugna est dae meda in intro de sa gherra in favore saumentu de sos poderes natzionales catalanos. Lu mustrat sa poltica

    lingustica chi oramai at asseguradu in totue, in sa sotziedade e in su territriu, sa presntzia belle esclusiva de su catalanu, macari su Tribunale supremu de Madrid lis impngiat su contrriu.

    Lu mustrat sa gherra, binta, pro u!tzializare su catalanu in sa UE, sa gestione, in catalanu, de eventos colletivos e internatzionales. Ma sos Catalanos, sena distintzione idelogica, sunt, a cunfrontu nostru, prus coerentes, disciplinados, unidos in sa!rmatzione de sos deretos natzionales comunos. E duncas... current che trenu.

    In Sardigna, semus capatzos de dare forma a sas ideas prus avantzadas, ma in sa prtica las abbandonamus o li cambiamus prospetiva, comente est capitadu in su dibtidu reghente subra de sindipendntzia, mortu deretu pustis de sa nschida. Ca andamus galu a carru (o a pee) o ca nos agradat petzi a faeddare! EJA

    NOAS

    NOAS

    Diretore editoriale Diegu Corraine Diretore responsbileFredo Valla Collaboradores de custu nmeru Alessandro Michelucci, Sarvadore Serra, Gianfranco Pinna, Giuanne Luisu Stochino Registratzione Tribunale de Ngoro, n. 85/1987 de su 12.6.1987Gr!ca Didc Imprenta StudioStampa, NgoroNOAS EJA P.tza de Tola 24, 07100 TTARIPost.el. [email protected]

    Progetu realizadu !nas cun sa partetzipatzione de saREGIONE AUTNOMA DE SARDIGNAL.R. 26/97 subra de sa limba e de sa cultura sarda

    PAPIROS

    EDITORIALE

    EJA est in distributzione gratita in sas librerias: t,PJO.FTTBHHFSJF4BSEF.POEBEPSJ0ESBEFLde TTARIt.JFMF"NBSPA.POEBEPSJde NGOROt.VSSV*M#BTUJPOF-JTPMBEFMMJCSP.POEBEPSJ"FS4V.BTVde CASTEDDU"NVTBQOOFSFNOAS/EJA !nas in teras librerias e CJCMJPUFDBTTBSEBTBVFBNVTBresessire a arribbare nois o cun TBHJVEVEFUFSPTWPMVOUSJPTChie nos cheret agiuare a collocare DVTUVQFSJEJDVEFJOGPSNBU[JPOFTJOUFSPTMPHPTQCMJDPTMJCSFSJBTCJCMJPUFDBTFUD

    QSPEJTUSJCVU[JPOFHSBUJUBJOVOBDBOUJEBEFNOJNBEFDQJBTOPTEFWFUJTDSFSFBnoas.eja@gmail.com

    non si podet rinuntziare a su deretu de autodeterminatzione de sos ppulos

  • 3

    > 2 0 1 1

    Bogino: Italianu siat!, 250 annos de italianizatzione

    Presntzia de sitalianu in SardignaSa presntzia de sa limba italiana paris cun su sardu in Sardigna no est una ca-sualidade ne unissberu ispontneu de sos Sardos. Est istada su frutu de sa poltica lingusti-ca sabuda de impositzione e cunversione lingustica fortzada, praticada cun: sas !nalidades e sas maneras nidas de sa poltica assimilatzionista e colonialista, tpica de sos istados-natzione; sa voluntade de cunformare a sa limba isseberada comente dominante e u!tziale (sitalianu) sas natziones internas chi te-niant, comente sos Sardos, untera limba.

    Italianu in SardignaSitalianizatzione fortzada, mescamen-te in siscola, no est cumintzada in su 1861, cun sa formatzione de su Rennu de Itlia, ma 100 annos in antis de tando: in su 1760, 40 annos a pustis chi sustria, in fortza de su tratadu de Londra de su 2 austu 1718 e de su tratadu de sAja de su 1720, aiat cunsinandu su Rennu, su 4 de austu de su 1720, a Vittorio Amedeo II duca de Savoja.A sa prima, Vittorio Amedeo est con-trriu a impnnere sitalianu, pessende chi !at mgius a lu difndere a bellu a bellu, sena proibire sispagnolu.Ma giai in su 1726, cun unu dispatzu de su 19 de maju, cumandat a su vitzer barone de S. Remy de cambiare caminu, incarrighende sos Gesuitas, pro fghere imprentare in Sardigna ditzionrios ispa-gnolos e italianos, pro fghere bnnere padres chi aerent imparadu sitalianu a sos prus givanos, pro mutire preigadores in italianu, publicare in italianu ordinnt-zias vitzereales e sas rispostas a sas spli-cas. Ma sena fortzare meda, ca, comente su re naraiat in sas istrutziones de su 16-1-1728, non teniat su pessu de abolire si-spagnolu. O, in antis, su 2-7-1726, cando aiat naradu chi non cheriat sabolitzione de su sardu ma una difusione prus manna de sitalianu. In totu custos annos, spera de italianizatzione no est de!nida bene e funtzionat a tretos in sas iscolas religiosas, mescamente in sas de sos Iscolpios.

    Cun sa nmina a Ministru pro sos Afares de Sardigna de Giovanni Battista Loren-zo Bogino (fata dae su re Carlo Emanuele III, in su 1759) e cun srdine suo de su 15 trulas de su 1760, cumintzat a beru sb-brigu de sinsignamentu de sa limba ita-liana in sas iscolas, lassende chi su casti-glianu sesseret imparadu con secondaria importanza. In particulare, Bogino aiat istabilidu chi:sos catechismos, sos discursos sacros, sos libros devotos, etc., totu cheriat fatu in italianu manchende maistros pro sitalianu, dae Itlia deviant imbiare maistros pro limparare, o a sa revessa, deviant imbiare maistros a imparare sitalianu in Itlia pro limparare a sos iscolanos in Sardigna.Pro atuare totu custu, Bogino si !at incu-mandadu mescamente a srdine religiosu de sos Iscolpios, fundadu dae Giosepe Calasntziu (nschidu in su 1557 in Hue-sca, Aragona). Tocat a ammentare chi belle totu siscola mdia, inferiore e superiore in Sardigna, in Casteddu e in Ttari, e !nas siscola elementare, !ant in manos de Gesuitas e Isolpios.Su ministru Bogino !at gasi cumbintu de sidea sua chi aiat !nas praticadu inter-ventos punitivos, escludende dae siscola sos maistros chi si negaiant a ssere mai-stros de italianu o non cheriant collabo-rare.

    Italianu e sardu Ma, macari gasi, su sardu durat, a su pun-tu chi su Conte Baudi di Vesme, piemon-tesu, 90 annos a pustis, in su 1848 iscriiat:...Sopratutto si dovr esigere che (oltre le cose religiose e giuridiche, delle qua-li abbiamo altrove parlato) si faccia uso esclusivamente della lingua italiana in tutte le cose publiche, e particularmente nelle scuole, procurando anzi di fare che sia intesa e di renderla commune !no dal-le pi elementari. - falso cio che molti credono, che la Sardegna sia Spagnuola; non Spagnuola, ma non Italiana: e fu da secoli pretta SardaDuncas galu in su 1848 su sardu !at sa

    limba dominante. Antis, sa resistntzia de su sardu e sa presntzia prevalente sua in sa sotziedade est durada !nas a sos annos 60 de su sculu coladu.

    Prdida de u!tzialidadeMa su protzessu de domniu esternu, sa prdida de soverania poltica e lingusti-ca dae a su mancu 7 sculos at custrintu su sardu a ssere foras de su!tzialidade, agorradu in sas relatziones interpersona-les, informales, cando chi sas relatziones extrapersonales, formales, sunt istadas e sunt praticadas in limbas istrngias (cata-lanu, ispagnolu, italianu).Sitalianizatzione profunda est bnnida, per, in sos rtimos 50 annos, cun iscola obrigatria, TV, rdios, mdios de infor-matzione, presntzia sotziale e territoriale pervasiva de sa limba italiana. A su puntu chi su protzessu de assimi-latzione at progredidu cun una lestresa ispantosa. Sende chi su 70% de sa gen-te manna sighit a praticare su sardu, oe, petzi su 13% de sos pitzinnos (comente mdia istatstica) connoschet e prticat su sardu.Est in pergulu sa trasmissione intergene-ratzionale e duncas sa limba matessi.Ma non podimus atzetare de assstere, sena fghere nudda, a custu protzessu chi in tempus de 10 o 20 annos arriscat de nchiscantzellare su sardu! Cadaunu devet fghere sa parte sua pro su tempus venidore de su sardu: pessones, asstzios, movimentos, partidos, entes, impresas.

    Torrare a sa soverania lingusticaDuncas in Sardigna, eris e mescamen-te oe, tenimus unu cun"itu lingusticu craru comente narant sotziulinguistas. Sa paghe lingustica, pro arressare sassimi-latzione, podet torrare cun su!tzialida-de prena e cumpreta de su sardu in cada campu e impreu, e cun sa reintegratzione lingustica de su 87% de givanos chi at prdidu o est perdende sa limba.

    DIEGU CORRINE

    IST

    RIA SA

    RDA

    Cadaunu devet fghere sa parte sua pro su tempus venidore de su sardu: pessones, asstzios, movimentos, partidos, entes, impresas.

    Sa paghe lingustica, pro arressare sassimilatzione, podet torrare cun sufitzialidade prena e cumpreta de su sardu in cada campu e impreu

    !Poltica lingustica sabuda contra a sa limba sarda ! Torrare a sa soverania lingustica

    In web... http://limbas.tempusnostru.it> NOAS > PRRERES > EVENTOS> INTERVISTAS > TERAS LIMBAS > TERAS NATZIONES > INFORMTICA > DOCUMENTOS > LIBROS > NATZIONES > GLOSSRIU

    Progetu realizadu cun sa partetzipatzione de sa REGIONE AUTNOMA DE SARDIGNAL.R. 26/97 subra de sa limba e de sa cultura sarda

  • 4NOAS

    2

    M A R T Z U

    Cludia Aru: Sa fortza de unartista est a usai sa cultura prpia Claudia Aru Carreras est una de sas boghes noas de sa msica sarda, chi bogat a campu sa natzione sarda chi tenet in corpus in inglesu, sardu e in te-ras limbas, mediende sa traditzione musicale sarda cun sas novidades prus modernas e internatziona-les. Nde faeddamus cun issa, in sardu, est craru!

    Dae cando est chi ses cantende in sardu?Apu inghitzau a cantai in sardu de pagu, de can-du apu cumprendiu ca sa lingua sarda mi donat sa possibilidadi de essi speciali e no cumenti a is atrus chi cantant sceti in italianu o inglesu po essi prus internatzionalis. In custu tempus sa fortza de unartista est a usai sa cultura prpia. A unamericanu ddi praxit de prus a ascurtai una cantzoni in sardu chi no una in inglesu scrita de una cantanti sarda.

