#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

O libro que estás a punto de ler foi creado exclusivamente para

axudarche a superar o período de alerta sanitaria decretado polo

goberno, no marco da nosa campaña #euquedolendo#baíaconnósnacasa

Desde Baía Edicións pedimos e agradecemos que se respecte a obra da autoría, que tan xenerosamente

prestou o seu ben máis prezado para o teu benestar.

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Boa Sorte

____________

Moira e a ciencia

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

1ª Edición: Abril 2008

© 2008 María Solar© 2008 Xosé Tomás e Arturo Iglesias© 2008 Baía Edicións

Polígono de Pocomaco, 2ª Avda.Parcela G18 - Nave posterior15190 A CoruñaTel.: 981 174 296Fax: 981 915 698www.baiaedicions.netDistribución:Consorcio Editorial Galegopedimentos@coegal.com

Edita: BAÍA Edicións

Autora do relato: María Solar

Deseño e actividades: Xosé Tomás e Arturo Iglesias

Ilustracións: Xosé Tomás

ISBN: 978-84-96893-30-6

Depósito Legal: C 947-2008

Reservados todos os dereitos. Calquera forma de reprodución, distribución, comunicación públi-ca ou transformación desta obra só pode ser realizada coa autorización dos seus titulares, agásexcepción prevista pola lei. Diríxase a CEDRO (Centro Español de Derechos Reprográficos,www.cedro.org) se necesita fotocopiar ou escanear algún fragmento desta obra.

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Ola,chámome Moira, Meiga

Moira, e convídovos a entrar no mara-billoso mundo da ciencia e a experimen-tación. Se es deses que sempre buscan oporqué das cousas, ou a túa cabeza non

deixa de argallar con novas ideas,estás no lugar axeitado. Por todos

os mouchos, imos aló!!"

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

oa Sorte tiña moi mala sorte.

Oprimeiro que fixo neste mundo, foi nacer, e xa

non lle saíu ben, porque Boa Sorte naceude cu. A comadroa aquel día non andaba moi

espelida e non foi quen de botarlle a man a

tempo, así que o bebé caeu ao chan.-Ai! Que mala sorte!

-dixeron enfermeiros ecomadroa a coro.

5

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Aquela era unha noite de cans, chovía e caía

unha treboada, a luz dos raios entraba pola

ventá e iluminaba toda a habitación onde leva-ron a descansar á nai de Boa Sorte. Entón foi

cando un daqueles lostregos deu de cheo notendido eléctrico e marchou a luz. Só había aelectricidade dun grupo electróxeno que servíaao máis imprescindíbel do hospital.

6

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

De aí a un pouco entrou omédico con moi mala cara:

-Verán vostedes -dirixiuse aos pais de BoaSorte-, temos problemas co servizo eléctrico enon dá para máis incubadoras. Como o seu filloé oitomesiño precisa de calor e tivemos queapañar como puidemos. Puxémoslle unhapequena lámpada.

O pai de Boa Sorte non daba creto á imaxe quepresenciou cando o foi ver: o seu fillo estaba alí,sobre unha padiola, á calor dunha lámpadacoma se fose un pitino.

7

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Todos os que pasaban por diante dicían:

-Que mala sorte!E Boa Sorte foise acostumando a escoitaraquela frase que tantas veces oíu despois na súa

vida. Foi alí, no hospital,onde os pais decidiron pór-lle de nome Boa Sorte, aver se así cam-biaba aquela

mala pata.

88

mala sorte

mala sorte

mala sorte

mala sorte

sor

te

mala sorte

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Agora Boa Sorte ten dez anos. Segundo foimedrando, fóronlle pasando moitas máis desfei-tas que, moitas veces, afectaban tamén aos queo rodeaban.

No Nadal dos seus oito anos fora toda a fami-lia cos avós a Canarias; alí hai bo tempo asegu-rado até no inverno máis pecho, ou iso poñía nofolleto da axencia de viaxes. Había sempre botempo, menos cando foi Boa Sorte, que caeuunha nevarada. A xente do lugar non recordabatal cousa desde había cento vinte e cinco anosou máis. Parecía imposíbel. "Que malasorte!", dicían todos, tras as fiestras do hotel,mirando abraiados a praia nevada.

9

10

8#e

uque

dole

ndo

#baí

acon

nósn

acas

a

Outro día, Boa Sorte foi ao aeroporto co seuavó para ver de cerca os avións, pero tivo quecontentarse con velos na pista, porque ese díahabía unha neboa tan densa que non se víaabsolutamente nada e ningún deles puido enga-lar. Nin sequera os daban albiscado desde asventás grandes das salas do aeroporto, habíatanta néboa que o avó dicía que un non poderíaver aí fóra nin os seus propios pés. Que malasorte!

