EUSKAL HERRIKO - COnnecting REpositories · 2017-09-30 · dea biribildua da eta bere eraztun guztiak dira inde-pendenteak. Bai arraren eta bai emearen sabelaldeak teltson zatian

EUSKAL HERRIKOKKAARRRRAAMMAARRRROOAAKK

BIODIBERTSITATEA

MIKEL G.TELLERIA TAPIAMIKEL G.TELLERIA TAPIA

EUSKAL HERRIKO KARRAMARROAK

Egilea: Mikel Gotzon Telleria Tapia Argitaratzailea: ADEVEArgazkiak: Fernando Pedro Pérrez Lehen argitaraldia: 2008ko maiatzaISBN: 978-84-92401-36-9. Legezko gordailua: BI-1621-08

A.D.E.V.E.

IRAUNGITZEKO ZORIAN DAUDEN ESPEZIEAKDEFENDATZEKO ELKARTEA

Egilea: Fernando Pedro Pérez

3 4


SARRERASARRERA

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

Euskal Herria, hedaduraz lurralde oso handia ez

izan arren, geografiari dagokionez, oso aberatsa

da, hau da, dibertsitate biotopiko handia du. Itsasoa

dugu. Bizkaia, Gipuzkoa eta Lapurdi eskualdeak busti-

tzen ditu; eta horrek bakarrik aberastasun biologiko

handia eskaintzen digu. Gainera, faunari begira oso

garrantzitsuak diren heze guneak ditu.

Mendiak ere baditugu, neurri guztietakoak. Altuera

xumekoak, ia lurralde guztietan, eta kota ia alpinoak

ere bai, Narrafoan eta Zuberoan kasu. Paisaia honekin

kontrastean, Araba eta Nafarroako lautada zabalak eta

estepa ia desertikoak, Bardeak, Nafarroan bertan.

Aipatu beharrekoa da, gainera, Europako iparraldetik

Afrikara doazen edo alderantzizko bidea egiten duten

hegaztiek derrigor igaro behar izaten dutela Euskal

Herritik.

Honek guztiak aberastasun biologiko handia dagoela

esan nahi du, eta nahiz eta ia gehiena aztertuta egon,

gai interesgarri hauek Euskal Herriko biztanleengana

iristeko baliabide erakargarririk ez dago.

5

ere, oso zailak baitira ikusten.

Ildo honi jarraituz, deskribatuko ditugun espezieak

behaketa pertsonaletatik aterata daude gehien bat, eta

Dekapodoen inguruan hainbatek (Zariquiey-k Alvarez-

ek, Bouvier-ek, Ingle-k,edo Miranda-k eginikoak kasu)

eginiko ikerketa espezifikoetatik, Alejo Romero

Gimenezek euskal kostaldeko krustazeoen gainean

eginiko Lizentziatura Tesian zehaztasun osoz ageri

den bezala. Gainera, beste argitalpen batzuk ere

aztertu dira, esaterako, Lurralde, investigación y espa-


SARRERASARRERA

Lan honen helburua, hain zuzen ere, horixe da: euskal

faunaren zale direnei ahalik eta egokien ilustratu eta

dokumentatutako gida bat eskaintzea, betiere fauna

honen zati bat behar bezala ezagutu eta identifika

dezaten. Hain justu, Dekapodoen taldea, karramarro

izen orokorraz ezagunago zaiguna.

Lanak bi zati ditu. Lehen zatian, Animalien Erreinuan

dekapodoen kokamendu sistematikoa deskribatzen da,

taxonomia eta sailkapena. Bigarren zatian, berriz,

geure inguruan bizi diren eta talde hau osatzen duten

espezie guztien deskribapena azaltzen da.

Lan honen helburua errekako eta kostako Dekapodoak

deskribatzea eta ilustratzea da. Kostari dagokionean,

itsasertzeko inguruneko eta zona infralitoralekoak era-

kutsi nahi dira, hau da, edonork metodo naturalen

bidez bisitatu eta esploratu ditzakeen ingurunekoak.

Beraz, ez dira aztertuko itsaso zabalean edo itsas

hondo sakonetan soilik bizi diren espezieak, baina bai

ordea, kosta inguruan agertzen diren espezie pelagiko-

ak.

Oso arraroak diren espezieak ere ez ditugu aipatu; izan

6

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

7 8


SARRERASARRERA

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

cio, eta baita krustazeoi buruzko beste gida batzuk ere

(aipagarrienak Lucia Falciairena eta Roberto

Minervinirena).

Aurrerago ere aipatuko dugun arren, sistematikari dago-

kionean esan beharra dago Bouvierrek 1940an erabilita-

kotik Zariquiey Alvarezek 1968an garatutakoa hartu duda-

la ardatz gisara. Hala ere, berrikuspen sistematiko berrie-

nak jarraituz (Smaldonena, 1979; Inglerena, 1980; edo

Lewhinson eta Holthuisena, 1986) aldaketa batzuk sartu

dira. Era berean, supersekzio eta sekzio terminoen ordez,

subordena eta superfamilia erabili ditut, 1958ko Zoologia

Kodetik hurbilago daudelako.

9


ARGIBIDE OROKORRAKARGIBIDE OROKORRAK

Animalia-talde bat egoki deskribatu eta aztertzeko,karramarro izenez ezagutzen ditugun dekapodo-

ak kasu honetan, oinarrizko sailkapenera jo eta ani-malien erreinuan dagokien lekuan zehatz-mehatzkokatu behar dira.

Animalien erreinua sailkatzea lan konplexua, korapilo-tsua eta eztabaidatsua da. Hain zuzen ere, gai honeninguruan orain arte argitaratutako lanak alderatzenbaditugu, desberdintasunak nabarmenak dira, nahizeta funtsezkoak ez izan. Lan hau gauzatzeko, gehie-nek onartzen dituzten baieztapenetan oinarritu naiz,nahiz eta beste argitarapen batzuekin alderatuz gero,egongo den zenbait desberdintasun taxonomiko.

Dekapodoak ARTHROPODA edo artropodo izenaduen filum edo motakoak dira.

Artropodoena da animalien erreinuko filum handienaeta mota honetako gainerakoetan bezalaxe, berenezaugarriak ez dira oso zehatzak, orokorrak baizik.Dena den, artropodoen gorputza zatitan banatutadago nabarmen, eta, oro har, gorputz simetrikoa dute.Gainazal edo kutikula zurrun edo malgu batez estaliadute gorputza eta horrexek osatzen du animaliarenkanpoaldeko eskeletoa.

Gorputzeko segmentu batzuek luzakinak dituzte, hala

10

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

nola, hankak, hegoak, antenak, etab. Binaka doazenluzakin hauek gorputz-ardatzarekiko simetrikoak dira.Arrautza bidez ugaltzen dira.

Artropodoak hamahiru klasetan banatzen dira: CRUSTACEA, NEROSTOMATA, ARACHNIDA, ONY-CHOPHORA, PAUROPODA, DIPLOPODA, CHILOPO-DA, SYMPHILA, COLLEMBOLA, DIPLURA, PROTU-RA, THYSANURA eta INSECTA.

11


ARGIBIDE OROKORRAKARGIBIDE OROKORRAK

Krustazeoek, edo CRUSTACEA klasekoek,Dekapodoak hartzen dituzte beren multzoan, etabatez ere uretako animaliak dira. Zakatzen bidez har-tzen dute arnasa. Beren gorputzak hiru zati ditu:burua, toraxa eta sabela. Askotan buruak eta toraxakbat egiten dute, eta zati horri zefalotoraxa deritzo.Buruan bi antena pare eta hiru pare aho-luzakin dituz-te. Horietako asko bifidoak dira.

Krustazeoen klaseak zortzi azpiklase ditu:

CEPHALOCARIDA, BRANCHIOPODA, OSTRACO-DA, COPEPODA, MYSTACOCARIDA, BRANCHIU-RA CIRRIPEDA eta MALACOSTRACEA.

Malokostrazeoak dira krustazeorik garatuenak. Berensegmentu kopurua egonkorra da, eta denek duteburua eta toraxa bat eginda. Gorputza kitinazko osko-lez estalia dute, eta hau gehienetan gogor kaltzifikatu-ta egoten da.

Lau ordenatan banatzen dira:

DEKAPODOAK, ESTOMATOPODOAK, ANFIPODO-AK ETA ISOPODOAK.

12

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

13


DEKAPODOAKDEKAPODOAK

Dekapodoek karramarro izenez ezagutzen dugunordena osatzen dute, eta itsasoko nahiz ibaiko karra-marroak biltzen dira sail honetan.

Ibaiko edo itsasoko karramarroez dihardugunean, ani-malia hauek itsasoko uretan edo ibaian bizi direla ezda zalantzan jartzen. Hala ere, zenbait espeziek iaberen bizimodu osoa lurrean egiten dute, eta ez dirauretara hurbildu ere egiten, erruteko ez bada. Kasuhonetan arrautzak uretan eklosionatzen dira, eta ani-malia jaioberriek beren bizitzako lehen aroak uretanbertan igarotzen dituzte. Gero, heltzen direnean, ure-tatik alde egiten dute.

Dekapodoen artean, beren familiak eta espezieak sail-katzeko orduan, berriz ere arazoak sortzen dira.Zenbaitek ordena bi azpiordenatan banatzen du:Makrura, edo isats luzeko karramarroak, batetik, etaBrachyura edo isats motzak, bestetik.

Sailkapen honek arazoak eta kontraesanak dauzkanarren, guk ez ditugu hauek aipatuko, baina joeraberrienei jarraituz, Zariquiey Alvarezek proposatzenduen sailkapena hartuko dugu eredu, baina lanarenSarrerako azken paragrafoan aipatzen diren zehazta-sunak eta eguneratzeak eginez.

Beraz, dekapodoak bi subordenatan banatuko geni-tuzke: NATANTIA edo karramarro igerilariak batetik,eta, REPTANTIA edo karramarro ibiltariak, bestetik.Halaber, REPTANTIA beste hiru taldetan banatukodugu, MAKRURA, ANOMURA eta BRACHYURA tal-deetan.

NATANTIA subordenakoek alde batera konprimatuadute gorputza. Sabelalde luzea eta dezente garatuta-ko bost pare pleopodo izaten dituzte, eta horiei eskeregiten dute igeri. REPTANTIA subordenakoek, berriz,bizkar eta sabelalde ingurua dute konprimatua eta ple-opadoak ez dituzte igeri egin ahal izateko bezainbes-te garatuta.