    E pro ite in sardu? Ite bos dat custa limba chi non bos dat sitalianu?Cun su sardu podis descriri una situatzioni cun una parula sceti. Una cosa cumenti !llu miu de su coru, non si podit narai in italianu cun sa matessi intensidadi. Po custu mi praxit meda de prus. Ite genia de msica sonades? E comente mai ais isseberadu custa genia de msica?Sa msica chi fadeus nosu est eletrnica per

    traballaus meda cun musicistas diferentis, de Ma-rinu de Rosas a Aleni Ledda o artistas hip hop e djs. Est unammisturu de cosas cun sa idea de

    una Sardigna chi chistionat cun is culturas de su Mediterrneu. A sa !ni seus in su centru de custu mari e depeus usai custa cosa cumenti sa fortza nostra. Nosu fadeus custa msica poita seus na-scius in su 1981 e poneus in custu traballu totu su chi eus biu e ascurtau !ntza a imoi.Pro ite lais postu custu nmene a su grupu bo-stru: Bentesoi?Poita si praxiat sa parula, cumenti apu nau, Bentesoi tenit sentidu sceti in sardu , est su

    INTER

    VISTA

    Intervista a sa boghe de su grupu musicale sardu BENTESOI

    Franciscu Medda e Cludia Aru in istdiu

    non si podit narai in italianu cun sa matessi intensidadi

    Cludia Aru e sa SardignaCLAUDIA ARU in prus de ssere una cantante simptica e originale, est !nas impinnada in poltica, ca pessat chi sa poltica siat una parte de sa vida. Non creet in sos partidos italianos, est indipen-dentista e cheret un Sardigna forte , protagonista in su Mediterrneu, chi faeddet cun sEuropa e cun su mundu, sena dvere delegare a tere sa rapresentntzia sua. Ma sena pessare de ssere mgius de sos teros mi praxit una Sardigna cumenti de is atrus, cun sa matessi importntzia e valori de totu is atras natzionis.

    bentu callenti, su bentu de su soli, su Scirocco in italianu, su Tzalocu in atrus logus de Sardigna, tenit calincuna cosa mgica ... su bentu chi benit de su soli...In cantos e de ue seis?Seus in duus, deu de Biddexidru e Frantziscu Medda (Arrogalla) de Cuartu SantAleni.Su sardu lu connoschiaias giai o lais imparadu dae pagu?Deu ddu connoscia pagu, Frantziscu !at prus bonu de mimi, per a pagu a pagu seu imparendi. Su segretu est a intentai a fueddai sempri e ascur-tai meda sa genti chi ddu scit fueddai beni. De ite faeddades in sos testos de sas cantzones?Fueddaus de totu su chi sutzedit e in una manera chi si tocat, scrieus meda de problemas sotzialis poita bieus in una temporada diftzili meda po sa generatzioni nostra. Chie las iscriet?Casi sempri deu scriu is testus , Frantziscu ma-giudat cun ideas e intentu sempri de scriri in acordu cun su chi pensat issu puru.E ite narat de bois su pblicu?Sa msica chi fadeus est unu pagu particulari, bollu nai ca fueddaus cun unu pblicu chi ar-rexonit, po custu seus prexaus meda po totu sa genti chi sascurtat, sonaus meda e scieus ca no est ftzili . Teneus unu pblicu chi an-dat de is givanus fintza a sa genti prus man-na , no sonaus sceti po una edadi. Bentesoi no tenit edadi. Cale est istadu su cuntzertu chi bos est agradadu de prus?Eus sonau meda, in Sardigna, Itlia e in Europa puru, si spassiaus sempri meda. In Bologna, can-du andaus, est sempri una festa, in Sardigna eus sonau po sa Coja Maurreddina in Santadi e a sa !ni !aus totus prexiaus meda, !ant baddendi to-tus! Pipius e bcius! Una festa. Per sa genti sat ascurtau cun interessi mannu in Madrid, Bru-xelles, Berlinu, grtzias a su progetu Brinc@ chi agiudat sa msica sarda a essiri de ssula.E discos, publicadu ndaias?Eja, eus publicau Triplan, Folk you essius cun sa Nootempo E prmios retzidu ndais?Sannu passau sant seletzionau po su Festival de is linguas minoritarias in Udine, SUNS, una espe-rintzia importanti meda po nosu. Ite programas tenides pro su tempus benidore?Bolleus traballai ancora, seus pensendi a unu di-scu nou, cosas de fai ci ndi funt meda! Su bentu est suendi!

    PREGONTAS DE DIEGU CORRINE

  • 5

    > 2 0 1 1

    ... in sa pensula bat ppulos cun istrias chi pretzedent sunidade de sculos medas

    ... sItlia unida tenet unu sensu si difendet e valorizat custas diversidades, parte irrenuntzibile de sistrutura sua, in cmbiu de chircare de las afogare in unitalianidade fortzada e antistrica.

    IST

    RIAS

    1861: tzelebremussas Itlias non sItliaItalianos medas diant chrrere festare su de 150 anniversrios de sunidade fa-ghende tabula rasa de totu sas entidades polticas e culturales no italfonas chi cumponent sIstadu italianu. Secuatzio-ne issoro est elementare a beru: Itlia = italianos = italfonos. In custa manera ismntigant chi in sa pensula bat ppu-los cun istrias chi pretzedent sunidade de sculos medas.

    Sas diversidades italianasTocat a crarire una bia pro semper chi neghende sas culturas no italfonas pre-sentes in sa pensula:1) Si ctzigat sa Costitutzione: sartcu-lu 6 a!rmat chi La Repubblica proteg-ge con apposite norme le minoranze linguistiche. Aprovada in su 1947, sa nostra est istada sa prima Costitutzio-ne de sEuropa post-bllica a prevdere in manera espressa custa tutela: est unu primadu chi nde diamus dvere ssere !eros.2) Sacollit su matessi natzionalismu tontu e intollerante chi pro belle mesu sculu at distintu sa positzione de su Movimento Sociale Italiano. Su parti-du de Almirante, difatis, decraraiat in manera aberta sobietivu de cantzellare sautonomia sudtirolesa. In prus, faghiat de totu pro limitare sos deretos de sa minoria islovena de Trieste. In manera incoerente de su totu, per, invocaiat sa tutela de sa minoria italiana istantziada in Jugoslvia. Est craru chi sos neofasci-stas !ant mvidos dae santicomunismu e dae sislavofobia, e non dae uninteres-su sintzeru pro sos deretos de sas mino-rias. Si nono, aiant pidu cumpresu chi non si podent difndere sas minorias prpias in logu istrngiu cando si ismn-tigant sas minorias istrngias chi istant in Itlia.3) Sismntigat (o si mustrat de non connschere) su patrimniu istricu prpiu. Sa minoria grecnica chi istat in unas cantas regiones meridionales est serede de sa Magna Grecia; sa minoria albanesa est arribbada a sa pensula a pustis de migratziones chi nche torrant a sagabbu de su sculu 14; in Badde de Aosta su frantzesu est limba u!tziale dae

    su 1561, etc .E belle gasi si revndicant poetas, iscrito-res e artistas chi ant vvidu in sos sculos colados: Dante, Goldoni, Leopardi, Mi-chelangelo, Petrarca...SItlia no est nschida che a un antun-na in su 1861, ma est su frutu de unu protzessu istricu longu chi bant cuntri-buidu !nas no italfonos medas. A los pnnere a unala cheret nrrere a mutila-re sistria prpia.4) Si disprtziant cunchistas sotziales e polticas chi su mundu nos imbdiat: pessemus a sautonomia sudtirolesa. Cada annu Bozen/Bolzano est visitada dae istudiosos, giornalistas e mines polticos de totu su mundu: dae su Ti-bet a sa Transilvnia, dae su Kashmir a su Sri Lanka. In custas tzitades istdiant sautonomia locale pro cumprndere si si podet aplicare a sos cun"itos chi interes-sant sas terras issoro.5) Sacollit una positzione chi andat contra a sintegratzione europea. In sos rtimos annos !nas sa Frantza, ptria istrica de su tzentralismu e de su mo-nolinguismu, est cambiende: in su 2008 sAssemblea natzionale at aprovadu una mod!ca de sa Costitutzione reconno-schende in manera u!tziale sas limbas minoritrias. 6) Si discrminat cunforme a sa lgica tpica de regmenes autoritrios o totali-trios medas, chi bident in sa variedade lingustica uninimigu de bnchere.7) Sacollit una positzione chi andat con-tra a su deretu internatzionale: docu-mentos medas de sONU, de su Cussgiu de Europa e de teros organismos su-pranatzionales prevident sa tutela e su promovimentu de sas limbas minori-trias.8) Si prticat una de sas formas de pre-potntzia prus odiosas, cussas in ue su forte oprimet su dbile. Est craru chi non totu sas minorias sunt dbiles in sa matessi manera: bat unabissu intre sa situatzione de sos sudtirolesos e sa de sos croatos molisanos. Ma sispridu est su matessi: a impitare sa fortza prpia - numrica, lingustica, poltica - pro negare o limitare sos deretos de enti-dades culturales prus pagu numerosas.

    Una paghe sotziale bera no at a ssere possbile !nas a cando sa majoria sat a servire de su pesu suo pro limitare sos deretos de sas minorias. 9) Si ismntigat chi in totu sos campos dae sa biologia a sa "ora, dae sa fu-na a salimentatzione - sa variedade est una cunditzione netzessria pro uni-svilupu curretu. Sas limbas non faghent etzetzione.10) Si ismntigat chi sItlia unida tenet unu sensu si difendet e valorizat custas diversidades, parte irrenuntzibile de sistrutura sua, in cmbiu de chircare de las afogare in unitalianidade fortzada e antistrica. Est craru chi non podent esstere dere-tos sena doveres: sas minorias, pro parte issoro, devent mantnnere un atitdine leale cun sIstadu.

    Pesos e mesuras diferentesIn !nes, duos cunsideros doverosos. Sos chi diant chrrere negare sos deretos de sas minoras in Itlia sunt a sispissu sos matessi chi ant sustnnidu su bombar-damentu de sa Srbia (1999) pro difn-dere sa minoria albanesa de su Kosso-vo; sos matessi chi ant prantu lgrimas caentes (ma cun carchi annu de ritardu) a pustis chi Saddam Hussein aiat ister-minadu cun sos gas tssicos sos kurdos de Halabja; sos matessi chi rtiant a sa ctedra pro faeddare de deretos de sas minorias cando si tratat de sa Turchia. A bias sunt !nas sos matessi chi cun su votu issoro atzetant una Padnia ine-sistente, cando chi diant chrrere chi Bozen/Bolzano e Catnia, tantu pro fghere un esempru, esserent italianas in sa matessi manera. In custu casu sa contraditzione est gasi ridcula chi non tenet bisngiu de cumentos.

    ALESSANDRO MICHELUCCI

    ALESSANDRO MICHELUCCI est nschidu in su 1952 in Firen-ze. Est giornalista, iscriet pro giornales italianos e de teros lo-gos de sos problemas e realidades de sas natziones sena ista-du. Est presidente de su Centro di Documentazione sui Popoli Minacciati e animadore de su situ www.popoliminacciati.org[ ]

  • 6NOAS

    2

    M A R T Z U

    In ocasione de su 17 de martzu ant bogadu a campu unu muntone de retrica, ma best su pergulu de nche prdere socasione de analiza-re sa sustntzia de sos fatos istricos. SIstadu nschidu 150 annos a como non currispondet in manera esclusiva a sa natzione italiana, ma est costituidu dae unu territriu prus mannu a beru, in ue sa natzione majoritria at ingloba-du, in su protzessu seculare suo de a!rmatzione e liberatzione, teras natziones che a sa sarda o sa friulana, custringhendelas a suniformare e a sassimilare linguisticamente e culturalmente a sa natzione italiana, assumende, duncas, una parte dominante. Pro custa resone sIstadu chi ndest derivadu est sustantzialmente plurilngue

    e, comente cunseguntzia, plurinatzionale, chi si chrgiat ammtere o nono.SItlia est unesempru ulteriore de Istadu-natzio-ne clssicu, in ue in antis si detrminat, dina-sticamente, politicamente e militarmente, su ter-ritriu-cuntenidore, e pustis simponet a mala bgia un protzessu de assimilatzione a sa natzio-ne majoritria de sas cumponentes natzionales diferentes. E arguai a chie soponet a custu, !nas a su nes-si a totu spoca fascista e a sa poltica sua maca de italianizatzione ulteriore. Pustis ant torradu a cunsiderare totu, a prus pagu de unu sculu dae s esaltatzione risorgimentale, in su 1948, cun sart. 6 de sa Costitutzione; in !nes, ant aprova-du sa Lege de atuatzione n. 482 de su 1999, chi reconnoschet e u!tzializat dighi comunidades lingusticas diferentes dae sitaliana. Est craru, in custu cuadru, chi sa chi li narant Padnia est petzi unimbentu polticu e chi sos territrios, sas

    comunidades e sas culturas suas sunt totus in in-tro de sa natzione italiana. Est craru !nas chi su federalismu chi oe est de moda a manca e a dereta puramente economitzista e non derivat dae sammissione de sa plurinatzionalidade de sIstadu italianu, comente, in cmbiu, est capita-du in sIspagna postfranchista o !nas in sa Fede-ratzione Russa.Macari oe prgiat chi nemos lammitat, su terri-triu de sIstadu est abitadu dae sa natzione italia-na numericamente majoritria, dae teras bator natziones (Sardos, Friulanos, Ladinos, Francu-proventzales) e dae sas minorias natzionales espressione de natziones chi tenent su ncleu istricu in foras de sas lcanas istatales (catala-

    nos, gregos, albanesos, islovenos, tedescos, croa-tos, otzitanos). Tando, pro ssere a beru coerentes e pretzisos, diat tocare a superare sa contraditzio-ne de festare una natzione italiana chi nde diat cumprndere teras, sa sarda, sa friulana, sa ladi-na e totu gasi, pro ammtere sa plurinatzionalida-de de sIstadu italianu. Non bi diat ere nudda de malu, si si cunsderat chi sos Istados mononatzio-nales sunt unetzetzione rara a beru in su mundu.

