Gujarat History Astha Academy, Sector 22, gandhinagar … · 2017. 1. 12. · Gujarat History Astha Academy, Sector 22, gandhinagar Mo.8980961441 6 ભગરઔા ~ અઔફયના

Gujarat History

Astha Academy, Sector 22, gandhinagar Mo.8980961441

www.current663.wordpress.com 1

ગુજયાતન ઈતતશાવ Astha Academy Gandhinagar Mo. 8980961441

Gujarat History



પ્રસ્તાલના

નભસ્કાય તલદ્યાથી તભત્ર,

ગુજયાત વયકાયની લગગ – ૧ થી ૩ ની તલતલધ જગ્માઓ ભાટે રેલાભાાં આલતી સ્ધાગત્ભક

યીક્ષાઓ ભાટે ઉમગી વાહશત્મ તૈમાય કયલાના બાગ રૂે આ એક ૂણગ સ્લરૂ આની

વભક્ષ ભકૂતાાં આનાંદની રાગણી અનુબલુાં છુાં. આસ્થા એકેડભી દ્વાયા તલતલધ તલમ ભાટે

સ્ધાગત્ભક યીક્ષાભાાં ઉમગી વાહશત્મ તમૈાય કયલાભાાં આલેર છે. તેના એક બાગરૂે આ

ગુજયાતન ઈતતશાવ તૈમાય કયીને આની વભક્ષ યજૂ કયતાાં આળા યાખુાં છુાં કે આ વાહશત્મ

આને આની કાયહકદી ઘડલાભાાં ઉમગી નીલડળે. લતગભાનભાાં ગુજયાતના ઈતતશાવ ય

આને અન્મ જગ્માએથી ણ વાહશત્મ પ્રાપ્ત થઈ ળકળે. યાં તુ આ વાહશત્મ તલતલધ વાંદબગ

ગ્રાંથન ઉમગ કયીને અને શકીકતની ખાતયી કયીને તૈમાય કયેર શલાથી ગુણલત્તાની

ફાફતભાાં વલેશ્રષે્ઠ વાતફત થળે એની ભને ખાતયી છે.

જો આને આ વાહશત્મ આની યીક્ષા ભાટે ઉમગી રાગે અથલા આલનાયી કઈ

યીક્ષાભાાં ઉમગી વાતફત થામ ત આન અતબપ્રામ અભાયા વુધી શોંચાડલાની

તકરીપ રેલા આન ે તલનાંતત છે. આ ઉયાાંત વાહશત્મને લધુ ઉમગી ફનાલલા ભાટે

આનાાં વૂચન ણ અભાયા ભાટે ભૂલ્મલાન વાતફત થળે. આને આલનાયી સ્ધાગત્ભક

યીક્ષાઓભાાં ઝશતી વપતા ભે એલી ળુબેચ્છા વશ.................

જમ હશન્દ.................................

બાયત ભાતા કી જમ......................

લાંદે ભાતયમ ...............................

આસ્થા એકેડભી

વેક્ટય-૨૨, ગાાંધીનગય

વાંકગ : ૮૯૮૦૯૬૧૪૪૧

Gujarat History



Gujarat History



અનુક્રભતણકા

ક્રભ તલમ ૃષ્ઠ નાં.

