50
[1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren eztabaidaren kariaz, sarri . askotan aipatu izan da Axularrek gaztelaniazko iturriak erabili zituela adierazten zuen susmoa. Mitxelenak, esaterako, egokiro planteatu zuen ezen Axularren iturriak “podrán hallarse, a poco que se rebusque, en las literaturas vecinas del siglo XVI, con toda probabilidad, a menos que me equivoque mu- cho, más bien del lado español que del francés” (Mitxelena 1971, 168; gurea da letrakera etzana). Hipotesi horretarako arrazoirik nagusiena saratartuaren ikasketetarako eta prestakuntzarako erabili hizkuntzan bilatu nahi izan da batik bat, “bere esko- lak eta formazio guztia Espainia aldean eginik zuen Axularrek” (Villasante 1972, 48). Horrezaz gainera, ordurako zaharkitzen eta alboratzen hasia zen la- tinezko literaturaren ordez ez dirudi Axularrek frantses esparrukoarekiko lo- tura areagotu zuenik, besteak beste, Sarako eliza-agiri zenbaitek adierazten duten bezala (Urquijo 1912, 7), gaztelera frantsesa baino aisago zerabilelako urdazubiarrak. Horiek guztiak, egia da, Gero-n tartetaku hainbat pasarteren jatorria Luis Granadakoaren gaztelerazko testuetan aurkitu zenean hasi ziren egiaztatzen. Dena den, kontua da ea noraino ziren gaztelerazko literaturarekiko “depen- dentzia” Gero-n agertu kidetasun tematiko-formal horiek. 1. Ezaguna den bezala, alferkeriaren inguruan eraikitzen da Axularren li- burua, hori baita Gero harilkatzeko ardatz nagusia. Guztiarekin, liburuak ez du alferkeria teoriko batez jarduten, konbertsiorako bidea hartzea egozten duen alferkeria ohikoaz baizik, beste bekatu larri guztiak egitera bulkatzen duen alferkeriaz hain zuzen. Ildo horretatik, Gero liburuaren hasiera eta bukaerako giltza konbertsio- rako gonbitea egiten duen aipamen biblikoa izango da: “Ne tardes converti ad Dominum, & ne differas de die in diem” (ikus azala eta 620 or.). Obra guztia, bada, gonbite honen inguruan ardaztuko da eta beronen garapen lu- zea baino ez da izango.

Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

  • Upload
    others

  • View
    9

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

[1] 257

Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron

PATXI SALABERRI MUÑOA

0Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren eztabaidaren kariaz, sarri. askotan aipatu izan da Axularrek gaztelaniazko iturriak erabili zituela

adierazten zuen susmoa. Mitxelenak, esaterako, egokiro planteatu zuen ezenAxularren iturriak “podrán hallarse, a poco que se rebusque, en las literaturasvecinas del siglo XVI, con toda probabilidad, a menos que me equivoque mu-cho, más bien del lado español que del francés” (Mitxelena 1971, 168; gurea daletrakera etzana).

Hipotesi horretarako arrazoirik nagusiena saratartuaren ikasketetarako etaprestakuntzarako erabili hizkuntzan bilatu nahi izan da batik bat, “bere esko-lak eta formazio guztia Espainia aldean eginik zuen Axularrek” (Villasante1972, 48). Horrezaz gainera, ordurako zaharkitzen eta alboratzen hasia zen la-tinezko literaturaren ordez ez dirudi Axularrek frantses esparrukoarekiko lo-tura areagotu zuenik, besteak beste, Sarako eliza-agiri zenbaitek adieraztenduten bezala (Urquijo 1912, 7), gaztelera frantsesa baino aisago zerabilelakourdazubiarrak.

Horiek guztiak, egia da, Gero-n tartetaku hainbat pasarteren jatorria LuisGranadakoaren gaztelerazko testuetan aurkitu zenean hasi ziren egiaztatzen.Dena den, kontua da ea noraino ziren gaztelerazko literaturarekiko “depen-dentzia” Gero-n agertu kidetasun tematiko-formal horiek.

1. Ezaguna den bezala, alferkeriaren inguruan eraikitzen da Axularren li-burua, hori baita Gero harilkatzeko ardatz nagusia. Guztiarekin, liburuak ezdu alferkeria teoriko batez jarduten, konbertsiorako bidea hartzea egoztenduen alferkeria ohikoaz baizik, beste bekatu larri guztiak egitera bulkatzenduen alferkeriaz hain zuzen.

Ildo horretatik, Gero liburuaren hasiera eta bukaerako giltza konbertsio-rako gonbitea egiten duen aipamen biblikoa izango da: “Ne tardes convertiad Dominum, & ne differas de die in diem” (ikus azala eta 620 or.). Obraguztia, bada, gonbite honen inguruan ardaztuko da eta beronen garapen lu-zea baino ez da izango.

Page 2: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

Egia da, historikoki, zaharra bezain arrunta dela alferkeria eta nagikeria-ren gaia, izatez mendebaldeko literatura profanoan ere topiko bihurtzera iri-tsi baitzen (Curtius 1976, 135-136). Bibliaren lekukotasunaren aberastasunakahaztu gabe1, eta Axularrek berak darabiltzan aipamenez baliatuz, honakoadibide hauek dira “jentilen” literaturatik jasotako ospetsuenetariko batzuk:Ovidio2, Seneka3, Diogenes Laertzio4, etab.

Bistan da literatura aszetikoan atarramendu ezin hobeak eskaintzen zi-tuela gai honek. San Agustinen De vigilatione et otiositate vitanda, Axularrekberak aipatzen duen Ad Fratres in Eremo agustindarra, eta beste hainbeste(Krisostomoaren sermoiak, etab.) horren adierazgarria baino ez dira.

Zeharka edo zuzenki Axularrek ezagutzen zituen liburu klasiko horiezlanda, begi-belarrietatik hurbil izan bide zuen XVI. mendean ospetsu bilaka-tu zen alferkeriaren inguruko alegoria bat ere, Salamancan ikasten ibili zenLuis de Mejía y Ponce de León kanonigoak gazteleraz idatzia, eta Axularrenikastesparruetan eurrez zabaldu zena: Diálogo de la Ociosidad y el Trabajo óLabricio Portundo (1546). Esan gabe doa: lana, forma desberdinetan “trabai-latzea” izango da alferkeriaren aurkako antidotorik egokiena, haren ukaziora-ko modu bakarra (Milhou eta Milhou-Roudié 1993, 687).

Nolanahi ere den, konbertsiorako premia, presa eta lan egin beharrari bu-ruzko planteamendua gaiaren garapen puntu bat baino ez zen izan esparruerlijiosoan; hedatuenetakoa, halere. Frai Luis de Granadak berak, esate bate-rako, bere idazlanekin oso zabalduta utzi zuen fede giristinoko eremuan las-ter communis opinio bilakatuko zen zutabe doktrinal hori, hain hedatua nonJaponen bertan aurki baitaiteke horren adibiderik5.

Xabierko santuak ezagutu zituen lurralde urrun haietatik honatago, Axu-larrek Gero-n egin zuen alferkeriaren inguruko planteamendu orokorrak erebazuen antzik Granadak idatzita zuenarekin. Honako hau dio Frai LuisekGuía liburuan proposatzen denari ez heltzeko arrazoi guztien errekapitulaziomodura:

Si no, dime: ¿qué es la causa por que los hombres del mundo huyentanto de la virtud? No es otra sino la dificultad que hallan en ella los co-bardes y perezosos [...] Pues como no haya otra cosa que nos aparte de lavirtud sino sola esta dificultad, teniendo fortaleza con que vencer, luegoes conquistado el reino de las virtudes. Pues ¿quién no tomará aliento y se

1 “Multam malitiam docuit otiositas” (Si 33, 29).2 “Quæritur Ægisthus quare sit factus adulter; / causa est in promptu: desidiosus erat” (Ovidio:

Remedia amoris, 161). Axularrek aldaturik ematen du: “Quæritur, Aegistus quare sit factus adulter? /in promptu causa est, desidiosus erat” (Gero 381).

“Otia si tollas, periere Cupidinis arcus” (Ovidio: Remedia amoris, 139 or.; Axular: Gero 379 or.).3 “Otium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura” (Seneka: Epist. 82, 3) eta “Pigritia est nu-

trix egestatis” (Seneka: De benef.) (biak Gero 42 or.). Halere, lehenengoa ere aldaturik ematen du Axu-larrek: “Otium sine litteris, est vivi hominis sepultura”.

4 “Dum otio vacant un rem negotisissimam incidunt” (Diogenes Laercio, Vitae et placita clarorumphilosophorum, lib. 2.; Axular: Gero 50 or.).

5 J. Orfanel dohatsuak Historia Eclesiastica de la Christiandad de Japón (1602-1621) (Madrid, 1633)liburuan kontatzen duenez (16. kap., 33 or.), 1614an, Kyushu irlako familia kristau bateko gurasoenapostasiaren aurrean, semeetariko bat berehala aurkeztu zen agintari paganoen aurrean bere kristauta-suna berretsiz, notifikaziorako presaren arrazoia honela azaldu zuelarik: “Porque leí ayer en el Guía depecadores que el convertirse a Dios no se ha de dilatar para mañana (Eccles. 5, 8), y por esto me he da-do tanta priesa” (ik. Delgado García 1993, 236-237).

PATXI SALABERRI MUÑOA

258 [2]

Page 3: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

esforzará a conquistar esta fuerza, la cual ganada es ganado el reino de lasvirtudes y con él de los cielos, el cual no pueden ganar sino solos los es-forzados? (Guía, 169a)6.

Eragin tematikoaren ustea areagotu egiten bide da kontutan hartzen ba-da Granadaren Guía-ren bukaeran dagoela alferkeriari buruzko aipamen ho-ri. Eta, agerian denez, konklusio moduko hori ezin hobeto uztartzen da Ge-ro-ren hasierako “etçuela deusec ere hanbat calte eguiten arimaco, eta ez gor-putzeco ere, nola eguitecoen, gueroco utzteac, egunetic egunera, biharreticbiharrera luçatceac” (15 or.).

Horren ondorioz sortutako lan hipotesi bezala, Gero-ren sorreran Grana-daren Guía liburuari buruzko erreflexioa egon zela pentsa liteke. Guztiarekinere, egia da “inspirazio” kontu hauetan ezin daitekeela inolaz ere albora com-munis opinio delakoari zor zaiona, irakurketa beretsuak egin ohi zituen girokontrarreformista batean arnas zitekeen giroari zegozkionak hain zuzen.

Baina Granadaren obra egon zela esatera testu konkretuen erkaketak erebultzatzen uste du, geroago ikusiko den bezala. Gainera kidetasun estuago-rik nahi izango balitz, ondoko pasarteak argiago utziko luke, gure ustez, Axu-larren liburuaren inspirazio-puntu nagusia:

Estos son los más comunes embaimientos y engaños con que el ene-migo del linaje humano de tal manera trastorna los entendimientos de loshombres, que los tiene cuasi toda la vida captivos en sus pecados; para queen este miserable estado los saltee la muerte, tomándolos con el hurteo enlas manos. Pues a estos engaños responderemos ahora en la postrera par-te deste libro, y primero contra los que dilatan este negocio para adelan-te, que es el más general de todos éstos (Granada, Guía..., 91; gurea da le-trakera etzana).

Bide beretik, eta Mitxelena zenak ohartarazi zuen legez (Mitxelena 1971,166-168), Alejo de Venegas-en planteamendua ere Axularrenetik urruntzenez diren horietakoa da. Bere Agonía... liburuaren 2. puntuko VII. kapituluan(“De la preparación à la muerte”) alferkeriaren garrantziaz arituko zen:

De aquí paresce la gravedad del pecado de la pereza, en la cual se en-castilla el diablo para hacer guerra ordinaria á los hombres; y aunque en-tre los pecados mortales se pone á la postre, no fue porque sea menor quelos otros; mas pónese porque es la retaguarda de todos los vicios, así co-mo la sobervia se pone en la delantera, porque [es] la vanguarda del es-cuadrón, entre los cuales dos discurren todos los vicios. Y pienso yo que,aunque en la gravedad es mayor el pecado de la sobervia, en extensiónabarca más la pereza, porque muchos se libran de la sobervia [...]. Mas lapereza es tan corsaria que saltea por todas las edades, descuida á los sin-

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

259

6 Zehatzago mintzatuko da De la Oración y Consideración izeneko liburuan: “Por esta causa noses tantas veces en la Escriptura encomendada la diligencia y la fortaleza, y tan condenada la pereza ynegligencia, como dos raices generales de todo nuestro mal y bien. Cosa es por cierto que me pone admi-ración ver la guerra que el Espíritu Sancto tiene con el perezoso en los libros de Salomon, en los cua-les apénas hay capítulo en que no le tire una saeta, y le dé a entender el peligro en que está...” (100a;gurea da letrakera etzana). Retorica-n bertan ere honelako egoera hau aurkezten zaio predikariari: “[...]hay allí muchos cojos, los cuales, si bien conocen el camino de la verdad, ó por pereza, por flojedad de áni-mo, ó espantados con el miedo del trabajo, rehusan entrar en él” (Granada, Retórica..., 524a; gurea da le-trakera etzana).

[3]

Page 4: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

gulares cuasi por todas las horas; y el mayor anzuelo con que la pereza pes-ca las ánimas descuidadas es el color de la recreación, con el escudo de lacual osa poner su brazo en las altas vigilias de los varones perfectos. Y co-mo hoy entra por poco, cresce mañana, y esotro día hace un portillo, has-ta que de poco en poco se empodera en la torre del homenaje y pone endescuido las buenas costumbres, y sepulta la diligencia en el río Letheo,que es el olvido de la continuación y perseverancia de las virtudes.

[...] Desta manera la pereza, que es la misma rémora, porque detardael curso de los buenos propósitos, hace parar no solamente á los noviciosque no se ensayaron en los ejercicios de la virtud, mas aún á los ancianode la milicia cristiana hace tornar atrás de su largo camino.

Por esta rémora veréis misas, oraciones, visitaciones, limosnas, ayu-nos, consuelos, consejos y otras muchas obras de caridad de poco en po-co dejadas y sepultadas en el olvido.

Por esta rémora veréis apostatar: á los niños; á los muchachos cresci-dos [...]; á los estudiantes [...]; á los mancebos [...]; á los hombres [...]; álos viejos [...]; á los alguaciles [...]; á los alcaldes [...]; á los barones [...]; álos reyes [...]; á los emperadores [...]; á los casados [...]; á los clérigos [...];á los patriarcas [...]; á los papas [...].

Y desta manera se encastilla el diablo en la rémora para saltar dendeallí á todos los estados del mundo; de la cual seremos seguros con la vigi-lia que Nuestro Redemptor Jesucristo con grande instancia nos amones-ta, pues que no sabemos el día y la hora en que la muerte nos tomará (Ve-negas, Agonía..., 2. p., VII. kap.).

Alabaina, ideiaren iturburuetako bat edo beste izateak ez du derrigorrezbestetara eramaten. Ildo horretan, Axularrek eklektizismoaren metodoa hau-tatu bide zuen, dependentziak atzemateko aztarna gehienak ezabatuz.

2. Nolanahi ere den, testuen arteko erkaketa egitean nabarmentzen denbezala, Axularrek argitaratu zuen liburuan badira zenbait gai Granadakoare-nean antzera planteatuta zeudenak7.

Besteak beste, garbi bide dago Guía-ren8 lehen liburuko hirugarren par-teko 24. kapituluak (“Contra la primera excusa de los que dilatan la mudan-za de la vida y el estudio de la virtud para adelante”) Axularren 1-9. eta 12.

PATXI SALABERRI MUÑOA

260

7 “Las materias tratadas en ambos libros son en parte las mismas: nada tiene, por lo tanto, de extra-ño que los títulos de algunos de los capítulos de ésta, parecieran pertenecer á aquél” (Urquijo 1912, 8).

8 Behin betiko Guía-z ari gara, jakina, eta ez zentsuratua eta arazoz inguratua ibili zen lehenen-goaz (1556). Halere, liburuen arteko erkaketak besterik esan izan ez baligu, azaleko begirada bateanAxularrena zenbaitetan lehenengo Guía-ren taxuketa tematikotik hurbilago zegoela pentsa zitekeen,pragmatikoagoa ere baitirudi. 1556-57ko obra horretako (ikus 1953ko edizioa) lehenengo liburuan ho-nela agertzen dira kapituluak:

1. kap.: “[...] de la conversión del pecador[...]”2. kap.: “[...] consideración de la muerte”3. kap.: “Del Juicio final”4. kap.: “[...] de los bienaventurados”5. kap.: “De las penas del infierno”8. kap. § 2: “Contra los que dilatan la penitencia contra la muerte”9. kap.: [...] no debe el hombre dilatar para adelante su conversión [...]”

10. Kap.: “Conclusión [...]”Bigarren liburuko (“en el cual se contienen reglas de bien vivir”) lehen parteak “trata de los vicios

y de sus remedios” eta bigarren partean “se trata del ejercicio y uso de las virtudes”.

[4]

Page 5: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

kapituluen moldaketarako gaia eskaintzen duela. Orobat, 25.a (“Contra losque dilatan la penitencia hasta la hora de la muerte”) Axularren 13-15. kapi-tulu sortarako balio du.

Horrezaz gain, Granadaren 26.a (“[...] esperanza en la divina misericor-dia”) urdazubiarraren 10-11. kapituluen azpian susmatzen da, batez ere biga-rrenarenean, lehenengoak gehiago baitirudi trantsiziozkoa edo loturazkoabeste ezer baino. Antzeko zerbait gertatzen da Axularren (48)-49-50. kapitu-luekin, Granadaren Guía-ko 27. kapitulua (“Contra los que se excusan di-ciendo que es áspero y dificultoso el camino de la virtud”) erakusten baituteerreferentzia tematiko gisa.

Bestalde, Axularrek kapitulu askotan tratatzen dituen erremedio garran-tzitsuenak9, Granadarenean askoz ere trinkoago ematen dira. Honen bigarrenliburuko lehen parteko 6. kapituluak (“Remedios contra la lujuria” izeneko-ak), esaterako, Geron 35-44. kapituluetan aurkitzen den gaia tratatzen du, etaparte bereko 9. kapituluak (“Remedios contra la ira y contra los odios...”)Axularren 21-27. kapituluetakoa. Orobat, lehen liburuaren bigarren partekoXVI. kapitulua (“[...] la alegría de la buena conciencia de que gozan los bue-nos, y del tormento y remordimiento interior que padescen los malos”) Axu-larrenaren 45-47. kapituluetan antzemango da.

Lagin moduko honekin bukatzeko, esan dezagun Granadarenean infer-nuko penak kapitulu bakar batean tratatzen baziren ere (1. lib., lehen partea,10. kap.), Axularrek 56-60. kapituluen artean tratatu zituela eta, edonola ere,Guía -n planteatzen zirenetatik urrun10.

Guztiarekin, ez lirudike soberan legokeenik gai- eta testu-kidetasun ho-riek bestelako liburu aszetikoetan ere ematen zirela gogoratzea, nolabaitekojobakide “bateratu” horrek originaltasun planteamenduei bainoago helburupraktiko eta zehatzei erantzun nahi izango balie bezala. Liburuan adieraztenzena lortzea baitzen aszetikaren zinezko helburua (irakurlearen onbideratzeaeta kristau zintzo bilakatzea, hain zuzen), eta ez garaiari ez zegozkion sormeneta berrikuntza nahiak libururatzea.

Ondoko orrialdeetan eranskin gisa eskaintzen den testuen arteko erkake-tak, aipatutako horiek guztiak noraino izan ziren paralelismo huts edota de-pendentzia tematiko garden argitzen hastea du helburu11.

BIBLIOGRAFIA

ASKOREN ARTEAN, 1943, Axular 1643-1943 (Troisième Centenaire du Guero), d.g. Hitzaurrea1943an San Jean de Luz-en egina, “Aitzina”-k sinatua (Biarritz/Baiona, Editions “Aitzi-na”, Marc Légasse eta André Ospital).

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[5] 261

9 Erremedioak garrantzi handia hartzen dute Axularren obran, besteak beste, kapitulu eta pasarteaskok horretaz dihardutelako. Esan bakarrik garaiko aszetika-liburuetan derrigorrezko puntua bihurtuzela erremedioei buruzko atal hori. Tematikoki antz handia zeukan bat aipatzeko Antonio Delgado To-rre Neyra-ren Victoria de sí mismo (Madrid, 1595) (“en el qual se enseña el conocimie[n]to de todos losvicios capitales, y los remedios que ay contra ellos: con avisos que incitan y mueven el animo al amorde las virtudes” [barneko kontrazala]) ekarriko genuke hona.

10 Gogoratu kapitulu horretan bertan esango dela “Y aunque desta materia tratamos en otros lu-gares” (Guía, 41b), erreferentziak Oración y Meditación liburuko ostiral gauekoa, Memorial-aren lehenpartea eta Vita Christi izenekoaren 2. partea direlarik.

11 Testu erkaketa honetan ez da exenpluez, atsotitzez eta “erran komunez” jardungo. Horien berriizateko ikus Salaberri 1999.

Page 6: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

262 [6]

CURTIUS, E. R., 1976, Literatura europea y Edad Media latina, 1 eta 2, Madrid, F.C.E.DELGADO GARCÍA, J., 1993, “Impacto religioso-cultural de Fray Luis de Granada en Japón”,

in A.A.: Fray Luis de Granada. Su obra y su tiempo, II, Universidad de Granada, 227-244.LAFITTE, P., 1943, “Les citations d´Axular”, in A.A.: Axular 1643-1943 (Troisième Centenaire

du Guero), 38-39.MILHOU-ROUDIÉ, A., 1985, Paresse et travail chez les moralistes espagnols du XVIe siècle, 2 vol.,

doktorego tesia, Université de Bordeaux III.MILHOU, A. eta MILHOU-ROUDIÉ, A., 1993, “El pecado de la pereza en el Criticón: «deja-

miento» sin obras”, in García Martín (ed.), Estado actual de los estudios sobre el Siglo deOro, Salamanca, 1993, 683-691.

MITXELENA, K., 1971, “Descubrimiento y redescubrimiento en textos vascos”, FLV, 3, 149-169.

SALABERRI, P., 1999, “Exenpluak, atsotitzak eta beste Axularren Guero liburuan”, Enseiuka-rrean, 14, 109-127.

URGELL, B., 1991, “Axular eta Larramendi”, ASJU, XXV-3, 901-928.URQUIJO, J. de, 1912, Una fuente del Guero (Axular imitador de Fr. Luis de Granada), 12

orrialdekoa, Saint Jean de Luz, J. Dargains.VILLASANTE, L., 1962, “El <Guero> ¿es obra original?”, Euskera, VII, 5-28.– 1972, Axular: Mendea, Gizona, Liburua, Ed. Franciscana Aranzazu, Oñati.

OBRA KLASIKOAK

AGUSTIN, San, Los XIII libros de Las Confesiones, itzulpena, sarrera hitzak eta oharrak: P. Fran-cisco Mier, Madrid, 1931, 2. edizioa.