    Pro una Costitutzione plurinatzionale de sistadu italianuEst pro custu chi, a su nessi !nas a cando una mod!ca de sa Costitutzione no at a inditare totu sas comunidades natzionales sngulas chi faghent parte de sIstadu, no amus a pdere festare sa ricurrntzia de su 17 de martzu cun su matessi entusiasmu de chie faghet parte de sa natzione italiana, chi, pro su protzessu suo de a!rmatzio-ne e liberatzione, crmpidu in manera prena,

    best totu sa simpatia nostra. Ma nois, comente Sardos, ite bintramus, oe? Semus istados nois, sa natzione sarda, su ncleu fundante de sIstadu italianu atuale o est istadu su Rennu de Sardigna chi at fatu a ghia e a rullu cumpressore de sa li-beratzione de sa natzione italiana? Custu Rennu, nschidu in spoca mdia pro pnnere impi-gos a su protzessu de liberatzione de sos Sardos avantzadu dae sos Arboreas, sest riveladu pro sculos unistrumentu dinsticu tile pro teros e non pro nois, !nas a colare in manos de sos ducas de Savoja chi si nde sunt servidos pro sos inte-ressos issoro. Chi sos Savojas no aerent in mente, in peruna manera, de fraigare sIstadu natzionale de sos Sardos, ma petzi unu cuadru istitutzionale regale in favore issoro, lu mustrat sa rivolutzio-ne republicana e natzionale sarda etotu, contra a sos Savojas, cumintzada in su 1794 dae Angioi, sighida, pustis, dae Sanna-Corda e Cilocco. E custu lu cun!rmat !nas su fatu chi Casteddu est istadu petzi capitale formale ma non reale e chi, cumintzende dae sos decretos de Bogino in su mese de trulas de su 1760, a sos Sardos ant im-postu una poltica de italianizatzione in"essbi-le. Podiat capitare, comente est capitadu aterue, chi una dinastia esterna incarnerat unu rennu natzionale sardu, e !nas chi unu Rennu de sa Sar-digna e de sos Sardos ebbia intrerat, in su 1861, a fghere parte de unIstadu cunfederale italianu. Ma no est istadu gasi.Tando, si cherimus chi sIstadu atuale siat !nas nostru e de sas teras natzionalidades, in manera espltzita e cunsensuale, tocat a creare unu mo-vimentu trasversale mannu pro modi!care sa Costitutzione in sensu plurinatzionale. Ndat a derivare, eventualmente, untera visione de fe-deralismu, prus curreta, coerente, moderna e in armonia cun sistria e sa paridade giusta de sas natziones.

    DIEGU CORRINE

    150 annos de deretos negados a sa natzione sarda

    CHIST

    IONES

    ! Rennu de Sardigna: profetu dinsticu contra a deretos natzionales sardos ! Movimentu pro cmbiu de sa Costitutzione in sentidu plurinatzionale

    LIBR

    OS

    ALTAN / Ed. Papirosformadu 15 * 15 cmPginas 18 / Preju 5,5

    www.papiros.it

    In Libreria, ALTAN in limba sarda

    una visione de federalismu prus curreta, coerente, moderna e in armonia cun sistria e sa paridade giusta de sas natziones

  • 7

    > 2 0 1 1 MINO

    RIAS

    ! Su 14 de frergiu de su 2001, sa Lege istatale n. 38 reconnoschet e tutelat !nas sos Islovenos de sa Provntzia de dine.

    Sa Minoria islovena in Itlia, prus forte, a 10 annos dae sa Lege istatale de tutela

    Pro connschere mgius sargumentu de sos Islovenos in sistadu italianu: http://it.wikipedia.org/wiki/Diffusione_dello_sloveno_in_Italia

    Pro connschere mgius sargumentu: http://www.glesiefurlane.org/index.php

    unu resurtadu otentu cun pelea e grtzias a sa bona voluntade, a sa cumpatesa e a sa determinatzione de sas organizatziones islovenas de cada tendntzia

    Publicadu sAnnuariu 2010 de Glesie Furlane Patrie dal Fril Sannuriu, oramai crmpidu a sos chimbe annos, si presentat cun unu bestire nou e su nmene Glesie in Fril, pro contare sas atividades e sa crnaca de sas atziones de sa Crsia in Friuli. Ma bi sunt presentes !nas istdios, prerre, documentos, propostas e esperintzias de pscamos e prederos e li-cos, in sa vida eclesiale e tzivile issoro. In custa manera, GF contat sa manera de pn-nere in pare, cun armonia, sidentidade cul-turale friulana e e sa dimensione religiosa.

    GLESIE FURLANE / GF est unu grupu de cri-stianos e friulanos chi cherent sa incultu-ratzione de sa !de o sa evangelizatzione de sa cultura.GF, nschida a bias de sos annos 70, sighen-de sos inditos de su Cuntzliu Vaticanu II (1962-1965), e animada dae su bisngiu de connschere mgius e de prus sistria e sa vida de su Friuli, a manera chi sa Crsia siat prus incarnada e chi sEvangliu e sa !de tngiant su sabore de su Friuli, cun sidea chi sa limba friulana, sos cntigos e sa vida de sos Friulanos intrent in sa liturgia cun totu sos deretos. Glesie Furlane, duncas, tenet sa !nalida-de de connschere, istudiare, promvere, valorizare, cun istdios, publicatziones, addvios, sa dimensione religiosa de sa cul-tura friulana, trmite sas fontes istricas e sa realidade de oe.In !nes, unu particulare non segundriu: GF faghet totu sas atziones e sas publi-catziones (non sos Testos sacros ebbia) in friulanu! Finas in custu, sos Sardos amus a dvere imparare dae issos. EJA

    Fiant sas 10,15 de mrcuris de su 14 de frergiu de su 2001 cando su vitzepresidente de su Sena-du italianu, Domenico Contestabile de Forza Ita-lia, at annuntziadu dae siscannu de sa presidnt-zia chi sos senadores aiant aprovadu pro artiada de manu sa lege de tutela de sa minoria islovena de su Friuli - Venzia Giulia.In cussa die sa Crsia, in prus de ammentare a Santu Valentinu, patronu de sos innamorados, tzelebraiat sa festa de sos santos Tzirillu e Me-tdiu, apstulos de sos islavos, proclamados dae su papa polacu Karol Wojtyla cumpatronos de Europa. Baddu pro cale disinnu arcanu o petzi pro cale cointzidntzia curiosa, sa Cmera de sos deputados aiat aprovadu su disinnu de lege su 12 de trulas de sannu in antis, festa de sos santos Ermcora e Fortunadu, fundadores de sa Crsia de Aquileia, mama de sas Crsias de su Friuli, de sIslovnia e de sa Carntzia e patronos de sarchi-ditzesi de dine.

    Lassende a bandas custa cuintzidntzia simbli-ca, intre cussas duas datas at maturadu in sos partidos de su tzentru-sinistra in su guvernu presdidu dae Giuliano Amato simperativu de dare una solutzione de!nitiva a una chistione chi si !at tragende dae tropu tempus. Sopositzione, mescamente Alleanza nazionale e Forza Italia cun sa cumplitzidade de sa Lega Nord, at postu in campu totu sas fortzas pro impedire saprovatzio-ne de su providimentu, proponende sa bellesa de 1.700 emendamentos a su testu.A sustnnere sa cumpatesa de sos partidos in su guvernu e sa determinatzione de su presidente de su Senadu, Nicola Mancino, de fghere aprovare sa lege, in sas chidas in antis sest manifestada sabertura de su chi tando !at presidente de sa Re-gione, Roberto Antonione, e est arribbada sa pe-titzione in favore de su providimentu !rmada dae su vicriu episcopale pro sa cultura de s Archi-ditzesi de dine, missennor Duilio Corgnali, de su sndigu de dine, Sergio Ceccotti, de su retore de sUniversidade friulana, Marzio Strassoldo, e de son. Arnaldo Baracetri.Cunsideradas sas di!cultades, siter peleosu, so-

    positzione determinada de su tzentru-destra e de sas fortzas natzionalistas locales, galu organiza-das bene e in"uentes, saprovatzione de sa lege, cussu 14 de frergiu de deghe annos a como, at tentu su sabore de una vitria manna, de una cun-chista de tzivilidade, de cultura. Mescamente pro sos islovenos de sa provntzia de dine: cussos islavos, chi pro su Giornale di Udine si deviant eliminare giai 135 annos in antis, !ant reconno-tos cun ttulu prenu minoria islovena, e cun totu sos deretos prevididos dae sa lege. A nrrere su beru, unu primu reconnoschimentu laiant tentu duos annos in antis cun sa lege 482/99 de tutela de sas minorias lingusticas istricas, unu pro-vidimentu cuadru chi pro sa prima bia in Itlia regulaiat sa matria cumplessa de sa defensa de sas comunidades lingusticas ispartzinadas dae su Nord a su Sud e a sas sulas, chi in casos medas !ant sustnnidas dae providimentos regionales o provintziales.Ma sa lege 38/2001 faghet agabbare unistria legislativa sena pretzedentes pro sa longria de siter (sas primas mossas nche torraiant a su 1971 !), sopositzione tosta de sas fortzas natzionali-stas alliadas cun sas organizatziones segretas, sas implicatziones internatzionales, sinsuste-nibilidade de sas tesis contrrias (sos islovenos de sa provntzia de dine non !ant cunsidera-dos islovenos), sa torrada a campu de tensiones eredidadas dae sa gherra frita... Sest tratadu de unu resurtadu otentu cun pelea e grtzias a sa bona voluntade, a sa cumpatesa e a sa determi-natzione de sas organizatziones islovenas de cada tendntzia e de sas fortzas polticas chi ant cridu in su progetu de reconnschere sos deretos co-stitutzionales a sa comunidade islovena, dendeli soportunidade de si pnnere comente elementu essentziale de dilogu e de collaboratzione cun s Islovnia chi aiat cumintzadu su caminu de sin-tegratzione europea.