પ્રાચીન ગુજયાત

૧ ખુજયાતન ઈતતશાવ જાણલાભાાં ઉમખી વાહશત્મ ૧૦

૨ તવાંધુ કીણની વભ્મતા ૧૦

૩ યાં ખુય ૧૧

૪ રથર ૧૧

૫ ધાલીયા ૧૩

૬ ખુજયાતની અન્મ લવાશત ૧૪

૭ ોયાતણઔ અનુશ્રુતત પ્રભાણે ખુજયાતન ઈતતશાવ ૧૪

૮ ુયાણ પ્રભાણ ેખુજયાતન ઈતતશાવ ૧૪

૯ પ્રાચીન ઔાભાાં ખુજયાતના તલતલધ પ્રદેળના નાભ ૧૫

૧૦ ખુજયાતભાાં તલતલધ ળાવનઔા ૧૫

૧૧ ભોમય ળાવનઔા ૧૫

૧૨ જુનાખઢન તળરારેક ૧૫

૧૪ અનુભોમયઔા ૧૬

૧૫ પ્રાચીન ખુજયાતના પ્રાદેતળઔ યાજલાંળ ૧૬

૧૬ ભૈત્રઔ લાંળ ૧૬

૧૭ ુરઔેળી ફીજો ૧૭

૧૮ ચાલડા લાંળ ૧૭

૧૯ લનયાજ ચાલડા ૧૭

૨૦ મખયાજ ૧૭

૨૧ ખુજયાતન વરાંઔીઔા ૧૭

૨૨ ચોરુક્મ (વરાંઔી) ૧૮

૨૩ વરાંઔી લાંળ અન ેત ેવભમનુાં ખુજયાત ૧૯

૨૪ ભૂયાજ શેર ૧૯

૨૫ ચાભુાંડયાજ ૧૯

૨૬ લલ્લબયાજ ૧૯

૨૭ દુરયબયાજ ૧૯

૨૮ બીભદેલ શેર ૨૦

૨૯ ઔણયદેલ શેર ૨૧

૩૦ તવદ્ધયાજ જમતવાંશ ૨૧

૩૧ ઔુભાયાર ૨૨

૩૨ અજમાર ૨૩

૩૩ ભૂરયાજ ફીજો ૨૩

૩૪ બીભદેલ ફીજો ૨૪

૩૫ તત્રબલુનાર ૨૪

૩૬ વરાંઔી લાંળની લાંળાલરી ૨૫

Gujarat History



૩૭ લાગેરા વરાંઔી લાંળ ૨૬

૩૮ ધઔાના યાણા ૨૬

૩૯ લીવરદલે ૨૬

૪૦ અજુયનદેલ ૨૬

૪૧ યાભદેલ ૨૬

૪૨ વાયાં ખ દેલ ૨૭

૪૩ ઔણયદેલ ફીજો ૨૭

૪૪ વભઔારીન યાજ્મ ૨૭

ભધ્મકારીન ગુજયાત ૪૫ કરજી વલ્તનત ૨૮

૪૬ અલ્કાન ૨૮

૪૭ ઔભારુદ્દીન ખુખય ૨૮

૪૮ કુળયકાન ૨૮

૪૯ તુગરઔ લાંળ અને ખુજયાત ૨૮

૫૦ ભુતક્ફર તતરાંખી ૨૮

૫૧ ળેક ભુઈઝ્ઝદુ્દીન ૨૮

૫૨ તનઝાભ ઉર ભુલ્ઔ ૨૯

૫૩ દહયમાકાન ઉપે ઝપયકાન ફીજો ૨૯

૫૪ ળમ્વુદ્દીન દાભગાની ૨૯

૫૫ પશયતુર ભુલ્ઔ ૨૯

૫૬ ઝપયકાન ફીન લજીરૂર ભુલ્ઔ “ભુઝફ્પયકાન” ૨૯

૫૭ ખુજયાતની સ્લતાંત્ર વલ્તનત ૨૯

૫૮ વુરતાન ભુશમ્ભદળાશ શેર ૨૯

૫૯ ભુઝફ્પય કાન ૨૯

૬૦ વુરતાન ભુઝફ્પયળાશ શેર ૨૯

૬૧ વુરતાન અશભદળાશ શેર ૩૦

૬૨ ભુઈઝ્ઝ-ઉદ-દીન ભુશમ્ભદળાશ ફીજો ૩૧

૬૩ વુરતાન ઔુતુફદુ્દીન અશભદળાશ ઉપે અશભદળાશ ફીજો ૩૧

૬૪ દાઉદકાન ૩૧

૬૫ વુરતાન ભશભૂદળાશ ફેખડ ૩૨

૬૬ ભુઝફ્પયળાશ ફીજો ૩૩

૬૭ વુરતાન તવઔાં દયળાશ ૩૩

