ERROMAtar IMPERIOA

L.H.5 (11-12)

ERROMA AURREKOAK

Iberiar penintxulan,Erromatarrak eldu aurratik,hau da k.a beste herri batzuk hizan ziren eta hauek ziren garrantzi geien izatea lortu zutenak:Zeltak, Iberoak ,Feniziarrak eta Grekoarrak.Zeltak:Europa erdigunetik etorri ziren eta k.a ko mendean penintxula erdialdeko ipar aldean geratu ziren.

Iberoak:Afrikako ipar aldetik etorriak ziren,etaAndaluzia eta Mediterraneo aldean geratzeko asmoz an geratu ziren.Feniziarrak eta Grekoarrak:bertan zeuden herriekin arremanak obetzen joan ziren ,orrez gain pixkanaka pixkanaka hiriak sortzen joan ziren.Bi herri hauek beste bi herriak baino eragin handiagoa izan zuten,au da beste ondorio bat etera zielako.

Leire

ERROMA AURREKOAK

Erromatarrek Iberiar penintxulara iritxi baino len Iberiar penintxulan,Iberiarrak, Zeltak eta Zeltiberiarrak aurkitzen ziren.Erromatarrek Euskal Herrira iritxi baino len Euskal Herrian herri auek zeuden, Autrigoiak, Karistiarrak, Barduliarrak, Akitanarrak, Baskoiak eta Berroiak.

Erroma aurrekoak, Iberiarrak eta Zeltak dira au da Zeltiberiarrak VI. Mendean sortu ziren eta VI.mendean bazeuden erromatarrak.

Erroma aurrekoak, Iberiarrak eta Zeltak dira au da Zeltiberiarrak VI. Mendean sortu ziren eta VI.mendean bazeuden erromatarrak.

Iberiarrak tributan, Mediterraneo kostaldean eta andaluzian bizi ziren.Zeltak Europa erdialdean eta mendebaldean geratu ziren, Alemaniako mendebaldean.Zeltiberiarrrak Hispanian bizi ziren,Zeltak eta Iberiarrak batera.

ERROMA-AURREKOAK

Erromatarrak, Iberiar Penintsulara heldu baino lehen, bazeuden beste herri batzuk Espainian, inportanteenak, hauek ziren:

Iberiarrak, Zeltak, Fenizirrak eta Grekoak.

Euskal Herrian, bazeuden beste tribu batzuk:

Aurtrigoiak, Karistiarrak, Barduliarrak, Beroiak, Baskoiak eta Akitaniarrak.

Iberiarrak, Afrika iparraldetik etorri ziren eta medirraneoaren kostaldean eta Andaluzian kokatu ziren.

Orain dela 2 milenio baino gehiago, Iberiarrak oso pozik bizi ziren. Baina egun batean, dena aldatu zen. Bi ejertitu poderotsuen artean harrapatuta gelditu ziren, Kartago eta Roma.

Cartagines batek, Asdrugal izenekoa, Reye De Con familia baitu zuen eta Romaren kontra borrokatzera obligatu zien.

Zeltak, Europa erdialdetik etorri ziren eta Penintsularen mendebaldean geratu ziren.

Zeltak, errespetu haundia zien landareei.

Feniziarrak eta Grekoak, herri merkatariak ziren eta Iberiar Penintsulako metalen atzetik ibiltzen ziren. Mediterraneo kostaldean, hiriak eraiki zituzten. Grekoak, Greziatik etorri ziren eta Feniziarrak, Feniziatik.

ERROMATARREN SENIDEAK ETA ETXEBIZITZA

Segurasko, jende askok galdetuko duzue ea familia hitza nondik datorren. Ba nik, badakit, familia hitza, lanetik dator. Esklabuak familiaren barne zeudenez,etxekoen agintean egon behar zuten, eta gainera, ezin zuten ihes egin. Etxeko nagusiak ere, ez zuen bizimodu perfektu bat, etxeko guztiei, hau da, bere familiari, betebeharrak egin behar zizkielako. Familian apaiza ere bazegoen, eta izan ere, bera izaten zen Jainkoei eskaintzak egiten zizkiena, etxeko nagusia.