14

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

15


DEKAPODOAKDEKAPODOAK

REPTANTIA subordenaren barruan, MAKRURAenezaugarri nagusia sabelalde garatu eta gihartsua iza-tea da. Sabelaldearen bukaeran hegatsak dituzte, etahauei eraginez ibil daitezke atzeraka. Zefalotoraxgogorra eta luzea dute, gainera. Subordena honetako-ak dira ibaiko karramarroak, otarrainak, abakandoak,etab.

ANOMUROek, beren sabelaldea garatua izan arren,zefalotoraxari itsatsita dute, edo karramarro ermitauekbezala, kanpoko eskeleto tinkorik gabea. Hori delaeta, oskol batek babesten ditu, gehienean, barraskilooskol batek.

BRAKIUROek, bestalde, zefalotorax obalatua eta lausamarra dute. Beren sabelaldea laua da, gutxi garatuaeta zefalotoraxari itsatsia. Hauei benetako karramarroderitze, eta, beste batzuen artean, txangurroa etanekora dira subordena honetakoak.

Jarraian MAKRURO eta BRAKIUROen ezaugarrimorfologikoak azaltzen dira. Gainerako espezieenezaugarriak ere lehen hauen antzekoak dira.

16

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

17


MAKRUROAKMAKRUROAK

A) Kanpoko aldeari dagokion deskripzioa:

Hiru zati nabarmen dituzte: zefalotorax edo pereoiona,sabelaldea eta luzakinak.

Zefalotoraxa 14 segmentuz osatuta dago, eta oskolgogor, kitinadun eta karedun batek estaltzen du.Tenperatura altuan azkar desegiten diren pigmentuakditu oskol honek; gorriarekin, ordea, ez da hori gerta-tzen. Hain zuzen ere, horrexegatik dira gorrixkak, jate-ko egosten ditugunean. Zefalotoraxaren bukaeranluzakin zorrotz bat dute, hau da, errostroa, eta bereoinarrian daude begi pedunkulatuak.

Sabelaldea sei eraztun artikulatuz osatuta dago etamalgua da bere osotasunean. Honen bukaeran, tel-tson segmentua dago, atzealdeko segmentua, etagune horren sabelaldean hasten da uzkiaren irekigu-nea.Luzakinak hiru taldetan banatzen dira: luzakin zefali-koak, torazikoak eta sabelaldekoak.

Hona hemen luzakin zefalikoak:

Bi begiAntenula pare batAntena pare batMasailezur pare batBi pare maxila

Luzakin torazikoak honako hauek dira:

Hiru pare maxila-hankaBost pare lokomozio-hanka

18

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

19


MAKRUROAKMAKRUROAK

Sabelaldeko luzakinak:Sei pare luzakinek osatzen dute talde hau. Lehen bipareek organo kopulatzailea osatzen dute arrarenkasuan. Seigarren eraztuna, berriz, laua da eta igeri-hegats gisakoa osatzen du. Teltsonak ez du eraztuniketa seigarren eraztuneko azken luzakin parearekinbatera, lauak diren luzakin horiekin batera, isats-hegats indartsua osatzen du.

B) Barne deskripzioa:

Karramarro makruro baten barne-azterketa xehebatek ondoko datu hauen berri ematen digu:

Zefalotoraxaren aurreko aldean urdaila dago, tamainahandikoa eta pieza murtxikatzaile edo errota gastrikobatez osatua. Horman gastrolito izeneko bi masakaredun daude. Mudaren ondoren oskola birsortzekoerabiltzen dira, erreserba gisa.

Urdailaren atzeko aldean oskola dago, eta bertatikateratzen dira hiru arteria nagusiak. Arteria oftalmikoa,aurreko aldea zeharkatzen duena, eta sabelaldekogoiko eta beheko arteriak, atzeko aldea zeharkatzendutenak.

20

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

Bihotzaren alde banatan gibela dago, eta gibelarenatzean, berriz, sexu-organoak. Hauek bi tututan dutebukaera, bosgarren lokomozio-hanka parearen oina-rrian, arren kasuan, eta, hirugarren hanka parearenoinarrian, emea izanez gero.

Zakatz-arnasketa dute, eta hemezortzi zakatz dituztelau ilaratan banatuta. Luzakinen oinarrian dute iturbu-rua zakatzek eta zakatz-ganbararaino iristen dira.

Nerbio-sistema sabel-katea batek eta hamabi paregongoil nerbiosok osatzen dute.

21


BRAKIUROAKBRAKIUROAK

A) Kanpoko aldeari dagokion deskripzioa:

Makruroek bezalaxe, brakiuroek ere hiru zati nabar-men dituzte: zefalotoraxa, sabelaldea eta luzakinak.

Zefalotoraxak 14 segmentu ditu eta oskol kitinaduneta karedun batez osatuta dago. Bere itxura oboideaedo pentagonala da, gutxi gorabehera. Aurrealdeanbegi pedunkulatuak ditu.

Sabelaldea, erdiatrofiatua, zefalotoraxaren azpian bil-duta dago. Arraren sabelaldea triangeluarra da, etanolabait soldatutako sei eraztunek osatzen dute.Lehen bi eraztunak eta seigarrena independenteakdira, eta hirugarrena, laugarrena eta bosgarrena,berriz, bat eginda daude. Bestalde, emearen sabelal-dea biribildua da eta bere eraztun guztiak dira inde-pendenteak.

Bai arraren eta bai emearen sabelaldeak teltsonzatian du bukaera. Azken zati honen barrualdera iris-ten da uzkia.

Luzakinak bi taldetan banatzen dira: batetik luzakinzefalotorazikoak daude, eta, bestetik, sabelaldekoluzakinak.

Hona hemen luzakin zefalotorazikoak:

Bi begiAntenula pare batAntena pare batMasailezur pare batMaxila pare batHiru pare maxila-hankaBost pare lokomozio-hanka

22

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

23


BRAKIUROAKBRAKIUROAK

Sabelaldeko luzakinak honako hauek dira:

Arrek zerrendako lehen bi luzakin pareak dituzte, etafuntzio kopulatzailea dute. Emeek lau luzakin paredituzte eta zeta kitinadunez josita daude.Errunaldiaren ondoren arrautzei eusteko balio dute.

B) Barne-deskripzioa:

Organoen antolamendua makruroen antzekoa da.Barruko aldean sabelaldea dago, eta honen atzeanbihotza eta sexu-organoak. Hauek bosgarren lokomo-zio-hanka parearen oinarrian dauden bi tututara iristendira, arren kasuan. Emeen kasuan, berriz, sabelalde-ak estaltzen duen gunearen erdialdean kokatzen dirabi tutuak.

Urdailaren alde banatan tamaina handia duen hepato-pankreasa dago.

Bihotzetik hiru arteria ateratzen dira. Horietako batekaurrerako bidea hartzen du, besteak atzerakoa, etahirugarrenak, berriz, sabelaldea zeharkatzen du goitikbehera.

Azkenik, nerbio-sistema ere makruroen oso antzekoada, nahiz eta gongoil-kopurua kontzentratuago egon.Sabelaldeko gongoila nabarmentzen da besteetatik.

Jarraian, Natantia azpi-ordenako espezie baten etaReptatia subordeneko bi espezien (bata, Macruros etabestea,Braquiuros) kanpoko atalak deskribatzen etaizendatzen dituzten hiru lamina aurkezten dira.

24

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

25


MAKRUROAKMAKRUROAK

26

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

28

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

27


SAILKAPENASAILKAPENA

ITSASOKO KARRAMARROAK

NATANTIA SUBORDENA.KRUSTAZEO IGERILARIAK.

REPTANTIA SUBORDENA.IBILTARIAK EDO NARRASTIAK.

MAKRURA EDO ISATS LUZEKO KRUSTAZEOAK

ANOMURA EDO ISATS ERDIATROFIATUTAKOKARRAMARRO- AK.

BRACHYURA EDO BENETAKO KARRAMARROISATS MOTZAK

IBAIKO KARRAMARROAK

NATANTIA SUBORDENA.KRUSTAZEO IGERILARIAK.

REPTANTIA SUBORDENA.IBILTARIAK EDO NARRASTIAK.

MAKRURA EDO ISATS LUZEKO KRUSTAZEOAK

29 30


DESKRIPZIOA

OTOTARRAINXKAARRAINXKA

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

PPEENNAAEEUUSS KKEERRAATTHHUURRUUSS

Gehienez ere 25 zentimetro neurtzen du, eta emeak

pixka bat txikiagoak izaten dira. Lehen hanka parea

arantza-lerroz estalia dute. Arrosa antzeko gorputza

du, orban arre-gorrixkekin. 150 metrora arteko itsaso

hondo hondartsuan bizi da, eta egunez bertan ezkuta-

tzen da. Udaberrian eta udan ugaltzen da eta kolore

iluneko arrautzak erruten ditu. Arrautza horiek bedera-

tzi hilabete emeak bere gorputzari itsatsita ibiltzen

ditu, horixe baita inkubazio-aldia. Eklosioaren bidez,

larba pelagikoak sortzen dira. Hazte fasearen lehen

zatian muda bat baino gehiago izaten du. Oso astiro

hazten da eta sexu-heldutasuna gutxi gorabehera

bost urterekin lortzen du. Zizare, krustazeo eta gisa

honetako animalia txikiak janez elikatzen da.

31 32


DESKRIPZIOA

IZKIRAIZKIRA MARRADUNAMARRADUNA

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

LLYYSSMMAATTAA SSEETTIICCAAUUDDAATTAA

Espezie honek gehienez ere 6 zentimetro neurtzen

du. Bere kolore arrosak bereizten du beste espeziee-

tatik, baita itxura lodikoteko gorputza zeharkatzen

duten goitik beherako kolore gorriko marrek ere.

Horrexegatik da berezia. Maiatzetik irailera arteko

denbora tartean ugaltzen da eta hondo harritsuetan

bizi da. Posidoniako errizometan ere aurki dezakegu,

15 metrora arteko sakoneran. Orain arteko beste

espezieen antzera, partikula begetal eta hondakin

organikoez elikatzen da.

Nahiz eta gizakiarentzako elikagarria izan, merkatue-

tan aurkitzea arraro xamarra da, zeren kantitate han-

ditan harrapatzeak zailtasunak ditu. Zetabearen lan-

guntzaz bakarrik harrapa daitezke, hau, behin eta

berriz, algak dauden inguruetatik pasatuaz. Ozeano

Atlantikoan baita Mediterraneo itsasoan ere bizi da.

33 34


DESKRIPZIOA

KRANTXIREN IZKIRAKRANTXIREN IZKIRA

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

TTHHOORRAALLUUSS CCRRAANNCCHHIIII

Espezie honek luzeraz gehienez 15 mm neurtzen du.