10

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

11

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Con este historial que vos conto, comprendere-des que o día da súa comuñón ninguén na fami-lia estivese tranquilo. A tía Carme incluso che-gara á igrexa cun casco de obreiro colocadosobre a cabeza por riba da fermosa pamelaverde que mercara para a ocasión. E moitosoutros familiares e amigos desculpáransecon pintorescas escusas para non ter que ir.Todos pensaban que un acontecemento tanmarcado na vida de Boa Sorte de seguro queimplicaba unha catástrofe igual de importante.A Boa Sorte facíaselle moi sospeitoso tan-tos compromisos de última hora, el sabía que oque tiñan era medo do que puidese pasar.

12

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

No entanto todo discorreu con absoluta norma-lidade, exceptuando o casco da tía e que ocura ao empezar a misa dixo: "Que sexa o queDeus queira, imos alá coa cerimonia". Polodemais non pasaba nada, a comuñón avanzaba.Xa ían pola homilía e nada. Chegou o momentoda comuñón, e nada. E a xente foise virandomáis tranquila.

13

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Ben, nada, nada, non é exacto, a verdade é que

aquel día caían chuzos de punta, chovía a fartar,como se tirasen baldes de auga. Pero ninguén lledeu importancia ao asunto.

Ao remate da cerimonia, os asistentes correron

a abrazar o neno. Bicarono e felicitárono e atía Carme esmagallouno coa forza da aperta eaquel aparatoso casco. Foi entón cando alguénmandou calar.

Do exterior oíuse unha voz a través dun megá-

fono. Era unha voluntaria de ProtecciónCivil, dicindo que non tivesen medo, porquepronto os ían sacar de alí; case ao tempo escoi-taron as sirenas dos camións de bombeiros.

14

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Un grupo de convidados correu atropeladamen-te cara á porta e abriron con esforzo as dúas

grandes follas de madeira.

Ninguén podía crer o que estaban a ver fóra. Aigrexa, construída nun souto, estaba por com-pleto rodeada dunha auga lamacenta, como se orío medrase e se botase por fóra. Desde o fondodos convidados abriuse paso o párroco, dandocobadazos e exclamando:

-Meu Deus bendito, Santa María Nai, pero deonde saíu este río?

fo n do

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Tardaron case tres horas en sacalos e para esa xaera noite. Os convidados batéranse entre eles

polas présas de seren rescatados os primeiros.

16

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Pero a Boa Sorte non lle pareceu tan malacomuñón, vira os bombeiros e até voara no heli-cóptero que os sacara de alí, mesmo saíran nosxornais. Logo, neses mesmos xornais Boa Sorteleu que todo se debera a que tanta choiva fixoagromar á superficie un río que sempre desco-rrera subterráneo e ninguén sabía del. "Quemala sorte!", dicía o artigo do xornalista.

1

7

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Entón, Boa Sorte, reflexio-nou. Pensou que a súamala sorte sempre estabarelacionada coa chuvia, a

néboa, a sarabia, a neve, as tre-boadas, é dicir, co tempo. Así que

aquel día decidiu aprender todo o que puidesedel. E a iso dedicouse durante moito, moito

tempo.

Aprendeu que a Terra tiña a sorte, e ás vecestamén o problema, de contar cos fenómenosmeteorolóxicos. Todo se debe a que o planetaTerra está rodeado dunha atmosfera que sofrecambios. A atmosfera está formada por diversos

18

moito

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

gases invisíbeis que nos rodean e que nós coñe-cemos por aire. No aire está, por exemplo, o osí-xeno que nos permite respirar. Por iso estesfenómenos tamén se chaman fenómenosatmosféricos. Non só os hai na Terra, outrosplanetas do Sistema Solar teñen tamén os seus

propios fenómenos atmosféricos, por exemploen Xupiter houbo unha gran tormentaque durou máis de cen anos. Boa Sorte alegrou-se de non vivir alí.

19

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Algúns fenómenos meteorolóxicos son inofen-sivos, como a chuvisca do outono, os días denéboa, ou o ventoque empurra os bar-cos pero, ás veces,hai fenómenoscatastróficos comoos furacáns, nos queos ventos podenchegar a pasar conmoito dos cen qui-lómetros por hora esoprar con tantaforza como paraderrubar unha casa;o mesmo acontececoas chuvias torren-ciais ou os remuíñosde vento.Boa Sorte empezou

a mirar con curiosidade os homes do tempo

que saían na tele e que eran quen de predicir queía pasar. Un día contoullo ao seu avó:

20

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

-Se tes moito interese, pódote levar ao obser-vatorio meteorolóxico -dixo o avó.

