EN CADA ROSTRO IGUALDADE - forogi.files.wordpress.com · E toca analizar as causas e as consecuencias da migración, na que apa- ... formación integral do alumnado. No que respecta

1En cada rostro igualdade

Foro de Inmigración○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

FORO DE INMIGRACIÓN

EN CADA ROSTRO

IGUALDADE

UNIDUNIDUNIDUNIDUNIDADE DIDADE DIDADE DIDADE DIDADE DIDÁÁÁÁÁCTICCTICCTICCTICCTICAAAAA



Comisión de Materiais

José María Barca LópezJosé Berdullas BarreiroEva Fernández FernándezNatalia Abel Fernández GarcíaStephanie HahlMaría Jesús Montero DíazMaría del Carmen Puga FidalgoMaría Montserrat Rodríguez VarelaXabier Ron Fernández

Deseño e Maquetación

Yakelin Rodríguez Agüero



UN

IDA

DE

DID

ÁC

TIC

AE

N C

AD

A R

OST

RO

IG

UA

LD

AD

E

PresentaciónGuía para o profesor ............................................................ 7

Xustificación ....................................................................................... 11Obxectivo xeral ................................................................................... 12Destinatarios ....................................................................................... 12Metodoloxía xeral ................................................................................ 12Recursos e materiais ........................................................................... 13Contidos e desenvolvemento xeral da unidade didáctica ..................... 13Temporalización .................................................................................. 15Avaliación ........................................................................................... 15

Bloque I. Reflexionando sobre os esterotiposIntrodución .......................................................................................... 19Obxectivos específicos.......................................................................... 20Os estereotipos: unha realidade na sociedade ..................................... 20Extraendo o estereotipo do “inmigrante” ............................................. 25...e o adolescente que? ......................................................................... 28Reflexionando acerca do estereotipo do adolescente...extrapolando á inmigración ............................................................. 31“Suso Couceiro” e “Amigo no gima”: dúas experienciasdende o concreto .................................................................................. 33

Bloque II . Causas e consecuencias das migraciónsIntrodución .......................................................................................... 39Obxectivos específicos.......................................................................... 40Un punto de partida: A Declaración dos Dereitos Humanos ............. 40As migracións son algo novo? ............................................................. 42Por que as persoas migran? ................................................................ 44A pobreza e as desigualdades Norte-Sur e Oeste-Leste ....................... 44

Índice



Globalización e Migracións ......................................................................................... 45Conflitos, guerras, ditaduras ...................................................................................... 47

Desastres naturais ................................................................................................. 48Crecemento demográfico ........................................................................................ 48

Consecuencias das migracións .................................................................................... 48Para a sociedade de acollida ................................................................................... 49Para a sociedade de orixe ....................................................................................... 50

Actividades .................................................................................................................. 51

Bloque III. A inmigración a través dos xornaisIntrodución .................................................................................................................. 79Obxectivos específicos.................................................................................................. 80Que é unha noticia? .................................................................................................... 81Deconstruindo a noticia: estrutura informativa ......................................................... 83Deconstruindo a noticia: as preguntas que resumen a información ........................... 85Aprendendo a deconstruir as noticias ......................................................................... 86Actividades .................................................................................................................. 96

Bloque IV. Tomando posturasIntrodución .................................................................................................................. 103Obxectivos específicos.................................................................................................. 103Presenta as túas solución ........................................................................................... 104Tras unha canción ...................................................................................................... 105Un conflito de familia.................................................................................................. 107Existen categorías na inmigración? ............................................................................ 109Se eu fose o Presidente... ............................................................................................. 110

Decálogo para o tratamento non estereotipadoda inmigración .............................................................................................119

Glosario .........................................................................................................125

Bibliografía ..................................................................................................131



PresentaciónPresentaciónPresentaciónPresentaciónPresentación





AAAAA Unidade Didáctica «En cada rostro igualdade» é de rompe e resga.Descúbrenos unha atmósfera con turbulencias e calmas, luces e sombras.Nesta complexa atmósfera, por veces inquietante, por veces esperanzada,móvense rostros…Os nosos rostros de persoas máis ou menos privilexiadas,aseguradas, e os rostros da xente empobrecida, perplexa, desinstalada.

Nesta atmósfera repenica tamén unha boa campá e unha doce voz quenos convocan a construír unha atmófera na que todos eses rostros se acheguen,é dicir, chámannos ao bico e á con-cordia. Digo con-cordia porque os rostrosque se achegan e igualan son os corazóns que se achegan e igualan. E nesemomento atmosférico tan emotivo, tan sinérxico, ti e máis eu sabemos que 1máis 1 non son 2, son 100, 1000, 1 millón… E tamén sabemos que eu son encanto ti es, e que ti es en canto eu son. Así que SOMOS INTER-SOMOS.

E non hai máis que presentar, porque a partir de agora toca construír, tocaeliminar os estereotipos, os fobotipos e poñer o rostro de cada persoa.

E toca analizar as causas e as consecuencias da migración, na que apa-recen rostros desorientados, angustiados, que precisan acollida, e rostros depersoas acolledoras…

¿Como poderemos realizar a con-cordia entre as sociedades de orixe e associedades de acollida? ¿Como o poderemos conseguir na escola? ¿Como pa-sar da pluriculturalidade á interculturalidade convivencial e mestiza?

Porque non se trata de uniformizar, de borrar as lexítimas diferenzas, deimpoñer. Senón de con-cordar. A igualdade é de miradas, de xestos, de bicos,entre xogos, cancións e bailadas.

A Unidade Didáctica chámanos a unha toma de postura:¡EN CADA ROSTRO IGUALDADE!

Os nosos parabéns ás autoras e autores desta atmósfera mestiza na quetan ben respiramos.

Calo IgelsiasSeminario Galego de Educación para a Paz





Guía para o profesoradoGuía para o profesoradoGuía para o profesoradoGuía para o profesoradoGuía para o profesorado





AAAAAs migracións internacionaisactuais son un dos fenómenos sociaisde maior relevancia neste comezo deséculo e están a producir un impor-tante impacto en diversos ámbitos dasociedade española e, aínda que enmenor medida non menos importan-te, da galega.

A presenza de cidadáns inmi-grantes e descendentes de emi-grantes que regresaron a Galicianos últimos anos é cada vez maioren case tódalas esferas da vida so-cial e laboral, e tamén no eido edu-cativo. De feito, en moitas aulas dasvilas e cidades galegas xa están aconvivir alumnado autóctono ealumnado de orixe estranxeiro.

Ante esta situación é fundamen-tal a implicación do sistema educa-tivo e dos axentes sociais vencelladosao mesmo á hora de formar e prepa-rar ao alumnado para convivir nunhasociedade intercultural de forma res-petuosa e empática, previndo así aaparición de actitudes prexuizosas ediscriminatorias e apostando porpromover a cooperación e o inter-cambio.

Desa preocupación por sensibi-lizar ao alumnado naceron as cam-pañas “Mira cos mesmos ollos” e “Encada rostro igualdade” levadas acabo polo Foro de Inmigración en co-laboración cos Departamentos de

Educación dos Concellos de Santiagoe Ames nos cursos 2003/04, 2004/05e 2005/06. Nelas participaron máis de1600 alumnos e alumnas de colexiose institutos da comarca de Com-postela desenvolvéndose diferentesactividades: charlas, sesións didác-ticas, contacontos, xogos cooperati-vos, videoforums, exposiciónsitinerantes, concursos... Durante eseperíodo fóronse elaborando materiaise ideando metodoloxías que per-mitiron achegar ao alumnado ácuestión da inmigración: analizar ascausas e as consecuencias dese fe-nómeno, reflexionar sobre os este-reotipos e os prexuízos asociados aese colectivo e contribuír á formacióndunha cidadanía máis preparadapara a convivencia intercultural e orespecto á diferenza.

Co fin de sistematizar e estruc-turar todo ese conxunto de expe-riencias e coñecementos xurdiu ainiciativa de elaborar esta unidadedidáctica. Nace coa pretensión de serun instrumento de apoio para a tarefaeducadora dos e das docentes paratraballar o tema da inmigración deforma estimulante, dinámica e par-ticipativa. Nela ofrécense mul-titudede actividades que poden ser útilespara desenvolver nas titorías ou ensesións de clase dedicadas a traballareste tipo de contidos transversais.

Xustificación



Dende a nosa experiencia posi-tiva, animamos a tódolos profesores eprofesoras a desenvolver cos seusalumnos e alumnas este tipo de acti-vidades dirixidas a promover a convi-vencia e o intercambio cultural.

Obxectivo xeral

AAAAAchegar os alumnos ao fenó-meno da inmigración a través dunhaperspectiva crítica e razoada, logran-do a súa implicación afectivo-actitudinal na convivencia e naconstrución dunha sociedadeintegradora e intercultural.

Destinatarios

NNNNNas distintas campañas edu-cativas desenvolvidas polo Foro deInmigración, o alumnado preferentepara desenvolver as nosas actividadesfoi o de 3º e 4º de ESO. Esta unidadedidáctica, polo tanto, está pensada enprincipio para este alumnado. Noentanto, o tipo de actividades e a pro-pia estrutura da unidade didáctica fa-cilitan o aproveitamento dos materiaispara alumnado de Bacharelato.

Metodoloxía xeral

EEEEEsta unidade didáctica estápensada para ser traballada da formamáis participativa e dinámica posible,empregando de forma prioritaria o

traballo en pequenos grupos ou contoda a clase, co fin de estimular a ex-presión do alumnado sobre as súasideas, pensamentos, sentimentos einquedanzas e favorecer o debatecomo vehículo de enriquecemento eintercambio de opinións e experien-cias entre o alumnado e os propioseducadores e educadoras.

A adopción do traballo en grupocomo método principal pretende,ademais de acadar os obxectivosxerais e específicos fixados para a pre-sente unidade e para as actividadesque a compoñen, fomentar e lograr aadquisición de valores e actitudesfundamentais para a convivencianunha sociedade multicultural talescomo a escoita, respecto, empatía, co-operación e implicación. Preténdesetamén estimular os alumnos e alum-nas a que adopten unha postura crí-tica e reflexiva á hora de analizar e for-mar as súas opinións e argumentossobre a realidade na que vivenmergullados.

Pese ao exposto, dentro de cadabloque establécese a metodoloxía es-pecífica que recomendamos para arealización de cada actividade, encada caso concreto utilizarase ametodoloxía máis axeitada para a con-secución dos obxectivos fixados.

É importante resaltar que aíndaque este material estea preparado paraa utilización directa polo profesorado,cabe a posibilidade de involucrar aaxentes externos implicados activa-mente no tema da inmigración (in-migrantes, técnicos e asociacións ouONG’s que traballen con este colecti-vo), para promover o enriquecemento eo intercambio de experiencias, visións



e achegas a esa temática, ademais defacer as actividades máis estimulan-tes e novedosas aos ollos do propioalumnado.

Recursos e materiais

OOOOOs recursos e materiais nece-sarios para a realización das activida-des están especificados no cadroorientativo que acompaña a cadaunha delas. Nalgúns casos, a penasse requiren materiais ou recursos es-pecíficos, mentres que noutrosrecoméndase o emprego de cartuli-nas, rotuladores, revistas, mapas ouperiódicos, ademais de internet. Conesa ampla variedade preténdese ofre-cer un maior abano de posibilidadesao profesorado, así como diversificaras diferentes sesións para motivar eimplicar ao alumnado na realizacióndas tarefas previstas. Igualmente,procúrase explorar un conxunto máisamplo de habilidades e competenciaspor parte de rapaces e rapazas –inves-tigación, análises, sínteses, relación,plástica, redacción, cálculo e racioci-nio, entre outras– xa que, dese modo,ao mesmo tempo que se traballa a te-mática da inmigración, contribúese áformación integral do alumnado.

No que respecta ao primeiro blo-que, polo carácter afectivo-actitudinalque presenta o propio tema dos este-reotipos, requírese unhas boas dosesde competencias e habilidades tea-trais por parte do educador, así comounha maior experiencia á hora dedinamizar e conducir o grupo, co finde que os alumnos e alumnas poi-dan expresar as emocións e afectos

relacionados coa cuestión dasdiferenzas existentes entre os distin-tos grupos e en definitiva coa inmigra-ción. Aínda así, para aqueles quecarezan de tales competenciasofrécense alternativas para a realiza-ción de determinadas actividades dobloque, de modo que os obxectivosprevistos poidan ser logrados inclusi-ve neses casos.

Contidos e desenvolvementoxeral da unidade didáctica.

EEEEEsta unidade didáctica estácomposta por catro bloques, que pro-curan tratar de forma sistemáticaalgúns dos aspectos que considera-mos máis importantes á hora deachegarse ao tema da inmigración, asaber, os estereotipos e prexuízos aso-ciados a ese colectivo, os factores cau-santes e as consecuencias derivadasde calquera experiencia migratoria efinalmente o tratamento dado polaprensa e os discursos mediáticos aso-ciados a esa temática.

No entanto, de nada vale posuíreses coñecementos se logo non se tra-ducen nunha postura concreta res-pecto á inmigración, nunha toma deconciencia pragmática. Así é como seoptou por incluír nesta unidade di-dáctica un último bloque que trata deestimular e promover no alumnado unposicionamento crítico de cara a esefenómeno. Polo tanto, ese último blo-que funciona como unha especie debroche final que pretende artellar to-das as experiencias e coñecementosadquiridos no transcurso da unidadena toma dunha postura ética, crítica



e razoada, desmarcándose así damera retórica politicamente correctae partindo dese modo cara á presen-tación e asunción de alternativas esolucións persoais aos problemas edesafíos que nos depara unha

sociedade multicultural nun contex-to de economía neoliberal.

De seguido, ofrecemos unhabreve sinopse argumental dos catrobloques que compoñen esta unidadedidáctica:

Bloque I. Reflexionando sobre os esterotipos

Trátase de analizar como son olladas e pensadas as persoas inmigrantespolos alumnos e alumnas. Se nun primeiro momento, o da empatía coalumnado, deberemos ser quen de achegarnos ao que hai no consciente-in-consciente para que abrollen as visións estereotipadas, os prexuízos analíti-cos e todas as teimas que se asocian ás persoas migrantes, no segundo mo-mento deberemos reconstruir a noción de estereotipo e ver cómo afrontalo paraque non entorpeza a nosa convivencia. Se logramos ir re-construindo o edifi-cio nocional, eliminar os estereotipos negativos como únicos condutores dasnosas accións, poderemos actuar mellor no alumnado.

Bloque II. Causas e consecuencias das migracións

O fenómeno migratorio que caracteriza ao Estado Español desde 1989 nonresponde a un factor conxuntural, antes ben, as migracións internacionaisson unha resposta e unha necesidade alentada pola Globalización Neoliberal.Neste bloque analízanse polo miúdo cales son as causas do feito migratorio ecales son as súas consecuencias.

Bloque III. A inmigración a través dos xornais

Non hai moito, no primeiro capítulo da serie emitida pola 2, «Otro mundoes posible?», Sartori comentaba que o groso da sociedade sabe o que sabe através dos medios de comunicación (sobre todo da televisión), dito doutra for-ma, a súa análise será a que lle transmitan os medios. Pola súa banda, MaryNash (2005:9) afirmaba que «entre os medios de comunicación da nosasociedade da información cada vez máis interconectada (...), a prensa marcahabitualmente muchas de las pautas y valores culturales dominantes». É coseu discurso que se vai asentando no imaxinario colectivo un bosquexo doque representan as persoas migrantes. O que se ofrece neste bloque son ins-trumentos para deconstruir unha noticia, calquera noticia de xornal, pero sobre



todo, loxicamente, ver como se teñen que entender as novas que reflicten ofeito migratorio. Ao mesmo tempo, de forma inevitable, servirá para vermos osperigos que corre a convivencia pacífica das persoas cando existen tenden-cias manipuladoras, cando os xornais son utilizados como plataforma de dis-cursos racistas e xenófobos.

Bloque IV . Tomando posturas

Neste bloque desexamos desenvolver a toma de conciencia crítica e re-flexiva ante a alteridade, ante o OUTRO, ante a persoa que é diferente. Enten-der as diferenzas como algo normal e que o único que permite superar o rexeiteé a comprensión da diferenza. É básico para construirmos a sociedadeintercultural do futuro.

Temporalización

AAAAA presente unidade didáctica está pensada para ser usada conflexibilidade. Pódese optar por tra-ballar só algún dos bloques, por ir a saltos,ou ben seguir a orde que propoñemos. Recomendamos, para o plenoaproveitamento das titorías, que o Departamento de Orientación planifique edeseñe as estratexias a seguir tanto no eido conceptual como secuencial.Recollimos un número bastante amplo de actividades, que poden ser realiza-das de forma libre e autóctona. O primeiro bloque, polas característicasactitudinais e afectivas da súa metodoloxía, representa unha excepción xa que,para acadar os obxectivos previstos, esixe que as actividades propostas se rea-licen na mesma orden na que se presentan.

Avaliación

AAAAA avaliación terá en conta a participación, interese e motivación dosalumnos na realización das actividades. Un dos criterios máis determinantesserá establecer unha comparación entre as atitudes iniciais ou previas doalumnado e as atitudes desenvolvidas ou adquiridas despois da aplicación daunidade didáctica ou dos bloques que se desexen traballar. Se existe a nece-saria implicación do Departamento de Orientación, a avaliación poderá de-pender, tal como mencionamos no apartado anterior, da propia planificaciónideada por este Departamento.





Bloque IBloque IBloque IBloque IBloque I. . . . . Reflexionando sobre osReflexionando sobre osReflexionando sobre osReflexionando sobre osReflexionando sobre osestereotiposestereotiposestereotiposestereotiposestereotipos





UUUUUnha das principais dificulta-des que atopamos á hora de relacio-narnos coas persoas que pertencen aoutros grupos, ou que percibimoscomo diferentes, ben sexa pola súacor, procedencia, etnia ou porcalquera outro tipo de característicadiferenciadora, ten que ver coa per-cepción que delas temos, que influi-rá necesariamente na nosa forma decomportarnos cara elas e de com-prender a realidade, contribuíndo amanter as inxustizas e desigualdadesexistentes na mesma polo «sinxelo»mecanismo da perpetuación do xaexistente.

Estes «construtos cognitivos quefan referencia aos atributos persoaisdun grupo social» son os denominadosestereotipos, que no caso da inmigra-ción, como en tantas outras facetasda nosa vida, funcionan determinan-do a nosa comprensión de dito fenó-meno, así como a da vivencia daspersoas inmigrantes que acoden aonoso país por distintos motivos(sempre moito máis variados do que anosa curta mirada estereotipada nospermite ver). Dado que a nosa formade comportarnos está fondamentevencellada á subxectividade da nosaforma de pensar e de percibir arealidade (consciente ou non), ne-cesariamente as condutas de dis-criminación, xenófobas ou racistasimplicarán a existencia dun determi-nado estereotipo de «inmigrante».

Deste modo, se queremos trocaras atitudes da poboación galega, tan-to nos seus compoñentes emocional,condutual e cognitivo, debemostraballar con aqueles que no futuro, exa na actualidade, son os máis pode-rosos axentes de cambio social: osnosos mozos e mozas. Neste primeirobloque propomos, polo tanto, un «re-vulsivo». Un revulsivo que trate, a par-tir dos estereotipos existentes e dunhaintensa activación emocional, de sus-citar un cambio na percepción dapersoa (en tanto en canto a individuo)que por certas circunstancias «migra»(en contraposición aos «inmigrantes»en canto a colectivo), e, consecuente-mente, nun cambio atitudinal xeral,tanto no propio adolescente, como amáis longo prazo na sociedade galega.

Somos conscientes de que aindución intencional de emocións através de actividades no eido escolarsempre é complexo, máis, se cabe, seson os e as docente quen se encarganda actividade. Por este motivo deci-diuse dotar ao bloque dunha es-trutura máis ríxida que a do resto daunidade, co fin de facilitar ao docen-te o proceso, a través dunha serie depasos que tratan de achegarse progre-sivamente cara a consecución dasemocións de-sexadas. É esta a razónpola cal recomendamos un seguimen-to relativamente fiel dos distintos pa-sos da actividade. De todos modos, sea persoa que leva a cabo a sesión ten

Introdución



as atitudes necesarias e está acostumada a traballar coa adolescencia a nivelemocional saberá facer as modificacións que considere pertinentes para aacadar a consecución dos obxectivos cunha maior comodidade.

Obxectivos específicos

1. Promover a toma de conciencia nos alumnos participantes sobre o este-reotipo social e persoal acerca do colectivo inmigrante, tanto a nivelcognitivo como afectivo.2. Favorecer o desenvolvemento dunha actitude crítica respecto ás crenzas,emocións e actuacións existentes na sociedade actual, á que o adolescen-te pertence, cara ao fenómeno migratorio e ás persoas inmigrantes.3. Potenciar as capacidades dos mozos e mozas como axentes de transfor-mación social e persoal, favorecendo a súa apertura ás actividades dassesións posteriores.

OBXECTIVO:Facer emerxer os estereotipos

máis destacados no eido socialpromovendo no alumnado un estadoemocional positivo, a través do senti-do do humor.

Acadar un clima e unha rela-ción axeitada cos mozos e mozas quefaciliten o bo desenvolvemento daactividade, así como o contraste coasemocións posteriores.

DURACIÓN: 10 minutos.

MATERIAL: chistes (verbais e/ou gráficos)relacionados con estereotipos, tantorelacionados cos inmigrantes comocon outros colectivos. «Fobotipos».

METODOLOXÍA: Traballo en grupo clase.

DESENVOLVEMENTO:A idea desta primeira actividade

é partir dunha serie de chistes quereflicten estereotipos negativos sobrecolectivos presentes na sociedade («ru-bias», gardas civís, sacerdotes,...), evi-tando, neste primeiro momento, facerreferencias a calquer tipo de colecti-vo inmigrante, así como aos distintoscolectivos aos que puidesen pertenceros participantes na actividade.Trátase, polo tanto, de «enganchalos»á actividade, para o cal, incluso, sepode promover a súa participación connovos chistes. Convén que se diver-sifique a temática dos chistes, evitan-do centrarse nun único colectivo. Nosmateriais para a actividade inclúensealgúns chistes que se poden utilizar.

Nese momento (así como nosseguintes pasos da dinámica) é de-sexable fomentar que a participación

Os estereotipos: unha realidade na sociedade



deles sexa o máis desinhibida posible,no senso de pouco aceptable social-mente, reforzando a aqueles mozos emozas que participen dunha formamáis negativa (xeneralización, discri-minación, esaxeración de estereotipos,descalificacións,...), e permitindounha menor participación aos queteñan un discurso que habitualmen-te consideraríamos «máis sensato» anivel social e educativo.

Na última parte desta actividade,e cando xa temos o ambiente «caldea-do», introducimos algúns chistesacerca de inmigrantes ou colectivosen función da procedencia (alemáns,negros, arxentinos,...), así como

CHISTES:

Un adiñeirado terratenente andaluz que estaba de vacacións en Catalu-ña enferma e necesita unha trasfusión, pero o seu sangue é moi raro esoamente a ten en España un pastor catalán. Resulta que vai o pastor edóalle a que lle cara a falta, total que o andaluz colle e dálle un chaletsuperluxoso e un Ferrari. Ao ano seguinte ocórrelle o mesmo e o pastorcatalán vólvella a doar e nesta ocasión o andaluz colle e dálle 50 millóns.Ao terceiro ano, volve ocorrer o mesmo pero nesta ocasión o andaluz dállesoamente as grazas. Nisto que o catalán dille que por que cada anodáballe menos e colle o andaluz e dille: «tío, ten en conta que cada anocircula máis sangue catalán polas miñas veas».Vai un Renault 4 pola estrada e páralles un Garda Civil. «- Síntoo moito,pero teño que multalos». «E iso?» «- Porque van cinco persoas nun Renault4». «Pero mire vostede, se o do catro é o modelo do coche. Eu teño o se-guro de *ocupantes para cinco persoas e o coche é apto para cincopersoas.» «- QUE NON! Renault 4, cinco persoas, MULTA!» · «Mire vostede,podo falar co seu superior, a ver se hai forma de arranxar este malenten-dido?» – «Ben, como queira, pero advírtolle que está poñendo unha mul-ta á parella do Fiat 1 de aí diante...»Nun coche van un xitano, un mouro e un colombiano... quen conduce?A garda civil.Chegan dous marcianos á terra e comezan a explorar. Nisto atopan unhaárbore e di un:

descripcións estereotipadas, para ascales podemos axudarnos das ideasproporcionadas por Calo Iglesias nos«Fobotipos» incluidos no anexo.