ALVARADO, A., Arte de bien vivir y guía de los caminos del Cielo, Insigne Colegio y Universi-dad de Nuestra Señora la Real de Hirache, Mathias Mares, Impressor del Reyno de Na-varra, 1608.

AXULAR, Guero, Bordele, 1643 (faksimila: Bilbo, Euskaltzaindia, 1988. L. Villasante: Oñati,Ed. Franciscanas, 1976. Bertsio informatikoa: J. Lavin).

CHECA, J. (ed.), Barroco esencial, Madrid, Taurus, 1992.DELGADO TORRE NEYRA, A., Victoria de sí mismo, Madrid, 1595.GRANADA, Luis de, Retórica Eclesiástica o de la manera de predicar, in Obras del V.P.M. Fray

Luis de Granada, III, Madrid, Imprenta de la Publicidad (BAE, XI), 1945, 488-642.– Guía de Pecadores, in Obras del V.P.M. Fray Luis de Granada, I, Madrid, Imprenta de la Pu-

blicidad (BAE, VI), 1944, 1-470.– Del Símbolo de la Fe, in Obras del V.P.M. Fray Luis de Granada, I, Madrid, Impr. de la Pu-

blicidad (BAE, VI), 1944, 481-733.– De la Oración y Consideración, in Obras del V.P.M. Fray Luis de Granada, II, Madrid, Impr.

de la Publicidad (BAE, VIII), 1945, 1-202.– Memorial de la Vida Cristiana, in Obras del V.P.M. Fray Luis de Granada, II, Madrid, Impr.

de la Publicidad (BAE, VIII), 1945, 203-411.– Compendio y Explicación de la Doctrina Cristiana, in Obras del V.P.M. Fray Luis de Grana-

da, III, Madrid, Impr. de la Publicidad (BAE, XI), 1945, 58-177.HUARTE DE SAN JUAN, J., Examen de ingenios para las ciencias, 1575 [orain: F. Fresco Otero

(de.), Madrid, Espasa-Calpe, 1991].MIGNE, J. P. (ed.), Patrología Latina (orain: CD-Rom euskarrian, CETEDOC, 1994).VENEGAS, Alejo, Agonía del tránsito de la muerte, Alcalá, 1565 (egun in Menéndez y Pelayo

(zuz.), Escritores Místicos Españoles, I, Madrid, Casa Editorial Bailly / Baillière, 1911).

Page 7: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[7] 263

Zeren hain da gauza galdua eta galga-rria alferkeria, non naturalezaren bera-ren ere kontra baita. Homo nascitur adlaborem et avis ad volatum (dio Iobek)(Job. 5). Gizona sortzen da trabailluko,eta hegaztina aireko. Nola hegaztinariemaiten baitzaitza hegalak, airatzeko,eta hegaldatzeko: hala gizonari ereemaiten zaitza eskuak trabaillatzeko(Gero, 34).

Munduko gauza guztiek kondenatzendute alferra. Zeren hartzaz bertze guz-tiek enplegatzen baitute bere denbora,zertako eginak baitira hartan. Iguzkiakarrazoiñekin erran ahal diazaio beran-duraiño ohean datzanari: zerk aratzahor alfer-nagia? Nik atzo, hik baiño bi-de gehiago iragan nian, inguratu bai-nuen mundu guztia, eta orai ere, hibaiño goizago iaiki nauk. Zuhaitzekere erran ahal dezakete: eztakusazuenola gu ezkauden behin ere geldirik etaez alferrik? Nola hazten, handitzen, lo-ratzen eta geure denboretan eta sasoi-ñetan fruituz bethatzen garen?

Bada aniamalia adimendurik eztute-nek ere, behintzat erleek eta xinhaurriek,arrazoiñekin erranen derakute, beha dia-zegula, heken nekeak, trabailluak eta io-an-ethorriak konsidera ditzagula eta, ha-latan agian, ahalketurik bedere, geureeginbidearen egitera, eta trabaillatzera,ernatuko eta erdutuko garela.

Erleak, hain gauza ttipiak, eta flakoak,bethatzen du mundua eztiz eztitzeko,eta ezkoz argitzeko. Eta gaitz lizatekekontatzea nola gobernatzen diren erle-

Y no sin causa dixo el Santo Iob (Iob.5. Homo ad laborem nascitur, & avis advolatum) que el hombre nace para eltrabajo, como las aves para el buelo,para enseñarle que el mismo peligrocorre el hombre quando està ocioso,que las aves estando paradas [...] (Alva-rado, Arte de bien vivir..., 1030).

Considera, junto con esto, cómo nin-guna de todas las cosas criadas estáociosa; porque los ejércitos del cielo sincesar cantan loores a Dios; el sol y la lu-na y las estrellas, y todos los cuerpos ce-lestiales, cada día dan una vuelta almundo para nuestro servicio; las hier-bas, los árboles, de una pequeña plantavan creciendo hasta su justa grandeza;las hormigas juntan granos en sus cille-ros en el verano, con que se sustentanen el invierno; las abejas hacen sus pa-nales de miel, y con gran diligenciamatan los zánganos negligentes y pere-zosos; y los mesmo hallarás en todoslos otros géneros de animales. Pues ¿có-mo no habrás tu vergüenza, hombrecapaz de razón, de tener pereza, la cualaborrescen todas las criaturas irraciona-les por instinto de naturaleza? (Grana-da, Guía, 136a).

Considera tambien cómo ninguna decuantas cosas Dios crió está ociosa; losejércitos del cielo sin cesar cantan loo-res a Dios; el sol, y la luna, y las estre-

1 Testu menpekotasuna dela eta, autore batzuk kideko gisa emandako testuen artean badira zen-bait pasarte gure ustez inolako kidetasunik erakusten ez dutenak. Hori da, esaterako, honako honenkasua: “iragaiten baitziren seietan ehun milla presunatan” (Gero, 26), Villasantek Granadaren obraren“pasarte paralelu”-tzat hartuko du (1972, 150-151), hots, “Seiscientos mil hombres sacó Dios de Egip-to para llevar a la tierra de promisión, sin mujeres y niños, que no cuentan” delakoarena, hain zuzenereIrteera liburutik hartutako pasartea denean eta Axularrek buruz jakin edota beste edozein tokitanaurki zezakeenean. Horrelakoak –eta ez dira gutxi!– ez ditugu aintzat hartuko, urrunegi eramango bai-kintuzke exenplu eta irudi bibliko ezagunegi horien paralelotasunaren jatorri deskontestualizatua Gra-nadarenean jartzeak.

Bestalde, Granadaren obrak direla eta, ez dugu aukerarik izan Lafittek aipatzen duen edizioa az-tertzeko (“édition Vivès, Paris, 1862”). Paralelismo zenbait aurkitu bide zuen orriotan: “[...] les pages3 du tome VIII, 66 du tome XIV, 114 du tome XVII, 496 du tome III, 479 eta 501 du tome XI ont été àl´origine des pages 35, 99, 87, 232 et 501 d´Axular” (Lafitte 1943, 39). Halere, jarraian ikusiko den be-zala, horietako batzuk identifikatuta daude.

ERANSKINA1

Page 8: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

264 [8]

ak elkharren artean; nola duten bereerregea, eta obeditzen duten; nola zaha-rrak kofauean barrena, etxeko lanen egi-ten, egoiten diren; eta gazteak, beremantenuaren eta bizikaien garraion,kanpotik hari diren; nola duten bereathal-zaiña, eta behar ere bai. Zeren ez-tiari, nola baita gozo, eta izena duen be-zala, ezti, anhitz, baitarraika, eta baitzai-ka aiher. Nola trabaillatzen direnek, tra-bailatzen eztiren alferrak eta nagiak, ez-ten kolpez egotzten dituzten bere kon-paiñiatik. Expellunt ab alvearibus pigras(Plin.). Eta nola bertzerik ere anhitzgauza egiten duten, eta guztiak hain or-denantza handiarekin, non baitirudiezen eztela erregerik, bere erresuma hainongi gobernatzen duenik, nola erleekbere erregearekin batean trabaillatuz,gobernatzen baitute berea (Gero, 34-36).

Bada xinhaurriaren gobernuaz, zuhur-tziaz, trabailluaz, ethorkizuneko egitenduen probisioneaz, hornizoiñaz, etabiltzen duen mantenuaz, nork zer erra-nen du? Nork eztu miretsiko, eta gogo-eta eginen? Spiritu Sainduak berakigortzen gaitu aniamalia ttipitto hunen-gana, zer egin behar dugun ikhastera,erraiten duela: Vade ad formicam, o pi-ger, et considera vias ejus, et disce sapien-tiam quae, cum non habeat ducem necpraeceptorem, parat in aestate cibum sibi(Prov. 6). Zoaz, nagia, xinhaurriagana,eta konsidera itzatzu haren bideak etabidexkak, ioan-ethorriak eta itzulingu-ruak, nekeak eta trabailluak, eta ikhasi-ko duzu zuk ere nola behar duzun aitzi-nerat eta bethiere bizi, ibili eta goberna-tu. Hark erakuslerik eta kidaririk gabe,berak bere buruz biltzen du udan, ne-guaren iragaiteko behar duen mante-nua, bazka eta bihia (Gero, 36).

Erran komuna da infernua desira onezbethea dagoela (Gero, 49).

[...] zeruko lorian sartzeko, eztireladesira onak berak asko. Baiña behar dire-la Iainkoaren manamendu sainduak, de-siraz bezala obraz ere konplitu (Gero, 50).

llas, y todos los cuerpos celestiales, ca-da dia dan una vuelta al mundo paranuestro servicio; las yerbas y los árbo-les, de poco van creciendo hasta su jus-ta grandeza, y dan cada año sus flores yfructos; las hormigas trabajan y juntangranos en el verano, con que se susten-tan en el invierno; las abejas hacen suspanales de miel, y con grande diligen-cia matan los zánganos negligentes yperezosos; y hallarás lo mismo en todoslos géneros de animales. Pues ¿cómono habrás tu vergüenza, hombre capazde razón, de tener pereza, la cual abo-rrescen todas las criaturas irracionales,por solo instinto de naturaleza? (Gra-nada, C.y E., 130b)2.

Y si Galeno considerara las sendas y ca-minos de la hormiga y contemplara suprudencia, su misericordia, su justiciay gobernación, se le acabara el juicio,viendo un animal tan pequeño contanta sabiduría sin tener preceptor nimaestro que le enseñase. Vade ad for-micam, o piger, et considera vias eius, etdisce sapientiam; quae, cum non habeatducem neque praeceptorem, praeparat inaestate cibum sibi et congregat in messequod comedat. Proverb., cap. VI. (Huar-te de San Juan, Examen de ingenios...,89).

[...] el infierno está lleno destos bue-nos deseos, mas el paraíso de buenasobras (Introducción al Símbolo de la fe,266).

2 Ez Axularrek ez eta Granadak berak ere ez dute aitortzen –ez zekitelako agian?– pasarte luze ho-nen jatorria. Izatez, san Agustinen De vigilatione et otiositate vitanda liburutik jasoa da garrantzitsuena(ikus Migne, Patrología, XL tom., 1263).

Page 9: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[9] 265

Modo, ecce modo, sine paululum (8Confess. cap. 6). Ha, Iauna, utztazuaphur bat, igurikazu bertze aphur bat,ez lehia, ez khexa, ez berantets, sarrinaiz zurekin (Gero, 53).

Ordea pontua da, ea noiz utziko du-gun. Eta zuk diozu, gero. Baiña nikdiot ezen ez gero. Baiña nik diot ezenez gero, baiña orai. Dakusagun ea zei-ñek dioen hobeki, zeiñek duen arrazoi-ña (Gero, 55).

Bada hemen bentura franko, eta ez es-perantza eskasik. Zer da haur? Non dazentzua? Non da akhordua? Zer eginda adimendua? Zeure salbamendua,hanbat dihoatzun gauza, sekulakotzatongi edo gaizki izaitea, iben dezazulabenturan? (Gero, 73).

Segur bezala dadukat, ifernura ioaitendiren gehienak, gero baten benturaniarririk, hartan fidaturik eta hartan en-ganaturik ioaiten direla. Behintzat halaioan zen Ebanjelioko aberats hura. Ze-ren nola San Lukas ebanjelistak errai-ten duen bezala, aberats hari urthe onagerthatu baitzeikan, eta bildu baitzuenanhitz, iarri zen bere buruarekin gogo-etan, erraiten zuela: Quid faciam quianon habeo quo congregem fructus meos?(Lc. 12) (Gero, 75).

Zer eginen dut? Norako dut hunenbatogi, arno, bihi, fruitu eta onhasun? Ez-tut edukitzeko lekhurik ere. Baiña ba-dakit zer eginen dudan, erraiten dioberriz bere buruari. Leheneko bihite-giak, ardandegiak, sotoak, salak etaganbarak handitukoitut, edukitzekolekhua franko eginen dut. Eta gero so-segatuko naiz, ardura guztiak utzirik,pausatuki, hatsaren gaiñean iarrikonaiz, erraiten dudala neure baithan:Orai atsegin har dezadan, ian dezadan,edan dezadan, zeren berdin eztut deu-sen eskasik, eztut gerokoren perilik, ba-dut ethorkizunekotzat behar den kon-plimendu guztia. Bada kontu hautan,

Espera, Señor un poco; aguarda otropoco; agora dejaré el mundo; agora sal-dré de pecado (Guía, 91b)3.

Tú dices que adelante; yo digo que lue-go; tú dices que adelante te será estomás fácil de hacer; yo digo que luego loserá: veamos quién tiene razón (Guía,92b)4.

Pues ¿cual es el desatinado que osa po-ner el mayor de los tesoros en el mayorde los peligros? ¿Hay cosa mayor en elmundo que tu salvación?¿Pues en quéseso cabe poner una cosa tan preciosaen tan grande peligro? (Guía, 97a)5.

Creo verdaderamente que son innume-rables las ánimas que por este caminose han perdido; a lo menos así se per-dió aquel rico del Evangelio, de quienescribe Sant Lucas que como le hobie-se sucedido... (Guía, 92a).

Que como le hubiese sucedido muybien la cosecha de un año, púsose a ha-cer consigo esta cuenta: ¿Qué haré detanta hacienda? Quiero derribar misgraneros y hacerlos mayores, para guar-dad estos fructos; y hecho esto hablarécon mi ánima, y decirle he: Aquí tie-nes, mi ánima, muchos bienes paramuchos años. Pues que así es, come,bebe y huelga, y date buena vida. Y es-tando el miserable haciendo esta cuen-ta, oyó una voz que le dijo: Loco, estanoche te pedirán tu ánima; eso que tie-nes guardado ¿para quién será? (Guía,92a)6.

3 Villasantek emandako kidetasuna (1972, 140-141).4 Villasantek emandako kidetasuna (1972, 140-141).5 Villasantek emandakoa (1972, 146-147).6 Villasantek emandakoa (1972, 140-141).

Page 10: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

266 [10]

kontuak ongi egin gabe, zebillala, adi-tu zuen zerutik mintzoa: Stulte, hacnocte repetent animam tuam a te, quaeautem parasti cuius erunt? (Lc. 12). Haerhoa, zentzu gabea, zer mintzo aiz? zergogoeta darabillak? Egin dik hireak,gaur eskatuko zaizkik heure arimaren,gaur gorputzetik atherarik eramanenderaue. Eta gero orduan, bildurik da-dutzan on horiek norentzat izanen di-ra? (Gero, 75-76).

Erhoa deitzen du aberats hura, eta arra-zoiñekin. Zeren zer da erhokeria han-diagorik, geroko denboraz, bertzereneskuan eta benturaz dagoenaz, bere es-kuan eta segurean baillu bezala orde-natzea baiño? (Gero, 76).

Gaitezin beraz bertzeren gaiñean zentza;dezagun bertzeren peiletik athera segu-rantza, hartzen dugula, Espiritu Sain-duak emaiten derakun konseillua: Nontardes converti ad Dominum, et ne diffe-ras de die in diem, subito enim veniet iraillius, et in tempore vindictae disperdet te(Eccli. 5). Konberti zaitezi, bekhatutarikiltki zaitezi; eta eztezazula berant ezteza-zula egunetik egunera luzat. Zeren gu-tien uste duzunean, ahantzienik zaude-nean, neurria betheo da, Iainkoa hase-rretuko da: eta gero mendekuzko egu-nean, heriotzeko denboran, galduko,eta deseginen zaitu (Gero, 76).

Sagarroia, bere egitez ere nekez erdi-tzen da, baina are, bere faltaz nekezago.Zeren nola larruan baita latz, eta gaz-taina karloa bezala, puntaz eta arantzezbethea, eta umeak ere bera bezala la-tzak, eta arantzetsuak baititu; ume hekerdi behar duenean bere arantzeez, etakarloez min egiten diote, eta halatanminari errendaturik, erditzeko mene-ratzen denean, barrenat sartzeintu etahan ahal bezanbat edukitzeintu. Etanola hala dadutzan bitartean ere, han-ditzen eta gogortzen baitira ume hek;eta alabaiña erdi behar, edo hil: handikazkenean, harri baten kontra permatu-rik lehen eginen zen baino nekezago,eta penazago erditzen da (Gero, 78-79).

Pues ¿qué mayor locura que disponerun hombre por su autoridad lo que hade ser adelante, como si tuviese en sumano la presidencia de los timepos ymomentos que el Padre Eterno tienepuestos en su poder? (Guía, 92a).

Y pues son tantos los que desta mane-ra son castigados, muy mejor acuerdoserá escarmentar en cabeza ajena y sa-car de los peligros de los otros seguri-dad, tomando aquel tan sano consejoque nos da el Eclesiástico, diciendo:Hijo, no tardes en convertirte al Señor,y no lo dilates de día en día, porque sú-bitamente suele venir su ira, y destruir-te ha en el tiempo de la venganza(Guía, 92a).

[...] mientras más se dilata es peor a lamadre, a causa de las púas de su hijue-lo, que cada día más se le paran másduras; y tanto se puede dilatar el parto,que mate a la madre (Venegas, Ago-nía..., 125b)7.

7 Mitxelenak ohartarazia (1971, 166-167).

Page 11: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[11] 267

Bekhatuak ilhuntzen du adimendua,flakatzen du memorioa, eta gaixtatzendu borondatea; zenbatenaz bekhatugehiago, eta bekhatutan egonago, han-batenaz adimendua, memorioa eta bo-rondatea, eztheusago (Gero, 83).

Hanbatenaz deabrua iaunago, eta na-busiago. Hanbatenaz Iainkoaganikurrunago, eta apartago (Gero, 83).

Bada gauza hauk hunela direnaz geroz-tik, nolatan duzu zuk uste, gero hobe-ki onduko zarela eta bekhatutik iltkikozarela orai baiño? Ura ttipi deiño eziniragan dezakezu, zer eginen duzu badahandi dadinean? Zuhaitz ttipiak, orai-ño errorik eztutenak, ezin athera ditza-kezu, zer eginen duzu bada errozta, etahandi ditezinean? Erran nahi dut, oraibekhatu guti duzunean, eta guti horiekere berri direnean, ezin delibera deza-kezu halarik ere, horietarik ilkitzera,zer izanen da bada gero, bekhatuz be-terik eta hetan denbora luzeaz gogortu-rik zaudenean? (Gero, 83-84).

Orai hamar bekhaturekin diharduka-zu, gero ehunekin iharduki beharkoduzu. Orai urthe baten edo biarenusantza gaixtoa duzu, gero hogoienaedo berrogoiena izanen duzu. Bekhatuegiteaz koropilloak doblatzeintuzu,gatheak berretzeintuzu, karga handi-tzen duzu. Zer erhokeria da bada haur,uste baituzu ezen gero karga handiare-kin hobeki manaiatuko zarela, orai tti-piarekin baiño? (Gero, 84).

Uste baituzu gero, eritasuna handi da-dinean, erraxago izanen dela sendatzeneta erremediatzen, ttipi denean baiño?Eztakizu nola erraiten duen SpirituSainduak: Languor prolixior gravat me-dicum, brevem languorem praecidit me-dicus? (Eccli. 10) (Gero, 84).

Porque con el pecado se oscurece el en-tendimiento y se enflaquece la volun-tad, y se desordena el apetito, y se de-bilita más el libre albedrío, y se hacemenos señor de sí y de sus obras (Guía,92b)8.

Y adelante estará también el demoniomás apoderado de ti, y Dios muchomás alejado (Guía, 92b).

Pues siendo esto así, ¿en qué seso cabecreer que adelante te será la conversióny mudanza de vida más fácil, [...] Puessiendo esto así, ¿cómo puedes tú creerque adelante te será este negocio másfácil? Si dices que no puedes agora pa-sar este vado, aun antes que el río hayacrecido mucho, ¿cómo lo pasarás mejorcuando vaya de mar a mar? Si tan tra-bajoso se te hace arrancar agora lasplantas de los vicios que están en tuánima, recién plantadas, ¿cuánto máslo será adelante, cuando hayan echadomás ondas raíces? Quiero decir: si ago-ra que están los vicios más flacos, dicesque no puedes prevalescer contra ellos,¿cómo podrás adelante, cuando esténmás arraigados y fortificados? (Guía,92b eta 93a).

Agora por ventura peleas con cien pe-cados, adelante pelearás con mil; agoracon un año o dos de mala costumbre,adelante quizá con diez. Pues ¿quién tedijo que adelante podrás más fácilmen-te con la carga que agora no puedes,haciéndose ella por todas partes máspesada? (Guía, 93a)9.

En qué seso cabe creer que, multipli-cándose las culpas, será más ligero elperdón, y, creciendo la dolencia, serámás fácil la medicina? No has leído loque el Eclesiástico dice[...] (Guía, 93a).

8 Villasantek eman testu kidetasuna (1972, 140-141).9 Villasante 1972, 142-143.

Page 12: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

268 [12]

Eritasun luzeak eta zaharrak nekhatzendu midikua, baiña laburrak eta berriak,egiteko guti emaiten dio, hura laburzkisendatzen du (Gero, 84).

Egia haur eman zeraukan aditzera ain-giru batek lehenago mendietan eta er-mitetan bizitzen ziren saindu hetarikbati (In vita Arsenii apud Suri tom. 4pag. 257). Hartu zuen aingiru hark gi-zon baten iduria eta ioan zen mendie-tako saindu hetarik batengana, eta es-kutik harturik, eraman zuen oihaneanbarrena, eta han erakutsi zeraukan gi-zon bat, hari zela egur egiten. Eta zamabat eginik, lothu zuenean, hasi zen en-seiatzen ea iasan ahal zezakeienz. Baiñahain egin zuen handi, ezen ezin iasanezutzi baitzuen. Utzi zuenean, hasi zenberriz bigarrenean egur egiten, eta bereleheneko zamaren handitzen. Handituzuenean, hartu zuen, eta hasi zen lehenbezala enseiatzen ea iasan ahal zeza-keienz. Baiña are orduan gutiago, zerenlehendanik handituago baitzuen. Or-dea guztiarekin ere, hasi zen hirurga-rrenean ere lehiatzen, egur egiten etabere leheneko zamaren, lehen bezalahanditzen, ustez ezen halatan arindukozeikan, eta erraxkiago iasanen eta era-manen zuen. Sainduonek haur ikhusizuenean, galdegin zioen aingiruari: Zererhokeria da haur, uste baitu gizon hu-nek, berretuz karga arinduko zeikala?Eta handituz, erraxkiago iasanen etaeramanen duela? Orduan ihardetsi zio-en aingiruak: horrela duk bada mun-duko erhokeria ere, uste baitute bekha-torek bekhatu anhitzekin, karga pisua-rekin hobeki iaikiko direla arinarekinbaiño (Gero, 84-85).