Dirudienez, emakumeek ezin zuten eta debekatuta zuten, bizimodu publikoan parte hartzea.

Erromatarren garaian, ezkontza naiko berezia izaten zen. Beraien ustez, uztaileko bigaren hamabostaldia izaten zen egokiena ezkontzeko, hau da uztaileko bigarren astea. Andrearen etxean egiten zen ezkontza, eta bukatu ondoren, gizonak, beraien etxe berrira eramaten zuen andrea besoetan hartuta.

Familiak, alabak baino nahiago izaten zituzten semeak, eta harrazoi horregaitik, jaio berritan abandonatzen zituzten alabak. Mutilak 16 urterekin, gizon bihurtzen zirenean, Jainkoek bulla izeneko eskutitz bat eskaintzen zioten. Nesken kasuan berriz, ezkontzen zirenean, beraien jostailuak eskaintzen zituzten.

Esklabu guztiak ez zuten trataera tsarra izaten, nagusia nolakoa zen ikusita. Esklabu asko, nagusia hiltzen zenean, aske geratzen ziren, nagusiaren testamentuan hori jarten zuelako.

Hirietan eta herrietan bizi ziren erromatar askok, beraien etxe prorioa zuten, baina beste batzuk aldiz, alokatutako etxetan bizi ziren.

Erromatarren etxeak ahalik eta pribatuenak izateko, ez zuten ez lorategirik ez lehiorik edukitzen. Aberatsen kasuan berriz, etxearen atzekoaldean izaten zuten lorategia eta ez zen arraroa izango, bertan estatuak edo zuhaixkak aurkitzea. Zuhaixken hartean, ereinontza izan zen ezagunena, ondoren janaria egiteko aprobetsatzen zutelako. Erromatar etxeen hartean, kaleak egoten ziren, beheko aldean berriz dendak ere bazeuden.

Arkeologoek, aztarna asko aurkitu dituzte eta dirudienez, etxe askotan, altzairuak ere bazeuden. Ponpeian adibidez, garai horretako etxe asko aurkitu dituzte, Vesubio sumendiak labaren azpian utzi zituenak eta inork ukitu gabe zeudenak.

Allende

ERROMATAR SENIDEAK ETA ETXEBIZITZA

Famili hitze latinetik dator,etxeko nagusie izatez gain ere baita apaize da eta bea da jainkoei eskeintzak egiten ziona,emakumezkok ezin zuten parte hartu.

Ezkontza gurasoen eskutik etortzen zien beraiek adostasun batea iritsi ondoren hamalau urteko mutila eta hamabi urteko neskatoa,handik urte batzuetara ezkontzen ziren.Umek ere jostailu batzuk bazeuzkien dadok, puxtarrik eta... esklabuk familitan ohikoa zan izatea,esklabui agintzen ziona

etxeko emakumea zan eta esklabua aske uzten zuten ugazaba hiltzen zenean.

Askok etxea propioa zuten baina beste batzuk alkilatutako etxetan bizi ziela,etxe gehienak bi o hiru pisukok zien baina bazeren bost edo seikoak.

Baina erromatarrek etxea ahalik eta pribatuen uzten saiatzen ziren etxeak eraikitzen zituenean kaleak egiten ziren.Aberatsen etxetan altzari asko egoten ziren.Jardietan ohikoa zan izatea estatuk edo zuhaizkak eta ohien artean erinotza sukaldatzeko

ERROMATAR SENIDEAK ETA ETXE-BIZITZAK

Familia hitza latinetik dator. Erromatar garaian eta orain dituena ez dira berdinak. Erromatar garaian etxe batean bizi zirenen artean osatzen zen familia. Apaiza: jainkoei eskaintzak egiten zituena. Emakumeak: ezin zuten bizitza publikoan parte hartu. Haurrak: nahiago zituzten semeak alabak baino, haurrek jostailuak zeuzkaten: animaliak, dadoak, globoak... Esklabuak: ezin zuten ihes egin ahien jabeen testamentuan jartzen bazuen salbu.

