ERALDAKETA-5.6 Funtsezko ardatzak ... dute. Horri esker, errealitatearen azterketa eta ulermena ekintzara zuzenduta dago. Prozesu horretan, taldeak bere burua berriz kokatzeko …

ERALDAKETA--PROZESUAK

ULIBARRI PROGRAMA

Zer, zertarako,nork, nola...

NICOLA FORONI - ELHUYAR AHOLKULARITZA

Argitaraldia: x

Ale-kopurua: x

© Euskal Autonomia Erkidegoko AdministrazioaHezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila

Internet: www.euskadi.net

Egilea: Nicola Foroni-Elhuyar Aholkularitza

Azala: Julian Toquero (Bikain Diseinu Grafikoa)

Diseinuaeta maketazioa: Bikain Diseinu Grafikoa

Argitaratzailea: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu NagusiaServicio Central de Publicaciones del Gobierno VascoDonostia kalea, 1 – 01010 Vitoria-Gasteiz

Fotokonposizioa: x

Inprimategia: x

ISBN: x

Lege-gordailua: x

1. SARRERA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

2. ZER: DEFINIZIOA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

3. ZERTARAKO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

4. NORK: GAIAK ETA SUBJEKTUAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214.1 Gaiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234.2 Subjektuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

5. NOLA: PROZESUAREN LOGIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255.1 Identitatea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285.2 Prozesuaren logika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295.3 Urratsak eta emaitzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325.4 Botere-harremanak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365.5 Norbanakoa-taldea harremanak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365.6 Funtsezko ardatzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

6. NOLA DISEINATU ETA DINAMIZATU REFLECTEKINTZAKO ERALDAKETA-PROZESU KONTZIENTEAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396.1 Eraldaketa-prozesua diseinatzea eta gauzatzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426.2 Denbora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446.3 Segimendua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

7. REFLECT EKINTZA, ERALDAKETA-PROZESUENJATORRIA ETA MARKO TEORIKOA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457.1 Paulo Freire . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507.2 Landa Eremuko Parte Hartzeko Diagnostikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

8. TEKNIKAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538.1 Tekniken azalpena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 558.2 Tekniken deskribapena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

8.2.1 Gaiak aztertzeko, gogoeta egitekoeta prozesua ulertzeko teknikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

8.2.2 Zeharkako ardatzak lantzeko eta girotzeko teknikak . . . . . . . . . . . . . 868.2.3 Taldea sortzeko eta kohesionatzeko teknikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 988.2.4 Talde txikitan banatzeko teknikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1058.2.5 Balorazioak egiteko teknikak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

9. BIBLIOGRAFIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Aurkibidea

1. SARRERA

1. SARRERA

9

Etenik gabeko eraldaketa-prozesu batean bizi gara; inguratzen gaituen errealitatea al-datuz joaten da gizakion zuzeneko edo zeharkako ekintzen ondorioz.

Gaur egun, sektore sozial, politiko eta ekonomiko gehienok gure jarduna hobetzensaiatzen gara. Eta horretarako, era guztietako planak sustatzen ditugu, betiere aldezaurretik egindako diagnostikoak erakutsi digun abiapuntua aldatzea helburu.

Normalean, eskuratu nahi ditugun helburu, emaitza eta xede oso zehatzak eta interes-garriak zehazten ditugu, eta horiek oso epe laburrean lortu nahi izaten ditugu, ahaliketa bitarteko nahiz jende gutxiena baliatuz.

Baina plan gehienak gauzatzeko garaian, errealitate jakin bat agertzen da: helburua lor-tzeko, plan horrekin zerikusia duten pertsonengan zuzenean eragin behar da, eta, arezehatzago, pertsona horien jarreretan eragin behar da.

Sarritan, plan horien arrakastaren gakoa lotuago dago pertsona horien motibazioare-kin, inplikazioarekin eta ekintza kontzientearekin, planaren “diseinu ona”-rekin baino.Eta plan horiek errealitate horrekin egiten dute talka.

Eta nola lantzen dira pertsonen jarrerak? Motibazioa? Inplikazioa? Nola egiten da? Garaal daitezke eraldaketa-prozesu kontzienteak eta planifikatuak, pertsonen etorkizunekojarreretan eragingo dutenak?

Eraldaketa-prozesuak Reflect Ekintza izeneko ikuspegi metodologikoarekin lantzen ditu-gun pertsonok eta erakundeok baietz uste dugu, egin daitekeela. Eta badakigu gauzakegiteko modua dela, hain zuzen ere, haien emaitzan eragin zuzena eta erabatekoa duena.

Dokumentu honetan, galdera horiek erantzuten lagunduko diguten zenbait ideiaplanteatzen saiatu gara. Badakigu jakin ere, bestalde, dokumentu honen berezko mu-gak zein diren. Izan ere, eraldaketa-prozesu kontziente bat nola orientatzen/bidera-tzen den barneratzeko beharrezkoa da aldez aurretik prozesua bizitzea.

Prozesua lehenagotik bizitu baldin bada, irakurriko diren gauza asko hobeto ulertuko dira,bestela sinpletzat joko zirenei eta begi bistakoak ez direnei balioa emango zaie; beren bene-tako dimentsioan ikusiko dira eta haien inplikazio guztiak ulertzeko ahalmena izango dugu.

Nolanahi ere, horrelako prozesurik bizitu ez duen bati ondorengo orrialdeak irakurtzeakeraldaketa-prozesua bizi izateko gogoa edo gai honetan sakontzeko interesa sortukobalio, ez litzateke gutxi.

2. ZER: DEFINIZIOA

13

2. ZER: DEFINIZIOA

Reflect Ekintza ikuspegiarekin garatutako eraldaketa-prozesu kontzienteak eraikuntzakolektiboko prozesuak dira. Prozesu horiek ekintzara bideratuak daude, hori da azkenhelburua. Eta ekintza, irakurketa honen arabera, norbanakoaren nahiz kolektiboareneraldaketa da. Prozesu horien logika “gizakion eraldaketa-prozesuen logika”-n bilatubehar da. Hona prozesu horien zenbait ezaugarri:

! Parte hartzeko ikasketa-prozesuak dira, eta jendeari bere inguruaren azterketakritikoa eta dimentsioaniztuna egiten laguntzen diote.

Prozesu bakoitza ikasketa-prozesuindibiduala ez ezik kolektiboaere bada. Prozesu horietan egi-ten diren urrats guztiekpertsona guztien parte--hartzea lortu nahi dute.Taldearen errealitate etaegoera espezifikoarenazterketa kritikoa egi-ten da, betiere partehartzen duten pertsonenesperientzietatik abiatutaeta “kode kolektiboen”eraikuntzaren bitartez.

Horrela, azterketa kritikoautonomoak egiteko gaita-suna indartuz joaten da; bainorbanakoarena, baita taldeosoarena ere.

Errealitatearen azterketa era eta ikuspegi ezberdinetatik egiten da; batetik, kontuanizanda errealitate berbera oso modu ezberdinetan hauteman litekeela errealitatehorri begiratzen dion subjektuaren arabera; eta, bestetik, errealitatea ez delako lineala,eta dimentsiobakarreko edozein azterketak ulermena eta aldatzeko gure gaitasunamurrizten dituelako.

! Prozesuan, elkarrekin eraikitzeko aukera ematen duten espazio demokratikoaksortzen dira.

Lan-saioetan taldeko bideratzaileak, teknika eta dinamika egokien bitartez, beha-rrezkoak diren berdintasun-egoerak sustatzen ditu, taldeak ezagutza eta plantea-menduak kolektiboki eraiki ditzan.

Prozesuetan parte-hartzea ez da beti orekatua izaten eta taldeko bideratzaileak parte--hartzean gerta litekeen desorekaren azterketa ere bultzatzen du, desoreka hori zu-zentzeko.

Horrela, prozesuan zehar pertsona bakoitza –baita taldea bere osotasunean ere–etengabe berriro kokatzen da.

Kontua ez da oinarrizko puntu komunak bilatzea; ezta besterik gabe denon ekarpe-nak artikulatzea ere; edo denontzat mesedegarri izango diren kokapen berriak sor-tzea; are gutxiago gehiengoz edo azaleko adostasunez erabakitzea. Helburua da aldiberean zenbait gauza sortzea: alde batetik, emaitzak (taldearen ezagutza, kodeak,kokapenak eta ekintzak) eta, bestetik, taldearen gaitasun gero eta handiagoa lor-tzea. Zertarako? Bere dinamikak ezagutzeko eta berriz bideratzeko; elkarrekintzanezagutza eraikitzerakoan, kokatzerakoan eta erabakiak hartzerakoan.14

! Prozesua etengabeko hausnarketa- eta ekintza-dinamiken bidez eraikitzen da.Dinamika horietan jendeak boterea eskuratzen du aldatu/hobetu nahi duenhorren alde lan egiteko.

Lan egiteko beste era bat gauzatzeko aukera ematen du, eta bertan pertsonek par-te hartzen dute eta inplikatu egiten dira.

Taldea osatzen duten kideak beren esperientzietatik abiatzen dira eta eraldaketa-prozesuaren subjektu bihurtzen dira, beren irakaskuntza-ikaskuntza prozesuarensubjektu izateaz gain.

Taldekideek beren praktikari lotutako hausnarketa-ekintza etengabea garatzendute. Horri esker, errealitatearen azterketa eta ulermena ekintzara zuzenduta dago.

Prozesu horretan, taldeak bere burua berriz kokatzeko eta eraldatzeko duen gaita-suna indartzen da. Subjektu gisa bere burua asumitzean, taldeak kontzeptuak, ba-lioak… berreraikitzen ditu eta bere identitatean kokatzen da berriro.

Horrek taldearen autonomia eta boterea (endogenoa) indartzen du eta handik inda-rrean dauden praktikei eta paradigmei aurre egin diezaieke, eta botere-harremanakberriz defini ditzake arlo publikoan nahiz pribatuan.

! Prozesu malguak eta egituratuak dira, parte-hartzean oinarritutako ikasketa-eta ekintza-prozesuak, landu beharreko gaitik harago.

Prozesu bakoitzaren diseinuak eta planifikazioak hasiera eta bukaera dauka eta pla-nifikazioa malgua da.

Prozesu-ikuspegia dauka (ez edukizkoa), eta, horren ondorioz, talde bakoitzakhautatzen duen bidearen arabera bilakatuko da.

Hori horrela egiteak ekartzen du pertsonak eta taldeak prozesuaren subjektu gisajokatzea eta ikasketarako espazio edo aukera oso esanguratsua bihurtzen da, nor-berak bizitutakoari lotuta.

Orduan lortzen da eraldaketa gertatzea, “zerbaiti buruz ikastea” baino harago iritsita.

Landuko diren gaiak urratsak garatzeko erreferentzia-puntuak dira. Alegia, aldaketahorien inguruan garatzen da, baina ez dira bere baitan eraldaketa-prozesuak; pro-zesuak bere logika propioari erantzuten dio.

Izan ere, zerbait jakiteak edo ezagutzeak ez du nahitaez ekarriko ezagutza horrekinbat etorriko den ekintza.

15

EERRAALLDDAAKKEETTAA--PPRROOZZEESSUUAAKK

Labur esanda, eraldaketa-prozesu kontzientea taldeko pertsonen esperientzietan oi-narritzen da, eta parte-hartzea, inplikazioa nahiz jabetzea indartzen duten teknikenbitartez, egoera aztertzen laguntzen du, bukaeran taldea lantzen ari den gai zehatzareninguruko ekintzara iritsi ahal izan dadin.

Horregatik, uste dugu, herritarren konfiantza eta inplikazio falta eta instituzioen krisiaorokortu diren garai honetan, zinez beharrezkoa eta erakargarria dela arazoen alderdisubjektiboak eta objektiboak modu integratuan landuko dituen ikuspegi metodologikohonekin lan egitea.

16

3. ZERTARAKO

Hauxe izango da agian une honetan geure buruari egingo diogun lehendabiziko galde-retako bat: zertarako egin nahi dugu eraldaketa-prozesu kontziente bat? Zer lortu nahidugu horrekin?

Egia esateko, zerbait egin nahi dugun bakoitzean, plan bat diseinatzen dugun bakoitze-an, edo proiektu bat egiten dugun bakoitzean, eraldaketa-prozesu bat abiatzen ari gara.

Gure eraldaketa-prozesuak diseinatzeko garaian gaiari (aldaketaren objektuari) lotutakoemaitzen gainean egin ohi dugu lan, eta ez prozesuari begira (aldaketaren subjektuarenikuspegitik).

Horren ondorioz, batez ere emaitzaoso era nabarmenean jarrera-aldake-ta baten araberakoa izango denean,sarritan, diseinatutako ekintzek, pla-nek eta proiektuek talka egiten dutealdatzea nahi dugun pertsona horienaxolagabekeriarekin, inplikaziorik eza-rekin eta erresistentziarekin.

Horrelakoetan, inplikatutako pertso-nen pasibotasunari eta jarrerari lepo-ratu ohi diogu emaitzarik ez lortzea.Hori, ordea, gehienetan, eraldaketa--prozesua bere logikarekin eta moduesplizituan ez aitortzeak eta ez lantzeakdakarren ondorio logikoa da.

Reflect Ekintza prozesuak eraldaketa-prozesu kontzienteak dira eta ekintzara zu-zenduta daude (errealitate baten eraldaketa gisa ulertuta), eta horrek ekarriko du pro-zesu osoa oinarrituta egotea parte hartzen duten pertsonen eta taldeen bizitzakopraktiketan eta praktika komunetan.

Taldea eta taldekideak beren esperientzietatik abiatzen dira eta prozesuaren subjektu bi-lakatzen dira, beren praktikari oso estu lotutako ekintza-hausnarketa-ekintza etengabeagaratuz, eta errealitatearen azterketa eta ulermena ekintzara zuzenduz.

19

3. ZERTARAKO

Eraldaketa-prozesua beren praktika (erabilera-teoria) eta hura bizitzeko modua (senti-menduak, emozioak, pentsatzeko moduak), beren teoriarekin (teoria aitortuarekin)etengabe aurrez aurre jartzea da. Horrek ekarriko du subjektua (norbanakoa edo tal-dea) berriro kokatzea eta ekintzan abiatzea, bere errealitatea eta horren aurrean duenkokapena etengabe aldatuz.

Prozesuetan informazio asko sortzen eta kudeatzen da (ikasketak eta teoriak), barru-koa zein kanpokoa. Barruko informazioa inplikatutako subjektuen sozializazioarenondorioz sortzen da. Kanpoko informazioa, aldiz, ez da bere baitan bilatzen. Aitzitik,eraldaketaren oinarri indibidualak eta kolektiboak bermatzeko behar den gutxienekoinformazioa izango da (ikasketak eta teoriak), mesedegarri den neurrian, baina horibesterik ez.

Izan ere, subjektu errealtzat norbanakoa/taldea duen eraldaketa-prozesu kontzientebatek arrakasta izan dezan, funtsezkoa da prozesu horren subjektuek ez dezatela inoizgaldu beren ikasketa-prozesuaren kontrola.

Horren ondorioz taldeak bere burua eraldatzeko duen gaitasuna ia automatikoki in-dartzen da. Subjektu gisa bere burua asumitzean, taldeak kontzeptuak, balioak… be-rreraikitzen ditu, bere identitatean berriro kokatzen da, eta aldaketak lortzeko ekintzakabiatzen ditu.

20

4. NORK: GAIAK ETA SUBJEKTUAK

Ikuspegi metodologiko hau munduko proiektu eta instituzio askotan erabiltzen da;guztiek ere gauza bera dute komunean: eraldatzea.

4.1. GAIAK: PROZESU HAUEN BITARTEZ LANDU DAITEZKEEN GAIAK

Laneko ikuspegi honekin garatutako prozesuen eraginkortasunak, batetik, eta lortzenden parte-hartze eta inplikazio handiak, bestetik, gai oso desberdinekin lan egitekoaukera ematen dute.

Praktikak erakutsi digu hori, eta horren lekuko dira honako gaietan garatutako espe-rientziak: giza eskubideak, tokian tokiko parte hartzeko planak, gazteen parte-hartzea,botere-harremanen eraldaketa, immigrazioa, emakumezkoen eta gizonezkoen artekoberdintasuna, hizkuntza-normalizazioa, gatazka instituzionalak eta pertsonen artekoakkonpontzea, erakundeak suspertzea, alfabetatzea, ekologia, garapen kooperatiboa,hezkuntza, osasuna, HIESaren inguruko heziketa, mikrokreditoak, indigenak, plan es-trategikoak, marketina, garapenerako laguntza…

Izan ere, lehenago ere esan dugun moduan, gaia erreferentzia-puntua da, alegia, ardatzhorren inguruan garatzen da eraldaketa, baina gaia ez da prozesua bera, eraldaketa--prozesuek beren logika propioei erantzuten baitiete. Eraldaketa-prozesuak, horren-bestez, edozein gairen edota talderen inguruan egituratu daitezke.

Bestela esanda, edozein gairekin gara daiteke eraldaketa-prozesu bat. Horretarako,prozesua diseinatzen denean, urratsak hautatu eta bideratzerakoan, kontuan hartukodira gai bakoitzak dituen elementu berezituak, betiere prozesuaren logikari jarraituz.

23

4. NORK: GAIAK ETA SUBJEKTUAK

4.2. SUBJEKTUAK: ERALDAKETA-PROZESUETAKO SUBJEKTUAK

Edozein pertsona edo talde sozial da edo izan daiteke eraldaketa-prozesu bateko sub-jektu; bai era antolatuan (gizarte-mugimenduak, elkarteak, Gobernuz Kanpoko Era-kundeak, talde etniko minoritarioak, emakumeen mugimenduak, parte hartzeko en-presak, kooperatibak eta haien federazioak/konfederazioak, kultur taldeak, udalak,sindikatuak, ministerioak eta gobernuen bestelako organoak, unibertsitateak…) baiinformalagoak: komunitateak, auzoak, populazio-taldeak (gazteak, emakumeak, langi-leak, ikasleak, gurasoak…) eta abar. Era batean edo bestean eginda, bietan ere mailapertsonalean eta maila sozialean (taldean) lantzen eta sortzen da eraldaketa.

24

5. NOLA: PROZESUAREN LOGIKA

Hauxe da eraldaketa-prozesuaren eskema:

27

5. NOLA: PROZESUAREN LOGIKA

Eskemak 6 eremu dauzka:

5.1. IDENTITATEA

Eraldaketa-prozesu bat iraunkorra izan dadin, alegia, inplikatutako subjektuetan eta es-kura dauden bitartekoetan oinarrituta denboran iraun dezan, prozesu horrek parte har-tzen ari diren pertsonen taldeen identitate indibiduala eta kolektiboa “ukitu” behar du.