Cómpre dicir que nesta primeiraparte da dinámica debemos tratar depoñer ao servizo da súa realizacióntodas as nosas dotes teatrais, co fin defacilitar a participación e implicaciónemocional dos mozos e mozas. É poristo que sería preferible que esta di-námica a levase a cabo unha persoacoa que os adolescentes non tivesenun contacto habitual (ben sexa algúndocente do centro, algún voluntarioou mesmo alguén do propio Foro deInmigración).



Que será isto?Pois non sei...parece un ser vivo.

...ao mellor pódese comer...Siguen camiñando e atopan unha pedra, e di un:

ui! Isto parece un sitio para sentarse... que va! Está clarísimo que isto é unha arma para cazar.

Máis adiante atopan un tricornio de garda civil e comezan a falar:e isto que será? parece un cazo para quentar o leite...pois eu creo que é para levar as provisións cando vas de exploración.

Nisto, por accidente, un dos marcianos pon o tricornio na cabeza, e ooutro lle pregunta:

que?, xa sabes o que é? non, pero me está entrando unha mala hostia...

Un helicóptero estrelouse no cemiterio de Lepe... a policía local informaque se atoparon varios miles de vítimas.É a selección nacional de Lepe, (provincia de Huelva), que vai xogar unpartido de fútbol a Liverpool (provincia de Inglaterra, por situarlles).Chegan ao aeroporto de Liverpool, e hai miles de afeccionados, conpancartas, esperándolles. Ao cabo de media hora de aterrar aínda nonbaixaran do avión. O alcalde de Liverpool, sobe e pregúntalles: «Non vanbaixar Vostedes?». Ao que o adestrador respóndelle: «-Ou se vai WELL ounon baixamos». «Como que se non se vai WELL non baixan ?» – «Si, esaspancartas poñen: WELLCOME LEPEROS».Pecadora: Padre, confésolle que me tirei ao Párroco da igrexa da esquina.

Cura: Ben filla miña, esta vez absólvoche, pero recorda: A túa PARROQUIAÉ ESTA !!!

Por que os funcionarios traballan máis os luns?Pois porque teñen que arrincar tres follas do calendario.

Un pai andaluz dille ao seu fillo:Téñoche dito catro millóns trescentas cincuenta cinco mil veces que nonsexas esaxerado.

Vai un catalán pola rúa, e cáeselle unha peseta nun charco. O homedubida que che dubida se se agachaba ou non a por ela, por nonpoñerse perdido. Nestas que saca unha moeda de 20 céntimos, bótaaao charco e di:

Por un céntimo non, pero por 21 é outra cousa !!!



Por que a estatua da liberdade é unha muller? Porque necesitaban unhacabeza hoca para facer o mirador.Que tipo de partido de tenis sería entre un home e unha muller contraoutro home e outra muller? Pois, individual masculino con obstáculos.Sabes cando unha muller perde a súa intelixencia?

¡Cando enviuva!Deus chama a Adán e dille: teño unha boa noticia e unha mala.

a boa primeiro, contesta Adán.Deus responde: - vouche a facer dous agasallos: un cerebro e un pene.Fantástico!!! e a mala?Non terás suficiente sangue para que funcionen os dous á vez...

Por que Deus primeiro creou ao home e despois á muller?Porque os experimentos primeiro fanse con ratas e despois con humanos...

¿Por que fan falta millóns de espermatozoides para fertilizar un óvulo?Porque os espermatozoides son masculinos e néganse a preguntar o camiño...

Por que unha «rubia» está feliz de terminar un rompecabezas en 6 me-ses?

Porque na caixa di para 2 a 4 anos.Manifestación de «rubias» en Madrid; todo o Paseo da Castellana ateigadode «rubias», que se dirixen á Moncloa para esixir os seus dereitos ao Pre-sidente do Goberno. E van berrando: «¡Las rubias no son tontas! ¡Las ru-bias no son tontas! ¡Las rubias no son tontas! ... ¡R! - ¡U! -...hmmm(poñendo cara pensativa...)... ¡Las rubias no son tontas!A un avión se lle averiou un motor en pleno voo, así que o piloto ordenouá tripulación facer que os pasaxeiros se abrochasen os cintos epreparásense para unha aterraxe forzosa.

Deixou pasar uns minutos e preguntou a unha azafata se xa estaban todoslistos. Esta respondeu:

Si, todos menos un avogado que segue repartindo as súas tarxetas.



FOBOTIPOS:«Agora quero transmitir o valor de respectar á persoa, de non reducila a

un estereotipo, a un fobotipo. ¿Como facelo?Os estereotipos cando funcionan como fobotipo son un insulto á

intelixencia. A realización dunha dinámica sobre fobotipos é como un espello.¿Estamos reflectidos nel?

Esta é unha dinámica moi apropiada para adolescentes, pero aplicable ásasociacións de veciños, escolas de pais, etc. Cun xesto autosuficiente empe-zamos a falar:

<<Eu teño viaxado moito. Por iso son moi crítico coa humanidade...¿OS ALEMÁNS? Xa se sabe... Cabezascuadradas e bastante nazis.

OS FRANCESES son moi antipáticos e arrogantes. Ademais de antiespañois. ¡Aocarallo cos «enfants da patrie».

Mira, dos ITALIÁNS mellor non falar. Superficiais, teatrais, e bastante «amaneraditos».Parece que sempre están cantando ópera.

Os varóns ESCOCESES sácanme as cores. ¡Vestidos con faldas de muller! ¿Quelevarán debaixo, bragas ou calzonciños? Dan noxo. E por riba tacaños, moi tacaños.Non me fales dos CATALÁNS... ¡La pela, la pela! Non falan doutra cousa. E ademais

son separatistas.¿OS ANDALUCES? ¡Por favor! Moi vagos. Só saben bater palmas e cantar flamenco.

¡A traballar, coño!OS VASCOS son todos terroristas e separatistas. Eu separábaos de España, pero a

patadas no cú.¿OS NAVARROS? Moi brutos. Nas festas de San Fermín non tardarán os touros en

correr tras deles.LOS GALLEGOS... ¡No te fíes de los gallegos! Son muy falsos y, además, no saben

hablar. ¿Qué me dices? ¿Qué tu marido va a pasar una semana en Galicia? Y tú tantranquila, con lo melosas y cariñosas que son las gallegas esas.

OS MOUROS son todos fanáticos e taimados. Non te fíes da morisma. Sempre levan opuñal agochado. ¡Fóra con eles!>>

Un muestrario de fobotipos..., especie de imaxes hostís, de fobias queentrañan intensa carga de medos e desprezos irracionais.

O fobotipo como etiqueta, insulto ou chiste proxecta e fomenta medos eodios individuais e colectivos, co fin de despersonalizar as relacións huma-nas, impedindo a formación de afectos individualizados, diferenciados.»

Calo Iglesias



OBXECTIVO:Extraer as características co-

rrespondentes ao estereotipo do inmi-grante, centrándose nas característicasnegativas deste, favorecendo a críticasalvaxe e indicriminada cara «o inmi-grante» por parte dos participantes,para posteriormente facilitar a empatíaante a utilización de estereotipos.

DURACIÓN: 20-25 minutos.

MATERIAL: Bolígrafos e papel. «Estudio delObservatorio Europeo de las Migración»1.

METODOLOXÍA: Traballo en grupos pequenos(4-6 alumnos/as) e posta en común.

DESENVOLVEMENTO:Pedimos aos grupos que elabo-

ren o estereotipo de inmigrante. Paraiso, podémoslles dicir algo así: «Ben,agora quero que por grupos fagadesunha lista sobre como vedes e pen-sades que son os inmigrantes. Facedeunha lista con todo o que se vosocorra». Nese momento pode ser útil fo-mentar certa competitividade con co-mentarios [incluso inventados] sobre oelevado número de cualificativosacadados en grupos doutras clases,centros ou incluso como van progre-sando os da propia aula, o que facili-tará que as listas sexan máis longase menos reflexionadas, co cal estaránmáis alonxadas da realidade.

Durante a realización desta par-te da dinámica pode ser adecuadoque a persoa que dirixa a actividadeande entre os grupos «supervisando» oseu traballo, facilitando a aparición decaracterísticas máis negativas posibles(incluso despectivas e insultantes,sempre tendo en conta que os fins daactividade son de carácter educativo),buscando unha menor influenciadaquelas persoas que defendan ao«grupo dos inmigrantes».

A continuación procédese aunha posta en común (e que preferi-blemente será recollida de forma so-mera na pizarra; pode ser útil poñerno encerado a algunha das persoasque poden «molestar» introducindocaracterísticas positivas ou dis-cutindo as negativas) por grupos. Encaso de que sexan dúas as persoasque leven a actividade recomenda-mos que sexa unha soa a que dirixaa posta en común, mentres a outraobserva dende atrás, preparándosepara o «enfado» (opcional) da terceiraparte do bloque.

No caso de que as habilidadesteatrais/dramáticas das persoas quelevan a actividade non sexan suficien-tes ou non se desexe realizar pódeserepartir o texto correspondente aoFALSO estudio realizado polo «Obser-vatorio Europeo de la Migración», quereforzará «obxectiva e cientificamente»a imaxe negativa achegada poloalumnado sobre o «inmigrante».

Extraendo o estereotipo do «inmigrante»

1 Documento de elaboración propia a partir de datos falsos para a realización desta actividade.



Estudio del Observatorio Europeo de las Migración (Extracto)

Este estudio se centra en la población inmigrante adulta. (de 15 a 64 añossegún el criterio del OEM, aunque con algunas diferencias nacionales).

(…)Los resultados del estudio muestran que con la llegada de la poblacio-

nes inmigrantes aumento la delincuencia en la mayoría de los países euro-peos, con unas tasas que van desde en torno al 10 % en Finlandia hasta aproxi-madamente el 20 % o el 25 % en Dinamarca, Francia, Irlanda, los Países Ba-jos, España y el Reino Unido. Tal y como muestranlos datos casi el 68% de la población marroquí, un65% de la rumana y hasta un 78% de la serbo-croata cometieron algún delito en su primer añode residencia. (…) El incremento de la violencia enlas grandes capitales en los últimos años parece ha-ber aumentado tras la llegada de grupos como los«Ñetas» y los «Latin Kings», de procedencia latinoa-mericana, destacando su presencia en capitales es-pañolas debido a la afinidad lingüística.

También es considerable el aumento del trá-fico de drogas y mujeres, en los países europeosque presenta un mayor afluencia de inmigrantes,asociado a la presencia de importantes mafias quebuscan enriquecerse de este modo, en el ámbitode la delincuencia organizada: prostitución, apuestas ilegales, coches de lujo,mansiones, joyas, delitos bancarios, pirateo («top manta»)...

(…)Este mismo estudio señalan que de los inmigrantes que llegan a Europa

solo trabajan en empleos con contrato, y por lo tanto cotizan a la seguridadsocial entre el 1 % y el 4 % de los adultos, pero la cifra llega hasta el 10 % enel Reino Unido.

(…)De los inmigrantes que sí consiguen un empleo en el país receptor se esti-

ma que un 62% son empleos que hubiesen podido desempeñar las poblacionesautóctonas. A este dato añadiremos que en los países con más número de en-trada de poblaciones inmigrantes se ha visto incrementado el paro en las po-blaciones nacionales de un 16% con una tasa aproximada del 19% en Espa-ña y Portugal. Esto parece relacionarse con el hecho de que los extranjeros

La repercusión de la inmigración masiva en los países europeos



están dispuestos a trabajar un mayor número de horas por un menor salario ya su prácticamente nulo grado de afiliación a organizaciones sindicales. (…)su disposición a renunciar a sus derechos legales como trabajadores (como lacotización a la seguridad social) conlleva una preferencia hacia estos, en per-juicio de los trabajadores nacionales, por parte de los empresarios.

Generalmente, menos del 1 % paga sus impuestos en el país en el queresiden. (…) La tasa de población inmigrante que según este estudio estríadispuesta hacer esfuerzos para integrarse en la población del país de acogidaes de entre el 0,5 % y el 4 % de los adultos.

(…)Con la llegada masiva de población inmigrante la violencia en las ciu-

dades y pequeños actos de índole terrorista han aumentado en un 15 % enFinlandia y Suecia y del 28 % al 40 % aproximadamente en Dinamarca, Fran-cia, Irlanda, los Países Bajos, España y el Reino Unido, predominando la decarácter islámico.

(…)Entre 46% y el 58% de los inmigrantes en los países centroeuropeos vi-

ven de prestaciones no contributivas (asistenciales) de la seguridad social,además se estima que entre el 76% y el 82% de de la población inmigranteinvierte la mayor parte de su capital en su país de origen, lo que perjudicagravemente la economía nacional del país de acogida.

(…)La investigación muestra que aproximadamente el 74% de la población

que llega al sur y al centro de Europa son poblaciones con un nivel de estu-dios muy bajo (el 62% no terminaron los estudios primarios) y con poca pre-disposición a continuar formándose.

(…)El 64% de la población inmigrante de Noruega, Finlandia, Bélgica, Fran-

cia, Austria, España y Portugal, viven en ghettos, que forman según su reli-gión de referencia o de etnia, esto contribuye en aumentar su odio hacia laspoblaciones receptoras, y por lo tanto aumenta la violencia callejera, y aumentael riesgo de terrorismo.

VI Informe anual sobre el problema de la inmigración en laUnión Europea

Observatorio Europeo de la Migración (OEM), 2006



OBXECTIVO:Promover a indignación dos mo-

zos e mozas participantes a partiresda vivencia dun estereotipo.


MATERIAL: Estudo do «Observatorio Eu-ropeo de la Juventud»1.


DESENVOLVEMENTO:Novamente, esta parte da diná-

mica pódese realizar de dúas formasdiferentes en función das aptitudesdo profesorado para promover a indig-nación no grupo dos participantes. Acontinuación presentamos as dúasopcións:

I. No caso de que as persoas quedirixen a actividade dispoñan decertas actitudes teatrais, considera-mos que o ideal sería que a persoaque está ao fondo da clase comezasea expresar o seu enfado ante as carac-terísticas negativas extraídas (inten-cionalmente) acerca do colectivo dosinmigrantes, arremetendo contra osadolescentes, esaxerando o estereoti-po que socialmente existe acercadeste grupo. Para iso pódense atribuír

...e o adolescente que?

ao grupo características como: falta deestudo, ignorancia, consumo de subs-tancias, comas etílicos, admiraciónpor certos personaxes públicos,... oucalquera outra acorde coa proceden-cia do alumnado en concreto co quese estea a traballar.

Debemos advertir que para reali-zar esta dinámica ha de terse unhaboa capacidade para traballar con gru-pos, así como aptitudes para controlarestados emocionais, co fin de que asituación non escape das mans doprofesorado.

II. Existe a posibilidade de realizaresta dinámica dun modo máis «tran-quilo» e «sosegado». Para iso emprégaseo texto FICTICIO do Estudio do «Ob-servatorio Europeo de la Juventud»,que segue unha estrutura similar aoutilizado previamente acerca da inmi-gración, e que ao ser realizado polamesma institución debería ter unmesmo nivel de prestixio e fiabilidade.O que buscamos con este texto éamosar unha imaxe totalmente nega-tiva acerca do adolescente. Trala lec-tura por parte dos adolescentes pódeserealizar un «diálogo» dirixido polapersoa ou persoas que levan aactividade, co fin de acadar certa in-dignación nos participantes, para o calse debe enfatizar o carácter «científi-co e totalmente obxectivo» do texto.

1 Documento de elaboración propia a partires de datos falsos para a realización desta actividade.



Estudio del Observatorio Europeo de las Migración (Extracto)

Este estudio se centra en la población adolescente. (de 13 a 17 años se-gún el criterio del OEDT, aunque con algunas diferencias nacionales).

De los jóvenes que estén escolarizados en la actualidad se estima queun 62% están en situación de fracaso escolar. A este dato añadiremos que enlos países con más tasa de fracaso escolar son España y Portugal con una tasaaproximativa del 16% al 19% más que en el resto de países europeos, respec-tivamente. La investigación también pone de relieve la disminución de la lec-tura entre los jóvenes (leen de media 67% menos que los jóvenes de hace diezaños, es decir que hoy los jóvenes europeos leen una media de 37,53 minu-tos al mes) y el aumento de las horas pasadas ante el televisor, un 50% másque hace diez años, con un aumento esa tasa del 56% (unas 5 horas 24 mi-nutos diarios) y del 59%(unas 6 horas 36 minutos) respectivamente es en Ita-lia y es España (este dato coincide con los dos países europeos que tienen la

peor calidad de programación televisiva a niveleuropeo). Esto conlleva a una notable disminu-ción de la cultura general en esta población. Es-tos resultados se hacen patentes en el hecho deque la mayoría de estos jóvenes son incapaces deescribir una redacción de diez líneas sin come-ter errores ortográficos o gramaticales (32,74 erro-res de media por cada 100 palabras).

Generalmente, menos del 1 % de los ado-lescentes de la Unión Europea participan en al-gún movimiento asociativo, en voluntariado, o enalguna otra acción de interés social o de índolesolidaria. La tasa de población adolescente quesegún este estudio estría dispuesta hacer inte-grarse en algún tipo de acción solidaria es de

entre el 0,3 % y el 0,5% en España y Letonia registrando así la tasas mas ba-jas a nivel europeo. Esto demuestra una pérdida de valores entre la juventudeuropea y una disminución de la solidariedad, lo cual no es del todo sorpren-dente en la sociedad de economía de mercado, cada vez más individualistaen la que vivimos. Es posible que estos datos también estén relacionados conel aumento de las actividades que hoy en día los niños y adolescentes practi-can solos, como ve la televisión, jugar con videojuegos, navegando en Internet,y el paso a un segundo plano de las reuniones en la calle para jugar o hablar.

El estudio muestra que un 75,65% de los adolescentes consumen al-cohol entre dos y tres veces a la semana, llegando a alcanzar un estado deembriaguez al menos dos veces al mes. Asimismo, la tasa de comas etílicos

La adolescencia en el ámbito de la Unión Europea



aumentó de forma considerable enlos últimos cinco años llegando a al-canzar cifras alarmantes en los jóve-nes polacos (150 por 1000 cada fin desemana), estonios (162 por 1000), ale-manes (164 por 1000) y españoles(182 por 1000).

El 64 % de la población joven deNoruega, Finlandia, Bélgica, Francia,Austria, España y Portugal, consu-men algún tipo de droga ilegal todaslas semanas. En todos los Estadosmiembros que participaron tanto enla primera como en la última encues-ta del ESPAD, a excepción de dos (elReino Unido e Irlanda), la prevalecíadel consumo en algún momento de lavida de todas las drogas ilegales seincrementó entre 2000 y 2005. Lascifras de consumo de drogas ilegalesen general por los escolares de 15 y16 años están determinadas en granmedida por las cifras del cánnabis. Engeneral, las mayores tasas de preva-lecía del consumo problemático dedrogas parecen ser las de Italia,Luxemburgo, Portugal y el Reino Uni-do, con una cifra de entre cinco yocho consumidores problemáticos porcada 1 000 habitantes de 15 a 17

años (tomando los valores centralesdel rango en cada país), con un incre-mento alarmante del consumo de co-caína para estas edades en España, yespecialmente en la región noroestede este país.

En último lugar cabe destacar lacada vez mayor precocidad sexual deesta población, con una cada vez mástemprana edad en la que se mantie-nen las primeras relaciones (la edadmedia del primero coito paso de 17años a 12 en diez años), y lo alarman-te es que el uso de métodosanticonceptivos, o de barrera contralas enfermedades transmisiblessexualmente han disminuido en un32% entre la población joven. De he-cho un 74% de los jóvenes nunca hanutilizado ningún tipo barrera contraeste tipo de enfermedades. Esto pue-de ser debido a una escasa informa-ción tanto en el medio familiar comoen el medio escolar, o a una mala di-fusión de la información a traves delos medios de comunicación. Los pai-ses en los que la disminución del usode estos medios ha sido más fuerteson: Portugal, Rumania, Checoslova-quia, España y Grecia.

VI Informe anual sobre la juventud en la Unión Europea

Observatorio Europeo de las Drogas y Toxicomanías (OEDT), 2006



OBXECTIVO:Reflexionar acerca da vivencia emocional experimentada uns intres an-

tes, asociada á utilización dun estereotipo, promovendo a empatía cara ao co-lectivo inmigrante, que está a sufrir un trato inxusto debido á utilización deestereotipos.


MATERIAL: Ningún..


DESENVOLVEMENTO:

Aproveitando a indignación dogrupo acadada ben a partires do tex-to, ou ben da escenificación dos di-rectores da unidade, temos que bus-car a reflexión acerca dos estereoti-pos. Para isto debemos facer que osparticipantes expresen a súa emo-ción, facendo preguntas do tipo de:

Que vos pareceu isto que dixemosacerca de vós (ou o que di o estudio)?

Por que vos molesta... (tendo enconta que isto pasa)?

A nosa experiencia dinos que asrespostas se centrarán no sentimentode inxustiza ante a xeneralización, queo docente debe aproveitar para sinalara necesidade da personificación, daindividualización, de non aplicar a ungrupo as características dalgúns dosindividuos que a el pertencen.

A continuación temos que facerque os participantes reflexionenacerca da inxustiza da aplicación de

estereotipos, volvendo a súa miradacara as características que elesmesmos extraeron acerca do colecti-vo dos inmigrantes. É neste momen-to cando se ha de desvelar a FAL-SIDADE de ambos estudos. A persoaou persoas que dirixen a actividadedeben establecer o paralelismo entreas emocións asociadas e a inxustizaque supón a aplicación do estereoti-po aos adolescentes e o que implicaa utilización por parte dos mesmose da sociedade do estereotipo de«inmigrante». Trátase de que a in-dignación resultante da inxustizaque experimentaron cara a súapersoa se traslade ou transforme encomprensión cara as persoas que deforma máis dura e continuada sofrende dita situación. De forma anexapreséntanse algunhas ideas acerca doconcepto de Estereotipo, co fin de quepoidan ser utilizadas polas persoasque levan a cabo a actividade.

Reflexionando acerca do estereotipo do adolescente... extrapolando áinmigración



O concepto de estereotipo

I. Os estereotipos son «construtos cognitivos que fan referencia aos atributospersoais dun grupo social». Polo tanto, implican un proceso dexeneralización do grupal ao persoal e viceversa.

II. O estereotipo é o compoñente cognitivo da atitude. A parte emocional damesma denomínase prexuízo (afecto ou avaliación negativa do grupo) e a

parte comportamental é a discriminación (condutanegativa no trato ás persoas en función da súapertenza a un grupo.