Erromatarrak etxe propioetan edo alokatutako etxeetan bizi ziren. Batzuetan etxeen azpikaldean dendak zeuzkaten etxearen jabeek.

Aberatsen etxeak lorategiak zituzten estatuez eta arbolez beterik, Ereinotza zen arbolik landatuena gero sukaldean erabiltzen zutelako.

Etxearen barrukaldean bestibulo ederra igarota Atrioa aurkitzen da. Haren gainean Implubium izeneko zulo handi bat egiten zuten. Azpian estanketxo bat edukitzeko Complubium. Haren inguru guztian gelak zeuden: sukaldea, logelak...

Gela inportanteena jabeena zen. Etxeetan ez zen argi asko egoten lehioak ia ez zirelako existitzen. Sukaldea ez zen oso handia eta han preparatzen zituzten sekulako banketeak. Janaria despensetan gordetzen zen. Banketeak egongelan jaten ziren mahi handi baten inguruan eta handik kanpoko patiora edo lorategira joateko.

ERROMAREN SORRERA

Romulo eta Remo anaiak,Tiber ibaiaren ondoan utzi zituzten itotzen, beraien gurasoek:Marte (gerateen jankoa) eta Rea-Silvia (sazerdotesa).

Baina otseme batek bilatu zituen eta bere esnearekin elikatu

zituen.

Gazteak zirela berrize ibaiara itzuli ziren eta han palatinozko hiri bat hasi ziren egiten.Romulok marra bat egin zuen lurrean inor ez sartzeko, baina Remok zapaldu egin zuen eta berari txintxatzen hasi zen, orduan Romulo asko haserretu zen eta hil egin zion, ortaz Romulo izan zen Erroma sortu zuena.

ERROMATAR INPERIOA

Erromatar inperioa k.a. 27 eta k.o. 476 urteen artean iraun zuen.Erromatar inperioa hiru alditan banatzen da:

Goiz inperioa, Berant inperioa eta Inperioaren gainbera.

Goiz inperioa k.a. 27-k.o.235 urteen artean iraun zuen.

Berant inperioa 235-284 urteen artean iraun zuen, Pertsiar eta germaniarre

erasoen gatik.

Eta inperioaren gainbehera V. mendean hasi zen, Bisigodoen inbasioak erromatar inperioa gogorragoa egin zuen.

ERROMATARRAK EUSKAL HERRIAN

Erromatarrak Euskal Herrira iritsi zirenean, sei tribuetan banatu ziren:

akitaniarrak, baskoiak, autrigoiak, karistiarrak, barduliarrak eta beroiak.

Erromatar garaian Euskal Herria handiagoa zen eta gaur egungo Errioxa, Buera-Burgos, Aragoiko iparraldea eta Akitania Euskal Herria zen.

Erromatarrak k.a. 178. urtean iritsi ziren lehen aldiz Euskal Herrira Ebro ibaian gora eta bi mende behar izan zuten Euskal Herri osoa menderatzeko.

ERROMAREN SORRERA

Erromaren sorrera askok esaten dute leienda honegaitik hasi zela:

Alegiak dio Romulo eta Remo anaiak Tiber ibaiaren ertzean maltzurkeriaz utzi zituztela; ito zitezen biak, alegia. Haien gurasoek, Marte (gerrateen jainkoa) eta Ilea edo Rea-Silvia (sazerdotesa) seme bikiak gosez hiltzera kondenatu

zituzten. Otseme batek aurkitu zituen ordea, eta haren esnetik bizi eta hazi ziren biak. Nerabeak zirela ibaiaren ertzera itzuli ziren; eta hantxe, Palatino mendi hegal batean, hiri bat sortu zuten. Romulok makila bat hartu eta marra luze bat egin zuen lurrean, inor sar ez zedin. Orduan, Remo anaiak hartaz trufatzeko saltoka hasi zen marra gainetik, lurreko marra gora-behera edonork salto egin zezakeela esan zion. Remo, Romuloren eskutan hil zen eta Romulo izan zen, hartaz, Erromaren fundatzailea. Erromatarrek Natalis Romae eguna ospatzen dute egun hura gogoratzeko.