૬૮ વુરતાન ભુશમ્ભદળાશ ફીજો ૩૩

૬૯ વુરતાન ફશાદુયળાશ ૩૩

૭૦ વાંખીતઔાય ફૈજનાથ ૩૪

૭૧ વુરતાન ભુશમ્ભદળાશ ત્રીજો ૩૪

૭૨ વુરતાન વશુદુદ્દીન ભશભૂદળાશ ત્રીજો ૩૪

૭૩ વુરતાન અશભદળાશ ત્રીજો ૩૪

૭૪ વુરતાન ભુઝફ્પયળાશ ત્રીજો ૩૫

૭૫ ખુજયાતભાાં હપયાં ખી લવાશત ૩૫

Gujarat History



૭૬ ભુગરઔા ૩૫

૭૭ અઔફયના વભમના ખુજયાતના વફૂા ૩૬

૭૮ ભીયઝા અઝીઝ ઔઔા (કાન આઝભ) ૩૬

૭૯ જશાાંખીય ૩૭

૮૦ વૈમદ ભુયતજાકાન ફુકાયી (ભુતયઝાકાન) ૩૭

૮૧ ભીયઝા અઝીઝ ઔઔા (ચથી લાય) ૩૭

૮૨ અબ્દુલ્લાકાન ફશાદુય હપયઝજાંખ ૩૭

૮૩ ભુઔયયફકાન ૩૭

૮૪ ળાશજાદ ળાશજશાાં ૩૮

૮૫ ળાશજશાાં :- (1628-1658) હદલ્શીના ફાદળાશ તયીઔે ૩૮

૮૬ નાહશયકાન ઉપે ળેયકાન નૂય ૩૮

૮૭ આઝભકાન ૩૮

૮૮ ભીયઝા ઈવાયતકાન / ઈવાતુયકાન ૩૮

૮૯ ળાશજાદ ઓયાં ખઝેફ ૩૮

૯૦ ળાઈસ્તકાન ૩૮

૯૧ ળાશજાદ ભુશમ્ભદદાયા ળુઔશ ૩૯

૯૨ ળાશજાદ ભુયાદફક્ષ ૩૯

૯૩ ઓયાં ખઝેફ ૩૯

૯૪ ળાશનલાઝકાન વપલી ૩૯

૯૫ ઉમ્દત-ઉર-ભુશમ્ભદકાન અભીનકાન ૩૯

૯૬ ઓયાં ખઝેફ વભમના વૂફા દયમ્માન ખુજયાતની તસ્થતત ૩૯

૯૭ ફાદળાશ જશાાંદયળાશના વભમના વૂફા ૪૦

૯૮ ભયાઠાના ળાવન શેઠનુાં ખુજયાત ૪૦

અલાગચીન ગુજયાત ૯૯ ઈસ્ટ ઈન્ડીમા ઔાંનીન પ્રલળે ૪૭

૧૦૦ લઔય વેટરભેન્ટ ૪૭

૧૦૧ 1857 લૂેનુાં ખુજયાત ૪૭

૧૦૨ ખામઔલાડ અન ેઅાંગ્રજેો ૪૮

૧૦૩ ખુજયાતભાાં નલજાખતૃત ૪૮

૧૦૪ ખુજયાતભાાં ઔુદયતી આપત ૪૮

૧૦૫ ખુજયાતભાાં અલાયચીન મુખન ઉદમ ૪૯

૧૦૬ પ્રથભ સ્લાતાંત્ર્મ મુદ્ધ અન ેખજુયાત ૫૦

૧૦૭ ક્ાાંતતની ળરૂઆત ૫૦

૧૦૮ તાત્મા ટે તથા વોયાષ્ટ્ર અને તલપ્રલ ૫૨

૧૦૯ ખુજયાતનુાં અયણ ૫૨

૧૧૦ નાનાવાશેફ ૫૩

૧૧૧ તાત્મા ટ ે ૫૩

૧૧૨ યાં ખ ફાુજી ૫૩

૧૧૩ ભોરલી તરમાઔત અરી ૫૩

૧૧૪ યાષ્ટ્રીમ ભશાવબાની સ્થાના ૂલનેુાં ખુજયાત ૫૩

Gujarat History



૧૧૫ લડદયાનુાં ળાવન ૫૩

૧૧૬ ભલ્શાયયાલ પ્રઔયણ ૫૩

૧૧૭ વમાજીયાલ ખામઔલાડ ત્રીજા ૫૪

૧૧૮ લડદયાના ળાવઔ ૫૫

૧૧૯ યાજઔીમ જાખૃતિ ૫૫

૧૨૦ વુધાયાન ફધઔા ૫૫

૧૨૧ શ્રેમઃ વાધઔ લખય ૫૬

૧૨૨ ખાાંધીમુખ ૂલનેુાં ખુજયાત ૫૬

