EKOGUNEKO HEZKUNTZA PROGRAMA

IRAKASLEARENTZAKO GIDA

PEDAGOGIKOA

Bigarren hezkuntza: Uraren Unitatea

Haur Hezkuntzako unitate didaktikoa: Bihotz Berdeak

Irakaslearentzako gida pedagogikoa

2 2

AURKIBIDEA

1.AURKEZPENA________________________________________________3

2.HELBURUAK_________________________________________________3

3.HARTZAILEAK________________________________________________3

4. UNITATE DIDAKTIKOA_________________________________________4

4.1. HELBURUAK.........................................................................................4

4.1.1. ETAPAREN HELBURUAK …………………………………………………..4

4.1.2. UNITATE DIDAKTIKOAREN HELBURUAK …………………………. 4

4.2. EDUKIAK ............................................................................................ 5

4.3. HEZKUNTZAKO LEGEARI EGOKITZAPENA ...........................................6

4.3.1. OINARRIZKO GAITASUNAK LORTZEKO EKARPENA ……………6

4.3.2. TXERTAKETA KURRIKULARRA …………………………………………..6

4.4. METODOLOGIA ...................................................................................10

4.5. UNITATE DIDAKTIKOAREN SEKUENTZIAZIOA .....................................10

4.6. JARDUERAK .........................................................................................12

4.6.1. AURRETIK IKASTETXEAN ……………………….............................12

4.6.2. ONDOREN IKASTETXEAN …………………………………………………15

Haur Hezkuntzako unitate didaktikoa: Bihotz Berdeak

Irakaslearentzako gida pedagogikoa

3 3

1. AURKEZPENA Ekoguneko proiektua, jasangarritasunaren alde diharduen proiektu zabal bat da eta bere barne hezkuntza programa desberdinak eskaintzen ditu.

Oraingo honetan, Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako (DBH) ikasleak uraren gaira hurbildu nahi ditugu. Ekogunean urak egiten duen ibilbideari so egingo diogu eta bertan egiten dugun kudeaketa ahalik eta jasangarriena ikusi: euri uraren eta iturriko uraren erabileratik, egunero egiten den arazketa naturaletik pasatuta, gure Zabalaga ibaira heldu arte. Urarekiko dugun menpekotasuna erakutsi nahi dugu eta, berau, ezinbestekoa den bezala, zaindu beharraren garrantzia ere agerian jartzen duen programa didaktikoa aurkezten dizuegu. Ur tanta bezain gardenak diren jarduera praktikoak burutuko ditugu eta metodo zientifikoa zein autonomia sutatuko dugu.

2. HELBURUAK Ekoguneko beste proiektuei jarraiki, kontzientzia eta sentsibilizazio ekologikoaz gain, ekintzara bultzatzeko aukerak eskaintzea du helburu nagusi uraren unitate didaktiko honek. Ereduak erakutsi eta prozesuak bultzatu, bizi-kalitatea hobetzeko eta gure ingurunea oparoagoa, eta iraunkorragoa bihurtzen lagunduko duten ekintzak eskura jarriz, ondo pasatzeko aukera ahaztu gabe.

Orokorrean, Ekoguneko ur kudeaketa eta zikloa ardatz hartuta, uraren garapen iraunkorra sustatu, honen kontsumo eta kalitate ikuspuntutik bereziki.

3. HARTZAILEAK Jarraian aurkezten den unitate didaktiko hau Euskal Herriko ikastetxe publiko, pribatu zein kontzer-tatuetako DBHko 1. zikloko ikasleei zuzenduta dago batez ere.

Halere, DBHko 2.zikloko ikasleak interesaturik baleude, aukera ere ematen zaie, unitate didaktikoan lantzen diren zenbait gaik DBHko 2. Zikloko kurrikulumarekin lotura zuzena baitute.

Haur Hezkuntzako unitate didaktikoa: Bihotz Berdeak

Irakaslearentzako gida pedagogikoa

4 4

4. UNITATE DIDAKTIKOA

4.1. HELBURUAK

Unitate didaktiko honen ildo nagusia ura da, uraren zikloa, uraren kudeaketa, kontsumo eta kalitatea eta hori lantzeko Ekoguneko uraren zikloa eta kudeaketa ezagutuko dute.

Unitate didaktiko honek DBHko 1. eta 2. zikloko etaparen zenbait helburu bere baitan hartzen ditu.

4.1.1. ETAPAREN HELBURUAK

Apirilaren 20ko 175/2007 dekretuan adierazten denaren arabera, DBHko 1. eta 2.

zikloko etapen helburuak ondorengoak dira:

Ikasleak prestatzea pertsona helduen bizitzari ekiteko; bizitza oso bat izateko,

gizabanako diren aldetik; gizarteko herritar aktibo izateko; eta izadiaren zaintzarekiko

eta garapen iraunkorrarekiko konpromisoa duten pertsonak izateko.

Ikasleek euskal kulturako eta kultura unibertsaleko oinarrizko elementuak eskura

ditzaten lortzea, eta maila handiagoko ikasketak egiteko nahiz lanean hasteko pres-

tatzea, berme osoz.

Ikasleekin sentsibilizazio lana egitea eta haiek gaitzea bizitzan zehar etengabe ikas-

teko gai izan daitezen.

4.1.2. UNITATE DIDAKTIKOAREN HELBURUAK

Ur kudeaketa egoki eta jasangarri bat beharrezkoa dela onartzea.