Zeren nola eritasun handiak, sendatuzgero ere, utzten ohi baitu bere ondotik,zenbait herru gaixto, zenbait kutsu, na-rrio etza arrazadura, hala utzten dudenbora luzeaz bekhatutan egoiteak erebere ondotik, zenbait ondore gaixto(Gero, 93).

No has leído lo que el Eclesiástico di-ce, que la enfermedad antigua y de mu-chos años pone en trabajo al médico, yque la de pocos días es la que más pres-to se cura? (Guía, 93a)10.

Esta manera de engaño declaró muy alpropio un ángel a uno de aquellossanctos padres del yermo, según lee-mos en sus vidas (De vitis Patrum, p. 2,§36). Porque tomándole por la mano,sacóle al campo, y mostróle un hombreque estaba haciendo leña; el cual des-pués de hecho un grande hace, comoprobase a llevarlo a cuestas, y no pu-diese, volvió a cortar más leña y juntar-la con la otra; y como menos pudiesecon ésta por ser mayor, todavía porfia-ba a hacer aun mayor la carga, creyen-do que así la podría mejor llevar. Puescomo el sancto monje se maravillasedesto, diole el ángel que tal era la locu-ra de los hombres, que no pudiendo le-vantarse de los pecados, por el pesogrande que tenían sobre sí, añadían ca-da día pecados a pecados y cargas a car-gas, creyendo que adelante podríancon lo más, no pudiendo agora con lomenos (Guía, 93a)11.

Porque así como el que ha tenido unalarga o recia enfermedad pocas vecessale della sin reliquias para adelante, asílo hace también el largo uso de los pe-cados y la grandeza dellos (Guía, 94a)12.

10 Villasante 1972, 142-143.11 Villasantek emandakoa (1972, 142-143).12 Villasantek emandakoa (1972, 144-145).

Page 13: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[13] 269

Halatan ikhusiko duzu, gazte denbo-ran bekhatu batetan usatu duenari za-hartzean ere, eta deus ezin daidekeiene-an ere, gogoa bedere, eta bekhatu har-tzaz mintzatzeaz, atsegin hartzea bede-re, badatxekala [...] Finean lehen zertansegitu baituzu, hartan gero ere, ametse-tan, eta eldarnioetan ere edireiten zara.Eta zerk egiten du haur? Usantzak, az-turak, gaztean hala, han, eta hetan se-gitu, eta usatu baituzu, eta usantza hu-ra hezurretan barrena sarthu baitzaitzu.Eta nola zahartuagati, hezurrak gelditubaitzaizkitzu. Hala gelditu zaizkitzuusantza, aztura, eta handik sortzen di-ren mugidak, abiadurak, eta inklinazi-no gaixto guztiak ere. Halatan erraitendu Iob gizon gaindu hark: [...] Gaixto-aren hezurrak betheko dira gazte den-borako bekhatuez, eta harekin bateanlurrean ere lohakartuko dira, eztutebehien ere utziko. Zeren San Grego-riok dioen bezala [...] Usantzazko be-khatuak iarraikitzen ohi zaitza nehoriheriotzeraiño, eta lurrean barrena sararteiño, eztute hareraiño utzten, eta ezkomunzki han ere (Gero, 93-94).

Zeren nola baita hetika daritzan erita-sun bat, zein egiten baita, sukharradenbora luzeaz, eta aphur bana hezu-rretan barrena sartzeaz: eta eritasunhark ezpaitu erremediorik, mirakuilluzedo baizen, eta izaitekotz ere xoil luza-ro: hala... (Gero, 94-95).

[...] eta izaitekotz ere xoil luzaro: halada denbora luzeaz, gogoan, eta biho-tzean barrena sarthurik dagoen azturagaixtoa ere. Hura da hetika gaixto sar-thua, atheratzen eta erremediatzen gai-tza. Eta halakoagatik erraiten du SanAugustinek thonban barrena sarthua,eta ehortzia dagoela: eta gaiñeko harri-estalkia, iaikitera eta hats hartzera, utz-ten eztuena, usantza gaixtoa dela. Mo-les illa imposita sepulchro, ipsa est vis du-ra consuetudinis, qua premitur anima,nec respirare, nec resurgere permittitur.(Aug. Serm. 44 de verbis Domini tom.10) (Gero, 95).

Por donde vemos que la vejez de aque-llos que gastaron la mocedad en vicios,suele ser muchas veces amancillada conlas disoluciones de aquella edad pasa-da, aunque la presente las rehuse, y lamesma naturaleza las sacuda de sí. Yestando ya la naturaleza cansada del vi-cio, sola la costumbre que queda en piecorre al campo y les hace buscar delei-tes imposibles: tanto puede la tiranía yfuerza de la mala costumbre. Por locual se escribe en el libro de Job que loshuesos del malo serán llenos de los vi-cios de su mocedad, y con él dormiránen la sepultura. De manera que los ta-les vicios no tienen otro término sinoel común término de todas las cosasque es la muerte, en la cual vienen aacabar; aunque en la verdad ni aunaquí acaban sino continúanse en per-petua eternidad; por lo cual se dice queduermen con él en la sepultura (Guía,93a eta b).

[...] los apetitos de los vicios tan ínti-mamente arraigados en los huesos ymedulas de su ánima como una calen-tura lenta de tísicos, que está allá meti-da en las entrañas del hombre, que noespera cura ni medicina (Guía, 93b)13.

[...] por lo cual se dice que duermencon él en la sepultura. Y la causa destoes porque por razón de la vieja costum-bre, que está ya convertida en naturale-za, tienen los apetitos de los vicios taníntimamente arraigados en los huesos ymédulas de su ánima, como una calen-tura lenta...[ik. aurreko testua] (Guía,93b).

13 Villasantek emandakoa (1972, 144-145).

Page 14: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

270 [14]

Haur beror eman zuen aditzera gureSalbatzailleak berak, Lazaro laur egu-netako hil kiratsua, anhitz hatsbehera-pen, eta sentimendu eginik, pitztu zue-nean. Bertze guztiak erraxki eta aise ze-goela pitztu zituen, baiña Lazaro, idu-riz, nekez. Aditzera emaiteagatik, zeingaitz den, denbora luzeaz, bekhatutanusatua, usteldua, eta kirastua dagoenbekhatorearen sendatzea, eta erreme-diatzea (Gero, 95).

Halakoa, hartara heltzen dena, Lazarokirastua bezala da, Iainkoaren botherehandiaz baizen, ezin erremedia dite-keiena (Gero, 95).

Arrazoin hautzaz guztioz emaiten daaditzera, nola luzamendutan, gerotikgerora ibiltzeaz, hartzen den usantzagaixtoa: eta usantza hura, olioa oihale-an bezala, sartzen den gogoan, etabihotzean barrena. Eta nola den enga-namendu handia, eta gure galgarria,erraitea: «gero onduko naiz, gero bideonean iarriko naiz» (Gero, 95-96).

Haur da deabruaren hitzkuntza, hareneskolan irakurtua, han ereiña, eta han-dik banatua. Iainkoaren miserikordia-tik, ontasunetik, eta Pasione saindua-ren meritutik, eta baliostasunetik, nahiduzu hartu okhasino eta ausartzia be-khatu egiteko, eta bekhatutan egoite-ko. Hain da itsustasun eta itsutasunhandia eta iende galduen kontua haur,ezen gure Salbatzaillea arrenkuratu ez-pazen ere bere heriotze penatuaz etadesohorezkoaz, arrenkuratu, eta senti-kortu baitzen bidegabe hunetzaz, errai-ten zuela: Supra dorsum meum fabrica-verunt peccatores, prolongaverunt ini-quitatem suam (Ps. 128). Ene sorbaldengaiñean egin zuten egur bekhatoreek,han bere gaixtakeria hedatu, luzatu etazabaldu zuten (Gero, 136).

Erran nahi du: gaixtoek bere gaixtake-rien egiteko, eta hetan luzaro egoiteko,hartzen dituzte zimendutzat eta okha-sinotzat, nik neure sorbalden gaiñean

Esto mesmo nos mostró también elSalvador en la resurrección de Lázaro,de cuatro días muerto; al cual resucitócon tan grandes clamores y sentimien-tos, como quiera que los otros muertosresuscitase con tanta muestra de facili-dad, para dar a entender cuán gran ma-ravilla sea resuscitar Dios al que está yade cuatro días muerto y hediondo; es-to es, de muchos día y de mucho tiem-po acostumbrado a pecar (Guía, 93b)14.

[...] y el que a este punto llega, ya esLázaro de cuatro días muerto, que noresucita sino a fuerza de bramidos y lá-grimas del Salvador (Guía, 93b).

Todo esto evidentíssimamente nos de-clara la difficultad grande que se añadea este negocio con la dilación del tiem-po; y cómo mientras más se dilata, másse difficulta, y, por consiguiente, cuánmanifiesta sea la mentira de los queadelante dicen que será más fácil la en-mienda de la vida (Guía, 93b).

Dices que es grande la misericordia dedios, pues por los pecadores se puso enla cruz. Yo te confieso que es muygrande, pues te consiente tan grandeblasfemia como es hacer tú su bondadfautora de tu maldad, y que la cruzque El tomó por medio para destruirel reino del pecado tomes tú por me-dio para fortalecerlo; y donde le habíasde ofrecer mil vidas que tuvieras porhaber puesto la suya por ti, tomes deahí ocasión para negarle esa sola que Elte dió. Más le dolió esto al Salvadorque la mesma muerte que padescía,pues no quejándose della, se quejódeste agravio por su Profeta, diciendo:Sobre mis espaldas fabricaron los peca-dores, y extendieron su maldad (Guía,100b-101a)15.

Dices que es grande la misericordia deDios, pues por los pecadores se puso enla cruz. Yo te confieso que es muy gran-de pues te consiente tan gran blasfemia

14 Villasantek emandakoa (1972, 144-145).15 Villasantek emandakoa (1962, 7 eta 1972, 148-151).

Page 15: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[15] 271

errezibitu nituen azoteak, kolpeak, pe-nak eta oiñhazeak. Eta hetan fidaturik,hetan esperantzaturik eta kontu eginik,berdin nik hekengatik pagatu nuela,ausartzen dira bekhatu egitera, eta be-khatutan egoitera, erraiten dutela: mi-serikordios da Iainkoa, maite gaitu, onderizku, bereak, bere odolaz erosiakgaitu, men menera gaitezinean eztia-zaigu falta: beraz har dezakegu esku etalizentzia zenbait bekhaturen egiteko.Erran behar da miserikordios dela Iain-koa, hunelako ahapaldiak, hunein itsu-siak pairatzen dituenean (Gero, 136-137).

Miserikordiaz soilki, eta bakharrik, ius-tiziaz konturik egin gabe, mintzo de-nak, eztaki zer mintzo den, eztu hala-koak iustiziaren handitasuna ikhusten.Eta ikhusazu nola eztuen ikhusten.Zuk diozu miserikordios dela Iainkoa,eta ongi diozu. Baiña zuk, Iainkoa mi-serikordios dela diozunorrek, aditu be-har ditutzu aphur bat iustiziaren tor-nuak eta kolpeak ere, hek aditurik, fi-dantzia erhoak utz ditzatzun amoreak-gatik (Gero, 139).

Iustiziaren lehenbiziko kolpea eta desa-rra... (Gero, 139).

Iustiziaren lehenbiziko kolpea eta desa-rra izan zen goitian, zeruko Aingirue-tan, Luziferren eta haren lagunen gai-ñean. Zeruko aingirurik ederrena,abantaillatuena, eta Iainkoaren adiski-derik handiena, egotzi zuen iustiziak,urguillutasuneko bekhatu batengatik,sekula fingabekotzat, ifernuko penee-tara. Eta Aingiru guztien lehena, ai-tzindaria eta agintaria, egin zen dea-bru, eta deabru guztien buruzagi, ki-doin, eta kapitain. Zen ederrena, eginzen itsusienik; bere gogarena gaizkie-nik. Onhetsiena, gaitzetsienik; eta go-rena, beherenik. Halako suertez nonEsaias profetak hain iautsapen handiazmiretsirik, galdegiten baitio Luzifer be-rari: Quomodo cecidisti Lucifer qui ma-

como es hacer tú su bondad fautora detu maldad (Guía, 100b-101a)16.

Pues para que salgas dese engaño tanpeligroso, ruégote que nos pongamosagora en razón. Ni tu ni yo habemosvisto la justicia divina en sí mesma, pa-ra que por esta vía podamos conocer sumedida (Guía, 101a).

La primera obra de la divina justicia...(Guía, 101b)17.

La primera obra de la divina justicia deque se hace mención en la Escripturadivina, fué la condenación de los ánge-les [...] verás una de las más ricas joyasde la casa de dios, una de las principa-les hermosuras del cielo, una imagenen quien tan altamente resplandescía lahermosura divina, caer del cielo comoun rayo por un solo pensamiento so-berbio. De príncipe entre los ángeles sehizo príncipe de los demonios; de her-mosísimo, el más feo; de gloriosísimo,el más atormentado; de graciosísimo,el mayor enemigo de todo cuanto Diostiene y tendrá jamás. ¿Qué cosa de tangrande admiración debe ser ésta paraaquellos spíritus celestiales, los cualestan bien conocen de dónde y adónde

16 Villasantek ohartarazia (1962, 7).17 Villasantek emandakoa (1972, 148-151). Halere, kidetasunaren jarraipenaz aspaldian bide zego-

en ohartua (ik. Villasante 1962, 7).

Page 16: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

272 [16]

ne oriebaris? (Is. 14). Nola erori zinen,Luzifer? Nola erori zinen artizarra, goi-zean goiz, oillaritean sortzen eta ilki-tzen ohi zinena? (Gero, 139-140).

Baiña egin zuen lurrean ere bertze bat,ez bere arauaz atseginagoa, baldin erre-mediorik ordenatu ezpalitzaika (Gero,140).

Zeruan Luziferrek berak bedere eginzuen bekhatu; eta ezta miretsteko norbere bekhatuagatik, penatzea. Baiña lu-rrean bertzeren bekhatuagatik, Adane-nagatik, haren ondoko guztiak, aresorthu baiño lehen, bere amaren sabe-lean pitzten diren pontuan, diren be-khatore, eta hobenduri: eta hanbat ur-theren buruan eztakion ahantz Iainko-ari bekhatu hura, nork eztu miretsiko?(Gero, 140).

Miserikordios da Iainkoa, eta bere mi-serikordia guztiarekin, beha dagokaifernuan dagoen bati; ikhusten du, etaikhusiko du, nola milla urthez, eta ha-mar millaz penatzen den. Eta guztiare-kin ere, hala ikhusiagatik ere, han berelekhuan utzten du. Etzaika bat erebihotzik hautsten: etzaika bat ere haladagoen on-beharra urrikaltzen. Aitzitikatsegin hartzen du, zeren hala penatzenden, eta nahi du pena dadin, eta arehandik ilkitzeko esperantzarik gabe pe-na dadin. Gogortasunaren handia. Ius-tiziaren bortitza (Gero, 140-141).

Baiña hunetan badirudi, iustiziatiagodela; eta iustiziak garaitzen duela mise-rikordia (Gero, 141).

Miserikordios da Iainkoa, baiña erranbehar da Iustiziati ere badela. Zerenmunduari barkhatzera, ezin deusek erebalakatu zuen eta amoratu, bere seme-aren heriotzeak baizen (Gero, 141).

cayó una tan excelente criatura? ¿Conqué espanto dirán todas aquellas pala-bras de Isaías: Cómo caíste del cielo,lucero que salías a la mañana? (Guía,101b).

Desciende luego más abajo al Paraísoterrenal, y verás otra caída no menosespantosa, si no fuera reparada (Guía,101b)18.

Porque si los ángeles cayeron, cada unohizo su pecado actual por do cayese.Mas ¿qué pecado actual hace el niñoque nace, por do nazca hijo de ira? [...]Cata aquí, pues, el primer hombre des-terrado del Paraíso por un bocado [...]Y al cabo de tantos siglos el hijo quenasce saca la lanzada del padre; y no só-lo antes que sepa pecar, sino antes quenazca, nace hijo de ira: y esto acabo detantos siglos. En tan largo espacio noestá aún olvidada aquella injuria [...](Guía, 101b-102a).

¡Qué cosa tan espantosa como ver de lamanera que estará aquel sumo Diosmirando desde el trono de su gloria unánima que habrá estado penando mi-llones de años en tan terribles tormen-tos, y que no por eso se inclinará jamása compasión della, sino antes holgaráque pene, y que esta pena sea sin cabo,y sin término, y sin esperanza de reme-dio! ¡Oh alteza de la justicia divina!(Guía, 102b)19.

Con esa tan grande misericordia quealabas, se compadece esta tan espanta-ble justicia que vees (Guía, 102b).

Mas sobre todo esto, ¿qué mayormuestra de justicia que no contentarsedios con otra menos satisfacción que lamuerte de su unigénito Hijo para ha-ber de perdonar al mundo? (Guía,102a)20.

18 Villasante 1972, 150-151.19 Villasante 1972, 150-151.20 Villasante 1972, 150-151.

Page 17: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[17] 273

Miserikordios da Iainkoa, eta guztiare-kin ere Noeren denboran, zortzi presu-naz bertze guztiak, uholde batez hon-datu, eta akhabatu zituen (Gero, 141).

Halaber Sodoma eta Gomorra, inguru-neko bertze hiri batzuekin, su bat zeru-tik igorririk, erre zituen. Halaber Da-tan, eta Abiron, lurrak bere lagunekiniretsi zituen (Gero, 141).

Eta orai ere ifernuratzen dira giristinoeztirenak. Eta beldur naiz giristinoeta-rik ere, gehienek, bide hura hartzenduten (Gero, 141).

Eta halatan Eskritura Sainduan konpa-ratzen dira giristino onak, harri prezia-tuekin, aditzera emaiteagatik giristinoon ere guti dela; batak bezain bertzeak,direla gaitz edireiten. Eta nola bertzeharrietarik baita, preziatuetarik baiñofrankoago, hala dela halaber kondena-tuetarik ere salbatuetarik baiño gehia-go. Salomonek dioen bezala, Stultoruminfinitus est numerus. Erhoen kontuainfinitu da, infinituki anhitz kondena-tzen da (Gero, 142).

Bada baldin anhitz kondenatzen bada,are giristinoetarik ere, zergatik zu ere,giristino izanagatik ere, etzara beldurizanen kondenatuetarik bat gertha zai-tezin? (Gero, 142).

Oraiñokoan, anhitz egotzi du Iainkoakifernura, zergatik bada etzaitu zu ereegotziko, baldin egotzi dituen hek be-zala bizitzen bazara? (Gero, 142).

Uste duzu zuretzat lege berri bat iarri-ko dela? Uste duzu, Iainkoa han goi-tian, zu gabe ezin iragan ditekeiela?Edo zu ez haratzeaz bere loriatik galdu-ko duela? Zer burupe, zer pribilejio,edo abantail duzu zuk orai, ifernuandaudenek bere denboran zuten baiñogehiago, baldin hek bezala bizitzen ba-

Todo el mundo peresció con las aguasdel diluvio, y solas ocho ánimas se es-caparon en el Arca de Noé (Guía,103b)21.

Sobre aquellas cinco deshonestas ciu-dades llovió Dios fuego y piedra azufredel cielo. A Datán y Abirón [...] tragóla tierra vivos (Guía, 102a).

... y que si de los infieles se pierden to-dos y de los cristianos tantos... (Guía,104b)22.

Por donde no sin causa se llaman losjustos muchas veces en la Escripturadivina piedras preciosas; para dar a en-tender que son tan raros en el mundocomo ellas, y que la ventaja que hace elnúmero de las otra piedras toscas a és-tas, ésa hace el número de los malos alde los buenos, como lo testificó Salo-món, cuando dijo que era infinito elnúmero de los locos (Guía, 104a)23.

Donde todos los Doctores comúnmen-te dicen ser esto figura de los muchosque se condenan [...] Pues dime agora:[...] ¿cómo no temerás tú en ese tan co-mún peligro y diluvio universal (Guía,104a).

Dices que te esfuerza la misericordiadivina [...]; antes si con ella se compa-dece tanto número de perdidos, ¿no secompadecerá que seas tú también unodellos, si vivieres como ellos? (Guía,104a).

¿Perderá, por ventura, Dios su gloria sitú sólo dejares de entrar en ella? ¿Tie-nes tú algunas grandes habilidades deque Dios tenga particular necesidadproque te haya de sufrir con todas tustachas, buenas y malas? ¿O tienes algúnespecial privilegio más que los otros,porque no te hayas de perder con ellos,

21 Villasante 1972, 150-151.22 Villasante 1972, 152-153.23 Villasante 1972, 152-153.

Page 18: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

274 [18]

zara, ez hek bezala haratzeko, edo han-dik eskapatzeko? (Gero, 142-143).

Iakizu ezen miserikordiak iustuei loriabezala, iustiziak ere gaixtoei ifernuaemaiten derauela (Gero, 143).

Bada Eskritura Sainduan, Iainkoakprometatzen dituen fabore handi, ezti,gozo, miserikordiazko hek, iustuentzat,ongi, artez, eta presturik bizitzen dire-nentzat dira: eta mehatxuak, kheiña-durak, iustiziaren garratztasunak etagaztiguak gaixtoentzat, zure eta zu be-zalakoentzat. Zer erhokeria da badahaur, zuretzat diren mehatxuez, etagaztiguez eztagizun konturik, eta zu-retzat eztiren miserikordiazko solhasezhar dezazun atsegin? (Gero, 145).

Miserikordia iustuei, zu ez bezalakoeidagote. Eztuzu zuk bekhatutan zaudei-ño hartan parterik, eta ez ikhuskizu-nik: eztuzu orduan Iainkoa miserikor-dios dela enzunagatik, zer bozturik(Gero, 145).

Zeren orduan, iustizia bai, baiña mi-serikordia ezta zurekin mintzo, eztaorduan zure. Aparta zaite bekhatutiketa izanen da zure: aparta zaite bekha-tutik eta izanen duzu parte. Baiñaanarteraiño, bitartean, iustizia eduka-zu zeuretzat, eta utzazu miserikordia,bere bekhatuetarik apartatzen dire-nentzat. Zeren bertzela debekuannahi ditutzu eskuak sarthu, bertzerenzuzena nahi duzu zeuretu eta goratu(Gero, 145-146).

si fueres malo como ellos? (Guía,104b)24.

Para lo cual has de saber que aunque lamisericordia de Dios se extienda á jus-tos y pecadores [...], aquellos grandesfavores que promete Dios en sus Es-cripturas, señaladamente pertenescena los justos [.... Y, por el contrario,cuanto lees de amenazas y maldicionesy rigores de justicias, todo eso hablacontigo y con los tales como tú (Guía,105a).