Horrez gain, erromatarrak k.a. 753an hasi ziren eta k.o.509an amaitu. Hau da k.a. VIII. eta k.o. VII.mendeen bitartean. Lehenik haien inguruko herriak konkistatzen hasi ziren.

ERROMATARREN INPERIOA

Erromatarren inperioa k.a. 27an hasi zen eta k.o. 476an amaitu zen. Inperioa hiru zatitan banatzen da:

-Goiz inperioa

-Beran inperioa.

-Inperio gainbehera.

-Goiz inperioa k.a.27an hasi zen eta k.o. 235ean amaitu, lehen esan dizuetena, lehenik haien inguruko lurraldeak kokistatu zituztela, hemen, denboraldi onetan, izan zen.

-Berant inperioa k.o. 235ean hasi zen eta k.o. 284an amaitu; pertsiar eta germanien erasoen gaitik, inperioak krisialdia jasan beharra izan zuen.

-Inperio gainbehera V. mendean hasi zen; bisigodoen inbasioak gogor jo zuen mendebaldeko inperioan.

ERROMATARRAK EUSKAL HERRIAN

Erromatarrak Euskal Herrira etorri aurretik sei tribu aurkitzen ziren, horietan:

Akitaniarak, Barduliarrak, Basakoiak, Karistiarrak, Autrigoiak eta Beroiak.

Erromatarrak Euskal Herrira lehen aldiz k.a.178an etorri ziren, ortaz Goiz inperioan.

Erromatarrak sei tribu horiek konkistatu aurretik, sei tibu horitean euskeraz hitz egiten zen, bain erromatarrak etorri zirenean eta sei tribuak konkistatu

zituenean latinez hitz

egiten hasi ziren. Erromatarrek 2 mende behar izan zuten Euskal Herria konkistatzeko.

ERROMATARRAK

Erromatar inperioa K.a.27.urtean hasi zen, eta K.o 476.urten artean iraun zuen.Inperioa hiru arotan bana daiteke:

1-Goiz inperioa:(K.a.27.urtetik, K.o. 235na)

2-Berant inperioa(235-284ureen artean babesean egon zen gerniarren erasoen eraginez.

Hirugarren aroa banatzen dena erromatarren sorrera:

3-Inperioaren gainbera da:V.mendean bisigodoek inbasio bat egin zuten.

Erromatarren Euskal Herrira lehen aldiz K.a.178. Urtean iritxi ziren,Ebro ibaian zehar.

Erromatarrek egun espezial bat ospatzen dute Natalis Romae izenekoa ez azteko.

K.a.509.urteen artean romak italiar penintxula konkistatu zuen eta azkenik Erroma orain dela pilla bat urte eraiki zen eta erromak milloi bat biztanlekin kontatzendu roman.

Erroma oso oso polita da eta gainera zesar dictadoreari or hil zieten urtean,

K.a.44.urtean.

Erroman orain baino askoz ere gauza geiago daude etxeak,monumentuak,tribuak estatuak eta abar.Erromako etxean oso politan dira.

Adorno pilla daude eta oso politak dira eta oso handiak.

Erromatarr imperioa

Erromatarr imperioa k.a.27an hasi zen eta k.o.476an bukatu zen.Erromatar imperioa 3arotan banatzen da.Goiz imperioa,berant imperioa eta imperioaren gainbehera.Goiz imperioa k.a. 27.urtean hasi zen eta k.o. 235.urtean bukatu zen,ondoren berant imperioa hasi zen,235.urtean eta 284.urtean bukatu zen,pertsiar eta germaniarrak ondo atakatu zutelako erromatarr imperioan krisialdi bat egon zen.Berant imperioa bukatu zanean imperioaren gainbehera hasi zen,imperioaren gainbehera 284.urtean hasi zen eta 476.urtean bukatu

zen,192 urte iraun zuen imperioaren gainbeherak.5.Mendean bisigodoek ondo atakatu zuten imperioaren mendebaldean.Lehenengo Roma ziudadea bakarrik zen gero italia guztia ondoren mediterraneo osoa eta baita britania,baita mar negro inguratzen ditun estatuak ere konkistatu zituzten.Erromatarren imperioa Csar augustok sortu zuen, erromatar imperioak 88emperadore euki zituen.Urte batean 4 emperadore euki zituen. erromatar imperioa imperiorik handiena izan zen mundutik.