Urak naturan egiten duen zikloa ulertzea eta gu zikloaren baitan gaudela jabetzea.

Ekoguneko uraren zikloa ezagutzea eta uraren kudeaketa jasangarriago bat posible

dela ohartzea.

Gaur egun ditugun ur kontsumo ohiturez ohartzea eta ur kontsumoa gutxitzea gure

esku dagoela onartzea.

Euri uraren propietateak eta erabilerak ezagutzea eta honek ur kontsumoarekin

duen erlazioa ulertzea.

Ur zikinak arazteko teknika jasangarriagoak daudela ohartzea eta Ekoguneko

araztegi biologikoa ezagutzea.

Gizakiok eta gizakion ekintzek ura erabili eta zikintzen dutela eta ur horrek naturara

itzuli aurretik arazketa bat behar duela onartzea.

Ibaia ekosistema bat dela ulertzea eta horrek biltzen duen guztiaz jabetzea.

Haur Hezkuntzako unitate didaktikoa: Bihotz Berdeak

Irakaslearentzako gida pedagogikoa

5 5

Gizakiaren eta ibai arroen artean dagoen erlazioaz jabetzea.

Ibai batean sor daitezkeen inpaktuak identifikatzea eta aztertzea.

Ibai baten berreskurapenak dakartzan onurez jabetzea.

Ingurumen arazoen gaineko parte hartzea eta konpromisoa bultzatzea, unitate

didaktiko honek proposatzen dituen esperientzia eta bizipenen laguntzaz.

4.2. EDUKIAK

Jarraian unitate didaktiko honetan lantzen diren eduki nagusiak azaltzen dira:

KONTZEPTUZKOAK

Urak naturan duen zikloa.

Gaur egungo ur kontsumo ohiturak.

Euri uraren propietateak eta erabilerak.

Ura arazteko teknika eraginkor eta jasangarriak: Araztegi biologikoa.

Ibaia: Ekosistema urtarra.

Ibai arroa eta gizakia.

Ibaietako inpaktuak.

Ibaien berreskurapena.

Ur kudeaketa egoki eta jasangarria.

PROZEDIMENDUZKOAK

Urak naturan duen zikloaren ulermena.

Gaur egungo ur kontsumo-ohituren ezaguera eta ur kontsumoa jaistea gure esku

dagoenaren onarpena.

Euri uraren propietateen eta erabileren azterketa.

Ur zikinak garbitzeko teknika jasangarrien ezaguera.

Gizakion eta gizakion ekintzek ura zikintzen dutenaren onarpena eta ur hori

naturara. bueltatu aurretik araztea behar duenaren onarpena.

Ibai arroaren eta gizakiaren arteko erlazioaren ulermena.

Ibaietako inpaktu nagusien ezaguera.

Ibaien berreskurapen pausoen ezaguera.

Haur Hezkuntzako unitate didaktikoa: Bihotz Berdeak

Irakaslearentzako gida pedagogikoa

6 6

JARRERAZKOAK

Uraren gaiarekiko jakinmina agertu.

Talde nahiz norbanakoaren autonomia garatu.

Pentsamolde zientifikoan eta metodo zientifikoan oinarritutako garapena.

Kideekin kooperatzea bi alderdi hauei begira: Elkarlanean aritzeko gaitasuna eta

besteekin ideiak eta informazioa elkarbanatzeko gogoa.

Ur ekosistemen eta batez ere ibaiaren garrantzia baloratu.

Ur kontsumoarekiko arrazionaltasuna azaldu.

Urak gure egunerokotasunean duen garrantzia baloratu.

Elementu komunekiko errespetua azaldu.

Pentsaera irekia garatu eta froga berrien aurrean ideiaz aldatzeko prest agertu.

Autokritikarako gaitasuna garatu.

4.3. HEZKUNTZAKO LEGEARI EGOKITZAPENA

4.3.1. OINARRIZKO GAITASUNAK LORTZEKO EKARPENA Unitate didaktiko honek kurrikulumean aipatzen diren oinarrizko gaitasunak lortzeko bidea

ematen du:

Zientzia, teknologia eta osasun kulturarako gaitasuna

Ikasten ikasteko gaitasuna

Matematikarako gaitasuna

Hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna

Informazioa tratatzeko eta teknologia digitala erabiltzeko gaitasuna

Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna

Giza eta arte kulturarako gaitasuna

Norberaren autonomiarako eta ekimenerako gaitasuna.

4.3.2. TXERTAKETA KURRIKULARRA

Unitate didaktiko honen barruan proposatzen diren edukiak DBHko lehen eta bigarren

mailetako kurrikulumen barne aurkitzen dira ondorengo ikasgaietako eduki multzoetan:

DBH 1.maila

NATUR ZIENTZIAK

1. Eduki multzoa. Eduki komunak.

Gertakari naturalak eta egoera errealak behatzeko irizpideak.

Haur Hezkuntzako unitate didaktikoa: Bihotz Berdeak

Irakaslearentzako gida pedagogikoa

7 7

Gertakari naturalak ezagutzeko jakin-nahia eta interesa.

Arazoak antzemateko jarraibideak, arazo horien azterketak sor dezakeen interesa

eta eragin ditzakeen inplikazioak kontuan hartuta.