-Iso que é?

-Pois o lugar ondetraballan os meteo-rólogos, homes emulleres que estu-dan a atmosfera eos seus cambiospara poder, entreoutras cousas, pre-dicir o tempo econtarnos que vaipasar.

-Encantaríamecoñecelos, avó -dixoBoa Sorte

E así foi, un bo día o avó levou a Boa Sorte a vera Venancio, un meteorólogo amigo seu.

21

e n t u s i a s m a d o.

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Xa na porta do observatorio, Boa Sorte foivendo como alí había viraventos que indicabande onde sopraba o vento e tamén uns depósitosonde recollían datos sobre cantos litros de augachovía. Dentro había moreas de ordenadoresque analizaban este e outros datos.-Imos ver, Boa Sorte -dixo Venancio-, ti quequeres saber do tempo?

22

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

-Todo.

Venancio riu.-Uf!, todo. Ben, de momento imos empezarpolo principio. Verás, Boa Sorte, a Terra estárodeada dunha capa de gases que non vemospero están aí, e que se chama atmosfera.Vén sendo, para que me entendas, o aire que nosrodea. Esa atmosfera é moi importante e sen elanon habería vida na Terra. Evítanos as radia-cións perigosas do Sol, mantén a temperaturano planeta. Cando o aire se move, entón chamá-moslle vento, e podemos sentilo na cara.Ovento pode ser moi suave, pero tamén podeacadar incríbeis velocidades, como pasa cosfuracáns, e volverse moi perigoso.

23

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

-E a néboa? -Boa Sorte pensou no día que foraver os avións.

-A néboa prodúcese cando se xuntan moitísi-mas gotiñas minúsculas deauga, dáse sempre cerca dochan, por iso os aviónspoden voar por ribadela. E hoxe en día xateñen incluso aparatospara atravesala guiándo-se igual. Hai zonas conmoita humidade ondeas néboas son moi fre-

24

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

cuentes e poden chegar a ser tan densas quecase non deixan ver…

-…Nin os pés

dun mesmo -engadiu BoaSorte-, xa o sei, vina no aeroporto.

25

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

27

-Si, é un lugar onde se forma frecuente-mente. A verdade é que este aeroportonoso non está construído nun bo lugar,hai demasiadas néboas.

Boa Sorte pensou que logo non tiña nadaque ver con el que aquel día non puide-sen ver os avións voar.

-E a chuvia?

c

c

c

c

c

h

h

h

h

h

v

u

u

u

u

u

v

v

v

v

i

i

i

i

i

a

a

a

a

a

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

-A chuvia é a caída de auga desde a atmosferaaté o chan. Prodúcese ao xuntárense pequenasgotas de auga das nubes. Se te fixas, verás que

non todas as nubes son iguais nin teñen amesma cor, depende en bo grao do cargadas deauga que van.

28

Candoas gotasxa se fangrandes e pesadas,

caen ao chan, e chove. Na caídapódenselle ir unindo outras e facergotas máis ou menos gordas;

por iso, ás veces,chove miudiño e outrasparece que diluvia.

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

29

Se vai moitofrío, a humidadedas nubes pódese

converter en pequenísimos cris-tais de xeo e entón vemos a neve.Cada folerpa está formada por

moitísimos pequenos cristais de xeo.

Outra cousa dis-tinta é a sarabiaque tanto pode

caer de pequeno tama-ño, como un chícharo, como

chegar a ser como unha pelota detenis e poñer en perigo as persoas.#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

A sarabia créase dentro das nubes, onde hai ven-tos xeados que poden formar cristais de xeo elanzalos arriba e abaixo dentro da nube, cubrín-doos de máis e máis capas xeadas até formarseesas pedras de xeo que despois caen ao chan.

Boa Sorte lembrou a súa comuñón.

-Ás veces pode chover moito, verdade? -pregun-tou.

-Moitísimo, cando se xuntan ventos de máis de118 quilómetros por hora con chuvias chamá-moslles furacáns. Son moi perigosos, e taménson frecuentes nalgunhas zonas do planeta. Econ todo isto xa está, ou queres saber algo máis?

Claro que quería, el oíra contar que a súa malasorte xa viña desde que aquel raio levara a luz nohospital, así que preguntou polo raio:

-E as treboadas?-As treboadas son moi perigosas, Boa Sorte, osraios son descargas eléctricas que se dan no inte-rior das nubes de treboada.