Oskola erabat leuna da errostroa eta albo bakoitzean

dituen arantza antenalak izan ezik. Antzekoak diren

beste espezieetatik bereizten du mugitzeko erabiltzen

duen bigarren hanka parea lehena baino luzeagoa eta

meheagoa izateak eta bere karpopodioa 6 segmentu-

tan banatuta egoteak. Erdi-gardena da eta gorputz

osoan barrena barreiatuta kolore anitzeko kromatofo-

rak dauzka. Batzuetan arrea edo gorria izaten da, eta

beste batzuetan bere gorputz eta hankak zeharkatzen

dituen marra gorriska izaten du. Posidonia eta

Zosterako larreetan bizi da eta anemonen garroetan

aurkitu izan da. Hain txikia izanik, harrapatu gabe

behatzeko zaila da. Martxoa eta urria artean ugaltzen

da.

35


DESKRIPZIOA

HAGINAKO IZKIRAHAGINAKO IZKIRA BERDEABERDEA

AALLPPHHEEUUSS DDEENNTTIIPPEESS

Urrengoaren antzeko krustazeoa. 2 zentimetrotik 2,5

zentimetrora arteko luzera du gehienez. Espezie hau

ere bere lehen hanka pareak bereizten du beste deka-

podoetatik, oso handiak baitira. Muturreko segmen-

tuak, berriz, oso motzak ditu. Gainera, haginetako bat

bestea baino askozaz handiagoa du. Berdexka da, eta

orban gorri biziak ditu. Kostaldean bizi da, itsasoaren

hondo hondartsu eta harritsuetan, 5 metrotik 10era

arteko sakoneran; alga, itsas fanerogametako errizo-

ma eta harri-barrunbeen artean. Apiriletik iraila bitarte

ugaltzen da.

Bere tamaina txikia dela eta, harrapatzea ezinezkoa

da, bizi den ingurua ezagutzen ez bada. Horretarako,

ur sakoneno arriak altxatuko ditugu, hondarra eta hau-

tsa altxatu barik. Ondoren, zetabearen bidez hartuko

dugu.

36

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

37


DESKRIPZIOA

HAGINAKO IZKIRAHAGINAKO IZKIRA LARANJALARANJA

AALLPPHHEEUUSS MMAACCRROOCCHHEELLEESS

Kostako krustazeo txikia da, gehienez ere 3 zentime-

tro neurtzen duena. Gainerako dekapodoekin aldera-

tuz, espezie honen lehen hanka parea nabarmena da,

oso handia baita hanka pare hau, neurritik ateratzen

dena. Muturreko segmentuak, berriz, oso motzak ditu.

Horrezaz gain, haginetako bat bestea baino askozaz

handiagoa du. Errostrorik ez duela esan liteke, oso txi-

kia baita. Gardena da, eta kelipedoak eta toraxa laran-

jatuak ditu. Haginik handiena, berriz, laranja da eta

honek zurixkak ditu puntak. Kostan bizi da, 5 m-tik

10era bitarteko sakoneran, alga, itsaso fanerogameta-

ko errizoma eta itsas hondoko harri barrunbeen arte-

an. Apiriletik irailera bitartean ugaltzen da.

38

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

39


DESKRIPZIOA

IZKIRAIZKIRA URDIÑAURDIÑA

AATTHHAANNAASS NNIITTEESSCCEENNSS

Oso tamaina txikiko krustazeoa, 2 zentimetroko luzera

ez du gainditzen. Errostroa ederki garatua du, triange-

luarra. Teltsonak punta biribila du, zurda askorekin.

Berde-urdina edo gorrixka izaten da, eta askotan gor-

putz osoa zeharkatzen duen lerro zuri edo garden bat

izaten du, kromatoforo gorriekin. Apiriletik irailera

bitarte ugaltzen da. Oso sakonera handia ez duten

guneetan bizi da, fanerogamo artean.

Tamaina txikiko espezie guztiak bezalaxe, bizi den

tokia ezagututa lortuko dugu harrapatzea.

Horretarako, kontu handiz altxako ditugu ur azpiko

arrokak, hondarra eta hautsa altxa gabe. Ondoren,

zetabe baten laguntzan harrapatuko dugu. Nahiz eta

deskripzioan esan kolore urdinekoa dela, dauden

kolore gorriko aleak, nahastu egin daitezke lehen

aipatutako beste espezie batzuekin.

40

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

41


DESKRIPZIOA

IZKIRAIZKIRA ARRUNTARRUNTAA

PPAALLAAEEMMOONN EELLEEGGAANNSS

Aurreko espezieen antzekoa da, baina gardena izate-

ak bereizten du orain artekoetatik. Oskolean marra

beltz edo oso ilunak ditu, baita sabelaldean ere.

Errostroa zabala, zuzena, kurbarik gabea eta hortzez

josia du. Goian 8 edo 9 hortz ditu eta behean 4.

Haginak urdinxkak ditu eta hanken artikulazioak edo

pereiopodoak, berriz, hori bizi eta urdin ilun koloreko-

ak. Gehienez 6 zentimetro neurtzen du eta apiriletik

maiatzera arteko tartean ugaltzen da. Itsasertzean

bertan bizi da, zentimetro gutxiko sakoneran, eta

betiere harri artean.

Gizakiak, bere kontsumorako asko preziatzen duen

elikagaia da, eta hauek, merkatuetan errez aurki dai-

tezke. Batzuetan, izkira gorriarekin nahasturik saltzen

da, zeren inguru berdinean bizi baitira. Hala ere,

ezberdintasuna nabaria da, beraien tamainaren alde-

arengatik, nahiz eta egosiak egon.

42

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

43


DESKRIPZIOA

IZKIRAIZKIRA GORRIAGORRIA

PPAALLAAEEMMOONN SSEERRRRAATTUUSS

Emeek gehienez 10 zentimetro neurtzen dute eta

arrak txikixeagoak izaten dira. Gorputza zeharrargia

dute, eta marra gorrixka eta arreska ilunak ageri zaiz-

kie. Zefalotorax inguruan okerrak, eta sabelaldean,

zeharkakoak. Gorputz osoan kromatoforo gorrixka

dezente ditu. Beren errostroa, eskafozeritoa baino

luzeagoa eta goranzko jarreran, hortzek estaltzen

dute hein batean. Goialdean 7 hortz ditu, behean,

berriz, 5. Hanketan kolore gorri, hori eta urdina du.

Itsasertzeko hondo harritsuetan, badietan eta ibai

ahoetan bizi da; alga asko egoten den inguruan izaten

da gehien. Urtean bi errunaldi izaten ditu, edozein

unetan, eta errunaldi bakoitzean gehienez ere 2.500

arrautza jartzen ditu. Urtebete bete arte larba pelagiko

izaten da, eta hortik aurrera heltzen da sexualki.

Gaueko animalia da, egunez hondarretan ezkutatuta

egoten baita. Itsas alga eta animalia txikiak janez bizi

da.

44

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

45


DESKRIPZIOA

IZKIRAIZKIRA GARDENAGARDENA

PPEERRIICCLLIIMMEENNEESS SSCCRRIIPPTTUUSS

Espezie hau bere erabateko gardentasunagatik

bereizten da. Hala ere, bioleta koloreko orbanak eta

krematoforoak dituenez, ikusteko aukera ematen du.

Gainontzeko paleomonidoen itxura du. Batez ere ane-

monen tentakuluen artean bizi da eta oso zaila izaten

da lokalizatzea. 20 metro sakon bitartean aurki daite-

ke eta arrautzak apiriletik azarora erruten ditu.

Espezie hau harrapatzeko, lehenik eta behin, beraien

bizi lekura joan behar gara, hau da, itsasertzeko algek

osatzen dituzten baso txikietara. Ondoren, zetabe bat

dugularik, behin eta berriz pasako dugu hemendik, ea

aleren bat lortu dugun ikusiaz. Kontutan eduki behar

da, gardena dela, beraz, ur tantekin nahas dezakegu-

la. Zetabea ondo behatu behar da, zeren hauek, gel

gardenaren itxura hartzen baitute.

46

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

47


DESKRIPZIOA

IZKIRAIZKIRA ZURIAZURIA

CCRRAANNGGOONN CCRRAANNGGOONN

Animalia honek gehienez 8 zentimetro neurtzen du.

Gorputza zeharrargia du, grisaxka nolabait, orban ilu-

nekin. Errostroak luzakinik ez izateak bereizten du

izkirarengandik. Kosta inguruan bizi da, hondo hon-

dartsu eta lohitsuetan; 20 metrora arteko sakoneran,

gehiago ez. Ibai ahoetan ugariago dira. Bizpahiru erru-

naldi izaten ditu, otsailetik ekainera bitartean, eta erru-

naldiko 13.000 arrautza jartzen ditu gehienez. Larba

zentimetro bateko neurrira iritsi arte pelagikoa da.

Hermafroditak dira, eta bizitzako lehen aldian arrak

badira ere, bigarren aldian eme bihurtzen dira. Beren

bizialdiak batez beste lau urte irauten du. Hondarretan

ezkutatzeko ohitura du eta bere elikagai nagusia

materia organikoa da, geroz eta gutxiago dagoena,

eta beste animaliatxo plantoniko batzuk janez ere eli-

katzen da.

48

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

49


DESKRIPZIOA

ZIGALAZIGALA

NNEEPPHHRROOPPSS NNOORRVVEEGGIICCUUSS

25 zentimetro neurtzen du eta emeak pixka bat txikia-

goak izaten dira. Lehen hanka parea arantza-lerroz

osatua dago. Gorputza arrosa kolorekoa du, zati gorri

bizi-bizirekin. Antenak ere gorriak ditu. 250 metrora

arteko sakoneran bizi da, itsaso hondo hondartsuan,

eta, hain zuzen ere, bertan ezkutatzen da egunez.

Errunaldia uztailetik otsailera arteko epean izaten du

eta urdin-berde biziko 4.000 bat arrautza erruten ditu.

Arrautza hauek 9 hilabetez eramaten ditu emeak, hori-

xe baita inkubazio-denbora. Eklosioaren ondorioz,

larba pelagikoak sortzen dira. Oso astiro hazten dira

eta 5 urterekin lortzen dute sexu-heldutasuna.

Harrapakin txikiez elikatzen dira, esate baterako, ziza-

reez.

50

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

51


DESKRIPZIOA

MISERAMISERA

HHOOMMAARRUUSS GGAAMMMMAARRUUSS

Gehienez ere 70 zentimetroko luzera du, baina oso

gutxitan izaten da 40 zentimetro baino handiagoa.