Aztertutako gaiekin lotura duten laborategiko esperimentuak eta landa-azterketak

egiteko arauak eta teknikak.

Lan esperimentala eta landa-azterketak egiteko interesa-

Datu esperimentalak tauletan, grafikoetan eta mapetan jasotzeko eta antolatzeko

jarraibideak.

Ideiak testuetan, ikus-entzunezko materialetan eta multimedia-materialetan

antzemateko eta ezagutzeko teknikak..

Aztertu beharreko gai zientifikoekin lotutako txosten deskribatzaileak egiteko

irizpideak.

Lana taldean egiteko eta aukeratutako gaiei buruz sortzen diren eztabaidetan parte

hartzeko arauak.

Taldean lan egitearen aldeko jarrera, lanak egiteko lankidetza bultzatzea eta

arduraz parte hartzea, eta desberdintasunak onartzea, pertsonak errespetatuz.

Eguneroko bizitzan baliabideak arduraz erabiltzeko eta ingurumena zaintzeko

irizpideak.

Gizakiak, bizitzeko, natura beharrezkoa duela aitortzea.

4. eduki multzoa. Lurreko materialak.

Ura Lurrean, egoera likidoan, solidoan eta gas egoeran: ugaritasuna eta

propietateak.

Uraren garrantzia kliman, paisaiaren konfigurazioan eta izaki bizidunengan.

Uraren zikloa Lurrean, eta Eguzkiarekin duen harremana, energia-iturri gisa.

Ur geza, baliabide mugatua: Lurreko ur gezaren erreserbak eta ur hori zaintzearen

eta neurriz erabiltzearen garrantzia.

Uraren kutsadura, arazketa eta zaintza. Ura eta osasuna.

5. eduki multzoa. Izaki bizidunak eta haien aniztasuna.

Izaki bizidunen aniztasuna: inguruneak, tamainak, formak, elikadura.

Izaki bizidunak ezagutzeko gako errazak erabiltzeko jarraibideak.

Izaki bizidunen aniztasunari eustearen garrantzia.

Aniztasuna galtzearekin lotura duten arazoen azterketa.

GIZARTE ZIENTZIAK

1.Eduki multzoa. Eduki komunak.

Geografiaren errealitateari buruzko informazioa bildu eta prozesatzea, paisaiak eta

horietan gertatzen diren aldaketak zuzenean zein zeharka behatzeko teknikak

aplikatuta.

Haur Hezkuntzako unitate didaktikoa: Bihotz Berdeak

Irakaslearentzako gida pedagogikoa

8 8

Informazioa, edozein dela iturria, lortzeko, interpretatzeko eta erregistratzeko

jarraibideak

Lurraldeak eta paisaiak ikusteko eta ezagutzeko jakin-mina, aniztasun hori zaindu

beharreko aberastasuntzat jota.

Espazioa ezagutzeko eta aztertzeko sentsibilitatea eta interesa, elementu fisikoen

eta giza ekintzaren arteko elkarrekintzen adierazpentzat hartuta.

Iraganeko errealitate sozialari buruz jakiteko interesa eta ikusmina eta gertaera

historikoen aurrean jarrera kritikoa.

2. eduki multzoa. Lurra eta ingurune naturalak.

Historian izan diren giza taldeen eta ingurunearen arteko harremanak, gizarteen

eta haien egoeren arteko harremanen ezaugarriak aztertuta. Arrisku naturalen eta

gizakiak eragindakoen arteko bereizketa. Ingurumen arazoren bat aztertzea;

esaterako, giza eragina landaredian, uraren arazoa edo klima-aldaketa. Ingurumen

arazoak Euskal Herrian. Zenbait eremutan ingurumena babesteko abian jarritako

politikak ezagutzen hastea

MATEMATIKA

2. eduki multzoa. Zenbakiak eta Aljebra.

Zatikiak eta hamartarrak eguneroko egoeretan. Zatikien esanahiak eta horiek nola

erabili. Zatiki-eragiketak: batuketa, kenketa, biderkadura eta zatidura

DBH 2.maila

NATUR ZIENTZIAK

1.Eduki multzoa. Eduki komunak.

Gertakari naturalak eta egoera errealak behatzeko irizpideak.

Gertakari naturalak ezagutzeko jakin-nahia eta interesa.

Arazoak ezagutzeko jarraibideak, arazo horiek izan dezaketen interesa eta

garrantzia eta arazo horien azterketak sor ditzakeen inplikazioak kontuan hartuta.

Aztertutako gaiekin lotura duten laborategiko esperimentuak eta landa-azterketak

egiteko arauak eta teknikak.

Lan esperimentala eta landa-azterketak egiteko interesa.

Datu esperimentalak tauletan, grafikoetan eta mapetan jasotzeko, antolatzeko eta

interpretatzeko jarraibideak.

Ideiak testuetan, ikus-entzunezko materialetan eta multimedia-materialetan

antzemateko eta ezagutzeko teknikak.

Hainbat euskarritan datuak, ideiak eta erlazioak bilatzeko informazio-iturriak

erabiltzeko irizpideak.

Lana taldean egiteko eta aukeratutako gaiei buruz sortzen diren eztabaidetan parte

Haur Hezkuntzako unitate didaktikoa: Bihotz Berdeak

Irakaslearentzako gida pedagogikoa

9 9

hartzeko arauak.