Izan ere, prozesu bat iraunkorra izango da pertsonen SUBJEKTIBITATEA (sentimen-duak, sentsazioak, emozioak) eta ERREFERENTE ETIKOAK (ideologia, printzipioak,kosmobisioa, kontzeptuak…) jokoan sartzen direnean.

Hau da, egiten diren urratsek norbanakoaren eta taldearen identitateak ukitzen dituzteeta horri esker subjektuek, pixkanaka, jokoan sartzen diren eta abiapuntuan daudensentimenduak eta kontzepzioak ikusten eta argitzen joaten dira.

Hori da eraldaketa kontzientearen oinarria, eta, horregatik, funtsezkoa da parte-hartzeakidentitatearen berrirakurketa egiteko aukera ematea.

28

5.2. PROZESUAREN LOGIKA

Prozesua esparru ezberdinak dituen espiral gisa irudikatzen da. Espiral horiek ez dirasekuentzialak, hau da, ez dute zertan ordena horretan eta banaka gertatu, orientaga-rriak dira:

5.2.1. Badago prozesuan oso esanguratsua den unea. Une horretan, hain zuzen,TALDEAK BERE BURUA EZAGUTZEN DU, eratu eta egituratu egiten da. Prozesuaabia dadin beharrezkoak diren baldintzak sortzen dira.

Taldeak bere helburuak, balioak, antolaketa definitzen ditu, taldea osatzen duten sub-jektuak ezagutzen ditu; beraz, jarraitu beharreko prozesuaz gogoeta egiten du… Bereburua ezagutzea giza talde edo giza instituzio ororen berezko ezaugarria da.

Horiekin lotuta, askotan agertzen den zailtasunetako bat izaten da taldeak bere buruaezagutzeko ariketa hori hasieran baino ez dela egiten eta ondoren ez dela lantzen,gainditua dagoelakoan. Taldeak bere bu-rua ezagutze hori, ordea, iraunkorra da:aurrera doan neurrian taldea bilakatuzdoa eta bere burua sakontasun handia-goz ezagutzeko gaitasuna eta beharra erehandituz doa.

Taldeak bere burua ezagutzea prozesuosoan zehar lantzen da, baina hasieranindar handiagoz. Parte-hartzea sustatukoduen giroa sortu behar da. Harrerako etakonfiantzazko giroa sortu behar da, ez-berdintasunekiko errespetua bultzatuz,komunikaziorako eta harremanetarako ehundurak eraikiz; hurbilketak kateatuz joanbehar da, taldeak bere identitatea berrirakurri eta indartu dezan (edo eraiki, taldea be-rria baldin bada).

Pertsonen arteko harremanetarako espazioak sortu behar dira, horizontalki, honakoezaugarriek lagunduta: berria eta ezberdina denari irekitzea, entzutea, enpatia, zintzo-tasuna, afektibitatea, sormena eta autogogoeta.

Hortik garatzen da eraikuntza- eta kokapen-prozesua. Talde batean parte hartzeakbesteekin harremanak izateko gure gaitasuna garatzen laguntzen du, baina, aldi berean,barnetasuna eta subjektibotasuna garatzen laguntzen du, baita identitate indibidualeta kolektiboaren garapena ere.

29


5.2.2. Espiraleko beste une bati GU SUBJEKTUA deitzen diogu.

Pertsona edo talde bakoitza, bere baitatik abiatuta, taldean (gizartean) ekitera eramatenduen prozesuaz ari gara. Hau da, gertatzen denaren irakurketa, pertsona edo talde bakoitza-ren bizitzako esperientzia eta bere ikuspegi eta kontzepzio partikularra integratuz egiten da.

Gaiak edo egoerak ez dira modu isolatuan eztabaidatzen, elkarri lotuta baizik, eta ezta-baida egiten duten pertsonen edo taldeen arabera. Eta hori funtsezko gakoa da, taldeakez dezan egoera bat aztertu, baizik eta ekintzan abia dadin, errealitate jakin baten au-rrean taldeak berak sortutako bizipenetatik eta ikasketetatik abiatuta.

Azken batean, gakoa da gai jakin baten inguruan hitz egitea/gogoeta egitea, baina ez eraabstraktu batean, baizik eta nork bere baitatik jarrera bat eraikiz (baita teorizazio bat ere),alde batera utziz gai baten inguruan hitz egitea, baita nork bere buruaz hitz egitea ere.

5.2.3. Beste eremua GURE INGURU HURBILA da: gurekin kontaktu eta harremanzuzenean dauden errealitateko alderdi guztiak dira; pertsonekin lotutakoak (gure fami-lia, lagunak, auzokideak, lana, gure erakundeak edo taldeak…), baita giroarekin ere (erai-kinak, parkeak, kaleak, etxeak…), edo bizitutako esperientziekin zerikusi zuzena dutenbestelako alderdi eta errealitate zehatz eta ezagunak ere.

Taldea errealitate hurbilaren gainean lan egiten, aztertzen eta ekiten hasten da, subjektuizateari utzi gabe.

5.2.4. Subjektu-izaera berari eusten zaio, norbanako- eta talde-mailan, GURE INGURUSOZIALAri dagokionez.

Eremu honetan sartzen dira gizartearen egiturazko elementuak (kultura, hizkuntza, ge-neroa, aberatsak/pobreak, iparra/hegoa, erlijioa, sistema sozialak, gobernu-sistemak,ekoizpen-sistemak, finantza-sistemak, globalizazioa, migrazioa…). Kontua da errealitateglobala berriz irakurri ahal izatea, gure baitatik abiatuta, izaki indibidualak eta sozialakgaren neurrian.

Errealitate soziala irakurtzerakoan, gu eta gure esperientziak dira abiapuntuak. Horrela,errealitate hori irakurtzeko balio duten teoriak tresna baliagarriak dira gure munduaulertzeko modua aberasteko eta gure kokapena errazteko (eraldaketa).

Garrantzitsua da argi izatea errealitate jakin bat ezagutze hutsak, errealitate hori bide-gabea izanda ere, ez duela eraldaketa ekarriko.

Eraldaketa lortuko da errealitate hori subjektu gisa berrirakurri, bizi eta bere balioekinalderatzen denean.

30

5.2.5. Aurreko logika horrekin batera dator ERALDAKETA-PROZESUA ULERTZEkoahalegin iraunkorra.

Eremu honetan, pertsonak (taldeak) gertatzen ari dena eta zergatik gertatzen ari denmodu kontzientean ulertu eta barneratu behar du: objektua (edukia, produktuak, etaabar), egin duena (urratsak, teknikak, eta abar), nola egin duen (prozesua) eta, azkenik,zergatik egin den horrela eta zergatik jaso den emaitza hori (eraldaketa-prozesuarenlogika).

Horretarako, hausnarketa eta sistematizazio etengabea egingo da urrats eta teknikaezberdinen bidez, prozesuaren inguruan, eta ikuspegi ezberdinetatik (Boterea, Proze-sua eta Gaia).

Bestela esanda, funtsezkoa da honako lau elementu hauek integratzea: lanaren objek-tua (gaia), ekintzak (urratsak, teknikak), egiteko era (forma, metodologia, prozesua,boterearen erabilera) eta emaitzen eta aldaketen zergatiak (norbanakoen eta giza tal-deen eraldaketaren logika).

Eraldaketa-prozesu kontziente batean, taldeak lau elementu horiek ikustea bilatzenda, eta arreta berezia jartzen zaie azkeneko bi horiei (aldaketen zergatiei indar bereziajarriz); izan ere, gaia eta ekintzak ezagutzen ohituta gaude, eta egiteko era eta aldaketenzergatiak dira gutxien esploratzen direnak.

31


5.2.6. Azkenik, TALDEA BERRIZ KOKATZEA dugu.

Taldeak egindako aldaketari eta horretaz duen kontzientziari dagokio.

Eremu hori, egia esan, taldearen autoezagutzaren beste maila da, berria: taldeak aurreraegin du edo bilakatu egin da.

Lortutako gaitasun, argitasun eta behar berrietatik abiatuta taldea berriro kokatzen da.

Prozesuan zehar sortutako identitate-aldaketak taldeak era kontzientean bere egitenditu (helburuak, balioak, antolaketa… berriz definitzea); ondoren, berriz ere, prozesukosubjektu gisa kokatuko da.

5.3. URRATSAK/EMAITZAK

5.3.1. Prozesuan zehar izaera eta iraupen oso ezberdineko ekintzak eta urratsak egitendira. Horiek guztiak, normalean, bideratzaileen taldeak aldez aurretik diseinatu ditu,prozesuaren helburua nahiz iraupena eta taldearen ezaugarriak kontuan hartuta. Bistandenez, badago URRATSEN ETA EMAITZAREN ARTEKO HARREMANA. Emaitza ho-rietako batzuk ikus eta uki litezke, eta beste batzuk ez. Parte hartzen duten pertsonaguztiek ez dituzte emaitza guztiak ikusten; hori pertsona bakoitzaren bizipenaren ara-berakoa izaten da.

Prozesuzkoak ez diren praktiketan, hau da, produktuan oinarritzen direnetan, diseina-tzen diren urratsak lortu beharreko helburu operatibo zehatzei zuzenean eta funtzio-nalki lotuta daude. Horrek kausa-ondorio harreman oso zuzena eta sinplistegia sor-tzen du (adibidez: jendeak zerbaiten inguruan zer pentsatzen duen jakin nahi dut etahorretarako inkesta baten edo kontsulta baten bidez diagnostikoa egiten dut).

Urratsak diseinatzerakoan kontuan hartzen dugun gauza ia bakarra lanaren objektuabaldin bada (ikus 5.2.5. puntua), bi fenomeno gertatu ohi dira. Batetik, bitartekoak(“emaitza hori lortu nahi dut, horregatik egiten dut” urrats hori) bere baitako helburubihurtzeko joera izaten da (“planifikatutako urratsak betetzea lortzen dudanean lor-tzen dut helburua”); eta, bestetik, urratsak zatika sekuentziatzeko joera izaten da (urra-tsen batuketak emaitzen batuketa dakar), prozesuen logikaren ikuspegia galduz.

Aurrekoaren ondorio zuzen gisa, sarritan, honako egoera gerta liteke: ustez eta itxurazgure helburuak (emaitzak) lortu ditugu, baina taldearen birkokapena agian negatibokibilakatuz joan da. Bestela esanda, eta adibide moduan: nahi genuen diagnostikoa lortudugu, baina parte hartzen ari den edo inplikatuta dagoen jendea urrunduz joan da,jarrera pasiboagoa hartu du, eta hurrengoan askozaz uzkurragoa izango da.

32

Produktua bakarrik lortzera bideratutako praktiketan taldea berriz kokatzen lagundueta talde aktiboagoa eta gehiago parte hartzen duena lortu beharrean, alderantzizkoondorioa lortzen da. Horrelakoetan, zenbat eta aurrerago joan, orduan eta murritza-goa da parte-hartzea eta handiagoak alderdi hauek:

– erresistentzia pasiboak (isiluneak, apatia, ez etortzea, interesik eza, ekarpenik eza,adorerik eza…)

– eta erresistentzia aktiboak (edozein proposamenen eraginkortasuna zalantzan jar-tzea, egoerak ez duela helburuak lortzen uzten baloratzea, jendearen gaitasuna etajarrera gutxiestea edo mespretxatzea, inplikaziorikeza adieraztea, arduradunekiko konfiantzarikeza, egiturekiko konfiantzarik eza aitortua–lan egiteko era…–, taldeko gainerakokideenganako desmotibazioa sortzea,gainerakoen ahalegina barregarri uz-tea… sabotaje agerikoak edo ezhain agerikoak).

Egoera horien aurrean pentsatzen duguarazoa dela jendearen jokabidea (“jen-dea horrelakoa baita”), nahiz eta hori asko-tan egiturazko egoeraren eta lan egiteko gureeraren ondorio izan.

5.3.2. PROZESU BIDEZ LAN EGITEA ETA PRODUKTUAK LORTZERA BIDERA-TUTAKO LANA egitea bi gauza desberdin eta bateraezinak direla asumitu egiten da,ia-ia saihestezina balitz bezala. Ondorioz, askotan planteatzen da ona litzatekeela etagustatuko litzaigukeela prozesu bidez lan egitea, baina lan-egoerak galarazten digula(batez ere denbora eta bitarteko mugatuak edukitzea eta eskatzen zaizkigun gutxiene-ko emaitzak), eta behartuta gaudela produktua lortzeko lan egitera, prozesu batekezin baitigu ziurtatu nahi ditugun produktuak nahi dugun epean lortzea.

Hala ere, eta denbora eta bestelako baldintzak benetako alderdi mugatzaileak direnarren, prozesu bidez lan egitea eta emaitzak lortzea ez dira kontraesankorrak; aitzitik,horrela gehienetan emaitza errealagoak eta iraunkorragoak lortzen dira.

33


Poliki aztertu beharreko bi gako daude:

a) “x” urratsa egiteak “x” emaitza ematen du erlazio zuzena, askotan, lantzen ari denobjektuaren gaineko emaitzetara mugatzen da, eta alde batera uzten ditu besteelementuetako emaitzak (ikus 5.2.5.). Horren ondorioz, emaitzak etenekin eta arit-metikoki jasotzen dira (batzuetan epe motzekoak eta azalekoak), eta denborarenjoan-etorriarekin lortzeko zailagoak bihurtzen dira edo gero eta ahalegin nahizbitarteko gehiago eskatzen dute.

b) Askotan irudi lezake prozesu bidez oso mantso egiten dela aurrera, baina errealita-tean, urratsak arestian aipatutako lau elementuen arabera diseinatzean (ikus 5.2.5.),lauretan paraleloki egiten da aurrera eta intentsitate eta sakontasun handiz aurrera-tzen da, era jarraian eta geometrikoan. Horrek hasierako moteltasunaren eta krisinahiz leherketen irudia eman dezake, ikasketa- eta aldaketa-prozesua modu ezber-dinean gertatzen ari dela ez bada ikusten.

34

%100%80%60%40%20%0

PRODUKTUA LORTZERA BIDERATUTAKOLANAREN AURRERAPENA

%100%80%60%40%20%0

PROZESU BIDEZ LAN EGITEN DENEANLORTZEN DEN AURRERAPENA

Eraldaketa-prozesu kontzienteetan, prozesuak eta bere produktuek aipatutako lau ele-mentuak ukitzen dituzte (ikus 5.2.5.), osotasun baten parte dira eta ez kontrajarriak.

5.3.3. PRODUKTUAK PROZESUAREN EMAITZA GISA DISEINATZEN DIRENEAN,ETA EZ URRATSEN EMAITZA GISA, garatutako ekintzei beste zentzu bat ematenzaie. Ekintza horiek bizitu egiten dira eta honakoa lortu nahi dute: prozesuan zehar,lantzen ari den objektuaren emaitza zehatzez gainera, jarraitzeko baldintza subjektiboeta objektibo egokiak sortzea, motibatuta eta prest dagoen eta gauzak beste era bateanegin litezkeela ikusi duen talde batekin.

Denboraren kudeaketaren ikuspegia eraldatu egiten da, urrats bat prozesu bidezkoikasketak lortzeko aukera ematen ari denean, naturaltasunez jarraitzen baita, planifi-kazioa eta aurreikusitako denbora inolako eragozpenik gabe aldatuz (planifikazioa ezda helburua bere baitan, prozesuarekiko funtzionala baizik).

Bestalde, urrats batek ez badu lortzen prozesuaren gaineko ikasketa horiek eskuratzea,ikasketa hori lortzeari begira aldatuz joango da edo berriz bideratuko da, ustezko “aka-tsetatik” eta “zailtasunetatik” abiatuta, eta berriz erabilgarri bilakatuko da prozesurako(eta askotan, urrats aberasgarrienetako bat bilakatzen da).

Denbora, beraz, oso arreta handiz kudeatzen da, baina prozesuari begira egiten da etaez planifikazioa betetzeari begira; horrek pazientzia pedagogikoa eskatzen du eta talde--ikasketarako jarrera ere bai, ekintzen perfekzioa bilatzea baino gehiago.

Horrexegatik da garrantzitsua izan ohidugun obsesioa gainditzea; alegia, gureeskutan dokumentu bat (emaitzaikusgarria) izatea, eta are hobekiepe motzean eta eztabaida handi-rik gabe lortu badugu.

Produktuak berak ez digu ezer ber-matzen, eta horretaz aise ohartzengara denek dokumentuan plantea-tutakoa onartzea nahi dugunean,hura sortzeko prozesuan parte hartuez badute ere.

Praktikan aurkitzen duguna da gehienetanpertsonoi aldaketa asumitzea kosta egitenzaigula, are gehiago kanpotik eragindakoa baldin bada. Prozesuan inplika dadin jende-arekin lan eginez, gero ere dokumentu bat lortuko dugu, baina dokumentu hori kon-partitua eta asumitua izango da.

35


5.4. BOTERE-HARREMANAK

Prozesu guztiek, beren garapenean, botere-harremanak eta botere-dinamikak islatzendituzte. Askotan prozesu baten emaitza ez da egindako urratsen fruitua, azpian dau-den botere-harremanena baizik.

Horregatik, funtsezkoa da prozesu bateko urratsak ebaluatzeaz eta berriz bideratzeazgain, subjektuen arteko botere-harremanak ebaluatzea eta berriz bideratzea bidezkoa-goak izan daitezen.

Bestela esanda, kontua ez da besterik gabe herritarrek iritzia emateko eta erabakiakhartzeko parte hartzea (instituzioekin botere-harreman bidezkoagoak izatea); horretazgain, prozesuan zehar herritarren artean ere botere-harreman horizontalagoak lortubehar dira.

36

5.5. NORBANAKOA-TALDEA HARREMANAK

Berriz ere kontrajartze birtuala gainditu behar da. Jende askorentzat, kokapen horrekgaldera honekin antza dauka: “Arrautza edo oiloa, zer izan zen lehenago?”. Eta amaiga-beko eztabaidan sartzen dira, kontrajarritako jarrerekin: “Pertsonak aldatu behar diraeta horrek errealitatea aldatzeko aukera emango du”, edo, alderantziz, “gizartea aldatubehar da eta horrek pertsonak aldatzeko aukera emango du”.