Oskola leuna du, eta ez du ia batere ilerik. Urdin kolo-

re bizikoa izaten da, eta orban zuri eta horixka asko

izaten ditu. Antenak, berriz, gorri kolorekoak ditu. Oro

har, itsaso hondo harritsuetan bizi da, 50 metrora arte-

ko sakoneran. Oso ur gazitan bizi da, eta 5 gradutik 20

gradura arteko tenperatura-tartea behar du bizitzeko.

Errunaldia urte osoan izaten du eta 5.000tik 40.000ra

arteko arrautza kopurua jartzen du. Arrautza hauek,

gehienera ere, 12 hilabete behar izaten dute eklosio-

natzeko. Beste hainbat dekapodoren antzera, hiru

aldaketa-aro izan ondoren hondoan finkatzen dira, eta

sexu-heldutasuna 6 urterekin lortzen dute. Animalia

sedentarioa da eta ez du inolako migraziorik egiten.

Ornogabeez eta sarraskiz elikatzen da, eta baita bera

baino txikiagoak diren espezie bereko animaliez ere.

52

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

53


DESKRIPZIOA

OTOTARRAINAARRAINA

PPAALLIINNUURRUUSS EELLEEPPHHAASS

Oro har, gehienez 50 zentimetro neurtzen du, 60 zen-

timetroko luzera behintzat ez du gainditzen. Bere

oskola hainbat arantzak estaltzen du. Gorri-morexka

izaten da, eta batzuk kolore biziagoa dute besteek

baino. Dena den, hainbat orban zuri eta hori guztiek

izaten dituzte. Antenak oso garatuak ditu, zurda gogo-

rrekin eta lerrotan koloreztatuta. Bere bizilekurik mai-

teena itsaso hondo harritsua da, eta 100 metrora arte-

ko sakoneran bizi daiteke. Migrazio egonkorrak egin

ohi ditu, eta, hori dela bide, neguan ur sakonagoetara

alde egiten du. Errunaldia abuztutik martxora arteko

tartean izaten du, eta 2000tik 3000ra arteko arrautza

kopurua erruten du. Arrosa kolorekoak dira arrautzak

eta emeak bere sabel azpian eramaten ditu 8 edo 9

hilabetez. Hauek hasieran larba izaten dira eta beren

neurria 2 zentimetrokoa da gutxi gorabehera.

Hondoan finkatzen dira. Dekapodo hauen elikagai

nagusia moluskuak dira.

54

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

55


DESKRIPZIOA

SANTIO TXIKIASANTIO TXIKIA

SSCCYYLLLLAARRUUSS AARRCCTTUUSS

Krustazeo honen tamaina handiena 8 zentimetrotik

10era bitartekoa da. Bere itxurak beste euskal espezie

batzuetatik bereizten du. Oskolean tuberkulu txikiz

osatutako hiru lerro ikus daitezke nabarmen. Emeek

azken hanka parea haginez josia izaten dute.

Kanpoko antenen azken giltzartea horztuna dute,

azkenaurrekoa, berriz, triangeluarra. Itsaso hondo

hondartsuetan bizi da, 40 metrora arteko sakoneran.

Otsailetik apirilera eta uztailetik irailera ugaltzen da.

Ugaria da.

Nahiz eta bere haragia preziatu izan, normalean ez da

merkatuetan aurkitzen. Bainan bai ordea, bere familia-

koa den Scyllarides latus, zein Mediterraneoan bizi

den eta gainera, gure langosta arruntaren tamaina

bera lortzen duen.

56

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

57


DESKRIPZIOA

ITSASOKO SAITSASOKO SATTORRAORRA

CCAALLLLIIAANNAASSSSAA TTYYRRRRHHEENNAA

Espezie honek gehienez 7 cm-ko luzera izaten du.

Upogebiako espezieak bezala, errekako karramarroa-

ren antza du, baina bere formak askoz ere delikatu eta

hauskorragoak dira. Upogebia Pusillarekin duen

ezberdintasuna honetan datza: ez duela errostrorik

eta lehen hanka parea tamaina eta formari dagokio-

nean desberdinak dituela. Txuriska da eta orban arro-

sak edo urdinxkak ditu, eta gris-berdexka ere izan dai-

teke. Harearen azpian bizi da, metro inguruko sakon-

tasunean.

Oso espezie delikatua da. Manipulatzeko garaian,

hankak aska daitezke erreztasun osoz, beraz, kontu

handiz ibili behar da. Harrapatzeko, zetabea eta pala

bat behar dira. Palaren bidez, zetabean hondarra

botatzen da eta ondoren, urarekin garbitu. Animalia

hauek, harrapatzea lortzen bada, zetabean geratuko

dira.

58

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

59


DESKRIPZIOA

MOMORROAMOMORROA

UUPPOOGGEEBBIIAA PPUUSSIILLLLAA

Krustazeo hau erraz identifika daiteke, ibaiko karra-

marroen antz handia baitu. Beste Upogebia batzuen

aldean, hagin-arkua zabala du eta oso ongi zehaztua.

Dena den, beste ezaugarri batzuek ere desberdintzen

dute. Neurriari dagokionez, 5 edo 6 zentimetroko luze-

ra du, eta kolorea, berriz, arre berde argia. Ekainetik

abuztura arteko tartean ugaltzen da. Sakonera gutxiko

itsaso hondo hondartsu eta lohitsuetan nahiko ugaria

da.

Hau ere, espezie delikatua da, bainan ez aurrekoa

bezain beste. Eta aurreko kasuan bezalaxe, harrapa-

tu ahal izateko, pala eta zetabea behar dira. Palarekin,

ur azpiko hondarra botako dugu zetabera eta ondoren

urarekin garbitu. Animaliak egon ezkero, zetabean

geratuko dira. Espezie hau, arrainak arrantzatzeko

amuzki bezala erabili ohi da.

60

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

61


DESKRIPZIOA

PPADARRAADARRA

CCLLIIBBAANNAARRIIUUSS EERRYYTTHHRROOPPUUSS

Espezie honen ezaugarria, beste ermitau karramarro-

ena bezala, zera da: kare-babesik gabeko abdomena

babesteko itsas barraskiloen maskor hutsetan bizi

dela. Zefalotorax-aren luzera, gehienez ere, 15 mm-

koa da. Begi-txorten, antena eta antenulen gorri bizia

aipatu beharra dago. Kelipedoek kolore urdinxka dute

eta hankak, batik bat puntak, marra gorri eta urdinez

zeharkatuta ditu. Oso ohikoa da itsasertzeko harkai-

tzetan, eta maiatza eta abuztua bitartean ugaltzen da.

Bizitzan zehar, bera tamaina handitzen doan einean,

kontxak aldatzen ditu, bere sabelaldearen tamainaren

arabera. Bere kontxatik ateratze ia ezinezkoa da bizi-

rik diraun bitartean, honeri indar handiz eusten baitio,

bere sabelaldearen forma eta atzeko hankei esker.

62

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

63


DESKRIPZIOA

GALAGALATEATEA GORRIAGORRIA

GGAALLAATTHHEEAA SSTTRRIIGGOOSSAA

Gehienez 15 zentimetroko luzera du. Arre gorrixka da,

eta bizkarraldean urdin biziko marrazkiak ditu. Hanka

puntek, berriz, kolore gorri bizia dute eta ilez josita iza-

ten ditu. Sabelaldea gorputzari atxikita du, eta azken

hanka parea, txiki eta ahula, ezkutatzen du. Kosta

inguruan bizi da, sakonera gutxiko itsaso hondo arro-

katsuetan. Harri lauen azpian ezkutatzeko ohitura du.

Bere ziklo biologikoa gainerako krustazeoen antzekoa

da, larbak beste kasuetan bezain argi nabarmentzen

ez badira ere. Izan ere, ez dira milimetrora ere iristen.

Buztankadak direla medio egiten du igeri, nahiz eta

ihes egitea baino nahiago duen ezkutatzea. Abendutik

abuztura bitarte ugaltzen da. Haragi pusketak jateko

ohitura badu ere, batez ere animalia-materiaren parti-

kulez elikatzen da.

64

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

65


DESKRIPZIOA

GALAGALATEATEA BELBELTZATZA

GGAALLAATTHHEEAA SSQQUUAAMMIIFFEERRAA

Bere ahaide den kolore askotariko galatea baino txi-

kiagoa da, eta bere zefalotoraxak 3 zentimetrotik 4ra

arteko luzera du. Gainera, kolore uniforme samarre-

koa da, arre berde iluna. Beraz, ez du kolore askotari-

ko galateak duen itxura ikusgarri hori, koloreari dago-

kionez. Orban hori arre isolatuak ditu, eta kolore bere-

ko eraztun ez oso nabarmenak. Gainerako ezauga-

rriak, morfologiari eta ziklo biologikoari dagokionez,

galatea gorriaren berberak dira. Azarotik maiatzera du

ugaltzeko denbora. Bestalde, sakonera gutxiko itsaso

hondoetan asko egoten dira, harri eta zirrikitu arroka-

tsuetan.

66

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

67


DESKRIPZIOA

PORTZELANAPORTZELANA ILLEDUNAILLEDUNA

PPOORRCCEELLAANNAA PPLLAATTYYCCHHEELLEESS

Tamaina txikiko karramarroa da. Bere zefalotoraxa ez

da 1,5 zentimetro baino zabalagoa, eta haginak, bere

gorputzeko neurriarekin alderatuz, neurriz kanpokoak

dira; zabalak, lauak eta ilez josiak. Harri azpian edo

haitzen arrailduretan bizi da, hauei itsatsita, nolabait

esateko. Fauna plantonikoaz elikatzen da, eta, horre-

tarako, maxilipedoen luzakin flageliformeak mugituz,

ur korrontea sortarazten du; gisa honetan elikagaia

ahoraino eramateko. Molestatzen bazaio, atzeraka

eginez egiten du ihes, bera babesten duen harri ingu-

rura. Dena den, igeri egiteko gauza ere bada. Apiriletik

iraila bitartean ugaltzen da. Bazter guztietan ikusten

da espezie hau.

68

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

69


DESKRIPZIOA

PORTZELANAPORTZELANA

PPIISSIIDDIIAA LLOONNGGIICCOORRNNIISS

Oso karramarro txikia da, eta bere zefalotoraxa gehie-

nez ere 5 milimetrotik 7 milimetrora artekoa da.

Gorputzaren aldean, oso hagin handiak ditu, portzela-

na ilunarenak baino luzeagoak eta argalagoak.