Taldean lan egitearen aldeko jarrera, lanak egiteko lankidetza bultzatzea eta

arduraz parte hartzea, eta desberdintasunak onartzea, pertsonak errespetatuz.

Eguneroko bizitzan baliabideak arduraz erabiltzeko ea ingurumena zaintzeko

irizpideak.

Gizakiak bizitzeko natura beharrezkoa duela aitortzea, ingurumen-arazoekiko

sentikortasunez jokatzea eta arazo horietaz jabetzea.

4. eduki multzoa. Lurraren aldaketak.

Kanpoko eragileak eta prozesuak: meteorizazioa, higadura, garraioa eta

sedimentazioa.

Lurra eta haren osagaiak. Lurrak baliabide gisa duen garrantzia. Lurraren degra-

dazioa. Erabilera iraunkorra.

Paisaia: gertakari naturalen eta gizakien jardueraren interakzioaren emaitza.

5. eduki multzoa. Izaki bizidunen eta ingurunearen aldaketak.

Ur gezako eta itsasoko ekosistema urtarrak. Ekosistemen mehatxuak eta

bioaniztasunaren galera.

Inguruko ekosistemaren bati buruzko landa-azterketa errazak egiteko arauak eta

teknikak.

MATEMATIKA

5. eduki multzoa. Estatistika eta probabilitatea.

Zentralizazio-neurriak: batez bestekoa, mediana eta moda. Esanahia, estimatzea

eta kalkulatzea.

Aurretik aipatu bezala, DBHko 3. eta 4. mailako kurrikulumarekin ere lotzen da unitate

didaktiko hau. Esaterako, 3. DBHko zientzia testuinguruan eduki multzoan baliabideez

eta hauen kudeaketaz, gizakiak ingurumenean eragindako aldaketez eta hauen eraginez,

gizakiok ekosistemetan dugun eraginaren balorazioaz eta ingurumena zaintzeko eta

errespetatzeko beharraz hitz egiten da. Bestalde, DBH 4. mailako biologia-geologia

irakasgaian 4. Eduki multzoan landu beharreko edukiekin ere lotura du unitate

didaktikoak: ingurumenaren prebentzioa, kontserbazioa, berreskurapena eta

hobekuntza. Kontsumo arduratsua eta garapen iraunkorra.

10

4.4. METODOLOGIA

Unitate didaktiko hau jarduera parte-hartzaileetan oinarritzen da batik bat. Ikasleek

jokoetan eta jardueretan parte hartzen duten bitartean arazoak planteatzen zaizkie eta

euren ezagutzatik abiatuz eta esperimentatuz arazo edo proba horiei aurre egiten die.

Beraz, esan genezake metodologia konstruktibista batean oinarritzen dela.

Gainera, ahal den heinean ikasleen autonomia bultzatu nahi da, baita talde lanean

aritzeko gaitasuna ere, betiere metodo zientifikoan oinarrituz.

4.5. UNITATE DIDAKTIKOAREN SEKUENTZIAZIOA

Jarraian unitate didaktikoaren sekuentziazioa deskribatzen da:

11

Non egin Jardueraren izena Azalpena Iraupena

IKASTETXEAN

Ura: Animazioa

Berde-berdea plataforman

uraren gaineko animazioa ikustea.

30 min

Ura: Jarduerak

Berde-berdea plataforman

uraren gainean proposatzen diren

galderak eta ariketak egitea.

30 min

EKO

GU

NEA

N

B Eraikina Ongi etorria

Ikasleei ongi etorria egingo zaie

B eraikinaren kanpoan edo

baratze parkean

15 min

Baratze Parkeko ur askak

Askatan arrantzan

Ur kontsumo ohiturak eta euri

uraren propietateak lantzeko joko dibertigarria.

60 min

Ekoguneko Araztegia Zizaredun araztegia

Ekoguneko araztegia ezagutzea telebistako

lehiaketa bidezko jardueraren bidez.

45 min

Zabalaga errekan eta areka berdeetan

Zabalaga erreka

ezagutzen

Zabalaga errekaren eta

orokorrean ibaiek izan ohi dituzten inpaktuak aztertu

eta ibai baten berreskurapen

lanak ezagutzea.

70 min

Ekoguneko Parkean Geocatching

Uraren gaineko galdera ezberdinak

erantzutea GPS bidezko

aplikazioaren bidez.

60 min

B eraikinaren kanpoan edo Baratze Parkean

Agurra eta ebaluazioa

Bisita egiteagatik 500 puntuko irabazia eta

ebaluazioa egitea.

15 min

12

4.6. JARDUERAK

BISITA AURRETIK IKASTETXEAN LANTZEKO JARDUERAK:

Ekogunera joan baino lehen, ikasleak motibatzeko asmoz honako jarduera hauek prestatu dira, aldez aurretik ikastetxean lantzeko.

URA: ANIMAZIOA

-Deskribapena: Bisita egin aurretik, berde-berdea plataforman uraren gainean dagoen bideoa ikusiko dute sarrera gisa. Bideo honetan uraren zenbait aspektu aurkezten dira: Uraren ezaugarriak, uraren sorrera, uraren zikloa, uraren zikloa hirian, ur eskariaren igoera, ura baliabide mugatua eta uraren kudeaketa.

-Helburuak: Uraren ezaugarriak, aspektuak eta gaur egungo egoera ezagutu eta Ekogunera bisita egiteko grina piztu.