Reflect Ekintza lan-ikuspegiak izaki sozialak garela aitortzen du. Hau da, pertsona ba-koitza ezaugarri propioak dituen norbanakoa da, baina izaki sozial gisa existitzen datestuinguru historiko, geografiko, ekonomiko, kultural eta familiar jakin batean.

Horregatik, edozein aldaketa-prozesuk bi eremuak ukitzen ditu, bietako bakar bat erebestearekiko sekuentziala izan gabe. Beraz, eraldaketa-prozesuetan bi elementuak lan-tzen dira, eta espazioak sortzen dira bi maila horietan aldi berean ikasi ahal izan dadin.

Aldi berean, taldeko norbanakoen eta taldearen arteko etengabeko joan-etorrirakoespazioak sortzen dira, eta horren bitartez lortzen da parte hartzen ari diren subjektuguztiak maila indibidualean eta elkarrekintzan finkatzea.

Izan ere, 20 pertsonako talde batean 20 subjektu indibidual daude eta gutxienez talde--subjektu bat, eta 20 subjektu horiek beren dinamika eta prozesu autonomoak dituzte.

5.6. FUNTSEZKO ARDATZAK

Hasieran esan den moduan, askotan garrantzitsuagoa da gauza bat nola egiten den,egiten den hori bera baino.

Eraldaketa-prozesuak modu orekatuan aurrera egin dezan, benetan taldea indartu de-zan, eta askatzailea izan dadin, beharrezkoa da prozesuaren funtsa osatzen duten zen-bait ardatz kontuan izatea:

! Edukia

! Bisualizazioa

! Desinhibitze fisikoa

! Alaitasuna

! Adiskidetasuna/maitasuna

! Parte-hartzea

! Kulturartekotasuna

! Generoa

! Jabetzea

! Sormena

37


AIPATUTAKO 6 EREMUAK deskribatzeko(Identitatea, Prozesuaren logika, Emaitzak,Jarduerak, Botere-harremanak, Pertsona/Tal-dearen arteko harremanak eta Ardatz era-tzaileak) ehungailu batean egiten ari garenehun baten irudia erabil genezake.

! Eraldaketa-prozesuko eremuak ehungailua eta bere osagai guztiak dira. Egiten ari denehuna marko horretan egiten da. Marko horrek ematen dizkigu ehuntzeko lana egi-teko baldintzak, eta marko horri esker egingo dugu aurrera ehuna bukatu eta mar-kotik bereizi arte.

! Funtsezko ardatzak ehungailuari bertikalean lotutako hariak dira, ehuna osatzekooinarri gisa balio dutenak. Hari horiekin osatutako bilbearen gainean garatzen edoeraikitzen da gaia, hain zuzen ere, eta markoari lotuta daude ehuna bertatik bereiz-ten den arte. Lantzen ez badira, ez dago ezer eraikitzerik.

! Prozesuaren logika anezkan islatu eta ikusten da; harien artean pasatzen da behineta berriz, eta pixkanaka eraldaketa-prozesuaren logika ikusten eta ulertzen lagun-tzen du. Anezka urratsei (hariei) lotuta dago, eta hari horiek, behin eta berriz pasaz,elkarri lotuz doaz eta kolorearen arabera ehunaren gaia osatuz doaz.

! Botere-harremanen, prozesuaren eta gaiaren ikuspegitik egiten diren azterketakloturak (korapiloak) dira; ehunaren kolore desberdineko harien artean egiten diraehuna desegin ez dadin eta bukaerako diseinuak zentzua izan dezan.

Elementu guztiak ongi artikulatuz osatzen da pixkanaka ehuna, eta bertan jaiotzen ariden talde berriaren diseinua eraikitzen eta bisualizatzen da.

Elementu horietakoren bat falta bada, horietakoren bat oso ahula baldin bada, edobateren bat hausten bada, egindako ehunak arazoak izango ditu, kalitatea galduko dueta ziur asko zirpiltzen hasiko da.

38

6.NOLA DISEINATU ETA DINAMIZATUREFLECT EKINTZAKO ERALDAKETA--PROZESU KONTZIENTEAK?

Gisa honetako prozesua martxan jartzeko bideratzaile-talde bat behar da, eta horrenardura izango da prozesua orokorrean eta taldearen saio edo bilera bakoitza planifika-tzea.

Talde horren egitekoa izango da bilerak bideratzea eta dinamizatzea. Bileretan dueneginkizuna, hain zuzen ere, proposamenak egitea eta entzutea da, taldearen interesaketa motibazioak antzematea, eta, prozesuaren garapenean zehar, prozesua bera egoki-tzeko malgutasuna edukitzea.

Bideratzaileen taldea, normalean, talde irekia da, eta bertan esperientzia handiagoaduen jendea honelako prozesuetan esperientzia txikiagoa duen edo berria den jende-arekin nahasten da (askotan prozesua egingo duen talde berekoa).

Horri esker, planifikaziotik bertatik sentsibilitate eta ikuspegi desberdinak artikulatuz joa-ten dira. Balizko esperientzia murritz horrek ez du prozesua mugatzen; izan ere, bidera-tzaileen taldea bera elkartrukatzeko eta ikasteko espazio bihurtzen da.

Gainera, pertsona bakoitzak bere esperientzia eta ezagutza prozesuaren baitan jar di-tzake eta teknika nahiz urrats zehatzak proposa ditzake. Gogora dezagun ez garela arizerbaiten gainean egiten den lanaz, taldearen eraldaketa-prozesu batez baizik.

Esperientzia handiena dutenen ardura izango da honelako prozesu batean beharrez-koak diren elementu guztiak era orekatuan txertatzen direla bermatzea.

41

6. NOLA DISEINATU ETA DINAMIZATU REFLECT EKINTZAKOERALDAKETA-PROZESU KONTZIENTEAK?

6.1. ERALDAKETA-PROZESUA DISEINATZEA ETA GAUZATZEA(proiektua, tailerra, saioak, bilerak eta abar)

Hasierako planifikazioa egiteko, honakoakpartekatu eta aztertzen dira:

! Bideratzaile-taldearen gaineko infor-mazioa: kopurua, aldez aurreko espe-rientzia, sexua, jatorria, lan-mota, baliz-ko dinamikak, gatazkak eta abar.

! Taldeaz daukagun informazioa: kopu-rua, aldez aurreko esperientzia, sexua,jatorria, lan-mota, testuinguruaren bal-dintzak, balizko dinamikak, gatazkak eta abar.

! Prozesuaren baldintzak: logistika, denbora eta ordutegiak, baliabide materialak,espazioak eta abar.

Ondoren, honakoak partekatu eta aztertzen dira:

! Laneko gaiaren, objektuaren, elementu nagusiak.

! Bideratzaile-taldearen espektatibak.

! Prozesua sustatzen duen subjektuaren espektatibak (pertsona edo instituzioa).

! Beharrezkoa denean, taldeko pertsona batzuen esperientzia murritza dela eta,prozesuaren logika…

Arestian azaldutakoa landu ondoren, honakoak definitzen dira:

! Estrategia metodologikoa, hau da, jarraituko den ibilbide metodologikoa.

! Momentu esanguratsu ezberdinen planifikazio orokorra, alegia, une bakoitzeanzer gai-mota landuko den.

! Lehendabiziko unearen planifikazio operatiboa (ekintza, eguna, saioa…).

Planifikazioaren egituran honakoak hartzen dira kontuan:

! Urrats guztiak elkarren segidako hurbilpenak izatea, era koherentean eta pro-gresiboki artikulatuta, taldeak aurrera egin ahala gero eta sakontasun handiagoaizango dutenak.

42

! Askotariko urratsak (fisikoak, adierazkorrak, mentalak), taldea eraikiz joatenlagunduko dutenak, honako hiru esparruotan sozializatu, gogoeta egin eta ikas-ten den bitartean: sentimenduak, emozioak eta arrazionaltasuna.

! Prozesu osoan zehar eta urrats bakoitzean garapen-uneak eta ikasteko uneakegoten dira: SHAIL uneak (Sentimenduak, Hausnarketa, Ikasitakoa etaLanarekiko lotura aztertzeko etengabe egiten diren uneak).

! Urrats bakoitza lantzen ari den gaiari (objektuari) lotuta egon dadila eta ekar-pena egin diezaiola.

! Analisirako espazioak (normalean taldeka edo batzordeka), honako ikuspegihauetatik:

– Parte hartzen ari diren subjektuen arteko botere-harremanak.

– Prozesua.

– Lantzen ari den gaia edo objektua.

Ezaugarri hauek ikus daitezke prozesua gauzatzean:

! Prozesu-izaera edukitzea, hau da, planifikatutako urrats guztiak prozesu batenbaitan gauzatzen dira eta ez gai-zerrenda baten baitan.

! Prozesu bakoitza bere baldintza zehatzetara eta parte hartuko duen talderakoegokituko da.

! Lortu beharreko eginkizun gakoetako bat honako hau da: taldeak berak pixkana-ka prozesuaren beraren kontrola bereganatzea;horretarako, prozesuak taldearekin joan behar du.

! Bideratzaile-taldeak bideratzen du.

! Metodologia oso malgua da.

! Teknikak, dinamikak eta urratsakera librean hartzen dira, bainaprozesuaren arabera, teknikak,dinamikak edo urratsak aldatuegiten dira eta askotan, erabatberriz sortuak edo asmatuakizaten dira.

43


6.2. SEGIMENDUA

Maiz esan dugun moduan, prozesu hauek prozesu iraunkorrak izaten dira, ez dute al-dez aurretik finkatutako iraupenik, eta mantentzeko joera izaten dute. Horrek mailaeta emaitza gero eta sakonagoak eskuratuz joaten laguntzen baitu.

Horretarako, aldez aurretik metatutako esperientziarik ez badago, beharrezkoa da es-perientzia duten bideratzaileen presentzia edo aholkularitza.

Horien ardura izango da elkarrekin bideratzeko sistema sortzen joatea eta praktikanoinarritutako ikasketa bermatzea, epe ertainean talde bakoitza autonomo bihur dadineta bere prozesu propioa kudea dezan.

6.2. DENBORA

Eraldaketa-prozesuak prozesu iraunkorrak dira, eta etengabe berritzen dira. Beraz, ezinda iraupen zehatzez hitz egin.

Nolanahi ere, prozesu hauek askotan egitura, programa edo proiektuetan garatzen di-ra, eta horrelakoetan beharrezkoa izaten da denbora tarte jakin batean kokatzea.

Horri dagokionez, oso egoera ezberdinak daude. Esate baterako:

! Bi edo hiru urteko programak, zerikusia edo loturaduten subjektu guztiek era ezberdinetan parte hartuta.

! Une trinkoak (5-10-15 egun).

! Zenbait hilabetetako prozesuak, hilero uneren batizanda.

! Miniprozesuak (10, 20, 40 ordu).

Izan ere, oso erraza da prozesuak taldearen baldintzetara egokitzea, baina kontuanhartu behar da erritmo egokia bermatu behar dela. Hala egin ezean, prozesuak inbolu-zionatzeko joera izaten du.

Zentzu horretan, subjektuen laneko uneen arteko denbora-tarteek ez dute handiegiakizan behar (2-3 aste, gehienez ere hilabetea). Une bakoitzak, egoki lantzeko gutxienekodenbora tartea behar du (3-4 ordu, eta zailtasun handiak egonez gero 2-2,5 ordu). Osobeharrezkoa eta gomendagarria da, gutxienez aldian behin, une luzeagoren bat eduki-tzea (egun 1 edo 2 jarraian).

44

7.REFLECT EKINTZA ERALDAKETA--PROZESUEN JATORRIA ETAMARKO TEORIKOA

Reflect Ekintza 1994. urtearen bukaeran sortu zen, Reflect izenarekin, Hegoaldeko zen-bait herrialdetan (El Salvadorren, Ugandan eta Bangladhesen, hain zuzen ere) egindakoesperientzia pilotu batzuetatik abiatuta.

Esperientzia horietan, Paulo Freireren ikuspegi psikosoziala eta Landa-eremuko ParteHartzeko Diagnostikoan (LPD) erabiltzen diren teknikak artikulatu ziren.

Esperientzia horietatik, etengabe bilakatu eta haziko zen prozesua hasi eta sortu zen.Gaur egun Asia, Amerika, Afrika eta Europako 58 herrialdetan garatzen da.

Latinoamerikako kasuan, hasierako espe-rientzia horien berrirakurketa eta berfor-mulazioa egin zen, Educación Popular (EP)eta Parte Hartzeko Ikerketa Ekintza (PIE)delakoen praktikatik abiatuta.

Horrek indar berezia eman zion gogoeta-tik ekintzara joateari (ekintza eraldaketaindibidual eta sozial gisa ulertua), eta ego-era ororen azpian dauden botere-harre-manen inguruan lan egiteari.

Prozesuen ikuspegi dialektiko horren on-dorioz, eta bertatik espero den errealita-tearen aldaketak azpimarratzearen ondo-rioz, Reflect Ekintza izena erabiltzen hasizen.

Ikuspegi hori, arian-arian, eta subjektu sozial ezberdinek beren praktikatik eta kokape-netik erabili eta berrirakurri ahala, ikuspegi, teoria eta praktika berri eta ezberdinekinosatuz joan zen.

Ikuspegiaren hasierako eragin horiei gaur egungo beste hainbat erantsi zaizkie, horieta-ko batzuk funtsezkoak. Honakoak nabarmen daitezke: teoria eta praktika feminista, in-digenen mugimenduak eta haien kultura arteko ikuspegia, ikuspegi konstruktibista,Aprendizaje Participativo y Acción (APA), Programakuntza Neurolinguistikoa (PNL),Ekintzaren Teoria… 47

7. REFLECT EKINTZA ERALDAKETA-PROZESUENJATORRIA ETA MARKO TEORIKOA

Gaurko praktikak ikuspegiaren oinarri kontzeptualak eta metodologikoak identifika-tuz joan dira, eta oso talde ezberdinekin eta oso jarduera-esparru ezberdinekin erabil-tzeko aukera eman dute.

Reflect Ekintza hainbat esparrutan erabili ohi da:errefuxiatuak, desplazatuak, talde etnikoak, mi-noriak, hiri-eremu marjinaletako jendea, landa-eremuetako jendea, arrantzale-komunitateak,meatzariak, emagin eta petrikilo tradizionalak,emakume-taldeak, turismo-industria, enpresapribatuaren sektorea, enpresetako langileak,unibertsitateak, estatuko sektoreak, hezkuntza-ko langileak, gazteak, haurrak, eskolako gerentzia,etxerik gabekoak, sexu-langileak, beltzen mugimen-dua, klase-borroka, kaleko haurrak…

Honako gaietarako erabiltzen da: herritarrak, gobernagarritasun/ikuskaritza soziala, au-rrekontuen azterketa, oinarrizko eskubideak, emakumeen eskubideak, emakumeenaurkako indarkeria, tokian tokiko planifikazioa, egiturazko azterketa politikoa, zerbi-tzuak lortzeko mobilizazio demokratikoa, osasuna, HIESA, sexu-osasuna, ura/sanea-mendua, ureztatzea, nekazaritza, ingurumen-heziketa, mikro-finantzak/aurreztea etakreditua, diru-sarrerak sortzea, erakundeen garapena, boterearen erabilera instituzioe-tan, gu/subjektibotasuna, jarrerak/sinesmenak aldatzea, aurreiritziei aurre egitea, gene-ro-harremanak, botere-harremanak, kulturarteko harremanak, hezkuntza, hezkuntzaelebiduna, etnomatematika, alfabetatzea…

Talde eta jarduera esparru ugari eta askotarikoak dira, Reflect Ekintzak metodologiahutsa izateari utzi eta ikuspegia bihurtzearen ondorioz. Ikuspegi horretan, edukiak ezdira gakoa; gakoa, aitzitik, prozesuak dira (nolako harremana duten eta nolako ekin-tzak egiten dituzten subjektuek beren artean eta errealitatearekin), eta esperientziak al-daketa kolektiboen eta indibidualen aldaketak nola eta zergatik gertatzen diren identi-fikatzea ekarri du.

Labur esanda, ekintzaren subjektu gisa gu geu hartzen gaituen prozesua da, eta oinarrihorretatik errealitate hurbila eta egiturazko errealitatea irakurtzen da; prozesua guresubjektibotasunaren oinarriaren gainean eraikitzen da eta horren sozializazioa da tal-dea berriz kokatzea eragiten duena.

Ekintza-gogoeta-ekintzaren (praktika-teoria-praktika) eta norbanakoa-taldea-norbana-koaren arteko bilakaera dialektiko iraunkorrean, gure errealitate subjektiboa eta objekti-boa sistematizatuz nahiz barneratuz eta norbanako nahiz talde gisa egokituz goaz.

48

Prozesu honek parte-hartzaileen jabetze oso indartsua ekartzen du, une oro prozesua-ren kontrolari eusten baitiote. Bideratzea ia beti taldearen barruan egoten da, eta hala ezdenean, bideratzaileak prozesuaren parte dira eta ez dute kanpoko behatzaileen pape-ra hartzen ustezko praktika objektibo eta eraginik gabekoan; hau da, taldeak berriz pro-zesuaren kontrola hartzen du ez baitago subjektu ukiezinik.

Aitzitik, prozesuaren parte gisa, prozesu horren barruko praktikan gertatzen diren ha-rremanak aztertzen dira; boterearenak, generoarenak eta kultura artekoak. Hori oinarrigisa hartzen da subjektibotasunetik eta autobizipenetik abiatuta kontzientzia hartze-ko, jabetzea handiagoa izan dadin, eta aldaketarako baldintza subjektiboak eta objek-tiboak sor daitezen.

Reflect Ekintzaren beste ezaugarri aipagarria da teknika ikusgarriak, erraz ikustekoak,erabiltzea (grafikoak, esaterako), taldeak berak kodifikatuak eta deskodifikatuak. Horriesker, diagnostikoak elkarren segidako hurbilpenen bitartez osatzen dira eta bizipe-nen azterketari eta aldaketari oso estu lotuta daude.

Azkenik, azpimarratu behar da prozesu bakoitzaren denbora, erritmoak, formak, une-ak eta balioak taldeak berak ezartzen dituela bere ezaugarrien, interesen eta baldintzenarabera.

Kontzepzio zabal eta testuinguruaren araberako horrekin bat etorriz, parte-hartzaileeneta haien identitateen arabera, Reflec Ekintza maila globalean sareetan artikulatzen da:berezituak (eskualdea, herrialdea edo gaia, esate baterako), nazionalak (ikuspegia era-biltzen den herrialde gehienetan), azpikontinenteak (Ertamerika esaterako edo Ande-etako ingurua), eta kontinenteak (Europa, Hego Amerika, Asia, Afrika). Sare horiek au-tonomoak dira eta izaera, partaide, antolaketa, funtzionamolde… ezberdinak dituzte,haien testuinguruaren eta kokapenaren arabera.