    GIORGIO BANCHIG [DOM 14211]

  • NOAS

    2

    M A R T Z U

    NATZIONES E PPULOS, OE IN DIE

    Sasstziu de istdios natzionales SardosEuropeos, costituidu dae pagu aunende pessones chi dae an-nos meda sinteressant de sa chistione natzionale in Sardigna e in su mundu, at fatu sa prima riu-nione sua in Ttari su 12 de frergiu de ocannu. Ant faeddadu Antoni Bulgiu, Diegu Corrine, Federicu Francioni, Vissente Migaleddu, Giaunne Frantziscu Pintore. Inoghe publicamus unas can-tas ideas de sas chi sos relatores ant presentadu. CONTRA A SOS ISTADOS-NATZIONE, ECO-NATZIO-NALISMU E MOVIMENTU NATZIONALE SARDU. Die-gu Corrine at cumintzadu narende chi, a dolu mannu, in su mundu de oe prevalent sos istados-natzione dominantes, chi inglobant natziones dominadas. Custos istados sunt belle totus plu-rinatzionales, macari no lu reconnoscant (Italia, Frantza, etc.).Su puntu fundamentale de sinterventu suo est istadu chi sos efetos de sa globalizatzione (crisi econmica, demogra!a, crisi climtica e ambien-tale), e duncas simpoverimentu e saumentu de sassimilatzione de natziones e culturas, sunt bu-lugende e pilisende una reatzione noa in totu su mundu: a) contra a su tzentralismu in favore de sa responsabiliade e de sa democratzia dae bassu pro sas comunidades locales/natzionales/tnicas; b) in favore de sos deretos colletivos e demo-crticos. Custu si bidet craru in logos comente sAmrica latina cun sa torrada a sas limbas e natziones originrias in Paraguay, Ecuador, Ve-nezuela, Mssicu e in teros logos de Mesoamri-ca; in frica e sia, cun su Sud-Sudan, su Sahara, su Sri Lanka, su Kashmir. Ma !nas in Europa bat o bat pidu de reghente protzessos avantzados de soverania e autodeter-minatzione, comente in Kossovo, in Montenegro, o !nas in Catalugna, Isctzia e aterue.A rtimu si sunt movende ppulos intreos pro sos deretos umanos e democrticos, contra a istados ditatoriales e autocrticos, mescamente in su mundu rabu, dae sa Tunisia a sEgitu, a su Marocu, a su Yemen, a su Barhein, a sa Lbia.Sa tendntzia generale chi sest a!rmende est sa de colare dae sos istados-natzione a sas natzio-nes liberadas chi cherent sistadu issoro. O sa de cambiare sos istados autocrticos in democrti-cos. Duncas una gherra pro sos deretos colletivos e !nas individuales.Corrine at agiuntu chi dae unos 40 annos a custu chirru, sa tendntzia poltica in intro de sos ista-dos de su mundu est cambiende, !nas grtzias a una visione noa de sa relatzione de smine cun sa natura e sambiente. Oramai sunt semper de prus

    sas comunidades chi pessant chi est mgius unu guvernu de su territriu in manos de comunida-des locales, pro sechilibriu de su praneta. Est su chi si podet mutire, cun resone, eco-natzionali-smu, de liberatzione contra a su natzionalismu de domniu de sas majorias in intro de sos ista-dos, chi istrpiat e assugetat gente e territrios.Finas in Sardigna custa prospetiva est tenen-de prus fortza cun sisvilupu de su movimentu natzionale soveranista. In prtica, oramai est cra-

    ru chi cumbenit a essire dae sos istados-natzione, chi sunt istados petzi presones pro sas natziones chi ant tentu sisperu de istare mgius in intro de istados prus mannos.In su prus de sas natziones, !nas a como domina-das, ma como emergentes, est craru chi sa sove-rania est su mdiu pro a!rmare sa personalidade natzionale e sa libertade, contra a sassimilatzione lingustica, culturale, natzionale. E in Sardigna, a prrere de Corrine, contra a sassimilatzione, bi cheret unu movimentu natzionale de liberatzione chi punnet a sa majoria de su ppulu sardu, cun unu progetu natzionale chi istabilat unistra-tegia basada in sautode!nitzione, sa soverania, sautodeterminatzione e una ttica chi cunsentat de gherrare pro una soverania a tapas. Diat ssere giai unu resurtadu mannu, como, su de resessire a aunire in unu movimentu natzionale mannu, abertu, trasversale, cun bases comunas, pessones e movimentos non sardos ebbia chi resessant, a trasformare, !nas costitutzionalmente sistadu italianu in istadu plurinatzionale. Pro Corrine, si no amus a tnnere mancu sa voluntade e su po-dere de fghere custu, at a ssere galu prus diftzi-le una prospetiva galu prus manna de soverania in forma de indipendentzia o cunfederatzione.

    SAS DIFICULTADES TERICAS E PRTICAS DE SU MO-VIMENTU INDIPENDENTISTA. A prrere de Giuanne Frantziscu Pintore, oe de natzione sarda faeddat prus sa poltica chi non sa cultura, mescamente cussa chi at postu raighinas in silluminismu, in sistatalismu fgiu suo e, a bias sena si ndabbi-giare, in shegelismu e in sa !loso!a hobbesiana de su Leviatanu. Ma est creschende. E tando, pro itest chi mannu est su sentidu natzionale e mino-re est satzione?Una ideologia economitzista at contaminadu totu, !nas sos movimentos indipendentistas e natzionalistas in intro e foras de sas istitutziones.

    Naschet dae custa contrariedade sa resistntzia a pesare unu cuadru istitutzionale chi cabat totu: dae seconomia a sa limba. Un cuadru costitutzio-nale chi, manchende, nos istringhet in sangrone de una costante resistentziale chi agradat a sos antroplogos ma chi est unatrogu de debilesa. Est sa cultura de su chi nono chi balet, chi macari faghet bnchere peleas ma chi trobeit progetos de cmbiu: custos balent si tenimus podere e cum-petntzias pro los atuare. Setarismu, utopia de indipendntzia o nudda, di!dntzia pro su moderatismu sardista e natzio-nalitriu e !nas teras cosas si sunt ponende de rugradis a unu disinnu costitutzionale nostru possbile oe. Indipendntzia? Andat bene. E itest? Leghende sos fatos, non sos documentos, paret chi indipendntzia siat una reatzione a uni-stadu chi nos denegat dinare e nos tratat mala-mente. Comente a nrrere chi non bi diat ere

    prus bisngiu si nos daret su dinare chi nos tocat. Su chi devimus disinnare est comente nde podi-mus essire sena isetare sa palingnesi de sindi-pendntzia.

    NATZIONALISMU, GLOBALIZATZIONE E INTERNATZIO-NALISMU. Pro Antoni Bulgiu, su movimentu natzionale sardu devet traballare in sanlisi e in sa ri"essione subra de sa globalizatzione, chi si podet partzire in tres perras: econmica, polti-ca, culturale. Una sotziedade mundializada in ue sos istados non sunt prus autnomos in eco-nomia, sistruturant a inghriu de istitutziones internatzionales o de sos USA, in ue imperat sa cultura otzidentale. Una mundializatzione in ue, in intro de sos istados, mminat sa soverania in poltica !scale, ispesa pblica, poltica macro-econmica; in ue aumentat sa diferntzia intre interessos populares (prosperidade de smine) e interessos de grupos econmicos (profetu), cre-schet sisulamentu tecnocrticu. Cun una poltica internatzionale in ue devenint protagonistas sas Multinatzionales e sos operadores !nantzirios, si distruet sambiente e creschet su terrorismu e sa criminalidade. In prus, pro Bulgiu est pretzisu a faeddare de su natzionalismu italianista chi at chertu ostacu-lare su sardismu in cale si siat forma. Tocat a lu fghere moende dae sa cultura italianista chi, in sa Sardigna pustis de sa formatzione de sa RAS, at tentu comente riferimentos intelletuales che a Pigliaru e teros.In !nes, semper pro Antoni Bulgiu, sInter-natzionalismu devet ssere reconnoschimentu, rispetu e unione de totu sas natzionalidades, cun sa derruta de sos istados comente sunt como e issberos lberos de uniones inter-natzionales. !

    Sardos e Sardigna in spoca de sa globalizatzione: ideas e movimentos

    SARDOSEUROPEOS est unasstziu interessadu a analizare e a istudiare sa chistione natzionale in generale e sos casos sngulos de sas natziones emergentes, sena istadu, in chirca o cun voluntade de unistadu prpiu, mescamente in Europa. Duncas istdiat e si cunfrontat cun sos temas de sautodeterminatzione e de sa soverania. Lu faghet in forma de documentos o de seminrios e cunferntzias. Est abertu a propostas de initziativas pblicas pro tratare argumentos natzionales: [email protected]

    Contra a sos istados-natzione, sa soverania de sos ppulos

  • 9

    > 2 0 1 1

    NOAS

    Contra a sos istados-natzione, sa soverania de sos ppulos

    Chirra: chirchendesa veridadeSu polgonu inter-fortzas de su Sartu de Chirra, tenet duas installaziones militares: a) in artu, su sartu de Monte Gardiga; b) in bassu, su polgonu isperimentale de bolu de Cabu Santu Larentu.In Monte Gardiga, si faghent: 1) proas de pun-tamentu laser dae sos areos in bolu; 2) proas de tiru dae elicteros cun mssile Tow; 3) proas de tiru dae terra cun projtiles cunventzionales(?); 4) proas de resistntzia a sas esplosiones !nas de tubos de cundutas petrolferas. In su Cabu Santu Larentu, si faghent: 1) proas cun mssiles terra-era ponende a sa mria radio-bersglios pro mdiu de radar de sareonutica; 2) proas de propulsione missilstica; 3) proas de tiros missilsticos. Dae su 2001, est a nrrere dae cando su dotore de famlia de Biddeputzi, aiat sinnaladu una crschi-da, in particulare in su pranu de Chirra, de tumo-res de su sistema linfticu, si sunt fatos istdios medas pro iscumproare custa prima osservatzio-ne. Unu primu istdiu fatu da sa ASL n.8 in su 2002, aiat registradu, dae su 1998 !nas a su 2001,

    35 tumores intzedentes e 56 prevalentes. Sas con-clusiones !ant chi non baiat peruna cusa de in-cuinamentu, macari diat ssere istadu netzessriu a fghere istdios subra de sos alimentos. In su matessi annu, sIstitutu Superiore de Sani-dade, aiat controlladu sa mortalidade pro tumo-res in sa bidda de Iscalepranu e Biddeputzi dae su 1980 a su 99; e !nas custa borta no aiant agatadu aumentos de mortalidade. Pero aiant registradu unaumentu de sarriscu pro tumores epticos in in sas fminas de Biddeputzi, a su puntu de me-ritare unistdiu prus profundu, macari non bes-serent istados ligmenes diretos (pros sas conno-schntzias sient!cas de como) cun sespositzione a arsnicu o a urniu impoveridu comente incu-inantes ambietales. Su matessi istdiu aiat postu in craru chi bi !ant lmites de mtodu e sa netzes-sidade de los mendare cun unu traballu a cumo-ne cun teras istitutziones locales de sanidade. In sistdiu fatu in su 2006 dae sAsstziu ESA a contu de sAssesoradu de sa Sanidade, sa morta-lidade neoplstica in Sartu de Chirra dae su 97 a su 2001 no aiat registradu crschidas e in Bidde-putzi petzi sarriscu de sismalaidare de linfomas no-Hodgkin !at prus artu (casos osservados 8 e isetados 5,6 cun unAR (arriscu ralativu) de 1,42 (0,71-2,83). Per, cunfrontende sintzidnt-zia(1974-93) e sa mortalidade (1981-2001) pro

    sos linfomas no-Hodgkin intre teras bases mi-litares (Sa Madalena, Teulada e Chirra) presentes in Sardigna, sarriscu e sa mortalidade prus artos in sos mines si !ant agatados in Sa Madalena. Comente in totu sos teros istdios, aiant racu-mandadu de pnnerr a!cu a sevolutzione in su tempus e in sas diferente reas de sa regione. Pagu tempus a pustis de unistdiu bogadu a campu dae migos veterinrios de sa zona, subra de maladias e deformidades de sos animales e !-nas de sos pastores chi los contivigiaiant, si sunt interessados torra de Chirra; !nas sa magistradu-ra sest movende pro more de su giighe Fiorda-lisi. Su bisngiu de agatare su nessu cusa-efetu giughet a indagare subra de surniu impoveridu (U238/U235), sos nanu-particulados e forsis sos propellentes slidos. Duncas, sustntzias radioa-tivas ma !nas chmicas chi, de calidades diferen-tes, agatamus bundantes !nas in sa tzitade de Ca-steddu. Chissai comente est sa salude de sa gente !nas in sa capitale de ssula! Isperemus chi pro lischire non si devat mvere torra unu giighe.