Aquellos grandes favores que prometedios en sus Escritpuras, señaladamentepertenecen a los justos, los cuales asícomo guardan fielmente las leyes deDios, así les guarda él fielmente su pa-labra, y les es verdadero padre, comoellos le son obedientes hijos. Y por elcontrario, cuando lees de amenazas ymaldiciones y rigores de justicia, todoeso habla contigo, y con los tales comotú. Pues ¿qué ceguedad es la tuya, queno tengas miedo de las amenazas quehablan contigo, y tomes grande coten-tamiento con las palabras que no dicena ti? (Guía, 105a)25.

Toma la parte que te cabe, y deja al jus-to su hacienda. Para ti es la ira: teme.Para el justo el maor y la bienqueren-cia: alégrese (Guía, 105a).

Esa suerte de los buenos: tú que eresmalo ¿qué tienes que ver con ella? De-ja de serlo, y hablará contigo la bene-volencia y la providencia paternal dedios. Entretanto tirano eres, y usurpa-dor de lo ajendo, y en lo vedado quie-res entrar (Guía, 105a)26.

24 Villasante 1972, 152-153.25 Villasante 1972, 152-153.26 Villasante 1972, 152-155.

Page 19: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[19] 275

Ez huts egiteko, behar bezala esperan-tza eta fidantzia izaiteko, zer egin beharda? Ihardesten du Errege Davitek: Sa-crificate sacrificium iustitiae et sperate inDomino (Ps. 4). Erran nahi du: egizueongi, ahalez obra onetan enplega zai-tezte, eta gero orduan euzue Iaunabaithan esperantza. Zeren bertzelakoesperantzak deus guti balio du (Gero,149).

Eta ezta ez hori fidantzia ere. Baiñahori da, ausartzia, presunzionea, nahierhoa, eta miserikordia heltzen denbaiño aitzinago zure desiraren heda-tzea. Are gehiago, hori da Spiritu Sain-duaren kontra diren bekhatuetarik bat.Eta hala miserikordiaren esperantzanbekhatu egiten duenak, eztu miserikor-diarik merezi [...] Eta molde bereanerran ahal diteke miserikordiarenesperantzan bekhatu egiten duenaz ere,eztu hark ere miserikordiarik merezi(Gero 150-151).

[...] itzultzen dute plama eta orria ber-tze aldera (Gero, 165).

Orhoit zaitezi zeure Iaungoikoaz zeuregazte denboran, zahartzeko peneetarabaiño lehen, eta hurbildu gabe urthehek, zeiñengatik datozinean erranenbaituzu: eztira ene gogarako (Gero,170).

[...] Ezin baitaidikezue. Beraz ezinariesker, eta ez zuen borondateari (Gero,178).

Non enim tantum minimum in fundo,sed pessimum, dio Senekak (Senec.epist.). Gauza hondartuz gero, gutitzenda eta gaixtatzen. Hondarra guti da,eta guti hura ere gaixto. Florea, irina,hoberena, gaztetasuna, eramaiten duetsai gaixtoak, eta gero nahi duzu kon-tenta dadin Iainkoa zahiaz, eta zahar-tzeko hondarraz. Arrenkuratzen zenIainkoa, zeren aniamalia itsuak, main-guak, eriak eta hebaiñak oferendatzenzerautzaten (Malach. 2): beraz arrazoi-

Espera en el Señor, dice David, y hazbuenas obras. Y en otro lugar: Sacrifi-cad, dice él, sacrificio de justicia, y espe-rad en el Señor. Esta es buena manerade esperar, y no, haciéndote truhán dela divina misericordia, perseverar en elpecado [...] El buen esperar es apartán-dote de las malas obras y llamando adios; mas si obstinadamente perseverasen ellas, no es esperar, sino presumir(Guía, 105a).

[...] no es esperar, sino presumir; no esesperar, y esperando merecer miseri-cordia, sino ofendiendo a la misericor-dia, hacerse indigno de ella. Porque asícomo la Iglesia no vale al que, confiadoen ella, sale della a hacer mal, así es jus-to que no valga la misericordia de Diosal que se favorece della para el mal(Guía, 105a).

Según la presente justicia, si no vuelvesla hoja, estás reprobado (Guía, 104a)27.

Acuérdate de tu Criador en el tiempode tu mocedad, antes que vengan aque-llos días trabajosos, y aquellos años enque ya la mesma vida suele ser a loshombres enojosa (Guía, 95a)28.

[...] no parece que los deje por volun-tad, sino pro necesidad (Guía, 96a).

Porque (como dice muy bien Séneca)en lo bajo del vaso no solo queda lo po-co, sino también lo malo. Pues ¿qué ra-ción es esa que dejas para Dios? Maldi-to sea, dice El por Malaquías, el enga-ñador que teniendo en su manada ani-mal sano y sin defecto, ofrece al Señorel más flaco de su ganado (Guía, 94b).

[...] [Jainkoari] ofrecerle el desecho delas cosas. Pues ¿cómo guardas tú lo me-jor y más hermoso de la vida, para ser-

27 Villasante 1972, 152-153.28 Villasante 1972, 152-153.

Page 20: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

276 [20]

vicio del demonio, y quieres ofrecer áDios lo que ya el mundo desecha de sí?(Guía, 94b-95a).

[...] antes que se menoscabe la vista y teparezca que el sol está escuro[...]; cuan-do ya tiemblan [...] las manos, y se es-tremecen [...] las piernas [...] y cesa yael uso de la dentadura[...]; y, despiertael hombre a la voz del gallo, por la fla-queza que suele haber de sueño enaquella edad[...]; donde no hay fuerzapara subir[...]; donde[...] la cabeza vie-ne a cubrirse de canas (Guía, 95a).

A tan grande Señor como yo, grandesservicios prretenescen, y injuria es detan gran majestad ofrecerle el desechode las cosas. Pues ¿cómo guardas tú lomejor y más hermoso de la vida, paraservicio del demonio, y quieres ofrecerá Dios lo que ya el mundo desecha desí? (Guía, 94b-95a).

[...] como dice Sant Juan Clímaco,apenas puede el hombre satisfacer hoypor las culpas de hoy, y apenas puede elmesmo día descargar a sí memso. Pues¿cómo quieres tú amontonar deudas entoda la vida y reservar la paga para lavejez, que apenas podrá pagar las suyaspropias? (Guía, 94b).

Razón sería que bastase lo dicho paraconfusión de otros que dejan [...] la pe-nitencia para la hora de la muerte […]Mas porque este engaño está muy ex-tendido por el mundo, y son muchaslas ánimas que por aquí perecen, nece-sario es que dél particularmente trate-mos. Y aunque sea algún peligro hablardesta materia, porque podrá ser oca-sión de desconfianza para algunos fla-cos, pero muy mayor peligro es no sa-

ñekin arrenkuratuko da zutzaz ere. Ze-ren zahartzea baita itsu, eri, maingu,hebain, eta zuk hura oferendatu nahibaitiozu (Gero, 181-182).

Zahartzean begietako bista laburtzenda, beharrietan gorreria egiten da: be-lhaunetan hezueria iartzen da, indarragutitzen da, aphetitua galtzen da, loaioaiten da, ikhara ethortzen da, larruazimurtzen da, illea urdintzen da, buruakarsoiltzen da, hatsa khiratsten da. Fi-nean, presuna zaharra, hotzberatzen,minberatzen, idurikortzen, haserre-kortzen da, eta alde guztiz on-behar-tzen eta urrikalkizun egiten da: hainurrikalkizun, non baldin nehon eregorputzak narriorik, arrazadurarik, edofalta estalirik baldin badu, orduan guz-tiak agertuko baitira (Gero, 182).

Zertako du beraz Iainkoak halakoa?Munduak eta mundukoek beretzat oneztadukatena, bere artean ikhusi nahieztutena, eta konpainietan ere nardazaiena, nahi duzu zuk har dezan Iain-koak bere bestale, maita dezan? (Gero,182-183).

Zeren Klimako sainduak dioen bezala,balentia handia da egunean egunekodeskarguaren egitea. (Climac. Scala 8in fine). [...] Nola nahitutzu bada zuk,hanbat egunetako, eta denboratako,gaztetasun guztiko bekhatuak, zorraketa egitekoak elkhargana bildu eta guz-tiak zahar denborako begiratu, eta edu-ki? Eztakusazu zahartzeko manaiua,manaiu aphurra dela? Eta adin harkbere denboran egiten dituen falten ereerremediatzen egitekorik asko izanenduela? (Gero, 183-184).

Ez nuke erran nahi, zein peril handiakdiren heriotzeko oren hartan. Zeren ez-paneraukaio nehori, izitzeko eta espe-rantzaren galtzeko okhasinorik emannahi. Ordea ezin nagoke erran ere gabe.Zeren orduko esperantzak, anhitz gal-tzen baitu. Eta baitakusat ezen, nik oraihemen eman ahal dezakedan izialdurak,eta beldurtasunak baiño, orduko perila-ren berririk iakingabeak, kalte gehiagoegin dezakeiela (Gero, 194-195).

Page 21: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[21] 277

Baiña egiteko hunetan sarthu baiño le-hen, nahi nuke iakin zenezan gauzabat, eta da: Nola egiazko penitenziabaita Iainkoaren donua, dohaiña etaemaitza, Iainkoak berak plazer duene-an eman dezakeiena: hala egiazko peni-tenzia hura, noiz nahi den dela, herio-tzeko azken orenean bada ere, salbatze-ko asko sendo eta botheretsu dela (Ge-ro, 195).

Eta ezta munduan, heriotzeko orene-raiño bekhatutan dagoenaren salba-menduaz dudatzen eztuenik, seguran-zarik emaiten duenik. Aitzirik Eskritu-ra Saindua, eta Elizako Doktor guztiakhain herstuki eta izigarriki mintzo dira,orduko penitenziaz, non baitirudi ezenheken erranen arauaz, hartaraz gero,eztela bat ere salbatzen (Gero, 199-200).

Denbora hertsia eta egitekotsua da, he-riotzeko denbora: gaitz da orduanegiazko penitenzia egitea, eta izaitea,guztiz ere lehen debozinoan usatu ezte-narentzat, edo anarteraiño bethi gaixtoizatu denarentzat.

Eta nola den gaitz, anhitz arrazoiñezfroga ahal diteke. Lehenbizikoa: orduanmunduko egitekoek, zor-hartzekoek,hartu-emanek, seme-alabek, sehiek, on-dokoek eta guztien gaiñetik eritasunakberak, orduko oiñhaze miñ hek trabuhandia ibeniko deratzute, nahasiko,desmordituko, zeri lot eztakizula, zeureburuaz eta egin bideaz ahantzirik, ibeni-ko zaituzte (Gero, 201).

ber los hombres el peligro a que se po-nen cuando para este tiempo se guar-dan (Guía, 95b).

Mas antes que entremos en esta dispu-ta, presupongamos primero lo queSant Agustín y todos los doctores gene-ralmente dicen: conviene a saber, queasí como es obra de Dios la verdaderapenitencia, así la puede él inspirarcuando quisiere: y así en cualquiertiempo que la penitencia fuere verda-dera (aunque sea en el punto de lamuerte) es poderosa para dar salud(Guía, 95b)29.

Y pues no tenemos otra lumbre ni otraverdad en esta vida sino la de la Escrip-tura divina y de los Sanctos Padres yDoctores que la declaran, veamos quées lo que ellos dicen acerca de esto […](Guía, 95b).

Lo mesmo dice sant Isidoro por es-ta palabras: “[...] el que habiendo vivi-do mal, hace penitencia a la hora demorir, éste corre mucho peligro, por-que así como su condenación es incier-ta, así su salvación es dudosa” (Guía,96a eta 96b).

Este es, pues, el parecer de todos es-tos tan grandes Doctores. Por dondeverás cuán grande locura sea tener túpor segura la navegación de un golfo dequien tan sabios pilotos hablan con tangran temor (Guía, 97a).

Scoto […] pone una conclusión quedice así: “La penitencia que se hace a lahora de la muerte apenas es verdaderapenitencia, por la dificultad grandeque entonces hay para hacertla” Pruebaél esta conclusión por cuatro razones.La primera es por el gran estorbo quehacen allí los dolores de la enferme-dad[...] (Guía, 97a).

“[...] Porque estando él en estetiempo enlazado con los negocios delmundo, y fatigado con los dolores de laenfermedad, y congojado con la me-moria de los hijos que deja, y con elamor de los bienes temporales de queya no espera gozar, estando así cercado

29 Villasantek emana (1972, 146-147).

Page 22: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

278 [22]

de todas estas angustias ¿qué disposi-ción tiene para levantar el corazón aDios y hacer verdadera penitencia?[...]”(Guía, 96b).

La primera es por el gran estorbo quehacen allí los dolores de la enfermedady la presencia de la muerte para levan-tar el corazón a Dios y ocuparlo enejercicios de verdadera penitencia(Guía, 97a).

Vemos por experiencia, cuando unoestá con un dolor de ijada, o con algúnotro dolor agudo, que, aunque seahombre virtuoso, apenas puede por en-tonces tener el pensamiento fijo enDios, sino que allí está todo el sentidodonde lo llama el dolor (Guía, 97b).

Porque entonces el ánima está tanocupada en sentir los dolores de su car-ne, que apenas puede admitir otro pen-samiento que aquel que le presente lafatiga (Guía, 97b).

“También Hugo de Sant Víctor, en elsegundo libro de los Sacramentos, [...]dice así: “[...] Porque fácil cosa es creerde sí el hombre que no quiere lo queno puede. Por donde la posibilidad de-clara muy bien la voluntad. Y por esto,si no haces penitencia cuando puedes,argumento es que no quieres” (Guía,97a).

La segunda razón deste doctor es por-que la verdadera penitencia ha de servoluntaria; esto es, hecha con pronti-tud de voluntad y no por sola necesi-dad [...] Pues el que en toda la vidanunca hizo penitencia verdadera, yaguarda entonces hacerla, no pareceque la hace por voluntad, sino por pu-ra necesidad. Y si por sola esta causa lahace, no es su penitencia puramentevoluntaria (Guía, 97b).

Sukhar handi batekin, saihetseko pun-ta batekin, edo bertze eritasun bortitzbatekin dolorez zarenean, dolore harkberak, are eskapatzen zarenean ere,emaiten deratzu egitekorik asko, ezte-ratzu bertzetan pensatzeko ere astirikutzten.

Zer izanen da bada, dolore guztiengaiñeko doloreak, arimaren gorputze-tik atheratzeko asko denak, heriotzeko-ak har zaitzanean? Zer balentia egin us-te duzu zuk orduan? (Gero, 201).

Horretan emaiten duzu aditzera, eztu-zula nehoiz ere penitenziarik egin nahi.Zeren osasunarekin zaudenean, ahaladuzunean, ezpaituzu egiten.

Hala erraiten du doktor batek: Sinon facis dum potes, manifeste ostendisquod non vis (Hugo. De Sacram. par. 4,cap. 5) Hargatik erraiten du San Agus-tinek ere. Festinare debet ad Deum con-vertendo dum potest unusquisque, ne sidum potest, nolueris, omnino cum volue-rit, non possit. Bat bederak behar dukonbertitu eta egin laster Iainkoagana,ahala duenean. Zeren ahala duenean,nahia eztuenak, benturaz gero, nahiaduenean, eztu ahala izanen: behintzatiartzen bedere bada, ez izaiteko perile-an (Gero, 202).

Are gehiago, gaitz izanen da heriotzekoorenean, behar den bidean, penitenziaegitea. Zeren penitenziak eta edozeinbertze obra on batek ere, egiazko eta ba-lios izaitekotz, behar du gogotik, amo-rioz, borondate onez eta libreki eginaizan, eta ez bortxaz, ez ezin bertzez edobeldurrez. Eta aken oreneko penitenziahark badirudi, bortxazkoa, ezin bertzez-koa, edo beldurrezkoa dela, eta ez beharbezalakoa, eta ez behar bezain librea etaborondatezkoa (Gero, 203).

Page 23: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[23] 279

Hala eriek ere bere eritasunetan, etamarinel tormentatuek bere tormente-tan, anhitz promes eder egiten dute,saindutzeko gogo hartzen dute, debo-zino bat erakusten dute.

Ordea nola hura guztia, beldurrezegiten baitute, eritasuna eta tormentairagan direnean, iragan dateke hekendebozinoa ere, eta handik harat lehenbezain gaixto, edo gaiztoago egiten di-ra (Gero, 205-206).

Erraiten du Eskritura Sainduak, Antio-ko errege gaixto hark, heriotzeko ore-nera zenean, urrikimendu handi baterakutsi zuela, anhitz promes eder eginzuela; hanbat, ezen baitzirudien berehitzetan saindu bat zela, eta saindu batbezala mintzo zela, erraiten zuela ber-tze anhitz gauzaren artean: Iustum estsubditum esse Deo, et mortalem non pa-ria Deo sentire (2 Mach.) Iustu da etaarrazoin, Iainkoari errendaturik egoi-tea, eta gizonak Iainkoaren berdin bereburuaren ez edukitzea.

Eta guztiarekin ere, hunela mintzobazen ere, erraiten du Eskritura Sain-duak berak, lekhu berean: Orabat au-tem hic scelestus Dominum, a quo nonesset misericordiam consequuturus.Gaixto hura othoitzez zegokan Iainko-ari, baiña alferrik, etzuen barkhamen-du erdiesteko perilik. Zeren othoitzhek, eta Iainkoaz orhoitze hek bortxak,heriotzearen beldurrak eragiten baitze-rautzan (Gero, 206-207).

Hala erraiten du San Agustinek: Agenspoenitentiam et reconciliatus cum sanusest et postea bene vivens, securus hincexit. Agens poenitentiam ad ultimum etreconciliatus, si securus hinc exit, ego nonsum securus, poenitentiam dare possum,securitatem dare non possum. Numquiddico, damnabitur? Non dico. Sed dicoetiam liberabitur? Non. Sed quid dicismihi? Nescio, non praesumo, non pro-mitto, nescio (August. de vera et falsapoenitentia. Hom. 41). Osasuna duela,bere bekhatuen kofesa, eta penitenziaegiten duena, eta gero handik harat on-

En lo cual paresce ser esta manera depenitencia muy semejante a la que sue-len hacer los mareantes en tiempo deuna grande tormenta, donde proponeny prometen grandes virtudes y mudan-zas de vida. Mas acabada la tormenta, yescapados del presente peligro, luego sevuelven a jugar y blasfemar como lohacían antes, sin hacer más caso de to-do lo pasado, que si fuera un propósitosoñado (Guía, 98a)30.

Mas acuérdate de los propósitos quepropuso el rey Antíoco, el cual, estan-do en este paso, prometió a dios tangrandes cosas que ponen admiración aquien las lee, y con todo esto, dice laEscriptura: Hacía aquel malvado ora-ción a dios, del cual no había de alcan-zar misericordia; y la causa era porquetodo aquello que proponía no lo pro-ponía con spíritu de amor, sino de pu-ro temor servil (Guía, 100b).

Sant Ambrosio también en el libro dela penitencia (aunque otros atribuyeneste dicho al mesmo Sant Agustín) tra-ta copiosamente esta materia; dondeentre otras muchas cosas, dice así: “Elque puesto ya en el postrer término dela vida pide el Sacramento de la Peni-tencia, y le recibe, y así sale desta vida,yo os confieso que no le negamos loque pide; mas no osamos afirmar quesalga de aquí bien encaminado. Tornoa repetir que no oso decir esto; que noos lo prometo; que no lo digo, que noos quiero engañar. ¿Pues quieres, her-

30 Villasantek emana (1972, 146-149).

Page 24: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

280 [24]

gi bizitzen dena, ongi eta segur ilkitzenda hemendik. Baiña bere azken finerai-ño, eta azken eritasuneraiño gauzahauken egitera igurikitzen duena, eznaiz segur, ongi eta segur ilkitzen denz.Segur naizenean erraiten dut segur nai-zela, eta ez naizenean, ez naizela. Ahalderraket, orduan ere badaidikeiela pe-nitenzia, ez ordea eman segurantzarik.Eztut erraiten kondenatuko dela, eta ezsalbatuko dela ere. Ez naiz fida, ez naizsegur, eztakit. Hunela dio San Agusti-nek, eta erraiten du oraiño gehiago ere:Vis te de dubio liberare? Vis quod incer-tum est evadere? Age poenitentiam, cumsanus es. Si sic agis, securus es. Quia egis-ti poenitentiam eo tempore quo peccarepotuisti. Si autem vis agere poenitentiamtunc quando non potes, peccata te dimis-serunt, non tu illa. Nahi duzu dudata-rik iltki? Nahi duzu segurean iokatu?Egizu penitenzia sendo zareiño, bekha-tu ere ahal daidizuiño. Zeren bertzela,baldin zuk egin nahi baduzu peniten-zia eri zarenean, hiltzerakoan, bekhatu-rik ere ezin daidikezun denboran: ezti-tutzu orduan zuk utzten bekhatuak,baiña bekhatuek zu utzten zaituzte(Gero, 208-210).

Erranen deraue halaber halakoei Eban-jelioko borz birjina ergel hei erran ze-rauena: Amen dico vobis, nescio vos (Mt.25). Zoazte hortik, etzaituztet ezagu-tzen (Gero, 213).

Gertha diteke Iainkoaren zenbait seke-retuz eta ordenamendu estaliz, ongi etaprestuki bizi izatu dena, gaizki hiltzera,azkenean behaztopatzera eta galtzera;untzi anarteraiño ongi ibilirik, portuansartzean, galtzen den bezala. Nola hala-ber bere mendean gaizki bizi izatu de-na, azken finean erremedia baititeke,ohoin ona egin zen bezala (Gero, 215).

mano, salir desta dubda, y escaparte decosa tan incierta? Haz penitencia en eltiempo que estás sano. Si así lo haces,dígote que vas bien encaminado, por-que heciste penitencia en tiempo quepudieras pecar. Pero si aguardas a hacerpenitencia en tiempo que ya no podíaspecar, los pecados dejaron a tí, y no túa ellos (Guía, 96a)31.

A la postre vinieron las vírgenes locas,diciendo: Señor, Señor, abridnos; y fue-les respondido: En verdad os digo queno os conozco (Guía, 96b)32.

Pues según esta cuenta decimos que cosaes ordinaria que así el justo como el maloreciban su merescido al fin de la vida y se-gún sus obras. Pero fuera desta ley univer-sal puede Dios usar de especial gracia conalgunos para gloria suya, y dar muerte dejustos a los que tuvieron vida de pecado-res; como también podría acaescer que elque hubiese vivido como justo, por algúnsecreto juicio de Dios viniese a morir co-mo pecador: que es como el que ha nave-gado prósperamente toda la carrera, y aboca del puerto viniese a padescer tor-menta (Guía, 99b-100a)33.

31 Villasante 1972, 146-147.32 Villasante 1972, 146-147.33 Villasante 1972, 148-149.

Page 25: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[25] 281

Komunzki ongi bizitzen dena, ongihiltzen da: eta gaizki bizitzen dena,gaizki hiltzen da. Haur da bide zabala,erreala, plauna, eta segura. Bertze guz-tiak dira bidexkak, bide xidorrak, her-tsiak, meharrak, malkhorrak eta perilezbetheak (Gero, 215-216).