ERROMATARRAK ETA ARTEA

Erromatarrentzat artea gauza berezia zen, jainkoak, jainkosak, emperadoreak ... harrizko edo brontzezko irudietan egiten zituzten.

Igeltsuaren gainean egiten zen teknika bat zegoen, eta mosaiko teknika ere bazegoen, mosaiko teknika etxeetako lurrak tapatzeko egiten zen.

Irudietako koloreak naturan dauden produktoetatik ateratzen zituzten :

lurra, kedarra, ikatza, kuprea eta murex izeneko moluskoa.

ERROMATARRAK ETA ANTZERKIAK

Erromatarrak antzerkiak koliseoan egiten zituzten .

Antzerkin egutegia 100 egunetakoa izaten zen, antzerkiak ikusteko ez zegoen pagatu beharra zergaitik aberatsen poltsikotik ateratzen zen dirua.

Bi antzerki mota zeuden: tragedia eta komedia.

Antzerki txikiei Oedoi bezala ezagutzen zieten.

Aktoreak maskara bat jazten zuten entzulegoekin itzegiteko, eta peluka eta jantzi desberdinak erabiltzen zituzten: emakumeak peluka gorria eta jantzi horia, gizonek peluka beltza eta jantzi morea eta zaharrek peluka txuria eta jantzi txuria.

ERROMATARRAK ETA ARTEA

Erromatarrek arteari buruz asko zekien, baita ere gaur egun dauden estatuak eta erromatarren garaian zeuden estatuekin konparatuta erromatarren garaian askoz gehiago zeuden.

Erromatarrek etxea edukitzeko aukera edukitzen zuten, dirurik ordaindu gabe eta dekoratuta edukitzeko ere.Erromatarr artistak ez zituen koadro handiak egiten, baizik kuadro txikiak.

Baita ere harrizko edo brontzezko estatuak egiten zituzten , hilerrian jainkoen erretratuak agertzen ziren.

Kolorak naturan dauden produktuetatik lortzen zituzten: lurra, kedarra, ikatza, kuprea, "murex" izeneko moluskoa...

Erromatarren moluskoa etxen teilatuak egiteko erabiltzen ziren.Moluskoa egiteko adreiluen zatiak, zeramika, harria eta beira erabiltzen zuten.

ERROMATARRAK ETA ANTZERKIA

Erromatarrak antzerkiak egiten zituzten eta bertan:

-antzerkiak

-kontzertuak

-mimo emanaldiak

Erromatarrak uretran 100 antzerki egiten zituzten, baita ere bi antzerki mota daude:

-Tarragedia

-Komedia

Hirian antzerki bat bazegoen jendeak pelukak jartzen zituen.Erromatarren antzerkiak eta Grekoen antzerkiak antz handia zuten, eta azkenik Erromatarren garaian ez zen sarrerarik ordaintzen.