    VISSENTE MIGALEDDU

    SARD

    IGNA

    Tempos malospro sos pastoresDae trinta annos a custa ala bat, in Sardigna, una cuntierra chi interessat su mundu de sos pasto-res e de sos massajos. In totu custu tempus ant fatu unu muntone de addvios e cunferntzias pro arresonare de sos problemas de su setore, chirchende cusas e cuncusas de una situatzione mala a beru (pro nrrere, su pastore no est mo-dernu, non si cooperativizat, si devet adeguare retzepende normativas iginicu-sanitrias e totu gasi). Ma, cara a una crisi semper prus manna, sa poltica no at elaboradu unu progetu sriu de isvilupu chi siat a tretu de dare a su setore una prospetiva vlida, chi torret cun sa realidade sar-da. In cmbiu, at chertu mandare a dae in antis interventos cuntingentes, bonos petzi a mantn-nere sa riserva de votos de su polticu de turnu. Difatis, at petzi bogadu a campu providimentos !nalizados a dare a sos operadores dinare in cm-biu de sa non produtzione. Pro nrrere, pro su chi interessat sagricultura, est capitadu chi apant dadu !nantziamentos pro su rimbuschimentu in terrinos chi !ant bonos pro sa produtzione de benes alimentares, o chi apant mandadu a dae in antis su programa set aside, chi cheret nrrere a fghere pasare sos terrinos pro chimbe annos a manera chi in cussu tempus non produant. Gasi etotu est capitadu cun su pastoriu, cando ant pre-miadu su pesngiu de berbeghes e cabras a dan-nu de su de teru bestimene, creende in custa manera una monocultura e torrende a nudda sa

    vida rurale chi bi !at in sas biddas nostras. E, pro custu, oe nos agatamus chi su ppulu sardu non resessit a tnnere su cuntentu de sas netzessida-des alimentares suas. E tando, ite tocat a fghere pro rndere produtivu su cumpartu agropastorale? Sa prima cosa est, est craru, a agiuare sos operadores de su setore, pro fghere a manera chi sigant a fghere su traballu issoro, aprovende una moratria de sos paga-mentos e una suspensiva a favore de sos chi sunt sugetos a atziones esecutivas. In prus, tocat a ga-rantire satzessu a su crditu pro mandare a dae in antis sas atividades produtivas, su chi si narat crditu de esertztziu; duncas, bisngiat chi sas bancas collborent a custu protzessu e sa poltica si nde fatzat mere. A garantzia de custu, best sa produtzione chi, comente in unu tzrculu virtuo-su, at a dvere aumentare. Pro su chi pertocat sa chistione de su merca-du, tocat a resonare in sa soverania alimentare, in su sensu chi bisngiat a ssere meres de sa produtzione pro cuntentare sas netzessidades locales. Comente si faghet a pnnere a bndere custos produtos alimentares a manera chi una massaja los cmporet prus de sos chi benint dae foras? Tocat a abbassare sos costos de produtzio-ne, ponende, pro nrrere, unu costu mnimu de sabba pro irrigare; in teras parulas, bisngiat de fghere a manera chi totu su terrinu irrigbile chi bat in Sardigna siat irrigadu, pro chi bapat unaumentu de produtzione (trigu moriscu e erba mdica) pro sudisfghere su bisngiu de su be-stimene; gasi si ressessit a abbassare sos costos de sos mangimes, ca non bat bisngiu de nche batire fenu dae continente. teru costu de mi-nimare est su de senergia, adeguendelu a su de

    sas teras regiones europeas, o, a su nessi, de sas teras regiones italianas. E bi diat chrrere !nas unabbassamentu de sos costos !scales, pro nr-rere moendenche sIVA. Ma, dae ue si bogat su dinare pro garantire sa moratria e sa suspensione de sos pagamentos, satzessu a su crditu e sabbassamentu de sos co-stos de sabba, de senergia e !scales? Torrende a su nrrere chi bi cheret bona voluntade dae ban-das de sos istitutos de crditu e de sa poltica, sas risorsas giai sagatant, antis, bi sunt giai: a unala bat de mantnnere in Sardigna su dinare de sa continuidade territoriale pro fghere a manera chi cussu dinare creet valore agiuntu in Sardigna, no in sa pensula; a stera ala, pro su chi perto-cat sa !scalidade, nois devimus fghere blere su crditu chi tenimus cun sIstadu italianu in base a sartculu 8 de su ttulu tertzu de sIstatutu sardu. Custas atziones, ma !nas teras, servint a au-mentare su rdditu de sos operadores e a dare valore agiuntu a su territriu, investende !nas in teros produtos agrculos e in teros allevamen-tos atinentes a sa realidade de sos diferentes ter-ritrios (mela, pira, mndula, castngia a unala, porcos, cabras, puddas a stera) ca petzi operen-de in custa manera resessimus a parare fronte a una produtzione alimentare chi benit dae foras invadende semper de prus su mercadu nostru.

    PRAMU COTTU

  • 10NOAS

    2

    M A R T Z U

    Su movimentu de sos kibbtz festat sos primos 100 annos

    Prus de chentu annos a como, in sannu 1910, dighi givanos chaluzim (deghe mines e duas fminas) fa-ghiant nschere sa prima comunidade (= kibbtz) de sistria. Sa comunida-de si fundaiat in duos printzpios:

    1 - Sos mdios de produtzione apar-tenent totus a sa comunidade e no a sos sngulos.

    2 - Sa comunidade tenet sa respon-sabilidade direta de cuntentare, in ma-nera egualitria, totu sos bisngios de sos cumponentes suos, in sa base de dae cadaunu cunforma a sas possibili-dades suas e a cadaunu cunforme a sos bisngios suos, in intro de sos lmites de sas possibilidades de sa comunida-de etotu.

    Dae tando nche sunt colados prus de chentu annos, a Degania si sunt annantos prus de 250 kibbutzm e su printzpiu nmeru unu losservant galu in totue, cando chi su de duos, colen-de sos annos e sas generatziones, sest modificadu, comente amus a bdere, in manera radicale. Semper e cando, finas oe su kibbtz, macari in formas diferentes dae kibbtz a kibbtz, ra-presentat una casta de sotziedade in ue sa comunidade est impinnada a assegurare sos bisngios primrios de sos cumponentes suos, meda de prus de cale si siat tera forma de sotzieda-de chi bat in su mundu (francu, forsis, sos istitutos religiosos).

    Sunt colados prus de chentu an-nos, duas gherras mundiales e teras deghinas de cunflitos minores e man-nos, rivolutziones de cada casta, sunt nschidos e, pro bonaura, pro su prus sunt rutos regmenes diferentes, semus andados dae sa rivolutzione de santu-gaini in Rssia a sa ruta de su muru de Berlinu, e su kibbtz est resessidu a mantnnere sa base ideolgica sua, macari cun isfatzetaduras cambiadas in sos annos.

    Su grupu de Degania, e sos chi, a pustis de sagabbu de sa prima gherra mundiale, ant fundadu sos teros kib-

    butzm, fiant grupos de givanos de sa matessi edade, de provenntzia e educatzione smile meda; duncas, for-maiant una colletividade omognea a beru. In su 1927 ant fundadu tres movimentos kibbutzsticos, chi, mu-tatis mutandis, diamus pdere classi-ficare comente unu a base comunista, steru a base sotzialista e su de tres a base sotzialdemocrtica. A custos sat a annnghere, in sos annos 30, su mo-vimentu de sos kibbutzm religiosos. Dae su puntu de vista organizativu e sotziale, sos kibbutzm de sos bator movimentos rispetaiant rgulas de vi-da comunitria eguales in totu.

    Dae unos cantos annos sos primos tres movimentos si sunt fusos in unu movimentu unificadu (su movimentu kibbutzsticu unidu), cando chi su mo-vimentu religiosu pro como abbarrat indipendente.

    Simportntzia de sos kibbutzm in sa sotziedade israeliana

    Finas a sos annos setanta, su kibbtz in Israele lu cunsideraiant sa punta avantzada de sa sotziedade noa: in sa Knesset seiant prus de deghe cumponentes de kibbutzm, teros fiant presentes comente ministros in sos guvernos, finas in sesrtzitu ufit-ziales de totu sos grados, aviadores e marineris beniant dae sos kibbutzm. A su kibbtz li reconnoschiant una-portu fundamentale a sa vitria de sa Gherra de indipendntzia, cando sos kibbutzm, medas de custos fundados in sos giassos perifricos de su paisu, prus de una bia aiant agiuadu a ista-bilire sas lcanas de sIstadu venido-re. Deghinas de kibbutzm ant fatu a base pro sesrtzitu nou, e medas ant paradu fronte a satacu de sos esrtzi-tos rabos, impedendende savantza-da chirru a su tzentru de su paisu. A fghere parte de unu kibbtz fiat cun-sideradu unonore, comente a ssere autista de sos postales.

    Sa sotziedade israeliana, finas a sos annos setanta, ant sighidu a la guver-nare sos partidos sotzialdemocrticos: su kibbtz, sa cassa pro sas maladias, sa banca de sos traballadores, sos sin-dacados rapresentaiant sa base de se-conomia de su paisu, siat in su setore agrculu siat in su setore industriale, e fiant cunsiderados, in su bonu o in su malu, sa classe dirigente de su paisu.

    Cantu prus Israele si faghet Istadu normale, tantu prus safortint cur-

    rentes polticas e econmicas funda-das in sa classe mdia, ma agiuadas finas dae sos grupos tnicos de sos olim noos, chi bident in sos sotzialde-mocrticos sos responsbiles de totu sas dificultades issoro. Totu custu at a conduire, in su 1977, a unu chilivra-mentu polticu, e Menachem Begin, cumandante istricu de sa dereta isra-eliana, at a formare su guvernu nou. In manera parallela, sos abitantes de sos tzentros noos creados pro sos olim, chi sant a trasformare, cun sos annos, in tzitadeddas, bident, in sa gente de sos kibbutzm a curtzu, una casta de merigheddos aristocrticos, chi saca-barrant, a costas issoro, su bonu de sas risorsas ofertas dae su guvernu. Totus sammentant sa frase de Begin, narada in campagna eletorale, Sos capitali-stas de sos kibbutzm cun sas piscinas issoro!.

    In snteri chi su paisu andat a de-reta e, in parte de sos guvernos sot-zialdemocrticos, intrant guvernos de tzentru dereta, in sos kibbtuzim safor-tit una crisi ideolgica. Sas levas noas, nschidas in kibbtz, a pustis de su servtziu militare issberant semper de prus de lassare sa vida comunitria pro sa vida tzitadina.

    A custa crisi sotziale/ideolgica sannanghet, dae su 1985, una crisi econmica manna chi corfet su prus de sos kibbutzm. Blocada sinflatzio-ne, chi fiat arribbada a puntas ispanto-sas de prus de su 300% in sannu, sos kibbutzm agatant sos dpidos issoro artiados in artos chelos, finas pro ne-ghe de una dirigntzia econmica chi non fiat bona a agatare unu caminu pro nche colare sa crisi.