Portzelana ilunak ez bezala, ilerik gabeko gorputza

du. Antena luzexkak ditu eta bere azken hanka parea

organo apaingarri bihurtzen da. Ezaugarri hauek

bereizten dute gainerako brakiuro edo betiko karrama-

rroetatik. Otsailetik apirilera eta uztailetik irailera bitar-

te ugaltzen da.

Aurreko espeziea bezalaxe, harriei lotuta eta hauen

azpia bizi da normalean, horrela, aurkitzea oso zaila

izaten delarik. Ur azpiko arrokei buelta eman behar

zaie, beti ere kontu handiz eta ondoren, itxaron egin

behar da, ea mogitzen diren, horrela harrapatzeko.

70

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

71


DESKRIPZIOA

KASKADUN KARRAMARROAKASKADUN KARRAMARROA

CCOORRYYSSTTEESS CCAASSSSIIVVEELLAAUUNNUUSS

Bere oskola handiagoa da luzeran zabaleran baino.

Gehienez ere 4 zentimetro neurtzen du.

Zefalotoraxaren erdigunean bi arantza nabarmen ditu

eta antena luzeak. Bestalde, arrek emeek baino gara-

tuagoa dute lehen hanka parea. Koloreari dagokionez,

malba argia edo arre gorrixka izaten da espezie hau.

Otsailetik apirilera bitarte jartzen ditu arrautzak eta

itsaso hondo hondartsuetan bizi da, landarediaren tar-

tean; 10 metrotik 20 metrora bitarteko sakoneran.

Nahiz eta itsasertzeko karramarroa izan, mareak era-

gina duen tokietan aurkitzea zaila da. Bere harrapake-

ta ustekabekoa izaten da, arrantzaleak beste krusta-

zeo batzuk harrapatzeko ipintzen dituzten kaioletan

sartzen baitira.

72

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

73


DESKRIPZIOA

PETPETAKA, BUIAAKA, BUIA

CCAANNCCEERR PPAAGGUURRUUSS

Oro har, oskolak 20 zentimetro neurtzen du gehienez.

Oso gutxitan iristen da 30 zentimetrora eta erabat

leuna da. Hankak ilez josita ditu, lehen hanka parea

izan ezik. Sabelaldea gorputzaren azpian bilduta du

eta arren kasuan puntaduna bada ere, emeek sabe-

lalde biribildua dute. Haginen puntak beltzak dira, eta

gorputzaren goiko aldea, berriz, arrea. Gainerako gor-

putz zatiak horixkak ditu. Itsaso hondo harritsu eta

hondartsuetan bizi da, kostatik gertu. Sedentarioa da.

2.900.000 arrautza errun ditzake urte osoan, laranja

kolorekoak. Emeak garraiatzen ditu arrautzak harik

eta eklosionatu arte. Milimetro batera iristen ez diren

larba pelagikoak sortzen dira, eklosioaren ondorioz.

Mudak beren bizitzako lehen aroan azkar gertatzen

dira, eta, garapen maila jakin batera heltzen denean,

urtean behin mudatzen da. 7 urterekin iristen da sexu-

heldutasunera eta 20 urtera arteko bizia du. Arrain

hilez elikatzen da.

74

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

75


DESKRIPZIOA

KARRAMARRO TXIKIAKARRAMARRO TXIKIA

PPIIRRIIMMEELLAA DDEENNTTIICCUULLAATTAA

Oskol hexagonala du, eta errostroan 3 gingil edo aran-

tza ditu. Bere saihetsean 4 edo 5 hortz ditu, nabar-

men. 21x25 milimetroko neurria du. Oskolaren kolorea

aldakorra da, berdexka izatetik purpura-kolorekoa iza-

teraino, orban nabar edo zuriekin. Espezie ezaguna

da, eta hondarretan ezkutatuta edo Posidonia hosto

tartean bizi da, kosta osoan. Martxo eta apirila artean

errun ohi ditu arrautzak, eta bere ezaugarri nagusia

heldutasunera aldaketa metamorfiko gabe iristea da.

Europako itsasertz guztietan bizi da, ozeano

Atlantikoan baita Mediterraneo itsasoan ere aurki dai-

tekeelarik. Bere tamaina txikia dela eta, ez du merka-

turatzeko interesik.

76

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

77


DESKRIPZIOA

GONEPLAXAGONEPLAXA

GGOONNEEPPLLAAXX RRHHOOMMBBOOIIDDEESS

Krustazeo honen oskola trapezoidala da, eta bere

lehen hanka parearen luzera ere nabarmentzeko

modukoa da; arren kasuan, batik bat. Gorputzaren

goiko aldea gorrixka du, eta sabelaldea, berriz, hori-

laranja. Zefalotoraxaren gehieneko zabalera 4 zenti-

metrokoa da. Kelen gune finkoan duen orban beltza

bere ezaugarria da, baita begietako pedunkuluen

luzera ere. Martxotik maiatzera bitarte jartzen ditu

arrautzak emeak. 500 metrora arteko sakonera duten

itsaso hondo hondartsu eta lohitsuetan bizi da, eta

bertan ezkutatzeko joera du.

Corystes Cassivelaunus bezalaxe, itsasertzeko karra-

marro da, eta esan behar da, oso zaila dela, mareak

eragiten duten lekuetan aurkitzea. Bere harrapaketa

ustekabekoa izaten da, arrantzaleak beste krustazeo

batzuk harrapatzeko ipintzen dituzten kaioletan sar-

tzen baitira.

78

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

79


DESKRIPZIOA

ZAPZAPAATTARI BELARI BELTZATZA

PPAACCHHYYGGRRAAPPSSUUSS MMAARRMMOORRAATTUUSS

Espezie honen luzera oso gutxitan izaten da 7 zenti-

metro baino gehiagokoa. Gorputza laua du, lau ange-

luarra eta kolore ilunekoa. Arina da, oso azkar mugi-

tzen da. Kostan bertan bizi da, urautsien gunean,

sakonera txikian. Euskal Herrian mota honetako karra-

marroak dira ugarienak, eta harri-lubetetan, itsaslaba-

rretan eta beste hainbat tokitan ikus daitezke, harkaitz

eta harritzarrak estaltzen dituztela. Luzaro egoten da

uretatik kanpo, zipriztin guneetan, itsasbehera dene-

an. Ziklo biologikoa gainerako dekapodoen tankera-

koa du, eta maiatzetik abuztura ugaltzen da. Arrain

hilez, sarraskiz eta kostako arroketan hazten diren

algez elikatzen da batik bat.

80

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

81


DESKRIPZIOA

ZAPZAPAATTARI BERDEAARI BERDEA

HHEEMMIIGGRRAAPPSSUUSS PPEENNIICCIILLLLAATTUUSS

Itxura borobileko karramarroa da eta maskorra luze

baino zabalagoa du, 18 x 22 cm-koa. Aurreko ertzean

ez du kasik lobulurik. Espezie honen bereizgarrietako

bat da, hain zuzen, lehen hanka pareko propodio eta

karpopodioaren artean duen zurda belusatu mototsa.

Oliba-berde kolorea du. Otsaila eta urria artean ugal-

tzen da. Mediterraneoko espeziea da berez. Gure kos-

taldean Pachygrapsus Marmoratus-aren habitatean

bizi ohi da, eta sarritan bere bizilekutik botatzen du.

Azkenaldian Europa iparraldeko itsasertzetan aurkitu

den karramarro txinoarekin ez da nahastu behar.

Karramarro txinatarra handiagoa da, eta gainera,

ezberdintzen dioen ile mordoxka bat du pintzetan.

82

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

83


DESKRIPZIOA

XANTXANTOAOA

XXAANNTTOO PPOORREESSSSAA

Gainontzeko Xanto espeziekoak bezalaxe, Xanto

Poressa arre kolorekoa da eta 3 edo 4 cm zabaleko

zefalotoraxa du. Gorputza beste xantoen antzekoa du.

Oskolaren ertza X. Incisus eta X. Pilipes espezien tar-

tekoa da. Lehenak dituen kurbarik ez du, ezta bigarre-

nak bezalako arantzarik ere, tarteko zerbait baizik. Era

berean, hanketan ilerik ez badu ere, ez du horren fal-

tarik daktilopodioetan eta propodioetan (hauetan

gutxiago). Itsas bazterreko harri azpietan bizi da.

Maiatzean eta irailean obulatzen du.

Nahiko karramarro arrunta da, ozeano Atlantikoan eta

Mediterraneo itsasoan bizi delarik. Bere tamaina txikia

dela eta, ez du inongo interes komertzialik, Xantos

espezieak bezalaxe.

84

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

85


DESKRIPZIOA

XANTXANTO O ARRUNTARRUNTAA

XXAANNTTOO IINNCCIISSUUSS

Xantoa kolore arre argikoa da. Zefalotoraxak zabale-

ran 3 edo 4 zentimetro neurtzen du. Bere gorputza,

berriz, obalatua da, eta zabaldu egiten da alboetara.

Oso hagin gogorrak ditu, beltz kolore nabarmenekoak.

Sakonera gutxiko uretan ugari dira, betiere itsaso

hondo harritsua baldin bada. Argia ez du gogoko eta

argitik ihes egiteko hondoko harrietan babesten da.

Horrexegatik da garrantzitsua itsaso hondoa harritsua

izatea. Arrazoi horrengatik oso gutxitan izaten da ikus-

gai, eta ikusteko harriak altxa behar dira. Beste xanto-

ekin alderatuz, ez du ilerik, daktilopodioetan salbu, eta

horrek egiten du desberdin. Bestalde, oskolaren albo-

etako ertzek arku ahurren segida osatzen dute.

Martxotik apirilera bitarteko aldian du obulazio garaia.

86

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

87


DESKRIPZIOA

XANTXANTO ILLEDUNAO ILLEDUNA

XXAANNTTOO PPIILLIIPPEESS

Aurreko espeziearen antzeko ezaugarri morfologikoak

ditu krustazeo honek. Dena den, badu bereizgarri bat,

hankak eta ertzak ilez josita baititu, haginak izan ezik.

Beste ezberdintasun bat, bere oskolaren alboetan

dituen arantzak dira. Kolore arrea du, horixka antze-

koa. Apiriletik abuztura bitarte ugaltzen da.

Gainerakoan, bere ohitura eta elikagaiari dagokienez,

aurreko espeziearen antzeko ezaugarriak ditu.

Nahiko karramarro arrunta da, Ozeano Atlantikoan bizi

delarik, Norvegiatik, Mediterraneo itsasoa bezala.

Bere tamaina oso txikia denez, ez du inongo interes

komertzialarik, beste Xantos espeziek bezala.