Erraiten du Espiritu Sainduak: Ignemardentem extinguit aqua, et eleemosynaresistit peccatis (Eccli. 3). Urak iraun-gitzen du sua, eta erremusinak egitenderaue bekhatuei kontra. Urak sua be-zala, erremusinak iraungitzen du be-khatua (Gero, 219).

Halaber erraiten du San Mateok: Beatimisericordes, quoniam ipsi misericor-diam consequentur (Mt. 5). Dohatsudira miserikordiosak, zeren hek erdie-tsiko dute miserikordia (Gero, 219).

Hunen arauaz erraiten du errege Davi-tek ere: Beatus qui intelligit super ege-num et pauperem, in die mala liberabiteum Dominus (Ps 49). Dohatsu da, be-harraren eta probearen gaiñean enple-gatzen dena. Zeren hura, egun gaitze-an, heriotzeko orenean begiratuko etalibratuko du Iainkoak (Gero, 219).

Eta badio oraiño Spiritu Sainduak:Conclude eleemosynam in corde paupe-ris, et haec pro te exorabit, ab omnimalo (Eccli 29). Gorde zazu erremusi-na probearen golkhoan eta hark eginendio Iainkoari othoitz, gaitz guztietarikbegira zaitzala (Gero, 219).

[...] zuk horietarik probeari emaitendiozunean, zeuretarik emaiten baitzi-nio bezanbat estimatzen baitu Iainko-ak. Eta are handik bere burua zure al-derakotzat zordun erakusten du: hainzordun, ezen erraiten baitu SpirituSainduak: Foeneratur Domino qui mise-retur pauperis (Prov. 19). Probeariemaiten dioenak, Iainkoari emaitendio. Eta emaiten ere, nola? Foeneratur.Zensuan, interesean, irabazian, obliga

Pero la doctrina segura y general es:quien viviere bien tendrá buena muer-te. Pues por esta causa nadie debe ase-gurarse con ejemplos de gracias parti-culares; pues estos no hacen regla gene-ral ni pertenecen a todos, sino a pocos,y esos no conoscidos; por donde nopuedes tú saber si serás del número deellos (Guía, 100a)34.

Porque en una parte dice el Eclesiásti-co: Así como el agua apaga el fuego, asíla limosna resiste á los pecados (O. yC., 193a).

Porque en una parte dice (Math. 5):Bienaventurados los misericordiosos,porque ellos alcanzarán misericordia(O. y C., 192b).

El profeta David, lleno de de EspírituSancto [...] por estas palabras: Biena-venturado aquel que trata del remediodel necesitado y del pobre; pórque enel día malo librarlo ha el Señor (O. yC., 194b).

Según que lo afirmó el Eclesiástico, di-ciendo (Eccl. 29): Esconde la limosnaen el seno del pobre; porque dende ahíestará ella dando voces por tí á Dios(O. y C., 195a).

El que usa de misericordia con el po-bre, empresta dineros á Dios. La otradice (Prov. 19): El que recibe dinerosprestados queda captivo del que se losemprestó. Pues si esto es verdad, sígue-se en buena consecuencia que Diosqueda como por captivo del que usó demisericordia con el pobre, pues este talprestó dineros á Dios (O. y C., 193a).

34 Villasante 1972, 148-149.

Page 26: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

282 [26]

¿Qué mas se puede sobre todo esto de-sear? [...] (aipamenak eta exenpluak il-do horretakoak dira guztiak) (O. y C.,195a).

La sexta condición es, que el que ha dedar limosna la dé luego sin dilación,cuanto fuere más presta (O. y C.,201b).

La segunda condición [...] es, que hayadiscreción y moderación en dar [...]con cierta manera de igualdad y pro-porción (O. y C., 201a).

[...] no se ha de estimar la medida de lapiedad por la cantidad de la dádiva, si-no por la voluntad del dador (O. y C.,201a).

La tercera condición es, dar con alegríay promptitud de voluntad. [...] Y estacondición hace tanto al caso para agra-dar á Dios, y para el mérito de la li-mosna, que más se estima el valor dellapor la promptitud y alegría de la vo-luntad, que por la cantidad de la mes-ma dádiva (O. y C., 201a).

La quinta condición es que la limosnase haga secreta: Lo cual se entiende dedos maneras: la primera, que no se ha-ga principalmente por el mundo, sinopor Dios. La segunda, que se haga se-cretamente [...] La cual condición nosencomienda muchas veces el Maestrodel cielo en su Evangelio tan encareci-damente, que no quiere que sepa lamano siniestra lo que hiciere la diestra;para que así sea nuestra limosna en es-condido, y nuestro Padre que la ve enescondido, nos la galardone en público(O. y C., 201b).

La séptima condición es, que aunquesea razón examinar las personas a quiendas, porque no quites de los verdaderospobres lo que das a los falsos (O. y C.,202a).

arazirik bezala, prinzipala irabaziarekinbihurtuko dioela [...] (Gero, 226).

Zer nahizu gehiago? Probeari emaitendiozunean Iainkoaren izenean, berariemaiten baitzinio bezanbat estimatzendu Iainkoak; hain ezertan edukitzen du(Gero, 225-226).

Probeari emanen diozuna, guti edoanhitz, emozu berehala (Gero, 229).

Emazu beraz duzunaren arauaz (Gero,229).

Zeren hartzaz kontentatzen da Iainkoa;baldin ezpaduzu emaitekorik, euzu da-mu, zeren eztuzun: eta damu harekinbatean, euzu borondate, baldin bazen-du emaiteko.

Zeren Iainkoak behatzen badu ereemaitzara, ordea areago borondatera.Eztuenak borondateaz konplitzen du,baiña duenak, borondatearekin bateanbehar du konplitu eta obratu (Gero,229-230).

Eta obratu ere nola? Ez edergaillu, ezbanaloriaz, eta ez munduagatik, baiñaIainkoagatik.

Eta halarik ere, sekeretuki, ahaliketa ixilkiena, eskuiñak emaiten duena(Ebanjelioak dioen bezala), ezkerrakiakiten eztuela.

Eta are albaliz, erremusina errezibi-tzen duenak ere, ez luke iakin behar,nondik heldu zaikan ontasun hura. Ze-ren halatan Iainkoak berak, azken egu-nean guztiak, zure ohore handitan,mundu guztiaren aitzinean agertukoeta kanpatukoitu (Gero, 230).

Eta ezta ez asko, eske ethortzen zaitzunprobeari emaitea eta ez bertzeri.

Baiña, Iainkoak emanik, gehiago-ren ere ahala duzunaz geroz, behar du-zu informatu, galdetu, eta iakin, ea norden herrian probe-beharrik, gosez de-nik, sabel-uzkur dabillanik, ahalkez es-katzera ausartzen eztenik.

Page 27: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[27]

Eta guztien buruan eduki behar duzukontu, ea badenz probe-eririk (Gero,230-231).

Eztute konsideratzen, probeari emaite-ak, ez probetzen baiña aberatsten, ezgutitzen baiña berretzen duela.

Hala emaiten du aditzera SpirituSainduak: Qui dat pauperi non indige-bit, qui despicit deprecantem sustinebitpenuriam (Prov. 28). Beharrari emai-llea, ezta beharrean iarriko, emaille ez-tena, azkenean behar izanen da.

Gehiago dio Spiritu Sainduak: Aliidividunt propria, et ditiores fiunt; aliirapiunt aliena, et semper sunt in egestate(Prov. 11,24). Batzuek bere onak par-titzen eta emaiten dituzte, eta guztiare-kin ere, bethi dira aberats, eta berrizbertze batzuek, nola bereak emanen di-tuzten ezen bertzerenak ebatsten dituz-te, eta halarik ere bethi dira errumes,noharroin, eta on-behar: baitirudi ezenhek hartuz probetzen, eta bertzeakemanez aberatsten direla (Gero, 231-232).

Arrazoiñekin erraiten du Spiritu Sain-duak: Ante mortem bene fac amico tuo,et secundum vires tuas exporrigens dapauperi (Eccli. 14). Heriotzera baiñolehen egiozu ongi zeure adiskideari, etaduzun indarraren arauaz heda iazozuzeure eskua probeari.Egun batez egin zioen othoitz SantaLuziak bere amari, gero egin gogo zue-na, geroko begira egon gabe, egun be-retik egin zezala, eritasunaren eta he-riotzearen hersturan iarri gabe, sendozela berak bere eskuz bere onak probeiparti ziatzela (Gero, 238-239).

Ordea badirudi ezen orai lege berrion,ezin egin ditekeiela, neholatan ere, etanehortzaz ere iuramenturik. ZerenIainkoak berak erraiten du. Ego autemdico vobis non iurare omnino (Mt. 7).Erran bezate bertzek nahi dutena, bai-ña nik diotsuet zuei, eztagizuela neho-latan ere iuramenturik. Hunen arauazerraiten du Iondone Iakue apostoluakere: Ante omnia autem, fratres mei, noli-te iurare, neque per caelum neque per te-rram, nec aliud quodcumque iuramen-tum. Sit autem sermo vester est est, non

[...] aquellas palabras de Salomón, quedicen: Honra a Dios con tu hacienda,y haz bien a los pobres de los primerosfructos della, y con esto se hinchirántus graneros de hartura, y tus lagares devino. Y allende desta promesa, tenemosotra que dice: El que da al pobre nun-ca se verá en necesidad, y el que me-nosprecia al que le pide limosna, pa-descerá pobreza. Y esta mesma senten-cia repitió el mesmo Salomón por otraspalabras, diciendo: Unos hay que re-parten su hacienda, y con esto se hacenmás ricos; y otros hay que toman la aje-na, y siempre viven en pobreza (O. yC., 197b).

Pues siendo esta condición (seigarrena,alegia) tan importante, ¿en qué lugarpondremos á aquellos que dejan las li-mosnas para despues de sus días? Así lopretendía hacer la madre de Sancta Lu-cía, á quien la sancta vírgen cortesmen-te reprehendió, diciendo: No es muchodar á Dios lo que no puedes llevar con-tigo, y pro tanto en vida reparte lo quetienes con Cristo (O. y C., 202a).

Por esto debe trabajar el cristiano todolo posible por desarraigar de sí esta ma-la costumbre[...] Y para esto no hay otromedio mejor que tomar aquel tan salu-dable consejo que nos dió primero elSalvador (Mt., 5), y despues su apóstolSanctiago (Iac., 5), diciendo: Ante todaslas cosas, hermanos míos, no queráis ju-rar ni pro el cielo, ni por la tierra, ni otrocualquier juramento, sino sea vuestramanera de hablar sí pro sí, y no pro no,porque no vengáis a caer en juicio decondenación (Guía, 137b).

283

Page 28: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

284 [28]

non (Jac. 7). Guztien gaiñetik gomen-datzen deratzuet, neure anaia maiteak,eztagizuen batere iuramenturik, ez ze-ruaz, ez lurraz, eta ez bertzez: baiña bizzuen hitzkuntza, solhasa, eta mintzaia:ez, ez, bai, bai (Gero, 252).

Bada elzeari sobera dirakienean, gaiñezdohanean, hirur moldez emaiten ohizaika erremedio. Lehenbizikoa, sutikaldaratzeaz eta urruntzeaz. Bigarrena,egurren edekitzeaz eta gutitzeaz. Hi-rurgarrena, ur hotz gaiñetik emaiteazeta egotzteaz. Hala bada koleraz etagaitzerizkoaz, bere etsaiaren kontra di-rakienari ere, hirur erremedio hauk,bat baillira bezala, eta hautzaz bat egi-nik, eman behar zaitza, eta hauk beharditu hartu eta bere koleraren iraungi-tzeko begiratu (Gero, 290).

Bigarren erremedioa eltzeari bere iraki-naren geldiarazitzeko, da egurren ede-tea, sukhaien gutitzea (Gero, 291).

Hala erraiten du Spiritu Sainduak: Res-ponsio mollis frangit iram, sermo durussuscitat furorem (Prov. 15). Errepuestaemeak, eztiak, eta berak, ematzen, ez-titzen, beratzen eta hausten du mende-katzeko desira desordenatua, baiña so-lhas gogorrak pitzten du kolera.

Haur da gauza miretstekoa, berak be-ratzen baitu gogorra, emeki eta man-tsoki minzatzeak ematzen eta sosega-tzen baitu kolera (Gero, 293).

Hirurgarren erremedioa ez haserretze-ko eta koleraren iraungitzeko edireitendena da, Livio filosofoak bere diszipu-lu Teodosio enperadoreari eman zioe-na, erraiten zioela: Badakit, Enperado-re handia, zenbait aldiz, haserretukoeta koleran iarriko zarela. Bada ordu-kotzat eman nahi deratzut konseillu onbat. Hala zarenean, ez kexa, ez lehia, ezberehala abia, iguriki aphur bat: ez al

Quando una olla que esta puesta alfuego hierve mucho, para que no se va-ya suelen usar uno de tres remedios,hecharle un poco de agua fria, y si estono basta apartarla, y si con esto no ce-sa, quitar tizonez del fuego. Nuestrocuerpos son ollas de barro [...]

Estos tres remedios son admirablescontra este vicio, porque como es fue-go, y del fuego nos podemos librar detres maneras, ò vertiendo en el agua, òapartandonos del, ò quitando del leña(Alvarado, Arte de bien vivir..., 1608,252).

Quitando la leña del fuego, luego cesa-ra la llama dél (Guía, 135b-136a).

O a lo menos respóndele blandamente,porque, como dice Salomón, la res-puesta blanda quebranta la ira (Guía,136a).

O a lo menos respóndele con blandura,porque dice Salomón que la respuestablanda quebranta la ira, la cual se encien-de mas con exceso de palabras (C. y E.,130a).

Plutarco refiere que un hombre muysabio y experimentado, despidiéndosede un emperador, grande amigo suyo,no le dio otro consejo sino que cuandoestuviese airado, no mandase hacer co-sa alguna hasta que pasase primero en-tre sí todas las letras del a b c, para dar-le a entender cuán desatinados son losconsejos de la ira al tiempo que hierveel corazón (Guía, 135b)35.

35 Villasantek emana (1972, 154-155). Bestalde, Plutarkoren egiletza ematen dio Alvaradok ere pa-sarte honi: “Plutarco cuenta que un Philosopho despidiendose de un Emperador grande amigo suyo,no le dio otro consejo: sino que quando estuviesse ayrado no mandase hazer cosa alguna, hasta que pa-sasse primero entre si todas las letras del A.b.c.” (Alvarado, Arte de bien vivir..., 264-265).

Page 29: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[29] 285

baitzeneza deus egin, ez erran eta ezaitzina A.B.C. eta hei darraizten bertzeletrak erran arteiño, edo hartako espa-tioa, bitartea eta denbora iragan artei-ño, har al baitzeneza hainbertze asti etapazientzia (Aurelius Victor, in vitaTheod.) (Gero, 298).

Hargatik erran zuen San Agustinek:Inter omnia christianorum certamina so-la duriora sunt proelia castitatis, ubiquotidiana est pugna et rara victoria(Aug. serm. 250 de temp. Tom. 10).Giristinoen arteko gerlarik handienak,eta gogorrenak, kastitatearen gerlak di-ra. Zeren han baita gudua, eta konbataegunoro, eta biktoria, eta garaitia, ba-khan, eta gutitan (Gero, 340).

Haragiaren becatutik begiratzeko, etahandik heldu diren kalten erremedia-tzeko, lehenbiziko erremedioa eta bi-dea Orazinoa. [XXXV. Kap.] (Gero,363).

Zeren lehenbiziko erremedioa etaerremediorik hoberena, haragiarenlohian ez sartzeko, eta sarthuz gero ere,fite ilkitzeko, aratz eta garbi gelditzekoeta egoiteko, haur edirenen dugu: Iain-koari gogoz eta bihotzez othoitz egitea(Gero, 366).

Errege Davitek, trabaillatzen zenean,gerlan bere presunaz zebillanean, kon-tu guti egiten zuen emaztèz. Baiña as-tiari, eta aisiari iarririk, mandatariz etabere ordaiñez egitekoen egiten hasi ze-nean, atzeman zen berehala, eta eroribertzeren emaztearekin. Salomon eretenploaren egiten hari zen bitartean,eztugu edireiten enganatu zutelaemaztèk, baiña tenploa akhabaturik,alferkeriari eman zeikanean, fite atra-patu zen.

Bada Sanson ere gerlan zebillaiño,ezin egundaiño garaitu zuten bereetsaiek, baiña egitekoak eta gerlak utzi-rik, emazte baten altzoan bere plazere-ra etzan zenean, emazte hark berak en-ganatu zuen, eta gero etsaiek hartzaznahi zutena egin zuten.

Porque, como dice Sant Bernardo, en-tre todas las batallas de los cristianos,las más duras son las de la castidad:donde es más cuotidiana la pelea, ymuy rara la victoria (Guía, 129b)36.

X. kap.: “De como se ha de resistir à laluxuria”]

[...] el primer remedio que ay con-tra los furiosos golpes deste vicio, es laoracion que nos trae el socorro del cie-lo, quando lo pedimos de veras (Alva-rado, Arte de bien vivir..., 249).

[...] cogitantes quod quamdiu Davidexercitavit se in militia, non insultabitsibi luxuria; sed postquam in domootiosus remansit, lavorabit adulterio, ethomicidium commisit. Samson dumcum Philistaeis pugnavit, non potuitcapi ab hostibus; sed postquam dormi-vit in sinu feminae, et otiose cum ea re-mansit, mox capitur, et caecatur abhostibus. Salomon dum occupatus es-set in aedificatione templi, non sensitluxuriam; sed recedens ab opere, moxpersensit insultum luxuaiae, et defi-ciens, femina instigante ad idola, ado-ravit in thalamo virtulum aureum. Vi-gilate ergo, fratres mei, vigilate, et no-lite deficere; uia nec sanctiores Davidenec fortiores Sansone, nec sapientioresSalomone vos esse cognovi (San Agus-

36 Villasantek emana (1972, 154-155).

Page 30: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

286 [30]

Vigilate ergo, fratres mei, quia nec sanc-tiores Davide nec fortiores Sansone, necsapientiores Salomone vos esse video (Au-gust. ad fratres in eremo. Sermo 17. T.10). Zaudete beraz iratzarririk, eneanaia maiteak (dio San Agustinek), ze-ren eztakusat nik, zaretela zuek, Davidbaiño sainduago, Sanson baiño balen-tago, eta ez Salomon baiño iakinsuna-go (Gero, 380-381).

Ezin erran diteke zein erhotua ibili zenAmnon, errege Daviten lehenbiziko se-mea, bere arreba Tamarren ondoan,zenbat pensu, gogoeta eta itzul-inguruegin zuen, haren erdiesteko. Baiña ge-ro, erdietsi eta gozatu zuenean, haingaizetsi zuen, ezen berehala, ikhusi erenahi gabez, etxetik egotzi baitzuen (Ge-ro, 388-389).

tin, Ad fratres in Eremo, 17. sermoia; inMigne, XL. tom. 1262 zut.)37.

Pon los ojos en Amnón, hijo primogé-nito de David, el cual, después que pu-so los suyos en su hermana Thamar, detal manera se cegó con estas tinieblas[...] Y porque no pienses que la curadesta dolencia es alcanzarse lo que sedesea, mira bien cómo quedó más en-fermo y más perdido después que al-canzó lo que deseaba, de lo que estabaantes [...] que fué el odio con que abo-rresció después a la hermana[...] (Guía,71a).

37 Honelako pasarteak ondoko mendeetako aszetika liburuetan ia hitzez-hitz jasoak izan ohi zire-nez, daitekeena da Axularrek beste autore modernoagoetatik hartuak izana.

Page 31: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

287

HARAGIAREN BEKHATUTIKBEGIRATZEKO ZAZPIGARREN

ERREMEDIOA: BORZ ZENSUEZ,ETA LEHENBIZIKORIK BEGIEZ,

KONTU EDUKITZEAKAP. XLI

Nork ere nahi baitu bere buruaz kon-tu onik eman, behar ditu borz zensuak(zein baitira, ikhustea, dastatzea, enzu-tea, usnatzea, eta ukitzea) guardiatu etabegiratu. Zeren hauk dira leihoak etaportaleak, zeiñetarik bekhatu guztiak,eta guztiz ere haragiarenak, ariman ba-rrena sartzen baitira. Athe hauk beharditugu hertsi, eta hautzaz eduki kontu,baldin etsaia geure arimako gazteluansartzetik nahi badugu begiratu (Gero,391).

Lehenbiziko athea eta portale prinzipa-la da begietako bista, Visus. [...] Baldinbegiari edukitzen ezpazaika begia, kaltehandiak gerthatuko dira (Guía, 391).

Davitek behatu zioen behar etzenemazteari, eta handik egiteko handitanerori zen.

Komunzki amorioa begietarik sar-zen da, handik hasten eta sortzen da[...]

Begietako bista batek, behingobehatzeak, eta are anhitzetan ere, ira-gaitzaz eta ustekabean behatzeak, arro-batzen du bihotza: zer eginen du badabehin eta berriz, berariaz eta luzaro be-ha egoite hark? Bigarren behatze hark,berriz bihurtze hark, gogoeta egitenduela, eta zer hari den dakiela, begiakfinkaturik eta landaturik, emaztearenbegiei, begitarteari, gorputzari, ederta-sunari eta ibilguneari beha egoite hark,sua pitzten du, aitzinatzen du eta azke-nean erratzen du. Hargatik erraiten duSpiritu Sainduak: Ne respicias mulieremmultivolam, ne forte incidas in laqueosillius (Eccle. 9). Eztiazozula beha,emazte arin, airatu, leihariari: behin ikhusiz gero, ne respicias, ez bir-ikhus,ez berriz bihur. Zeren bihurtzen baza-ra, haren saretan erortzeko periletan ia-rriko zara. Ahalke gabeki, muthiriki,kantoin guztietara begiak dabiltzala,dabillan emaztea, peril da eroria den,edo sarri eroriko den (Gero, 392).

(2. lib., 2. part., XIV. kap.)§ III

DE LA GUARDA DE LOS SENTIDOS

[...] resta luego reformar también lossentidos del cuerpo, en los cuales debeel siervo de Dios poner gran recaudo, yseñaladamente en los ojos, que son co-mo unas puertas donde se desembar-can todas las vanidades que entran ennuestra ánima, y muchas veces suelenser ventanas de perdición por dondenos entra la muerte (Guía, 145b-146a).

[...] conviene guardar con diligenciatodos los sentidos, mayormente losojos, de ver cosas que te pueden causarpeligro (Guía, 130b).

Porque muchas veces mira el hombresencillamente, y por sola la vista quedael ánima herida. Y porque el mirar in-consideradamente las mujeres, o incli-na o ablanda la constancia del que lasmira, nos aconsejó el Eclesiástico, di-ciendo (Eccli. 9): No quieras traer losojos por los rincones de la ciudad, nipor sus calles o plazas; aparta los ojosde la mujer ataviada, y no veas su her-mosura [...]. Y si éste no basta, a lo me-nos debría bastar el de David, que [...]bastó la vista de una mujer para traerlea tres tan grandes males, como fueronhomicidio, escándalo y adulterio(Guía, 130b).