III.Os estereotipos poden cumprir con diversas«funcións», como protexer a autoestima daquelque os emprega, a economía cognitiva (simplifi-cación da realidade), manter a orde socialvixente ou status quo (habitualmente inxusta),manter a consideración do propio grupo comosuperior en contraste cos outros, permitir a ex-presión e racionalización dos prexuízos (moitasveces non racionais), e situar os nosos propiosmedos nunha figura externa, o cal nos da unhamaior percepción de control. É por isto quemoitas veces son deshumanizadores e axudan acrear e manter situacións de violencia edesigualdade.

IV.É imposible non ter estereotipos, xa que estes(como constructos cognitivos) forman parte daactividade cognitiva humana.

V. O que si pode variar no esterotipo dun grupoconcreto é o grao no que se adecúa á realidade.Debemos, polo tanto, buscar a maior adecuaciónposible entre os nosos constructos e a realidade,o que só se pode levar a cabo a través dunhaanálise explícita dos mesmos e dun traballo ac-tivo e persoal.

VI.A necesidade de personalizar é imperiosa, consi-derando á persoa como tal, como individuo, coas súas características específi-cas, e non como membro dun grupo que asume tódolos trazos do mesmo. Unhadas mellores formas de acadar isto é a través do encontro persoal con indivi-duos que desconfirmen o estereotipo do grupo, promovendo a súa transforma-ción. Outras formas de facelo poden ser a través do achegamento ás distintasculturas, dunha lectura crítica da realidade, a través do diálogo acerca do tema...



«Suso Couceiro» e «Amigo no gima»: dúas experiencias dende oconcreto

OBXECTIVO:Consolidar a experiencia emo-

cional negativa asociada aos estereo-tipos, reforzando a necesidade dapersonalización, da consideraciónda persoa como individuo, por enci-ma do seu grupo de pertenza. Asímesmo trátase de recordar a expe-riencia do pobo galego como emi-grante-inmigrante e como «sufridor»dos esterotipos.

DURACIÓN: 20-35 minutos.

MATERIAL: «Suso Couceiro» (Calo Iglesias). Curtametraxe «Amigo no gima»

(Iñaki Peñafiel).


DESENVOLVEMENTO:

Aquí simplemente propomos autilización destas dúas pequenas his-torias como forma de recoller todo otraballado durante a sesión, e de fa-cilitar de novo a aparición deemocións tralas actividades previas,antes as cales os participantes estaránsensibilizados. Trátase dun pequenoconto e dunha curtametraxe que po-den ser utilizados en combinación oude forma inde-pendente. Convén uti-lizar un certo dramatismo á hora deler o conto, así como unha adecuadautilización dos silencios.



Suso Couceiro

Este é un conto triste. Eu diría que non é un conto, senón algo que estáa pasar na escola, onde se dan abusos, onde hai vítimas, verdugos e cómpli-ces que miran para outro lado.

Suso recordaría siempre aquel verán, na Serra galega de O Courel , nacasa de pedra con solaina e ventá mirando á Devesa da Rogueira.

O avó era sabio, pero sabio ó natural, non de academia. O avó faláralleaSuso no mes de xullo:

Cos teus doce anos xa cortaba eu leña e mato no monte, levaba as vacasá auga, ordeñaba, botava o mato na corte para a cama do gando e recollíao esterco. Iso facía eu con doce anos, así que xa podes espabilar. Tes todoo vran para esquencer o asfalto, a prisa e os ruidos da cidade. Todo o vranpara aprender a escoitar e amar outras voces. Así que espabila.

E Suso espabilaba. No día, traballando a terra, entre carballos, castiñeiros,vacas..., e bebendo en mil fontes como os pombos; na tardiña, bañándose norío Sor e no anoitecer, mirando ao ceo mentres escoitaba o cantar do moucho.Espabilou e tamén papou todo o que poido, con gran satisfacción da avoa: ali-mento recio de caldo, chourizo , tocino , pan de centeo e millo e bo leite,como para homes de arado e azadón.

En setembre, a víspora de volver a casa dos pais, Suso estaba crecido, tiñauns bos calos nas mans, o pel queimado e o corazón entre alegre e morriñento.

O avo díxolle: - Espabilaste, rapaz, espabilaste. Es bo para traballar a terra ecos animais. Pero agora, volve a escola. Non a cataba eu con doce anos, asíque aproveita e espabila aínda máis. Son outros saberes. Non os deixes pasar.

Suso ceou as tortas de millo e o requeixo da avoa, e, antes de se deitar,entrou na corte para rascarlle o morro á xovenca «Pombiña» e acariñar á cadela«Tula». Fora feliz cos avós, na boa compaña da Serra e de todo o que nela vivía.

E de novo na escola, volvía xogar con Antón, con Bruno, con Pepiño. Eademáis estaban os ollos de Malena, e o pelo, e como se movía, que era un gustomirala. Algún día tería que «espabilar» e decirlle a Malena o que sentía por ela.

Suso – díxolle o pai- a empresa concedeume a nova ruta do transporte porcarretera.Temos que irmos vivir a Castela. Mañán irá a túa nai contigo áescola para arranxar o traslado da matrícula.

Dito así, da noite á mañá... Como se te arrancaran te expulsaran da vida.Antón, Bruno, Pepiño, Malena... xa non existen. E ti non ocupas outro lugarque o que os demais decidan por tí.

Arrincáronche…, arrincáronche, meu Susiño, e agora estás na escolaestraña, no estraño acento... e escoitas a voz do mestre:



¿Como se llama Vd? –e ti: -Xesús Couceiro Peleteiro-. E dislo con tal acentogalego que provoca a risa de toda a clase.

¿Y ese quien es?Es un gallego. Es Couceiro el que da coces.

No recreo estas só, descoñecido, non sabes onde mirar. Alguén agárratepolas costas. É o rapaz das botas campeiras, o dos pantalóns ben pegados aocú, o de pelo punk e engomiñado:

Couceiro da coces, límpiame las botas.E as rapazas e rapaces que morren coa risa.. Límpiame las botas, Couceiro da coces!.

E tes medo e agáchaste, Couceiro dá coces. Camiñas só, Couceiro dá co-ces. Estás chorando, Couceiro dá coces. Arrincáronche, Couceiro dá coces. Oque trouxeches, o acento, os apelidos, sinálante... Estás marcado. E quereríasser outro, contar entre os que poden rir, e non ser galego, e apelidarte porexemplo Fernández. E ter botas campeiras e uns pantalóns pegados ao cú.

Pero estás só, Couceiro dá coces.

Calo Iglesias

Seminario Galego de Educación para a Paz



Actividade complementaria. Video Forum: «Amigo no gima»

OBXECTIVO:Afondar na temática dos estereotipos ao través do video-forum da

curtametraxe visualizada.


MATERIAL: Cuestións guía para o debate, presentación realizada a partires defotogramas da curtametraxe (opcional).

METODOLOXÍA: Traballo en grupo clase.DESENVOLVEMENTO:

Logo da visualización da curtametraxe «Amigo no gima» iníciase o debateempregando como apoio as cuestións presentadas no anexo. No caso deempregar dúas sesións para a realización destas actividades cabe a posibilidadede separar a visualización e o video forum, utilizando para a ambientacióndeste último a presentación de fotogramas.

Video-forum: Cuestións guía para o debate

A curtametraxe «Amigo no gima» preséntanos de forma sinxela as actitu-des de varias personaxes fronte a un ‘outro’ descoñecido, lonxano e víctimado estereotipo.1.-Seleccionemos diferentes fotogramas da película e intentemos identificar

nesas imaxes os sentimentos e pensamentos de cada personaxe. Para elopodemos empregar a presentación que recolle as principais escenas.

2.-Cales son as atitudes máis destacables dos diferentes personaxes? En quese basean? É razoable algunha delas?

3.-Que situacións fan que se crean como certos os estereotipos que cadapersonaxe ten do outro? Podemos clasificar estas relacións como círculovicioso?

4.-Na presentación atopamos diversas palabras relacionadas coa temáticamigratoria. Discutamos sobre o significado real das palabras e intente-mos identificar cales delas son empregadas cotidianamente cun signi-ficado confuso. Que relación teñen estas palabras coas imaxes dacurtametraxe? Podemos identificalas dalgunha maneira nos fotogramas(de forma positiva ou negativa, «como falta de»).



Bloque II. Bloque II. Bloque II. Bloque II. Bloque II. Causas e consecuenciasCausas e consecuenciasCausas e consecuenciasCausas e consecuenciasCausas e consecuenciasdas migraciónsdas migraciónsdas migraciónsdas migraciónsdas migracións





OOOOOs movementos migratoriosnon son nada novo. Existiron sempree existirán mentres no mundo sigahabendo as enormes e inxustasdiferenzas no reparto da riqueza quehai na actualidade. Hai tan só unhasdécadas eran os nosos antepasadosos que emigraban en busca dunhavida mellor e hoxe somos nós os querecibimos a outras persoas quechegan ao noso país con idénticasintencións.

As razóns polas que unhapersoa emigra poden ser varias, peroen esencia teñen que ver coa malasituación económica, política e/ousocial nos países de orixe e da queintentan saír para buscar mellorescondicións de vida.

Todo o proceso de emigrar-inmi-grar ten luces e sombras tanto para apersoa como para os países de orixe ereceptores, pero a presenza depoboación inmigrante na nosa socie-dade é imparable e, ademais, necesa-ria para o mantemento do sistemaprodutivo e de protección social, asícomo unha oportunidade para o inter-cambio e o enriquecemento mutuo.

O reto para as sociedades recep-toras é deseñar un modelo de integra-ción que permita, co concurso desesnovos cidadáns, unha socie-dademellor e máis digna na que todosteñamos cabida xa que, parece claroque, se o ser humano quere buscar o

Introdución

benestar e a felicidade, non vai haberfronteiras que o deteñan.

Neste bloque, partindo dosDereitos Humanos e da experiencia daemigración que ten o pobo galego, tra-tamos de afondar nas causas e conse-cuencias dos fenómenos migratorios.

Para un mellor estudo e com-prensión das migracións en toda a súacomplexidade, tratamos ao longodeste bloque catro grandes puntos outemas: un punto de partida a través docoñecemento e análises da Declara-ción dos Dereitos Humanos; ocaracter permanente das migraciónsao longo da historia; as múltiples cau-sas que determinan a migración; asconsecuencias das migracións, tantopara as sociedades de orixe como paraas de acollida.

Para o traballo de cada un dos te-mas ofrécense diferentes actividades.Non é necesario desenvolvelas todassenón que están pensadas para que oeducador elixa aquelas que crea máisaxeitadas para o grupo co que estea atraballar. Aínda así, para unha visióncompleta, deberíanse tratar os catro pun-tos ou temas. As actividades están rela-cionadas con contidos de diferentesáreas: lingua e literatura, xeografía e his-toria, matemáticas... pretendendo unenfoque multidisciplinar. É recomenda-ble que ao final de cada actividade e aofinal do bloque se formulen algunhasconclusións do traballado na clase.




1. Que o alumnado reflexionen e recoñeza o dereito das persoas a circularlibremente e a elixir o seu lugar de residencia.

2. Promover a análise e a valoración da presenza dos fluxos migratorios nahistoria da humanidade, especialmente no caso do pobo galego.

3. Estimular a reflexión sobre as situacións de desigualdade económica,política e social existentes entre os diferentes países.

4. Dar a coñecer e discutir co alumnado as causas que hoxe en día moti-van as migracións.

5. Valorar o impacto das migracións para as persoas e as sociedades deacollida e de orixe.

Un punto de partida: a Declaración dos Dereitos Humanos.

O 10 de decembro de 1948, como resposta ás atrocidades e violacións co-metidas durante a Segunda Guerra Mundial, a Asemblea Xeral das NaciónsUnidas aprobou e proclamou este documento co obxectivo de dotar áhumanidade dun conxunto de dereitos que fosen capaces de garantir adignidade de calquera ser humano, con independencia da súa condición so-cial, étnica, relixiosa ou política, ademais de protexelo de todo tipo de prácti-cas discriminatorias.

A Declaración Universal dos Dereitos Humanos consta de 30 artigos querecollen os dereitos de natureza civil, cultural, económica, política e socialque deben gozar as persoas de todos os países. Podemos poñer de relevo asseguintes características:

SON INTRÍNSECOS

Todos nacemos con dereitos humanospertencen ás persoas pola condición

esencial de seres humanos

SON UNIVERSAIS

Pertencen a todos, sen importar asexualidade, cidadanía, xénero,

nacionalidade, etnia ou habilidades.



Entre estes dereitos fundamentais aparece o seguinte:

ARTIGO 13

1. Toda persoa ten dereito a viaxar libremente e a elixir a súa residenciano territorio dun estado.

2. Toda persoa ten dereito a saír de calquera país, incluído o propio, e avolver ao seu país.

Aínda que este dereito foi recoñecido hai xa máis de 50 anos podemos pre-guntarnos: ¿Estase a respectar este dereito na actualidade?, ¿En todos os paí-ses?, ¿Por que emigran as persoas? ¿Que consecuencias está a ter tanto paraos países de orixe como para os receptores de persoas migrantes? A reflexiónsobre este dereito fundamental marcará o punto de partida deste bloque.

SON INALIENABLES

Non se poden quitar – ningunhacorporación, organización ou gobernopode privar a unha persoa dos seus

dereitos

SON FUNDAMENTAIS

Son fundamentais para aliberdade, a xustiza e a paz

Para o traballo deste punto recomendamos que se faga aactividade nº 1. A actividade complementaria 1 permite untraballo máis a fondo sobre a Declaración dos Dereitos

Humanos e pode considerarse de ampliación.



As migracións... ¿son algo novo?

O feito de migrar, é dicir, partirdo lugar de orixe na procura demellores condicións de vida e de su-pervivencia sempre estivo presente aolongo da historia, producíndose endiferentes momentos, civilizacións eculturas, variando simplemente ascausas e as circunstancias nas quese produciron, así como os lugares departida e de destino.

De feito, os nosos máis remotosantepasados xa se desprazaban se-gundo a estación do ano en busca deauga, alimento ou acubillo fronte ásinclemencias climáticas daquelestempos. Podemos afirmar, polo tanto,que o comportamento migratorio é unelemento máis no elenco de condutasque o ser humano tivo que adoptarpara adaptarse de forma eficaz a unentorno cambiante.

O proceso de expansión maríti-ma e a posterior conquista e coloni-zación de territorios en América, Áfri-ca e Asia a partir do século XVI levoua milleiros de persoas orixinarias deEspaña a trasladarse ás colonias. Asmotivacións eran varias e non todasmarcadas por un trazo positivo: esta-blecer rutas comerciais e de tráfico deescravos; someter os territorios colo-nizados a unha sistemática explota-ción mineiras ou agrícolas; conver-sión da poboación indíxena á relixióncatólica; ou mesmo, para comezarunha nova vida nestas terras que tan-tas oportunidades presentaban aosseus novos poboadores.

Non obstante, é durante o sécu-lo XIX cando o desprazamento de

españois cara a Latinoamérica, e enmenor medida aos países do Magreb,adquire maiores dimensións –estímase en 5 millóns o número deemigrantes españois no período com-prendido entre 1850 e 1950. Tamañafoi a importancia e magnitude desesfluxos. Isto provocou que a primeiramedida de control migratorio, a crea-ción do pasaporte, tivese lugar unhavez chegado o século XX. Lembremosque ata ese momento as nacións nonse preocuparan da regulación doscontinxentes que entraban e saíandas súas fronteiras. Tamén é a partirdese século cando se inicia a emigra-ción española de cara a Europa, quese incrementa tras o fin da guerra ci-vil, a causa da represión franquistaque conduce ao exilio republicano eque axiganta as enormes carenciasque padecía a sociedade.

Pero falar de emigración en Espa-ña é falar de forma inequívoca deGalicia, xa que se trata dunha das so-ciedades con maior tradiciónmigratoria no conxunto do Estado Es-pañol e mesmo no contexto europeo.

A escasa industrialización asocia-da a unha produción agrícola egandeira anacrónicas (o minifun-dismo e a persistencia de estruturasde distribución e uso da terra de orixefeudal dificultaban un mellor aprovei-tamento destas e a introdución denovas formas de cultivo), ademais dapresión demográfica, é dicir, do des-equilibrio entre o número de membrosdas familias e as posibilidades reaisde mantelos, foron conformando un



conxunto de causas de carácter socioeconómico que levaron a que un nú-mero inxente de galegos apostara pola emigración como a única posibilidadede garantir a súa supervivencia e de forxarse un futuro máis prometedor.

O período da emigración galega masiva (como se pode comprobar á luzdeses datos, as «avalanchas» de inmigrantes non son algo novo...) déuse espe-cialmente no século XIX e principios do século XX, período no que terían saídode Galicia case 2.200.000 homes e mulleres (só entre 1920 e 1930 emigran aAmérica 409.450 persoas, o 20% da poboación galega daquela). Claro está queesta cifra é unha estimación – moitos historiadores cren que este númeropodería ser moito maior xa que non teñen en conta os inmigrantes galegosque viaxaban clandestinamente agochados nas bodegas dos navíos ou con do-cumentación falsa (vemos que o tema da inmigración irregular ou «ilegal»tampouco é exclusivo da nosa época.). O destino deses emigrantes era Améri-ca, primeiramente Cuba e Arxentina e logo outros países do contorno comoBrasil, Uruguai, México ou Venezuela.

A partir de 1960 a emigración galega cambia de destino e diríxese caraEuropa (Alemaña, Francia, Suíza, Bélxica e Holanda, especialmente). Este cam-bio debéuse principalmente á situación de crise económica e a inestabilidadepolítica que se instaura nos países latinoamericanos pola chegada ao poderde réximes militares, así como a demanda de man de obra por parte dos paí-ses do centro de Europa. Ademais daqueles que emigraron ao estranxeiro, foronmoitos tamén os que se desprazaron cara Cataluña, Euskadi ou Madrid na pro-cura de emprego. Dende 1900 ata 1970 calcúlase que uns 250.000 galegosviviron estas migracións interiores.

Na actualidade a emigración non é un fenómeno totalmente superado enGalicia. Segue a haber galegos que emigran a Canarias para traballar naconstrución ou a cidades de Euskadi, Cataluña, Madrid e Valencia como mande obra especializada.

Propoñemos neste punto a actividade nº 2 para que o alumnado chegue áconclusión de que os fluxos migratorios sempre estiveron presentes nahistoria, especialmente no caso de Europa e máis concretamente de

España e de Galicia.

As actividades nº 3 e nº 4 poden considerarse como especialmenterecomendadas xa que esta última permitirá ao alumnado investigar dentrodas súas propias familias e/ou coñecidos experiencias relacionadas coas

migracións en primeira persoa.



Por que as persoas migran?

Os movementos migratorios internacionais actuais son seguramente o fe-nómeno social de maior relevancia neste comezo de século. Cada día emigramáis e máis xente pero, que é o que leva a unha persoa a abandonar a súacasa para procurar a vida lonxe da súa terra?

A POBREZA E AS DESIGUALDADES ENTRE NORTE-SUR E OESTE-LESTE

Para entender o principal motivo que conduce á emigración a milleirosde persoas en diferentes partes do mundo, poñendo en moitos casos en xogoa súa propia vida (como ocorre no caso dos inmigrantes africanos), é necesa-rio analizar o desequilibrio ou as diferenzas na concentración e no repartode riquezas, así como nas propias condición de vida, entre os diferentes paí-ses ou rexións do planeta.

Tal e como se pode comprobar ao comparar as gráficas sobre os indicadoresdo desenvolvemento humano en diferentes países, obsérvase unha profundadesigualdade económica e social segundo nos movemos cara ao sur e ao lestedo planeta, unha vez que as nacións situadas nestas coordenadas xeográficasson as que presentan un maior grao de pobreza e subdesenvolvemento. Paraque se teña unha idea da magnitude do abismo existente entre as diferentesrexións, basta analizar os seguintes datos:

As 225 persoas máis ricas do mundo posúen tanto como 2.500millóns dos habitantes máis pobres do planeta, o que corres-ponde a un 47% da humanidade. As tres persoas máis ricas do mundo (Bill Gates, o sultán deBrunei e Warren E. Buffet) reciben rendementos que superana suma do PIB dos 48 países menos desenvolvidos (600 millónsde habitantes).

(fonte: Calvo Buezas, 2000).

Nese sentido é importante reflexionar sobre as causas que determinan eprovocan tales diferenzas. Lonxe de deberse a causas persoais (menorcapacidade intelectual ou de traballo e esforzo por parte dos habitantes desespaíses, por exemplo) a pobreza que se rexistra nesas sociedades ten como raízas relacións comerciais e os intercambios económicos desiguais establecidoscos países desenvolvidos. En efecto, estes países, a través das súas empresasmultinacionais, xa sexa de caracter público ou privado, aprovéitanse das mate-rias primas e da man de obra das nacións periféricas, sen que sexan reinvestidosos beneficios xerados por esa actividade económica e comercial. Noutras pala-bras, os países ricos (os que compoñen a Unión Europea ou Estados Unidos, porexemplo) utilizan os recursos materiais, humanos e económicos dos países



subdesenvolvidos para seu propio beneficio. É a dinámina intrínseca aos pro-cesos de colonización / descolonización. As empresas, procedentes dos paísescolonizadores, asumen de forma encoberta a tarefa de proseguir coa coloniza-ción. Os beneficios son beneficios para as clases corporativas, mentres que apoboación destes países vé, impotente, como os seus recursos xeran unha ri-queza á que non van poder acceder. A este factor neocolonial temos queengadirlle a débeda externa, e as chantaxes económicas de entidades econó-micas coma o Banco Mundial ou FMI, ou incluso a OMC, que ofrecen présta-mos a cambio de liberalizar os mercados locais interiores. Circunstancia estaque acaba cos ritmos de vida e co sistema produtivo natural das sociedadesautóctonas provocando, unha vez máis, un efecto fuxida da miseria.

No entanto, a pobreza non se refire só a carencia dos recursos económi-cos necesarios para ter unha vida digna, senón que tamén abrangue asdesiguais oportunidades que teñen as persoas segundo vivan en países do eixonorte-oeste ou sur-leste de ter unha vida longa e saudable, de poder accederá educación e así desenvolver todo o seu potencial persoal, profesional e aca-démico, así como de gozar dos dereitos políticos e civís, da liberdade de ex-presión e da dignidade e respecto dos demais.

GLOBALIZACIÓN E MIGRACIÓNS

Tal e como acabamos de poñer de manifesto, vivimos nun mundo carac-terizado por unhas profundas diferenzas entre os países situados a norte-oes-te ou sur-leste do globo, que non se expresan só no aspecto económico e naprodución de riquezas, senón que tamén se refire a desigualdades encuestións como educación, saúde, vivenda, acceso a recursos básicos (auga,luz, saneamento), etc. Vimos tamén que algunhas das causas que dan lugar aaparición destas disparidades son as relacións de dependencia que seestableceron entre antigas colonias e metrópoles, permanecendo mesmodespois da emancipación das primeiras, as relacións comerciais asimétricasentre os diferentes países ou a débeda externa. Non obstante, na actualidadenon é posible falar de pobreza sen mencionar un fenómeno que vén agravan-do fondamente a situación dos países periféricos ao mesmo tempo en que tencontribuído a incrementar a desigualdade entre as diferentes nacións: aglobalización.

De forma simplificada pódese dicir que o termo globalización alude á aper-tura e liberalización dos mercados a escala mundial, favorecendo o comercio eas transaccións económicas internacionais, ademais de permitir a circulación

Recomendamos para isto a actividade nº 5, que sepode completar coa complementaria 2



de capitais, produtos, tecnoloxía, información e comunicación sen que os esta-dos nacionais interfiran de forma excesiva nestas operacións, que pasan a es-tar dominadas e controladas por empresas multinacionais ou transnacionais.