88

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

89


DESKRIPZIOA

TXANGARRATXANGARRA

EERRIIPPHHIIAA VVEERRRRUUCCOOSSAA

Gehienez 10 zentimetrokoa da animalia hau.

Gorputza biribildua eta gogorra du. Hagin pare indar-

tsua du, eta bai oskolean eta bai hanketan ile latza du.

Oro har, kostalde harritsuetan bizi da, eta berehala

ezkutatzen da gogaitaraziz gero. Gainerako dekapo-

doen antzera, arrautzak eklosionatuta larba sortzen

da, eta gero hondoan finkatzen da. Bertan gertatzen

zaizkio mudak aldian behin. Maiatzetik abuztura bitar-

te ugaltzen da. Borrokarako jarrera du, eta batik bat

arrain hil, krustazeo txiki eta antzeko elikagaiak janez

bizi da.

Mareak eragina duten tokietan oso ugaria da eta gai-

nera, esan behar da, oso preziatua dela bere haragia

dela eta, nahiz eta merkatuetan aurkitzea arraro

xamarra izan. Kaiola eta retelen bidez harrapatzen da.

90

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

91


DESKRIPZIOA

TXANGARRATXANGARRA TXIKIATXIKIA

PPIILLUUMMNNUUSS HHIIRRTTEELLLLUUSS

Karramarro txikia da, 20 mm-koa. Eriphia Verrucosa-

ren antza handia du, baina tamaina txikian, eta asko-

tan azken espezie honen kumea bailitzan hartzen da.

Aurrealdea bi lobulotan banatzen dio ildo batek, eta bi

lobuluok fin-fin zerratuta dauzka. Puntadun pikorrez

estalitako bi hagin sendo ditu. Aurrealdea eta hanken

aurreko alboak zurdaz estalita dauzka. Kolore arre ilun

gorrixka du, baina tonu purpurak ere izan ditzake.

Haginen atzealdea laranja kolorekoa da. Harkaitzetan

eta 20 metro arteko sakoneran oso ohikoa da.

Martxoa eta iraila artean ugaltzen da.

Arrunta izan arren, harrapatzea ez da batere erraza,

bere tamaina txikia delarik eta gainera, itsats ertzeko

arroka azpietan bizi baita, itsasoko landareen artean

disimulatzen delarik.

92

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

93


DESKRIPZIOA

MUSKULLUEN KARRAMARROAMUSKULLUEN KARRAMARROA

PPIINNNNOOTTEERREESS PPIISSUUMM

Itxura biribila duen krustazeo txikia da, eta ostra eta

muskuilu barruan bizi da. Bere zefalotoraxa ozta-ozta

iristen da zentimetro batera. Aszidia eta itsaso bela-

kien barruan ere egoten da. Apiriletik maiatzera arte

ugaltzen da.

Emeak, orokorrean, oskola biguina edukitzen dute,

kaltzifikazio eza dela eta. Arretan ordea, oskola gogo-

rragoa da. Kolorealdetik esan behar da, aldatu egiten

dela, intentsitate handiko arroxatik hasita, horixka

edota grixa izan arte. Batzuetan, ia gardena izan dai-

teke. Ozeano Atlatikoan, baita Mediterraneo itsasoan

ere aurki daiteke. Hori bai, beti ere ostra eta muskui-

luen barruan bizi delarik.

94

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

95


DESKRIPZIOA

PPAATXELATXELA HANKAHANKA LUZEALUZEA

BBAATTHHYYNNEECCTTEESS LLOONNGGIIPPEESS

Tamaina txikiko karramarroa da eta bere oskolak

2x3,5 zentimetro neurtzen du. Gorputzarekin aldera-

tuz, hanka luzeak eta finak ditu, nahiz eta ezin den

armiarma batekin konparatu. Bosgarren hanka parea-

ren propodioa eta daktilopodioa lauak eta luzeak dira.

Aurrealdean (bekokian) 4 gingil ditu eta oskolaren

aldameneko ertzak 5 hortz ditu, nahiko nabarmenak.

Kolore nabar gorrixka du, orban eta zerrenda ilunago-

rekin. Ugalketa garaia, berriz, abuztua du. Ez da oso

erraz atzematen, eta kostatik urrun bizi da, 20 metro-

tik 90 metrora arteko sakonera duten itsaso hondo

hondartsuetan.

Bere atzeko hanken formari eskera, beste antzeko

espezien antzera, karramarro honek igeri egin deza-

ke, horrela, itsasertzetik oso urrun joan da ere, aurki

daiteke. Hau dela eta, arrantzaleen sareetan harrapa-

tua izan daiteke.

96

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

97


DESKRIPZIOA

KARRAMARRO KARRAMARRO ARRUNTARRUNTAA

CCAARRCCIINNUUSS MMAAEENNAASS

Zefalotorax trapezoidala du, luzeraz 7 zentimetro eta

zabaleraz 4 zentimetro neurtzen duena. Saihets eta

aurrealdea horzdunak ditu. Berde mota desberdinak

nabari zaizkio bere gorputzean. Sabelaldea, esatera-

ko, berde argia du. Edozein gunetan bizi da, baina

betiere kostatik hurbil. Itsasbehera denean, luzaro

iraun dezake uretatik kanpo. Bere ziklo biologikoari

dagokionez, orain arte deskribatutakoen antzekoa da,

eta 2 zentimetroko luzerara iristen denean lortzen du

sexu-heldutasuna. Hortik aurrera 12 muda ditu gutxi

gorabehera, eta muda-kopuru hori betetakoan buka-

tzen zaio hazte-prozesua ere. Urtarriletik martxora

bitarteko epealdian ugaltzen da. Espezie ugaria da eta

kaio, arratoi, arrain bentoniko eta gizakiaren harrapa-

kin dira. Itsasgora denean mugitzen dira gehien,

orduan egoten dira bizien eta. Arrainez, sarraskiz eta

beste krustazeo batzuez elikatzen dira, eta kanibalis-

mora ere jotzen dute.

98

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

99


DESKRIPZIOA

PPAATXELATXELA

LLIIOOCCAARRCCIINNUUSS DDEEPPUURRAATTOORR

Nekoraren eta gainerako liokarzinidoen antzeko egitu-

ra morfologikoa du. Oso hortz zorrotzak ditu, espazio

sakonaren bidez bananduta, eta bere familiako beste

espezieetatik ezaugarri horiek ezberdintzen dute.

Bestalde, badu beste ezaugarri nabarmen bat ere.

Haginaren karpodioaren atzealdean dagoen kanpo-

angeluak arantza luze bat du, asko irteten dena, eta

zorrotza. Bosgarren hanka parearen propodioa hazia

du. Gutxi gorabehera, 4x5 zentimetroko neurria du.

Urte guztian ugaltzen da. 300 metroko sakonerara

arte patxela asko ikus ditzakegu, betiere itsaso hondo

lohitsuetan.

Bere atzeko hanken formari eskera, beste antzeko

espezien antzera, karramarro honek igeri egin deza-

ke, horrela, itsasertzetik oso urrun joan da ere, aurki

daiteke. Hau dela eta, arrantzaleen sareetan harrapa-

tua izan daiteke.

100

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

101


DESKRIPZIOA

TXAMARRATXAMARRA

LLIIOOCCAARRCCIINNUUSS PPUUBBEERR

Oskolak gehienez ere 7 zentimetro neurtzen du.

Kolore nabarreko iletxo oso motzez estalita du gorpu-

tza. Hanketako artikulazioak eta enborra gorriak ditu,

baita begietako pedunkulua ere. Azken hanka parea

laua du, eta horrexek bereizten du besteetatik.

Gainera, azken hanka pare hau baliatzen du igeri egi-

teko. Otsailetik azarora bitartean ugaltzen da.

Itsasertzeko hondo harritsu eta hondartsuetan bizi da,

eta molusku, arrain txiki eta hondar organikoen bidez

elikatzen da. Karramarro arruntaren antzeko ohiturak

eta biologia ditu, eta oso preziatua da bere haragia.

Espezie hau, merkatuetan aurki daiteke, lehen esan

den bezalaxe, zeren bere haragia oso preziatua da.

Horrela, oso kotizatua dagoen krustazeoa da, bere

haragiaren kalitatea dela eta.

102

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

103


DESKRIPZIOA

PPAATXELATXELA ARRUNTARRUNTAA

PPOOLLYYBBIIUUSS HHEENNSSLLOOWWII

Karramarro honen neurria gehienez ere 4x5 zentime-

trokoa da. Bere oskola nahiko biribildua eta laua da.

Aurrealdean hiru tontor biribildu ditu, eta alde banatan,

berriz, asko ateratzen ez diren 5 hortz; oinarrian zaba-

lak eta barruko alderantz kurbatuak. Kolore arre

gorrixka du. Errunaldia maiatzetik urrira bitarteko

aldian izaten du. Oso karramarro mota arrunta da eta

beti bi uren artean ibili ohi da.

104

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

105


DESKRIPZIOA

HONDARTZAKO HONDARTZAKO ARRAMARROAARRAMARROA

PPOORRTTUUNNUUSS LLAATTIIPPEESS

Hondartzako karramarroa, karramarro zulatzaile eta

hondarreko karramarro izenez ere ezaguna.

Krustazeo txikia da, eta bere zefalotoraxak gehienez

ere 3 zentimetro neurtzen du. Harea kolorea du, eta,

hori dela medio, oso zaila da hondarretan bereizten.

Harea fineko hondartzetan bizi da, eta horietan babes-

ten da, hondar azpian ezkutatuz. Bere paleta itxurako

azken hanka parearen laguntzaz, aise ezkutatzen da,

oso azkar. Sakonera gutxiko gune hondartsuetan bizi

da, itsasertzetik gertu, eta gehienetan uretatik kanpo

egoten da, hondar bustitan. Urtarrilean, ekainean eta

uztailean ugaltzen da.

Harrapatzeko oso erreza den espeziea da, batez ere

gauean, bere zulotik ateratzen denean gainazalera.

Arrantzarako garnata bezala erabiltzen da.

106

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

107


DESKRIPZIOA

TXANGURROATXANGURROA

MMAAJJAA SSQQUUIINNAADDOO

Oskolak gehienez ere 18 zentimetro neurtzen du, eta,

arantzaz erabat josia duenez, oso erraz identifika dai-

teke. Gorrixka da, eta arrosa koloreko orban arreak

eta horixkak ditu. Behealdea argiagoa du. Oro har,

kostatik hurbil bizi da, alga asko izaten den itsaso

hondo hondartsuetan; nahiz eta itsaso hondo harri-

tsuetan aurkitzea ere ez den arraroa. Dekapodo

hauek talde handitan bildu ohi dira estalaldirako. Aro

hau emeen mudaren ondoren gertatzen da, apiriletik

abuztura bitartean. Gutxi gorabehera urte erdia pasa-

tu arte ez dute arrautzarik jartzen. Gainerako dekapo-

doen kasuan bezalaxe, arrautza hauek ere 9 hilabete

behar izaten dute eklosionatzeko. Itsas izar, ornogabe

eta sarraskiz elikatzen dira.