    Sa crisi econmica, sumada a sa cri-si ideolgica, conduit sos kibbutzm (non totus ma su bonu) a una crisi de fundu, e est caraterizada dae su nme-ru semper prus mannu de pessones de baranta annos chi lassant su kibbtz. In su cumintzu de su sculu nou, grt-

    NATZI

    ONES

    pro su bene de su paisu,

    est auspicbile chi sos ideales kibbutzsticos,

    torrados a pnnere in contu

    cunforma a sas cunditziones

    sotziales e econmicas noas,

    potzant torrare a inditare su

    caminu a totu su paisu

    Mare de Galilea, su Kibbutz Ginosar

    Francubullu de Israele pro sos 100 annos de sos kibbutz

  • 11

    > 2 0 1 1 MUN

    DU

    FORUM SOTZIALE DE DAKARSos deretos colletivos de sos ppulos Sa defensa de sos deretos colletivos de sos ppulos e sas pretesas de sas natziones sena istadu sunt istados presentes pro sa segun-da bia in su Forum Sotziale Mundiale, chi ocannu lant tzelebra-du in Dakar (Senegal), intre su 6e sui 11 de frergiu. Sa chistione natzionale, chi at costituidu unu de sos dighi assess temticos de su Forum, best istada presente grtzias a su CIEMEN e a sI-sptziu pro sos Deretos Colletivos de sos Ppulos, organizadu paris cun sAgncia Catalana de Cooperaci al Desenvolupament.SIsptziu est servidu pro visualizare sas revindicatziones cultu-rales e polticas de sos ppulos sena istadu in su Forum e at incldidu cale si siat atividade relatzionada cun sa difusione, su dibtidu e su reconnoschimentu de sos ppulos e natziones chi tenent a cumone sa mancntzia de unistadu prpiu, cunforma a su chi at craridu su CIEMEN.In sIsptziu !ant presentes rapresentantes europeos (Crsica, Isctzia, Galles, Paisu Bascu, Cornovglia, Paisos Catalanos e teros), asiticos (Kurdistan e Palestina), americanos (maputzes, indgenos de sEcua-dor, Bolvia e Brasile) e africanos (Cablia, Casamance, Shara Otzidentale e tuaregs). Pro su CIEMEN sos deretos colletivos sunt unu tema emergente in frica, de atualidade manna, mescamente a pustis de sindipendntzia de su Sudan Meridionale, e de sas prus de trinta revindicatziones autonomistas e setzes-sionistas de frica, totus cun cartersticas diferentes.

    21 de Frergiu, DIE DE SA LIMBA MATERNASa Die internatzionale de sa limba materna est istada proclamada dae sa Cunferntzia Generale de sUnesco in su mese de santandria de su 1999.Su 16 de maju de su 2007, sAssemblea Generale nimat sos Istados Membros e sa Segreteri (cun sa risolutzione A/RES/61/266) a promvere sa preser-vatzione e protetzione de totu sas limbas chi faed-dant sos ppulos de su mundu. Dae custas pagas parulas, est craru comente sas limbas sunt ligadas in manera astrinta a su destinu de sos ppulos e comente sos dannos fatos a issas sunt fatos sos ppulos, e a simbesse.Sa Die internatzionale, est istada festada cada annu, dae su mese de frergiu de su 2000. Sa Die ruet in sa matessi data de su 1952, cando istudentes pachi-stanos chi manifestaiant pro su reconnoschimentu de sa limba issoro, su Bangla, e pretndere chi esse-ret una de sas limbas u!tziales de su Pachistn de tando, !ant mortos, cr!dos dae sas ballas de sa politzia, in Dakkha, chi como est sa capitale de su Bangladesh de como.SAssemblea Onu est cumbinta chi sas limbas sunt sos istrumentos prus fortes pro preservare sisvi-lupu de su patrimniu culturale nostru, tangbile e intangbile. Cada initziativa pro promvere sa difusione de sas limbas maternas at a servire pro afortire sa diversidade lingustica e seducatzione multilngue, e !nas pro afortire sa cussntzia subra de sas traditziones lingusticas e culturales in totu su mundu e animare a sa solidariedade basada in sa tolerntzia e su dilogu.In Sardigna, in sos primos annos de poltica lin-gustica de sos uftzios lingusticos provintziales, sa Die est istada festada cun carchi manifestatzione. Oramai, per, si podet nrrere chi est sessada bel-le cale si siat initziativa. Sinnale malu de su fatu chi mancat una poltica lingustica cumplessiva de sos entes locales, francu calicunu.Macari sa Ras apat leadu initziativas positivas, man-cat unu coordinamentu de sos uftzios provintzia-les o sos uftzios matessi. E carchi uftziu comunale,

    chi a bias funtzionat !nas cun initziativas interes-santes, non resessit a cambiare sa tendntzia. Sa poltica lingustica de calicunu si lmitat a gastare su pagu dinareddu chi oramai arribbat dae sa Lege 482/99 in istipendieddos, cun sarriscu chi cando at a sessare su !nantziamentu, sesset cale si siat init-ziativa, comente amus semper lamentadu. Oramai, non tenimus mancu decraratziones for-males in favore de sa limba sarda, !nas ca mancat su movimentu de sos voluntrios chi puntrget o fatzat propostas, !nas ca mancat sa poltica lin-gustica de sos movimentos polticos chi, a paru-las, proclamant (belle semper in italianu) sa netzes-sidade de sa limba comente fundamentu de sidentidade natzionale sarda.Sa cunditzione de sa limba sarda cheret afronta-da dae deretu pro torrare a cando su 100% de sos Sardos faeddaamus in sardu, ca cras podet ssere peus. Mescamente si pessamus chi petzi su 13% de sos pitzinnos impreat su sardu.Tocat a parare fronte a custa catstrofe lingustica, culturale, antropolgica, cun una poltica lingusta trasversale e cumplessiva, !nas cambiende sidea de limba materna cun su de limba prpia (ca si nono arriscamus de fghere poltica lingustica in favore de sitalianu, si cunsideramus chi pro su prus de sos piseddos sa limba materna est sitalianu!). Duncas, dae como in antis, devimus gherrare pro afortire non sa limba materna ma sa LIMBA PRPIA, su SARDU.

    zias a una moratria detzisa dae su guvernu pro redimensionare sos dpidos de sos kib-butzm, acumpangiada dae unu cmbiu de gurdia in sa ghia de su movimentu, sa crisi si incaminat a una solutzione e sa situatzione econmica de sos kibbutzm, a bellu a bel-lu, agatat torra sistabilidade sua. In manera parallela cumintzat unu movimentu de ghi-rada de famlias givanas, su bonu de sa de duas o de sa de tres levas de sos nschidos in kibbtz, chi, a pustis de unu pagu de espe-rintzia in tzitade, ant iscobertu torra sos vantgios chi oferit sa vida in unu kibbtz: cunditziones de vida ecologicamente prus sanas, a largu dae sera bruta de sa tzita-de, in unera de bidda prus neta, unedu-catzione mgius pro sos piseddos, chi podent iscurrigiare sena timria de nche los pnne-re a suta sas mchinas, e, a su slitu, unas-sistntzia mdica mgius. Totu custu ponet gana a sa gente de ghirare, bastet chi cada famlia potzat mantnnere sindipendntzia econmica sua. Custu protzessu, chi li narant privatizatzione de sa vida in kibbtz, faghet torrare sos givanos, e in sos martzapedes de sos kibbutzm bi colant torra deghinas de piseddos, e non sos tritzclos eltricos de sos antzianos ebbia.

    Kibbutzm e economia de mercadu oe Oe, a prus de chentu annos dae sa fun-

    datzione de su primu kibbtz, su movimentu at prdidu petzi duos kibbutzm, sighit a ge-stire su 50% de sa produtzione agrcula e su 9% de sa produtzione industriale de su pai-su, macari rapresentet prus pagu de su 2% de sa populatzione. A dolu mannu, dae su puntu de vista ideolgicu/polticu, sinflunt-zia de su kibbtz, che a sa de totu sos parti-dos de manca in Israele, est andende e mini-mende. Custu anniversriu lant festadu in maneras diferentes e in logos diferentes, dae sa Knesset a sa residntzia de su Presidente de sa Repblica. Cumplimentos, de seguru, ma su paisu sighit su caminu suo cara a une-conomia capitalstica de mercadu, sallargat dae su protzessu de paghe, e sindicadore de povertade aumentat annu cun annu, comen-te aumentant sos istipndios de sos magna-tes. Sos kibbutzm rapresentant oe un ispt-zia de sula, in ue sa comunidade si intendet responsbile de sas cunditziones de vida de totu sos cumponentes suos, macari non prus in forma egualitria.

    Ite ant a ssere sos isvilupos venidores, benit male a lu nrrere: pro su bene de su paisu est auspicbile chi sos ideales kib-butzsticos, torrados a pnnere in contu cunforma a sas cunditziones sotziales e eco-nmicas noas, potzant torrare a inditare su caminu a totu su paisu, unu caminu de pa-ghe cun sos bighinos e de giusttzia sotziale pro totus. Totu dipendet dae sa voluntade e dae sa disponibilidade de sas levas noas, in tzitade e in kibbtz, a formare una curren-te alternativa forte contra a sa poltica de su guvernu chi best como.

    ISRAEL DE BENEDETTIKIBBUTZ RUCHAMA [DAE HA KEILLAH]

  • 12NOAS

    2

    M A R T Z U LIMB

    A SAR

    DA

    Magradat su sardu ca..., est una parte de sidentidade mea

    So nschida e crschida in Germnia, bab-bu meu est tedescu e mama mea est sarda, de Biddeputzi. Deo, per, apo leadu su sambena-du de mama e finas sa natzionalidade italiana, ca babbu meu si nche fiat andadu a satera ala, a Berlinu est, candu bi fiat su muru e pro mo-tivos politicos, e mama pessaiat chi fiat istadu mgius in custa manera. Cando apo agabbadu siscola, apo pessadu de mi fghere maistra pro sas iscolas europeas istudiende italianu, inglesu e pedagogia, per giai in su primu semestre, sa sintzia lingustica maiat fatu cambiare idea. In domo apo semper allegadu petzi su tedescu e sitalianu. Su de imparare su sardu fiat sidea de su professore meu, Thomas Stehl. Isse maiat naradu chi forsis fiat abbarada carchi cosa de su limbgiu sardu chi aia semper ascurtadu in bid-da de mama mea.

    Pustis de unu annu apo cambiadu sas matri-as in suniversitade e apo lassadu sa pedagogia e leadu finas sispagnolu comente tera limba romnica. Duncas, mi so cambiada a filologia italiana, inglesa e ispagnola, cun sispetziali-zatzione in sotziulingustica.

    Oe pesso chi totu custu siat istadu su destinu meu. Custu mi praghet, ca so europea e finas biddaja. Chrgio pigare totu sas cosas dghi-das de cada cultura chi bat in su coro meu e cada unu de custos mundos lapo a cumprn-dere mgius impreende sa limba de sos logos e de sa gente, ca sa vida si faghet de sas cosas chi connoschimus a beru, chi imparamus semper e chi amus a ammentare. E gasi mammento de tzia mea, Tzia Luigina Pisanu, sa sorre de gia-ja mea. Onni annu, in sistiu andaia a istare in domo sua, ca sos giajos meos fiant mortos giai in antis. In su limbgiu de Biddeputzi bat su cor-fu de gturu, in cmbiu de sa /l/ e de sa /n/ in positzione intervoclica. Mi faghiat semper sa matessi brulla, a minoredda: uu u e aa oa (unu nodu de lana noa) mi naraiat. Mi torrant semper sos ammentos de Tzia uigia Pisau dae cando issa at lassadu custu mundu. Issa fiat de coro bonu ma deo fia una pitzinna de trassas

    malas. Mammento chi, a minoredda, issa carchi borta faeddaia in sardu cun megus. Picioched-da maa, piciochedda maa. Cada borta chi in-tendia sa boghe sua, timia. Pro mene una cosa normale, a minoredda. Mamento chi cada bor-ta, cando macurtziaia a su foghile, Tzia uigia mi naraiat: Dedda, no tochis ingui, ca est bud-diu buddiu. Cada borta chi intendia sa boghe sua, timia. Piciochedda, picciochedda maa, no tochis ingui ca est buddiu buddiu.

    Mammento chi Tzia uigia Pisau essiat pro andare a butega e deo abarraia in domo sua a sa sola. Cada borta, cando torraiat, mammen-to sa boghe sua chi mi naraiat: Chi gia mi ddant au. Custa timria Forsis aiat bidu chi fia essida e aia giogadu cun su cane o chi aia mandigadu sa frtora dae sos rbores. Finas cando no aia fatu nudda, issa giai lischiat chi aia fatu: ua cosa maa. Pesso chi mapo a am-mentare custas allegas totu sa vida mea.