-Edukiak: Uraren ezaugarriak, uraren sorrera, uraren zikloa naturan eta hirian, uraren egoera eta uraren kudeaketa.

-Materiala: Internet konexioa duten ordenagailuak.

-Lekua: Ikasgela edo ordenagailu gela

-Iraupena: 30 min (prestaketa 15 min eta bideoa 15 min)

-Irakaslearentzako azalpena: Ikasleak ordenagailuaren aurrean daudela berde-berdea.ekogunea.net web orrian sartuko dira. Behin web orriaren daudela, pantaila nagusian gai ezberdinak lantzeko aukera dagoela ikusiko dute: baratzea, klima aldaketa, bioaniztasuna etab. Horien artean dagoen gai bat uraren gaia izango da, “ura” jartzen duen

IKASTETXEAN

Inpaktuak aztertzen

Gure udalerriko ibaiaren eboluzioa

eta inpaktuen identifikazioa

ortoirudien bidez.

45 min

Lagundu mesedez!

Inpaktuak ikusi ondoren

berreskurapen proposamenaren txostena egitea,

udaleko teknikariari bidaltzeko.

1 ordu

Gure ibaia

gertutik (Aukerazkoa)

Gure udalerriko ibai zati baten

aukeraketa, bertara gerturatu eta azterketa eta

inpaktuen identifikazioa.

1 ordu

13

laukian dagoena. Lauki horren alboan, eskuinetan, lau aukera daude: Pelikula, galderak, idatzizko materiala eta ariketak. Kasu honetan, pelikularen gainean klik egingo dute eta klik egitean beste pantaila bat zabalduko da bideoarekin. Bideoa momentuan hasiko da eta bukatu arte ikusi beharko dute. Posible da pantailan bertan dauden aukerekin (goiko partean, eskuinean), bideoa gelditzea edo zerbait ulertu ez bada, bideoa berriro atzera botatzea.

URA: GALDERAK ETA ARIKETAK

-Deskribapena: Berde-berdea plataformako bideoa ikusi ondoren, plataforma berean jarraituz, planteatzen diren galderak eta ariketak egiteko proposatuko zaie ikasleei. Lehenbizi, “galderak” atalean 10 galdera izango dituzte erantzuteko, horretarako bideoaz gain “idatzizko materiala” atala ere begiratu beharko dute. Galderen saioa luzatu nahi izanez gero, behin 10 galderak ondo erantzunda beste 5 galdera gehiago egiteko aukera ere badago. Ondoren “ariketak" atalean sartuko dira uraren erabilerari buruzko eta uraren zikloari buruzko ariketak egitera.

-Helburuak: Uraren gaineko informazio interesgarria ezagutu, Ekogunean landuko diren hainbat kontzeptuen sarrera egin eta Ekogunera etortzeko grina piztu.

-Edukiak: Uraren ezaugarriak, uraren zikloa naturan eta hirian, uraren egoera, uraren kudeaketa eta erabilera.

-Materiala: Internet konexioa duten ordenagailuak.

-Lekua: Ikasgela edo ordenagailu gela.

-Iraupena: 30 min.

-Irakaslearentzako azalpena: Behin denek bideoa bukatu dutenean, bideoaren pantaila itxiko dute eta horrela berriro menu nagusira itzuliko dira. Bertan, uraren gaia lantzen den lauki berean, galderak atalean egingo dute klik. Klik egitean pantaila bat zabalduko zaie, hain zuzen horrelakoa:

14

Zenbakietan klik egiten joan beharko dira eta zenbaki bakoitzean klik egitean galdera bat azalduko zaie zuzenean. Ez dago galdera erantzuteko denbora mugarik. Galdera ondo erantzuten badute zenbakiaren laukia ezabatu egingo zaie, aldiz, galdera oker erantzuten badute, laukia ez zaie ezabatuko galdera ondo erantzun arte. Hurrengo kasuan azken bi galderak faltako litzaizkioke ikasle hipotetiko honi erantzuteko:

15

Galdera guztiak zuzen erantzun dituztenean, pantaila bat irekiko zaie eta beste 5 galdera erantzuteko aukera ematen die. Jarduera honi irakasleak eskaini nahi dion denboraren arabera, galderak erantzuten jarraitu dezakete edo hurrengo atalarekin jarraitu. 5 galdera hauek erantzuteko mekanismoa aurrekoaren berbera da.

Dena dela, galderak bukatzean pantaila itxiko dute eta aurrera jarraituko dute. Horretarako uraren gaia lantzeko laukiaren eskuin aldeko atalean, ariketak botoiari egingo diote klik ikasleek. Klik egitean ondorengo pantaila azalduko da:

Uraren erabilera ikusmiran jartzen duen laukiaren gainean egingo dute klik eta beste pantaila batera bideratuko zaie. Bertan zera egin beharko dute: 10 baieztapen daude uraren inguruan, horietako 6 egiazkoak dira eta 4 ez. Baieztapen guztiak irakurri beharko dituzte lehendabizi eta denak irakurtzean euren ustez egiazkoak diren 6 baieztapenak klikatuko dituzte. 60 segundo dituzte hau egiteko eta denbora kontatzen hasiko da lehenengo klik-a egiten dutenean, horregatik, garrantzitsua da klik egin aurretik baieztapen guztiak ondo irakurtzea. 60 segundo horien barnean aukera dute ikasleek behin 6 baieztapen klikatu dituztenean zenbat asmatu dituzten jakiteko, horretarako beheko partean eskuinean “asmatutakoen kopurua” botoian klik egingo dute. Klik egitean denbora geratu egingo da eta zenbat asmatu dituzten ikusteko aukera izango dute. Ez badituzte denak asmatu, “berriro saiatu” botoian klik egin eta aldaketak egin eta gero berriro zuzendu ahalko dute. Horrela, denak asmatu arte edo denbora bukatu arte egongo dira. Denak asmatu ez badituzte 60 segundotan, berriro hasi beharko dira jolasten.