30

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

É moi importante que saibas que as cousas altase as afiadas atraen os raios, así por exemplo,acostuman caer nas árbores ou nos postes dos

tendidos electricos.Vaia, pensou Boa Sorte, logo o do raio noHospital tampouco era tan raro.

-Lembra que, cando haxa treboada, nunca debesresgardarte debaixo dunha árbore, sobre todo seestá nun descampado. As cousas altas atraen osraios.

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

-Ben -dixo o avó-, creo que é suficiente porhoxe.

Ambos lle agradeceron moito a Venancio assúas explicacións e quedaron en volver outro

día. Boa Sorte estaba impresionado contodo aquilo tan interesante que escoitara dotempo. No coche de volta non deu chío, ía cala-do mirando a treboada que se levantara.

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

-Ves, Boa Sorte, o ceo cando viñemos estabamoi negro, eran nubes de treboada e agora estándescargando a auga e os raios. Imos directospara casa que a tarde se vai poñer fea.Era verdade que o ceo avisara con aquelas nubesescuras, pero a chuvia chegou de golpe e engrandes cantidades con moitos raios e uns tro-nos fortísimos que asustaban case máis co ruídoque coa luz. Boa Sorte miraba un gran campono que só había un pequeno grupo de árbores e

34

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

foi entón cando reparou en que había un grupode nenos correndo a refuxiarse debaixo delas.

-Para! Para, paa, avó! O avó freou o coche e Boa Sorte baixo berran-do e facendo aos nenos, sen prestaratención ás recomendacións do avó de que nonabrise a porta coa auga que estaba a caer.

a c e n o s

r

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

-Fóra de aí, fóra de aí! Coidado! ¡Non vos meta-des baixo as árbores! -berraba a pleno pulmónBoa Sorte e tamén o avó, que ao final tamén bai-xara do coche.

Os rapaces miraron para eles, pero estaban tan

lonxe e había tal ruído entre a auga e os tro-nos que case non oían.

-Saíde de aí! É perigoso!

Entón os nenos parece que se deron de conta deque algo pasaba e botáronse a correr cara aocoche, case no mesmo intre no que un lóstregofendeu en dúas unha das árbores que quedouardendo.

Os rapaces, xa a altura do coche, miraron aterro-rizados a escena.

37

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

-Veña, anda, subide ao coche, aínda que vaimosapertados -dixo o avó empapado.

Eran catro cativos, tres nenos e unha nena,que vivían nunhas casas próximas até onde oslevou o avó no coche.

Despois, continuando para a casa, Boa Sorteseguía sen dar un chío. Seguía mirando a trebo-

38

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

ada tan perigosa, pero tamén tan fermosa, e, poralgunha razón, quedou firmemente convencidode que algo mudara ese día e que a súa malasorte rematara. E así foi.

Por certo, sabedes o que quere ser Boa Sorte de

maior? Efectivamente, home do tempo.

3939

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Moira e aciencia

Corvos e píntegas,Muxicas, que chepasou?

Poisacabo de padecer

un refacho de ventode forza 5.

Comose nota que vés de escoitar

a Venancio. Efectivamente, osventos poden soprar con intensi-

dade moi diferente. E, claro, dal-gunha maneira había que clasificar os

distintos graos.

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

42

Forza 11

Forza 12

Forza 10

Forza 9

Forza 8

Forza 7

Forza 6

Forza 5

Forza 4

Forza 3

Forza 2

Forza 1

Forza 0O fume ascende verticalmente e o mar está como

un espello.

Non se moven as bandeiras nin os viraventos, e adirección do vento indícaa o fume.

Móvense as follas das árbores, os viraventos e asbandeiras e podémolo sentir na cara.

Vense as bandeiras despregadas e é o mellormomento para voar os papaventos.

No mar parece que andan ovellas e móvense aspólas das árbores.

O vento move os arbustos e o mar está picado.

Móvense as pólas grandes das árbores e temosdificultades para empregar os paraugas.

Temos dificultade para desprazarnos contra ovento e escachan algunhas pólas das árbores.

Xa comeza o que denominamos temporal, non podemoscamiñar contra o vento, a escuma das ondas sae voando.

Voan tellas, escachan as árbores e no mar haiondas enormes.

A partir deste nivel obsérvase moi raramente e osdanos que provoca son considerábeis.

O vento sopra a máis de 100 quilómetros porhora.

É o que se chama furacán, cunha velocidade dovento superior aos 118 km/h.

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Sabiades que aló por 1806, Francis Beaufort, que eraun mariño británico, estabeleceu unha escala queaínda se emprega hoxe en día, e que se coñece poloseu nome: Escala Beaufort? Como cho digo!

