EUROPA FEUDALA

7. GAIA DBH 2

FEUDALISMOA

Karlomagnok inperioa administratzeko Feudoak sortu = nobleen artean lursail handiak banatu

Erregeak eta nobleek = leialtasun-ituna egin Feudoa eman = babesa eskaini

Noblea basailu bihurtu Obedientzia

Errespetua

Aholkularitza

Laguntza militarra

Feudalismoa IX-XIII mendeetan

garatu zen

Gizarte feudalak 3 estamentu/talde (jaiotzez; ia ezinezkoa aldatzea): Noblezia: lurjabe handiak eta zaldunak Kleroa: otoitz egiten dutenak

Apezpikuak Monjeak Apaizak

Nekazariak: lan egiten dutenak Bilauak/libreak Jopuak/esklabuak

Eliza Katolikoak eragin handia gizarte feudalean: Gurtza-ekintzak arautu Erritu pertsonalak arautu Ordutegiak eta egutegiak ezarri Zenbait egunetan borrokatzea debekatzen zuen (jai egunak) Eragin handia zuen Aita Santuak monarkengan….

MONARKIA FEUDALA ETA NOBLEZIA

Monarka/erregea hierarkian gorena (primus inter pares)

Nobleak bezala jaun feudala zen (boterea feudoan bakarrik)

Jaun feudalak:

Nobleak

Dukeak

Markesak

Kondeak…

Goi-kleroko kideak

Apezpikuak

Abadeak

Nobleen zaldun basailuak

Jaun feudalen eginkizunak:

1. Zergak biltzea

2. Justizia administratzea Zigorrak eta isunak ezartzeko auzitegiak zituzten

3. Txanponak egitea Beren txanponak zituzten

Inbasioak: IX-X. mendeetako inbasioak Europan:

Hungariarra/magyarrak

Normandiarrak/bikingoak: eskandinaviako marinelak

Sarrazenoak: pirata musulmanak

Gazteluetako bizitza: Gotorleku harresidunak

Jaun feudalen bizileku

Erasoan feudoko kide guztiak gazteluan babesten

ziren

FEUDOA: EKONOMIAREN OINARRIA

Zer dira feudoak? Feudoetan nekazariak bizi

Ekonomia feudalaren oinarria nekazaritza

Feudoak autarkikoak = elikagaiak beraiek sortu

eta bizitzeko beharrezkoa fabrikatu

Feudoaren erdigunea =

1. Gaztelua (jauna noblea)

2. Monasterioa (jauna kleroa)

Nekazarien etxebizitzek normalean herrixka sortu

Feudoaren sailak:

Jaunaren erreserba: jaunak lurrik onenen jabego zuzena (jopuek landu)

Mansoak: nekazariei utzitako lursailak

Jabego erabilgarria: errenta ordaindu, uzta eman…

Basoak: Jaunarenak

Nekazarien lana

Nekazaritza-lanak oso gogorrak

Familiako kide guztiek lana (haur eta zahar ere)

Lan-baldintza txarrak

Labore nagusiak

Zerealak (garagarra, oloa, garia eta zekaleak)

Lekak

Mahatsondoak, barazkiak eta frutak

Ongarri gutxi (abereena) = lugorriak utzi behar = ekoizpen urria

Bizi-baldintzak

Biztanleen bi talde:

1. Jopuak: ez ziren libreak (jaunaren baimena behar

denerako: ezkontzeko, haurrak izateko…)

2. Bilauak: lurra lantzearen truke uzta eman. Ordaintzen

ez bazuten jopu bilakatu

Nekazarien elikadura urria eta txarra (ogi beltza,

zopak, barazkiak eta arrautzak)

Etxebizitzak oso kaskarrak + osasungaitzak

(abereekin bizi)

MONASTERIOAK: ERDI AROKO KULTURAREN GUNEAK

Kristauen kultura Kultura nabarmenki kristaua Monasterioak nabarmentzeko arrazoiak:

1. Kultura-gune handiak Monasterioetako liburutegietan klasizismoko obra

nagusiak gorde

2. Garrantzi handiko irakaskuntza-lana Idazten-irakurtzen bakarrak eta lurra lantzeko teknika

berriak sortu

3. Laguntza-eginkizuna Erromesei laguntza + ospitaleak sortu

Ordena monastikoak Ordena monastikoa = Aita Santuak

araututakoaren arabera bizi diren monje/monjak Lehen ordena = Benediktar ordena (San

Benedikto Nursiakoak sortu) Hiru boto:

Pobrezia Kastitatea Obedientzia

Beste ordena batzuk Zistertarren ordena (XI) Frantziskotarren ordena (XII) Domingotarren ordena

Monasterioetako bizitza

Monasterioak oso arautuak

Monjeek otoitz eta lanean eguna (beti isilik)

Zereginak gizarte-mailan:

Eskulanak: soroa landu, etxe-abereak hazi…

Osasun-laguntza

Lan intelektualak: nobizioak hezi, obra klasikoak itzuli,

liburuak kopiatu…

Monasterioaren egitura

Eliza: lekurik garrantzitsuena

Klaustroa: patio arkupeduna, erdian lorategia

Paseatu, irakurri eta solas egin

Errefektorioa: jantokia

Kapitulu-gela: bilera lekua

Scriptorium: eskuizkribuak idazteko eta

kopiatzeko lekua

Ostatua: bidaiariak eta erromesak lo egiteko

ARTE ERROMANIKOA: ARKITEKTURA

Mendebaldeko Europan garatu XI-XII.m (eskualde batzuetan XIII.m)

Arte erromanikoaren helburua Bibliako irakaspenak zabaltzea = erlijiosoa eta

didaktikoa

XI.m egonkortasun politikoa + ekonomikoa =

artearen zabaltzea bultzatu

Arkitekturaren ezaugarriak Erromatar elementuak ditu Eraikinik garrantzitsuenak elizak Ezaugarriak:

Sendotasun handia Harrizko horma lodiak Horma-bularrak indartu Leiho txikiak (gutxi)

Gurutze latindarreko oinplanoa Zinborioa: kupula edo dorre oktogonala Erdi-puntuko arkuak + erromatar kanoi-

gangak Kanpandorreak (+ elizari itsatsitako klaustroa)

ARTE ERROMANIKOA:ESKULTURA ETA PINTURA

Eskultura Arkitekturaren menpe Bi eginkizun nagusi:

Irakastea Fededunengan debozioa piztea

Ezaugarri nagusiak: Sinbolismoa: helburua behatzaileen

espiritua mugiaraztea. Irudiak trinkoak eta proportzioak deformatuta

Zurruntasuna: konposizioen frontaltasuna

Gehienak erliebedunak Kokalekua normalean:

Portadan (tenpluko sarreran) Kapilan (barrualdean eta klaustroan) *Kapitelak: apaingarri ugari zituzten

Figuratiboak: eszena erlijiosoak Geometrikoak: irudi geometrikoak Landaredunak: landare-irudiekin

Pintura Helburua:

Erlijioa irakastea Espiritualtasuna sustatzea

Hormak, gangak eta absideak estaltzen zituzten

Ezaugarriak:

Adierazkortasuna eta sinbolismoa:

giza irudi estatikoa eta

espiritualizatua (eskuak eta begi

izugarri handiak)

Frontaltasuna: perspektibarik ez

dagoenez

Oso kolore biziak: trazu lodi eta

bakunak

Pantokratorra: Kristo Maiestatikoa

mandola izeneko zirkulu edo obalo

baten barruan, bedeinkapena

ematen eta ebanjelioak eskuan

Ama Birjina: Mandorla baten barruan

(haurra magalean)