Algunhas das principais consecuencias asociadas á globalización: O mercado é quen regula e determina as relacións económicas e

comerciais entre os países, facendo que as empresas nacionais e ospequenos produtores non poidan competir coas grandes multinacionais.

As economías nacionais menos favorecidas síntense impotentes ante osmovementos de capitais virtuais.

As empresas multinacionais utilizan de forma inxusta e desigual os re-cursos naturais e a man de obra dos países periféricos, xa que paganpouco por eles e logo venden os produtos acabados a prezos moito máiselevados do que é o seu custo inicial.

Deteriórase o contorno e o medio ambiente dos países subdesenvolvidos(emisión de gases, contaminación de ríos e mares, non tratamento dosresiduos derivados da produción de bens industriais, deforestación, ex-perimentos farmacolóxicos, etc.) pois a lexislación vixente nos paísescentrais impide estas actuacións dentro do seu espacio xeográfico.

Parte da poboación vive na chamada sociedade da información, podendoacceder e utilizar as tecnoloxías da información e da comunicación, mentresque outra parte aínda non chegou sequera á revolución industrial.

Diferente distribución dos avances científicos, tecnolóxicos e sanitariose dos seus beneficios entre os distintos países.

Todas eses efectos van conformando un cadro de recesión económica nospaíses máis empobrecidos, o que se traduce nunha maior dificultade deinserirse no mercado de traballo, ou, en todo caso, de recibir unha retribu-ción digna que permita a satisfacción das necesidades básicas da familia.

Tamén a falta de posibilidades de ascensión profesional e/ou social, así comoa dificultade de formarse nos países de orixe, son factores determinantes á horade que alguén decida emigrar.

As actividades complementarias 3 permiten traballarestes aspectos



CONFLITOS, GUERRAS E DITADURAS

Aínda que a opinión pública, os políticos ou os medios de comunicaciónraramente fagan referencia a este feito, o certo é que outra das causas queteñen levado a milleiros de persoas a deixar os seus países son os conflitosarmados, as guerras civís ou a persecución e a violencia política producidaspola instauración de gobernos ditatoriais ou totalitarios. Estas persoas,coñecidas como refuxiados, non elixen saír do seu país por vontade propia mo-tivadas por razóns económicas como no caso dos inmigrantes económicos,senón que son empurrados a desprazarse case á forza por ver ameazada a súaseguridade e a súa integridade física, así como a da súa familia. Para a ACNUR(o órgano da ONU dedicado a velar polos dereitos e pola protección dosrefuxiados) un refuxiado é toda persoa que:

«debido a fundados temores de ser perseguida por motivos de raza,relixión, nacionalidade, pertenza a un determinado grupo social ouopinións políticas, se atope fóra do país da súa nacionalidade e nonpoida ou, a causa de ditos temores, non queira acollerse á proteccióndo seu país; ou que carecendo de nacionalidade e achándose, a con-secuencia de tales acontecementos fóra do país onde antes tivera asúa residencia habitual, non poida ou, a causa de ditos temores nonqueira regresar a el».

Da anterior cita pódense concluír dúas das características máis marca-das da condición de refuxiado: primeiro, que o país de orixe é incapaz ou nonestá disposto por cuestións políticas a asegurar e protexer os dereitos básicose a seguridade desas persoas; segundo, que toda persoa refuxiada ten dereitoa solicitar asilo ao Estado que o acolle. A solicitude de asilo é o de-reito a serrecoñecido como tal e así poder recibir a protección legal e a asistencia eco-nómica ou material asociada á propia condición de refu-xiado. Os países re-ceptores están obrigados a non expulsar ni devolver a refuxiados ou solici-tantes de asilo ao seu país de orixe ou a calquera outro nos que puidera co-rrer perigo. Durante o ano de 2004 cerca de 676.000 persoas no mundo soli-citaron asilo, resultando que a maioría dos solicitantes proviñan da Federa-ción de Rusia, Serbia e Montenegro e China. Estímase que o número total derefuxiados no ano 2005 foi de 9, 2 millóns de persoas

(Fonte: ACNUR).Lamentablemente, pese a que o número de desprazados e refuxiados segue

sendo elevado especialmente entre os cidadáns de Afganistán, Sudán, Burundiou Congo, moitos países, sobre todo os europeos denegan as solicitudes de asi

lo.

Recoméndase a actividadecomplementaria 4



DESASTRES NATURAIS

Os desastres naturais (terremotos, inundacións, maremotos, etc.) sontamén unha das posibles causas para emigrar debido á devastación que pro-ducen, dando lugar a graves consecuencias socioeconómicas que chegan aafectar a un grande número de familias como a perda dos fogares, plantacións,postos de traballo, enfermidades, etc.

Debemos considerar tamén como desastres naturais outras circunstan-cias de alteración do medio ambiente causadas pola intervención humana. Adesertización, por exemplo, coa consecuente imposibilidade de realizarcalquera tipo de explotación agropecuaria e de acceder a auga, é un proble-ma que afecta a máis de 1.000 millóns de persoas, especialmente en África,onde o 65% da superficie é árida.

CRECEMENTO DEMOGRÁFICO

O informe FNUAP (Fondo das Nacións Unidas para a Poboación) indicaque no ano 1950 os países pouco desenvolvidos tiñan o 68% da poboaciónmundial. No ano 2025, de non cambiar as actuais taxas e crecemento natu-ral, terán o 84%. Unha poboación que medra de forma tan acelerada ensituacións de inxustiza social non atopa máis saída que emigrar.

Consecuencias das migracións

Despois de ter estudado e traba-llado ao longo deste segundo bloque o pa-pel e o desenvolvemento das mi-gracións na historia, e concretamente nocaso de España e de Galicia, ademais dos diversos tipos de causas que culmi-nan na emigración, agora toca analizar o impacto das migracións, tanto para associedades receptoras como para as sociedades de orixe.

Mais aló das repercusións de natureza económica, social, laboral ou de-mográfica, non hai que esquecer que detrás de calquera experiencia migratoriaestán as persoas –con soños, medos, inseguridades, ansiedades e expectati-vas– que por motivos diversos, deciden deixar o seu país, a súa cultura, fami-lia e amigos en busca dun obxectivos e metas que non sempre se concretan.En moitos casos o país elixido para emigrar resulta ser bastante diferente do




que se pensaba desde a distancia... as posibilidades de atopar traballo, o tipode traballo ao que se pode acceder ou que demanda máis man de obra, a bus-ca de vivenda, o idioma, o contacto e as relacións coas persoas autóctonas...son cuestións coas que se ten que enfrontar toda persoa que emigra.

PARA A SOCIEDADE DE ACOLLIDA

Moito se ten debatido ultimamente sobre as consecuencias da inmigra-ción para a sociedade de acollida, non obstante, nesta ocasión, centrarémonosnas consecuencias positivas, unha vez que os supostos efectos negativos xaforon analizados no primeiro bloque desta unidade didáctica, cando seestudaron os estereotipos e imaxes asociados á figura do inmigrante e ao pro-pio fenómeno da inmigración.

Así, un dos máis importantes resultados da inmigración para o conxunto doestado español, xa se está podendo apreciar en diferentes estatísticas, aínda queos especialistas nesa materia indican que tales números deberían ser bastantemaiores: o aumento da taxa de natalidade e o pequeno descenso do proceso deavellentamento que coñece España. No caso concreto de Galicia, a necesidadede incrementar a poboación moza aínda é maior, xa que se trata dunha dasrexións con maior numero de anciáns. A presenza de persoas migrantes garantea supervivencia do sistema de pago de pensións e de protección social debido áscontribucións á Seguridade Social. De non ser así, no futuro, poderíase producirunha quebra dese sistema, tal como teñen apuntado diferentes expertos.

Outra das consecuencias máis directas da inmigración é a ocupación depostos de traballo que os españois rexeitan, pero que a día de hoxe son impres-cindibles para a economía española e galega, tales como no sector do servizodoméstico, coidado de nenos e anciáns, hosta-laría, construción, agricultura,etc. Os especialistas aseguran que serán necesarios entre 50 e 75 millóns depersoas migrantes en Europa para manter dentro de 50 anos a estrutura labo-ral existente. Non hai que es-quecer que a entrada e a permanencia de persoasinmigrantes produce tamén unha maior demanda de produtos e servizos espe-cialmente aqueles que implican profesionais especializados –médicos,enfermeiros, profesores, traballadores sociais, etc–. A consecuencia última detal situación é a dinamización da economía, do comercio e do propio mercadode traballo en distintos sectores.

Finalmente, outra repercusión positiva da chegada da inmigración é aoportunidade de enriquecemento cultural que representan para a sociedadede acollida, non só no que se refire ao coñecemento doutros hábitos, costumesou expresións artísticas (música, bailes, artesanía, etc.) e gastronómicas, senóntamén a posibilidade de aprender e aproveitar as súas vivencias e o seucoñecemento para a solución dos problemas que a todos nos aflixen e para aconstrución dunha sociedade que respecte e valore as aportacións de todosos grupos culturais e étnicos, indepen-dentemente da súa orixe.



PARA A SOCIEDADE DE ORIXE

Pese ao exposto, non podemos obviar que as migracións tamén teñen unforte impacto, na maioría das veces negativas, para os países de orixe, aíndaque non se aborde con frecuencia ese tema.

Primeiramente, hai que destacar que a poboación que se lanza á emigra-ción é predominantemente moza, caracterizada por unhas enormes ganas deconcretar os seus desexos de promoción laboral, social e formativo. Trátase duncontinxente xoven, con grande forza de vontade e capacidade de traballo e desuperación, na súa maioría posuidor, cando menos, de estudos secundarios ealgún tipo de cualificación profesional. A perda desa auténtica forza produtivae do seu potencial supón un grande prexuízo para a economía e para odesenvolvemento futuro das sociedades de orixe, xa que se perde non só for-za de traballo, senón que tamén se pasa a carecer da capacidade creativa e dopotencial innovador destes emigrantes. Asociada a esta cuestión está a cha-mada «fuga de cerebros» que significa o traslado de profesionais altamente cua-lificados (científicos, investigadores, estudantes, etc.), que recibiron a maiorparte ( e polo tanto a máis custosa) da súa formación no seus países de orixe eque coa emigración acaban por reverter os coñe-cementos acumulados nasociedade receptora, en lugar de devolver ao seu país de orixe a inversión feitapor este na súa educación.

Finalmente, as remesas, é dicir os recursos económicos, enviadas aos paí-ses de orixe constitúen unha importante fonte de ingresos de divisas para osmesmos e un complemento considerable ao seu produto interno bruto enmoitos casos. No ano 2000, por exemplo, as remesas dende o estranxeiro re-presentaron máis do 10% do PIB de países como Albania, Bosnia e Hercegovina,Cabo Verde, El Salvador, Xamaica, Xordania, Nicaragua, Samoa e Iemen. Esasremesas, ademais da dinamización da economía dos países de orixe, taménincrementan o nivel de ingresos e de aforro de moitas familias, ademais depermitir a adquisición de produtos e servizos aos que en ausencia deses aportesnon poderían acceder.

Ante o fenómeno da inmigración urxe dar unha resposta de carácter hu-manitario e intelixente, que permita transformar este gran drama humano nunhaoportunidade de desenvolvemento, democracia, integración cultural e paz.


Ofrécese a actividade nº 6



Actividades

ACTIVIDADE 1. REFLEXIONANDO SOBRE O ARTICULO 13

OBXECTIVO:Promover a reflexión e a comprensión sobre o carácter universal, fundamental

e inalienable dos dereitos humanos, relacionándoos co feito migratorio.


MATERIAL: Cartolinas, rotuladores, celo, copias do articulo 13.

METODOLOXÍA: Traballo en grupos pequenos (4 a 5 alumnos/as) e posta en común.

DESENVOLVEMENTO:Divídese a clase en grupos de 4 a 5 persoas e se lles entrega as copias co

artigo número 13 da Declaración dos Dereitos Humanos. Os alumnos deberánler e reflexionar sobre o artigo e tratar de contestar as preguntas que se for-mulan a continuación. Ao final, farase unha posta en común sobre o traballoe as conclusións de cada grupo.

ARTIGO 13

1. Toda persoa ten dereito a viaxar libremente e a elixir a súa residenciano territorio dun estado.

2. Toda persoa ten dereito a saír de calquera país, incluído o propio, e avolver ao seu país.

a) ¿Cres que na actualidade estase respectando este dereito? ¿Por que?b) ¿Cales son as consecuencias da violación deste dereito para os países

de orixe e para os receptores?c) ¿Consideras que ao longo da historia este dereito foi respectado? Por que?

(Dar exemplos).



ACTIVIDADE COMPLEMENTARIA 1. DÁ RENDA SOLTA A TÚA CREATIVIDADE!

OBXECTIVO:Coñecer e asimilar os principais artigos da Declaración Universal e os dereitos

asociados a cada un deles a través dunha metodoloxía lúdica e cooperativa.

DURACIÓN: Preparación en unha sesión (30 min) e presentación na seguinte (30 min).

MATERIAL: Fotocopias coa versión resumida da Declaración dos Dereitos Humanos,cartolinas, rotuladores, celo, pegamento, revistas, tesoiras, equipo de música,...

METODOLOXÍA: Traballo en grupos e presentación en clase dos traballos naseguinte sesión.

DESENVOLVEMENTO:Divídese a clase en grupos pequenos e se lles entrega as copias coa ver-

sión resumida dos artigos que compoñen a Declaración dos Dereitos Humanos.Despois da lectura, o alumnado traballará na representación dos mesmos deforma lúdica e creativa, xa sexa a través de debuxos, cómics, fotos de revistas,dramatización, música, etc. Na seguinte sesión farase a presentación eavaliación dos traballos.



DECLARACIÓN UNIVERSAL DOS DEREITOS HUMANOS

Artigo 1

Todos os seres humanos nacen libres e iguais en dignidade e dereitose, dotados como están de razón e conciencia, deben comportarse frater-nalmente os uns cos outros.

Artigo 2

1. Toda persoa ten todos os dereitos e liberdades proclamados nesta De-claración, sen distinción algunha de etnia, cor, sexo, idioma, relixión,opinión política ou de calquera outra natureza, orixe nacional ou social,posición económica, nacemento ou calquera outra condición. 2. Ademais, non se fará distinción algunha fundada na condición polí-tica, xurídica ou internacional do país ou territorio de cuxa xurisdicióndependa unha persoa, tanto si se trata dun país inde-pendente, comodun territorio baixo administración fiduciaria, non autónomo ou some-tido a calquera outra limitación de soberanía.

Artigo 3

Todo individuo ten dereito a vida, a liberdade e a seguridade da súapersoa.

Artigo 4

Ninguén estará sometido a escravitude nin a servidume; a escravitude e

a trata de escravos están prohibidas en tódalas súas formas.

Artigo 5

Ninguén será sometido a torturas nin a penas ou tratos crueis, inhuma-nos ou degradantes.



Artigo 6

Todo ser humano ten dereito, en todas partes, ao recoñecemento da súapersonalidade xurídica.

Artigo 7

Todas as persoas son iguais ante a lei e teñen, sen distinción, dereito aigual protección da lei. Todas teñen dereito a igual protección contratoda discriminación que infrinxa esta Declaración e contra toda provo-cación a tal discriminación.

Artigo 8

Toda persoa ten dereito a un recurso efectivo ante os tribunais nacionaiscompetentes, que a ampare contra actos que violen seus dereitosfundamentais recoñecidos pola constitución ou pola lei.



Artigo 9

Ninguén poderá ser arbitrariamente detido, preso nin desterrado.

Artigo 10

Toda persoa ten dereito, en condiciones de plena igualdade, a ser oídapublicamente e con xustiza por un tribunal independente e imparcial,para a determinación dos seus dereitos e obrigas ou para o exame decalquera acusación contra ela en materia penal.

Artigo 11

1. Toda persoa acusada de delicto ten dereito a que se presuma súa ino-cencia mentres non se probe súa culpabilidade, conforme a lei e en xuízopúblico no que se lle teñan sido aseguradas tódalas garantías necesa-rias para súa defensa. 2. Ninguén será condenado por actos ou omisións que no momento decometerse non foron delictivos segundo o Dereito nacional ou interna-cional. Tampouco se vai a impoñer pena máis grave que a aplicable nomomento da comisión do delito.

Artigo 12

Ninguén será obxecto de inxerencias arbitrarias na súa vida privada, súafamilia, seu domicilio ou súa correspondencia, nin de ataques a súa hon-ra ou a súa reputación. Toda persoa ten dereito á protección da lei con-tra tais inxerencias ou ataques.

Artigo 13

1. Toda persoa ten dereito a circular libremente e a elixir súa residen-cia no territorio dun Estado. 2. Toda persoa ten dereito a saír de calquera país, incluso do propio, e aregresar a seu país.



Artigo 14

1. En caso de persecución, toda persoa ten dereito a buscar asilo, e agozar del, en calquera país.2. Este dereito non poderá ser invocado contra unha acción xudicialrealmente orixinada por delitos comúns ou por actos opostos aos propó-sitos e principios das Nacións Unidas.

Artigo 15

1. Toda persoa ten dereito a unha nacionalidade. 2. Non se privará arbitrariamente a ninguén de súa nacionalidade nindo dereito a cambiar de nacionalidade.

Artigo 16

1. Os homes e as mulleres, a partir da idade núbil, teñen dereito, senrestrición algunha por motivos de etnia, nacionalidade ou relixión, a ca-sarse e fundar unha familia, e disfrutarán de iguais dereitos encanto ao ma-trimonio, durante o matrimonio e en caso de disolución do matrimonio.2. Só mediante libre e pleno consentimento dos futuros esposos poderácontraerse o matrimonio.3. A familia é o elemento natural e fundamental da sociedade e tendereito á protección da sociedade e do Estado.

Artigo 17

1. Toda persoa ten dereito á propiedade, individual e colectivamente. 2. Ninguén será privado arbitrariamente da súa propiedade.

Artigo 18

Toda persoa ten dereito a liberdade de pensamento, de conciencia e derelixión; este dereito inclúe a liberdade de cambiar de relixión ou de



crenza, así como a liberdade de manifestar súa relixión ou súa crenza,individual e colectivamente, tanto en público como en privado, poloensino, a práctica, o culto e a observancia.

Artigo 19

Todo individuo ten dereito a liberdade de opinión e de expresión; estedereito inclúe o de non ser molestado a causa das súas opinións, o deinvestigar e recibir informacións e opinións, e o de difundilas, sen limi-tación de fronteiras, por calquera medio de expresión.

Artigo 20

1. Toda persoa ten dereito a liberdade de reunión e de asociación pacíficas.2. Ninguén poderá ser obrigado a pertencer a unha asociación.

Artigo 21

1. Toda persoa ten dereito a participar no goberno do seu país, directa-mente ou por medio de representantes libremente escollidos.2. Toda persoa ten o dereito de acceso, en condiciones de igualdade, asfuncións públicas do seu país.3. A vontade do pobo é a base da autoridade do poder público; estavontade se expresará mediante eleccións auténticas que haberán de ce-lebrarse periodicamente, por sufraxio universal e igual e por voto secre-to ou outro procedemento equivalente que garanta a liberdade do voto.

Artigo 22

Toda persoa, como membro da sociedade, ten dereito á seguridade so-cial, e a obter, mediante o esforzo nacional e a cooperación internacio-nal, habida conta da organización e recursos de cada Estado, a satisfac-ción dos dereitos económicos, sociais e culturais, indispensables a súadignidade e ao libre desenvolvemento da súa personalidade.



Artigo 23

1. Toda persoa ten dereito ao traballo, á libre elección do seu traballo, acondiciones equitativas e satisfactorias de traballo e á protección contrao desemprego.2. Toda persoa ten dereito, sen discriminación algunha, a igual salariopor traballo igual. 3. Toda persoa que traballa ten dereito a una remuneración equitativa esatisfactoria, que lle asegure, así como a súa familia, unha existencia con-forme á dignidade humana e que será completada, en caso necesario,por calquera outros medios de protección social. 4. Toda persoa ten dereito a fundar sindicatos e a sindicarse para a de-fensa de seus intereses.

Artigo 24

Toda persoa ten dereito ao descanso, ao disfrute do tempo libre, a unha limi-tación razoable da duración do traballo e a vacacións periódicas pagadas.



Artigo 25

1. Toda persoa ten dereito a un nivel de vida adecuado que lle asegure,así como a súa familia, a saúde e o benestar, e en especial a alimenta-ción, o vestido, a vivenda, a asistencia médica e os servicios sociais ne-cesarios; ten así mesmo dereito aos seguros en caso de desemprego,enfermidade, invalidez, viuvez, vellez ou outros casos de perda de seusmedios de subsistencia por circunstancias independentes da súavontade. 2. A maternidade e a infancia teñen dereito a coidados e asistenciaespeciais. Todos os nenos, nacidos de matrimonio ou fora de matrimo-nio, teñen dereito a igual protección social.

Artigo 26

1. Toda persoa ten dereito a educación. A educación debe ser gratuíta,ao menos no concernente á instrucción elemental e fundamental. A ins-trucción elemental será obrigatoria. A instrucción técnica e profesionalhaberá de ser xeneralizada; o acceso aos estudios superiores será igualpara todos, en función dos méritos respectivos. 2. A educación terá por obxecto o pleno desenvolvemento dapersonalidade humana e o fortalecemento do respecto aos dereitos hu-manos e ás liberdades fundamentais; favorecerá a comprensión, a tole-rancia e a amizade entre todas as nacións e todos os grupos étnicos ourelixiosos, e promoverá o desenvolvemento das actividades das NaciónsUnidas para o mantemento da paz. 3. Os pais terán dereito preferente a escoller o tipo de educación quehaberá de darse a seus fillos.

Artigo 27

1. Toda persoa ten dereito a tomar parte libremente na vida cultural dacomunidade, a gozar das artes e a participar no progreso científico e nosbeneficios que del resulten. 2. Toda persoa ten dereito á protección dos intereses morais e materiaisque lle correspondan por razón das produccións científicas, literarias ouartísticas de que sexa autora.



Artigo 28

Toda persoa ten dereito a que se estableza un orden social e internacio-nal no que os dereitos e liberdades proclamados nesta Declaración sefagan plenamente efectivos.

Artigo 29

1.Toda persoa ten deberes respecto á comunidade, posto que só nela podedesenvolver libre e plenamente súa personalidade.2. No exercicio de seus dereito e no disfrute de súas liberdades, todapersoa estará soamente suxeita ás limitacións establecidas pola lei cono único fin de asegurar o recoñecemento e o respecto dos dereitos eliberdades dos demais, e de satisfacer as xustas esixencias da moral, doorden público e do benestar xeral nunha sociedade democrática.3. Estes dereitos e liberdades no poderán, en ningún caso, ser exercidosen oposición aos propósitos e principios das Nacións Unidas.

Artigo 30

Nada nesta Declaración poderá interpretarse no sentido de que confiredereito algún ao Estado, a un grupo o a unha persoa, para emprender edesenvolver actividades ou realizar actos tendentes á supresión decalquera dos dereitos e liberdades proclamados nesta Declaración.

Tomado do Centro de Información das Nacións Unidas en España(tradución propia ao galego)



ACTIVIDADE 2. AS MIGRACIÓNS NA HISTORIA

OBXECTIVO:Coñecer a existencia dos fluxos migratorios ao longo da historia, anali-

zando as súas causas e consecuencias.


MATERIAL: Atlas históricos e xeográficos, libros, papel, rotuladores, bolígrafos, celo,fotocopias do planisferio.


DESENVOLVEMENTO:Divídese a clase en grupos pequenos e se lles entrega as copias co pla-

nisferio. Os alumnos e alumnas deberán analizalo e coa axuda do materialde apoio (atlas, libros, etc.), contestar e discutir sobre as cuestións propostas.Finalmente farase unha posta en común e completarase o cadro de causas econsecuencias con toda a clase.