[31]

Page 32: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

288 [32]

Lehenbizikorik behar da banoki, ergel-ki, arintki eta desonheski minzatzetikbegiratu[...]

Eskusatu behar dira eta gibelatuhitz alferrak, arinak, iokolariak, dostai-lluak, eta guztien gaiñetik desonhestak,banoak eta ergelak (Gero, 396).

Zeren Iondone Paulok dioen bezala:Corrumpunt bonos mores, colloquiamala (1 Cor. 15). Solhas gaixtoek gal-tzen dituzte aztura onak. Eta erraitendute filosofoek ere: Voces sunt signaconceptuum. Mihiak deklaratzen du zerdadukan bat bederak bere gogoan etabihotzean. Nor nola mintzo baita kan-poan, hala ohi da barrenean. Zer baita-duka gogoan, hura aipha nahi du ien-dartean, mihia da bihotzaren mandata-ria, mihian da ezagun nor den bat be-dera, eta bai nongo den ere. IondonePetri ezagutu zen bezala (Gero, 396).

Halaber begiratu behar duzu emaztè-kin sobera solhastatzetik, konbersatze-tik eta hitztun izaitetik (Gero, 397).

[…] emaztekin [...] behin abiatuz gero,adiskidetuz gero, trebatuz gero, eta el-kharrekin solhasean, hitzketan, elheke-tan, presentketan, gosalketan, eta bisi-taketan hasiz gero, peril handia da ari-mako, eta exenplo gaixtoa munduko(Gero, 404).

Errana da, haragiaren plazera, amoriodesordenatua, sua bezala dela; eta suharen egurrak ian edanak direla. Edekiiatzotzu beraz egurrak, ian ezazu guti,eta edan gutiago, eta halatan, edo eztasua pitztuko, edo pitztua fite iraungikoda (Gero, 405).

Sabel bethea, ianhariz, eta edariz gai-ñez egina, ezta deusetako ere on, ioka-tzeko, minzatzeko, erasteko, eta erho-keria egiteko baizen. Nolite inebriarivino in quo est luxuria, dio IondonnePaulok (Eph. 5). Etzaiztela hordi, etzai-teztela arnoz betha, zeren arnoa den le-khuan da haragiaren desira desordena-tua (Gero, 408).

Nahi dena izan kasto, eta alabaiña ar-noan zopatua egon, eta asean ibili, ha-lakoa dela, suari iraungitzeko olio eta

Y en otro lugar, especificando más laspalabras malas, dice: Palabras torpes ylocas, y chocarrerías o truhanerías, queno convienen [...] (Guía, 146a).

Guarda también tu lengua de cualquierpalabra torpe; porque las buenas cos-tumbres se corrompen con las pláticasmalas. La lengua descubre las aficionesdel hombre; porque cual se muestra laplática, tal se descubre el corazón; ca delo que el corazón está lleno, habla lalengua (Guía, 130b-131a).

El octavo aviso sea huir con todo estu-dio la demasiada conversación de hom-bres y mujeres (O. y C., 148a).

Huye también los presentillos, visita-ciones y cartas de mujeres (Guía, 131a)

El vino y la mocedad son dos incenti-vos de la lujuria. [...] ¿Para qué pone-mos leña en el fuego que arde? (Guía,145a).

Y si toda esta providencia se requiere enel comer, mucho mayor es necesaria pa-ra el beber cuando se bebe vino. Porqueentre cuantas cosas hay contrarias a lacastidad, una de las más contrarias es elvino, del cual tiembla esta virtud comode un capital enemigo, porque el Após-tol ta tiene ya avisada, diciendo que enel vino está la lujuria (Guía, 145a).

El vino y la mocedad son dos incenti-vos de la lujuria. ¿para qué echamosaceite en la llama? (Guía, 145a).

Page 33: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[33] 289

En los oídos también conviene ponerel mesmo cobro que en los ojos; por-que por estas puertas entran muchascosas en nuestra ánima que la inquie-tan, distraen y ensucian. Y no sólo nosdebemos guardar de oír palabras perju-diciales [...], sino también nuevas decosas que pasan por el mundo que nonos tocan (Guía, 146a).

Del sentido del oler no hay que decir;porque traer olores, o ser amigo dellos,demás de ser una cosa muy lasciva ysensual... (Guía, 146a).

¿Y que los tocamientos, en que va cre-ciendo el peligro[...]? [...] Porque esmalo mirar à la mujer, y mas malo ha-blarla, y malissimo tocarla” (Alvarado,Arte de bien vivir..., 250).

Y desta manera nunca falta al que pecaeste criado, que los doctores llamansindéresis de la consciencia, que entretodas las otras pérdidas queda salvo...(Guía, 63a).

Lo cual generalmente se halla en todaslas cosas. Porque ¿qué cosa hay en elmundo que estando desordenada noesté naturalmente inquieta y descon-tenta? El hueso que está fuera de sujuntura y lugar natural, ¿qué dolorescausa? El elemento que está fuera de sucentro, ¿qué violencia padesce? (Guía,64a).

Todo esto comprehende en pocas pala-bras Sant Agustín (Lib. 1. Confes c. 12)diciendo: “Mandástelo, Señor, y verda-deramente ello es así, que el ánimo de-sordenado sea tormento de sí mesmo”(Guía, 63b-64a).

orari bere ganik hastantzeko ogi puska-ren emaitea bezala (Climac. cap. 14)(Gero, 411).

Nola haragiaren bekhatuan erori nahieztuenak eduki behar baitu kontu, le-henbiziko bi zensuez, bistaz eta gus-tuaz, begiez eta ahoaz: hala eduki behardu kontu, gaiñerako bertze zensu guz-tiez ere. Eduki behar du kontu enzute-az, beharriez. Zeren anhitz gauza enzu-ten da, hobe baillizateke, ez enzutea(Gero, 412).

Bada begiratu behar da usnaren porta-lea ere, eduki behar da kontu sudurrezere. Zeren sar diteke handik ere behareztena (Gero, 413).

Ikhusteaz, minzatzeaz, enzuteaz, etausnatzeaz egiten da bekhatu, ez ordeaukitzeaz bezala [...]

Gaixtoeneko pontuan, desonheskibekhatuagatik, eta minzatuagatik ere,aitzinago iragaiten ezpada, ezta obrarikbedere: baiña ukituz gero, akhabatu daiokoa, egin da kolpea (Gero, 417-418).

Barreneko aitzindari haur edo argi egi-lle haur –zein deitzen baitute doktorekSynderesis–, da gure konzientzia edoarrazoi naturala (Gero, 420).

Beraz bere konzientziaren arauaz, harenburuz eta konseilluz gobernatzen eta ki-datzen dena ongi da, alegera da, kontenteta pagu da. Baiña bertzela, bere kon-zientziaren kontra dabillana gaizki da,beltz, ilhun, goibel eta triste da.

Eta arrazoiñekin da hala. Zeren no-la, zangoa, besoa edo gorputzeko ber-tze parte bat, bere tokitik eta iuntura-tik ilkitzen, makhurtzen, aldaratzenedo enhardatzen denean ezin sosegabaititeke, eta ez pausa, bere tokira etalekhura bihur arteino (Gero, 422).

Hala erraiten du San Agustinek Iain-koarekin mintzo dela: Iussisti enim etsic est, ut poena sua, sibi sit, omnis inor-dinatus animus (Aug. lib. 1 Confes.cap. 12). Manatu zenduen eta hala da:konzientzia desordenatua, bera da, be-re buruarentzat, pena eta gaztigu (Ge-ro, 423).

Page 34: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

290 [34]

Zapata bat duzunean neurri, iustu,doi; ezin paira dezakezu barrenean,den legarrik ttipiena: baiña zapata ba-ketazko handi zabalak, eztira hain peri-los; hek badute lekhu franko, oiña gu-ti minberaturik, ez legarraren, baiñaharrizkoen ere edukitzeko.

Bada diferentzia haur beror da,konzienzia onaren eta gaixtoaren arte-an ere. Konzientzia onak, iustuak, ezinpaira dezake bekhatu benial bat ere,baiña gaixtoak, lazoak, eztu mortalezere konturik egiten (Gero, 425).

Konzientzia da behin ere lohakartzenezten zerbitzari bat, marrantatzen edoerlasten ezten predikari bat, eta bethie-re ontasunera ahal bezanbat eramaitengaituen kidari bat (Gero, 426).

Arrazoiñekin erraiten du San Agusti-nek: Nullae poenae graviores quam ma-lae conscientiae, in qua cum non habe-tur Deus, consolatio non invenitur(Aug. Sent. 191, Tom. 3). Ezta kon-zientzia gaixtoaren egitekoak eta pe-nak baiño pena handiagorik (Gero,428-429).

Halakoak, perilik eztuenean ere, ustedu peril duela [...]

Gaixtoa bethi da gibel beldurti, etagogan behartsu.

Gau ilhunean bakharrik dohanadeusen perilik ez izanagatik ere, latz da,beldur da, izi eta ikhara da: hala da ba-da gaixtoa ere, deusen perilik ez izana-gatik ere, bere konzientziak akhusaturiklatz, izi, ikhara eta beldur (Gero, 432).

Hala bada, konzientzia gaixtoa due-na ere, lehenbiziko aldi gaitzean, denburuko minik ttipienean, da beldur hildadin, bizia edeki diazoten (Gero, 433).

Erraiten du Iob gizon saindu hark: So-nitus terroris semper in auribus eius, etcum pax sit, ille insidias suspicatur(Job 15). Gaixtoari bethi dagoka berebeharrietan beldurtasunaren soiñua,konzientziaren latztasuna, eta asaldua:

[...] unas abarcas hechas de un cuero devaca, tan holgadas, que dentro de ellastrae una espuerta de tierra y piedras[...] un zapato tan justo y tan a la me-dida del pie que una chinita, por máspequeña que sea, le da fatiga y no lapuede sufrir [...]

Esta diferencia hay entre la gente[...] que está prescrita para el Infierno,y la gente cortesana, criada para sercortesanos del Cielo; que aquestos cal-zan abarcas en la conciencia [...] (Die-go de la Vega)38.

[...] pues así nos proveyó de un desper-tador que nunca durmiese, y de unperpetuo predicador que nunca se en-mudeciese, y de un maestro y ayo quesiempre nos encaminase al bien (Guía,63a).

Sant Isidoro [...] dice [...]: “Ningunapena hay mayor que la de la mala con-ciencia” (Guía, 64a).

Y de aquí nasce que con cualquieramala disposición que tenga, luego estálleno de temores y sobresaltos si mori-rá, si no morirá, porque la vehemenciadel amor propio y la pasión del temorle hacen haber miedo de las sombras ytemer donde no hay que temer.

[...] luego se turba y altera con elmiedo de su mala consciencia, figurán-dosele que todo aquello puede venirpor su causa (Guía, 63b).

[...] santo Job (Iob. 15.), cuyas palabrasen sentencia referiré aquí [...]:[...]Siempre suenan en sus oídos voces de te-mor y de espanto, que son los clamoresde la mala conciencia que le está siem-pre remordiendo y acusando. En me-

38 “Sermón de San José” (1602), in Jorge Checa: Barroco esencial, Madrid, Taurus, 1992, 270-271 or.

Page 35: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[35] 291

eta bakean denean ere, uste du gerlandela, eta orduan ere atrapatu nahiz, ze-latan dagotzala (Gero, 433).

Zeren Senekak dioen bezala: Quidprodest recondere se et oculos hominumauresque vitare? Bona conscientia tur-bam advocat, mala autem in solitudineanxia est atque sollicita. Si honesta suntquae facis, omnes sciant, si autem tur-pia, quid prodest neminem scire cum tuscias? (Senec. epis. 43). Zer probetxuda gordetzea, eta iendèn begietarik etabeharrietarik ihes egitea? Konzientziaonak agerrian, eta iendartean ibilinahi du, fida da han ere. Baiña gaix-toak eztu nehon ere segurantzarik edi-reiten: ez etxean, ez kanpoan, ez ba-kharrik dagoenean, eta ez are konpai-niatan denean ere. Zure obrak onaketa prestuak badira, iakin bitzate guz-tiek, baiña baldin gaixtoak, desoho-rezkoak, eta desohoragarriak badira,zer probetxu da, bertzèk ez iakitea,baldin zerorrek badakizkitzu? Zerorizara, zure konzientzia da lekhukoriksegurena: bertze guztiek faltatuagatikhark eztezake falta, hark on edukikodu, hark akhusakuto du. Hargatikerraiten du halaber Senekak:Nullum conscium peccatorum tuorummagis tenueris, quam te ipsum: aliumenim potest effugere, te autem num-quam, nequitia enim ipsa est sui poena(Senec. lib. de moribus). Etzarela zurebekhatuak dakizkitenen, baten erehain beldur, nola zeure buruaren; zerenbertzètarik badaidikezu ihes, eskapazaitezke, baiña ez zeureganik. Zerenbekhatua bera da, bere buruarentzatpena, eta gaztigu (Gero, 435-436).

Iob gizon saindu hari gerthatu zeitzankalte, galtze eta fortuna gaixto guztie-tan, eskapatzen zen bethi ere bat, abi-satzeko eta berriaren ekhartzeko: Egoevasi solus, ut nuntiarem tibi (Job 1).Hala eskapatzen da bada bekhatoreabaithan ere konzientzia, eta konzien-tziaren mandataria eta eranzutea, berriekhartzeko, abisatzeko, eta erraitekozenbat kalte ethorri zaikan, eta zenbat

dio de la paz teme celadas de enemigos,porque por muy pacífico y contentoque viva, nunca faltan temores y sobre-saltos a la mala consciencia (Guía, 63b).

Y así dice Séneca: ¿Qué aprovecha es-conderse y huir de los ojos y oídos delos hombres? La buena consciencia lla-ma por testigos á todo el mundo; perola mala, aunque esté en la soledad, estásolícita y congojosa. Si es bueno lo quehaces, sépanlo todos; si es malo, ¿quéhace al caso que no lo sepan los otros,si lo sabes tú? ¡Oh miserable de ti, simenosprecias este testigo![...] (Guía,64a).

Y en otra [parte] repite lo mesmo, di-ciendo: “A ningún testigo de tus peca-dos debes temer más que a ti mismo;porque de todos los otros puedes huir,mas de ti no, como sea cierto que lamaldad sea pena de sí misma” (Guía,64a).

Y en figura desto leemos que entre to-das las calamidades y pérdidas del san-to Iob (Iob. 1), nunca faltó un criadoque escapase de aquella rota, el cual leviniese a dar cuenta della. Y desta ma-nera nunca falta al que peca este cria-do, que los doctores llaman sindéresisde la consciencia, que entre todas lasotras pérdidas queda salvo y entre to-das las otras muertes vivo; el cual no

Page 36: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

292 [36]

ontasun galdu duen bekhatuaren egite-az (Gero, 436-437).

Konzientziak anhitz ofizio du [...] Etahain da fin eta egiati, ezen berak millalekhuko balio baititu. Conscientia mi-lle testes (Quintilian.) (Gero, 437).

[...] eta nola mundu hunetako ifernuabaita konzientzia gaixtoa, hala dela ha-laber mundu hunetako parabisua kon-zientzia ona (Gero, 439bis).

Hala egiten zuen Iondone Paulok,erraiten zuenean: Gloria nostra haec est,testimonium conscientiae nostrae (2 Cor.1). Haur da mundu hunetako gure lo-ria, eta parabisua, konzientziarenakhusamendurik gabe egoitea, barrenhartan faltarik ez edireitea... (Gero,446).

Galdegin zeraukaten egun batez Biasfilosofoari ea othe zenz munduan deus,deusen beldur etzenik. Eta ihardetsizuen baietz, eta hura zela konzientziaona (Gero, 448).

Behin utzi zuen bekhatura berrizbihurtzen dena, konparatzen du Spiri-tu Sainduak bere okha egina iatenduen orarekin. Sicut canis qui revertiturad vomitum, sic imprudens qui iteratstultitiam suam (Prov. 26). Eta IondonePetrik, are gehiago konparatzen du ha-lakoa lohira hidoiztatzera bihurtzenden urdearekin. Canis reversus ad vomi-tum, et sus lota in voluntabro luti (2 Pt.2) (Gero, 470-471).

Hunen arauaz erraiten du San Agusti-nek: Nullo modo sunt onerosi laboresamantium, sed etiam ipsi delectant, sicutvenantium, aucupantium, piscantium.Nam in eo quod amatur, aut non labo-ratur, aut et labor amatur (August. debono viduit. Tom. 4). Amorioz eta go-gotik dabilzanen trabailluak, eztira tra-baillu, aitzitik, hetan altsegin hartzenda: ihiztariak, arranzaleak, pilotariak,dantzariak, nekhatzen dira, trabailla-

deja de representar al malo los bienesque perdió cuando pecó y el estado mi-serable en que cayó (Guía, 63a).

Y así dice Séneca: “[...] Pues es ciertoque la propia consciencia vale, comodicen, por mil testigos” (Guía, 64a).

Así lo llama Sant Agustín [...]: “El ale-gría de la buena consciencia que hay enel bueno, paraíso es” (Guía, 64b).

[...] dice el Apóstol (2. Cor.,1.): Nues-tra gloria es el testimonio de nuestraconsciencia, que es haber vivido consimplicidad de corazón, y con pureza ysinceridad, y no con sabiduría carnal(Guía, 65a).

Y Bías, otrosí filósofo insigne, pregun-tado quién había en la vida que cares-ciese de miedo, respondió que la buenaconsciencia (Guía, 65a).

De donde nasce que acabando de con-fesar y comulgar, luego se vuelven á lopasado; y que apenas as acabada aque-lla semana de la penitencia, cuandoluego tornan á aquel mismo cieno enque ántes se revolcaban, y vuelven co-mo perros á tragar lo que ya habían re-vesado (Prov. 26, 2. Pet.2) (Memorial,215a).

Porque, como dice Sant Agustín, noson penosos los trabajos de los queaman, sino antes ellos mismos deleitan,como los de los que pescan, montean ycazan (Guía, 108a)39.

39 Villasantek emana (1972, 154-155).

Page 37: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[37] 293

tzen dira; eta alabaiña trabaillu huraguztia bestatzat hartzen dute (Gero,488).

Ikhusiko duzu zenbat pena iragaitenduen ama batek bere haur ttipiarekin;eta guztiz ere, haurra xarra, zakartsuaeta hazkari gaitza denean. Eztio lorikegitera utzten, gau eta egun haren mai-natzen eta errekaitatzen, bere buruadeseginik, hari behar du. Eta guztiare-kin ere ama erhoa, hartan loriatzen da:gauaren erdian iaikirik, eta bere loa gal-durik, haur harekin, milla erhokeriaerraiten duela, dostatzen da. Zerenmaite baitu, amorio, baitiaduko (Gero,488).

Are gehiago edirenen dugu errax etaarin Iainkoaren lege saindua. Zeren le-ge haur uztarri baita, eta uztarria, biakiasaiten eta eramaiten baitute [...]

[...] zurekin da Iainkoa, laguntzenzaitzu, kidatzen zaitu. Eta halatan daIainkoaren lege saindua errax, eta arin(Gero, 494-495).

Ex attrito per sacramentum fit contritus.(Gero, 528).

Arimako eritasunetik sendatzeko, erre-medioa da kofesatzea. Untzia galduzgero, zer erremedio izanen du marine-lak salbatzeko? Zur puska bati lotzea,thaula baten edo ohol baten atrapatzea,eta harekin batean, hari datxekala, ierikostaren atrapatzea. Poenitentia est se-cunda post naufragium tabula. Untziagaldu ondoan atrapatzen den thaulaharen pare da, bekhatutan erori, etatormentatu denarentzat, kofesatzea(Gero, 530).

Are gehiago maiteago eta estimatzena-go du Iainkoak penitenzia egiten duenbekhatorea, penitenziaren premiarikeztuen iustua baiño. Zeren perilean etagaldu gordean ibili diren gauzen edirei-

¿Quién hace a la madre no sentir lostrabajos continuos de la crianza del ni-ño, sino el amor? (Guía, 108a).

De aquí nasce llamarse el yugo de Diossuave (Mt. 11), porque lo tiran dos;conviene a saber: Dios y el hombre; yasí lo que la naturaleza sola hacía difi-cultoso, la divina gracia hace ligero(Guía, 107b).

Porque cierto es que hay muchas ma-neras de atrición y de dolor y que nopor cualquier atrición destas se hace elhombre de atrito contrito (Guía,100a)40.

A esto [konfesatzeari, alegia] llaman lossanctos doctores segunda tabla, usandode metáfora ó semejanza del que ennaufragio se asió de una tabla y en ellaescapó con la vida. Dijéronle segundatabla, para dar á entender que había yahabido otra enfermedad, en la cuál porel pecado de nuestros padres había elmundo padescido otro naufragio uni-versal [...] (C. y E., 151b).

Pues, ¿qué es, Dios mío, lo que pasa enel alma cuando se alegra mucho máscon las cosas que ama, si las halla o re-cobra, que si siempre las hubiera poseí-do sin perderlas? Y esto es así y tan evi-

40 Villasantek emana (1972, 148-149).

Page 38: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

294 [38]

teaz, atseginago hartzen baitugu, be-thiere segurean eta peril gabe egon di-renen ikhusteaz baiño.

Gerlaren ondoan estimatzen da ba-kea: tormenta iragan denean, prezatzenda denbora ederra: eritasuna ioan dene-an, edukitzen da ezertan osasuna. Etazenbatenaz eta gerla, tormenta eta erita-suna izan baitira handiago eta perilosa-go, hanbatenaz gero ondoko bakea, den-bora ederra eta osasuna ere dira prezatze-nago, estimatzenago (Gero, 552-553).

Zer nahizu gehiago, dio San Agusti-nek: Edendi et bibendi voluptas nullaest, nisi praecedat esuriendi et sitiendimolestia. Et ebriosi quaedam salsiusculacomedunt, quo fiat molestior ardor,quem cum extinguit potatio, fiat delecta-tio. Et institutum est, ut iam pactaesponsae non tradatur statim, ne vilemhabeat maritus quam non suspiraveritdilatam (Aug. lib. 8 conf. c. 3). Baldinplazera, plazer, eta atsegina atsegin iza-nen bada, behar da aitzinetik aphur batbedere nekhatu eta unhatu. Iakinenbada zer den plazera, frogatu behar dalehenik zer den desplazera. Gaitzen be-rririk eztakienak, eztu ontasuna esti-matzen. Loan ezta gozorik, logale ezte-nean: eta ez ian edanean ere, asea da-goenean. Eta halatan edale on batzuekbilhatzeintuzte bianda gaziak egarria-ren pizteko, eta pizturik edatean plazergehiago hartzeko. Halatan ordenatuzen halaber, etzekiola espos berriari,berehala lehenbiziko gutiziamenduanedo aiphamenean bere esposa eman,nekez izana hobeki estima zezan, edofite izana arbuia etzezan (Gero, 553).