108

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

110

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

109


DESKRIPZIOA

TXANGURRO TXIKIATXANGURRO TXIKIA

MMAAJJAA CCRRIISSPPAATTAA

Maskorra gehienez 10 cm-ko luzerakoa izaten du.

Gorputzak (Maja Squinado-aren oso antzekoa) oso

erraz identifikatzea ahalbidetzen du, maskorra oso

laua duelako, eta normalean, algaz eta beste filamen-

tuz estalita egoten baita ezkutatzeko. Gainera, erros-

troa bi zatitan banatzen dio arantza batek, argazkian

ikus daitekeen moduan. Kolore gorrixka du eta hanke-

tan orban larrosa-arreak. Kostaldetik gertu bizi da,

baina beti harkaitz artean. Arraultzak apirila eta iraila

artean erruten ditu. Ornogabez eta sarraskiz elikatzen

da.

Bere gorputzaren forma dela eta, gainera, algekin

estaltzen da, eta bere tamaina ez denez oso handia,

oharkabean pasatzen denez, harrapatzea oso zaila

da. Bestalde, nahiz eta merkatuetan ez egon, bere

haragia oso preziatua da.

111


DESKRIPZIOA

ARANTZAARANTZA LUZEKO PISALUZEKO PISA

PPIISSAA TTEETTRRAAOODDOONN

Krustazeo honek erronboide itxurako oskola du,

gehienez ere 6 zentimetrokoa. Errostroa bi arantza

luzek osatzen dute, kanpoalderantz bitan banatuta.

Kanpoko arantza orbitalak ere luzeak ditu. Hanka

motz, gogor eta oso iletsuak ditu. Hesteetako gunean

arantza ez izateak bereizten du P. Armata espezietik,

eta baita begien aurrera eta atzean, oskolaren alde

bakoitzean oso garatuak diren bi arantza izateagatik

ere. Apiriletik maiatzera bitartean ugaltzen da. Itsaso

hondoan bizi da, 50 bat metroko sakoneran.

112

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

113


DESKRIPZIOA

ARANTZAARANTZA MOTZAKO PISAMOTZAKO PISA

PPIISSAA AARRMMAATTAA

Zefalotorax triangeluarra duen krustazeoa, 6 zentime-

trotik 7 zentimetrora arteko luzerakoa. Errostroa adar-

katua du, oso luzea eta argala, eta puntak elkarren-

gandik urrundu egiten dira. Gorputzaren aurrealdean

arantzak ditu, baina ez dira oso zorrotzak. Atzealdean,

berriz, hiru arantza ditu, eta ezaugarri honexek des-

berdintzen du beste espezieetatik. Arrea edo gorrixka

da. Itsas hondo lohitsu eta hondartsuetan bizi da, eta

50 metroko sakoneran arrunta da. Dena dela, aurkitu

izan dira 150 metroko sakoneran ere. Emeek martxo-

tik azarora bitarteko aldian erruten dituzte arrautzak.

Aurreko espeziea bezalaxe, esan behar da, bere han-

kak bukaeran oso finak direla eta zorroztuak daudela,

horrela, harrapatzerako garaian, eskuko behatzetan

geratzen dira itsatsita.

114

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

115


DESKRIPZIOA

ARMIARMAARMIARMA SUDUR MOTZASUDUR MOTZA

IINNAACCHHUUSS DDOORRSSEETTTTEENNSSIISS

Ondoren deskribatzen diren krustazeoen gisara,

honek tankera berezia du: oso hanka luze eta mehe-

ak, lehorreko armiarmen antzera. Hanka luze horiei

esker, harkaitzetan gora eta gorgonidoen gainean ibil-

tzen da, sakonera txikiko itsas bazterretan.

Zefalotoraxaren luzera nekez iristen da 2 cm-ra.

Errostro luzea du, baina makropodioek baino motza-

goa. Espezie honen arantza postorbitarioa ondo mar-

katua dago (bere ezaugarrietako bat da). Kolore arre

aldakorra du eta mota guztietako itsas hondoetan bizi

da, batez ere alga asko dagoen tokietan. Oso ugaria

da eta 500 m-ko sakonerara hel daiteke. Emeek urte

osoan erruten dituzte arrautzak.

116

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

117


DESKRIPZIOA

ARMIARMAARMIARMA SUDUR LUZEASUDUR LUZEA

MMAACCRROOPPOODDIIAA RROOSSTTRRAATTAA

Itxura bitxia du krustazeo honek. Hanka luze-luzeak

eta argalak ditu, lehorreko araknidoek bezalaxe, eta

horien bidez ibiltzen da inon diren horma arrokatsue-

netan barna gora eta behera, betiere itsas guneetan

eta sakonera gutxian. Zefalotoraxaren neurria ez da 3

zentimetrora iristen, eta bere errostroa luzea eta pun-

taduna da. Hankak, oro har, ez ditu algaz josita, beste

itsas armiarma batzuen kasuan hala bada ere.

Harrapakin txikiez elikatzen da, eta haiek eraso azka-

rra eginez harrapatzen ditu. 70 metrora arteko sako-

neran asko aurki ditzakegu. Urte guztian jar ditzakete

arrautzak emeek.

118

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

119


DESKRIPZIOA

ARMIARMAARMIARMA KONKORDUNAKONKORDUNA

MMAACCRROOPPOODDIIAA DDEEFFLLEEXXAA

Aurreko espeziearen antza du. Hanka luze eta meha-

rrak ditu hondo txikia duten kostaldeetako harkaitze-

tan gora eta behera ibiltzeko. 5. periopodoa barrurantz

borobildutako daktilopodio batez amaitzen zaio, eta

ezaugarri honek Macropodia Rostrata-rengandik

bereizteko balio du. Bere zefalotorax-a 29 mm inguru-

koa da eta zati hepatiko eta brankialaren artean bi

arantza ikusgarri dauzka. Hankak eta maskorra algaz

estalita daude, eta honen ondorioz, beste itsas armiar-

ma batzuk bezala ez dira nabaritzen. Harrapakin txi-

kiak jaten ditu. 50 metroko sakontasunean ohikoa da

eta emeek arrautzak urte osoan zehar jartzen dituzte.

120

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

121


DESKRIPZIOA

ARMIARMAARMIARMA ERAZTUNEZTUTERAZTUNEZTUTAA

HHEERRBBSSTTIIAA CCOONNDDYYLLIIAATTAA

Krustazeo honek 5 zentimetro neurtzen du gehienez,

eta tuberkuluz josia izaten du oskola. Antenetako gil-

tzarte basalaren ertzean arantza zorrotza du eta hori-

xe du ezaugarri bereizle. Oskolean bertan beste aran-

tza batzuk ere baditu. Dezente garatutako kelipedoak

ditu eta gorrixka da. Emeak apiriletik irailera bitarteko

epean erruten ditu arrautzak. 50 metroko sakonerara

arte dezente aurki ditzakegu.

Espezie honen itxura, “Maja” espeziearen antzekoa

da, ordea, ez dute inongo ahaidetasunik.

Ezberdintzeko, tamainak ikustea da errezena, zenti-

metro batzuetako aldea besterik ez dago. Baita era,

ezberdindu daiteke aurpegiko formarengatik, honek,

ez baititu arantzak. Koloreari begiratuz, esan daiteke,

hau, askoz ere ilunagoa dela, nahiz eta bere hanka

printzipaleko azken artikulazioetan kolore arroxa

eduki.

122

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

123


DESKRIPZIOA

IBAIAKO IZKIRAIBAIAKO IZKIRA

AATTYYAAEEPPHHYYRRAA DDEESSMMAARREESSTTIIII

Espezie txikia da, 25 mm baino gehiago ez du neur-

tzen. Mediterraneoko ur gezetako beste espezieen-

gandik errostro gaineko hortzak pereionaren gainean

hazten direlako bereizten da. Beste espezieetan albo

orbitarioaren aurretik hazten baitira. Kolore zuri erdi

gardena du, baina batzuk ilunagoak izan daitezke.

Ingurune lasaietan bizi da, urmael txikietan, landare-

diaren artean ezkutatuta. Apirila eta abuztua artean

ugaltzen da. Nahiko arrunta den arren, txikia denez,

bera behatzea zaila da oso, bere bizilekua zehazki

ezagutu ezean.

Gardena denez, harrapaketa oso zaila da ingurune

egokian ez bada egiten. Horretarako, zetabe arrunta

erabiltzen da, sukaldean erabiltzen dena. Honekin,

ingurua arakatzen da. Behin eta berriz operazioa egi-

ten denean, zetabea behatu behar da, ea aleren bat

lortu den ikusteko. Zaila da, zeren hauek, ur tanta

lodiekin nahas daitezke.

124

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

125


DESKRIPZIOA

BERTBERTOKO KARRAMARROAOKO KARRAMARROA

AAUUSSTTRROOPPOOTTAAMMOOBBIIUUSS PPAALLLLIIPPEESS

Arrek gehienez ere 16 zentimetro neurtzen dute eta

emeek, berriz, 12 zentimetro. Bestalde, 15 urteko bizia

dute gehienera ere. Sakonera gutxiko ibaietan eta

behar bezala oxigenatutako putzu edo urmaeletan bizi

da. Horma bertikalak dituzten erreka bazterrak ditu

gogoko, eta zulo sakonak egiten ditu horietan.

Gauean ibiltzen da, eta denetik jaten du: intsektuak,

batez ere, barraskiloak, sarraskia, etab. Irailetik azaro-

ra bitartean izaten da estalaldia, eta emeak 3 asteren

buruan jartzen ditu 2 milimetrotik 3 milimetrora arteko

luzera duten arrautzak. Isatsaren luzakinetan gera-

tzen dira arrautzak itsatsita. 50 eta 350 arteko arrau-

tza-kopurua. Larbak jaiotakoan, 8 milimetrokoak gutxi

gorabehera, amarekin egoten dira 10 edo 15 egune-

tan. 1987. urtean ezagutzera eman zen “afanomiko-

sia”ren erruz, ia erabat desagertu zen espezie hau.

Isolatutako arroetan geratu ziren banaka batzuk.