Vento, ventiñoEsta escala está dividida en 13 niveis, segundo aforza do vento.Con estas indicacións, poderías dicir calé a forza coa que sopra agora ovento? Se queres, podes compro-bar as verdadeiras condicións dovento na túa localidade consul-tando na páxina:http://www.meteogalicia.es

4343

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

A viaxe máis temeraria realizada por embarcacións a vela foi ada nao Vitoria, ao dar a primeira volta ao mundo na expedi-ción que dirixiu en 1519 o portugués Magallães.A expedición pretendía chegar ás illas Molucas na procura dassúas valiosísimas especias, pero o sur de África e a India esta-ban a ser ocupadas polos portugueses, inimigos do rei deCastela, polo que a viaxe tentaba chegar ao Maluco rodeandopolo sur o continente americano.Ninguén rodeara o sur do continente americano, nin tansequera se coñecía que puidese existir un paso, pero eles des-cubriron o que hoxe leva o nome do estreito de Magallães.Atravesaron o Pacífico cunha tripulación que morría pouco apouco polo escorbuto até que chegaron ás Filipinas. Unha vez alí, nun combate cos habitantes desas terras morreuMagallães, xunto con dous galegos, Rodrigo Nieto e Antón deNoia, ao que moito tempo despois Avilés de Taramancos lle

dedicará un dos seus poemas.Intentaron dar volta novamente a Sevilla, deonde partiran, pero as correntes e os ventos

impedíanllo, o único xeito de regresarera continuar cara a diante rodeandoÁfrica. A viaxe foi longa e perigosa,

pero, finalmente, o 6 desetembro de 1522, 18 homeschegaron a bordo da Vitoriadespois de dar a primeiravolta arredor do mundo.

Deses 18 homes,dous eran galegos:

Diego Carmona Pérez emais Vasco Gómez Galego.

A toda vela

4444

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Fun polo vento, vinpolo aireHoxe en día os barcos empregan sobre todo gasóleopara facer que anden os motores, pero até practica-mente o século XIX os barcos aproveitaban a forzado vento recollida nas súas velas como principal sis-tema de locomoción.E supoño que manexar as velas para sacarlle omellor partido ao vento tiña que ser algo ben difícil,non, Moira? Imaxino o hábiles que tiñan que ser osmariñeiros! Pois si, querido Muxicas. E aínda por riba, parapoder dirixir todas estas manobras dábaselle unnome a cada unha das velas do barco. Foques, Xoanete de proa, Vela do trinquete, Gabiado trinquete, Vela de trinquete, Xoanete maior,Gabia, Vela maior, Perico, Sobremesana, Cangrexa. Vexamos se es quen de dicir con que vela se corres-ponde cada un destes nomes.

45

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

O meu papaventos

Hoxe se queremos un papaventos,podemos ir mercalo a unha tenda,pero até non hai moito o máis normalera facelo cos materiais que se atopaban

en calquera sitio, como as canas que sepodían coller da beira dos ríos ou das vasoiras.

Se tes posibilidade, emprégaos, e se non, podes ato-palos en calquera tenda de traballos manuais.Necesitamos: un pau delgado ou un listón de madei-ra de balsa, unha serra ou unha coitela, dependendodo tipo de pau, unha regra, fío para atar e mais paravoar o papaventos, tesoiras, pegamento e papel deseda.Que pasos debemos seguir?1 Corta o pau para obter dous anacos, un duns 70cm e outro de 50 cm, aproximadamente. Taménpodes probar con outras medidas, en función daresistencia dos materias que empregues.2 Co fío ata os dous anacos facendo unha forma decruz.3 Forma unha estrutura atando os catro extremosda cruz con coidado para que manteñan a perpendi-cularidade un pau sobre o outro, iso é clave para queo voo do noso papaventos sexa perfecto.

46

Ovento pode ser

algo moi divertido.Podemos usalo parafacer voar un papa-

ventos.

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

4 Corta un anaco de papel de seda que sexa uns 4ou 5 cm máis grande que a estrutura que creamos.5Dobra o sobrante de papel sobre o fío e pégao ataque quede tenso.6 Decora o teu papaventos pegándolle outros ana-cos de papel de seda que poden servir para reforzara estrutura. Ata un fío en cada un dos extremos eúneos entre si cun nó, ao que terás que atar o fíopara voar o papaventos.7 Para rematar faille a cola, para o que podes empre-gar un fío duns 5 metros, ao que lle podes atar ana-cos de papel de seda de diferentes colores.Agora ponte de costas ao vento nun lugar despexa-do de tendidos eléctricos e doutros obstáculos, e apasalo ben! Ah!, e lembra que a mellor velocidade para voar ospapaventos é cando o vento ten forza 3!