Artzaiña alegeratzenago da ardi errebe-latu baten edireiteaz, artalde osoaren,larre onean, alha dela, iakiteaz baiño.Aita batek atseginago hartzen du, den-

dente, que todas las cosas nos lo testifi-can y tenemos mil ejemplos que locomprueban. Triunfa un emperadorcuando ha vencido; y no venciera si nohubiera peleado; y cuanto mayor fué elpeligro de la batalla, tanto mayor es laalegría en el triunfo. Sorprende unatempestad a los navegantes [...], peroserénase el cielo, sosiéganse los vientosy abonánzase la mar y todos se regoci-jan sumamente porque también suma-mente temieron. Cuando enferma unapersona amada y el pulso indica unacalentura maligna y peligrosa [...] Co-mienza a mejorar, y [...] hay mayor ale-gría y regocijo [...] (S. Agustin, Confe-siones..., 376-377)41.

Hasta los mismos deleites comunes yordinarios [...] los consiguen los hom-bres, mediante algunos disgustos y mo-lestias [...] No hay deleite en el comery beber sin que preceda la molestia delhambre y la sed, y por esto los bebedo-res de vino comen algunos bocadillossalados, con que se excita una sequedady ardor molesto que con beber se apa-ga, y al apagarse deleita. También escostumbre bien establecida que las mu-jeres, prometidas en matrimonio, nolas entreguen sus deudos y parientes alos que se hayan desposado; para quesuspirando por ellas algún tiempo,mientras son sus prometidos, las [...]estimen más cuando maridos. (S.Agustin, Confesiones..., 377).

Y nosotros también recibimos gran re-gocijo y consuelo cuando oímos decir aSan Lucas, cuán grande es la alegría delos ángeles, al ver volver regocijado al

41 Latinezko bertsioa emateko aukera bagenuen ere, nahiago izan dugu gaztelerazkoa, argigarria-go izango zelakoan. Tamalez, ez dugu paradarik izan itzulpen zeharo literala (eta gure asmoetarako ego-kiagoa) zen Rivadeneirarena (1596) hona ekartzeko.

Page 39: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[39] 295

bora luzeaz mututurik egotu den seme-aren ahotik hitz baten enzuteaz, bertzeseme guztiak ederki minzatzen direlaaditzeaz baiño. Halatan bere haziendapartea, ian edanean eta emaztétan gas-taturik galdua eta desegina, bihurtuzen semeari, egin zioen bere aitak bes-ta gehiago, bethiere etxean bere manu-ko egon zeikanari baiño. Zeren etxekoabethiere segurean ikhusten baitzuen,baina bertzea, galdutzat zedukana, ko-beratu baitzuen (Gero, 554).

Hala Iainkoaganako amorioak, bekha-tu egitetik, gibelatzenba eztuena ere,ifernuko penen beldurrak gibelatu be-har du.

Eta haur da egundaiñoz gero, gureIainkoak, bekhatore bihotz gogorrari,bere gogortasunaren hautsteko, eta be-ratzeko, ediren duen erremedio han-dietarik bat: mahatxatzea, erraitea, etagogora ekhartzea, begira duela, gaztiguparegabe bat, pena handi izigarri batharentzat prestatua, eta ordenatua da-goela (Gero, 571).

Halatan Iondone Ioannes Baptistak,ziakienak bezala, egin zuen pontu hu-netzaz, ifernuko penez, bere lehenbizi-ko predikua, erraiten zuela: Facite fruc-tus dignos poenitentiae. Iam enim securisad radicem arboris posita est. Omnis ar-bor quae non facit fructum bonum, exci-detur, et in ignem mittetur. Begirautzue,egizue penitenzia, eta egizue, egin di-tutzuen bekhatuen arauaz. Fructus dig-nos poenitentiae (Lc. 3). Bekhatu han-diakgatik penitenzia handia. Zeren ia-kin behar duzue ezen haizkora, zuhai-tzaren erroari kheinatua dagokala, etafruiturik iasaiten eztuena, ebakia iza-nen dela, eta sura egotzia. Haur da Ion-done Ioannes Baptistaren lehenbizikopredikua. Haur da ethorri zenean, be-rekin ekharri zuen berria. Eta berri hu-

pastor que lleva sobre sus hombros la ove-ja descarriada; [...] y cuando a ella vuel-ve vuestro hijo menor que había muertoy resucitó; que se había perdido y fué ha-llado (S. Agustin, Confesiones..., 375-376)42.

Uno de los principales medios quenuestro Señor ha usado muchas vecespara enfrenar los corazones de loshombres y traerlos á la obediencia desus mandamientos, ha sido ponerlesdelante los castigos y penas horriblesque están aparejadas para los rebeldes yquebrantadores de su ley [...] en lostiempos pasados usó nuestro Señormas deste remedio que de otros, [...] detemores y amenazas [...]

Este pues era uno de los principalesmedios de que Dios usaba (Memo-rial..., 205a).

Y de aquí es que con esta declaración yembajada fué enviado el glorioso pre-cursor de Cristo á predicar al mundo,diciendo que ya estaba el cuchillopuesto á la raiz del árbol, y que todo ár-bol que no diese buen fructo, había deser cortado y echado en el fuego (Luc.3) [...] Esta fue la predicación y emba-jada que el sancto Precursor trajo almundo. Y fué tan grande el trueno des-tas palabras, y el espanto que causaronen los corazones de los hombres, queacudieron á él de todos los estados ysuertes de gentes, hasta los publicanosy soldados (que suele ser gente mas de-salmada), y todos preguntaban al sanc-to varon, cada uno por su parte, ¿quéhabían de hacer para salvarse y escaparde aquellas tan terribles amenazas que

42 San Agustinek kapitulu honetako hasieran ematen dituen testu erreferentziak Axularrenean bu-kaeran daude, exenplu gisa. Erreferentzia horiek –pasarte hauen hasieran urdazubiarrak zeharka aipa-tzen dituenak, hain zuzen– Lukasen Ebanjeliotik hartuak dira (Lk 15, 3-7 eta 15, 8-24) eta hiru para-bola jasotzen dituzte.

Page 40: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

296 [40]

nekin, hunelako gaztigua, ifernukosua, gaixtoentzat ordenatua zegoela en-zutearekin, hain izitu, eta ikharatu zi-ren, ezen presenteko guztiak, are zirengaixtoenak ere, ethorri baitzeitzan gal-degitera: Quid faciemus? Zer eginendugu bada? Zer izanen da gutzaz? No-la edo zer moldez eskapatuko gara, zukdiozun pena handi hetarik, ifernukosutik? Bada Iondone Ioannes Baptis-tak, predikari handi hark, orduan ien-de hei erraiten zerauena, erraiten dera-tzuegu guk ere orai zuei. Egia da, ezhark bezalako saindutasunarekin, etaez fintasunarekin, bai ordea hark errai-ten zerauen egia bera Zeren hark predi-katzen zuen legea, fedea, eta Iainkoapredikatzen, eta eskiribatzen dugu gukere: ezta hunetan diferentziarik. Errai-ten deratzuegu guk ere hark bezala(Gero, 571-572).

[...] begira duzuela, haizkora zuhaitza-ren ondoari kheinatua dagokala [...].Eta bihia, onak, zeruko bihitegian ail-txatuko direla: eta lastoa, gaixtoak,ifernuko labean. Sekula fingabekotzat,sua datxetela egonen direla (Gero, 572).

Haur da egia: eta hauk dira, geureIaungoikoak aitzinetik, egiten derauz-kigun mehatxuak, kheinadurak, eta be-re predikariez emaiten derauzkigunabisuak, haukin batean, izi gaitezin,ikhara gaitezin, eta ikharaturik, geroeginen dugula diogun ontasuna, pre-senteon dagigun amoreakgatik (Gero,572-573).

Egia da zeruko loriaren esperantzak,hango plazer handi heken konsidera-tzeak, alegeratzen du giristinoa, eta baiprestuki bizitzeko desira batekin ereibentzen. Baiña komunzki, hobekiukitzen du bat bedera, ifernuko penénbeldurtasunak, zeruko loriaren espe-rantzak baiño (Gero, 573).

Zeren nola osasunak baiño, eritasunakhobeki gogoeta eragiten baiteraku, etabai ethorkizunean ere pensa arazitzen(Gero, 573).

predicaba? Tan grande era el temor quedellas habian concebido. Pues esto esagora, hermano mio, lo que tambienaquí de parte Dios te denunciamos,aunque no con tanto espíritu y sancti-dad de vida; pero (lo que hace mas alcaso) con la misma verdad y certidum-bre; pues no es otra la fe, ni el Evange-lio que Sant Juan entónces predicaba,que el que nosotros agora predicamos(Memorial..., 205).

[...] diciendo que ya estaba el cuchillopuesto á la raiz del árbol [...] y que eltrigo encerraria en su granero; mas quelas pajas quemaria en un fuego quenunca se hubiese de apagar (Memo-rial..., 205).

[...] por esta causa en los tiempos pasa-dos usó nuestro Señor mas deste reme-dio que de otros, como paresce claropor las escripturas de los Profetas, queestán llenas de temores y amenazas [...]

Esta fue la predicacion y embajadaque el sancto Precursor trajo al mundo(Memorial..., 205).

Porque dado caso que tambien muevemucho á esto la esperanza de los bienesque en la otra vida se prometen á losbuenos, pero ommunmente mas nossuelen mover las cosas tristes que lasalegres (Memorial..., 205a).

[...] y mas nos aflige la enfermedad,que nos alegra la salud; por donde porel mal de la enfermedad conoscemos elbien de la salud, como por cosa tantomas conoscida, cuanto mas sentida(Memorial..., 205a).

Page 41: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[41] 297

Zeren handiak, bortitzak, eta izigarriakbaitira ifernuko pena hek (Gero, 574).

Eta eztezazula ez pensa, ifernuko suhura, hemengo su hauk bezala izanendela. Baiña hura, nola izanen baitaIainkoak berak pitztua eta egina, halaizanen da hemengo suak baiño beroa-go eta goriago. Halako moldez ezenhemengo sua, hangoarekin konparatu-rik, pintatua bezala izanen baita (Gero,580).

Orai hemen galdegin ahal diteke, eaifernuan berorik baizen hotzik izanendenz? Eta bada erraiten duenik baietz:eta nola ifernuan izanen baita berohandi bat, hala izanen dela halaberhotz handi bat, izotz, horma, elhur: etaifernuan daudenak aldatuko direla ba-tetik bertzera, bero handitik hotz han-dira, eta hotz handitik bero handira.Baiña bitartean, batetik bertzera alda-tzean, ezaiela penarik arinduko. Etahunela erraiten dutenek, hatzen duteokhasino, hunela erraiteko, Iob gizonsaindu haren erran batetarik: Ad calo-rem nimium transeat, ab aquis niviumet usque ad inferos peccatum illius (Iob24). Bero handira iragan bedi, elhururetik, eta ezta ifernuraino baratukoharen bekhatua. Beraz badirudi ezenifernuan izanen dela hotz eta bero, ureta su (Gero, 583).

Arimak bere penak bezala, arimarenpotenziek eta botherék ere, zein baitiraadimendua, borondatea, eta memoriaizanen dituzte bere pena moldeak, berebereak, eta bereziak. Adimendua egosi-ko da bere baithan barrena, hanbat pe-na eta hain handiak pairatu behar di-tuela konsideratzeaz: eta gogoarenbertzetara aldatzeko, astirik ere gabe,bethiere egonen da pena hetan pensa-tzen eta penatzen; borondatea ere ibili-

Esta muchedumbre de penas nos signi-fica la Escriptura divina, cuando diceque en el infierno habrá [...] por lascuales se nos figura la muchedumbrede terribleza espantosa de los tormen-tos de aquel lugar (Memorial..., 206a).

Comenzando pues por las penas de lossentidos exteriores, la primera es fuegode tan gran ardor y eficacia, que, segúndice Sant Agustín (Tom. 10. App. dedivers. serm. 59. c. 18 eta alibi saepé),este nuestro de acá es como pintado sise compara con él (O. y C., 49ª).

Con esta pena se juntará otra contrariaá ella, aunque no ménos intolerable,que será un horrible frío que con nin-guno de los nuestros se puede compa-rar; el cual se dará por miserable refri-gerio á los que arden en aquel fuego,pasándolos, como se escribe en Job(Iob. 24. Quod est gravissimum tor-mentum. Viv. Basilium in hom. qua-draginta martyrum), de las aguas denieve á los calores del fuego (O. y C.,49a)43.

Gravísimas son todas estas penas de lossentidos exteriores del cuerpo; peromucho mayores serán las de los senti-dos interiores del ánima [...]. Porqueprimeramente la imaginación será allíatromentada con una tan vehementeaprehensión de aquellos dolores, queen ninguna otra cosa pensará, ni podrápensar [...] La memoria también por suparte los atormentará cuando allí se lesacuerde de su antigua felicidad, y de

43 “Otras veces parece referirse a él (Granadari, alegia) y aun refutarle, sin nombrarle” esanez, ai-patu adibidea eskaintzen zuen Villasantek (1962, 7-8).

Page 42: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

298 [42]

ko da haserretua herra errabiatu bate-kin Iainkoaren kontra, zeren hanbatgaitz, eta pena emaiten dioen. Badamemoria ere bere baithan nahasiko etanekhatuko da, bere faltaz hartara dela,eta bethi hala egon behar duela orhoi-tzeaz (Gero, 586).

Eta arimak eta arimaren potentziekbezala, izanen dituzte gorputzak, etagorputzaren zensuek ere, zein baitirabista, enzutea, usna, gustua, eta uki-tzea, nork bere gaztigu molde bere gai-ñezkoak. Lehenbizikoarik: Visus, be-gietako bista izanen da penatua [...](Gero, 586-587).

Halaber: Auditus, enzutea, beharriakizanen dira penatuak, eta iarriko diraharrituak. Zeren eztute enzunen, oihu-rik, nigarrik, marraskarik, deihadarrik,deithorarik, auhenik eta nigarrik bai-zen. Hango kantuak, leloak eta bozka-rioak, izanen dira, ayak, hatsbeherape-nak, inzirinak, nigar-xopinak eta arren-kurak: bethiere arnegatzen eta maradi-katzen dutela bere buruez eta erorizaien zorthe gaixtoaz (Gero, 588).

Halaber, Odoratus, usna, sudurrak iza-nen dira penatuak, usain gaixto batez,khirats handiaz. Zeren bataz azkenegunean, iautsiko baitira, gaixtoekinbatean, munduko hatskeria guztiakifernura: eta berriz bertzea, zeren nolazeruko lorian daudenek izanen baituteusain ona, hala ifernuan daudenek iza-nen dute gaixtoa: eta usain gaixto har-tzaz, egonen dira bethiere sudurrakbetheak eta khirastuak (Gero, 588).

Halaber, Gustus, gustua, ahoko zaporeaizanen da penatua: bataz gosez eta ega-rriz, eta bertzea, zenbait ianhari urdin-duz, eta edari zurminduz. Hemen he-mengoek bezala, han ere hangoek bes-ta eginen diote. Ordea diferentki. He-mengo gozotasuna eta ian edaneko pla-

sus deleites pasados, por los cuales vi-nieron á padescer tales tormentos [...]Mas mucho mayor aun será cuando sepongan á medir la duracion de los pla-ceres pasados con la de los dolores pre-sentes, y vean cómo los placeres dura-ron un punto, y los dolores duraránpara siempre [...] Sobre todo esto ¿cuá-les serán los tormentos y dolores de lamala voluntad? En ella estará siempreuna invidia rabiosa de la gloria de Dios[...] (O. y C., 50a, 50b eta 51a).

Y no solamente los atormentará el fríoy el fuego, sino también los mesmosdemonios [...] los cuales con su vistaatormentarán los ojos adúlteros y des-honestos [...] (O. y C., 49a).

Y si esta pena se da á las narices; ¿quétal es la mayor que se dará á las orejas,con las cuales se cometen mayores pe-cados? Estas pues serán atormentadascon perpetuas voces, y clamores, y ge-midos, y blasfemias que allí sonarán.Porque así como en el cielo no suenaotra cosa sino Alleluya perpetua y ala-banzas divinas, así no suena otra cosa[...] sino blasfemias y maldiciones [...]y grandes alaridos [...] sino gritar, yblasfemar, y renegar de Dios [...] (O. yC., 49b-50a).

Al tormento de los ojos se añade otrapena terrible para las narices, que seráun hedor incomportable que habrá enaquel lugar, para castigo de los olores yatavíos que los hombres carnales[...](O. y C., 49b).

Ni tampoco faltará á la lengua y al gus-to regalado su tormento (O. y C., 50a).

Page 43: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[43] 299

zera, hango mintasunaz eta biandagaixtoez, ahantz arazitzen deraukatela(Gero, 588).

Hemengo eritasunek eta oiñhazek, ez-tute komunzki, behin ere gorputz guz-tia osoki hartzen. Batean begietan du-zu min, eta ez orduan beharrietan:bertzean eskuetan, eta ez oiñetan. Etahunelatan parte batean min izanagatik,eztuzu bertzean min, eztuzu oinhazeosoa eta ez guztietakoa. Eta alabaiñaparte batetako oiñhazeak berak, haginbatetako minak, hain penatzen etaasaldatzen zaitu, non gau guztian lorikegin gabe edukitzen baitzaitu. Zer liza-teke bada, baldin gorputz guztian, etagorputzeko endrezera, aurkientza, iun-tura eta parte guztietan, osoki, berdinz-ki, eta batetan oinhaze bazendu, etaoinhaze harekin erreka batetan, guztiekutzia, bazeneuntza? Orduan zinez zina-teke on-behar, ondikozko eta urrikalki-zun. Hala da bada, eta are urrikalkizu-nago, ifernuko penetan dagoena. Ze-ren hura da osoki guztia eta guztietaneri: hura da guztietan minez eta oinha-zez gainez egina: eztu bazterrik, eztuhuts-gunerik, guztia da bethea. Eta on-gi da hala den. Zeren nola gorputz guz-tiaz, eta gorputzeko parte guztiez, oso-ki, bekhatu egin baitzuen, arrazoin dahalaber, gorputz guztiaz eta gorputzekoparte guztiez osoki paga dezan, eta guz-tietan den alde guztiz penatua, gaztiga-tua eta oiñhazeztatua (Gero, 589-590).

Oiñhaze hek, dolorezko dolore hek,emaiten zaitza ifernuan dagoenari, di-ferentki, egin zituen bekhatuen dife-rentzien arauaz. Han urguillua, handinahia, desohorezki oiñen azpian erabi-liko, eta ostikatuko da. Han abariziosa,diruz betherik zegoena, nezesitate han-dian, munduko beharrik beharrenabaiño beharreanago iarriko da. Han sa-

[...] es de saber que todos los males des-ta vida son males particulares, y por es-to no atormentan generalmente todosnuestros sentidos, sino uno solo ó al-gunos. Y poniendo agora ejemplo enlas enfermedades corporales, vemosque hay un mal de ojos, otro de oídos[...] Ninguno destos males es universalde todos los miembros, sino particularde algunos dellos. Y con todo esto ve-mos la pena que da un solo mal destos,y la mala noche que pasa un dolientecon cualquiera dellos, aunque no seamas que un dolor de una muela. Puespongamos agora caso que algun hom-bre estuviese padesciendo un mal tanuniversal, que no le dejase miembro, nisentido, ni coyuntura sin su propriotormento, sino que en un mismo tiem-po estuviese padesciendo agudísimosdolores en la cabeza, y en los ojos, y enlos oídos, y en los dientes [...] y (porabreviar) en todos los otros miembrosy conyunturas de su cuerpo; y que asíestuviese tendido en una cama cocién-dose en estos dolores, y teniendo paracada uno de los miembros su proprioverdugo: el que desta manera estuviesepenando, ¿qué tan gran trabajo te pa-resce que pasaria? ó ¿qué cosa podriaser mas miserable y mas para haber pie-dad? [...] Pues esto es, hermano mio[...] lo que no por una noche, sino eter-nalmente se padesce en aquel malaven-turado lugar. Porque así como los ma-los con todos sus miembros y sentidosofendieron á Dios, y de todos hicieronarmas para servir al pecado, así ordena-rá él que todos sean allí atormentados(Memorial..., 205b-206a).

Mas allende destas (penak) generaleshay otras particulares que alli padescecada uno, segun la calidad de su delic-to. Y conforme á esto los sobrebios se-rán allí abatidos y humillados, y llenosde confusión; los avarientos padesceránmiserable necesidad; los glotones rabia-rán con perpetua hambre y sed, los lu-juriosos arderán en las llamas que ellos

Page 44: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

300 [44]

beldarraio, golosa, lamitia, ian edaneraemana, gulara eroria, gosez eta egarrizur xorta bat ere ezin erdietsiz, amituaibiliko da, flakatua, eta iragana iarrikoda. Han arnegaria, mihitik urkhatuadilindaka egonen da. Han emakhoia,haragiaren lohian lizundua, eta hidoiz-tatua ibili dena, Deabru izigarriek...(Gero, 590-591).

Halakoez mintzo dela erraiten du Erre-ge Davitek: Sicut oves in inferno positisunt, mors depascet eos (Ps. 48). Ardiartaldeak bezala tropelaka, eta parze-laka ifernuan egonen dira, herioak baz-katukoitu, herioa izanen da heken baz-ka, eta bai hek ere herioaren. Kondena-tuaren penatzea konparatzen da ardia-ren belhar iatearekin. Hala dio SanGregoriok: Depascere dicitur. Quia sicutovis depascens herbam, non eam radici-tus evellit, sed ita pascit, ut manente ra-dice iterum herba crescat, ut iterum de-pascatur: ita mors semper depascit mise-ros, quia semper illis relinquitur vita uttormenta valeant sustinere. Nola ardiakezpaitu behin ere belharra osoki akha-batzen, eta ez erroetarik atheratzen,baiña gaiñeko ostoa ian, eta utztenbaitu bethiere barreneko erroa, etazaiña, berriz ere ostoa eginik, berrizhartarik ian dezakeien bezala: hala he-rioak, penak, doloreak, minak, etaoinhazeak iaten dute kondenatueta-rik, behin ere erroa athera gabe, biziaakhabatu gabe. Halatan bethi ere bi-zitzen direla, bethi ere penatzeko (Ge-ro, 592-593).

Kanpoan suak erratzeintu, eta barrene-an harra alha zaie. Eta har hartzaz errai-ten du Isaias Profetak: (Is. 66) Vermiseorum non morietur. Heken harra eztaez hemengo har hauk bezala, haragizegina, eta bizirik dabillana. Baiña hurada konzientziaren akhusamendua, au-tsikia alhadura, ximikoa, eranzutea: etaifernuan daudenek bere baithan dutendamua, urrikia, eta orhoitzea, nola izanzuten indar, antze, ahal, esku, eta bo-there, pena hetarik guztietarik eskapa-tzeko: eta nola guztiarekin ere, bere fal-taz etziren eskapatu, bere faltaz galduziren: eta utzi zuten eskuen artean izan

mismos encendieron. Y los que toda lavida anduvieron á caza de placeres ydeleites, vivirán en continuo llanto ydolor (Memorial... 208b).