BISITA ONDOREN IKASTETXEAN LANTZEKO JARDUERAK:

Ekogunean landutakoari jarraipena emateko asmoz, egonaldiaren ostean ikastetxean au- rrera eraman daitezkeen jarduera ezberdinak proposatzen dira.

INPAKTUAK AZTERTZEN

16

-Deskribapena: Ikastetxea dagoen herriko ibai bat aukeratu beharko dute ikasleek eta honen inguruko informazio orokorra topatu beharko dute. Honetarako “Ibaiaren NAN” fitxa izango dute lagungarri (Ikus “Ibaiaren NANa” dokumentua).

Ibaiaren inguruko informazioa amankomunean jarriko da. Gero, irakasleak web 1:5000 Gipuzkoa.net sistema geografikoa erabiltzen irakatsiko die, eta ikasleek, euren ibaiko urte ezberdinetako ortoirudiak aztertuz, ibaiak jasandako inpaktuak identifikatu beharko dituzte, ondorioak ere aipatuz. Inpaktuak ondo idatzita gordeko dituzte eta gainera ibaiaren NANa osatzeko balioko die.

-Helburuak: Herriko ibaiaren egoera, jatorria eta ezaugarriak ezagutzea, ortoirudiak erabiliz ibai bateko inpaktuak identifikatzea eta inpaktuak sortzen dituzten ondorioak azaltzea.

-Edukiak: Ibaiaren inpaktuak.

-Materiala: Internet konexiodun ordenagailua eta “ibaiaren NAN” fitxa.

-Lekua: Ikasgelan edo ordenagailu gelan.

-Iraupena: 45 min.

-Irakaslearentzako azalpena: Ikasleek binaka ordenagailua erabiliz Ikastetxea kokatuta dagoen udalerriko ibai ezberdinak zein diren aurkitu beharko dituzte eta gero, bi bikote elkartu eta ibai horietatik bat aukeratu beharko dute eta “ibaiaren NAN” fitxa bete. Fitxa betetzeko sarean informazioa bilatu beharko dute. Interneteko informazioarekin bakarrik ezingo dute fitxa guztia bete, horregatik, ondoren azaltzen den programa erabiliko dute NANa osatzeko.

Jarraian beraz, irakasleak web 1:5000 Gipuzkoa.net informazio sistema geografikoa erabiltzen irakatsiko die, ikasleek bertan dauden urte ezberdinetako ortoirudiak erabiliz ibaiak jasan dituen inpaktuak atera beharko dituzte eta. Baina nola erabiltzen da web 1:5000 Gipuzkoa.net?

1. http://b5m.gipuzkoa.net/web5000/eu/ web orrialdean sartu. Espainolez badago, euskaraz jartzeko aukera dago.

2. Erdi erdian dagoen bilaketan aurkitu nahi dugun ibaiaren izena jarri eta bilaketa teklan klik egin. Bilaketan sartu dugun izenaren aurkitutako guztiak aterako zaizkigu eta guk bilatu nahi dugunak ibaia hitza izango du parentesi artean.

3. Ez badugu guk nahi duguna aurkitu edo bilaketa zehatzagoa egiteko ezkerreko zutabean aukera ezberdinak dauzkagu (Udalerria, ibaia, kaletegia, bide sarea..) eta hor ibaia jartzen duen tokian egingo dugu klik.

4. Bertan arroaren izena edo ibaiaren izena sartu dezakegu eta gure bilaketarekin jarraitu.

5. Behin nahi dugun ibaia topatu dugunean, esaterako, Urola (Ibaia), “bisore klasikoa” dagoen lerro berbereko “ortofoto” botoiari egingo diogu klik.

17

6. Bertan, Urola ibaiaren ibilbide guztia ikusteko aukera izango dugu mapan. Baina guri interesatzen zaigu, tarte zehatz bat aztertzea, gure udalerritik igarotzen den edozein, esaterako.

7. Horregatik, ezkerretan “bista aldatu” atalean dauden aukeretatik zoom positiboan egingo dugu klik eta gero mapan klik egiten joango gara guri interesatzen zaigun zatia ondo ikusi arte.

8. Behin ibaiaren tramoa aukeratu dugula, eskuinean goialdean “ortofotoak alderatu” tekla dago. Bertan klik egingo dugu.

9. Klik egin eta gero urtea ezartzeko bi erlaitz izango ditugu ondoko irudian ikusten den bezala.

10. Beheko erlaitzean urte bat jarriko dugu eta bestean beste bat. Komeni da urte tartea handia izatea, egon diren aldaketak handiagoak eta esangarriagoak izango direlako.

11. Ezberdintasunak ondo ikusteko, erdian dagoen laukia (2013ko ortoirudiarena) mugikorra da beraz saguarekin mugitzen joango gara. Bertan ikusiko ditugu ibaiaren ezberdintasunak, beraz puntu honetan hasi beharko dira ikasleak inpaktuak identifikatzen eta

18

irakasleak hau azalduko die.