Fonte: «Les migracions humanes», Revista Juvenil Interdisciplinar (http: www.xtec.es/escola/migracions).



a) És capaz de identificar cada un dos fluxos migratorios (A, B, C) que apa-recen no planisferio? Identifica tamén as rexións ou países de partida ede chegada.

b) Sitúa cada un deses fluxos migratorios no contexto histórico no que seproduciron.

c) Utilizando atlas históricos, libros, Internet ou outro recurso, investiga eidentifica cales son as correntes migratorias que non están marcadas conalgunha letra (frechas en rosa, amarelo, azul e marrón). Identifica calesson os países ou rexións de partida e de chegada e cales foron as causase consecuencias desas migracións para ambas sociedades.

d) Presenta as causas e consecuencias que tiveron estas correntesmigratorias nas sociedades de orixe e de chegada.

CAUSAS CONSECUENCIAS

ACTIVIDADE 3. AS MIGRACIÓNS NA LITERATURA

OBXECTIVO:Reflexionar sobre a experiencia migratoria do pobo galego dende a pers-

pectiva da literatura.


MATERIAL: Fotocopias co texto A Emigración de Manuel Curros Enríquez (Airesda miña terra, 1880).


DESENVOLVEMENTO:Divídese a clase en grupos pequenos e se lles entrega as copias co texto.

O alumnado deberá analizalo, reflexionar sobre que lles suxire o poema,ademais de relacionalo co tema das migracións. Posteriormente farase unhaposta en común con toda a clase.



A EMIGRACIÓN (Manuel Curros Enríquez)

¿Por virtú de cal próvida promesa, ennome de que Dios, nin de que

lei querés que aquel que á mortecondenastes non fuxa, si puder?

¿Que lle ofrecedes na nativa terra aese que a cruzar vai mares de

fel? ¿Resinación? -Con ela non secome... ¿Fe? -¡Non lle basta a fe!...

¡Correde o velo que a Xusticiaencubre! Daille traballo, libertá,

saber... ¡Non é dina dos ósos de seusfillos patria que os non mantén!Dicen que como o Miño, o nosopobo na terra donde nace quer

morrer; pero o sono do río é sosegadoi o deste non o é.O río ten un leito

mulidiño, perfumado de rosas ecravés; tamén tiña outro o pobo,

mais... vendéronllo i agora non o ten.¡Deixaino que o adiquira donde

poida! Deixade ó gafo Xob co fol áres buscar o muladar onde se espiolle.¿Sanará?... Pode ser. A civilización i

as anduriñas dunhas terras prásoutras van e vén; querer que non

emigren e matalas o mesmo ven a ter.

Cando nas noites de luar caladas víaunha estrela polo ceo correr, decíamiña nai, cas maus direitas: «¡Dios

te guíe con ben!»Dende entón, cando vexo que ungallego a terra deixa onde infelísnaceu, i achego busca noutras

praias, digo: «¡Guíete Dios!» tamén.Non o culpo, ¡coitado!, non o

axo, non pido pragas nin castigospra el, nin de que é dono de collerme esquezo pra onde lle conviñer.

¡Que aquel que deixa seu natalcurruncho e fóra dos seus eidos pon

os pés, cando troca o seguro poloincerto, motivos ha de ter!

Preguntaille, e diravos que sin rego omilleiral, o lume sin cardés, sin

herba o gando e sin traballo o homenon se poden manter.

Diravos, si, que é pouco cantogana prás arcas do señor e prás doRei, ¡fai un mes que non comencousa quente os fillos i a muller!

E diravos que porque dus destrales mercou nunha ocasión us poucosbes ¡xuroulle o crego non lle dar

sagrado si chegar a morrer!I havos decir que lonxe, alá moi

lonxe, alén do mar que o vai tragartal ves, si libertá, si pan non logra,

santa tumba terá xiquer...¿Quen sodes vós, chorosos

niquitates, ruís louvadores dunPoder cruel, que as alas de ouro dun

esprito libre agrilloar querés?



ACTIVIDADE 4. COÑECE AS TÚAS RAÍCES!

OBXECTIVO:Reflexionar sobre a experiencia migratoria do pobo galego dende a historia

e as vivencias familiares e persoais.

DURACIÓN: A que o profesorado estime oportuna (recoméndase que se prepare aentrevista para a sesión seguinte na que se presentarán todos os traballos).

MATERIAL: Papel, bolígrafos, rotuladores, cartolinas, celo, pegamento, gravadora,cámara de vídeo, etc..

METODOLOXÍA: Traballo individual extra clase, presentación, posta en común ediscusión colectiva.

DESENVOLVEMENTO:Esta actividade consta de dúas partes. Primeiramente, cada alumno/a

traballará individualmente en casa. Deberán indagar sobre a orixe da súa fa-milia e elaborar unha arbore xenealóxica. A continuación deberá elixir algúnfamiliar que teña emigrado e entrevistalo, para o que pode utilizar o guión queaparece a continuación. A entrevista pode ser gravada en casete, vídeo ou con-feccionar un mural cos principais datos e informacións. Trátase de documentarde forma chamativa o traballo pois este podería ser usado en actividades pos-teriores e tamén no final da campaña, se se desexa expor a producción dosalumnos durante o curso. Unha vez feita a arbore xenealóxica e a entrevista,faríase na seguinte sesión a presentación das entrevistas e posta en común.

GUIÓN DA ENTREVISTA

1. Identificación do entrevistado (nome ou iniciais, idade, profesión ouactividade desempeñada na actualidade, parentesco co alumno).

2. Datos sobre a experiencia migratoria (país ao que emigrou, nº de anosque estivo emigrado, motivos para emigrar, actividade desempeñada nopaís receptor e no de orixe, causa do retorno a Galicia).

3. Principais dificultades coas que se atopou no país receptor (ex.: idioma,relixión, costumes, etc.). Algunha anécdota?

4. Principais aspectos positivos ou que facilitaron a adaptación no país receptor.5. En termos xerais, cómo valora a experiencia de ter emigrado?



ACTIVIDADE 5. A CALIDADE DE VIDA EN DIFERENTES PAÍSES – SEMELLANZA E DIFERENZAS

OBXECTIVO:Fomentar o coñecemento das diferenzas e da desigualdade existentes

entre as poboacións de diferentes países.


MATERIAL: Papel, bolígrafos, rotuladores, cartolinas, celo.

METODOLOXÍA: Traballo en pequenos grupos (4 a 5 alumnos/as), presentación,posta en común e discusión colectiva.

DESENVOLVEMENTO:O alumnado analizará e extraerá conclusións das gráficas comparativas

sobre os principais indicadores do desenvolvemento humano en distintos paísese posteriormente presentará seu traballo a toda a clase e farase a discusióncolectiva (guiada polo profesor). É importante enfatizar que tras os números eos gráficos hai realidades diferentes e iso debe quedar reflictido en palabrasnesa actividade.

Gráfico 1: PIB per cápita (US$)

Fonte: Informe sobre desarrollo humano 2005



Gráfico 3: Mortalidad infantil

Gráfico 2: Esperanza de vida

Fonte: Informe sobre Desarrollo Humano 2005 (UNPD)

Fonte: Informe sobre o estado da poboación mundial 2005 (UNFPA)



Gráfico 4: Número de médicos por 100.000 habitantes

Gráfico 5: Taxa de alfabetización de adultos

Fonte: Informe sobre o estado da poboación mundial 2005 (UNFPA)

Fonte: Informe sobre desarrollo humano 2005



ACTIVIDADE COMPLEMENTARIA 2. AS DIFERENTES CONDICIÓNS DE VIDA E A GARANTÍA DOS

DEREITOS HUMANOS

OBXECTIVO:Relacionar as desigualdades nas condicións de vida das poboacións de

diferentes países cos dereitos humanos e promover a concienciación doalumnado respecto ao incumprimento dos mesmos en determinadas zonasxeográficas do planeta.


MATERIAL: Papel, bolígrafos, rotuladores, cartolinas, celo, copia do modelo decadro comparativo para cada grupo.

METODOLOXÍA: Traballo en pequenos grupos (4 a 5 alumnos/as), presentación,posta en común e discusión colectiva.

DESENVOLVEMENTO:O alumnado deberán rescatar o material referente a actividade 02 (Decla-

ración Universal dos Dereitos Humanos) e 06 (Conclusións sobre os indicadoresdo desenvolvemento e das condicións de vida en distintos países a partir daanálises das gráficas) desta Unidade Didáctica. A continuación, reunidos enpequenos grupos, deberán comparar ambos documentos e contestar ascuestións propostas. Finalmente farase a posta en común e discusión guiada.

a) Todos os países teñen asegurados os mesmos dereitos básicos asegura-dos pola Declaración dos Dereitos Humanos?

b) Cales son os países que teñen asegurados estes dereitos e cales non?Elabora un cadro comparativo como o modelo que presentamos a conti-nuación que exprese para cada un dos países analizados cales son osdereitos básicos cobertos e cales non o están.

c) Por que cres que as persoas nestes países non poden ter asegurados estesdereitos básicos? Cales cres que son causas destas diferenzas?

OutrosPaís Educación Atención sanitaria Aceso a recursos básicos(auga, luz, saneamento,...)



ACTIVIDADE COMPLEMENTARIA 3. MIRANDO A TELE COS OLLOS DE OUTRO...1

OBXECTIVO:Analizar as imaxes e noticias transmitidas pola televisión española den-

de unha perspectiva de pobreza, desemprego ou guerra, así como o impactoque poden ter eses contidos nas dinámicas migratorias.

DURACIÓN: Unha semana ou aquela que o profesorado considere oportuna.

MATERIAL: Folios e bolígrafo para ir anotando impresións, ideas ou comentarios.

METODOLOXÍA: Traballo individual fóra do horario lectivo e discusión con todoo grupo na seguinte sesión.

DESENVOLVEMENTO:Divídese a clase en catro grupos e a cada un deles se lle vai asignar un

papel e unha situación concreta. En clase faráse unha lectura das situaciónsdadas e pídese aos alumnos e añumnas que intenten ver a tele durante unhasemana (ou o tempo estipulado polo profesor) dende a perspectiva do personaxeque lle foi adxudicado e que vaia apuntando as impresións, ideas, comenta-rios derivados desa experiencia. Para iso, recomendamos reflexionar sobre ascuestións que propoñemos a continuación. Na sesión seguinte farase a postaen común e o debate con toda a clase.

a) Como te sentes co papel que che tocou? Sénteste identificado?b) Sentícheste diferente a cando ves a tele normalmente, sendo ti mesmo?c) Vendo a tele desde a perspectiva da situación que se che asignou, Espa-

ña parece diferente que cando un vive nela?d) Cres que esa experiencia ten algunha relación coa inmigración?

1 Adaptación da actividade «A miña tele dende outro país» (Coma un irmán che falo. Educación paraa Interculturalidade, Cáritas Diocesana, pp.52).



SITUACIÓNS E PERSONAXES:

Grupo 1: És o quinto fillo dunha familia boliviana composta polos pai, a nai esete fillos. Todos viven na casa pero só o irmán maior ten traballo.Os pais son labregos e o que gañan co seu traballo apenas da parao sustento da familia. Co pouco que reciben os pais e o soldo doirmán teñen que vivir todos. Non hai posibilidades de traballo navila onde viven. Oíches falar que en España vívese ben e que haitraballo dabondo.

Grupo 2: És membro dunha familia do Congo. Despois da guerra que houbono teu país a situación económica está difícil, os campos e cidadesesnaquizados. Coméntase que grupos guerrilleiros preparan un novogolpe de estado, o que podía dar inicio a unha nova guerra civil.Membros dese grupo presiónante para que os apoies e ingreses naguerrilla, para iso ameazan á túa familia e a ti. Oíches falar que enEspaña se vive ben e que hai traballo dabondo.

Grupo 3: És membro dunha familia romanesa. Hai unhas semanas a fábricaonde traballabas espediu a un centenar de empregados, e tamén ati. A túa muller está embarazada e tampouco ten traballo, aínda queposúe estudos superiores. Coñeces a xente que emigrou a España eque está a traballar na construción, hotelaría ou gandería. Din queen España se vive ben e que hai traballo dabondo.

Grupo 4: És membro dunha familia de Marrocos. Estás casada pero aínda nonpuideches ter fillos xa que vosa situación económica non vos per-mitiría mantelo. O teu marido traballa como contable nunhapequena empresa, pero é posible que peche nuns meses debido ácrise que asolaga o país e aos altos impostos.Ti remataches estudosde secretariado, pero non atopaches traballo. Sabes que en Espa-ña necesitan mulleres para traballar como empregada de fogar eno coidado de nenos e maiores.Alí o teu marido tamén poderíaatopar algún traballo, aínda quenon fora na área de contabilidade.Traballando os dous fora de casa,igual podedes ter fillos dentro deun par de anos. Oíches falar queen España se vive ben e que haitraballo dabondo.



ACTIVIDADE COMPLEMENTARIA 4. REFUXIADOS EN ESPAÑA?

OBXECTIVO:Coñecer e afondar na historia española, tomando como referencia os con-

flictos políticos e as migracións.


MATERIAL: Material bibliográfico, internet, folios e bolígrafo ou ben cartolinas,rotuladores e celo (para facer un cartel).

METODOLOXÍA: Traballo individual ou en grupo (pode ser unha tarefa extraclase)e posta en común.

DESENVOLVEMENTO:De forma individual ou en pequenos grupos os alumnos e alumnas de-

berán pesquisar e responder as preguntas que se propoñen a continuación,tomando como referencia as seguintes gráficas.

a) Nalgún momento da historia española existiron refuxiados políticos?b) Cal ou cales foron os motivos da súa fuga?c) A que países se dirixiron, en xeral?

d) Compara os seguintes cadros e traza unparalelo entre a situación deses países(orixe e país de acollida ou de chegada)e de España no pasado.

e) Que pensas sobre a actual tendenciadalgúns países de non conceder o asiloa persoas que si o solicitan? Razoa aresposta.



ORIXE DAS MAIORES POBOACIÓNS DE REFUXIADOS EN 2004(Os dez grupos máis grandes)

Fonte: ACNUR

País de orixe Principais países de asilo Total

AfganistánPaquistán/Irán/Alemaña/Países Baixos/Reino

Unido 2.084.900(c)

Sudán

Burundi

Rep. Democráticadel Congo

Somalia

Palestina

Viet Nam

Liberia

Iraq

Acerbaiyán

Fonte: ACNUR

730.600

485.800

462.200

389.300

350.600

349.800

335.500

311.800

250.500

Chad/Uganda/Etiopía/Kenya/R.D. Congo/Rep.Centroafricana

Tanzanía/R.D. Congo/Ruanda/Sudáfrica/Canadá

Tanzanía/Zambia/Congo/Burundi/ Ruanda

Kenia/Iemen/EE.UU/Reino Unido/Djibouti

Arabia Saudita/Exipto/Iraq/Libia/Arxelia

China/Alemaña/EE.UU./Francia/Suiza

Guinea/Costa de Marfil/Sierra Leona/Ghana/EE.UU.

Irán/Alemaña/Países Baixos/ Reino Unido/Suecia

Armeña/Alemaña/EE.UU./Países Baixos



ACTIVIDADE COMPLEMENTARIA 5. CONSECUENCIAS DOS DESASTRES NATURAIS NOS FLUXOS

MIGRATORIOS

OBXECTIVO:Coñecer e valorar a dimensión da relación entre desastres naturais emigracións.


MATERIAL: Periódicos, revistas, Internet, cartolinas, folios, rotuladores, lápicese celo ou pegamento.

METODOLOXÍA: Traballo individual ou en grupo e posta en común.

DESENVOLVEMENTO:De forma individual ou en pequenos grupos o alumnado deberá pesqui-

sar e buscar datos (prensa, internet, revista e libros) sobre as últimas catástro-fes naturais. Tras elixir algún deses sucesos, deberán elaborar un cartel ondeapareza a causa do suceso, impacto socioeconómico e demográfico (nº de víc-timas, nº de desprazados, etc.), ademais do país onde se dirixiron osdesprazados no caso de que os houbera. Finalmente, presentaríanse ostraballos e faríase un debate con toda a clase, usando como guía as seguintespreguntas.

a) Só se producen catástrofes naturais nos países pobres?b) Se a túa resposta é negativa, en que se diferencian os países empobreci-

dos e os ricos no que respecta os desastres naturais?c) Ese tipo de sucesos poden ter impacto nas migracións?

ACTIVIDADE COMPLEMENTARIA 6. UNHA ACHEGA Á REALIDADE INMIGRANTE.

OBXECTIVO:Promover unha achega á realidade dos inmigrantes de modo a vivenciar deforma persoal as causas e consecuencias das migracións.

DURACIÓN: A que o profesorado estime oportuna (recoméndase que se prepare aentrevista para a sesión seguinte na cal presentaranse todos os traballos).



MATERIAL: Papel, bolígrafos, rotuladores, cartolinas, celo, pegamento, gravadora,cámara de vídeo, etc..

METODOLOXÍA: Traballo individual ou grupal extra clase, presentación, posta encomún e discusión colectiva.

DESENVOLVEMENTO:Cada alumno traballará de forma individual ou en grupos, en horario non

lectivo, e na seguinte sesión farase a presentación das entrevistas e posta encomún.

RECOMENDACIÓNS PARA A PRESENTACIÓN E PROPOSTA DA ACTIVIDADE:

Recordar ao alumnado que noutro apartado deste bloque fixeron unha en-trevista a un familiar para indagar e descubrir máis datos da súa experienciacomo emigrante. Agora, en grupo ou de forma individual, propónselles entre-vistar un inmigrante de calquera nacionalidade que viva en Galicia (para isopoden utilizar o mesmo guión de entrevista empregado outrora).

É importante estimulalos para que deixen constancia do seu traballo encalquera dos soportes que se queira: cinta de vídeo, casete, escrito, etc. No casode que non coñezan a ningunha persoa inmigrante, pódese facilitarlles o nomede algunhas asociacións ou ONG’s que traballen con este colectivo.

Unha vez realizada a entrevista será o momento de facer a posta en co-mún en clase. Facer que o alumnado reflexionen sobre as seguintes cuestións:

a) Facendo un paralelo entre as entrevistas realizadas a unha persoa queemigrou e a unha persoa que é considerada inmigrante, cales son os as-pectos en común entre ambas? Cales son as circunstancias que as dife-rencian? Razoade as respostas.

b) Qué conclusión extraes da experiencia?

GUIÓN DA ENTREVISTA

1. Identificación da persoa entrevistada (nome ou iniciais, idade, profesiónou actividade desempeñada na actualidade, parentesco co alumno oualumna).

2. Datos sobre a experiencia migratoria (país ao que emigrou, nº de anosque estivo emigrado, motivos para emigrar, actividade desenvolvida nopaís receptor e no de orixe, causa do retorno a Galicia).



3. Principais dificultades coas que se atopou no país receptor (ex.: idioma,relixión, costumes, etc.). Algunha anécdota?

4. Principais aspectos positivos que facilitaron a adaptación no país recep-tor.

5. En termos xerais, cómo valora a experiencia de ter emigrado?

ACTIVIDADE 6. CANTO CUSTA FORMAR A UNHA PERSOA ADULTA?

OBXECTIVO:Concienciar sobre o impacto positivo de recibir unha man de obra cualificadapara o desenvolvemento de un país.


MATERIAL: Fotocopia do problema, folios, lápices ou bolígrafos.

METODOLOXÍA: Resolución individual do problema dado e posterior discusión engrupo.

DESENVOLVEMENTO:

Entregarase a cada alumno e alumna unha fotocopia do problema. Trasresolvelo de forma individual, farase a discusión e debate con toda a clase.





Bloque III: A inmigración a travésBloque III: A inmigración a travésBloque III: A inmigración a travésBloque III: A inmigración a travésBloque III: A inmigración a travésdos xornaisdos xornaisdos xornaisdos xornaisdos xornais

Aprendizaxe do uso ético da linguaxe como definidorde identidades sociais e culturais





Introdución

OOOOO proxecto de actuación quese propón quere cumprir cun requisi-to: formar lectores de xornais autóno-mos, críticos, reflexivos e valorativos.O centro de atención prioritario da ac-tuación é a inmigración en tanto quenoticia, en tanto que obxecto dunhainformación tratada por unha persoaque traballa nun xornal determinado.Algúns xornalistas revelan mesmocomo é difícil practicar unha separa-ción entre xornalismo (parte do quedenominaremos órganos de comuni-cación social) e o universo dos nego-cios. En efecto, os xornais, hoxe, sonobxetos cobizados por grandes gruposde poder e, cando son acaparados porestes, faise moi difícil, cando non im-posible, o separar estilo informativo doxornal da ideoloxía do grupo que posúeou financia a súa existencia. Fernan-do Correia (2006:27) subliña comohoxe media ducia de mans posúenmáis dun cento dos principais medios.

Esta acumulación é moi perigosapara a existencia da pluralidade infor-mativa e mesmo para o exercicio daliberdade de expresión. E non obstan-te, a pesar desta grande dificultade etamén desta incontestable realidade,non debemos cometer o erro de iden-tificar o xornalista co grupo mediático.

O mundo vive demasiado rápido.É unha voráxine. E a información é aprimeira en ser vítima destavelocidade. Esta velocidade, unida ápresión que podan exercer os diri-xentes do grupo mediático podenconverter á información nun produtointoxicado. Por iso, Manuel Castells dique a sociedade actual se divide enpersoas que están: a) ben informadas;b) mal informadas; c) desinformadas.

Tanto máis importante que estar ámoda en tecnoloxía punta é saber filtrara información que se nos vende. Parafiltrala, nada mellor que un guía. E esteguía vén dado polo profesorado educa-dor. Só el pode achegar instrumentoscríticos para poder ver claro no labirintode paixóns que é hoxe a palabra.

Polo tanto, esta proxecto preten-de establecer unha pequena reflexiónarredor da linguaxe xornalística,arredor da palabra como eixo dunhaética imprescindible para a definicióndunha mellor convivencia na socie-dade. Precisamente, procuraremos verse os principais medios de comunica-ción cumpren con esta obriga ética ou

A Liberdade de Expresión é un dosdereitos inalienables en democra-cia e vén recollida no artigo 20.1.a)da Constitución Española no quese recoñecen e protexen osdereitos:«a expresar e difundir librementeos pensamentos, ideas e opiniónsmediante a palabra, o escrito ou

calquera outro medio dereprodución».



se se deixan levar por prexuízos,sesgos ideolóxicos, por posturasetnocentristas, por estereotipos, polouso pouco científico da lingua, etc.

A palabra compromete. E doecando a súa voz se quebra en xirossospeitosos. Doe porque a palabra vertea súa existencia na relación que es-tablece entre os seres humanos. E esexiro impide a fluidez e a normalidadeda relación. A presenza dunha palabradeterminada en vez doutra non éunha simple banalidade. Non. Obede-ce a circunstancias semánticas,ideolóxicas e pragmáticas que convéncoñecer para acceder ao verdadeironúcleo informativo. Pero para poderaprehender esta circunstancia, parapoder levar a cabo esta tarefa, será pre-ciso coñecer o alcance das palabrasdefinitorias do discurso social eidentitario da inmigración. Ao longodas diferentes partes desta unidadedidáctica, iranse comentando e ana-lizando os conceptos que denotan econnotan o discurso migratorio.Temos que recuperar a palabra docárcere da información mal ou veloz-mente pensada. As palabras teñenque ser empregadas con delicadeza esensibilidade á hora de definir e ca-racterizar ás persoas inmigrantes.

Pero a palabra, nun xornal, vai aso-ciada a unha imaxe en moitas ocasións.