    Pro ita magradat su sardu, tando? Magra-dat su sardu, ca est una parte de sidentitade mea, de sa pitzinnia mea, de sas cosas chi mam-mento E finas si no est su matessi sardu chi faeddaiat custa tzia, est sardusos sonos, sas parulas, totu su mundu sardu chi best in cada fueddu macrtziat a issa, a snima mea, a su mundu sardu, a sa pipia chi fia, a sas raighinas meas, a su smbene meu. Allegare in sardu, pro mene, est comente sas Madeleines de Marcel Proust. Pesso chi sos sardos devent petzi tor-rare a sammentare e a ascurtare sa boghe de intro, de giaju, de tzia, de babbu, de mama, de sos bighinos. Ses in custu mundu petzi ca bat logu, comente naraiat su babbu de Salvadore Satta? Nono, semus in custu mundu pro nos am-mentare de chie famus, de chie semus. Srtima borta chi apo bidu a Tzia uigia Pisau, maiat naradu chi no sammentaiat chie fia deo sca-desciu scadesciuscadesciu. E fiat sa prima borta chi aia intesu sa timria in sa boghe de Tzia uigia Pisau, ca, a ismentigare no est una cosa normale

    ALEXANDRA PORCU

    DEO E SOS SARDOS DE BERLINUComente est cumintzada sa relatzione mea cun sos Sardos de Berlinu? Totu est capitadu in su mese de Nadale de su 2001, cando bat pidu unaddviu su-bra de sa limba sarda e sa Limba Sarda Uni!cada , unatividade fata paris cun su Tzrculu Sardu de Ber-linu chi maiat imbiadu pro sa prima borta uninvitu. Sigomente deo no ischia belle nudda subra de ssula de mama mea petzi sarena e su mare sighende sas parulas de su professore meu, apo pessadu chi podiat ssere una cosa de importu pro mene. In cussas dies sunt capitadas duas cosas. Sa prima est chi apo connotu medas linguistas e sos nmenes is-soro, macari no aere ischidu a beru chie !ant. Stera

    cosa est chi apo connotu sa gente de su tzrculu e su traballu issoro e mi nche so marcada comente stzia. Oe soe sa presidenta de su tzrculu sardu de Berlinu e apo a andare a dae in antis, faghende sas cosas comente teros lant incumintzada. So andada a su tzrculu ca cheria imparare su sardu e pro sighire a minteressare de su sardu. Como so belle deghe annos in su tzrculu e sigomen-te su tzirculu sardu de Berlinu est su prus givanu in Germnia, semus faghende pagas cosas de sa traditzione. Ma custu chi non bolet nrrere chi non faghimus sardidade. Cherimus ssere unispigru de sas generatziones noas de sardos in e in foras de

    sa Sardigna. Ocannu semus traballende meda paris cun sos artistas chi istant in Berlinu, ca est una tzita-de de arte, una tzitade dinmica chi est cambiende die cun die. Finas sarte est una limbgiu! In sa prima parte de sannu amus a fghere petzi mu-stras de pinturas, fotogra!as e cuntzertos de msica moderna sarda. In stera parte de sannu amus a fghere addvios subra de sistria, su mndigu, sa limba sarda e sa literadura chi benint de sa terra no-stra, iscrita in italianu e in sardu. E amus a fghere !nas carchi cosighedda pro sos amigos tedescos, ca est de importu mannu de fghere connschere in Berlinu sa cultura nostra. AP

    ALEXANDRA PORCU est nschida in su 1978 in Wilmersdorf, Berlinu. At istudiadu Filologia italiana in sUniver-sidade de Potsdam. Faeddat in italianu, ispagnolu, inglesu, sardu e tedescu. [ ]

    Pesso chi sos sardos devent petzi torrare a sammentare e a ascurtare sa boghe de intro, de giaju, de tzia, de babbu, de

    mama, de sos bighinos

  • 13

    > 2 0 1 1

    Sos logos de Sardigna in sardu

    Sos nmenes de sos logos sunt sa mustra prus nida de sa diversidade lin-gustica de unu ppulu. Ma sunt finas sa testimonia de sistria sua e de sas lim-bas faeddadas dae sos poderios istrn-gios chi ant ocupadu unu territriu in tempos antigrios. In totue e duncas finas in Sardigna.

    Est de importu mannu, tando, a dare a sos nmenes de logu su cunsideru prus mannu: sufitzialidade, duncas una presntzia in cada logu, mescamente in sos cartellos istradales.

    Sa Toponomstica est sa sintzia chi istdiat custos nmenes e duncas est ca-patza de istabilire sa pronntzia e iscri-

    tura giusta issoro, chi a bias est istada istropiada dae topgrafos, gegrafos o funtzionrios chi no ischiant su sardu

    Pro dare unu riferimentu istbile e visbile de custa parte de sa limba sar-da , sa Regione sarda at publicadu de reghente una carta fsica de sa Sardigna (in iscalaXXX) cun sos nmene de sas biddas in sardu e, prus in minudu, in sa versione ufitziale, comente si bidet in su particulare publicadu inoghe. Lat fatu

    a pustis de ere pedidu a sos Comunos una delbera pro istabilire su nmene ufitziale in sardu. A dolu calicunu at propostu grafias sena cabu o finas loca-lismos incoerentes. Ma est semper una manera de cumintzare cun simpreu ufitziale de sos macrotopnimos in sos cartellos, in sos documentos, in sinfor-matzione.

    Sa cosa curiosa est chi, in carchi bidda, gente chi no at mai criticadu sas istropiaduras de sos topnimos ufitzia-les, sest posta a currgere sos nme-nes sardos giustos!

    EJA

    LIMB

    A SAR

    DA

    Cale si siat pera de Poltica Lingustica in favore de sa presntzia u!tziale de sa lim-ba sarda in cada mbitu e impreu tenet duos fatores de isvilupu, in ue sunu bisngiat a steru: sa Normativizatzione e sa Norma-lizatzione lingustica.

    Normativizatzione lingustica Sa normativizatzione lingustica est su protzessu de isvi-

    lupu e istabilimentu de normas lingusticas, duncas de una normativa, de prescritziones de riferimentu iscritu in contu de ortografia, morfolologia, sintassi, lssicu de una limba determi-nada. Est unu protzessu definidu finas de istandardizatzione.

    Sa norma podet ssere basada in sa traditzione literria, in una variedade reale leada a modellu o in una mediatzione intre variedades, chi currispondet a solutziones reales, comente est, pro sa limba sarda, sa norma isperimentale de sa Limba Sarda Comuna, LSC, adotada dae sa RAS cun sa Delbera de Giunta n. 16/14 de su 18 de abrile de su 2006. Sa norma iscrita podet ssere cumpretada cun normas de riferimentu chi istabilint sa pronntzia, duncas sa ortoepia de sa limba normativizada.

    A su slitu, custu protzessu e custa normativa est istabilida dae entidades lingusticas reconnotas (formadas dae espertos) pro sautoridade issoro o ca sunt incarrigadaos dae unu podere polticu chi tenet interessu a simpreu ufitziale de una limba e cheret normas seguras, costantes, universales.

    Sa normativizatzione est unatzione chi podet pretzdere unatzione de normalizatzione de una limba, duncas una polti-ca de impreu normale de sa limba in cada mbitu e usu, in sa sotziedade e in su territriu, chi, pro custu mutimus poltica lingustica, chi adotat mesuras de pranificatzione lingistica. eja

    Normalizatzione lingustica Sa normalizatzione lingustica est satzione chi cunsentit a

    sa limba prpria, a sa limba istrica de una natzione, de ssere presente in manera normale in sa sotziedade e in su territriu, comente limba ufitziale, a sa sola o paris cun teras.

    A su slitu, sa norrmalizatzione est praticada dae guvernos o autoridades polticas chi perant pro fghere colare una limba determinada dae una cunditzione de diglossia e inferioridade a una de paridade, libertade, isvilupu universale e modernidade. Pro cumprire custa atzione sos guvernos elborant e prticant una poltica lingustica, cun sagiudu de leges apsitas, chi ista-bilint risorsas lingusticas, sientficas, umanas e econmicas, adeguados a otnnere unu resurtadu prenu.

    Pro assegurare simpreu normale de sa limba prpia, univo-cu e universale pro totu sos utentes e entes, in su tempus e in sisptziu, sas autoridades guvernativas elborant (cun sagiu-du de espertos o cumissiones) e adotant normas iscritas de rife-rimentu ortogrficas, lessicales e terminolgicas. Custa atzione si narat normativizatzione lingustica o istandardizatzione lin-gustica.

    In su casu sardu, una normalizatzione prena sotenet atuen-de sa presntzia de sa limba in totu sos mbitos e impreos, in-dividuales e colletivos, sotziales e territoriales: pro mantnnere sa presntzia e sa fortza chi tenet (su 70% de sa gente manna lu prticat) ma finas pro recuperare totu sa gente chi lat prdidu (petzi su 13% de sos pitzinnos prticat su sardu), pro arribbare a su 100% de sa gnete chi lu faeddat.

    Sos Sardos tenimus unu deretu istricu, culturale e demo-crticu a sa reintegratzione lingustica e a sa normalizatzione lingustica. eja

    GLOSSRIU BIDDASAggius, GGJUAidomaggiore, BIDUMAJOREAla Dei Sardi, ALAlbagiara, OLLASTAAles, ABASAlghero, LALGUER/SALIGHERAAllai, LLAIArdauli, ARDAULEAritzo, ARITZUArzachena, ALZACHENAArzana, RTHANAAssolo, ASSOUBallao, BALLAUBaradili, BOBADRIBaratili S.Pietro, BOTIRIBarisardo, BARBarrali, BARRABIBauladu, BAULAUBelvi, BREBBerchidda, BELCHIDDABidoni, BIDONIUBirori, BROROBitti, BITZIBonarcado, BONRCADUBonnanaro, BUNNNNARUBonorva, BONOLVA

    Bortigali, BORTIGALEBortigiadas, BULTIGGJATABottida, BTIDDABudduso, BUDDUSBudoni, BUDONI/BUDUNEBultei, BURTEIBulzi, BULTZIBurcei, BRUCEIBurgos, SU BURGUBusachi, BUSACHECabras, CRABASCagliari, CASTEDDUCalangianus, CARAGNANICalasetta, CADESEDDACapoterra, CABUDERRACarbonia, CARBNIACardedu, CARDEDUCargeghe, CARZEGHECastiadas, CASTIADASChiaramonti, TZARAMONTECodrongianus, CODRONZANOSCollinas, FORRUCurcuris, CRUCURISDecimomannu, DXIMU MANNUDecimoputzu, DEXIMEPUTZUDesulo, DSULUDolianova, PATIOLLADomusdemaria, DOMUS DE MARIADomusnovas, DOMUSNOVASDorgali, DURGALIDualchi, DUARCHEElmas, SU MASUEscalaplano, SCALEPRANUEscolca, ISCROCAEsporlatu, ISPORLATUEsterzili, STERSILIFlorinas, FIOLINAS (sighit in EJA 3)

  • 14NOAS

    2

    M A R T Z U

    Lbia, colnia italiana Paret curiosu, ma sa gherra de como santi!cata dae s'ONU est cumintzadu prpiu in s'annu de sos chentu annos de sa colonizatzione italiana de sa Lbia (1911).