12. Herriko tramo gehiago ikusi ahal izateko, eskuinean goian dagoen “alderatzea amaitu” botoiari klik egingo diogu eta nahi dugun eremuan kokatuko dugu mapa. Ortoirudien alderaketa egiteko berriro sakatuko dugu “ortofotoak alderatu” teklan eta berdina egingo dugu.

Behin ikasleek argi dutenean programa hau nola erabili eta inpaktuak nola identifikatu lanean hasiko dira. Horretarako bakoitzak aukeratutako ibaiaren zati bat hartu eta begiratzen joango dira. Ibai berdina aukeratu dutenen kasuan tramo ezberdinak aukeratzen saiatuko dira.

Ikasleei ortoirudien bidez identifikatu daitezkeen inpaktuen azalpena emango die irakasleak. Ortoirudien bidez ikus daitezkeen inpaktu nagusiak aldaketa morfologikoak dira, esaterako, presen sorrera eta ibaiaren kanalizazioa eta hauen ondorioz galdutako ibaiertzeko landarediarena. Irakaslearen erabakia izango da hau zein momentutan egin, ikasleak ortoirudiak begiratzen hasi aurretik edo behin saltxeatu dutenean.

Behin ikasleek ortoirudietatik informazioa atera eta gero, ibaiaren NANa beteko dute. Baliteke oraindik ere NAN guztia betetzeko gai ez izatea. Falta diren atalak (makroornogabeak eta emaria) aukerazko jarduerarekin betetzeko dira. Halere, ez da ezer gertatzen ez badira bi atal hauek betetzen. Gainontzeko informazioa nahikoa izango da eta hurrengo jarduera egiteko. Bukatzeko, ikasleek ateratako inpaktuak beste toki batean idatziko dituzte baita inpaktu hauek dituzten ondorio nagusiak ere.

Jarraian, ortoirudien bidez identifikatu daitezkeen inpaktuen informazioa doa:

Presak

Presak 90. hamarkadan hasi ziren ibaietan eraikitzen energia hidroelektrikoa lortzeko helburuarekin, baita ibaiaren emaria orekatzeko eta uholdeak saihesteko ere. Eta hasiera batean nahiz eta abantaila ugari izan ditzakeen eraikuntza iruditu, baditu bere ondorio larriak ere.

Esaterako, presaren goiko aldean sortzen den urtegiagatik, sedimentuak grabitatez erortzen dira hondora eta presatik behera igarotzen diren ur guztiak sedimentu gabeak izatea dakar. Ondorioz, ur horrek sedimentuak behar dituenez, presatik behera dagoen ibai eremuko lurretik hartzen ditu, horrela higadura garrantzitsua gertatzen da, maila freatikoa jaisten da eta arroak beherantz egiteko joera hartzen du. Gainera, ur horrek berez, sedimentuak galdu dituenez, ez ditu hainbeste garraiatuko, horrela ur hauek itsasoratzera doazenean deltekin topo egitean, bertako sedimentuak hartzen ditu urak eta ondorioz, deltek sedimentuak galtzen dituzte, itsasoak hauek estaltzen ditu eta pixkanaka desagertzen joaten dira. Hau

19

litzake, Ebroko deltaren kasua.

Irudia: Errezil ibaia.

Beste ondorio bat, ibaiko arrainetan dago. Hauek ezin dute ibaian gora eta behera egin erruteko. Gainera, sedimentu gehiago pilatzen dira ibai hondoan, ondorioz, landareak ezin dira horren ugari hazi eta horrela arrainek elikagaiak galtzen dituzte.

Bestetik, presa handiak eraiki zireneko kasuan, herriak tapatuta geratu ziren, errekaren ondoan bizi ziren milaka pertsona etxe gabe utziz. Gainera, inguruan zeuden eta gaur egun babestuta dauden hezegune deritzen ekosistema asko suntsitu ziren.

Presen eraikuntzak gainera, emariaren aldaketa dakar eta honek azkenean ibaiean bizi diren animali eta landareen desoreka edo desagerpena dakar.

Azkenik, presaren goiko aldean substantziak pilatzeko joera dago, sedimentuez gain, substantzia kutsagarriak ere metatu daitezke. Gainera, metaketa handi hori eta gero, presaren goiko zatia sedimentuz betetzen da eta presak ondo funtzionatzen jarraitzeko putzu horiek dragatu behar dira, eta dena hustu.

Kanalizazioa

Ibai bat kanalizatzea ibai horren arro naturala arro artifizial batengatik ordezkatzea litzateke.

20

Honek gainera, arroa zuzentzea dakar, zeinak meandroak suntsitzen dituen eta gainera ibaiertzak “indartzen” dira harriekin edo hormigoiarekin. Honek ibaiertzeko landarediaren desagerpena dakar, ibaia bere berezko uholde lautadatik banantzen dugu, uraren tenperaturak gora egiten du ez baitugu landaretzarik tenperatura erregulatzeko eta ibaiko uraren abiadura handitu egiten, ondorioz higadura eta eremu baxuetako sedimentuen pilaketa areagotzen da eta uraren kalitatea eta bertako biodibertsitatea galtzen da.