ERROMATARRAK ETA ARTEA

Erromatarren garaian gaur egun baino askoz ere estatua eta eraikuntza gehiago eraikitzen ziren. Harrizko edo brontzezko kuadroetan Jainkoak, Jainkosak, Emperadoreak etab. Agertzen ziren. Erromatar artistek kuadro txikiak egiten zituzten paretetan zintzilikatuta erakusteko. Etxeetan adornu asko egon ohi ziren: paretak margotzen zituzten, zabaietan ere dekorazio landuak jartzen ziren, arrizko aurpegiak egiten zituzten,... Lurrarekin, kedarrarekin, ikatzarekin, kuprearekin, eta murex izeneko moluskoarekin izugarrizko erretratu artistikoak egiten zituzten kobazuloetan igeltsuaren gainean. Erromatarren etxeen artean mosaiko ospetsuenak arrantzaleenak izan ohi ziren. Mosaikoa egiteko ladrillu zatiak, zeramika, harria eta beira erabiltzen zuten. Etxeetan arbasoen marrazkiak edukitzen zituzten, eta baita ere hilerrian hildakoen erretratuak. Erromatarren eta Grekoen antzerkiak oso antz handia zuten. Ikusleek borobil erdi itxura zuten asientuetan eseritzen ziren. Urtean zehar egiten zituzten antzerkien ordutegiak eta egunak 100 egunetan jartzen zituzten urte bakoitzean. Antzerkiak ikusteko sarrera ez zen ordaintzen aberatxek pagatzen zieten dirua. Bi antzerki mota egiten zituzten honako hauek dira: tragedia eta komedia. Antzezlanetan musika tresnak oso garrantzitsuak ziren. Esklabuen pelukak kolore gorrikoak ziren, mutil gazteenak beltzak, eta agureenak zuriak. Jantziak ere kolore desberdinetakoak izan ohi ziren. Agureena zuria, mutil gazteena morea eta emakumeena horia izaten ziren. Gizonezkoak ere egiten zituzten emakumeen paperak. Mimo emanaldietan bakarrik hartu zezaketen parte.

Bertan, antzerkiak, kontzertuak eta mimo emanaldiak baino ez zituzten ematen.

ERROMATARRAK OSASUNA ETA MERKATARITZA

Errorromatarren garaian medikuak ere bazeuden mediku horiek gizon emakumeak izaten ziren baita esaten zutenez oso onak ziren.Hiri txikia zenean 5 sendagile izateko eskubidea edukitzen zuten.Gaixotasunei aurre egiteko tratemendu ezberdinak erabiltzen zituzten:Ospela sendatzeko ardi beroa xehetua ematen zuten eta urdaileko gaixotasunarentzat mostazaematen zuten.Zauriak ez infektatzeko ura ematen zuten eta josteko horratzak eta grapak... erabiltzen zituzten.Sendagileak botikak prestatzeko ontzi borobil b atzuk erabiltzen zituzten.

Merkataritzak indarrik geiena K.O.go II. Mendean izan zen.Toki ezberdinetara

isisten ziren hortik dator gaztelaniako esaldia Todos los caminos conducean a Roma.Erromatik irtetzen zirenean Inperio guztia zearkatzen zuten.Erromatarrek 2 gizon klase ezagutu zituzten negotiatore eta merkator ziren lehenak dirua ematen zutenak eta besteak sal-erosian ibiltzen zirenak.

Merkataritzarako garraio arruntena gurdia izan zen eta baitare merkataritzan ixasontziz egiten zuten,askoz ere merkeago ateratzen zelako,erromako porturik garrantzitxuenak Ostia eta Genoxa ziren.

OSASUNA

Erromaarren osaunaren jainkoa eskulapio zen,sendagaiek oso onas ziren erromatarren garaiean eta ontzietan gordetzen zen. Gaixotasunei aurre egiteko medikuek tratamendu desberdinak erabiltzen dute,sendagilek tresnak erabiltzen zituen gendea sendatzeko eta zauriak josteko jostorratzaetagrapak erabiltzen zuten. Akueduktoen osasuna obetu egin zen, zauriak garbitzeko eta infekzioa ez eukitzen.

MERKATARITZA

Bide guztiek erroma eramaten zuten, bidea egiteko esklabuak erabiltzen zituzten eta 80.000 kilometro luzera zeukaten eta zabalera 7'5metro. 1480metrota ''miliarium'' deitzen dan harri zilindriko bat dago, 2metrotako altuera dauka.

Mediterraneo itsasoi ''mare noustum''deitzen zioten. Portu inportantenak Ostia eta genova ziren.

Asiera baten merkataritzan ordainketa truekekin egiten zen, gero metalak etaberunezko lingoteakerabiltzen zuten ordaitzeko

ERROMATARREN AGINTARIA

Erromatarren gobernuak ezberdinak hauek ziren: Erregeak,Errepublikak eta emperadorea.Emperadore asko izan ziren:Agusto,caligula eta abar gustiak ez ziren roman jaiotakoak.