Sareen barruan harreman-sareak horizon-talak dira edo horretara jotzen dute; hauda, denek denekin zuzeneko komunika-zioa izaten dute bide hierarkikorik edoaldez aurretik ezarritakorik gabe, etainformazioa zabal eta garden sozializa-tzen da (web-orria, herrialdeen artekokomunikazio irekia, sozializatutakoeta adostutako planak eta aurrekon-tuak, erreferente kolektiboak), lau hiz-kuntzatan.

49


Aldizka, elkarrengandik ikasteko eta elkartzeko espazioak eta norberak antolatutakoeta bizitutako prozesuak (formazioa) antolatzen dira, era deszentralizatuan, instituzio-,talde-, herrialde-, azpieskualde- eta eskualde-mailan.

Urtean behin, bestalde, CIRAC (Círculo Internacional Reflect Acción y Comunicación)erakundearen topaketa egiten da, kontinente bakoitzeko eragileek antolatuta, lau es-kualdeetako batean txandaka. Topaketa horretara Reflect Ekintza erabiltzen duten ki-deak joaten dira, mundu osokoak, nor bere herrialdeko kideek hautatuta.

Bere jatorrian, hasieran esan dugun moduan, Reflect Ekintzan oso eragin handia izanzuten Freireren filosofiak eta LPDak. Bi horien inguruan honakoa azpimarratuko dugu.

7.1. PAULO FREIRE

Paulo Freire hezitzaile brasildarraren lanak eraginhandia izan zuen Reflect Ekintzaren garapenean.Haren pentsamenduak eta ikuskerak bizitzarekin,ikastearekin eta askapenarekin zerikusia daukatengaldera zail asko argitzen laguntzen digu.

1950eko hamarkadan Freirek Brasileko Recife ingurupobreenetan bizi eta lan egin zuen; han, alfabetatzearen eta hezkuntzaren ikuspegi berribat garatzeko balio izan zioten zenbait esperientzia garatu zituen helduen alfabetatzean.

Freireren premisa nagusia da ez dagoela hezkuntza neutralik. Premisa hau menperatze-rako/domestikaziorako edo askapenerako erabil liteke. Freireren hezkuntza-filosofianfuntsezkoa da ekintza kolektiboaren kontzeptua, baita beren burua menperatze orotikaskatzeko zapalduen etengabeko borroka ere. Zapalduak beren borrokaren subjektuaktiboak dira. Hezkuntzaren kontzepzio “bankarioa” gaitzetsiz. Kontzepzio horretanikaslea depositu huts gisa ikusten da eta bertan ezagutza eta alfabetizazioa isur daiteke.Freire saiatu zen marko analitikoa eta trebetasunak eskaintzen, jendeak bere garapenpropioa definitu, aurre egin, aldatu eta egin zezan, bere testuinguru kultural eta histori-ko propioaren arabera.

Freireren ustez, alfabetatu gabeko jende gehiena isiltasunaren kulturan bizi zen, nonpentsatzea eta hitz egitea debekatua dagoen (Freire, 1972).

“Kontzientziazioa” (kontraesan sozialak, politikoak eta ekonomikoak antzematen ikastekoeta errealitatea aldatzeko helburuarekin ekiteko prozesua) beharrezkoa zen, eta horrelaikasleek “zapalketaren errealitatea antzeman ahalko zuten, ez ihesbiderik gabeko munduitxi gisa, baizik eta beraiek eraldatu dezaketen egoera mugatzaile gisa” (Freire,1972).

50

Ikuspegi horretatik, alfabetatzeko metodoa honetan datza: kodeak deskodifikatzea(ikasleen bizitzako arazo edo kontraesan esentzialak jasotzen dituzten marrazkiak edoargazkiak) irudiak deskribatuz, eta ondoren problematizatu, gaia aztertuz eta harengainean gogoeta eginez, haien bizitzekin eta haien errealitatearekin aurrez aurre topoegin arte.

Deskodifikazioak elkarrizketa eskatzen du; eztabaida, zeinetan pertsonek, konfiantzaz-ko giroan, elkar-ulertze eta kontzientzia berria lantzen duten. Freirerentzat ideia horioinarrizkoa zen.

Freireren teoriak zapalduen jabetzea lortzeko bidea ematen du.

7.2. Landa-eremuko Parte Hartzeko Diagnostikoa

Landa-eremuko Parte Hartzeko Diagnostikoa (LPD) teknika eta erreminta multzo batda, taldeei beren diagnostiko propioa egiten eta beren autogestioa planifikatzen la-guntzen diena.

LPDk taldearen baldintzetatik eta aukeretatik abiatutako ikerketa-prozesuak garatunahi ditu, bere kontzeptuetan eta azalpen-irizpide propioetan oinarrituta. Asmoa daparte-hartzaileek beren egoera aztertzea eta hori hobetzeko aukera ezberdinak balo-ratzea.

Bideratzaile-taldeak ahal den gutxien hartu behar du parte; egoerarik idealenean, ha-ren parte-hartzea parte-hartzaileen auto-analisirako tresnak jartzea besterik ez du eginbehar.

Helburua ez da besterik gabe taldearen datuak jasotzea; horretaz gain, taldeak berearazoen inguruan eta horiek konpontzeko aukeren inguruan autogogoetarako proze-sua ireki behar du.

LPDren teoria eta praktika asko aldatzen dira testuinguru batetik bestera; nolanahi ere,baditu ezaugarri komun eta oinarrizko printzipio batzuk:

! Datuak biltzeko eta ikertzeko prozesua da, interes-talde guztien ikuspegiak jasonahi dituena.

! Parte-hartzaileen ezagutzaren balioa aitortzen du.

! Arazo komunak direla-eta elkarri lotuta daudenen artean komunikatzeko bidegisa funtzionatzen du. Komunikazio kolektibo hau konponbideak aurkitzekotresna erabilgarria da.

51


! Taldearen jakintza eta kultura errespetatzen ditu, eta, ondorioz, bideratzaile--taldearen egiteko praktikoa entzutea da, ez erakustea.

! Pertzepzio ezberdinak aztertzen ditu eta ulertzen ditu. Subjektu bakoitzak etakultura bakoitzak errealitatea era subjektiboan hautematen du. Komunikazio--prozesu baten bitartez eta elkarrengandik ikasiz pertzepzio ezberdinak ikusdaitezke; eta horren ondorioz, parte-hartzaileek elkar ulertu eta elkarrekin jar-dun dezakete. Pertzepzio ezberdinek, ezinbestean, LPDren zenbait tresna aplika-tzeko eta interpretatzeko garaian kontraesanak sortzen dituzte. Ezin da erreali-tate hori saihestu eta ez da saihestu behar. LPDren ezaugarri gakoa da pertzep-zio eta interpretazio desberdinetatik ikastea.

! Botere gutxien duten parte-hartzaileek diotena entzuten du.

! Bisualizazioa. Nagusiki hitzezkoak edo idatziak ez diren bitartekoak erabiltzeandatza; gai bat bisualizatu egiten da horretarako tokian tokiko materialak erabiliz.Taldeak gaiak eta eztabaidak islatzen dituzten mapak, diagramak, marrazkiak,matrizeak… erabiltzen ditu. Horrela, pertsona guztiak prozesuan aktiboki inpli-ka daitezke: nork bere iritziak eman, marrazkia aldatu… Eztabaida batean zeharemaitzak bisualizatzeak parte-hartzaileei aukera ematen die emandako infor-mazioaren kontrola edukitzeko.

52

8. TEKNIKAK

8.1. TEKNIKEN AZALPENA

Txosten honetan teknikak deskribatzen dira, baina ariketa bera garapen handiagoare-kin edo txikiagoarekin, arinago edo sakonago egin liteke. Normalean, garapenik han-dienarekin aurkeztuko dugu.

Teknikak deskribatzeko fitxa bakoitzean helburu bat edo batzuk aipatzen dira. Helbu-ru nabarmenenak edo esplizituenak dira horiek, baina hor aipatutakoez gain, eta ager-tzen ez badira ere, baliteke teknika horien bitartez beste zenbait helburu ere lantzeaeta lortzea.

Talde handiak talde txikitan banatzeko garaian, taldekide-kopurua begiratu behar da,zenbat talde eta talde bakoitza zenbat kidekoa egin erabakitzeko garaian, baita kidebakoitzak zenbat balio, proposamen, ildo edo dena delakoa landu behar dituen ere.

Teknikak multzo hauetan sailkatuko ditugu:

! Gaiak aztertzeko, gogoeta egiteko eta prozesua ulertzeko teknikak (8.2.1.).

! Zeharkako ardatzak lantzeko eta girotzeko teknikak (8.2.2.).

! Taldea sortzeko eta kohesionatzeko teknikak (8.2.3.).

! Talde txikitan banatzeko teknikak (8.2.4.).

! Balorazioak egiteko teknikak (8.2.5.).

55

8. TEKNIKAK

Amarauna

Helburua

! Taldeak prozesuarekiko dituen espektatibak ezagutzea. ! Taldea osatzea.! Prozesua berriz bideratzeko eta baloratzeko elementuak izatea. ! Prozesuarekin zerikusirik ez duten espektatibak argitzea.

56

SHAIL momentua (Sentimenduak, Hausnarketa,Ikasitakoa eta Lanarekin duen lotura)

HelburuaK

! Gauzatutako edo erabilitako teknikaren inguruan ondorioak ateratzea. ! Teknika ulertzea, barneratzea eta prozesuan kokatzea.

! Teknika jakin bat bukatu ondoren, honako alderdiak aztertukoditugu: taldekideen sentimenduak, teknikak eragin digunhausnarketa, teknikarekin ikasi duguna eta gure lanarekin duenlotura. Horretarako, galdera hauek egingo dizkiogu talde osoa-ri, taldekideek txanda librean erantzun dezaten:

.– Nola sentitu gara? (Sentimenduak).

.– Zerk eman digu atentzioa? Zer iruditu zaigu deigarria? (Hausnarketa).

.– Zer ikasi dugu? (Ikasitakoa).

.– Nola lotu dezakegu teknika jakin hau gure lanarekin?(Lanarekin duen lotura).

Teknikaren azalpena

8.2. TEKNIKEN DESKRIBAPENA

8.2.1. GAIAK AZTERTZEKO, GOGOETA EGITEKOETA PROZESUA ULERTZEKO TEKNIKAK

! Hasieran bakarkako lana egingo dute taldekideek: bina txartel banatuko dizkie-gu, eta txartel bakoitzean eraldaketa-prozesuaren inguruan duten espektatibabana jasoko dute, idatzita edo marraztuta.

! Bi espektatibak jaso ondoren, banan-banan, arbelean, horman edo lurrean koka-tuko dituzte. Espektatiba bakoitza jartzeko unean, antzekoak direnen ondoankokatuko da, eta antzekoak diren edo lotuta dauden espektatiba-multzoak osa-tuz joango dira, taldekide guztienak jaso arte.

! Espektatiba-multzoak osatu ondoren, talde txikitan banatuta, osatutako lana az-tertuko da eta aldaketak egin ahalko dira, baldin eta talde txiki horretako kideekaldaketa adosten badute. Azterketa bukatu eta aldaketak egin ondoren, bigarrenitzulia egingo da, talde osoa elkartuta, eta oraingoan soilik aldaketa garrantzitsuakegin ahalko dira. Aldaketak egiteko, talde osoak ontzat eman beharko ditu.

! Hurrengo urratsa multzoen arteko loturak egitea izango da. Horretarako, ares-tian osatutako talde txiki bakoitzari kolore bat esleituko zaio eta kolore horierabilita (errotulagailuen bidez, edo artilezko harien bitartez, edo…) espektatiba-multzoen arteko loturak eta harremanak irudikatuko ditu. Lan hori eginondoren, talde bakoitzak bere ekarpenaren inguruko argibideak eta azalpenakemango ditu.

! Talde txikiek azalpenak eta argibideak eman ondoren, osatutako amarauna az-tertuko da taldekide guztien artean. Azterketa hori, behar izanez gero,adierazle ezberdinen arabera ere egin liteke: sexua, lanpostua, taldekideenadina, hizkuntza-tipologia… Hala egitea erabakiz gero, adierazle bakoitzarenarabera jasotako ondorioak kolore jakin bateko txartel batean jasoko dira.Ondoren, adierazle bakoitza aztertuko da.

! SHAIL momentua.

! Prozesu osoaren bukaeran, azkeneko saioan, espektatibak baloratuko dira. Ho-rretarako, espektatibak jasotzeko garaian sortutako amarauna gorde egingodugu, eta azkeneko egunean berriz atera. Taldekide bakoitzak, betetako espek-tatiba bakoitzaren (edo espektatiba-multzoaren) inguruan biribil bat egingodu. Ariketa bukatu ondoren, emaitza ikusiko da: inguruan zenbat eta biribilgehiago erakutsi, orduan eta beteagoa egongo da espektatiba hori.

Teknikaren azalpena

Oharra

! Adibide jakin honetan amarauna espektatibak lantzeko erabili dugu, bainabeste hainbat gai lantzeko ere erabil liteke, modu beretsuan.

57


58

Boterearen zirkulua

Helburuak

! Prozesuak zer baliotan oinarritu behar duen zehaztea eta adostea.

! Adostasuna bilatzeko bideak lantzea.

! Prozesu egoki bideratzeko eta baloratzeko elementuak izatea.

! Taldea osatzea, eta taldearen beraren barne-harremanak islatzea eta aztertzea.

! Taldekideei honako galdera egingo diegu:

.– Zein dira, zure ustez, prozesu honen oinarri izan beharko luketen eta berma-tu beharko genituzkeen balioak?

! Taldekide bakoitzak bi balio idatziko ditu, banakako ariketan, eta ondorentalde txikitan elkartuko dira.

! Taldekide bakoitzak dagokion talde txikian bere balioak azaldu eta proposatu-ko ditu, eta horietatik guztietatik taldeak 3 balio hautatu eta adostu beharkoditu. Balio bakoitza orri batean idatziko dute.

Teknikaren azalpena

59


! Hortik aurrera, talde handian lan egingo dugu. Lurrean, zintarekin edo zeloare-kin, zirkulu bat egingo dugu, eta taldekide guztiak zirkuluaren kanpoankokatuko dira. Adostutako balio guztiak ere zirkuluaren kanpoko aldean koka-tuko ditugu, lurrean.

! Jarraian, ariketaren arauak azalduko ditugu:

.– Ezin da hitz egin zirkuluan sartu gabe.

.–Balioak ez ditugu zirkuluan sartuko adostutakoak izan arte.

! Arauak azaldu ondoren, talde bakoitzak bere balioak azalduko ditu, eta zirku-luan sartu behar diren edo ez adostuko dugu. Proposatu diren guztietatik,talde handiak hautatu egin beharko du, eta 6 balio hautatu. Zirkuluan sartzekogaraian, bestalde, balio bakoitzari tamaina jakin bat eman beharko zaio, baliohorrek duen garrantziaren eta pisuaren arabera. Tamaina aldatzeko, orriakmoztu edo orriak erantsi litezke, edo beste eraren bat bilatu.

! SHAIL momentua.

Oharra

! Adibide jakin honetan boterearen zirkulua taldearen balioak lantzeko erabilidugu, baina beste hainbat gai lantzeko ere erabil liteke, modu beretsuan.

60

Ni eta euskara: ibaia

Helburuak

! Taldea osatzea. ! Norberaren bizipenak gizartean kokatzea.! Gai jakin bat aztertzea, bizipen pertsonaletan oinarrituta.

! Ibaia ariketa luzea eta sakona da, eta aurrera begirako datu eta elementu askoematen ditu. Horrela azalduko diegu taldeko kide guztiei.

! Taldekideei ahalik eta erosoen jartzeko eskatuko diegu, baita begiak ixteko ere.Begiak itxita dituztela, euskarak gure bizitzan egin duen ibilbidea ikusarazten la-gunduko digun testua (NI ETA EUSKARA) irakurriko dugu. Poliki eta isiluneasko eginez irakurri behar da, isilune horietan pentsatzeko aukera emanez.Nahi izanez gero, musika jarriko dugu.

! Testua irakurri ondoren, memorian zehar egindako bidaian ikusi dutenaren in-guruan hausnartzeko eskatuko diegu. Haien memorian mugi daitezela eskatukodiegu, gaurko egunera iritsi arte.

! Ondoren, begiak irekitzeko eskatuko diegu, eta NI ETA EUSKARA ibaia ma-rraztuko dugula azalduko dugu. Bakoitzak nahi duen edo eroso sentitzen dentokia aukeratuko du, eta papelografo handi batean “Ni eta euskara: ibilbidehistorikoa” marraztuko du. Ibaiaren irudia erabiliko dugu marrazkia egiteko, etanorberaren bizitzan euskararekin izan dugun harremana, bizipenak, sentimen-duak… islatuko ditugu bertan. Arestian egindako memoria-ariketan ikusi etasentitu dituzten une eta gauza guztiak jasotzeko eskatuko diegu, eta denakibaiaren irudian jartzeko.

! Ibaia egiteko behar adina margo, errotulagailu, koloretako paper, guraize…izango dute lurrean.

! Ibaiaren marrazkia bukatu ondoren, nork bere ibaia aurkeztuko du taldekideenaurrean. Taldea handiegia ez bada, talde osoaren aurrean aurkeztuko da. Han-diegia izanez gero, talde txikitan banatuta sozializatuko da.

! Sozializazioak eta norberaren ibaiaren azalpenak, bestalde, behar adinako sa-kontasuna izan behar du, oso azaleko azalpen arinak saihestuz. Horretarako,lagungarri gerta liteke lehendabiziko azalpena bideratzaileak berak edo ariketa-ren nondik norakoaz jabetuta dagoen pertsona batek egitea.

Teknikaren azalpena

61


Oharra! Adibide jakin honetan ibaia “Euskara eta ni” gaia lantzeko erabili dugu, baina

beste hainbat gai lantzeko ere erabil liteke, modu beretsuan.

! Ibaiak sozializatu direnean, entzundakoaren inguruko ondorioak aterako di-tuzte. Besteak beste, honako galdera hauek plantea ditzakegu:

.– Zein dira aurkeztutako ibaien arteko antzekotasunak eta desberdintasunak?

.– Nola baldintzatu ditu ibaiak kulturak, generoak, garaiak, politikak…?