47

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Novos tempos

Na historia de Boa Sorte viamos como o tempocambiaba repentinamente, pero no planeta,ademais destes cambios que podemos obser-var, prodúcense outros cambios no climaglobal ao longo de extensos períodos detempo, neste caso é cando estamos a falardo cambio climático.Este cambio climático pode ser debido aoaumento dos gases contaminantes naatmosfera, chamados gases de efecto inver-

nadoiro, porque como un invernadoiro fan quese concentre a calor e impide a súa saída ao exterior.Estes gases prodúcense polas indústrias, coches,calefaccións, etc..Para tratar de reducir a produción humana destesgases asinouse en 1997 o Protocolo de Quioto,que non se cumpre por parte dos paísesmáis industrializados como se denunciouna conferencia de Bangkok en maio de2007.

Polo que se refire ao cambio climático bará-llanse tamén diferentes causas naturais,unhas de carácter externo e outras de

carácter interno.

48

Taménhai sucesos que

poden cambiar oclima do planeta de

maneira radical, comoa caída dun grande

meteorito.

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Entre as de carácter externo estarían o aumento daluminosidade e a variación da proximidade ao Sol.As causas internas son as que se sitúan no propioplaneta, como o movemento dos continentes -deri-va-, as variacións no campo magnético terrestre e ascorrentes oceánicas. Estes cambios naturais poden ser acelerados polaacción humana e mesmo podemos provocar outrosnovos e influír moito no cambio climático.A actividade humana no último século esta a favo-recer un cambio climático causado polo quenta-mento global do planeta. As consecuencias sobre avida serán moi importantes, xa que están a provo-car a desaparición dalgunha especies, oaumento doutras, o desxeodas zonas polares, queprovocará o aumen-to do mar e oasolagamento dezonas costeirasdo planeta(Como llepode oco-rrer aGaliza).

Todosnós somos en parte respon-sables co exceso de consumode cousas pouco importantes(plásticos de embalaxe dexoguetes, papeis de envolver) que

xeran máis actividade industrial.

49

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

50

Muxicas,ultimamenteando nasnubes Xa

vexo, xavexo

Un paseo polasnubes

Falando de nubesSabes que cando unha nube nos parece unhaovella, ese tipo de nube non é o mesmo que aque nos lembra un océano con ondas? E sabí-as que non todas as nubes traen auga? Le asseguintes definicións e ponlle despois o seunome a cada tipo de nube.#e

uque

dole

ndo

#baí

acon

nósn

acas

a

Os cúmulos parecen pequenas bólas brancas dealgodón. Moitas veces teñen formas divertidas.Éfrecuente atopalas illadas en medio do ceo azul.Os cirros son como plumas, e cando o ceo estádespexado, adoitan ser as primeiras en aparecer. Senos fixamos neles, podemos interpretar a forza edirección dos ventos que están a grande altitude.Os estratos forman unha capa baixa que cobre oceo como se fosen unha manta: Teñen forma hori-zontal (ao revés que os cúmulos). Os estratos que seforman a rentes do chan teñen tamén outro nome:néboa.Os nimbos forman unha capa gris, nubrada ehúmida, e asociámolos á chuvia ou á neve. Sonaquelas que ocultan por completo o sol.

51

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Muxicas tenvos razón. O tempo en Galicia podevariar da chuvia ao sol. É posible que por este moti-vo na nosa lingua atopemos moitas expresións editos relacionados co clima. Vexamos se adiviñasque significan as seguintes expresións.

1 Chove sobre mollado2 Están caendo farrapos3 Afeita que corta4 Está como o mel na ola5 Ponse o gato na lumieira6 Queima que pasma o sol7 Chaparrada do ventre8 Chove o mexo dun rato9 Estase armando o trono

10 Cae pedrazo

52

Portodos os mou-

chos! Onde vas conesa pinta,Muxicas?

Poraquí o

tempo é tanvariábel...! quemorcego pre-visor vale por

dous.

Nunca choveu que non escampara

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

n e

r

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Para ter unha información precisa sobre o tempoque imos ter empréganse os satélites.O 1 de abril de 1960 lanzouse ao espazo o Tiros 1,o primeiro satélite que realizou unha función de

análise meteorolóxica. No momento actual existen satélites mete-orolóxicos situados nunha órbita xeoes-tacionaria por diferentes países:Estados Unidos, Rusia, Xapón,India, China. O satélite da UniónEuropea é o coñecido Meteosat.Os satélites xeoestacionariosdenomínase así por estar situa-dos case a 36 mil quilómetrosde altura sobre a liña doEcuador, manténdose fixossobre un punto do planetadurante as 24 horas do día.Nesta posición teñen difi-cultade para captar a infor-mación sobre os polos daTerra, debido á súa curva-tura; por este motivo

empréganse tamén os denomi-nados satélites polares.