Por eso dijo el Profeta: Así como ovejasestán puestos en el infierno, y la muer-te los pascerá. La yerba que se pasce nose arranca del todo; porque queda vivala raiz, que es el origen de la vida, lacual la hace tornar á revivir, para queotra vez se pueda pascer. Y por esto esinmortal el pasto de los campos, por-que siempre se pasce, y siempre revive.Pues desta manera se apascentará lamuerte en los malaventurados; y así co-mo la muerte no puede morir, así nun-ca se hartará deste pasto, ni se cansaráen este oficio, ni acabará jamas de tra-gar este bocado; porque ella tengasiempre que comer, y ellos siempre quepadescer (O. y C., 52b).

A todas estas penas se añade da deaquel perpetuo gastador, que es el gu-sano de la consciencia, de quien tantasveces hace mención la Escriptura, di-ciendo: El gusano dellos no morirá[...]Este gusano es un despecho rabioso, yun arrepentimiento infructuoso quelos malos allí siempre tienen, acordán-dose el aparejo y tiempo que aquí tu-vieron para escapar de aquellos tangrandes tormentos, y cómo no quisie-ron aprovecharse dél (Memorial...,207b).

Page 45: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[45] 301

zuten denbora, okhasinoa, eta aparai-llua probetxatu gabe iragaitera, etagaltzera (Gero, 594).

Eta hunela orhoitze hunek akhusa-tzeintu, larrutzeintu, desegiteintu,erraiten duela bat bederak bere bai-than: Ha ene galdua, ene zoro adimen-du gabea, zertan pensatzen othe nuennik, bizi nintzen denboran, neure bu-rua neure eskuko nuenean? Anhitzetanerran zeitan [...] (Gero, 594).

Bada orai paga dezadala: lekhu dolo-rezko hunetan, hunenbat dolorerekin,eta dolorezko lagunekin, mendez men-de, sekulakotzat geldi nadilla. Zerenhala dut merezi. Eznuen erein, eztaarrazoin bil dezadan. Eznuen irabazi,ezta arrazoin goza dezadan. Eta neurkdut falta, eztu bertzek parterik: ezindemaiot bertzeri atxakiarik, neurk neu-re burua galdu dut (Gero, 595).

Eta haur da gau eta egun, behin ere asegabe, sosegatzera utzi gabe, alha zaien,eta alhako zaien harra: probetxu gabe-ko urrikia, denbora ioanez gerozko da-mua, dolua eta nigarra: Zein baita,ifernuan daudenek duten pena handie-tarik bat (Gero, 595).

Handiak eta izigarriak dira ifernukopena hek (Gero, 596).

Handiak eta izigarriak dira ifernukopena hek. Eta baldin oraiño, pena he-ken nehoiz akhabatzeko, arintzeko, la-burtzeko edo gutitzeko esperantzarikbaliz ere: badirudi balizatekeiela zen-bait konsolamendu. Baiña hanbat pe-na, hain handiak, eta finik ez, eta ez fi-nik izaiteko usterik ere, haur da gauzalatza, haur da aitzin gibel beha arazitze-ko, eta gogoeta eragiteko, pontu iziga-rria. Zeren esperantzarik eztuena, pre-senteko penak bezala, ethorkizunekoakere penatzen du: hura ere ikhusten du:hura ere presentean bezala, eta beregaiñean bezala daduka. Zeren baitakiharentzat dagoela, eta eztela akhabatu-ko.

Orai hemen dolorez, eta oinhazezinguratua zaudenean ere, edireiten da

Pues cuando el miserable pecador [...]se acuerde de cuántos días y años dejópasar en vano [...] ¡Oh si supieses con-siderar cómo estará allí cada uno des-pedazándose, y carcomiéndose entre símismo, y diciendo: ¡Oh miserable demí, y qué tiempo, y qué oportunidadesdejé pasar en vano! Tiempo hubo que[...] (Memorial..., 207b eta 208b).

‘Oh furias infernales, despedazad y co-med mis entrañas, que yo lo tengo me-recido. Merezco rabiar de hambre [...]Merezco no coger, pues no sembré; yno tener, pues no guarde; y que no medén agora lo que pido, pues cuando merogaban con ello, lo deseché! (Memo-rial..., 208b).

Este es pues el gusano inmortal que allíha de estar siempre carcomiendo lasentrañas de los malos, que es una de lasmas terribles penas que allí habrá (Me-morial..., 208b).

[...] la muchedumbre y terribleza es-pantosa de los tormentos de aquel lu-gar (Memorial..., 206a).

Y si entre tanta muchedumbre de pe-nas hobiese alguna esperanza de térmi-no ó de alivio, aún se´ria esto algunamanera de consuelo; mas no es así, si-no que de todo en todo están allí ce-rradas las puertas á todo género de ali-vio y de esperanza. En todas cuantasmaneras de trabajos hay en esta vida,siempre queda algún resquicio pordonde pueda recebir el que padece, al-gún linaje de consuelo. Unas veces larazón, otras el tiempo, otras los ami-gos, otra la compañía del mal de mu-chos, otras á lo menos la esperanza delfin, consuelan al que padece. Mas ensolo este mal están de tal manera cerra-dos todos los caminos, y tomados to-dos los puertos de consolación, que deninguna parte pueden los miserables

Page 46: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

302 [46]

zenbait bide hats hartzeko, eta konso-latzeko. Eri zarenean, ethortzen zaiz-kitzu adiskideak ikhustera, eta hekaphur bat gaitza arintzen deratzute.Midikua bisitatzera, hark ere esportza-tzen zaitu. Eta guztien gaiñetik bethie-re bizi zara, gaitza arinduko zaitzulakoesperantzan, eta esperantza hark kon-solamendu handia emaiten deratzu.Baiña ifernuko eritasunean, hango pe-netan, halako moldez daude esperan-tzaren atheak hertsiak, eta portuak har-tuak, non hala dauden dolorezkoek etahan daudenek, ezpaitute nehondikanere konsolamenduaren sartzeko argirikikhusten. Clausa est ianua. Hertsi dahalakoentzat miserikordiaren athea,urrikalmenduarena, garaziarena, fineanontasun guztiena (Gero, 596-597).

Aberats abariziosa, ifernutik, erratzenzegoen lekhutik, hasi zeikan oihuz,eta othoitzez Abrahani, erraiten zioe-la: Aita Abrahan, badakusazu nolanagoen, su hunetan errea, eta idorelkhortua, euzu bada nitzaz miseri-kordia: eta egor iazadazu Lazaro, harkbere erhi puntaz, urean bustirik,mihian utki nazan, aphur bat hezanazan. Eske haur egiten deratzut,haur de ene othoitza.

Zer eske eskasagorik... (Gero, 597).

Zer eske eskasagorik, edo othoitz tti-piagorik egin ahal ziazaion? Etzeikanausartu othoitztera egor ziazola pitxerbat ur, edo esku guztia urean sar zeza-la, eta ez are, erhi guztia ere. Baiña ha-ren desinkunde guztia zen, erhi puntaurean sar zezan, eta hartzaz mihia utkiziazon, plazer hura egin ziazon. Gauzaaphurra zen, desirkunde ttipia zen.Baiña hura ere, ttipiago bazen ere,etzuen erdietsi, hainbertze plazer ereetzeikan egin. Iakin dezagun ezen har-taraz gero, den plazerik ttipienari, etakonsolamendurik aphurrenari ere,atheak hertsi zaitztela.

esperar remedio, ni del cielo, ni de latierra, ni de lo pasado, ni de lo presen-te [...] Cercado me han dolores demuerte, y dolores de infierno me hancercado; porque á cualquiera parte quevulevan y revuelvan los ojos, siempreven causas de dolores, y ninguna deconsolación. Entraron, dice el Evange-lista, las vírgenes que estaban apercebi-das al palacio del esposo, y luego se ce-rró la puerta. ¡Oh cerradura perpetua!¡Oh clausura inmortal! ¡Oh puerta detodos los bienes, que nunca te abrirásjamás! Como si más claramente dijera:Cerrada está la puerta del perdón, de lamisericordia, del consuelo, de la inter-cesión, de la esperanza, de la gracia, delmerescimiento y de todos los bienes(Memorial..., 206b)44.

¿Qué mayor confusión que la que pa-dece aquel miserable rico avariento,[...]que dice: “Padre Abraham, ten compa-sión de mí, y envía á Lázaro para quemoje la punta del dedo en agua y metoque en la lengua, porque me ator-menta esta llama?

¿Qué más escasa petición... (Memo-rial..., 206b)45.

¿Qué más escasa petición se pudieraproponer que ésta? No se atrevió á pe-dir un solo jarro de agua, ni aun si-quiera que mojase toda la mano enagua, y lo que más es de maravillar, niaun todo el dedo, sino solo la punta deldedo para tocarle la lengua, y aun estosolo no se le concedió. Por donde veráscuán cerrada está la puerta de todoconsuelo, y cuán universal es aquel en-tredicho y cescomunion que está pues-ta á los malos, pues aun esto no se al-canza. De suerte que á do quiera quevolvieren los ojos, á do quiera que ex-tendieren las manos, ningun consuelohallarán, por pequeño que sea. Y así

44 Urkijok emana (1912, 12-13).45 Urkijok emana (1912, 13).

Page 47: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[47] 303

Itsas zabalean erortzen denak, badara-biltza zerbaiti lothu nahiz eskuak, hers-teintu: baiña alferrik. Zeren eztu lin-burtzen, eta itzurtzen zaikan ur enga-nagarririk baizen edireiten. Hala ger-thatzen zaie bada, ifernu zabal, hondargabean, erortzen direnei ere. Eztuteedireiten, non oiña fintka: eztute edi-reiten, zeri lot: eztute edireiten girthai-ñik, esku-tokirik, sostengurik, eta ezkonsolatzeko biderik, eta ez esperan-tzarik (Gero, 597-598).

Bada konsolamendu gabeko, fin gabe-ko, eta fin izaiteko esperantzarik gabe-ko pontu hunetan, nahi nuke iben ba-zinitza begiak, huni beha baziniazo,haur konsidera bazeneza: eta animaliasuerte batzuek, gauaz hausnaur egitenduten bezala, zuk ere gauza hunetzaz,zenbait aldiz bedere, hausnaur, eta go-goeta egin bazeneza (Gero, 598).

Eta hunetakotzat, konsidera ezazu,eriak gau luzean iragaiten duen trabai-llua, guztiz ere eritasuna zorrotza, etabortitza denean: nola irautkaltzen den:nola orenak kontatzen dituen: zein lu-ze iduritzen zaitzan, eta nola argia desi-ratzen duen. Bada baldin hemengoeriari, hemengo gaua, hain fite iragai-ten dena, hain luze iduritzen bazaika:Zer idurituko zaika ifernuan dagoena-ri, hango gau luze eterno, fin gabekohura? Ha gau luzea, gau beltz, ilhun,izigarria, art-urratze gabea, oillariterikizanen eztuena, sekulan argituko ezte-na, eta ez akhabatuko! Zer pena, zerdolore, eta ondiko izanen da, argitukoezten gau hartan, ez hemengo eriak be-zala, ohe bero onean, baiña labe goriberoan, sugina gogorrean sekulakotzat,etzatea, eta egoitea? Arrazoinekin gal-degiten du Isaias Profetak: Quis habita-bit de vobis cum igne devorante? Quishabitabit de vobis cum ardoribus sempi-ternis? (Ia. 33). Halako lekhuan, hainsu beroan, gar eternalean, nor egonen

como el que se está ahogando en lamar, sumido ya debajo las aguas, sinhallar sobre qué hacer pié, tiende mu-chas veces las manos á todas partes envano, porque todo lo que aprieta esagua líquida y deleznable que le burla yengaña, así acaescerá allí á los malaven-turados cuando estén ahogándose enaquel piélago de tantas miserias, agoni-zando y batallando siempre con lamuerte, sin tener arrimo ni consuelosobre que puedan estribar (Memorial...,206b)46.

Pues en esta duración y en esta eterni-dad querría yo, hermano mío, que hin-cases un poco los ojos de la considera-ción, y que como animal limpio ru-miases agora este paso dentro de tí(Memorial..., 207a)47.

Y para que mejor esto hagas, ponte áconsiderar el trabajo que pasa un en-fermo en una mala noche, especial-mente si le aqueja algún dolor, ó algu-na enfermedad aguda. ¡Mira qué vuel-cos da en aquella cama, qué desasosie-go tiene consigo, qué tan larga le pa-resce aquella noche, qué hace de contarlas horas del reloj, y cuán grande le pa-resce cada una! Y todo se le va en desearla luz de la mañana, que tan poca par-te ha de ser para curar su mal. Pues sieste se tiene por tan grande trabajo,¿cuál será el de aquella noche eterna,que no tiene mañana, ni espera alba deldía? ¡Oh escuridad profunda! ¡oh no-che perpetua! oh noche maldita porboca de Dios, y de sus sanctos, que de-seas la luz, y no la verás, ni el respandorde la mañana que se lavanta! Pues miraagora ¿qué linaje de tormento será vivirpara siempre en tal noche como esta,acostado, no en una cama blanda, co-mo lo está un doliente, sino en un hor-no de llamas tan terribles? ¿Qué espal-

46 Urkijok emana (1912, 13-14).47 Urkijok emana (1912, 14).

Page 48: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

304 [48]

da? Nor biziko da? Nork iraunen du?Nork izanen du sorbaldarik sostenga-tzeko? indarrik iasaiteko? Eta pairurik,eta pazientziarik sofritzeko? Orai he-men, den penarik ttipiena, su ihar ba-tek, kilikatzen zaitu, asaldatzen zaitu,zer izanen da bada, suz eta kharrez,kanpoan eta barrenean, ariman etagorputzean hartua, inguratua, eta bur-din goritua bezala, goritua, eta sutuazaudenean? eta sekulakotzat hala egonbeharko duzunean? Othe dugu zentzu-rik? Othe dugu adimendurik? Ala elhe-ak, ametsak, edo gezurrak, othe dirahauk? Edo gurekin mintzo othe dira?Guri othe dagozkigu, ala bertzeri? Fe-deak erraiten deraku guri dagozkigula,gurekin mintzo direla, gureak, eta gu-retzat direla. Eta eztirela ez elheak, ezametsak, eta ez gezurrak: baiña egiak,eta egiazki (baldin hobeki gobernatzenezpagara) iragan beharko ditugunakdirela (Gero, 599-600).

Edo hobeki minzatzera: behin ere ira-gan gabe, bethiere egoitzaz, gurekinegonen direnak direla.

[...] Mundu hunetako gauzak ez-taude behin ere krozka batean, igaiten,eta iautsten dira: egiten, eta desegitendira, maiz aldatzen dira. Baditu itsaso-ak bere gora beherak, bere mareak, etamuthantzak. Presunak, haziendak,etxeak, onak, eta eritasunak ere, eztau-de behin ere batetan. Ezta sukharrikhain handirik, non pontu batetara iga-nez gero, ezpaita beheititzen, eta ttipi-tzen: eta ez oiñhazerik ere hain zorro-tzik, eta bortitzik, gorenera denean,ematzen, eta eztitzen eztenik. Finean,munduko trabaillu guztiak, eta egite-koak, denborarekin batean, hautstendira, iraungitzen dira, ezeztatzen dira:baiña ez ifernuko sua eta pena. Penahura bera da, eta ez bertzerik bethi ber-de, estante batean dagoena, muthatzeneztena. Hango sukharra, eta berotasu-

das bastarán para sufrir estos ardores?[¿Qué corazón no se despedazará con lacontinuación deste tormento? ¿Quién devosotros, dice Dios por su profeta, podrámorar con aquel fuego tragador, y hacervida con aquellos ardores eternos? ] ¡Ohcosa para temblar! Si solo poner lapunta del dedo sobre una ascua por es-pacio de un Ave María parece cosa in-tolerable, ¿qué será estar en cuerpo y enánima ardiendo en medio de aquellosfuegos tan vivos, que los desta vida encomparacion dellos son como pinta-dos? ¿Hay juicio en la tierra? Tienen se-so los hombres? Entienden lo que quie-ren decir estas palabras? Creen que es-to es fábula de poetas? Piensan que es-to les toca á ellos, ó que se dice porotros? Nada desto ha lugar que se diga,pues de todo esto nos desengaña la fe(Memorial..., 207a) (letrakera etzanagurea da)48.

Deste mal se sigue otro no menor, quees estar siempre las penas en un mismoson, y en un mismo punto, sin que ha-ya en ellas ningún alivio ni declina-ción. Todas cuantas cosas hay debajodel cielo ruedan con el mismo cielo, ynunca están en un mismo ser, sinosiempre suben ó descienden. La mar ylos rios tienen sus crescientes y men-guantes. Los tiempos, y las edades, y lasfortunas de los hombres y de los reinos,siempre están en continuo movimien-to. No hay calentura tan recia que notenga su declinacion, ni dolor tan agu-do que despues que ha crescido mu-cho, no esté muy cerca de decrecer. Fi-nalmente, todas las tribulaciones y ma-les poco á poco los disminuye el tiem-po [...] Sola aquella pena está siempreverde, sola aquella calentura no tienedeclinacion, solo aquel resistidero decalor no sabe qué cosa es tarde ni ma-ñana [...]

48 Nabarmendurik utzi ditugun lerroak ez dira Memorial liburuan agertzen, lehenengo Guía depecadores-en baizik (1556: 1953, 55 or.). Pasarte honek eta beherago dagoen beste batek (“nos desenga-ña la fe” dioenak) garrantzi handia dute Axularrek erabili zuen obra zein zen jakiteko, garbi baitago le-henengo Guía-ren bigarren (edo hirugarren) erredakzio bat dela, hau da, behin betiko Memorial dela-koa idatzi baino lehenagokoa.

Page 49: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

GAI-HARILKATZEA ETA TESTU-KIDETASUNAK GERON

[49] 305

na, ezta behin ere iabaltzen, eta ez be-heititzen, bethi dago goren pontuan,eta leheneko kontuan. Zer ahal datekebada tormenta handiagorik, eta nekha-garriagorik, bethiere lekhu batetan, etamolde berean higitu gabe, aldatu gabe,eta muthatu gabe, harritua bezala, pe-natan, geldi egoitea baiño? Mundukoianharirik preziatuena ere, bethierehartarik, bertzetara aldatu gabe, ianendenean, gaitzesten da, higuintzen da.Ezin zatekeien gure artean ianhari ho-beagorik, eta ez bianda gozoagorik,Iainkoak berak Israeleko semei zerutikeman zerauena baiño. Ordea zeren har-tarik beretik, bertzetara aldatu gabe,bethiere iaten baitzuten, hain higuinduzeien, non iaterakoan gora-gale batethortzen baitzeien (Gero, 600-601).

Bethiere, lehen deus iragan ezpaillizbezala, hasten zaie bere pena. Ehun mi-lla, milla urtheren buruan, hain urrunegonen dira pagatzetik nola lehenbizi-ko sarthu ziren egunean, eta orenean(Gero, 603).

Zeren nola Iainkoak ezpaitu izanen fi-nik, eta ez akhabatzerik: hala ifernukopenék ere eztute izanen finik, eta ezakhabatzerik. Zeren iraunen baituteIainkoak dirauen bitartean (Gero, 605).

Eta hala mundu hunetako aldia eginezgero, ezta erremediorik. In inferno nu-lla est redemptio. Ifernuan ezta reskatik,ezta libramendurik (Gero, 616).

[...] Pues ¿qué cosa puede ser demayor tormento y hastío que padescersiempre de una manera sin ningun li-naje de mudanza? Por muy preciosoque fuese un manjar, sis se comiese to-da la vida, daria en rostro. Porque nopudo ser manjar mas precioso queaquel manná que envió Dios á los hijosde Israel en el desierto, y con todo es-to, por comer siempre dél, vino á cau-sarles hastío y vómito (Memorial...,207).

Porque si esta penas hobieran de durarpor qlgun tiempo limitado (aunquefueran mil años, ó cien mil millones deaños), aun esto fuera de algun linaje deconsuelo; mas no es así [...] (Memo-rial..., 206b).

[...] sus penas (infernukoak) compitencon la eternidad de Dios, y la duracionde su miseria con la duracion de la di-vina gloria (Memorial..., 206a-207b).

Post mortem enim nulla posset inveni-ri medicina, quia in inferno nulla est re-demptio (Anselmus Cantuariensis)49.

49 Autore askok erabilitako esaldia da: San Bernardo, Sermones; Hugo de S. Victor: Miscellanea;Hildebertus Cenomanensis, Sermones; Bruno Astensis, Expositio in Job; Oddo Astensis, Expositio inPsalmos; Ezezaguna: Censura operum quaei in appendice edita sunt, etab.

Dena den, testuinguruari gehiago hurbiltzen zaio Anselmus Cantuariensis-en Homiliae et exhor-tationes liburutik jasotako pasarte hau (ik. Patrología Latina).

Page 50: Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Gero 87-0257-0306.pdf · [1] 257 Gai-harilkatzea eta testu-kidetasunak Geron PATXI SALABERRI MUÑOA 0 Gero-n barrena usnatu testu-dependentziaren

PATXI SALABERRI MUÑOA

306 [50]

LABURPENA

Betidanik izan da interesgarria Axularren Gero (1643) liburuak testu kideta-sunari buruz sortarazi duen arazoa, izan ere autore zenbaiten ustez kidetasunhori testu dependentzia nabarmena izatera iritsi baita. Behin-behinekoa izanarren, artikulu honek kezka hori argitzen hasteko erantzuna eskaini nahi luke.Bukaeran, eta eranskin gisa, Axularren Gero liburuaren hainbat pasarte asze-tika arloko beste zenbait testu ezagunekin erkatzen dira, Granadako Luisenobretatik jasotakoei garrantzi berezia ematen zaielarik.

RESUMEN

Si bien es cierto que la importancia misma del Gero (1643) de Axular en laliteratura vasca hace que cualquier problema relacionado con ella suscite deinmediato el interés de los estudiosos, han sido y son los referidos al ámbitode la originalidad de la obra los que tradicionalmente mayor apasionamientohan generado. El presente artículo revisa aspectos de paralelismo temático ytextual que con respecto a obras ascéticas de autores cronológicamente ante-riores no pertenecientes a la tradición euskérica escrita se vislumbran a lolargo del libro del escritor navarro. Se destaca la similitud con textos de FrayLuis de Granada.

RÉSUMÉ

S’il est bien certain que l’importance même du Gero (1643) d’Axular dans laLittérature Basque fait que n’importe quel problème la concernant suscite im-médiatement l’intérêt des spécialistes, les problèmes correspondant au do-maine de l’originalité de l’œuvre ont été et sont encore ceux qui tradition-nellement soulèvent le plus de passion. L’article ci-présent révise des aspectsde parallélisme thématique et textuel qui par rapport à des œuvres ascétiquesd’auteurs chronologiquement antérieurs n’appartenant pas à la tradition eus-karienne écrite, ont été aperçus tout au long du livre de l’écrivain navarrais.On souligne la similitude avec des textes de Fray Luis de Granada.

ABSTRACT

Although the intrinsic importance in Basque literature of Axular’s Gero(1643) means that any kind of problem whatsoever related to it is quick toawaken the interest of scholars, those concerning the originality of the workhave always been, and still are, those to stir the greatest passions. The presentarticle revises certain parallelisms, of both a thematic and textual nature, withascetic works by earlier authors foreign to the Euskara written tradition whichcan be ascertained throughout the Navarran writer’s book. Similarities withtexts by Fray Luis de Granada are particularly highlighted.