.– Zenbateraino daude norberaren esku edo gizartearen esku ibaietan gertatu-takoak? Zenbateraino eragiten du testuinguruak?

! Ondorioak talde handian kontrastatu eta jasoko dira.

62

Gurpil bikoitza

Helburuak

! Taldea osatzea. ! Taldearen kohesioa lantzea.! Gai jakin bat bizipen pertsonalen bitartez aztertzea.

! Taldeko kide guztiak gelan zutik daudela, pertsona-kopuru berdineko bi biribilegingo ditugu. Biribil bat kanpoan geldituko da, eta horren barruan bestea.Musika jarriko dugu eta denak ibiltzen hasiko dira, biribil bakoitza norabidebatean. Une jakin batean musika isildu egingo dugu, eta une horretan taldeki-de guztiek gelditu egin beharko dute. Kopuru berdineko taldeak direnez,taldekide bakoitzari pertsona bat egokituko zaio parean, eta pertsona horrek,honako hau kontatuko dio:.– Haurtzaroan norberak bizitutako anekdotaren bat edo gertakizunen bat,

euskararekin erlazionatua.

! Bukatu ondoren, musika jarri eta biribilak berriz ibiltzen hasiko dira. Ariketaberriz errepikatuko dugu, baina hurrengo bi aldietan kontatu beharrekoa ho-nako hau izango da:

.– Gaztaroan norberak bizitutako anekdotaren bat edo gertakizunen bat, eus-kararekin erlazionatua.

.– Oraindik orain norberak bizitutako anekdotaren bat edo gertakizunen bat,euskararekin erlazionatua.

! SHAIL momentua.

Teknikaren azalpena

63


Denboraren lerroa

Helburua

! Ibilbide historikoa berreraikitzea.

! Paper handiak lurrean edo mahai handibaten gainean jarriko ditugu, bata bestea-ren ondoan edo elkarri itsatsita. Guztionartean, aztertu beharreko errealitatearen(erakundea, taldea, eragilea…) historiaberreraikiko dugu, entzun, bizi edo iraku-rri dugunaren arabera.

! Horretarako, abiapuntu gisa, honako galdera hau egingo dugu:.– Noiztik dugu aztertu nahi dugun gaiaren / objektuaren / taldearen berri?

! Hasierako data hori zehaztuta eta hortik abiatuta, paper handian urteak markatu-ko ditugu. Hasierako galderaren arabera, modu irekian, ibilbide historikoaberreraikiko dugu, kronologia osatuz. Kronologia horretan, ezinbestekoak irudi-tzen zaizkigun ardatzak eta elementuak jasoko ditugula ziurtatuko dugu(antolamendua, eragileak, pertsonak… edo direnak direlakoak), eta ibilbide horre-tan gertaera esanguratsuak nahiz inflexio-puntuak zein diren jasoko dugu.

! Urtez urteko azterketa eginez has gaitezke, eta hautatu dugun ardatz bakoitza-ren inguruko datuak eta informazioa orri edo txartel batean jaso. Ardatz horiezgain, historia berreraikitzeko ariketan agertzen diren bestelako jakingarriak erejasoko ditugu.

! Ibilbidea bukatu ondoren, era sortzailean, irudimena baliatuz, eta marrazkiennahiz ikurren bitartez, prestatuta dauzkagun paper handietan jaso dugun ibilbi-de historikoa islatuko dugu.

! Ibilbide historikoa berreraikitzeko ariketa taldekide guztien artean egin arren, ja-sotako informazioa era sortzailean eta irudimentsuan paperera pasatzea taldekaere egin liteke.

! Berreraikuntza historikoa egin ondoren, emaitza aztertu eta ondorioak aterakoditugu. Denboraren lerroa paretan itsatsiko dugu, hiru edo lau talde egingo di-tugu, eta ondorioak lantzeko eskatuko diegu: konstanteak zein diren,inflexio-puntuak, ibilbidearen gakoak, gauza eta gertaera deigarriak. Talde ba-koitzak bere ondorioak paper handian jasoko ditu.

! Talde txikietan egindakoa talde handian aurkeztu eta adostuko dugu.

Teknikaren azalpena

64

Praktikak, arazoak, beharrak

Helburua

! Talde, erakunde, eragile edo kolektibo jakin baten jarduna deskribatzea etaaztertzea.

! Matrize edo taula batean ariketa honetan aztertuko ditugun ardatzak jasokoditugu:

.– Praktikak: aztertzen ari garen gaiaren inguruan taldeak edo taldekideek egitendutena

.– Arazoak: aztertzen ari garen gaiaren inguruan taldeak edo taldekideek dituztenarazoak

.– Beharrak: aztertzen ari garen gaiaren inguruan taldeak edo taldekideek dituztenbeharrak

! Talde txikitan banatuta, talde bakoitzak hiru zutabeak osatuko ditu, eta prakti-ken, arazoen eta beharren zerrenda osatuko du.

! Talde txikitan landu ondoren, plenarioan elkartuta talde bakoitzak bere ekar-pena azaldu eta sozializatuko du.

Teknikaren azalpena

Praktikak aztertzea

Helburua

! Talde, erakunde, eragile edo kolektibo jakin baten jarduna deskribatzea etaaztertzea.

! Dagokion erakundeak edo taldeak gaur egun eta iraganean egin dituen etaegiten dituen praktikak jasoko eta aztertuko ditugu.

! Azterketa egiteko, praktikak sailkatu egingo ditugu, honako lau multzo hauetan:

! Zuzeneko praktikak: dagokion helburua zuzenean lantzen dutenak.

! Zeharkako praktikak: zeharka bada ere, dagokion helburua lantzen dutenak.

! Praktika arrakastatsuak: arrakastatsuak izan diren praktikak. Zuzenekoakedo zeharkakoak.

! Praktika okerrak: arrakastatsuak izan ez direnak. Zuzenak edo zeharkakoak.

! Lau talde egingo ditugu eta talde bakoitzak multzoetako bat hartuko du.Talde bakoitzak bere multzoko praktiken zerrenda osatuko du eta paper han-dian jasoko du zerrenda.

! Paper handi guztiak galerian jarriko ditugu, eta tarte bat utziko dugu denekgaleria ikusteko eta beren ekarpenak egiteko.

Teknikaren azalpena

65


66

Ni eta nire...

Helburua

! Gai jakin bat aztertzea.

! Gai jakin bat aztertzeko teknika da. Partaide bakoitzak, aztertu beharreko gaiahartuta (egoera bat, egitura bat, lan-ildo bat…), gai horren “argazkia” egingo du,marrazki baten bitartez. Marrazkiak, beraz, taldekide bakoitzak gai horretazduen pertzepzioa islatuko du.

! Marrazkiak, ondoren, taldean aurkeztuko dira, eta ikusi denaren inguruko on-dorioak aterako dira. Ondorioak ateratzeko, berriz, aztertu edo jaso beharrekoirizpideak edo kategoriak sailka daitezke, eta matrize batean jaso.

Teknikaren azalpena

67


Galeria

Helburua

! Gai jakin bat –edo bere atalak– aztertzea.

! Gelan edo aretoan zenbait gune ezarriko dira, gai jakin batek dituen aztergai,alderdi edo atal adina. Gune bakoitzean paper handi bat jarriko da, aztergaiaedo atala goiburuan idatzita, eta banaka, binaka edo hirunaka, taldekide guz-tiak gune guztietatik pasako dira gai horren inguruan dituzten proposamenakedo ekarpenak bertan jasotzeko.

! Proposamen eta ekarpen guztiak jaso ondoren, gune adina talde osatuko ditu-gu, eta talde bakoitzak dagokion guneko proposamenak eta ekarpenakordenatu, sailkatu, adostu eta mailakatuko ditu.

! Egindako lana talde handian aurkeztuko dute, eta horren inguruko gogoetaegingo dute.

! Ekarpenak banaka aztertzeko garaian, paperean bertan ere jaso nahiizanez gero, balorazioa egiten duen kidearen ezaugarria (sexua, taldea, antzinatasuna…) adierazteko kolore jakin bat erabil liteke, eta ekarpenen gaineko ba-lorazioa egiteko zenbaki bat (0tik 5era).

Teknikaren azalpena

68

Ahozko erabilera aztertzeko mapa

Helburua

! Errealitate edo egoera jakin bat eta horretan eragiten duten faktoreak aztertzea.

! Dagokion erakundean euskararen erabilera zein den mapa batean jasokodugu. Erakunde horren espazio fisikoaren berri ematen duen mapa, planoaedo irudia erabiliko da oinarri gisa, eta horren gainean jasoko da informazioa.

! Erakundearen eta espazioaren beraren arabera talde txikiak antolatuko ditugu,eta bakoitzari maparen zati bat esleituko diogu. Gometxen bidez, espazio ba-koitzean euskararen erabilera zein den aztertuko dute.

! Hizkuntza-adierazlea jasotzeko, gometxen koloreak erabiliko ditugu:

! Berdea: euskaraz

! Horia: euskaraz nagusiki

! Urdina: gaztelaniaz nagusiki

! Gorria: gaztelaniaz

! Bestalde, gometxen formekin jokatuz, eragileak edo subjektuak bereiziko ditu-gu. Adibidez:

! Biribilak: ikasleek irakasleekin duten harremana

! Karratuak: irakasleek beren artean duten harremana

! Hirukiak: ikasleek beren artean duten harremana

! Erabilera zein den aztertu ondoren, erabileran eragiten duten faktoreak identi-fikatuko ditugu. Horretarako, euskararen erabilera aztertzeko erabilitako mapabera erabiliko dugu. Erabilera horretan eragiten duten aldeko eta kontrako fak-toreak jasoko ditugu, honako sinbolo hauek erabiliz:

! Bonbillak: euskararen erabileran modu positiboan eragiten duten faktoreakidentifikatzeko.

! Hodeiak: euskararen erabileran modu negatiboan eragiten duten faktoreakidentifikatzeko.

! Gune bakoitzean eragiten duten faktoreak txertatu ondoren, guztiak zerrenda-tuko ditugu.

Teknikaren azalpena

69


Planifikazioaren teknika

Helburua

! Planifikazioaz eta talde-lanaz gogoeta egitea.

! Planifikazioa lantzeko teknika egingo dugu. Taldekideak talde txikitan jarrikoditugu eta talde bakoitzari gauza jakin batzuk egin ditzan eskatuko diogu, den-bora jakin batean:

.– Minutu batean etxe bat egin behar dute, baina marraztu gabe.

.– 2 minututan 30 hiruki egin behar dituzte. Horretarako paperak eta guraizeakemango dizkiegu.

.– 2 minututan taldeko kideen artean dituzten erlojuak + 2 lortu behar dituzte.

! SHAIL momentua. Hainbat gauza azter litezke: planifikatzeko zailtasunak, es-trategia, helburu argia izatearen garrantzia, informazioaren garrantzia, denborakudeatzea, jarrera lehiakorrak…

Teknikaren azalpena

70

Norbanakoen inplikazioa lantzeko teknika

Helburuak

! Norberaren inplikazioa aztertzea. ! Taldea kohesionatzea.

! Ariketa honekin, prozesuan parte hartzen ari diren pertsonen inplikazioa azter-tuko dugu. Horretarako, paper zuri handi batean puntu bat marraztuko duguerdi-erdian. Puntu hori, hain zuzen ere, aztertzen edo lantzen ari den gaia izangoda, eta osatuko dugun irudiaren bitartez gai horrekiko inplikazioa jasoko dugu.

! Irudia osatzeko, prozesuan parte hartzen ari diren guztiei beren izena paperzurian idazteko eskatuko diegu. Paperaren erdian dagoen puntuarekiko hurbil-tasunak edo urruntasunak adieraziko du, hain zuzen ere, gai horrekikonorberak duen inplikazioa.

! Puntuarekiko hurbiltasunak inplikazio handia adierazten du. Puntuarekikourruntasunak inplikazio txikia. Nork bere buruaz duen pertzepzioa jaso etairudikatu behar da, norberak sentitzen duena.

! Behin guztiek beren burua kokatu dutenean, taldean dagoen inplikazioaren in-guruan hausnarketa egingo dugu. Ikusten ari garen argazkiak zer erakustendigun aztertuko dugu, taldean dagoen inplikazioa nahikoa ote den galdetuz,inplikazio horretan eragiten duten faktoreak identifikatuz, inplikazioa handi-tzeko aukerak aztertuz, e.a.

Teknikaren azalpena

71


Talograma

Helburua

! Eragileen edo pertsonen eragina eta horien arteko harremanen nolakotasu-na jasotzea, deskribatzea eta aztertzea.

! Ariketa honetan, erakunde edo talde jakin batean (zuzenean edo zeharka) partehartzen duten eragileak edo pertsonak identifikatuko ditugu, eta horietako ba-koitzak duen eragina eta pisua jaso eta irudikatuko dugu. Horretaz gain, eragileedo pertsona horien arteko harremanak ere irudikatu eta aztertuko ditugu.

! Lehendabiziko urratsa erakundea edo taldea osatzen duten eragileak edo per-tsonak identifikatzea eta jasotzea da.

! Ondoren, “talograma” osa-tuko dugu: paper handibatean, eragile bakoitza bi-ribil baten bitartez irudi-katuko dugu.Biribilen tamainak eta koka-lekuak islatuko du subjektuhorrek duen eragina, pisua,zentraltasuna…Eragileen arteko harremanakkokalekuaren bitartez islatukoditugu, baita biribilak lotzendituzten norabide bakarrekoedo bikoitzeko gezien edo le-rroen bitartez ere, edo asmagenitzakeen bestelako ikuredo sinboloen bitartez.

! Talograma marraztu ondoren, eragileen izateaz eta horren gaineko kontzientziazgogoeta egingo dugu, eta osatutako irudiaren gaineko ondorioak aterako ditu-gu: eragina, harremanak…

! Taldea handia baldin bada, talogramak talde txikitan egin daitezke, eta osatuta-ko irudiak elkarrekin alderatu ondorioak ateratzen laguntzeko.

Teknikaren azalpena

72

Prozesua ulertzeko galderak

Helburua

! Eraldaketa-prozesua ulertzea.

! Eraldaketa-prozesua ulertzen laguntzeko 9 galdera planteatuko ditugu.

! Galderei banaka erantzun diezaiekegu, eta ondoren talde txikitan landu.

! Talde txikiek landu ondoren, talde handian elkartuta sozializatuko ditugu:ondorioak aterako ditugu, eta denon artean ondorio horiek osatu.

! Galderak:

1.- Nola sentitu zara?

2.- Zein urrats egin ditugu?

3.- Zertaz hitz egin dugu?

4.- Zer aztertu dugu?

5.- Nolakoa izan da parte-hartzea?

6.- Zer ikasi dugu?

7.- Zein izan da bideratzaileen papera/rola?

8.- Nola aplika dezakegu egindakoa beste testuinguru batean?

9.- Iruzkinak edo iradokizunak.

Teknikaren azalpena

73


Fluxugrama

Helburua

! Gai jakin bat planifikatzea, ebaluatzea, aztertzea.

! Fluxugramaren bitartez, edozein gai landu, ebaluatu edo aztertuko dugu, etagai horretan gertatzen diren prozesuak eta fluxuak irudikatuko ditugu, grafikoki(geziak, laukiak…). Fluxugrama teknika librea da.

! Aztertzen ari garen errealitatea irudikatzeko, errealitate horretako elementuenikur izango diren kodeak hautatuko ditugu, eta, ondoren, prozesu horretakouneak, jarduerak eta subjektuak islatuko ditugu, baita horien arteko sekuen-tziak eta harremanak ere.

! Azterketa ez da une jakin bat jasotzera mugatzen; aitzitik, prozesu bat jasokodu, eta prozesu horretan gertatzen diren une eta urratsak islatuko ditu.

Teknikaren azalpena

74

Mintzagrama

Helburua

! Euskararen erabilera aztertzea eta horren gaineko gogoeta egitea.

! Bi ardatzeko matrizea egingo dugu, eta bi ardatzetan informazio berbera jarri-ko dugu: taldea osatzen duten kide guztiak, banan-banan.

! Osatu dugun taulan, kide bakoitzak taldeko gainerako guztiekin zer hizkuntzaerabiltzen duen jasoko dugu, kolore baten bitartez:

! Berde iluna: euskaraz! Berde argia: euskaraz > gaztelaniaz! Horia: euskaraz = gaztelaniaz! Laranja: gaztelaniaz> euskaraz! Gorria: gaztelaniaz

! Nork berea beteko du, eta binakako harremanetan erabiltzen den hizkuntzajasoko da. Alegia, kide bakoitzak adieraziko du bere ustez gainerako kideekin,binaka ari direnean, nola hitz egiten duten.

! Taulako laukitxo guztiak bete ondoren, koloreztatutako matrize bat izangodugu, eta nagusitzen den koloreak emango digu taldearen erabilera orokorra-ren inguruko ikuspegi orokorra.

! Taula osatu ondoren eskuratu dugun informazioaren gainean hausnarketaegingo dugu: mintzagramak erakusten digun irudia gure pertzepzioarekin batdatorren, irudi horren zergatiak eta arrazoiak, egoera aldatzeko bideak…

! Egin dugun mintzagramak gaurko errealitatea erakusten digu. Taldekideen izen--abizenekin osatutako taula berdin-berdina erabiliz, epe jakin baterako hartzendugun konpromisoa ere jaso dezakegu. Alegia, bigarren taula horretan, gauregun erabiltzen dugun hizkuntzaren inguruko informazioa jaso beharrean, epejakin batean lortu nahi dugun erabilera jasoko dugu. Laukitxo bakoitzean jarri-ko dugun kolorea gure konpromisoaren adierazlea izango da.

! Aurreko urratsetan zehaztutako epe jakin hori igaro ondoren, mintzagrama be-rrituko da, eta erabilera jasotzen duen matrize berria aurreko biekin (erabilerajasotzen zuena eta konpromisoak jasotzen zituena) alderatuko da. Alderaketaaztertu ondoren, ondorioak aterako ditugu.

Teknikaren azalpena

Miren Aitziber Olatz Asier

Miren

Aitziber

Olatz

Asier

75


Marrazki librea

Helburuak

! Gai jakin baten inguruan taldekideek duten pertzepzioa jasotzea.! Errealitatea deskribatzea eta aztertzea.

! Lantzen ari garen gaiaren ingu-ruko marrazkia egingo dutaldeko kide bakoitzak.

! Gaia zein den esango dugu,beraz, eta horren gainean kidebakoitzak, nahi duen eran, ma-rrazkia egingo du, gai horreninguruko bere ikuspegia, bizi-penak, iritzia edo hautemateajasotzeko.