Que imaxe da inmigración nos chegadesde os medios? De que forma se aso-cia a imaxe á información que se dá? Re-presenta realmente a realidade do fenó-meno migratorio? Estas e outrascuestións análogas serán as que vanxurdir na análise que propoñemos.

Tendo en conta o desenvolve-mento que propoñemos, a estruturadeste bloque, ao igual que o primeiro,o que trata os estereotipos, diferénciaseda dos outros dous. Se ben recollemosun elenco de actividades individuais,privilexiamos os traballos en grupo, condebate intragrupal e intergrupal. Tendoen conta que temos xornais en galegoe en castelán, poderemos incluso esta-blecer, perante a mesma noticia,marxes de comparación idiomática. Vercomo se usan os adxectivos carac-terizadores, que tipo de verbosestruturan a información, como seidentifican aos suxeitos da informa-ción, que caracterización se fai daspersoas, que argumentos utiliza oxornalista. Como ferramenta de axudaimprescindible estarán os dicionariosde galego e castelán. Incluso un dic-cionario enciclopédico para axudar abuscar conceptos confusos. Trátase deque o profesorado sexa guía nonsolucionario. Os alumnos e alumnasteñen que avanzar e establecerconclusións. A partir de aí é cando tenque intervir os e as docentes.


1. Recoñecer os trazos básicos da linguaxe xornalística aplicada ao feitomigratorio.

2. Diferenciar os conceptos básicos que sobre a migración aparecen naprensa de forma explícita ou implícita (estereotipo, prexuízo, xenofobia,racismo, discriminación, etc.).



3. Ler criticamente unha noticia sobre o fenómeno migratorio.4. Adscribir as noticias sobre a migración aos eidos tipolóxicos ou temáti-

cos que a caracterizan.5. Reflexionar sobre a imaxe e discurso que os medios de información es-

crita constrúen con respecto ás persoas migrantes e ao fenómeno da mi-gración.

6. Debatir en situacións orais sobre o fenómeno migratorio con argumen-tos e sen condicionamentos estereotipados e discriminatorios.

7. Elaborar unha noticia a raíz de acontecementos ollados na televisión.8. Valorar as dificultades que encerra escribir sobre outros seres humanos

e comprender a importancia de buscar a palabra xusta cando falamos dainmigración.

Que é unha noticia?

Como diciamos o mundo que está ao noso redor está en constantemovemento, e con el a información. As novas tecnoloxías da comunicaciónson fontes abastecedoras permanentes de información e compiten cos mediostradicionais. De feito, cáseque toda a prensa escrita ten unha páxina web naque se ofrece amais da mesma información ca no xornal toda unha serie derecursos informativos que permiten a hipertextualidade. De forma paseniñamedios alternativos de información van xurdindo na web, que non no forma-to tradicional, totalmente prohibitivo e monopolizado. Esta información alter-nativa é considerada, sobre todo polo sector de poboación máis crítico coa ordee sistema establecido, como fonte máis fidedigna de información. Internetposúe, neste sentido, unha dimensión democrática moito máis real, pero antea cantidade informativa é preciso seleccionar que medios alternativos imosescoller para informarnos de forma diferente sobre o que acontece no noso pla-neta. A nosa recomendación diríxese cara os seguintes enderezos,http:www.altermundo.org (por ser un medio alternativo galego e que facilita aparticipación a quen o desexe); http: www.rebelion.org (quizais, o medio máisinfluínte dentro dos alternativos, que conta cunha distribución temática moiboa e con plumas de primeira orde mundial). A ninguén se lle escapará quedous medios son poucos, pero se consideramos que ambos medios se alimen-tan do traballo doutros medios alternativos e de axencias de noticias nonmediáticas, coidamos que a selección é axeitada.

Pero existen moitos perigos reais con a Internet. O seu alcance democrá-tico pode desaparecer por mor das prácticas empresariais. Durante o curso2005-2006 tivemos ocasión de coñecer o pacto entre os creadores do servidorgoogle para que en China non se activen certas páxinas. Esta práctica responde



a unha censura por parte do Estado, claramente antidemocrática, que tentaimpedir a formación de pensamento crítico. Ás veces, temos que ollar o quesucede nos EE.UU. para saber o que pode acontecer nun futuro non moilonxano. Así, poderosas e xigantescas compañías de cable (AT&T, Comcast,Verizon) apodéranse da rede mediante leis e ditames xudiciais para que perdao seu carácter democrático. Con esta estratexia as compañías ofrecerían undobre servizo: un servizo de pago, caro e rápido, destinados ás nóminas máisfortalecidas e outro servizo de segunda clase, destinado aos demais da cadeaeconómica, con intervención corporativa nos contidos. Esta é a acertada vi-sión que desenvolve Ernesto Carmona nun ilustrativo artigo que nos dá contados proxectos censurados polas grandes compañías mediáticas ao longo de 30anos. Trátase do artigo «Proyecto Censurado, 30 años desclasificando grandesomisiones», consultable na rede en www.rebelion.org/noticia.php?id=37841.



DECONSTRUINDO A NOTICIA: ESTRUTURA INFORMATIVA

Fonte da noticia e data

Antetítulo

Titular

Autoría delegación

Entrada

Imaxe

Etiqueta

Corpo ou Texto

Pé de foto



Significado dos conceptos

1. FONTE DA NOTICIA E DATA. É o lugar onde aparecen sinalados a fonte, ondese recolle a noticia e, neste caso, tamén figura a data. Noutros medios adata pode ir separada da fonte, na marxe contraria.

2. ANTETÍTULO. Coma o nome indica, aparece antes do titular da noticia, ecomo tal pode servir para anticipar mediante un texto breve o contidoda noticia, ou para complementala. Neste caso, o antetítulo empregadonon só anticipa, senón que mesmo condensa a información que logo serádestacada polo titular. Coñecemos, igualmente, o lugar e o evento no quese produciron as declaracións logo asumidas polo titular.

3. TITULAR. En teoría o titular debería recoller dunha forma breve, concisao máis importante dunha noticia. Na práctica editorial os titulares nonson, en moitas ocasións, os ideados polo xornalista que elaborou a in-formación. É frecuente que sexa cambiado polos xefes de redacción oumesmo pola xerarquía do medio de comunicación. Esta práctica, enocasións, provoca unha separación estilística entre titular e corpo da no-ticia.

4. AUTORÍA, DELEGACIÓN. É o espazo onde se rexistra quen elaborou a infor-mación. Neste caso, a nova foi elaborada poe algún dos membros doequipo de redactores de Galicia Hoxe. Tras identificarse a autoría figu-ra o lugar onde o equipo de redactores lle deu forma á noticia.

5. IMAXE. Non todas as noticias levan como acompañante unha imaxe. Omaterial fotográfico e o material infográfico son parte importante dos me-dios de comunicación escritos. Gárdanse en arquivos –agora, codesenvolvemento das novas tecnoloxías, falamos de arquivos electróni-cos- e, polo tanto, poden ser reutilizados en noticias futuras. Importanteé comprobar o grao de acerto na ligazón entre foto e noticia, isto é, veri-ficar se a foto responde realmente a unha necesidade informativa ou non.

6. PÉ DE FOTO. Non é frecuente que se deixe sen citar a autoría da fotogra-fía. Ë algo que cómpre desbotar da práctica editorial, xa que a autoría im-plica sempre responsabilidade e cando falamos de fotografías de persoasinmigrantes, o alcance da mesma é maior pola implicación ética do seuuso. Igualmente, os materiais infográficos deberían ir acompañados darúbrica atributiva, xa que son coñecidos os casos de retratos-robots, oude re-creacións tras un atentado, que se declararon errados de forma in-consciente ou mesmo consciente.

7. ENTRADA. Correspóndese aos primeiros párrafos da noticia, o lugar ondese procede a un resumo facilitando ao lector a clave da noticia.

8. CORPO OU TEXTO. É a parte central da noticia. Nel desenvólvense os por-menores informativos considerados dignos de figurar na noticia.



9. ETIQUETA. Serve para destacar mediante un epígrafe o que se denominapaquete secundario.

10. PAQUETE SECUNDARIO. Son informacións que acompañan aodesenvolvemento máis importante da noticia. Son complementos da in-formación principal.

Paero a análise dunha noticia agocha máis complexidade conceptual. Senos fundamentamos en criterios xornalísticos, isto é, meramente profesionais,unha noticia debe responder aos seguintes parámetros:

1. ACTUALIDADE: a noticia ten que tratar aspectos da actualidade, do presen-te máis inmediato.

2. NOVIDADE: aquelo que é descoñecido é fonte directa para elaborar unhainformación. Se é algo xa coñecido, por exemplo, a gripe aviar, será por-que se dan datos novidosos.

3. VERACIDADE: a fidelidade coa verdade dos feitos debe ser unha máxima amanter. No entanto, xa son famosos os casos de xornalistas que inventa-ban os seus casos. Ante esta verdadeira ausencia de ética, só cabe esixiro mantemento da ética profisional como salvagarda da información quelogo será «asumida» polo público lector.

4. PERIODICIDADE: a información da prensa escrita sae, por norma, todos os días.Algúns medios coma o galego, A Nosa Terra, saen de forma semanal.

5. INTERESE PÚBLICO: recóllense as noticias que interesan non ao públicoen abstracto, senón ao público afín á liña ideolóxica do xornal e do gru-po mediático que posúe o control da rotatoria. Por iso, o pluralismo in-formativo, ante a acumulación de medios informativos en poucas mans,está en grave perigo. En efecto, o que interesa pode ser ás veces simple-mente ignorado. Os numerosos focos de atención que posúe o públicolector determinan a división das noticias en diferentes seccións: local,nacional, internacional, por falar só das que sitúan o acontecemento in-formativo no espazo.

Deconstruindo a noticia: as preguntas que resumen a información

De forma resumida, os xornalistas din que unha noticia ten que darresposta a un número de preguntas: que, quen, cando, onde, por que e como.Ten que ver co chamado hexámetro de Quintiliano, que contiña 7 pistas paracoñecer o básico dunha información: quis, quid, ubi, quibus auxiliis, cur,quomodo et quando.

QUE: Refírese aos acontecementos, ás accións e ideas que constitúen o temada noticia. (Por exemplo: un accidente de avión cun balanzo deningunha vítima mortal).



QUEN: Son os protagonistas, en definitiva todos os personaxes que aparece-rán nunha noticia. (Un mozo, X.R.FCando: Sitúa a acción nun tempodefinido. Sinalando inicio, duración e final. (O avión estrelouse o do-mingo entre as 2 e as 3 da tarde)..

ONDE: O espazo, o lugar onde aconteceron os feitos. (No aeroporto de Alicante).POR QUE: Explica as razóns polas que se produciu o acontecemento. Inclúe,

cando é preciso, os antecedentes dese acontecemento. (O avión nonpasara aínda a revisión e presentaba deficiencias).

COMO: Describe as circunstancias concretas nas que se deron os feitos. (Oavión non puido erguer o morro e ante o bloqueo das rodas estrelousecontra o edificio de bombeiros).

Arendendo a deconstruir as noticias

InvestigaciónFacendo emprego dos recursos TIC busca información sobre

Quintiliano e o seu Hexámetro

Noticia 1



Noticia 2

Noticia 3



Non imos aquí afondar na profesión de xornalista e nas condicións nasque esta se desenvolve, xa que esta análise, importante porque interactúa notema que hoxe estudamos, precisa dun contexto moito máis amplo e axeitado.Para unha información de síntese ben elaborada recomendamos o seguinterecurso informatico: http://recursos.cnice.mec.es/media/prensa/.

Nas liñas que seguen reflictiremos como as noticias conteñen certasasociacións que convén matizar. Non podemos esquecer que a prensa escritaé un conformador de opinión (e pensamento) moi poderoso. A través dela écomo a sociedade vai percibir a realidade máis inmediata do seu contorno,do seu país. Centrarémonos unicamente nalgunhas circunstancias que sonbastabte usuais. Aínda que poderíamos estender a nosa análise aos diferentessegmentos diferenciados, optaremos nas liñas que seguen por priorizar titu-lares, corpo central da noticia e a súa relación coas imaxes.

a) Análise dos titulares. Dos tres titulares, o da noticia 1 («Máis africanosa Galicia») é o máis rechamante por conter na súa textualidade unha afirma-ción que se pousa no subconsciente do público lector. A presenza do adver-bio de cantidade «máis» implica que xa hai africanos en Galicia. Incluso unhalectura menos reflexiva do titular pode levar a pensar que en Galicia hai unhaalta presenza de inmigrantes africanos e que de vir máis a situación pode serinsostible....que é, precisamente a percepción que se alimentou desde algúnmedio canario. Nesa percepción inducida –que culpa ao colectivo inmigran-te- está o xermolo da recente manifestación polas rúas de Canarias en contrada chegada de máis persoas inmigrantes e a favor dunha Lei de Residenciaque, dito sexa, atenta contra a propia Constitución Española.

Obviamente, no caso da noticia 1, trátase dunha apreciación errada moti-vada por un titular demasiado sensacionalista e pouco reflexivo. Son as presasas que teñen a culpa? Sexa o que sexa, o certo é que contribúe a alimentar apantasma dunha «invasión» africana. No fondo, os medios de comunicación, to-dos en xeral, crean un alarmismo totalmente inxustificado. É unha clara mostrade tratar a inmigración coma un problema.

Na noticia 2, a que fala dos ‘okupas’ contra os centros de acollida dáseun feito habitual, o desfase elocuente entre a imaxe fotográfica e o titular. Aimaxe non reflicte para nada o que se destaca en titular, senón que enfatizaas dúas últimas liñas do bloque informativo.

Non podemos máis que estar en contra desta práctica, xa que, en vez derecoller fotograficamente a detención dos ‘okupas’, protestando de forma pa-cífica polo que son verdadeiros «centros de internamento» e para nada deacollida, vemos como a imaxe incide na «africanización» do fenómeno migra-torio. Neste sentido, existe a tendencia na prensa de sinonimizar conceptosque para nada son análogos: un centro de acollida non é un centro deinternamento forzoso durante 40 días –nestes días a Comisión Europea mesmopensa en ampliar o número de días ata 6 meses, algo totalmente ilóxico e in-



humano. Máis se pensamos, e non hai que perdelo de vista, que son persoasprovadas de liberdade de movementos por un feito meramente administrativo.Cómpre, polo tanto, marcar a correcta interpretación das palabras. Aí residiráa importancia reflexiva dos e das docentes.

Como mostra do proceso de «africanización» dun fenómeno de alcancemoito máis global, podemos ollar a seguinte noticia:

Noticia 4



O titular é claramente sensacionalista e o efecto que provoca é incidirno que levamos denunciado, amplificar a verdadeira dimensión da migraciónafricana a España e xerar no imaxinario do lector a anguria de atoparse anteunha «invasión» ou «avalancha» de persoas procedentes de África.

O que fai o titular é recoller pololado negativo o que é unha simple in-terpretación do eurodeputado PatrickGaubert e, desde logo, non é un feitocontrastado. A lectura de toda estanoticia pon de relevo que as palabrasde Miguel Fernández, voceiro do Forode Inmigración de Compostela, nonforon tidas en conta para o titular. Ecabe interrogarse porque existe unhatendencia de titular unha noticiapolo lado negativo, catastrofista candona mesma información se articulanaspectos positivos.

Non podemos esquecer que oeurodeputado pertence ao Grupo Po-pular Europeo, cunha marcada orien-tación ideolóxica no seu discurso notocante ao fenómeno migratorio e, xaque logo, o titular, ao basearse nas

verbas de Patrick Gaubert, o que fai érecoller a ideoloxía dun grupo en parti-cular. Dá a impresión de que os titula-res sofren un proceso de cambio candosaen das mans dos redactores e cheganás elites dos medios de comunicaciónque sempre teñen en conta non o feitoinformativo en si, senón outro tipo de in-tereses (quen paga a publicidade, a quetipo de lector se presupón que vaidirixido o xornal, etc.).

Na seguinte noticia podemos,unha vez máis, comprobar como asimaxes insisten nunha das partes dofenómeno migratorio convertendoditas imaxes nunha falsa«homoxeneización» da migración. Adiversidade de culturas, de credos, deritos, de cores quedan así sometidas átiranía do impacto informativo.

Como actividade propoñemos ao alumnado que realiceunha lectura tranquila de toda a noticia e que localice a«pifia» –derivada das famosas presas que afectan aosxornalistas– que contribúe, sen desexalo a xornalista, a

«darlle a razón» aos posicionamentos extremosdaquelas persoas que xulgan que Europa non pode

recibir máis africanos



Noticia 5



En relación coas imaxes das noticias 1,2, 4 e 5, propoñémoslle aoalumnado unha serie de cuestións que figuran no apartado dedicado ás acti-vidades, pero, con anterioridade, o profesor ou profesora pode exercer de so-ciólogo e realizar unha sinxela enquisa. Como posibilidade poderíanse formularas seguintes cuestións:

1) Tes algún amigo ou amiga inmigrante?a. sib. nonc. gostaríamed. non me gostaría

2) Pensas que hai moitas persoas deÁfrica en España?

a. sib. non

3) E en Galicia?a. hai moitosb. hai poucosc. non hai

4) Entras nun autobús e só quedaun asento libre a carón dunhapersoa negra, sentarías aí?

a. sib. non

5) E se fose a carón dunha persoa xitana?a. sib. non

A representatividade da enquisa pode variar en base aos propios intere-ses dos e das docentes e do que desexen averiguar no tocante ás compoñentessociolóxicas do seu alumnado. A enquisa debería permitir guiar as respostasdas preguntas que figuran máis abaixo e configurar o alicerce para construirun debate sobre a migración.

Deteñámonos un pouco na noticia 5. O estilo interrogativo do titular edas 4 preguntas que figuran na entrada constitúen unha interesante invita-ción para que nós mesmos formulemos as respostas. Pero antes, cómpre queas educadoras e os educadores reflexionen sobre o verdadeiro alcance ddo con-cepto «integración».

Para poder axudar ao alumnado na resolución das cuestións, os e as do-centes non poden esquecer un feito indiscutible: as clases sociais seguenexistindo. E iso, vai máis aló do fenómeno migratorio. Por iso, resulta cando me-nos curioso o cualificativo de «estudantes con perfil inmigrante» para designaraos nenos e nenas nados no país de acollida de pais e nais inmigrantes. O fe-nómeno das banlieus francesas de hai agora un ano respondía a esta realidade,pero…. non eran persoas inmigrantes, eran sinxelamente franceses. O problema



era que a sociedade de acollida seguía mantendo o estigma de «inmigrante»sobre eles por cuestións discriminatorias, xenófobas que provocan axerarquización e imposición do EGO (a sociedade que recibe) sobre o OUTRO(poboación que se asenta). O fenómeno de guetoización, practicado en primeirainstancia pola administración central, que non supervisou a dimensión urbáda primeira xeración, mantívose nos descendentes como unha enorme lousaque os mantiña e aínda mantén segregados: as dificultades para acceder aoEstado de Benestar; a imposibilidade de recoller os froitos do sistema educa-tivo ao pertencer a un sistema segregador que fai da procedencia –dos pais enais, xa que eles naceron en Francia- un criterio determinante á hora de sercontratado; a ausencia de servizos sociais; a inexistente canle comunicativaco que se considera centro urbán; a desconfianza absoluta nas estruturas re-presentativas do sistema democrático (os pais e nais non poden votar sen re-nunciar á súa nacionalidade; a clase política nunca dialoga de forma sinceira,senón que os engana e manipula cando se achegan as eleccións), son todascircuntancias que converten a estas persoas en desprotexidas, en grandesesquecidas, abocada a vivir nas marxes da sociedade.

Como educadores e educadoras, a migración, na súa vertenteintercultural, ten que impregnar o noso curriculo visible e oculto. Ten quetransversalizar os diferentes eidos temáticos que estruturan a nosa programa-ción didáctica. A educación é moi importante neste sentido. Unha educaciónmilitante co recoñecemento primordial dos Dereitos Humanos por riba decalquera continxencia.

Animamos ao profesorado a que se mergulle emocionalmente na dificiltarefa de trascender os límites do espazo físico no que se imparten as clases.Non é doado, pero é imprescindible. A natureza desta unidade didáctica edeste bloque lévanos a interferir necesariamente na percepción que lletransmite a sociedade ou o contexto inmediato no que vive o alumnado.



Noticia 6



Esta noticia é importante porque «alerta» dunha realidade que sempre sepretende agochar por parte dos responsables do sistema educativo, incluindoao profesorado. Como animadores xa de varias campañas educativas, sabemosque os prexuízos, os estereotipos e o racismo conviven nas aulas co silencioou a indiferenza do sistema. Pero, como afirmamos, máis arriba, é totalmentelóxico: non hai militancia educativa por parte do profesorado en Dereitos Hu-manos. Ao realizar durante a campaña 2005-2006 a metodoloxía de «vivir oestereotipo» (explicado e desenvolvido en Bloque I) as visións estereotipadaseran realmente crueis: «ladróns», «vagos», «chulos de putas», «latin kings», «pi-ratas», «veñen roubarnos o traballo», «putas», «terroristas», etc.. e así un longoelenco de cualificativos negativos –que conservamos para un posterior estudo.De forma abraiada, os e as docentes que participaban como ouvintes naactividade, non daban creto ao que escoitaban...mesmo do alumnado máis ca-lado e tranquilo. Pero cabe ir máis aló. Non é culpa dos alumnos e alumnas.Non. É culpa de todo o seu contorno vital, que se desentende da tarefa de ex-plicar e facer entender as diferenzas. Nese contorno vital os pais e nais adquirenun rol excepcional...en positivo e en negativo. O rexeite que se manifesta nestanoticia ten que ver máis co rexeite social que manifestan seus pais e e nais áhora de dialogar fronte o telexornal ou á hora de comentar a recente inaugu-ración dun bazar chinés, ou á hora de xulgar os hábitos relixiosos demusulmáns, etc. Sartori afirmaba que os pais e nais repiten o que ven / escoi-tan nos medios de comunicación. Cabe entón preguntarse se o rexeite quevén das casas non será un rexeite inducido.

Por iso, na conformación dese contorno vital o profesorado ten tamén asúa función capital, pero terá el tamén que vencer o seu propio currículo oculto(temores, fobias, prexuízos,...). Se logra superar ese currículo oculto poderá edu-car con máis e mellor criterio e deconstruir o aparello nocional e conceptualque o alumnado vai configurando para que sexa o propio alumnado, unha vezreconstruido, o que realice unha deconstrución-reconstrución na súa casacos seus pais e nais. Ninguén nace sendo racista. É unha construción sociale cultural. Entón, temos que derrubar o edificio nocional. Non hai outra saída.É o mesmo tipo de militancia educativa que coa violencia de xénero e ahomofobia: non podemos permanecer indiferentes e pensar que nós non po-demos facer nada. Non. Podemos se queremos....e debemos.

Desde o Foro de Inmigración, preocupados polo tratamento que a prensadá á inmigración, creamos unha especie de observatorio dos medios epuxémonos a traballar para ir constituindo diferentes informes co fin depresentárllelos aos medios. Foi con esa intención como convocamos a dife-rentes medios escritos do ámbito compostelán a unha reunión co Foro de In-migración. Nesa primeira reunión, que tivo lugar en febreiro, presentamos unprimeiro dossier co que considerabamos mal uso da palabra e da imaxe e unhaserie de demandas que viamos como imprescindibles. Foi lento, pero antes deagosto de 2006 tiñamos un Decálogo para o Tratamento non Estereotipado da



Inmigración. O toque final derónllelo os propios redactores dos medios conprotagonismo para Guillermo Pardo, normalmente encargado de elaborar no-ticias sobre inmigración en La Voz de Galicia. O resultado final ofrecémolonesta unidade didáctica para que sexa explicado, comentado en clase e paraque se considere baixo o seu prisma a lectura das noticias que tratan daspersoas inmigrantes.