Baina zergatik kanalizatu dira ibaiak? Urbanizazioa izan da honen arrazoi nagusietako bat. Ibaiak toki asko kentzen zien eraiki nahi ziren eraikinei, nekazaritza lursailei eta beraz, tokia egiteko kanalizatu egin ziren. Bestetik, uholdeak saihesteko kanalizatzen zuten ibaia, baina gero konturatu ziren hau ez zela uholdeak saihesteko bidea, kanalizazioan uraren abiadura handitzen baita, ura igarotzeko espazioa txikiagoa da eta gainera artifiziala denez, ez dago ur hori xurgatuko duen lurrik eta landaretzarik. Horrela, uholdeak gertatzeko aukera handiagoa da azkenean.

LAGUNDU MESEDEZ!

-Deskribapena: Ikasleak aukeratutako herriko ibaiko inpaktuak aztertu eta ondorioak identifikatu dituztenez, ibaiaren egoera hobetzeko berreskurapen proposamen bat idatzi beharko dute Ekogunean ikasitakoan oinarrituz. Proposamenak egiteko ideia batzuk ere emango zaizkie (Ikus “berreskurapen proposamenak” dokumentua) Egin litezkeen berreskurapen lanak identifikatzeaz gain, inguruko zein enpresa edo entitaterekin egin ahalko luketen aztertu beharko dute inguruko eragileei galdetuz eta interneten kontsultatuz. Behin hau idazten dutenean, udaletxeko ingurumen teknikariari, herriko aldizkari edo webguneari eta Ekoguneari helaraziko diote. Honetarako plantila bat izango dute eskuragarri (Ikus “Proposamen plantila” dokumentua).

-Helburuak: Ibaia berreskuratzeko proposamenak egiteko gai izatea.

-Edukiak: Ibaiaren berreskurapena.

-Materiala: Internet konexiodun ordenagailua, proposamenak egiteko instrukzio lagungarriak eta udalera, Ekogunera eta komunikabideetara bidaltzeko dokumentuaren plantila.

-Lekua: Ikasgela.

-Iraupena: 1 ordu.

-Irakaslearentzako gida: Ikasleek inpaktuak identifikatu eta ondorioak atera dituztenez, Ekogunean berreskurapen prozesuez ikasitakoa aplikatuz eta berreskurapen proposamenak egiteko gida kontsultatuz, ibaia berreskuratzeko egin daitezkeen lanen proposamenak idatzi beharko dituzte. Behin hau egin dutela, sarean bilatu beharko dute berreskurapen lan hauek inguruko zein enpresak egin ditzakeen. Informazio hau lortzeko, udaletxera, unibertsitatera eta bestelako erakundetara ere deitu dezakete. Hau guztia argi dagoenean ibai bat aukeratuko da denen artean eta udaletxeko ingurumen teknikariari proposamena bidaliko diote, horretarako plantila bat beteko dute. Azken finean, proposamen formala litzakete. Gainera, herriko komunikabideei eta Ekoguneari ere plantila berbera bidaliko zaie.

21

GURE IBAIA GERTUTIK (AUKERAZKOA)

-Deskribapena: Ikasleak aurretik lanean aritu diren ibaiaren tarte bat aukeratuko dute, ikastetxetik gertuen geratzen dena edo ibaira jaisteko errazen dagoena eta irakaslearen laguntzaz tarte horretara joango dira ibaiaren hainbat aspektu aztertzera: makroornogabeen laginketa eta identifikazioa egingo dute, ur emariaren kalkulua eta ibaiertzeko landarediaren azterketa. Helburu honetarako, Ekogunean ikasitako teknikak errepikatuko dituzte baina herriko ibaian. Gainera, ibai ertzetako garbiketatxoa taldean egitea gomendatzen da eta jasotako zaborrak klasifikatzea: zein da ibaietan metatzen den zabor mota? Nondik dator? Zenbat dago?

Ikasgelara itzuliko dira eta “Ibaiaren NANa” fitxan apuntatuta dituzten inpaktuak (kanalizazioa, presak, zaborrak…) eta begi bistaz jarduera honetan ikusitako inpaktuak elkartu eta ondorioak aterako dituzte. Gainera, internet bidez ere aurkituko dute ibaiaren egoera fisiko-kimikoa zein den.

-Helburuak: Ibaira gerturatzea, ibaiak jasan dituen inpaktuetan sakontzea eta ondorioak ateratzea.

-Edukiak: Ibaiaren inpaktuak.

-Materiala: katiuskak, salabardoak, bandejak, zabor poltxak, makilak, buiak eta sokak.

-Lekua: Ikastetxea kokatuta dagoen udalerriko ibaia eta ikasgela.

-Iraupena: 1 ordu.

-Irakaslearentzako azalpena: Behin ibaiaren zein tartetara joan erabaki denean (gogoratu ikastetxetik ahalik eta gertuen egotea eta errekara jaistea posible dela ziurtatzea) bertara gerturatuko dira emaria kalkulatzeko, landaredia aztertzeko eta makroornogabeak lagintzeko materialarekin. Hiru jarduera hauek egiteko, Ekogunean ikasitako praktikan jarriko dute. Gainera ibaiertzeko zaborrak garbituko dituzte ibaiaren egoera hobetzeko eta zabor hauen azterketa eta klasifikazioa egingo dute honen inguruko hausnarketa bideratzeko eta ibiaren egoera hobetzeko.