Os satélites polares orbitan a Terra a unha altitudeduns 850 quilómetros rodeándoa en xiros que pasanpolos polos. Estes satélites pasan por riba de todoslugares da Terra e dan unha información moito máisprecisa grazas á súa proximidade.

54

O grande irmán

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Entrevista co homedo tempo

5555

Olaseñor Pemán: Que

cualidades cre quedebe ter todo bo"home do tempo"?

OlaMoira, pois hai queser un gran comunica-dor. Non só hai que coñe-cer a materia, tamén haique saber contalo.

Sendotan bo comunica-

dor non lle importa-rá contestarnos

unhas preguntas

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Ha, ha, claro que non.Pois, díganos. Como chegou vostede ao mundoda meteoroloxía?Cheguei porque a miña ilusión de pequeno era serpiloto de avións. Nada máis cumprir os 18 anosfíxenme piloto privado e a partir de aí tiven quemirar para as nubes e as treboadas. Descubrín nelasunha curiosidade que non coñecía e empecei a estu-dalo en serio. Despois, por casualidade, entrei natelevisión.Cal é o proceso habitual que segue un "homedo tempo" para facer unha predición meteoro-lóxica?É moi complexo. A unhas horas determinadas enmoitos sitios tómanse medidas das precipitacións, apresión atmosférica, as nubes e moitos datos máis.Toda esa información centralízase nun sitio e con-fecciónanse os mapas de isóbaras, vese onde está oanticiclón ou a borrasca e por onde andan as fron-tes frías ou quentes. A partir desa información o"home do tempo" empeza a traballar para poderinformar da predición.Tal e como está de revolto o tempo, podemosdicir que realmente non temos catro estacións?Temos catro estacións, o que pasa é que con estesrebumbios hai algunhas desviacións. Non chove oque chovía antes e as temperaturas, en xeral, estánalgo máis altas, pero de todos modos segue choven-do no inverno e facendo calor no verán, e no camponótase a primavera e o outono.

56

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Lembrando frases populares como "até ocorenta de maio non quites o saio", a xente dehoxe sabe menos do tempo que a de antes?Sabemos menos do tempo que antes porque obser-vamos menos a natureza, agora vemos o tempo natelevisión.Que diferenza ve vostede entre os "homes dotempo" máis novos e os de hai trinta anos?Os novos aínda se están facendo. Agora teñen máistecnoloxías como internet, antes tiñas que estaratento até última hora ás evolucións do tempo e ela-borando a información para poder atinar.

É posíbel deducir cambios no tempo observan-do o noso arredor?Sí, é posíbel observando o contorno. Cando esbirrao gando, hai cambio de tempo. Cando as vacas sedeitan no campo, saben que pola tarde vai haber tre-boada e déitanse porque os cornos chaman polosraios. Se vemos formigas voando hai empeoramen-to do tempo. Se as chuvias van ser fortes, as ras saendos ríos por se medran por fóra. Pero para ver todoisto hai que observar e saber mirar.

57

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Con canta antelación se pode predicir un forte tem-poral?Con catro días con moita seguridade. Xa moi local-mente, segundo o sitio, se pode dar cunha semana;aínda que depende tamén da época do ano; as trebo-adas de verán, por exemplo, son malas de anticipar.Hai ou non hai cambio climático?Para falar de cambio climático hai que estudar cen-tos de anos. Agora algo está ocorrendo pero o con-cepto "cambio climático" é moi amplo.Que lle apaixona máis da meteoroloxía?As nubes. Hai moitas e algunhas son moi bonitas.Desprázanse a moita velocidade e sen facer ruído,adquiren formas insospeitadas en curtos espazos detempo e, segundo as ilumine o Sol, collen cores moifermosas.Podería contarnos unha anécdota que lle suce-dese no seu traballo?Ao pouco de empezar na TVG un día anunciei maltempo e avisei de que non esqueceran o paraugas, echoveu. Pero polo mediodía o tempo melloroumoito e saíu o sol. Así que pola noite cando saín denovo na tele anunciando o tempo dixen: "ontecando lles recomendaba o uso do paraugas esquecíndicirlles que era para tornar do sol".Para cando a expresión "muller do tempo"?Cando elas queiran, os homes temos a batalla perdida coasmulleres. Hai que estudar física e especializarse en física doaire para ser meteorólogo. Pero que saibades que a primei-ra muller meteoróloga que deu o tempo na televisión enEspaña era galega, de Sada, chámase Pilar Sanjurjo.