ACTIVIDADES INDIVIDUAIS

Noticias 1, 2, 31) Sinala na seguinte táboa se se dan os criterios que deben caracterizar

unha noticia

2) Procura describir cun texto breve cada un dos criterios das tres noticias3) Marca as palabras que non coñeces e busca nun diccionario o seu signi-

ficado4) Identifica nas 3 noticias as partes constituintes da mesma xustificando a

túa resposta.

Noticias 1, 2, 4, 51) Que relación atopas entres as imaxes que acompañan a estas 4 noticias?2) Que aspectos che resultan máis curiosos ou chocantes? Razoa a túa

resposta3) De onde pensas que veñen máis persoas inmigrantes?4) Cres que as persoas de etnia xitana son inmigrantes?5) Considerando o titular da noticia nº 5, e a súa entrada, toda ela en esti-

lo interrogativo, procura responder simplemente á seguinte cuestión: cresque a educación pode resolver todas as dificultades que envolven áspersoas migrantes?

INTERESE PÚBLICO

noticia 3

noticia 1

noticia 2

ACTUALIDADE NOVIDADE VERACIDADE



Noticia 61) Busca nunha enciclopedia ou manexando a información en Internet

quen era Ulises.2) Unha vez elaborada a ficha sobre a vida de Ulises, e lendo o último apar-

tado da noticia, expón as razóns que levan a definir como síndrome deUlises ao que lle sucede a algunhas persoas migrantes.

3) Pensas que a cor da pel é importante para vivir ben? Por que?4) Que cualificativo empregas para describir a un amigo que coñeciches a

unha persoa de cor negra?5) Que farías ti para que non existise o racismo?

ACTIVIDADES COLECTIVAS

1. Debate

OBXECTIVO:O obxectivo primordial da actividade é fomentar o debate, a opinión e, en

segundo lugar, comprobar o elevado grao de negatividade informativa sobre ofenómeno da inmigración.

DURACIÓN: Esta actividade desenvolverase en dúa sesións: Na primeira sesión oprofesorado levará os xornais que considere oportuno (en todo caso, recomen-damos a presenza de polo menos dun xornal en galego). Procederase a explicaren que consiste a actividade e crearanse os grupos para o traballo. Na segundasesión terán lugar os debates intra e intergrupal e a posterior exposición nunmural de todas as noticias seleccionadas.

MATERIAL: Unha caixa de correos (improvisda ou non); xornais; material paraescribir; papel contínuo para o panel; cartolinas.

METODOLOXÍA: A clase dividirase en grupos que non deberían superar as 6 persoas

DESENVOLVEMENTO: Os alumnos e alumnas seleccionarán da prensa escrita tres artigos re-

feridos á inmigración. No interior do grupo terá lugar unha discusión sobreo carácter positivo, negativo ou neutro das noticias seleccionadas destacandoos motivos que conducen a esa adscripción emocional. Cando todos os grupos



teñan xa decididas as tres noticias, procederase a un debate intergrupal noque todos os grupos relatarán en 6 minutos os motivos que guiaron dita se-lección e as causas que provocaron a adscripción emocional. O profesoradoprocurará incentivar a discusión nos momentos de baleiro. A actividade re-matará coa redacción dun documento de conclusións. Despois, todas as no-ticias seleccionadas exporanse publicamente nun panel respectando a ads-cripción emocional: positiva, negativa, neutra. Buscarase un espazo axeitadopara dita exposición. No bloque de actividades negativas rexistrarase a seguintepregunta, destinada ao alumnado que por curiosidade se achegue ao panelexpositor: «que farías ti para que esta noticia fose positiva?». Deberase facilitarunha improvisada caixa de correos para que o alumnado poda ir depositandoas súas suxerencias.

2. Actividade de seguemento: as imaxes da inmigración nos xornais

OBXECTIVO:Realizar un estudo do tipo de fotografías que acompañan normalmente

nos xornais aos artigos sobre inmigración. Ao final de todo, deberase realizarunha exposición con todas as fotos seleccionadas.

DURACIÓN:

MATERIAL: Xornais e revistas, ben a través de medios gráficos impresos, ben através de Internet. Hemeroteca a través de Internet.

METODOLOXÍA:Propoñemos distribuir o grupo-clase en grupos de 5/6 alumnos/as. Cada

grupo escollerá 6 fotos. Acompañaranse cos pés de foto que figuran no xornale cun pequeno comentario crítico realizado polo grupo.

3. Actividade de seguemento: as portadas dos xornais e a inmigración no verán

OBXECTIVO:Durante este verán a inmigración asulagou as portadas dos xornais máis

representativos con presenza en Galicia. Trátase dun fenómeno illado ou, polocontrario, estamos ante un feito recorrente, habitual durante os meses de xulloe agosto? Eis o dilema que propoñemos traballar.



DURACIÓN: deixámolo a criterio do profesorado, en base ás características dogrupo-clase

Material: Hemeroteca a través de Internet.

METODOLOXÍA: Propoñemos distribuir o grupo-clase en grupos de 5/6 alumnos/as.

DESENVOLVEMENTO:O profesorado escollerá diferentes xornais que permitan o acceso a

edicións do verán do 2005 e do verán do 2006 (La Voz de Galicia, El CorreoGallego, Galicia Hoxe, El Faro de Vigo, etc..). Trátase de que diferentes gru-pos de alumnos e alumnas traballen as portadas deses xornais durante untempo. É preferible que sexan diferentes grupos os que traballen as portadasdo verán do 2005 dun xornal e as do 2006 do mesmo xornal, para ver se apercepción é a mesma ou non. Propoñemos realizar unha táboa deseguemento na que conste nº de portadas do mes, nº de portadas con alusióná inmigración, cantas desas noticias son só texto, cantas veñen acompaña-das de imaxe e ver que tipo de valoración merece anoticia (positiva, negativa,neutra) e que tema se circunscribe (economía; sucesos; sociedade; etc). Os re-sultados serán debatidos entre os distintos grupos e sería oportuno que seredactara un documento de conclusións colectivo.





Bloque IV. Bloque IV. Bloque IV. Bloque IV. Bloque IV. Tomando posturasTomando posturasTomando posturasTomando posturasTomando posturas





Introdución

AAAAActualmente a nosa educaciónten que ser máis que nunca unha edu-cación intercultural, na que o fomen-to da convivencia na diferenza nonsexa motivo de conflito, se condeenatitudes excluíntes ou discriminatoriase onde a propia persoa constrúa e asu-ma a súa identidade persoal tendo enconta que está composta de múltiplesexperiencias.

Por isto tras romper os estereoti-pos creados e achegarnos dunhamaneira máis fonda ao colectivo dosinmigrantes, tentaremos neste últimobloque da unidade presentar aoalumnoado que se posicionen narealidade, que se vexan como parteactiva dunha sociedade heteroxénea,de distintas culturas, etnias, ideolo-xías, onde a diferencia existe.

Neste bloque a labor do profeso-rado é primordial, xa que debe espertaren todo momento un debate, pois to-das as actividades presentadas teñeno diálogo como protagonista principal,e sen el os alumnos e alumnas non

verían acadados de ningunha maneiraos obxectivos prefixados.

O importante é que na clase sedea un diálogo fluido, no que as dis-tintas opinións e puntos de vistasexan respectados e ninguén se sintadiscriminado pola súa ideoloxía,tendo en conta que as diferentesachegas do alumnado deben terunhas argumentacións válidas eestructuradas.

O mestre non debe sentirseobrigado en ningún momento a faceras cinco actividades propostas, xa quetodas elas son independentes, poloque con completa liberdade pode pre-parar a clase ou clases adicadas a estebloque facendo unha, dúas ou as quecrea conveniente. De todas formas haique sinalar que o feito de rematar obloque coa actividade de «Se eu fosePresidente» non é algo aleatoriosenón que se pretende plasmar uncompromiso final coa realidade da in-migración, polo que resulta interesan-te facela se se traballaron os distintosbloques da Unidade Didáctica.


1. Desenvolver a implicación persoal no tema da multiculturalidade.2. Analizar o modo en que abordamos a multiculturalidade e o que trasmi-

ten as nosas actitudes.3. Definir o modelo de expresión tanto para mostrar o desacordo en situa-

ción de discriminación e racismo, como para amosar unha actitude po-sitiva cara as novas culturas.



ACTIVIDADE 1. FORMULA AS TÚAS SOLUCIÓNS (RECOMENDADA).

OBXECTIVO:Afondar e promover unha maior comprensión sobre a realidade que afron-

tan as persoas inmigrantes no noso país e achegar solucións entre todos osgrupos a este tipo de situacións.

DURACIÓN: 1 hora.

MATERIAL: Fotocopia dos conflitos que se tratan, folios e bolígrafos.

METODOLOXÍA: Traballo en grupo (5 a 6 persoas) e posta en común.

DESENVOLVEMENTO:Reunidos en grupos os alumnos deberán ler as fotocopias cos conflictos

e formular posibles solucións aos mesmos por escrito. Logo farase a exposi-ción das achegas de cada grupo e finalmente toda a clase reflexionará co apoiodas seguintes preguntas e escribirá as súas conclusións.

a) Cales foron as solucións máis realistas e as menos?b) Coñeces algunha situación similar ás presentadas? Tomaron parte acti-

va no conflicto?c) As solucións que presentades, fanse dende fóra ou tamén está implica-

da a vosa colaboración individual?d) Pode ocorrer que vos vexades nunha situación similar?

Conflitos para a discusión:1º- Ao colexio ao que acode teu curmán asiste un rapaz chinés e, ao prin-

cipio, non existía ningún problema, pero agora estase convertindo nunha fontede conflito, xa que algúns pais e nais consideran que seus fillos e fillas estána sufrir un atraso importante na súa formación, xa que o mestre ten que darunha atención extra a este alumno.

2º- Son un xefe de recursos humanos da empresa X e nunha selección depersoal estaba entre dous candidatos: un deles cun curriculum brillante, decor negra, que chegou hai ano e medio a España, pero o seu coñe-cemento doidioma é medio-alto, e outro non ten tanta experiencia profesional como o an-terior, é español, caucásico, e coñece por tanto todos os costumes e as formas



de traballar deste país. Finalmente decidín contratar a este último porque oconsiderei menos arriscado. Poucos días despois a empresa foi denunciadapor discriminación racial.

3º- Son unha viúva de 78 anos e a miña pensión é de 750 •. Xa non soncapaz de valerme por min mesma e os meus fillos viven lonxe. Vin un anun-cio pola rúa no que unha rapaza dominicana se ofrecía como interna (para ostraballos domésticos). Cobra 400• mensuais pero non podo facerlle contratonin pagarlle seguro laboral, xa que iso suporía 300 • máis, algo que me resul-ta imposible. E se de súpeto ela enferma? Que será dela e que será de min?

ACTIVIDADE 2. TRAS UNHA CANCIÓN. (RECOMENDADA)

OBXECTIVO:Fomentar nos alumnos a capacidade valorar a diferenza como unha fonte

de enriquecemento cultural, de discernir o significado da igualdade entre osdiferentes e de posicionarse ante a realidade dunha sociedade multiculturale a necesidade que se converta en intercultural.


MATERIAL: Fotocopia da canción «Te guste o no» de Joan Manuel Serrat. Canciónde Joan Manuel Serrat, editada no disco «Nadie es perfecto», BMG, Madrid, 1994.

METODOLOXÍA: Traballo individual ou en grupo, posteriormente diálogo dirixidopolo profesor e definición de conclusións xerais.

DESENVOLVEMENTO:O alumnado escoita a canción con ou sen a letra co fin de analizar o

contido das distintas estrofas para que o debate posterior sexa produtivo (esteetapa pode ser en grupo ou individual). A continuación establecerase un diá-logo sobre o que significa iso que tanto se oe de que todos somos iguais, seiso é certo, se realmente ten que ser así... É importante establecer un climade confianza para que as aportacións sexan o máis persoais e libre posibles.



«Te guste o no»Sí, puede que a ti te guste o no

Pero el caso es que tenemos mucho en comúnBajo un mismo cielo más o menos azulCompartimos el aire y adoramos el sol.

Los dos tenemos el mismo miedo a morir,Idéntica fragilidad,

Un corazón dos ojos y un sexo similarY los mismos deseos de amar y que alguien nos ame a su vez.

Puede a que ti te guste o puede que noPero por suerte somos distintos también.

Yo tengo una esposa,Tú tienes un harén,Tú cultivas el valle,Yo navego la mar.

Tú reniegas en swahili yo en catalán,Yo blanco y tú negro como el betún,

Y fíjate no sé si me gusta más de ti lo que te diferencia de míO lo que tenemos en común.

Te guste o noMe caes bien por ambas cosas,

Lo común me reconforta, lo distinto me estimula.Los dos tenemos el mismo miedo a morir,

Idéntica fragilidad,Un corazón dos ojos y un sexo similar

Y los mismos deseos de amar y que alguien nos ame a su vez.Te guste o no....

Suxestións para dirixir o debate:- Indagar sobre os significados de multicultural e intercultural, sobre se

podemos convivir con diferentes culturas, etnias e relixións, se asdiferenzas achegan algo, se se pode aprender algo delas.

- A diversidade cultural é un tema de moda ou sempre estivo aí? Coñecenoutros artistas que fagan alusións a esta temática?

Serrat



SEACTIVIDADE 3. UN CONFLITO DE FAMILIA. (RECOMENDADA).

OBXECTIVO: Estimular aos alumnos e alumnas a superar os estereotipos e a dis-criminación presentes na sociedade actual e a afrontar o conflito dende o com-promiso individual e colectivo.

DURACIÓN: 60 minutos (15 minutos de representación e o restante de posta encomún).

MATERIAL: Fotocopias cos papeis do role-playing, bolígrafos e folios.

METODOLOXÍA: Representación de papeis, observación polo resto da clase e pos-terior posta en común.

DESENVOLVEMENTO:Pídense tres voluntarios para representar os papeis mentres o resto do gru-

po clase actuará de espectador. Repártense os papeis entre os actores e actri-ces e se lles deixa un tempo para que poidan centrarse no rol que van repre-sentar; é importante que saiban que o seu papel non é pechado, que podenfacer aportacións persoais no trascurso da interpretación. Despois da repre-sentación comenza a posta en común.

Suxestións para dirixir o debate:- Iniciar a discusión preguntando aos actores e actrices como se sentiron

durante a súa interpretación, se lles resultou doado meterse no papelou pola contra, se non atopan argumentación dentro do seu rol.

- Para todo o grupo:a) Cres que esta situación pode darse na realidade? Podería darse na túa

familia?b) Consideras isto unha discriminación ou estás de acordo coa for-

mulación do pai?c) Fiámonos dos prexuízos ou estamos capacitados para liberarnos deles?d) Se ti foses o fillo, qué farías?e) Hai colectivos que sofren discriminación no tema do acceso a unha

vivenda? Cres que están fundamentados ou que son froito dosprexuízos?



Papeis para o role- playing:

O fillo:Vives cos teus pais nunha casa nova nas aforas da cidade. O teu pai

decidiu alugar o piso no que viviades antes, polo que puxo un anuncio noxornal. Hoxe recibiron unha chamada dunha persoa interesada nel, pero se-gundo o teu pai existe un problema, é colombiano.

Como che fai falla algúns cartos, a túa nai propúxote que ensinaras o pisoa toda a xente interesada e a cambio diso recibirías a metade dos cartos queingrese polo aluguer do piso.

Ti non sabes o que facer, pois por un lado non queres que se discrimineá xente por ningunha razón, pero por outra parte, tes medo de que o teu paiteña razón e ao final non consigas a metade do aluguer.

A nai:Ti tes ganas de alugar o piso xa que sería un diñeiro extra para a fami-

lia, poderías pagarlle os gastos ao teu fillo e ter para axudar na economía fa-miliar.

Non cres que teña que haber problemas por alugar o piso a unha familiade colombianos, pero o teu marido non está tan seguro e non deixa de poñertrabas e facer comentarios negativos sobre esta situación.

Ti pensas que non hai que fiarse dos falsos prexuízos, que non sonobxectivos, que a realidade non é esa.

O pai:Igual que a túa muller pensas que o diñeiro do aluguer virá moi ben para

a economía familiar.Non te consideras racista, pero non deixas de oír comentarios sobre os

inmigrantes, que se ás veces non pagan a mensualidade, que destrozan os pi-sos porque acollen a moitos amigos e familiares provocando as iras nacomunidade de veciños, que marchan con todo o que atopan... Cres que nondebes alugalo a esta familia de colombianos, que seguramente haberá xenteinteresada no piso sen que sexan inmigrantes.



ACTIVIDADE 4. EXISTEN CATEGORÍAS NA INMIGRACIÓN? (RECOMENDADA).

OBXECTIVO:Promover unha análise da realidade inmigración dende unha perspecti-

va crítica e valorar o tratamento desa temática mos medios de comunicación.

Duración: Traballo fóra do horario lectivo para buscar a información e naseguinte sesión daríase todo o tempo de clase (60 minutos) para a confeccióne exposición dos carteis.

Material: Papel continuo, rotuladores, pegamento, bolígrafos. O material paraa confección dos carteis deberá ser buscado e aportado polo alumnado (noti-cias de internet, recortes de prensa, estatísticas, etc.).

Metodoloxía: Traballo en grupo extra e en clase, exposición de carteis,avaliación e posta en común con todo o grupo clase.

Desenvolvemento:Se explicará aos alumnos que deberán confeccionar un cartel con dúas

partes: unha titularase «Inmigrantes de primeira» e a outra «Inmigrantes desegunda». Para realizar a actividade deberán buscar na prensa, en internet,en distintos documentos... fotos e noticias dos que se supoñen que son trata-dos como «inmigrantes de primeira» e dos «inmigrantes de segunda». Ademaisde elaborar o cartel deberán escribir unhas conclusións que expoñerán ao restoda clase na seguinte sesión de titoría. É importante que non se queden noanecdótico, senón que estuden con rigor a diferenza do tratamento entre unse outros e as causas e consecuencias deste procedimento.

Suxestións para o desenvolvemento da actividade:- O profesor debe incitar os alumnos a reflexionar sobre a existencia de

inmigrantes de primeira e de segunda. Quen poderían ser uns e outros,a que colectivos están asociados? (Recordar que o número de turistasque visitan as Illas Baleares pode chegar aos 8 millóns de persoas ao ano,que un grande número de turistas e xubilados europeos acaban fixandoresidencia en España para beneficiarse da asistencia sanitaria e outrasprestacións sociais, tamén a chegada de altos executivos, futbolistas, ar-tistas e famosos... Na outra banda están os miles de inmigrantes que sonretratados pola prensa chegando a bordo de caiucos, en centros de



acollida, con problemas para atopar un traballo, unha vivenda, para escolarizaraos seus fillos...). É importante que o alumnado afonden e tracen paralelos entreesas dúas realidades.

ACTIVIDADE 5. SE EU FOSE O PRESIDENTE... (RECOMENDADA)

OBXECTIVO:Comprender a inmigración como parte da realidade actual e analizar comoesa é presentada nos medios de comunicación, promovendo a capacidadepara formular posibles solucións a esta situación, valorando e expresandounha opinión propia sobre o tema.

DURACIÓN: 60 minutos (15 a 20 minutos para lectura inicial, 40 a 45 para a re-dacción de propostas e os 15 ou 20 últimos minutos estrían adicados a postaen común e debate).

MATERIAL: Fotocopias cos artigos de prensa e outros que se queira engadir (a cri-terio do educador) e dos folios «Si eu fose o presidente...», papel e bolígrafos.

METODOLOXÍA: Traballo en pequenos grupos, posta en común e debate con toda a clase.

DESENVOLVEMENTO:Divídese a clase en grupos de tres ou catro persoas e a cada un destes se

lles entregará as fotocopias dos artigos de prensa. Deixar un tempo para quepoidan lelos e debatelos, a continuación recollerán no papel titulado: «Se eufora o Presidente...» os cambios que eles levarían a cabo se fosen o Presidentedo Goberno. Hai que destacar que as medidas que implanten serán factibles eque deberían facer fincapé non só ao tema das regularizacións senón ao acce-so ao traballo, vivenda, educación, sanidade sen esquecer as ideas para fo-mentar unha boa convivencia entre todos. Finalmente, cada grupo faría unhaexposición das súas propostas e tería lugar a avaliación e discusión das mesmas.

Suxestión para a realización da actividade:

- Como actividade final, poderíase facer un documento que recollera aspropostas máis interesante e argumentadas polos grupos e que queda-ran expostas no corcho da clase.



- Para complementar a presente actividade e como colofón final poderíasepresentar a idea de que, aínda que ningún dos participantes sexa o Pre-sidente do Goberno, se é posíble facer algo con respecto ao tema da in-migración, polo que sería bo crear por grupos un documento coa decla-ración de intencións a nivel individual do alumnado e que este queda-ra visible na aula, para poder avalialo noutros momentos do curso. Outraopción é redactar un documento conxunto e envíalo a diferentes auto-ridades e órganos públicos (Secretaria de Inmigración, Presidente ou Vi-cepresidente autonómico, Parlamento Galego, Deputación, Senado, Pre-sidencia do Goberno Central, etc.).









Se eu fose o Presidente...



Declaración de Intencións



Decálogo para o tratamento informativoDecálogo para o tratamento informativoDecálogo para o tratamento informativoDecálogo para o tratamento informativoDecálogo para o tratamento informativonon estereotipado da inmigraciónnon estereotipado da inmigraciónnon estereotipado da inmigraciónnon estereotipado da inmigraciónnon estereotipado da inmigración

Foro de Inmigración





Consciente da importancia dos movementos migratorios, da obriga mo-ral de acoller a quen precisa de apoio e pulo para establecerse en terra allea,das dificultades das persoas para incorporarse á vida cotiá en sociedades nasque moitas veces se sinten excluidas, da desconfianza hacia o descoñecido edo necesario esforzo para coñecérmonos, amais da solidariedade coasvindeiras xeracións multiculturais para conquerir unha convivencia en har-monía, o Foro de Inmigración, amparándose na

Declaración Universal dos Dereitos Humanos

Artigo 1.- Os seres humanos nacen libres e iguais en dignidade e dereitose, dotados como están de razón e conciencia, deben comportarsefraternalmente os uns cos outros.

Artigo 2.- (1) Toda persoa ten os dereitos e liberdades proclamados nestaDeclaración, sen distinción de raza, color, sexo, idioma, relixión,opinión política ou de calquera outra índole, orixe nacional ou so-cial, posición económica, nacemento ou calquera outra condición.(2) Amais, non se fará distinción fundada na condición política,xurídica ou internacional do país ou territorio de cuxa xurisdicióndependa unha persona, tanto se se trata dun país independentecoma dun territorio baixo administración fiduciaria, non autóno-mo ou sometido a calquera outra limitación de soberanía.

Propón a medios de comunicación social, profesionais do xornalismo, ga-binetes de prensa e, en xeral, a toda persoa divulgadora de información e detextos científicos e literarios, o seguinte

Decálogo para o tratamento informativo non estereotipado dainmigración

1.- ¡Coidado cos titulares! Poden ser demoledores

Moitas persoas comezan e rematan o seu proceso lector nos titulares e,polo xeral, só se paran a ler aquilo que lles interesa, lles afecta ou lles chama



a atención, de xeito que o que se des-taca dun texto é fundamental para for-mación de opinión pública. Os títu-los, a secas, sen a súa contex-tualización, poden exercer un efectosocialmente demoledor e perverso so-bre a percepción das persoas. Éresponsabilidade dos divulgadores demensaxes orais e escritas valorar assúas consecuencias e proceder enconciencia.