Teknikaren azalpena

Kronograma

Helburuak

! Lana planifikatzea.! Egitekoak eta urratsak denboran kokatzea.

! Egin beharreko urratsak, taldearen nahiz taldekideen egitekoak, eta denboranzehar kokatu nahi ditugun gainerako elementuak ordenatzeko eta grafikokiikusarazteko, kronograma osatuko dugu.

! Taula osatuko dugu: taularen ardatz batean denbora-tarteak jarriko ditugu (ur-teak, hilabeteak, asteak edo egunak). Beste ardatzean dagozkion elementuakjarriko ditugu (egitekoak, urratsak…).

Teknikaren azalpena

76

Mapak

Helburua

! Egoera jakin bat aztertzea eta azterketa horren ondorioak modu grafiko etaikusgarrian jasotzea.

! Aztertu nahi dugun errealitatea, egoera, erakundea edo dena delakoa mapa,plano edo irudi batean marraztuko dugu, espazioa(k) ongi identifikatuz.

! Azterketan jaso nahi ditugun adierazleak, faktoreak, datuak edo informazioa,oro har, zehaztuko dugu, eta elementu bakoitzari kolore edo ikur bat emanez,daukagun informazio hori mapan jasoko dugu.

Teknikaren azalpena

Matrizeak

Helburua

! Gai jakin baten inguruko informazioa jasotzea eta aztertzea.

! Matrizea edo taula interesatzen zaigun in-formazioa jasotzeko erabiliko dugu. Biardatz izango ditu matrizeak, horizontala,bata, eta bertikala, bestea.

! Matrizeak bi eratakoak izan litezke:

1.- Matrizeko bi ardatzetan elementuberberak jarriko ditugu. Alegia, ardatzbateko elementuak beren buruarekinkonparatuko ditugu. Mintzagrama dahorren adibidea.

2.- Matrizeko ardatz bakoitzean agertzendiren elementuak kategoria ezberdinekoak izango dira.

Teknikaren azalpena

77


Galeria gidatua

Helburua

! Gai jakin bat –edo bere atalak– aztertzea.

! Taldeak elementu edo gai jakin bat aztertzeko, horri dagokion informazioagalerian jarriko dugu.

! Aztertu eta landu beharreko informazioa zein den zehaztuko dugu, eta infor-mazio hori, interesatzen zaigun irizpidearen arabera antolatuta, gelako hormanitsatsiko dugu, “galerian”, denontzat ikusgai.

! Taldeak gelako hormetan jarritako informazio aztertuko du. Taldea talde txiki-tan banatuko da, eta talde bakoitzak horman itsatsitako informazio-guneguztiak bisitatuko ditu. “Informazio-gune” bakoitzaren ondoan pertsona bategongo da, eta pertsona horrek emango ditu hor agertzen denaren ingurukoargibideak, baita galderak erantzun ere.

Teknikaren azalpena

78

Osoko bileran lan egitea:gaia lantzea

Helburua

! Gai jakin bat lantzea.

! Osoko bileran talde osoa elkarrekin arituko da lanean.

! Gelaren erdian zenbait aulki jarriko ditugu (hiruzpalau, demagun). Landu beha-rreko gaia ezagutzen duten zenbait lagun (aulki adina lagun) aulki horietaneseri egingo dira eta gaiaren azalpena edo aurkezpena egingo dute, denboratarte mugatu batean.

! Azalpena egin ondoren, nahi duenak hitza hartzeko unea etorriko da. Horreta-rako, hitz egin nahi duen pertsonak aulkian dagoen horietako bat ukituko dueta haren lekua hartuko du. Hitz egiteko, beraz, gelaren erdian dagoen aulkieta-ko batean eserita egon behar da. Bestalde, aulkian dagoenak hor egon beharkodu beste norbaitek ukitu eta tokia kendu arte.

! Gaia adar batetik bestera joan daiteke. Horren aurrean, bideratzaileak, halabehar duela ikusiz gero, galderak egin ditzake.

Teknikaren azalpena


Helburua


! Osoko bileran, talde osoa elkarrekin arituko da lanean.

! Eztabaida hasi baino lehen, bideratzaileak azalduko du taldekide bakoitzakhiru txartel dauzkala. Taldekide batek hitza hartzen duen bakoitzean, alegiazkotxartel horietako bat gastatuko du. Bakoitzak, ondorioz, hiru aldiz hitz egitekoaukera izango du. Txartelak gastatuz gero, ezin da gehiago hitz egin.

! Eztabaida hasi egingo da, eta alegiazko txartelei esker norberak kontrolatukodu zenbat aldiz eta noiz hartzen duen hitza.

Teknikaren azalpena

79



Helburua



! Landu beharreko gaia proposatzen denean, taldekide bakoitzari gai horreninguruko bi gauza edo ideia pentsatzeko eta idazteko eskatuko zaio. Eztabai-dari hasiera emango zaio, txanda librean. Eztabaidaren garapenean, une jakinbatean, bideratzaileak taldekide guztiei eskatuko die idatzitakoa irakurtzeko,norberak idatzitakoa eztabaidan zehar atera edo aipatu den ikusteko.

! Eten hori eztabaidan zehar zenbait momentutan egin daiteke, nork bere buruaeztabaidan berkokatzeko. Alegia, eztabaidan zehar, etenen bitartez, zenbaitdenbora-tarte txiki utziko dira taldekide guztiek beren jarrera berraztertzeko,esan dutena atera den ikusteko, eta ideia edo jarrera berriak hartzeko aukeraizateko. Horretarako, hasieran egin den bezala, berriz eska dakieke bizpahirugauza edo ideia idazteko.

Teknikaren azalpena

80


Helburua


! Osoko bileran taldeosoa elkarrekin ari-tuko da lanean.

! Eztabaida hasiko da.Lehendabiziko hitzegiten duenak eraba-kiko du zein izangoden hitz egingo duenhurrengoa, eta hurrengo horri pilota edo beste edozer elementu pasako dio,edo haren izena esango dio, edo…

! Hautatua izan den pertsonak hitz egingo du, eta berak ere gauza bera egingodu. Alegia, bukatzen duenean, nork hitz egin beharko duen erabakiko du, etahari pasako dio pilota.

Teknikaren azalpena

Osoko bileran lan egitea:erabakia hartzea

Helburua

! Erabakiak sakontasunez hartzea, elkarrekin eraikiz.

! Osoko bileran talde osoa elkarrekin arituko da lanean.

! Eztabaida hasi ondoren, eta erabaki baten inguruan dauden aukera ezberdinaksailkatuta, aukera bakoitzarekin ados dauden pertsonak horren araberako tal-deetan kokatuko ditugu fisikoki gelaren barruan.

! Taldeak osatu eta identifikatu ondoren, talde bakoitzari 10-15 minutuko tarteaemango diegu gainerakoak konbentzitzeko. Horretarako, era informal batean,beste taldeetako kideengana jo, binaka, hirunaka edo nahi duten bezala, etahaiek konbentzitzen saiatu beharko dute denek.

Teknikaren azalpena

81



Helburua

! Erabakiak hartzea.


! Taldekide guztiak lagun-kopuru berdineko bi taldetan banatuko dira. Talde ba-koitzak gai jakin baten gaineko jarrera bat hartuko du, eta hura defendatuko du.

! Eztabaida sortzeko eta elikatzeko, bideratzaileak galderak eta iradokizunakegingo ditu.

Teknikaren azalpena


Helburua

! Erabakiak sakontasunez hartzea, elkarrekin eraikiz.

! Osoko bileran, talde osoa elkarrekin aritukoda lanean.

! Landutako edo erabaki beharreko gaiak,atalak edo puntuak paretan itsatsiko ditugu.

! Ondoren, taldekideek gai (proposamen,aukera, arlo…) bakoitzari puntuazioa eman-go diote, 1etik 5era. Gai edo proposamenbakoitzari emandako puntuazioan dagoenadostasun-maila aztertuko da ondoren, etaazterketan jasotzen den hori erabakia har-tzeko erabiliko da.

! Nahi izanez gero, puntuazioa jartzeko garaiansubjektu edo eragile bakoitzak kode edo ko-lore ezberdinak erabil ditzake, subjektuarenezaugarriek puntuazioan eragiten ote duten jasotzeko.

Teknikaren azalpena

82

Osoko bileran lan egitea:taldeetan landutakoa azaltzea

Helburua

! Taldeetan landutakoa osoko bileran azaltzea.

! Osoko bileran, taldeosoa elkarrekin aritukoda lanean.

! Talde bakoitzak berehausnarketak edo ekar-penak aurkeztuko ditu,eta gainerakoek horrengaineko galderak egin-go dizkiete.

Teknikaren azalpena


Helburua



! Talde batek edo pertsona batek dagokion aurkezpena egingo du.

! Aldez aurretik, aurkezpena egingo duten taldekide guztiak talde txikitan banatu-ko ditugu, eta talde bakoitzari ikuspegi jakin bat esleituko diogu, garrantzitsuakiruditzen zaizkigun gaien edo ardatzen arabera (generoa, metodologia, estiloa,bideragarritasuna…).

! Taldekide bakoitzak, egokitu zaion multzoaren arabera, entzungo duen aurkez-penaren azterketa ikuspegi horri begira egingo du. Ondoren, bere taldekoekinelkartu eta 10 minutuko tartean entzundakoaren gaineko ondorioak aterako di-tuzte, betiere taldeari dagokion ikuspegi jakin horren araberakoak.

! Talde txikietan egindako lana talde handian azalduko dute.

Teknikaren azalpena

83



Helburua



! Talde bakoitzak bere gogoeta edo ekarpena aurkeztuko du.

! Taldearen aurrean hiru aulki jarriko dira, eta zerbait galdetu edo esan nahiduenak aulki horietan eseri beharko du. Aulkiak beteta badaude, eserita dau-denetako bat ukitu eta hark altxatu beharko du tokia libre uzteko.

Teknikaren azalpena

Talde txikian lan egitea:taldeen ekarpenak osatzea

Helburua

! Parte-hartzea bultzatzea eta elkarrekin eraikitzea.

! Talde handia talde txikitan banatuko dugu.

! Talde txiki bakoitzak gaiaren inguruko bere ekarpena idatziz jasoko du.

! Ondoren, talde bakoitzak ondoko beste talde bati bere ekarpena pasako dio,hark azter eta osa dezan. Osatzeko lan hori ere idatziz egingo da, beste taldeakemandako paper berean. Talde guztien ekarpenak gainerako talde guztietatikpasako dira, eta denek denena osatuko dute.

! Talde bakoitzak kolore bateko boligrafoa edo errotuladorea erabil lezake, taldebakoitzaren ekarpenak bereizi eta argiago ikusteko.

! Bukaeran, talde bakoitzak bere lanak jasotako ekarpenak hartu eta aztertuko ditu.

Teknikaren azalpena

Oharra! Talde txikiek bideratzailearekin edo bideratzailerik gabe lan egin dezakete.

Taldeko bideratzailea, bestalde, kanpokoa izan liteke (normalean, prozesua beradinamizatzen ari dena), edo taldeak berak une horretarako izenda dezake.Gauza bera idazkari-lanari dagokionez: lanean hasi orduko izenda daiteke, edolana egin eta ondoren erabaki ideiak eta ekarpenak nork jasoko dituen.

84

Talde txikian lan egitea:sortzea

Helburua



! Dagokion gaiaren inguruko gogoeta eragiteko eta laguntzeko, bideratzaileakgai horren inguruan zerbait sortzea proposatuko die taldeei: grafiko bat, testubat, irudi bat, marrazki bat...

! Taldeek beren lana egingo dute, eta ondoren talde handian aurkeztuko dute.

Teknikaren azalpena



Talde txikian lan egitea:galdera sortzailea

Helburua



! Dagokion gaiaren inguruko gogoeta eragiteko eta laguntzeko, bideratzaileakgai horren inguruko galdera bat(zuk) planteatuko di(zki)e taldeei.

! Taldeek beren azterketa egingo dute, eta ondoren talde handian aurkeztuko dute.

Teknikaren azalpena



85


Talde txikian lan egitea:oinarrizko dokumentua

Helburua



! Dagokion gaiaren inguruko gogoeta eragiteko eta laguntzeko, bideratzaileakgai horren inguruko eskema edo bestelako dokumenturen bat (grafikoa, ma-trizea…) emango die taldeei.

! Taldeek beren azterketa egingo dute, eta ondoren talde handian aurkeztuko dute.

Teknikaren azalpena



86

Zubia

Helburuak

! Giroa sortzea.! Talde-lanaren beharraren eta estrategiaren inguruan hausnarketa eragitea.

! Zintaz edo zelo lodiz lurrean ibilbide zuzen bat markatuko dugu, bi oinak elka-rren ondoan sartzeko adinakoa, besterik ez. Taldekide guztiei bi zinten arteaneta guztiak norabide berean jartzeko eskatu diegu.

! Pirañaz betetako ibai batean daudela esango diegu, eta bi zinten artean dagoenibilbidea da pirañetatik libratzeko zubi bakarra. Beraz, zubitik atera gabe aritubeharko dute ariketa osoan zehar.

! Azalpen horiek eman ondoren, errenkada ordena jakin batean antolatzeko etakide guztiak ordena horren arabera kokatzeko eskatuko diegu: taldean dutenantzinatasuna, adina… Horretarako, ordea, ezingo dituzte oinak zintaz edozeloz markatu dugun ibilbidetik atera.

! Guk zainduko dugu zubitik ez direla ateratzen. Ateraz gero, beren tokira itzula-razi eta berriz saiatzeko eskatuko diegu, ariketa bukatu eta guk eskatutakohurrenkeran kokatu arte.

! SHAIL momentua.

Teknikaren azalpena

8.2.2. ZEHARKAKO ARDATZAK LANTZEKO TEKNIKAKETA GIROTZEKO TEKNIKAK

Hegazti gripeduna

Helburuak

! Girotzea. ! Taldearen kohesioa lantzea.! Desinhibitzea.

! Taldekideek gripea duen hegaztia pasa beharko diote elkarri. Panpina edo bes-telako elementuren bat erabiliko dugu hegaztia irudikatzeko.

! Hasieran hegazti gripeduna duenak beste norbaiti pasa beharko dio. Horreta-rako, ordea, panpina edo dena delako elementua bestearen tripan jarri behardu, eta taldekide guztiak saiatuko dira beren tripa babesten izurritearekin ezkutsatzeko. Tripa babesteko, taldekideek elkarren babesa bilatuko dute, tripatriparen kontra jarriz.

! Taldekideek mugitu egin behar dute etengabe, eta ezin da gelako elementu es-tatiko baten kontra jarri (zutabe bat, esaterako) tripa babesteko.

Teknikaren azalpena

87


88

Gutun ibiltaria

Helburua

! Taldea indartzea eta kohesionatzea.! Autoestimua lantzea.

! Taldekide bakoitzari orri bana emango diogu eta orriaren goiburuan bere izenaidazteko eskatuko diogu. Denak biribilean eserita, orri guztiak eskuz esku joan-go dira, eta bakoitzak goiburuan dagoen izenaren inguruko gauza positiborenbat idatzi beharko du. Bukaeran, orria bere jabearengana itzuliko da, eta tartebat utziko dugu nork berea irakur dezan. Idazteko garaian aurrekoek jarritakoaikus ez dadin eta hura kopiatzeko tentazioa saihesteko, idatzitakoa tolestu etabesteen begien aurrean gorde liteke.

! Ariketa bera beste era batean ere egin liteke: goiburuan izena duen orria, norkbere bizkarrean zeloarekin itsatsita jarriko du, eta denak gelan zutik jarrita ber-tatik mugitu beharko dute denek denen orrian gauza positiboren bat idazteko.

Teknikaren azalpena

89


Plastilinazko opariak

Helburuak

! Pertsona bakoitzak bere izena idatziko du hiru papertxo zuritan (kopurua aldaliteke taldekide-kopuruaren eta denboraren arabera), eta ongi tolestuko ditu.

! Papertxo guztiak ongi nahasi ondoren, berriz banatuko dira taldekideen artean, ba-koitzari hiruna paper emanda. Norbaiti bere izena egokituz gero, beste norbaitekinaldatuko du, taldekide guztiek beste hiru pertsonaren izenak dituztela ziurtatu arte.

! Pertsona bakoitzari kolore ezberdinetako plastilina puskak emango zaizkio.Plastilinarekin hiruna oparitxo egin beharko dituzte, egokitu zaizkien hiru per-tsona horiei eman beharrekoak.

! Opariak pentsatu eta egin egingo dituzte.Beraz, eta, behin opariak eginda, dagozkienpertsonei emango dizkiete. Ematearekinbatera, opari hori egiteko arrazoi zehatzaazalduko diete. Oparitxoa azaltzeko ga-raian, mezu positiboa eman behar da, etapositiboa baino ezin da izan.

! SHAIL momentua.

Teknikaren azalpena

Korridoreak

Helburua

! Girotzea.! Taldea kohesionatzea.

! Kanpoan, toki zelai batean, taldekide guztiak bi lerrotan jarriko dira, binaka,parez pare eta eskutik helduta.

! Banan-banan, denak erditik korrika pasako dira. Korrika pasa ahala, besteekeskuak altxatuko dituzte azken momentuan.

Teknikaren azalpena

! Taldea indartzea eta kohesionatzea.! Autoestimua lantzea.

90

Bilin-bolonka

Helburuak

! Girotzea.! Taldea kohesionatzea.! Taldearen barruko konfiantza aztertzea eta lantzea.

! Gutxi gorabehera 6-7 pertsonako taldeak egingo ditugu, eta talde bakoitzakzirkulu zabal samarra egiteko eskatu dugu.

! Talde bakoitzeko kide bat zirkuluaren erdian sartuko da, eta, oinak lurretik mugitugabe, eta begiak itxita, bere buruabotatzeko eskatu diegu; gainerakotaldekideen eginkizuna da bereburua bota duen lagunari eustea.

! Horrela egingo dugu zirkuluaren er-dira taldeko guztiak sartu arte.

! SHAIL momentua.

Teknikaren azalpena

Buztanari hozka egiten dioten zaldiak

Helburuak

! Giroa sortzea.! Talde-lanaren beharraren eta estrategiaren inguruan hausnartzea.

! Talde handia talde txikitan banatuko dugu (gutxienez 3 talde).