    !Aru"o A., Storia del colonialismo italiano. Da Cri-spi a Mussolini, Datanews, Roma 2007|www.datanews.it!Bartalini E., Guarino E., Tripoli terra incantata. Fatti e misfatti della guerra di Libia (1911-1912), La Ban-carella, Piom-bino (Livorno) 2007 |www.bancarellaweb.eu!Bono S., Tripoli bel suol damore. Testimonianze sulla guerra italo-libica, ISIAO,Roma 2005|www.isiao.it !Borgomaneri L. (a cura di), Crimini di guerra. Il mito del bravo italiano tra repressione del ribelli-smo e guerra ai civili nei territori occupati, Guerini e Associati, Milano 2006 | www.guerini.it!Cresti F., Non desiderare la terra daltri. La colo-nizzazione italiana in Libia, Carocci, Roma 2011 |www.carocci.it !Del Boca A., A un passo dalla forca. Atrocit e infamie delloccupazione italiana della Libia nelle memorie del patriota Mohamed Fekini, Baldini Ca-stoldi Dalai, Milano 2007 | http://bceditore.it !Del Boca A., La disfatta di Gasr Bu Hdi. 1915: il colonnello Miani e il pi grande disastro dellItalia coloniale, Mondadori, Milano 2004| www.mondadori.it !Del Fra L., Sciara Sciat: genocidio nelloasi. Le-sercito italiano a Tripoli, Manifestolibri, Roma 2011| www.manifestolibri.it !Di Ernesto F., Petrolio, cammelli e !nanza. Centanni di storia e a#ari tra Italia e Libia, Fuoco, Roma 2010 | www.fuoco-edizioni.it !Gramellini F., Storia della guerra italo-turca (1911-1912), CartaCanta, Torino 2010 | www.cartacan-taeditore.it!Holmboe K., Incontro nel deserto, Longanesi, Mila-no 2005 | www.longanesi.it !Labanca N. (a cura di), Un nodo. Immagini e docu-menti sulla repressione coloniale italiana in Libia, Lacaita, Manduria (Taranto) 2001 | www.lacaita.com!Labanca N., Venuta P. (a cura di), Un colonialismo, due sponde del Mediterraneo. Atti del Seminario di studi storici italo-libici (Siena-Pistoia, 13-14 gennaio 2000), CRT, Pistoia 2000| www.petiteplaisance.it!Labanca N., Venuta P., Bibliogra!a della Libia colo-niale (1911-2000), Olschki, Firenze 2004 |www.olschki.it!Larfaoui M. -H., Loccupation italienne de la Lybie (1882-1911), LHarmattan, Paris 2010|www.harmattan.fr !Marchi L., Libia 1911-2011. Gli italiani da colo-nizzatori a profughi, Kappa Vu, Udine 2011 | www.kappavu.it !Romano S., La quarta sponda. La guerra di Libia: 1911-1912, Longanesi, Milano 2005 | www.longanesi.it!Salerno E., Genocidio in Libia. Le atrocit nasco-ste dellavventura coloniale italiana (1911-1931), Manifestolibri, Roma 2005 | www.manifestolibri.it!Salerno E., Uccideteli tutti. Libia 1943: Gli ebrei nel campo di concentramento fascista di Giado. Una storia italiana, Il Saggiatore, Milano 2008 | www.saggiatore.it !Veronese L., Loccupazione italiana della Libia. 1911: lItalia decide di annettersi la Cirenaica e la Tripolitania, Luglio, Trieste 2011 | www.luglioeditore.it

    LIBROS: limbas e natziones Sinnalados dae Alessandro Michelucci www.popoliminacciati.org

    LETTERATURE NASCOSTEde Anna Bogaro Premissa de Tullio De MauroCarocci ed., 2011 / 214 pp. / 21,70

    Su libru, de atualidade manna, proponet unanlisi generale de sas istrias literrias, de sas peras e de sos autores de sas mino-rias prus importantes (sarda, slovena, friu-lana, ladina, otzitana, arbreshe) de sista-du italianu. Sautora afrontat !nas su tema, giai esaminadu dae sos crticos literrios

    de su Noighentos, de sa chistione limba e dialetu e su problema de sa de!nitzione de itest sa literadura in limba minoritria.Sende chi su sutattulu de su libru est Storia della scrittura e degli autori in lingua minori-taria in Italia, Anna Bgaro, cando tratat sa Sardigna, bi ponet !nas sa literadura iscrita in italianu. Su libru est cumpretadu dae intervistas a sos iscritores Boris Pahor, Flavio Soriga, Carmine Abate e teros.

    FAEDDAMUS CUN SAUTORE

    ANNA BGAROLiteraduras cuadas, finas a cando?Cun su libru tuo Letterature nascoste, sas literaduras de sas minorias italianas sunt prus pagua cuadas. Ite tocat a fghere pro las fghere connschere a beru?Diat tocare a nde lghere sas peras. In particulare, propngio sa letura de sa narrativa dae su segundu pu-stigherra a oe: podent essire a campu cosas de importu chi mancu nos !guramus, !nas temas e argumentos mai tratados, insuspetbiles in literaduras chi in sidea chi nde tenet sa gente diant pdere ssere cunfndidas cun una dialetalidade folclorstica. Cale est sa chi at produidu de prus, comente cantida-de de iscritores e de peras?Diat tocare a fghere unu tzensimentu beru pro rispn-dere bene a custa pregonta. Deo, imbetzes, in su libru meu presento unu cuadru generale chi curret in sas istrias literrias singras, dae sas orgines a oe, dedichen-de prus tretu a sos sitos de su Noighentos e cuntempo-rneos. Sende gasi, potzo a!rmare chi sas literaduras prus mannas sunt sa sarda e sa friulana e, in prus, sa literadura islovena in Itlia pro su pesu de sa produtzione narrativa.Cale est sa chi tenet prus tradutziones?Su tema de sa tradutzione costtuit unteru caminu de istdiu, galu a praticare, minoria cun minoria.Pro cumintzare, damus dvere de!nire mgius su cuntzetu de tradutzione: si cunsideramus sas peras li-terrias bortadas in limba minoritria, bidimus in totue uninteressu importante. Imbetzes, sa tradutzione dae sa limba minoritria a sitalianu o a teras limbas resurtat prus pagu praticada.Itas cunsideradu petzi sas literaduras iscritas in in limba minoritria o !nas in italianu?Est naturale chi apo cunsideradu sas iscrituras literrias in limba minoritra. Francu pro sa Sardigna, in ue bat unu problema de de!nitzione. Dae foras faeddant de litera-dura sarda !nas a propsitu de sa chi est iscrita in italia-nu, !nas pro more de sos romanzos de Grtzia Deledda

    e e de sos autores chi ant postu sa sardidade comente tzentru de siscritura issoro in italianu. Isco chi sargumen-tu est tostu e tortu si est abbaidadu dae sa prospetiva interna sarda, ma est unu problema chi cheret afrontadu e risoltu. Sa publicatzione de unistria de sa literadura in sardu diat ssere de importu mannu pro mustrare sa produtzione manna sua e pro atribuire su nmene de li-teradura sarda petzi a sa chi est iscrita a beru in sardu.E ite impreant, sa limba istandard o variedades loca-les?In sa poesia prevalet sissberu de sa variedade prus a probe de sautore, in sa narrativa bat prus unisfortzu a contare in una limba chi siat colletiva, chi non siat uni-dioletu.

    E sas calidades literrias? E sas lingusticas?Totu sas literaduras in limba minoritria chi apo leadu in cunsideru proponent peras de livellos literrios e lin-gusticos diferentes, comente cpitat in totu sas literadu-ras de su mundu. Esistint pocas prus fortunadas, autores chi ant fatu iscola, ma !nas mamentos male assortados. Sende gasi, sissberu de sa limba dat valore in prus a spera cando benit dae su coro, non cando est petzi una mustra de esibitzionismu e de milindru.

    EJA

    TTARI 07100 - Pratza Fiume 1Tel : 079 200222(1) - Fax : 079 238311postel: [email protected] situ internt: www.ajo.it

    AJ, vigios e turismu

    LIBR

    OS

    POPOLI est snica lista de distributzione italiana, animada dae Alessandro Michelucci, chi bos informat a propsitu de sas initziativas, libros, rivistas, mustras, cunfernt-zias, festival, dedicados a sas minorias, a sos ppulos indgenos e a sas natziones sena istadu. Si bos cherides informados de totu sas initziativas, bos nche devides marcare a sa lista, intrende in su situ: http://lserv.ines.org/listinfo/popoli ! teras informatziones e docu-mentos in su situ: www.popoliminacciati.org

    CMPORA a 29,95 in: http://catalogo.survival.it/shopping

    224 pp. a colores

  • 15

    > 2 0 1 1

    StudioStampa NgoroImprenta de libros, manifestos, publitzidade0784-232634/232635

    Publicadu finas cun sagiudu de

    In sas Librerias de Sardigna180 pp. / 15 urosO cumandadelu a Papiros editziones:[email protected]

    Editziones Insula e Papiros

    www.papiros.it

    ISCR

    IE IN S

    ARDU

    Su sardu in punta de pinna http://limbasardacomuna.blogspot.com ! ambasciada vs imbassiadaUna cosa est su trmine ambasciada (rapresentntzia diplomtica) e untera cosa est sa parula imbas-

    siada (cumandu, messgiu giutu o imbiadu a una pessone).Duncas est giustu a nrrere: eris amus visitadu sambasciada de Malta in Roma, comente est giustu a nrrere

    Pedru at imbiadu unimbassiada a Antoni.Su primu est unu cultismu reghente, adatadu dae sitalianu ambasciata [dae su proventz. ambaissada,

    der. de su lat. mediev. AMBACTIA servtziu, di orgine germ.], su segundu, cun sa i- de cumintzu, est una parula sarda adatada dae meda dae su toscanu imbasciata, variante de ambasciata.

    ! givia NON gibia o giojaSa parula givia est derivada dae lat. IOVIA, ma cun sa -v- intervoclica mantesa. Mancari chi diat

    ssere regulare sa ruta de sa -V- latina originria, (in sas variedades in ue custu cpitat in manera regulare) cun su resurtadu gioja (chi, paris cun gigia, est caratersticu de medas biddas de su sardu setentrionale: Otieri, schiri, etc.) in su territriu lingusticu chi Wagner mutit log. e camp. Comente dae NOVU, nive, OVU tenimus nou, nie/nii, ou.

    Duncas est est giustu a iscrere givia, sena ruta de sa -v- intervoclica, comente resurtat finas in Wagner/DES in sa boghe yovia, pro sas variedades setentrionales e meridonales. Ma NON siscriet cun sa -b-, gibia.

    ! mat naradu chi nono NON mat naradu de nonoSimpreu de de in mat naradu de nono est unitalianismu.Prus giustu mat naradu chi nono.

    ! issoro NO insoruSa parula benit dae lat. IPSORUM, in ue sa -P- sassmilat a sa -S- chi sighit.Duncas est mgius issoro. In insoru, sa -n- no est etimolgica.

    ! multilngue NON multilimba, multilimbasSos faeddos multilngue, plurilngue sunt cultismos, trmines, modellados in su trmine bilngue. dae su

    latinu BILINGUIS, cump. di BI- e LINGUA, comente calcu de su gr. ]. Sunt agetivos invaribiles in sardu e in italianu.

    Sa parte finale -lngue no est su plurale de sitalianu lingua!Duncas, comente in italianu, non si podet nrrere scuola multilingua ma scuola multilingue, in

    sardu est giustu a nrrere iscola multilngue.Essende unu cultismu, non si podet mancu addatare in multilimba o plurilimba.Gasi comente naramus linguista, lingustica NON limbista, limbstica. dsc

    giu de lestincuSidentidade colletiva non si !rmat a sa limba e a sistria ma interessat !nas aspetos de sa traditzione ali-mentare de sos ppulos chi cheret connota e fata connschere me-scamente a sos givanos. Pro cu-stu, su WWFGaddura, in sa sede de Lungoni, at ammaniadu sgiu de lestincu, paris cun sos piseddos de sasilu. Prpiu pro connschere una parte de sa cultura alimentare de sos istatzos de teras pocas, in

    ue sas fminas ammaniaiant !nas sgiu de lestincu!Sos organizadores, paris cun sos piseddos, ant collidu a pare 12 kg. de lestincu, chi est su frutu... de sa chessa. Su lestincu devet ssere giai crmpidu, duncas nieddu, ma in su co!nu bi nde ruet !nas galu ruju!Pustis chi su lestincu est innetadu dae sa fgia in intro de corbes an-tigas, cheret postu a buddire pro unora in intro de unu labiolu man-nu, cugugiadu bene de abba.Pustis buddidu, su frutu cheret postu in intro de una supressed-da e murtu bene. Su sutzu chi nde

    resurtat cheret postu a buddire in unteru labiolu pro untera ora. Pustis galu, cheret postu a pasare pro a su nessi trinta minutos e cun una cullerone nc