2.- ¿Español, galego, sirio, coreano?¿Persoas ou etiquetas?

No caso de que sexa necesarioespecificala, a procedencia dos prota-gonistas da noticia debería aparecersuficientemente xustificada para noncaer na xeneralidade nin na simplifi-cación informativa. As etiquetas teñenunha forte función semántica e sonmoi atractivas dado o seu impacto orale visual. É recomendable o uso medi-do das palabras para tratar conequidade aos protagonistas das novas.Son prescindibles estruturas do tipo«Dous dos seis asaltantes do tren co-rreo poderían ser magrebíes» (¿Quenson os outros catro?). Nese contexto deprobabilidade, ¿aportaría algo sustan-cial ese dado? Os autores deberíananalisar eses aspectos valeiros decontido antes de divulgalos.

3.- Persoas (nin ilegais, nin «senpapeis» nin clandestinos), só persoas

Os estereotipos comezan co usoinadecuado da linguaxe, mediante aque se espallan e deforman as imaxesdunha realidade que, moralmente,nos obriga a ser solidarios. Indepen-dentemente da súa procedencia, a

cor da pel, do sexo ou da relixión, aspersoas teñen dereitos. Agradécese odesterro de expresións que desmere-zan e desvirtúen a condición huma-na. Termos como «ilegal», «sen papeis»ou «clandestinos», amais de deni-grantes, son lexicamente incorrectosno contexto en que se usan para re-ferirse á situación dos estranxeiros.De ter que usalas, son máis apropia-das e preferibles palabras como «irre-gular» ou «indocumentado».

4.- Humanizar implica non «paterizar»,non criminalizar, non colectivizar

Consecuencia do indebido usoda linguaxe e da falta de reflexión é axeralización do discurso xornalístico.Ás veces da a impresión de que todosos inmigrantes chegan ao país enpateras, son criminais, proxenetas, seprostitúen ou participan en activida-des mafiosas. A redacción xornalística,en concreto, tende ás veces, víctimadas présas, a interpretar o conxuntoen función dos efectos producidospola parte, de tal xeito que non é raroque se identifique unha determinadanacionalidade con aspectos sórdidosou delictivos. Os inmigrantes nonson, per se, nin mafiosos nin terroris-tas, como tampouco o son os italianos,os bascos ou os irlandeses por vivirenen sociedades amenazadas pola extor-sión ou a violencia. Nun estado dedereito só se é convicto cando se pro-ba legalmente o delicto cometido.

5.- ¡Sigan e documenten esa noticia!Elaborar informacións veraces

require documentarse e apoiarse endados sólidos e equilibrados, o que



non sempre resulta doado. Os auto-res, profesionais ou non do xorna-lismo, deberían coidarse de non seconvirtiren tamén en vítimas. Asnovas da inmigración adoitan serencase sempre negativas e relátanse conabundantes termos discriminatorios.Coas modernas tecnoloxías é sinxelocontrastar e seguir as noticias paraasegurar os contidos, o que reforza otraballo propio do autor.

6.- Linguaxe e fontes, claves paraunha mensaxe responsable

Axencias de noticias e gabinetesde comunicación son fontes comúnsnas Redaccións dos medios de comu-nicación, que en moitos casos actúancoa mesma présa que os propiosxornalistas. Do mesmo xeito que se léa información para reelaborala epublicala, deberíase comprobar alinguaxe para, sen desvirtuar amensaxe, evitar expresións quecontribúan a denigrar a imaxe daspersoas. Sería o caso de descripciónscomo «un individuo de aspecto cetri-no y desaseado», que non acheganningún dado obxectivo. Conside-raríase positivo que as Redacciónsperiodísticas contasen con editoresformados en cuestións de estran-xeiría e que os xornalistas se provesende fontes e informadores introducidosnos colectivos de residentes estran-xeiros, aos que recurriren como sopor-te para un mellor desen-volvementodo labor profesional. A diversificacióndas fontes favorece tamén a diferen-ciación informativa.

7.- Un cárcere de papel para o sensa-cionalismo

Afirmacións como «El rechazo a laintegración y un elevado paro con-vierten los guetos en potenciales focosterroristas» non só parecenindemostrables, senón que causan te-mor e desconfianza, amais de inxus-tos, porque moven á xenera-lización eao tratamento estereotipado dosestranxeiros, mesmo dos sectores máisvulnerables desta po-boación, cuxaindignada reacción pode motivar efec-tos coma os que se tratan de evitar. Asmellores noticias adoitan serensensacionais, non sensacionalistas.

8.- O positivo é mellor que o negativoOrganismos internacionais, insti-

tucións políticas e sociais, asociaciónse millóns de persoas consideran que osmovementos migratorios son positivospolos aportes demográficos, sociais,culturais e económicos que xeran osseus protagonistas. Informar dos bene-ficiosos efectos e dos actores que o fanposible é tan obrigatorio para unxornalista coma informar do contrario.O papel da muller na sociedade deacollida, a escolarización dos rapaces ea formación universitaria dos mozos, aconvivencia multicultural ou o fortale-ce-mento de sectores laborais en decli-ve son factores que contribúen aos cam-bios sociais que se están a producir,moito máis decisivos para o futuro dopaís que os negativos, nada estraños,por outra parte, á actividade humana encalquera parte do mundo, mesmo nassociedades máis civilizadas.



9.- A imaxe, ¿máis eficaz ca palabra?Poucas cousas son máis eficaces

para transformar a realidade que asimaxes. Se a linguaxe é importantepara o tratamento da inmigranción, asimaxes gráficas tamén o son. Ás veces,máis. O profesional debe asegurarsede que as que utiliza responden árealidade e non afectan ao honor nina dignidade das persoas. As fotos dearquivo son un risco para calquer in-dividuo ou colectivo, polo que, sempreque sexa posible, as fotos deben ser to-madas no día e estar directamente re-lacionadas cos protagonistas. Se nonfose posible, é mellor non publicalase optar por unha ilustración alterna-tiva (infográfica), se a informacióndebe, necesariamente, levala.

10.- Ser visible é existir: démosllesunha oportunidade

A migración é unha realidade.Millóns de persoas desprázanse polomundo por múltiples motivos. Negaraos galegos dereitos en calquera partedo globo é tan insolidario como nega-rllos a un non galego en Galicia. To-dos, esteamos onde esteamos, temosdereito a vivir dignamente, pero taména ser recoñecidos na diferencia e a sertratados con respeto. A linguaxe e otratamento informativo do fenómenomundial da inmigración son funda-mentais nunha sociedade xusta. Oxénero humano é migrante desde oprincipio dos tempos e a sociedade ac-tual, unha consecuencia da mesturade experiencias comúns, das que seteñen producido grandes e beneficio-sos avances para todos. Escribir e falarsen prexuizos sobre os actores dese fe-nómeno é a mellor maneira de facelosresponsables das súas obrigas comocidadáns e de darlles a oportunidadeque buscan e merecen.



GlosarioGlosarioGlosarioGlosarioGlosario





Actitude.-Predisposición ou tendencia adquirida ou relativamente estable que

avalía dunha determinada forma a unha persoa, acontecemento ou situacióne que fai actuar á persoa en consecuencia con esa avaliación. Constitúe unhaorientación de tipo social, unha inclinación a responder de forma favorableou desfavorable.

Asimilación.-Proceso imposto polo país receptor. Pretende que a persoa inmigrante

perda todo contacto coa súa cultura de orixe e renuncie á esencia da súaidentidade. A persoa inmigrante pode optar por esta vía, levado polas circuns-tancias, pero, a parte de que a identidade durmida pode espertarse nalgúnmomento -por ser algo obrigatorio-, normalmente busca a integración.

Discriminación.-Actitude manifesta de rexeite, de desprezo. Négase ao OUTRO os seus

dereitos sociais, económicos ou civís, por seren membros dun grupo conside-rado estranxeiro, diferente e perigoso. Esta actitude non nace en nós:apréndese. E como é unha aprendizaxe, podemos aprender a respectar aoOUTRO rectificando os mecanismos de socialización e establecer pautas deconvivencia , de comprensión e de respecto.

Estereotipo.-Imaxe mental moi simplificada de persoas, institucións ou

acontecementos. Por exemplo: «os madrileños sons uns fachas», «os galegos sonpaletos», «todos os alemáns son uns nazis», «os xitanos son ladróns, «os árabesson uns integristas e machistas», etc. Son imaxes que repousan en mensaxesemanadas pola sociedade. Son asumidas sen seren contrastadas con argumen-tos. Non existe reflexividade. Parten do principio de que o OUTRO é peor, éinferior.

Gueto.-Consecuencia directa da discriminación e da presenza de estruturas que

só permiten a asimilación. A palabra provén do italiano. Ghetto era o nomedunha pequena illa fronte a Venecia, en Italia. No ano 1516, os xudeos deVenecia foron recluidos nesa illa, separados das restantes comunidades. Osguetos foron especialmente empregados por Hitler, para separar a poboaciónxudea da xermana. Nas «democracias» occidentais os guetos son creados polasestruturas ideadas polas propias institucións e as oligarquías. Por exemplo,



cando unha persoa negra vén ao centro da cidade para conseguir unhavivenda e lle din que vale un prezo desorbitado ou ben, directamente,negándolle sequera a posibilidade de facelo. Entón esta persoa non sabe ondedirixirse, pero finalmente escoita voces doutros inmigrantes que lle contanque aló, nas aforas, hai unhas vivendas moi baratas, e onde xa viven moitoscompatriotas seus. Pero, lonxe de se alegrar, está triste e furioso, pois non viveno país de acollida, así é imposible que se integre. E comeza afalar na súalingua e mantén as mesmas costumes….., a quen lle importa nesa masa caó-tica de vivendas, sen servicios administrativos, sen entidades financieiras, senespazos de ocio organizados, sen posibilidades?? Aí, pensamos os occidentais,non molestan. Xa están no gueto. Comeza a marxinalidade. Comeza aí, enverdade, a ruptura da interculturalidade.

Integración.-Proceso que debe ser establecido polo país receptor mediante unhas

infraestruturas e unhas estruturas que permitan a existencia duns parámetrosinterculturais, onde o EGO receptor acolle ao OUTRO permitíndolle conservara súa identidade cultural ao mesmo tempo que dialoga coa outra cultura. Polasúa banda, a persoa inmigrante, ao percibir que existen as bases para unhaconvivencia sen necesidade de perder a súa esencia, buscará integrarse nasociedade. Establécese así unha identidade bicultural.

Intercultural.-Diferénciase da multiculturalidade en varios aspectos esenciais: a) o

multiculturalismo simplemente acepta que existen varias culturas diferentesentre si; b) a aceptación faise mediante a tolerancia; c) o multiculturalismoenfatiza as diferencias, non as fai comprender, déixaas manifestarse no seuguetto, onde se permite a súa existencia; d) esta existencia leva a unha illaidentitaria, a un peche comunitario, a unha ruptura entre a marxe que repre-senta esa cultura estranxeira «diferente» e o centro, que representa á culturaautóctona «semellante». Un multiculturalismo enfatizado pode levar a unhaexclusión social e ao estourido probable do descontento que provoca tal ex-clusión (cf. os acontecementos dos barrios marxinais franceses). Ointercultural é todo o contrario: a) busca diálogo e intercomprensión para queas diferencias, aceptadas, sexan entendidas e interpretadas como expresiónde convivencia ante unha lei igualadora e niveladora, isto é, que integre áspersoas inmigrantes favorecendo o seu asentamento no centro, que non asconcentre en lugares afastados, e que lles conceda dereitos ao mesmo tempoque deberes. Se comprendemos que somos todos diferentes, pero que merece-mos un mesmo trato ante a vida e as oportunidades de realización persoal, asociedade do futuro poderá vivir a súa interculturalidade.



Novo racismo.-Trátase da atitude da sociedade actual, di que non é racista, porque é in-

correcto politicamente, non porque estea convencida de que é un grave erroético e humano. Pero, baixo esa afirmación o novo racismo utiliza o disimulo,o eufemismo, e convive coas maneiras do racismo de sempre (vid. máis abaixo).Para algúns estudosos, as leis de estranxeiría tan duras e restritivas son unhademostración de novo racismo. Incluso o multiculturalismo, adoptado polassocialdemocracias europeas, é unha forma de novo racismo ou de distancia.Como di • i•ek «el multiculturalismo es una forma de racismo negada, inver-tida, autorreferencial, un ‘racismo con distancia’: ‘respeta’ la identidad del Otro,concibiendo a éste como una comunidad ‘auténtica’ cerrada, hacia la cial él,el multiculturalista, mantiene un distancia que se hace posible gracias a suposición universal privilegiada» Esa distancia, que se mantén nas institucións,nos medios de comunicación di que «non somos racistas» mentres practica adistancia e a separación, fuxindo do compromiso de diálogo eintercomprensión.

Prexuízo.-Trátase dun tipo de actitude. É un xuízo establecido a priori, isto é, antes

de calquera experiencia directa e, polo tanto, antes de considerar os feitosdunha forma reflexiva. É un xuízo previo que non se comproba. Isto, en prin-cipio, non sería negativo se a persoa susceptible de ter un xuízo aprorísticoposúe os mecanismos para analizar a realidade e reformular un novo xuízoconsensuado e ponderado. Dos erros se aprende. Para evitar este tipo de xuízos,polo tanto, haberá que coñecer os aspectos da realidade que queremos defi-nir. O prexuízo etno-racial parte dunha consideración individual que eleva-mos a categoría xeral sen fundamento: «nós traballamos, eles rouban» di Kremerna curtametraxe Amigo no gima.

Racismo.-Ideoloxía que pretende xustificar a explotación e a exclusión de grupos e

minorías étnicas mediante a afirmación dunha menor capacidade intelectual,física e cultural. Os prexuízos e a discriminación por motivos raciais teñen asúa institucionalización económica e política que, eventualmente, pode estarrecollida no sistema lñegal do país.

É unha ideoloxía que vén do século XIX, principalmente, e foi avalada porestudos (seudo)científicos prestixiosos. A pretensión dos mesmos era estenderentre a poboación determinadas ideas sobre a superioridade da «raza» brancasobre a negra (discurso colonial-escravitude) e a superioridade da «raza» ariasobre a xudea (discurso do nazismo). Estas premisas foron divulgadas medianteunha manipulación informativa total e foron asumidas doadamente por unha



poboación que non se cuestionou a validez de tales informacións. En base aese tipo de discurso dúas colectividades foron literalmente machacadas im-punemente: os negros e os xudeos (solución final, 6 millóns de xudeos exter-minados). O discurso antropolóxico e o evolucionismo demostraron que o ter-mo raza é unha falacia. Non hai razas humanas, hai unha única especie hu-mana, homo sapiens sapiens, e que se remonta, en primeira instancia, a unantepasado africano. Non obstante, o termo raza figura utilizado constantemen-te nos medios de comunicación tendendo a asentar o concepto no imaxinarioda sociedade.

Tolerancia.-Vén do latín tolero, que significa en verdade «soportar», «aguantar» mentres

duren as forzas e a paciencia. Este substantivo tan de moda, precisamente endiscursos multiculturalistas, conleva en si mesmo o erro. En efecto, o feito deque teñamos que empregar a paciencia e que teñamos que resistir implica unhasituación de hostilidade contida. A pouco que xurda un pequeno problema,temos un acontecemento coma o de El Ejido en Almería. Podedes consultarigualmente o texto de Wievorka sobre o verdadeiro alcance de «persoas tole-radas». Convén cambiar o verbo tolerar e o substantivo tolerancia. Nada haimáis inoportuno que o de tolerancia cero, tamén tan de moda en boca de polí-ticos e outros axentes sociais. En efecto, ¿pode existir tolerancia un cos malostratos, coa explotación infantil, coa discriminación por razóns de orientaciónsexual e co racismo?

Empreguemos entón as palabras dunha forma sinxela, pero clara. Senmaltratalas. Digamos que respectaremos ao OUTRO. É desde a consideración,o recoñecemento e a comprensión que debemos partir, non da tolerancia, xaque esta vaise cando se vai a paciencia.

Xenofobia.-Etimoloxicamente significa «medo ao estranxeiro», e de aí pasou a signi-

ficar medo e odio a todo o que é descoñecido. Por iso, cómpre entender que axenofobia non é sinónima de racismo. Os casos de desprezo aos homosexuaisdeberían ser considerados xenofobia, xa que a base da actitude repousa nomedo, no descoñecemento e, finalmente, no odio.



BibliografíaBibliografíaBibliografíaBibliografíaBibliografía





ENDEREZOS DE INTERNET

http://www.onu.org/Docubas/Declaracion%20DDHH/declarac.htmhttp://www.edualter.org/material.htmhttp://www.pazydesarrollo.org/http://www.xtec.es/escola/migracions/http://www.concejoeducativo.orghttp://www.aulaintercultura.orghttp://www.foros.marianistas.orghttp://www.educared.nethttp://www.global.infohttp://www.eumed.nethttp://www.mtas.eshttp://www.inmigra.eshttp: // www.xtec.es/escola/migracions

INFORMES

Alto Comisonado de las Naciones Unidas para los refugiados, ACNUR(http://www.acnur.org)Informe sobre o Desarrolllo Humano 2005, PNUD, Programa de las Na-ciones Unidas para el Desarrollo (http://www.undp.org/spanish/).Documentos de Traballo sobre Inmigración. Foro Debate e acción.

ESTUDOS E ENSAIOS

Abenoza Guardiola, R. (2004), Identidad e inmigración: orientacionespsicopedagógicas, Catarata: Madrid.Aierdi, Xavier / et alii (2004), Inmigración. Nuestros miedos e inseguri-dades, Hirugarren Prentsa: Donostia.Ben Jelloun, Tahar (1998), Le racisme expliqué à ma fille, Seuil : Paris.[Hai tradución en castelán con prólogo de Fernando Savater]Ben Jelloun, Tahar (2002), L’Islam expliqué aux enfants, Seuil : Paris.[Hai tradución en castelán]

Calo Iglesias. Fobotipos e Suso Couceiro. Textos escritos para o Semi-nario Galego de Educación para a Paz -Fundación Cultura de Paz-.Calvo Buezas, T. (2000), Inmigración y racismo, así sienten los jóvenesdel siglo XXI, Madrid: Cauce.



Correia, F. (2006), Jornalismo, Grupos Económicos e Democracia,Caminho: Lisboa.De Lucas, J. / Torres, Fr. (2002), Inmigrantes: ¿Cómo los tenemos? Al-gunos desafíos y (malas) respuestas, Talasa: Madrid [Interesante o artigode Ignasi Álvarez, «La construcción del inintegrable cultural», nas pp-168-195].Huici, C. (1999), «Estreotipos», Psicología Social, F. Morales (Comp.),McGraw-Hill: Madrid.López Sala, A. Mª (2005), Inmigrantes y Estados: la respuesta políticaante la cuestión migratoria, Anthropos Editorial: Rubí (Barcelona).Marazziti, M. / Riccardi, A. (2005), Euráfrica. Lo que no se dice sobrela inmigración. Lo que se podría decir sobre Europa, Icaria Editorial:BarcelonaNenhabib, S. (2005), Los derechos de los otros. Extranjeros, residen-tes y ciudadanos, Gedisa: Barcelona.Pujadas, J. J. (1993), Etnicidad. Identidad cultural de los pueblos,Eudema: Madrid.Rico, A. I. (1997), Actuar contra el racismo. Estrategias de IntervenciónSocial, NAU llibres / CITMI CITE (CC.OO.PV): Valencia.Santos Rego, M.A. / Lorenzo Moledo, Mª M. (2003), Inmigración e ac-ción educativa en Galicia, Xerais: Vigo.Samonà, L. (2005), Diferencia y alteridad, Akal: Madrid.Sartori, G. (2003), La sociedad multiétnica. Pluralismo, multiculturalismo,extranjeros e islámicos, Madrid: Taurus.Soler-Espiauba, Dolores (2004), Literatura y pateras, Akal: Madrid.Touraine, Alain / et alii (2004), Conocimiento e identidad. Voces degrupos culturales en la investigación social, El Roure: Esplugues deLlobregatVidal-Beneyto, J. (2006), Derechos Humanos y diversidad cultural.Globalización de las culturas y los derechos humanos, Icaria: Barcelo-na.Van Dijk, Teun (2003), Dominación étnica y racismo discursivo enEspaña y América Latina, Barcelona: Gedisa.VV. AA. (1993), Sobre a Inmigración. Educar na diversidade. UnidadeDidáctica 8. SPEP.VV.AA (2001) Como un irmán che falo. Educación para aInterculturalidade, Cáritas Diocesana de Santiago: Santiago.•i•ek, Slavoj (1998), «Multiculturalismo, o la lógica cultural del ca-pitalismo transnacional», Estudios Culturales: reflexiones sobre elmulticulturalismo, Paidós: Buenos Aires.



O Foro de Inmigración

O Foro de Inmigración de Compostela comezou a súa andaina ensetembro de 2002 nun contexto marcado polas restricións do goberno Aznaren materia migratoria. A posterior connivencia do PSOE, que pactou co PP aLei 14/2003, e impulsou un regulamento fundamentado na Lei 8/2000, nonpermiten alegrías futuras.

O Foro é froito da asociación de diversas entidades preocupadas polotratamento que se lle achega ás persoas inmigrantes na sociedade de acollida.

Educación e cultura, concienciación social e reivindicación política, asis-tencia humanitaria e administrativa son algúns dos eixos temáticos que con-forman o ideario común para avanzar cara unha sociedade intercultural.

Eidos de actuación

a) Educación e prevenciónCampañas educativas Mira cos mesmos ollos I (curso 2003-04) froito dun con-

venio co Concello de Santiago; Mira cos mesmos ollos II (curso 2004-05), queampliamos ao Concello de Ames; En cada rostro igualdade (curso 2005-2006),concellos de Santiago e Ames. As campañas desenvólvense nos distintoscolexios e institutos. A intención: sensibilizar, informar mediante actividadesdidácticas, e concienciar que está en mans do alumnado o cambio de ollada.Se aprendemos a coñecer aos demais, coñecerémonos mellor nós mesmos. Quea inmigración está lonxe do estereotipo negativo que transmiten os mediosde comunicación.

b) Interacción e axuda socialFroito das distintas especializacións das diferentes entidades membro do

Foro, conformamos unha rede que pode diversificar o tipo de axuda que pre-cisa unha determinada persoa e, desde logo, buscar a mellor solución tendoen conta as escasas fendas de manobrabilidade que deixa a Lei de Estranxeiría.O propio Foro convértese en animador dun espazo de interacción: un Foro Au-tonómico de Entidades e Asociacións que traballan pola integración daspersoas inmigrantes. O 20 de maio de 2006 tivo lugar a súa I Asemblea Xeral

Quen somos?



en Santiago, na que se presentou un documento-decálogo de necesidades ediversas demandas.

c) Presión social e política- Xornadas de Inmigración, Festas da Convivencia con lectura de manifestos.- Actos de reivindicación e protesta: recollida de sinaturas para que se am-

pliara o prazo de regularización e posterior entrega á policía; concentraciónen contra da violación de dereitos humanos en Ceuta e Melilla.

- Actos de interlocución coa delegación de goberno para realizar dife-rentes demandas de mellora; escritos á prensa; etc.

Para contactar con nós...

Centro Traballo e Culturar/ San Roque 6-Bis

15704 SantiagoTfno. 981 576 142





Esta Unidade Didáctica foi rematada en Santiagode Compostela no outono do 2006

En cada rostro igualdade

Documents

EN CADA ROSTRO IGUALDADE - forogi.files.wordpress.com · E toca analizar as causas e as consecuencias da migración, na que apa- ... formación integral do alumnado. No que respecta