Errepublikak denboran parlamentu antzekobat sortu zuten hau zen senatua.

Estatuari buruzko gai garraintzintsuak estabaidatzen zuten. Agureak izaten ziren, toga janzten zuten.

Errepublikako Herritar libre guztiak bozketan parte hartzeko eskubide zuten. Kargu hauek aukeratzen zituzten. Kontsulak,pretoreak,kuestoreak,zinegotziak,tribunuak eta diktoreak.

Kontsulak:Bi izaten ziren eta estatu-buru gisa jokatzen ,armadura zeukaten.

Pretoreak:Epaiketen eta rrualde desberdinen ardura zeukaten.

Kuustorea:estatuko dirutaz erantzun behar zuten.

Zinegotziak:Lanpubliko zaindu egiten zituzten.

Tribunuak:lan gile beharrak zaintzen zituzten.

Diktoreak:Larrialdiko uneetan aginte oso zuen.

ERROMATARREN ELIKAGAIAK

Erromatarrek ezin izango zuten,nekazaritzarik gabe,eta ainbeste estatu konkistatu gabe,erroman bizi zen jendeari jaten eman,zeatz meatz 1.000.000 biztanle.Ejipto konkistatu ondoren,han,garia erein eta Erromara bidaltzen zuten Erromatarrek ogia egin eta jan ahal izateko.

Erromatarrek,ehizatu egiten zuten eta handik jakiak lortu.Ehizaren bidez aragia eta okela jaten zuten, adibidez Basurdearena.Oiloak,Hauntzak eta Txerriak ere jaten zituzten.

Beste zereal asko erabitzen zituzten adibidez:Garia ogia egiteko,Arroza,Garagarra,Olibak,jateko eta olioa egiteko,Matxak,fruitu gisa eta ardoa egiteko,Intxaurrak,Txiribiak, ,Sagarrak,Madariak,Azak,Ilarrak,Aranak...

Errezeta batzuk aurkitu ditugu eta nola egiten ziren erakutxiko dizuet:

KARTAGINES BUDINA:Nahastu 200g irin,litro erdi esnerekin eta nastu masa indartxu bat egin arte.Erantxi 800g errekesoi 100g ezti,eta 3 arrautz.Molde batean frikitzen jarri.Eta ozten utzi jaten hasi aurretik.

OGIZKO TOSTADAK:Ogia,esnetan jarri.Xurgatu denean,pixkabatean labean jarri bere barruko extruktura ez sekatazeko.Labetik atera eta bere gainean eztia zabaldu,ogian beroa dagoen bitartean.Eta pintxatu xurgatu duena botazeko.Pimienta erantxi eta jan.

ERROMATARREN GIZARTEA:

GOBERNUA:

Erroma ,erromako erregek konkistatu zuten.Bainan botere honen sorrera eta naturaren eragina ez dago oso argi,baliteke botere osoa edukitzea edo Senatu izeneko herriaren herru izatea.Ala ere gerrari dagokionez, erregearen autoritatea ezingabea zen eta erregea herriko erlijioaren ,jaun eta jabe ere ba zen.

Hortaz aparte 3 administribo lan egiten zituztenak ere bazeuden,eta horien artean hauek:

SENATUA:Erregearen aholkularia.

COMTIA CURIATA:Erregearen legeak onartzen zituena.

COMITIA CALATA:Jai egunak markatzen zituen apaiz asamblada.

Erroman errepublikan ,boterearen jabe izateko borrokak ohiz kanpoko demokraziaren eta oligarkiaren elkarketa etorri zen.Eta legeak indarrean jartzeko .Herri asanbladak onartzea derrigortu zien;denborarekin probintziak banandu eta barrutien kopurua ugaldu zen, lurralde berriak sortu zirelako eta probintziak unitate txikiagotan banandu zirelako eta horrela diferentziatzen zirelako,honela, buruzagi boteretsuen matxinadak urruntzen ziren .Bainan imperioaren desagertzearen azkeneko urtetan , bi probintzi erabat desberdin zeuden: emperadorearena eta senatuarena , eta eta hori gobernaria bat aukeratzen zuenak arabera banatzen zen, eta hirietan ere bi mota zeuden : Coloniak eta soldadu simplenak eta erromatarrenak.