! Taldekide guztiak errenkadan jarriko dira, atzekoak aurrekoari gerritik helduz.Talde bakoitza zaldi bat izango da; errenkadako azkenekoa zaldi horren buztanaizango da, eta errenkadako aurrenekoa burua.

! Zaldi guztiak gainerakoen buztanari hozka egiten saiatuko dira. Horretarako,errenkadako buruak beste errenkadetako azkenekoa harrapatu egin behar du.Zaldiak mugitzen hasiko dira, beraz, eta denak saiatuko dira beste errenkadetakoazkenekoa harrapatzen, eta aldi berean norberaren buztana harrapa ez dezaten.

Teknikaren azalpena

91


Tren itsua

Helburua

! Talde-gidaritza aztertzea.

! Taldea 4-5 laguneko talde txikitan banatuko dugu.

! Talde bakoitzeko kide guztiak errenkadan jarriko dira, bata bestearen atzean,eta eskuak aurrekoaren sorbaldetan jarrita.

! Errenkadako guztiek, atzekoak izan ezik, begiak itxita izango dituzte; azkenaizango da begiak irekita ariko den bakarra. Berak gidatuko du taldea.

! Taldeak gelan zehar mugitzen hasiko dira, eta saiatuko dira gainerako trenekintalka ez egiten. Horretarako, ordea, ezingo dute elkarrekin hitz egin. Aurrezadostutako kodeez baliatu beharko dute taldeak nola mugitu behar duen era-bakitzeko. Guztiak pasako dira errenkadako postu guztietatik.

! SHAIL momentua.

Teknikaren azalpena

92

Elefanteak eta jirafak

Helburuak

! Desinhibitze fisikoa.! Mugak lantzea.

! Taldekide guztiak zirkulu batean jarrikodira, eta erdian pertsona bat kokatukoda.

! Erdian dagoenak zirkuluko edozeini zerden esango dio: elefantea edo jirafa.

! Elefantea bada, pertsona horrektronpa altxatzeko keinua egingo dubesoekin. Bere aldamenetan daudenbiak, berriz, elefantearen belarriakizango dira, eta belarriak astintzekokeinua egin beharko dute, bi eskuez.

! Erdikoak hautatu duen pertsona jira-fa bada, aldiz, lepoa luzatzeko keinuaegingo du besoez. Aldamenekoak,kasu honetan, jirafaren hankak izangodira, eta hori irudikatzeko jirafarenondoan makurtu egin beharko dute.

! Erdikoak, bizi-bizi, taldekideei banan-banan esango die zer diren, batekberea egin orduko hurrengoari, etakasu guztietan pertsona horrek etabere aldameneko biek ere dagokienkeinua egin beharko dute.

! Norbaitek dagokion keinua egiteanhuts egiten duenean (egiten ez due-lako, beste zerbait egiten duelako…),zirkuluaren erdira sartuko da eta be-rriz errepikatuko dugu.

Teknikaren azalpena

93


Katu polita

Helburuak

! Girotzea.! Mugak lantzea.

! Taldekide guztiak zutik jarriko dira, zirkulu bat osatuz.

! Taldekideetako bat katua izango da, zirkuluaren erdian kokatuko da, eta, lau han-katan jarrita edo egoki irizten dion moduan, katuarena egiten hasi beharko du.

! Katuaren helburua da katuaren papera beste pertsona batek egitea. Horretara-ko, banan-banan, zirkuluko pertsonengana hurbildu beharko du, eta katuaondora etorri zaion pertsona horrek katua buruan igurtzi egin beharko du ho-nakoa esanez: “Katu polita, katu, polita, katu polita!” (hiru aldiz).

! Esaldia barre egin gabe esan behar da. Barre egiten duena katu bihurtuko daeta erdira pasa beharko du, katuarena egitera.

! SHAIL momentua.

Teknikaren azalpena

Suziriak

Helburua

! Taldea kohesionatzea, sormena lantzea.

! Taldea talde txikitan banatuko dugu, eta talde txiki bakoitzak su-festa baten irudi-kapena edo antzezpena egin beharko du.

! Irudikapena egiteko, taldea bere kideengorputzez baliatuko da, eta gorputzeznahiz mugimenduez osatuko du su-festa.

! Su-festen ikuskizuna lehiaketa moduan ereplantea liteke, eta txaloen bidez edo bestemodu baten bitartez puntuazioa eman.

Teknikaren azalpena

94

Zak, boing, pin

Helburua

! Girotzea.

! Taldekide guztiek biribil bat osatuko dute, eta ariketa hasiko da.

! Ariketan zehar hiru soinu erabiliko dira. “Zak” soinuak pilota ondokoari botatzendiogula adieraziko du, eta ondokoari begira egindako txalo batekin lagundukodugu. “Boing” soinua, berriz, guri ondokoak bidalitako pilotari norabidea aldatzekoerabiliko dugu, eta besoak zabalduz eta tripa ateratzeko keinuaz lagunduko dugu.“Pin” soinua pilotak jarraitzen duen katean jauzia egiteko erabiliko dugu, eta pilotaurrutiago dagoen taldekide bati pasatzeko erabiliko dugu.

! Ariketa hasteko, beraz, taldekide batek norabide bat aukeratuko du, eta ale-giazko pilota pasatzen hasiko da. Pilota biribilean ondoan dugun taldekidearipasako diogu, lehen azaldutako keinua egin eta “zak” esanez.

! Pilotak norabide berean jarraituko du, taldekide batengandik ondokoarengana,norbaitek “zak” esan beharrean “boing” esaten duen arte. Une horretan, alegiaz-ko pilotak aurkako norabidea hartuko du. Edonork eta edonoiz erabaki lezake“boing” esan eta norabidea aldatzea.

! Pilotaren ibilbidea aldatzeko beste aukera “pin” esatea da, “zak” esan beharrean.Kasu horretan, ondoko taldekideari pasa beharrean, urrunago dagoen taldeki-de bat hautatu eta hura seinalatuz hari pasako diogu pilota. Hark, ondoren,pilota pasatzen jarraitu beharko du.

! Norbaitek “pin” esan ondoren, pilota hartzen duenak ezin du “boing” esan.Nahitaez “zak” esan behar du.

! Ariketa honetan ez da inor kanporatzen. Norbaitek huts egiten duenean, ari-ketak berdin-berdin jarraitzen du, inor kanpoan utzi gabe.

Teknikaren azalpena

95


Martetarrak

Helburua

! Girotzea.

! Taldekide guztiak, biribil batean jarrita, martetarrak izango dira.

! Taldekide bakoitzak zenbaki bat izango du, denak ezberdinak.

! Taldekide bat hasiko da, 1 zenbakia, esaterako, eta honakoa esango du. “1 mar-tetarra, 1 martetarra, deika, deika, 5 martetarrari”. Alegia, 5 zenbakidunmartetarrari deika ari zaio, eta hark erantzun beharko du. Erantzuten duenean,5 zenbakidun martetarrak ere beste norbaiti deitu beharko dio: “5 martetarra,5 martetarra, deika, deika, 8 martetarrari”.

! Martetarrak hitza hartzen duenean, hatz lodiak belarrietan jarrita eta eskuazabalduta, keinu adierazkor samarra egin beharko du, antenak baleuzka bezalaeta gauza bera egin beharko du bere ezkerrean dagoen lagunak eskuineko es-kuarekin eta eskuineko lagunak ezkerreko eskuarekin.

! Martetarrak elkarri deitzea eta deia batarengandik bestearengana pasatzea, bizi-bizi egin beharreko ariketa da. Esaldia esateko garaian huts egiten duena kanpoan

geldituko da, baita deitu dioten baina berehala erantzun ezduen martetarra ere. Ariketarekin jarraituko dugu, bizi-bizi,

martetar bat bakarra gelditu arte.

Teknikaren azalpena

Limoiak eta limoi erdiak

Helburua

! Girotzea.

! Taldekide bakoitzak zenbaki bat izango du.

! Taldekide bat (5 zenbakiduna, esaterako) hasiko da, eta honela esango du:“5 limoi, limoi erdi, 8 limoi, limoi erdi”. Alegia, aurrena bere zenbakia esango du,ondoren “limoi erdi”, eta ondoren berak hautatzen duen edozein zenbaki, etaberriz “limoi erdi”.

! Ondoren, 8 zenbakia duenak, bera izan baita aipatutakoa, honela esango du: “8limoi, limoi erdi, X limoi, limoi erdi”. X berak hautatutako zenbakia izango da.Hautatuak, jarraian, gauza bera egingo du.

! Ariketa bizi-bizi egin behar da, gero eta azkarrago, eta huts egiten duena kan-poan geldituko da.

Teknikaren azalpena

96

Hartzak eta zuhaitzak

Helburuak

! Girotzea.! Desinhibitze fisikoa.

! Taldekideen erdiak hartzak izango dira, eta beste erdiak zuhaitzak. Denak ibiltzenhasiko dira, ordena jakinik gabe, eta, “hartzak zuhaitzetara” esaten dugunean,zuhaitza direnak zuhaitz bat balira bezala jarriko dira, eta hartzak direnak zuhaitzhorien gainera igoko dira.

! Ondoren, zuhaitzetik jaitsi egingo dira.Zuhaitza zirenak hartz bihurtuko dira, etahartzak zirenak zuhaitz. Berriro ariketabera egingo dute.

! Ariketa zenbait aldiz errepikatuko dugu.

Teknikaren azalpena

97


Estatuak

Helburuak

! Giroa sortzea.! Talde-lanaren beharraren eta estrategiaren inguruan hausnarketa eragitea.

! Taldea talde txikitan banatuko dugu. 2 talde, 4 talde, 6 talde… Talde guztiekkide-kopurua berdintsua izan beharko dute.

! Taldeak binaka jarriko ditugu, eta egin beharrekoa azalduko dugu: A taldekokide guztiek begiak itxiko dituzte, eta bitartean B taldekoek irudi jakin bat osa-tuko dute beren gorputzekin. Estatua bat egingo dute.

! B taldeak irudia osatu eta tokian bertan geldirik egon beharko du ariketak irau-ten duen bitartean. A taldeko kideak, begiak ireki gabe, B taldeak osatutakoirudira edo estatuara hurbilduko dira, eta eskuekin ukituz, taldeak zer irudiosatu duen eta zer forma duen asmatu beharko du. Taldeko kide bakoitza zerjarreratan dagoen asmatu beharko dute. Horretarako, eskuekin ukitzeaz gai-nera, taldekoen elkarrekin hitz egingo dute (B taldekoak isilik egongo dira).

! Taldeak osatu duen forma zein den adostu ondoren, A taldeak, oraindik erebegiak ireki gabe, B taldeak osatutako irudi edo estatua bera osatuko du. Ale-gia, beste taldekideen jarrera eta kokapen bera hartuko dute, haiek egindakoestatua edo irudi bera kopiatuz.

! A taldekoek lana bukatzen dutenean, begiak irekiko dituzte, eta bi taldeek osa-tutako irudiek edo estatuek zenbaterainoko antza daukaten begiratuko dute.

! Ondoren, ariketa bera errepikatuko da, baina oraingoan B taldekoak izangodira begiak ixten dituztenak, eta A taldekoek osatuko dute estatua.

Teknikaren azalpena

98

Nork bere burua aurkeztea

Helburuak

! Taldea osatzea eta kohesionatzea.! Norberaren posizionamendua lantzea.

! Parte-hartzaile bakoitzari post-it bana emango diogu eta bertan honako datuhauek idazteko eskatuko diogu:

! Izena! Bizitzan maite duzun zerbait! Bizitzan gorrotatzen duzun zerbait

! Bakoitzak bere post-ita bete ondoren, erronda bidez kide guztiek idatzitakoataldean aurkeztuko dute.

Teknikaren azalpena

8.2.3. TALDEA SORTZEKO ETA KOHESIONATZEKO TEKNIKAK

Izenak ikasteko ariketa

Helburuak

! Taldekideen izenak ikastea.! Taldea osatzea.

! Parte-hartzaile guztiak biribilean jarriko dira. Taldeko kide bat hasiko da ariketaegiten, eta horretarako bere izena esango du.

! Ondokoak, entzundako izena errepikatuko du, eta jarraian berea esango du.

! Hurrengoak berdin egingo du, eta halaxe egingo dute taldeko kide guztiek ere:nork bere izena esan behar du, eta aurretik entzun dituen izen guztiak esandakoordena berean errepikatu. Azkenekoak, beraz, taldekide guztien izenak errepikatubeharko ditu.

Teknikaren azalpena

99


Manta

Helburuak

! Taldekideen izenak ikastea.! Taldea osatzea.

! Taldekide guztiek beren izena esango dute, denek entzuteko moduan.

! Taldea bi multzotan banatuko dugu, eta bien artean manta jarriko dugu, etaelkar ikustea eragotziko dugu.

! Talde bakoitza, besteek ikusi gabe, mantaren aurrean kokatuko da, ordenajakin batean (bi taldeentzat ordena bera). Kokatu ondoren, mantari eustendiotenek lurrera erortzen utziko dute, eta taldeetako kideak aurrez aurre geldi-tuko dira eta elkar ikusiko dute.

! Taldekide bakoitzak parean duen pertsonaren izena esan beharko du, eta saia-tuko da bere parean dagoen horrek baino lehenago esaten.

Teknikaren azalpena

100

Izenak eta sinboloak marraztea

Helburuak

! Nork bere burua aurkeztea.! Taldea sortzea edo osatzea.

! Taldekide bakoitzak bi gauza idatzibeharko ditu txartel banatan: pro-zesuan zehar erabiliko duen izenaedo nola deitzea nahi duen, batetik,eta bere gustukoa den eta beretzathautatuko duen sinboloa edo iku-rra, bestetik.

! Idatzi ondoren, taldekide guztiek beren burua aurkeztuko dute, banan-banan,eta zenbait argibide emango dituzte: izenaren historia, izen hori gustukoaduten, nongoak diren, noiztik diren taldeko partaide, hautatu duten ikurrarenesanahia eta hori aukeratzeko arrazoia…

! Ondoren, hautatutako ikurra eta izena saio bakoitzaren bukaeran betekoduten sentimenduen taulan (ikus teknika horren azalpena) itsatsiko dute.

Teknikaren azalpena

Agurtzeko teknika:barraskiloaren besarkada

Helburuak

! Desinhibitze fisikoa, mugak gainditzeko modu gisa.! Girotzea.

! Taldekide guztiak eskutik hartuta jarriko dira, biribil batean. Taldekide bat eskubatetik askatu egingo da, eta jiratzen hasiko da, biribilaren barruko aldetik bereburuari buelta emanez, eta espiral bati forma ematen hasiko da.

! Jiratzen jarraituko du, eta eskutik hartuta dauden taldekide guztiek ere gauza beraegingo dute, elkar askatu gabe. Azkenean, denen artean espiral bat osatuko dute.

Teknikaren azalpena

101


Agurtzeko erak

Helburuak

! Desinhibitze fisikoa, mugak gainditzeko modu gisa.! Girotzea.

! Taldeko kide guztiak gelan zutik daudela, pertsona-kopuru berdineko bi biribilegingo ditugu. Biribil bat kanpoan geldituko da eta barruan bestea.

! Musika jarriko dugu eta denak ibiltzen hasiko dira, biribil bakoitza norabidebatean. Une jakin batean musika isilarazi egingo dugu, eta une horretan talde-kide guztiek gelditu egin beharko dute. Kopuru berdineko taldeak direnez,taldekide bakoitzari pertsona bat egokituko zaio parean, eta pertsona hori gukesandako moduan agurtu beharko du.

! Ariketa bera (musika jarri, ibiltzen hasi, musika gelditu eta parekoa agurtu)hainbat aldiz egingo dugu, agurren zerrenda amaitu arte. Honako hauek diralaguna agurtzeko proposatuko ditugun erak:

! Eskuarekin! Bizkarrean igurtzi bat eginda! Irribarrearekin! Muxu batekin! Besarkada batekin! Sudurrarekin! Hanka batekin! Ipurdiarekin

! Bukatu ondoren, taldeari eskatuko diogu agurtzeko beste eraren bat proposadezan, eta azaldutako prozedura bera errepikatuko dugu, proposatu dutenagurtzeko era hori erabilita.

! SHAIL momentua.

Teknikaren azalpena

102

Eroriko naiz, altxatuko naiz

Helburuak

! Taldea indartzea. ! Talde-lanaz gogoeta egitea.

! Taldekide guztiak gelan zehar mugitzen hasiko dira. Une jakin batean, taldekobatek, edozeinek, “eroriko naiz” edo “altxatuko naiz” esango du. Une horretan,gainerako taldekideek harengana jo behar dute.

! “Eroriko naiz” esan baldin badu, bere buruari erortzen utzi beharko dio, etagainerako taldekideek eutsi egin beharko diote, lurrera ez erortzeko. “Altxatukonaiz” esan baldin badu, taldekideek airean hartu eta altxatu egin beharko dute,eta pixka bat airean eduki ondoren, berriz lurrera ekarri.

! Taldekidea lurrean utzi ondoren, berriz ere ibiltzen hasiko dira, eta beste talde-kideren batek “eroriko naiz” edo “altxatuko naiz” esaten duenean ariketaerrepikatu egingo da. Horrela jarraituko dute, teknika bukatutzat eman arte.

Teknikaren azalpena

Erretratua

Helburua

! Taldekideek elkar ezagutzea eta taldea osatzea.

! Taldekide guztiak bikoteka banatuko ditugu.

! Bikoteko kide bakoitzak bere bikotekidearen erretratua marraztuko du, etaharen inguruko jakingarriak jasoko ditu: adina, zaletasunak, lanbidea, izaera edonortasunaren ingurukoak, gustuak…

! Bikoteek lana bukatu ondoren, erretratuak horman itsatsiko dira. Denak taldehandian elkartuta, taldekideak saiatuko dira erretratu bakoitza nori dagokionasmatzen. Asmatu ondoren, marrazkia egin duenak pertsona horren gaineanjaso dituen jakingarriak azalduko dizkie taldekide guztiei.

Teknikaren azalpena

103


Tigreak eta ehiztariak

Helburua

! Talde-estrategiaren gainean gogoeta egitea.

! Bi talde egingo ditugu, eta talde bakoitzak erabaki beharko du zer den: tigrea,ehiztaria edo agurea.

! Ehiztaria tigreari gailentzen zaio, harrapatu egiten baitu. Tigrea agureari gailen-tzen zaio, jan egiten baitu. Eta agurea ehiztariari gailentzen zaio, ezin baitio tiroegin.