2000. urtez geroztik sartzen ari dira lehen bizi ziren

erreketan.

126

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

127


DESKRIPZIOA

KARRAMARRO GORRIAKARRAMARRO GORRIA

PPRROOCCAAMMBBAARRUUSS CCLLAARRKKIIII

Gehienez ere 12 zentimetro neurtzen du. Leku ireki

eta landaredia aberatseko gune lohitsuetan bizi da. Ez

du lurrean zulorik egiten eta egunez ezkutatzeko joe-

rarik ez du. Landare zatiz eta barraskilo txikiz elikatzen

da, beste zenbait elikagairen artean. Errunaldia iraile-

an izaten du, eta betiere 10 graduko tenperatura gain-

ditzen ez dela. Arrak esperma-poltsa bat uzten dio

emeari, eta, apiriletik maiatzera bitartean arrautzak

erruten ditu emeak. Arrautza kopurua 200 eta 400

artekoa da. 5 astetik 8 astera arteko epean jaiotzen

dira 4 milimetroko luzera duten larbak. Amaren babe-

sean egoten dira lehen bi mudak gertatu arte. Helduek

3 muda izaten dituzte urtean. Emeek urtero jartzen

dituzte arrautzak. Oskolaren itxurari dagokionez, ardo

gorri koloreko orbanak ditu han eta hemen, eta hankak

ere gorri kolorekoak ditu. AEBetako Lousianatik datoz,

eta, ur kutsatuetan bizi daitezkeenez, nahi baino

gehiago ugaldu dira motako honetako krustazeoak.

128

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

129


DESKRIPZIOA

PPAACCIIFFAASSTTAACCUUSS LLEENNIIUUSSCCUULLUUSS

Ibaiko karramarroaren antzeko forma du, nahiz eta

itxura gogorragoa duen. Oso hagin handiak ditu eta

kelen artikulazio gunean orban zuri bat du. Hortik

datorkie beren izena. Gorputza, bestela, arre argi

kolorekoa du. Hanken puntak gorrixkak ditu.

Kaliforniatik dator, AEBetatik. Hemengo karramarroa-

rekin alderatuz gero, antzeko joerak eta biologia ditu.

Orain dela gutxi sartu da Euskal Herrian, afanomikosia

dela eta, karramarrorik gabe geratu ziren tokietan.

Izan ere, karramarro mota honek gaixotasun hori ez

baitu pairatzen.

130

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK

132131

I Z E N B U R U AI Z E N B U R U ABATHYNECTES LONGIPES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

BERTOKO KARRAMARROA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49

CALLIANASSA TYRRHENA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

CLIBANARIUS ERYTHROPUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17

CORYSTES CASSIVELAUNUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

CRANGON CRANGON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10

ERIPHIA VERRUCOSA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

GALATHEA SQUAMIFERA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

GALAHTEA STRIGOSA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18

GONEPLAX RHOMBOIDES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

HEMIGRAPSUS PENICILLATUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27

HERBSTIA CONDYLIATA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47

HOMARUS GAMMARUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

INACHUS DORSETTENSIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

LIOCARCINUS DEPURATOR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36

LIOCARCINUS PUBER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

LYSMATA SETICAUDATA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2

MACROPODIA DEFLEXA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46

MACROPODIA ROSTRATA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45

MAJA CRISPATA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

MAJA SQUINADO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40

NEPHROPS NORVEGICUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AK


EUSKAL HERRIKO KARRAMARROAK. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129

SARRERA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129

ARGIBIDE OROKORRAK. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129

DEKAPODOAK. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129

MAKRUROAK. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129

BRAKIUROAK. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129

SAILKAPENA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129

DESKRIPZIOA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129

ALPHEUS DENTIPES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

ALPHEUS MACROCHELES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

ATHANAS NITESCENS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6

ARANTZA LUZEKO PISA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

ARANTZA MOTZAKO PISA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43

ARMIARMA ERAZTUNEZTUTA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..47

ARMIARMA KONKORDUNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46

ARMIARMA SUDUR LUZEA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45

ARMIARMA SUDUR MOTZA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

ATYAEPHYRA DESMARESTII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48

AUSTROPOTAMOBIUS PALLIPES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49

134133

PACHYGRAPSUS MARMORATUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

PACIFASTACUS LENIUSCULUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51

PALAEMON ELEGANS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7

PALAEMON SERRATUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8

PALINURUS ELEPHAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

PENAEUS KERATHURUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1

PERICLIMENES SCRIPTUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

PILUMNUS HIRTELLUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

PINNOTHERES PISUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3

PIRIMELA DENTICULATA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

PISA ARMATA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43

PISA TETRAODON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

PISIDIA LONGICORNIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

POLYBIUS HENSLOWI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

PORCELANA PLATYCHELES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

PORTUNUS LATIPES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39

SCYLLARUS ARCTUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

UPOGEBIA PUSILLA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16

XANTHO INCISUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

XANTHO PILIPES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

XANTHO PORESSA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

IZENBURUA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .130

EU

SK

AL

HE

RR

IKO

KA

RR

AM

AR

RO

AKEUSKAL HERRIKO KARRAMARROAK

135

M ikel Telleria Tapia Tolosan Jaio zen, 1948an.Iruñea eta Burgoseko Unibertsitateetan burutuzituen Arkitekto Tekniko ikasketak. Musika zaleta-

sun, hainbat abesbatzatan aritu zen 1998an TolosakoOrfeoiaren sorreran parte hartu zuen arte. Geroztik, berazen erakunde honetako lehendakaria, 2007 urte arte.

Euskal Herriko gaien gaineko lan monografikoak egitekozaletasunak bultzatuta, hainbat lan eman ditu argitara:Genealogía de los apellidos Telleria y Arrue, Itinerarioseducativos en la Construcción, Illunabarra, musika-parti-turen gainean, Euskal Herriko Karramarroak, EuskalHerriko dekapodoen gida, La venganza de los Jaso, Eltesoro de los Agotes eta Las cadenas de oro eleberri his-torikoak. Tolosako Idasleak.

Barnes, H., 1956. Process of restoration and synchronisation in marine ecology. The springdiatom increase and the “spawning” of the common barnacle Balanus balanoides (L.).Colloque Internacional de Biologie Marine Station Biologie de Roscoff, 33, 67-85.Barnes, H. & Barnes, M., 1961. Salinity and the biometry of Balanus improvisus. SocietasScientiarium Fennica Commentationes Biologicae XXIV: 3-6.Brown, H.F., 1964. Electrophysiological investigations of the heart of Squilla mantis. I. Theganglionic nerve trunck. J. Exp. Biol. 41, 689-700.Hogart, P.J., 1978. Variations in the carapace pattern of juvenile Carcinus maenas. Mar. Biol.44: 337-343.Houghton, D.R. & Stubbing, H.G., 1963. On the certical distribution of Elminius modestusDarwin, J. Anim. Ecol., 32: 193-201.Johnson, M.W. & Bennet Olson, J., 1948. The life history of a marine Harpacticoid CopepodTisbe furcata (Blaird). Biol. Bull. USA. Vol 95 (3): 320-332.Kaczynski, V.W., Feller, R.J. & Clayton, J., 1973. Trophic analysis of juvenile pink and chumsalmon (Oncorhynchus gorbuscha and O. Keta) in Puget Sound. J. Fish. Res. Boar. Can.30: 1003-1008.Komai, T. & Tung, Y.M., 1931. On some points of the internal structure of Squilla oratoriaMen. Coll. Sci. Engng. Kyoto Imp. Univ. 6: 1-15.Labat, J.P., 1977. Ecologie de Crangon crangon (L.) (Decapoda, Caridea) dans un étang dela cote languedocienne. Vie Milieu XXVII 2(A): 273-292.Lozano Cabo, F., 1969. Nota sobre un caso de formación anómala en las quelas de la néco-ra Portunus Puber (L.). Bol. R. Soc. Española Hist. Nat. (Biol) 67: 15-16.Moore, R. & Mc Cormik, C., 1969. General features of Crustacea. Treatise on InvertebratePaleontology 1. Geol. Soc. Am., 57-120.Muller, O.F., 1776. Zoologiae Danicae Prodromus, seu animalium Daniae et Norvegiae indi-genarum characters, nomina et synonyma imprimis popularium. Havniae, 8, 282 pp.Navaz y Zanz, J.M., 1944. Sobre un caso de monstruosidad observado en Portunus puber(L.). Bol. R. Soc. Española Hist. Nat. (Biol) 42: 57-48.Pardi, L. & Papai, F., 1953. Richerche sull’orientamiento di Talitrus saltator (Montagu) andTalorchestia deshayesi (Aud.) (Crustacea-Amphipoda) 1. Z. Vergl. Physiol. 35: 459-489.Reys, S., 1961. Note preliminaire sur les Ostracodes du Golfe de Marseille. Rec. Trav. St.Mar. End., 21(34), 59-64.Richardson, H.E., 1905. A monograph on the isopods of North America. Bull. U.S. natn.Mus., 54, 727 pp.Romero, A., 1984. Nota sobre un caso de formación anómala en Xantho incissus. Munibe.Sars, G.O., 1866. Oversigt af Norger marine Ostracoden. Förhandl. Vidensk. Selskab.Christiania, 7, 130 pp.Skogsberg, T., 1920. Studies on marine Ostracods. Part I. (Cypridinids, halacyprids andpolycopids). Zool. Bidr. F. Uppsala, 784 pp.Smaldon, G., 1979. British Coastal Shrimps and Prawns. Synopses of the British fauna.Academic Press, London & New York, n 15, 126 pp.Southward, A.J., 1957. On the behaviour of barnacles. II. Further observations on theinfluence of temperature and age on cirral activity. J. Mar. Biol. Ass. U.K., 36, 323-334.Southward, A.J., 1962. On the behaviour of barnacles. IV. The influence of temperature oncirral activity of some warm water species. J. Mar. Biol. Ass. U.K., 163-177.Southward, A.J., 1955. On the behaviour of barnacles. I. The relation of cirral and other acti-vities to temperature. J. Mar. Biol. Ass. U.K., 34, 403-422.

BIBLIOGRAFIA

136

Liburu honek, Munduko uharteen edertasuna adierazten digu. Hauek bizitzaren eta

naturaren benetako santutegiak dira. Hain handia da beren hauskortasuna, ezen zaindu

A.D.E.V.E.

Documents

EUSKAL HERRIKO - COnnecting REpositories · 2017-09-30 · dea biribildua da eta bere eraztun guztiak dira inde-pendenteak. Bai arraren eta bai emearen sabelaldeak teltson zatian