LEGEA:

Erromako arauen konkistek 1000 urte baino gehiago iraun zuen , hau da ,XVIII (18) urterarte iraun zuen eta Europako herrialde asko eta askoetan antzinako erromaren arau sistema zaharra indarrean zegoenean . Europan eta Europa ez denari ere oraingo arau modernoek zerikusi handia dute antzinako erromaren arauekin .

EKONOMIA:

Erroman hau da antzinako erroman ekonomiaren puntua , Nekazaritzan eta Merkataritzan kokatzen zen. Bere aginduan lurralde handia edukita salmentak desagertzen hasi ziren eta nekazal ondasun salmentak, Haliako herrietara aldatu ziren,hori dela eta K.A.I. Menderako , toki handiko oliabide eta mahastiek nekazaritza txikiago bat ekarri zuten eta etxaldeak ordezkatzeko dirua lortu zuten. Ala ere , Egipto , Sizilla eta Tunasiatik gari-horniketa bukaera gabea zela eta , Haliako nekazaarilariek ezin izan zuten legeari jasan,eta trukean oliba olioa eta ardoa ziren elikagai garrantzitsuenak.

Errepublika garai artako ekonomiak terreno txikiak eta soldatazko langileak,ejemplu moduan .Horrez-gain gerra eta konkistetako esklabuak geroz eta potentegoak bihurtu ziren eta eta soldata mekegoak ordaintzea lortu zuten.

ERROMATAR JAINKOAK

Erromatarrak Politeistak ziren,esan nahi duena jainko eta espiritu asko edukitea,eta ala zen.Jainko horiekin egoten balin ba ziren gizakiek egiten zutena kontrol pean zutela uste zuten beraz ezin bestekoa zen aiekin egotea.Grekoen gaindik jainko batzuk bereganatu zituzten eta noski izena aldatau ere egin zieten.Espirituak edozein tokian zeuden zuaitzetan,lurrean...eta jainko guztiak gizakiak imaginatzen zituzten.Emperadoreren bat hiltzen zenean jainko bihurtzen zuten.

Erromatarrak templuak zituzten baina ez agian guk imaginatu dezakegunak,ez ziren guk horain ditugun elizak bezalakoak, ez desberdinak eta gainera jainko edo jainkosa bakar bat zegoen templu bakoitzean.Lehen esan bezala jainko jainkosa bakarra zegoen,aren estatua,eta apaiz eta emakumezko apaizen egin beharra zen egunero gurtzea eta noiz beinka ospakizun edo opari ren bat ematea.Erromatarrak jainkoari gauzak eskatzen zizikieten,promesen truke.Guk elizetan meza egiten dugunean kultua apaizak zuzentzen du,eta han etxeetan aitak.

Hasieran kristautasuna ez zegoen ondo ikusita,kristauen atzetik ibiltzen zena ikaragarrizko zigorra jasotzen zuen.Baina k.o.312.urtean kristautasuna erromatarren erligio nagusi bihurtu zen.

Hauk dira jainko eta jainkosa batzuk:

Diana(Artemisa):Eizaren jainkosa.

Jupiter(Zeus):Jainkoetan handiena,zeruetako zaindaria.

Juno(Hera):Ezkontzeen jainkosa.

Marte(Ares):Gerren jainkoa.

Minerva(Atenea):Jakinduriaren eta lanbideen jainkosa.

Mitra:Pertziatik ekarritako jainkoa.

Mercurio(Hermes):Salerosleen jaikoa.

Venus(Afrodita):Maitasun eta edertasunaren jainkosa.

Apolo(Apolo):Grekoa,arrikusten zuen jainkoa,gerokoa.

Herkules:Jainko Greko baten semea.