! Bi taldeak elkarri bizkarra emanda jarriko dira. Bat, bi eta hiru esandakoan, bueltaeman eta talde bakoitzak hautatu duenari dagokion keinua egin beharko du:ehiztaria hautatuz gero, eskopeta eusteko keinua egin beharko dute denekbatera; tigrea hautatuz gero, tigrearen planta egin, eta agurea hautatu badute,agureari dagokiona.

! Ariketa zenbait aldiz errepika daiteke, eta aldiro erabaki beharko du taldeak zerizango den.

! Ariketa bukatu ondoren, SHAIL momentua egingo da, eta estrategiaren ingurukogogoeta egingo da: erabakiak nola hartu diren, zergatik, zer logikari jarraitu zaion…

! Taldeak hainbat irizpideren arabera egin litezke (sexua, adina…), eta gogoetaegiteko garaian taldeen ezaugarri horiek erabakiak hartzeko moduarekin lotu.

Teknikaren azalpena

104

Amarauna

Helburua

! Nork bere burua aurkeztea, taldea osatzea.

! Artilezko edo harizko pilota bat hartuko dugu. Taldekide batek, hari mutur batbere hatzean lotu eta bere burua aurkeztuko du. Nork bere buruaz ematenduen informazioan ez da informazio formal hutsa izango: pertsonala den zer-bait sartuko dugu beti.

! Bere burua aurkeztu ondoren, pilota beste taldekide bati pasako dio, eta harkgauza bera egingo du (hatza hariarekin lotu eta beste bati bidali…).

! Ariketa bukatzen denean, taldekide guztiek osatuko duten amarauna gelditu-ko da, sarea sinbolizatuko duena.

! Osatu den sarearen eta horren esanahiaren gaineko gogoeta egingo dugu.

Teknikaren azalpena

105


Zenbakiak

Helburua

! Talde handia talde txikitan banatzea.

! Talde handia zenbat talde txikitan bana-tu nahi dugun erabakiko dugu.

! Taldekideek, banan-banan, beren buruarizenbaki bat jarriko diote. Hasten dena 1aizango da, hurrengoa 2a, hurrengoa 3a…Erabakitako talde-kopuruari dagokionzenbakira iristean (4 talde, demagun),berriz 1arekin hasiko gara.

! Taldekide guztiek beren zenbakia hartu ondoren, zenbaki bereko kideekin tal-deak osatuko ditugu.

Teknikaren azalpena

8.2.4. TALDE TXIKITAN BANATZEKO TEKNIKAK

Itsasontzia

Helburua


! Bideratzaileak itsasontzi batean gaudela azalduko dio taldeari. Denak zutik ja-rrita, itsasontzi batean goaz, egoera horri dagokion mugimendua eginez.Ekaitza datorrela azalduko du bideratzaileak, eta itsasontzia mugitzen hasikoda. Txalupetara jeitsi beharko da, eta antolatzen hasi beharko dugu: binakatxalupan sartu, edo hirunaka, launaka… Taldekideak, beraz, txalupa horietankokatuko dira.

! Ariketa honetan, sormenaren bitartez, egoera irudikatuko dugu eta txalupakerabiliz edo beste baliabideren baten bitartez, taldeak osatuko ditugu.

Teknikaren azalpena

106

Sexua, adina...

Helburua


! Taldeak sexuaren, adinaren edo unean-unean interesatzen zaigun irizpidearenarabera banatuko ditugu.

Teknikaren azalpena

107


Urtaroak

Helburua


! Taldeak osatzeko urtaroa izango dugu irizpidea: neguan jaiotako taldekideaktalde batean elkartuko ditugu, eta berdin egingo dugu udaberrikoekin, udako-ekin eta udazkenekoekin.

Teknikaren azalpena

Sugusak

Helburua


! Itxura edo kolore ezberdineko elementuak (sugusak, esaterako) banatuko di-tugu taldekideen artean (taldekide adina elementu, eta talde adina kolore edoitxura). Kolore edo itxura bereko elementua duten guztiek osatuko dute taldetxiki bakoitza.

Teknikaren azalpena

Talde libreak

Helburua


! Taldekideek osatuko dituzte talde txikiak, inolako irizpiderik jaso gabe eta nahiduten eran.

Teknikaren azalpena

108

Aldagai anitzeko taldeak / taldeen barne aniztasuna(denetik egotea)

Helburua


! Taldeak osatzeko garaian, saiatuko gara interesatzen zaizkigun aldagaiak edoalderdiak (adina, esperientzia, sexua, erantzukizuna…) ordezkatzen dituztenpertsonak talde guztietan egotea.

Teknikaren azalpena

Animalien soinuak

Helburua


! Taldekide batek animalia bat hautatuko du. Ondoren, animalia horrek egin ohiduen soinua (marrua, orroa, arrantza…) egin dezala esango diogu. Animaliahori izan nahi duten taldekideek zutitu egin beharko dute, bestearen ondoanjarri, eta soinu bera egin. Horrela talde bat osatuko dugu, eta taldea osatu on-doren denek egingo dute, elkarrekin, animalia horri dagokion soinua.

! Ondoren, beste taldekideren batek beste animalia bat hautatuko du, eta ber-din jokatuko dugu, beste talde bat osatu arte.

! Talde guztiak, kopuruari dagokionez, berdinak izatea nahi badugu, guk kontro-latuko dugu eta guk esango dugu noiz osatu den taldea.

! Taldekide guztiek dagokien animalia hautatu ondoren, nahasi egingo dira, be-giak itxiko dituzte, eta nork bere soinua egiten hasiko dira. Begiak ireki gabe,taldekide bakoitzak bere animalia bera hautatu dutenak aurkitu beharko ditu,entzuten dituen soinuek lagunduta.

! Animalia bera hautatu dutenek elkar aurkitzen dutenean eskua emango dioteelkarri, talde guztiak osatu arte.

Teknikaren azalpena


109

Talde naturalak

Helburua


! Hala komeni den kasuetan, taldeak banatzeko garaian talde barruko talde na-turalak elkartzea izango da gure irizpidea: elkarrekin lanean aritzen direnak,ardura-maila berdina dutenak, lantalde berean ari direnak…

Teknikaren azalpena

Kartak

Helburua


! Karta-sorta bat erabiliko dugu taldekideak talde txikitan banatzeko. Taldekideadina karta banatuko dugu, karta-sortako multzoak parekatuta daudela ziur-tatuta. Kartak banatuko ditugu, eta multzo berekoak direnak elkarrekin jarrikoditugu (urreak, kopak…; familiak…).

Teknikaren azalpena

Posta elektronikoko mezua

Helburua

! Saioa baloratzea.

! Taldekide bakoitzak taldeko beste kide bati posta elektronikoko mezu bat idatzikodio, eta bertan azalduko dio nola baloratzen duen saioa. (Posta elektronikoarekinbezala, berdin egin liteke postal, gutun… batekin)

! Taldekide bakoitzak jaso duen mezua irakurriko du talde handian.

Teknikaren azalpena

8.2.5. BALORAZIOAK EGITEKO TEKNIKAK

Gelan zehar kokatzea

Helburua

! Balorazioa egitea.

! Erabiltzen ari garen gela edo aretoa erregela bat da. Alde batean 0 zenbakia dago,beste aldean 10a. Planteatzen dugun gai bakoitzari (metodologia, saioaren erabil-garritasuna, giroa, emaitza…) ematen dioten puntuazioaren arabera, taldekideakgelako toki batean edo bestean kokatuko dira, 0tik edo 10etik hurbilago.

Teknikaren azalpena

110

111


Sentimenduen taula

Helburua

! Prozesu osoan zehar taldekideen sentimenduak zein izan diren jasotzea etaaztertzea

! Saioan zehar taldekideen senti-menduak zein izan diren jasotzekosentimenduen taularen matrizeaerabiliko dugu.

! Matrizearen ardatz batean talde-kideen izenak jarriko ditugu, edo,izenen eta sinboloen ariketa eginbaldin bada (ikus ariketa horrenazalpena), norberari dagokionizena eta sinboloa. Matrizearenbeste ardatzean, berriz, saioanzehar egindako ariketak.

! Matrizeko laukietan, taldekideekariketa bakoitzean nola sentitudiren adieraziko dute. Ez da arike-ten balorazio teknikoa izango,norberaren sentimenduak islatzeko eta jasotzeko ariketa baizik.

! Sentimenduak islatzeko, bestalde, hitzak erabiltzearen gainetik, irudiak, ikurrakedo sinboloak erabiltzea hobetsiko dugu, eta, ahal bada, lehendabiziko saiokosentimenduak islatzeko erabiliko dugun ikur hori bera prozesu osoan zeharerabiltzea.

! Taula bete ondoren, erronda bat egingo dugu sentimenduen inguruan zerbaitesan nahi duten galdetuz.

! Prozesua bukatzen denean, saio guztietan zehar betetako sentimenduen taula-rekin “manta” osatuko da, eta manta hori lurrean jarrita prozesu osoan zeharizandako sentimenduak aztertuko dira. Sentimenduak aztertuko dira, eta sen-timenduak aztertzea eta jasotzea bera ere, ariketa gisa, baloratuko da.

Teknikaren azalpena

112

Pilota ibiltaria

Helburua


! Balorazioa egiteko txanda pilota baten bitartez emango diote elkarri taldekideek.

! Balorazioa egiten duen lehendabizikoak, berea buka-tu ondoren, pilota botako dio nahi duen pertsonari.Pilota hartzen duenak egingo du ondoren balorazioa,eta horrela jarraituko dute, pilota elkarri pasatuz,denek beren balorazioa egin arte.

Teknikaren azalpena

Aurpegitxoen taula

Helburua


! Balorazioa egiteko matrize bat osatuko dugu. Ardatz batean baloratu nahiditugun gaiak jarriko ditugu. Beste ardatzean, lau aurpegitxoren irudia, gogobe-tetasun-maila ezberdinak jasotzeko. Bost aurpegitxo jartzea saihestuko dugu,aukera neutroa saihestu eta taldekide guztiak “bustitzera” bultzatzeko.

Teknikaren azalpena

Landutako gaiak

Metodologia

Saioaren baliogarritasuna

Giroa

113


Kolorea

Helburua


! Balorazioa kolore batekin egiteko eskatu diegu taldekide guztiei. Balorazioa isla-tzeko balio duen kolorea hautatuko dute, beraz, eta ondoren hori hautatzekoarrazoiak azalduko dituzte.

Teknikaren azalpena

Zenbakia

Helburua


! Balorazioa zenbaki bat erabilita egiteko eskatu diegu taldekide guztiei. Balora-zioa islatzeko balio duen zenbakia hautatuko dute, beraz, eta ondoren horihautatzeko arrazoiak azalduko dituzte.

Teknikaren azalpena

114

Nik jarri dut, nik hartu dut

Helburua


! Prozesuan zehar edo ariketa jakin batean taldeko kide bakoitzak zer eman duenadieraziko dugu, banan-banan, eta emandako hori jaso dugun ere zehaztuko dugu.

! Taldekide bat hasiko da, eta bere ustez prozesuan edo ariketan berak zer emanduen edo bere ekarpena zein izan den azalduko du.

! Beste taldekide batek lehendabizikoari eskua eman eta hark emandakoa jasoduela esango du (hala baldin bada, betiere). Ondoren, bigarren horrek ere le-hendabizikoak egindako bera errepikatuko du: zer eman duen edo zer ekarpenegin duen azalduko du.

! Hirugarren taldekideak bigarrenari eskutik helduko dio eta berdina egingo du.! Prozedurak jarraituko du taldekide guztiak sokan sartu arte.

Teknikaren azalpena

Kantua

Helburua


! Balorazioa egiteko taldekide bakoitzak kanta bat hautatukodu, eta besteen aurrean abestuko du. Kanta hori zergatikhautatu duen ere azalduko du, behar izanez gero.

Teknikaren azalpena

115


Diana

Helburua

! Saioa baloratzea.

! Diana bat marraztuko dugu, barruan4-5 zirkulu eta erdi-erdian puntu batdituela.

! Baloratu beharreko gaiak hautatukoditugu, eta gaiak adina zatitan banatu-ko dugu diana.

! Zati bakoitzaren ondoan, dianarenkanpoko aldean, dagokion gaia jarrikodugu.

! Taldekide bakoitzak gai guztiak baloratuko ditu. Erdiko puntuarekiko hurbilta-sunak baloraziorik positiboena adieraziko du, eta puntuarekiko urruntasunakbalorazio negatiboa islatzeko erabiliko dugu.

! Nahi izanez gero, gai bakoitzeko diana bana egin liteke.

! SHAIL momentua.

Teknikaren azalpena

Epaimahaia

Helburua

! Saioa baloratzea.

! Taldekide bakoitzari zenbait txartel txuri emango dizkiogu; baloratu beharrekogaiak adina txartel, hain zuzen ere.

! Gaia aipatzen dugunean, bakoitzak txartel txuri batean idatziko du gai horriematen dion puntuazioa, eta denek batera, une berean, txartela erakutsiko dute.

Teknikaren azalpena

10. BIBLIOGRAFIA

Reflect Ekintzak ikuspegi holistikoa du, praktikatik teoria etengabe sortzen du eta horidela eta, ikuspegiari buruz gehiago jakiteko, bi eratako bibliografia hartu beharko dugukontuan:

! Ikuspegia osatzerakoan eragin duten autore eta mugimenduena. Horien artean,adibidez, Paulo Freire, Educación Popular delakoa, genero-ikuspegia, Landa-eremukoParte Hartzeko Diagnostikoa, konstruktibismoa, Parte Hartzeko Ikerketa Ekintza(PIE)...

! Ikuspegi honekin egindako lanen emaitzena; ikerketa-txostenak, txostenak, taile-rretako memoriak, artikuluak eta abar.

Asko dira munduan ikuspegi honekin lanean dihardutenak, 50 herrialde baino gehia-gotan aurki ditzakegu esperientziak; horregatik, askotan dokumentu, txosten eta balia-bideak sortutako hizkuntzan bakarrik aurki daitezke.

Ikuspegi honetan eragin duten gai guztien inguruko informazioa zehazteak ez lukezentzu handirik, gure ustez, horietako asko nahiko ezagunak direlako gure artean (ge-nero-ikuspegia, konstruktibismoa…). Hori dela eta, Euskal Herrian horren ezagunakez diren eta gaian sakontzen lagunduko digutenak aipatuko ditugu soilik.

REFLECT EKINTZA

Erreferentziazko artikulu eta liburuak:

! Archer David, Cottingham Sara, 1996,Action Research Report on the REFLECT Pilots, ODA / DFID

! Archer David, Cottingham Sara, 1996,Manual madre de Reflect – Acción, Actionaid UK

! Archer David, Newman Kate, 2003, Comunicación y Poder, CIRAC

! Beardon Hannah, ICT for development, Actionaid UK.

! Price Joanne, Get global!, Actionaid UK, 2003.

! Piers Cardiff, Kate Newman, Emma Pearce, Reflect for ESOL

! Abby Riddell, Global Education Review, ActionAid, 2001. 119

10. BIBLIOGRAFIA

! MMA Trainers, Mind Manegement Approach: An innovative dimensionin participatory training, Actionaid Bangladesh, 2000.

! Lire et Ecrire, Le journal de l’alpha : Reflect-action (163 zk.), 2008.

! IEED, PLA notes: Participation, literacy andempowerment Reflection on Reflect (Issue 32), 1998.

! IEED, PLA notes: Participatory processes in the North (issue 38), 2000.

Erreferentziazko erakundeak:

! Reflect Ekintza Sareahttp://www.reflect-action.org

! Pamoja Afrikako Reflect Ekintza Sareahttp://www.pamojareflect.org/

! Elhuyar Aholkularitza, Euskal Herriahttp://www.elhuyaraholkularitza.net

! Colectif Alpha, Belgikahttp://www.colectif-alpha.be

! Red Europea para el dialogo social, Kataluniahttp://www.redeuropea.org

! Programa Democracia y Trasformación Global, Peruhttp://www.democraciaglobal.org

EDUCACIÓN POPULAR

Erreferentziazko liburuak:

! Freire, P. , La educación como práctica de la libertad. Madril, Siglo XXI, 1989.

! Freire, P. , Pedagogía del oprimido. Madril, Siglo XXI, 1992.

! Freire, P. , Pedagogía de la esperanza. Mexiko, Siglo XXI, 2002.

! Nuñez, C., Educar para transformar, transformar para educar. Centro de Estudiosy Publicaciones ALFORJA. Kosta Rica. (1 eta 2 tomoak), 1984.

! Vargas Laura / Bustillo de Núñez Graciela,Técnicas participativas para la educación popular. (1 eta 2 tomoak).

120

Erreferentziazko autoreak:

! FREIRE, Paulo

! FALS BORDA, Orlando

! NUÑEZ HURTADO, Carlos

! JARA, Oscar

! CENDALES, Lola

! DE SOUZA, Joao Francisco

! GHISO, Alfredo

! OSORIO, Jorge

! PONTUAL, Pedro

! MEJIA, Marco Raul


! Consejo de Educación de Adultos de América Latinahttp://www.ceaal.org

! Centro de estudios y publicaciones Alforja, Kosta Ricahttp://www.alforja.or.cr/centros/cep/

! IMDEC, Instituto Mexicano para el Desarrollo Comunitario, Mexikohttp://www.imdec.net

! Cantera, Nikaraguahttp://canteranicaragua.org

! El Canelo de Nos, Txilehttp://www.elcanelo.cl

! Dimensión educativa, Kolonbiahttp://www.dimensioneducativa.org.

! Instituto Paulo Freire, Brasilhttp://www.paulofreire.org/

! Asociación de Publicaciones Educativas TAREA, Peru/Ekuadorhttp://www.tarea.org/

121


LANDA-EREMUKO PARTE-HARTZEKO DIAGNOSTIKOA

Erreferentziazko liburuak:

! Chambers, R., Rural Development.Putting the Last First, Longman, London, 1983.

! Chambers, R. y J. Blackburn, The Power of Participation,IDS Policy Briefing Issue, nº 7, Institute of Development Studies,University of Sussex, Brighton, 1996.

! Chambers, R., From PRA to PLA to Pluralism: Practice and Theory,IDS Working Paper 286, Brighton, 2007.


! IDS, Institute of Development Studies (Sussex-eko Unibertsitatea)http://www.ids.ac.uk/eldis/pra/pra.htmlhttp://www.ids.ac.uk/ids/particip

122

Documents

ERALDAKETA-5.6 Funtsezko ardatzak ... dute. Horri esker, errealitatearen azterketa eta ulermena ekintzara zuzenduta dago. Prozesu horretan, taldeak bere burua berriz kokatzeko …