58

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Boa Sorte e mais o seu avó xa nos contaron os peri-gos que poden ter os raios. Para evitar problemasimos calcular a que distancia se atopa unha tormen-ta.A velocidade da luz é de aproximadamente300.000 km/s, si, realmente moi rápida.Unha luz que se acendese na Lúa veríase na Terrapouco máis tarde dun segundo. Para as distanciasque imos medir podemos considerar como inmedia-ta a percepción da imaxe dun raio.A velocidade do son no aire é aproximadamenteduns 340 m/s, polo que en 3 segundos o son per-correrá 1.020 metros, é dicir, aproximadamente 1quilómetro.Desta maneira se contamos os segundos que pasan desdeque vemos un raio até que escoitamos o trono e o dividi-mos entre 3, poderemos saber aproximadamente a cantosquilómetros está caendo ese lóstrego.

Unha de lóstregos

:#e

uque

dole

ndo

#baí

acon

nósn

acas

a

A cantidade de chuvia que cae nun lugar determina-do indícase en milímetros; con isto queremos expre-sar a altura en mm á que chegaría a auga que caeusobre 1 m2. Esa mesma medida tamén se pode indi-car en litros por metro cadrado.

Neste caso dicimos que caeron 200 litros por m2. Para medir a cantidade de auga que choveu nunmomento determinado, empréganse uns aparatosque se chaman pluviómetros. Queres construír un?Imos aló!:

60

A medida da auga

1 m 1 m

20 cm

Materiais necesarios

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

6161

Ten en conta que a principal di

ficultade é

atopar un recipiente coa base plan

a e as pare-

des verticais.

(1) Fai unha marca no terzo su

perior da

botella.

(2) Agora faille un corte o máis recto posíbel.

(3) Dálle a volta á parte superior e

pégaa na

inferior.

Se o fondo da botella non é o suficie

ntemen-

te recto, engádelle auga até ter un

ha superfi-

cie chan.

(4) Cunha regra mide desde a super

ficie da

auga ou desde o fondo da botella

, se é chan

facendo marcas na botella o máis precisa-

mente que poidas.

Agora suxeita o pluviómetro ao chan par

a

que non o mova o vento, ou pégao firmemen-

te ao exterior da túa fiestra, se

vives nun

piso.

Controla o momento no que o colocas e o

momento no que o recolles, e mira os centí-

metros que subiu o nivel da auga. C

ada cen-

tímetro equivale a 10 litros por m

2.

A medición será máis precisa canta maior

sexa a cantidade de auga recollid

a, así que

procura empregalo un día de forte chuvisca-

da.

Se a botella é máis grande, seguirá valendo

a proporción de 1 mm equivalente a 1

litro

por m2? E se é máis ancha? E se tivese unha

superficie superior a 1 m2?

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

62

Atemperatura

máis fría da que

se ten constan-

cia no mundo é

de -89.2ºC,

rexistrada o 21

de xullo de 1983

en Vostok, na

Antártida.

Galiza

ten fama de se

r un lugar

onde chove mo

i a miúdo,

pola contra ha

i lugares onde

chove moi pouc

o como, por

exemplo, en Iq

uique, unha

vila de Chile, o

nde pasaron

14 anos sen v

er chover.

Osraios quen

tan instantaneamente

o aire que atraves

an a unha

temperatura superior

aos

28.000ºC.

Aenerxía libe-rada por unfuracán pode-ría prover deluz todoEUA duran-te seismeses.

Osdías húmidos de veránsentimos máis temperatu-

ra que a que realmente se

está rexistrando. Isto

débese a que o noso

corpo non pode perder

calor a través da evapora-

ción que se produce na

transpiración.

Cantoaprendimos

sobre o clima.E todo llo debe-mos a BoaSorte!

E

agora

unhas

cantas

curio-

siosida-

des

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a

Osdías húmidos de veránsentimos máis temperatu-

ra que a que realmente se

está rexistrando. Isto

débese a que o noso

corpo non pode perder

calor a través da evapora-

ción que se produce na

transpiración.

Olugar coa maior cantidade dedías con chuvia é Monte Wai-ale-ale, na illa de Hawai.Chove cerca de 350 días aoano.

Avelocid

ade máis al

ta de vento

rexistrada en s

uperficie foi e

n Texas

(EUA) por un

tornado. Alca

nzou os

450 Km/h.

Cantoaprendimos

sobre o clima.E todo llo debe-mos a BoaSorte!

Si,pero quédannos moi-

tas aventuras que ler...

#euq

uedo

lend

o

#baí

acon

nósn

acas

a