૧૨૩ તાતલમાનુાં ફાંડ ૫૬

૧૨૪ ધઔાભાાં ઔભી શુલ્લડ ૫૭

૧૨૫ કાંબાતભાાં ફલ ૫૭

૧૨૬ વોયાષ્ટ્રભાાં ફશાયલટુાં ૫૭

૧૨૭ લડદયાભાાં નૂતન મુખ ૫૭

૧૨૮ ક્ાાંતતઔાયી આાંદરન ૫૭

૧૨૯ શભરૂર રીખ ૫૮

૧૩૦ ઔેલણી ભાંડની સ્થાના ૫૯

૧૩૧ દતક્ષણાભૂતતયની સ્થાના ૫૯

૧૩૨ વાલયજતનઔ સુ્તઔારમની પ્રલૃતિ ૬૦

૧૩૩ ખાાંધીમુખ ૬૦

૧૩૪ વત્માગ્રશ આશ્રભની સ્થાના અને ખધયા હયદ ૬૦

૧૩૫ લીયભખાભની જઔાતફાયી ૬૦

૧૩૬ અભદાલાદના તભર ભજૂયન પ્રશ્ન ૬૦

૧૩૭ કેડા વત્માગ્રશ ૬૦

૧૩૮ અવશઔાયની રડત ૬૧

૧૩૯ નાખુય ઝાંડા વત્માગ્રશ ૬૧

૧૪૦ ફયવદ વત્માગ્રશ ૬૧

૧૪૧ ફાયડરીની રડત ૬૨

૧૪૨ દાાંડીઔૂચ ૬૨

૧૪૩ ધયાવણાન વત્માગ્રશ ૬૩

૧૪૪ લીયભખાભ અન ેધરેયા વત્માગ્રશ ૬૩

૧૪૫ હશાં દ છડ આાંદરન ૬૩

૧૪૬ આઝાદી છીનુાં ખુજયાત ૬૩

૧૪૭ જૂનાખઢન પ્રશ્ન ૬૩

૧૪૮ એઔીઔયણની બતૂભઔા ૬૪

૧૪૯ બાાલાય યાજ્મ યચનાની હદળાભાાં ખુજયાત ૬૪

૧૫૦ ડૉ. જીલયાજ ભશેતા ૬૫

૧૫૧ ફલાંતયામ ભશેતા ૬૬

૧૫૨ હશતેન્રબાઈ દેવાઈ ૬૬

૧૫૩ ગનશ્માભબાઈ ઝા ૬૭

૧૫૪ ચીભનબાઈ ટેર ૬૮

Gujarat History



૧૫૫ ફાફબુાઈ જળબાઈ ટેર ૬૮

૧૫૬ ભાધલતવાંશ વરાંઔી ૭૦

૧૫૭ અભયતવાંશ ચોધયી ૭૧

૧૫૮ ળાંઔયતવાંશ લાગેરા ૭૧

૧૫૯ છફીરદાવ ભશેતા ૭૨

૧૬૦ વુયેળચાંર ભશેતા ૭૨

૧૬૧ હદરીબાઈ યીક ૭૨

૧૬૨ ઔેળુબાઈ ટેર ૭૩

૧૬૩ નયેન્રબાઈ ભદી ૭૩

૧૬૪ આનાંદીફેન ટેર ૭૪

૧૬૫ તલજમ રૂાણી ૭૬

૧૬૬ તનતતન ટેર : નામફ ભુખ્મભાંત્રી ખુજયાત યાજ્મ ૭૭

૧૬૭ ખુજયાતના ભુખ્મભાંત્રી ૭૮

૧૬૮ ખુજયાતભાાં યાષ્ટ્રતત ળાવન ૭૯

૧૬૯ ખુજયાતના યાજ્મારશ્રી ૭૯

૧૭૦ ભાનનીમ શ્રી ભ પ્રઔાળ ઔશરી : યાજ્મારશ્રી, ખુજયાત યાજ્મ : હયચમ ૮૦

૧૭૧ ખુજયાત તલધાનવબાના અધ્મક્ષશ્રી ૮૧

૧૭૨ ખુજયાત તલધાનવબાના ઉાધ્મક્ષશ્રી ૮૨

૧૭૩ ખુજયાતના તલયધ ક્ષના નતેા ૮૩

૧૭૪ ખુજયાત તલધાનવબાના તલયધ ક્ષના નતેાશ્રી ળાંઔયતવાંશ લાગેરા : હયચમ ૮૩

Gujarat History



Gujarat History



પ્રાચીન ગુજયાત પ્રાચીન ગુજયાતન ઈતતશાવ જાણલાભાાં ઉમગી

વાહશત્મ

ક્રમ ઔૃતત ઔતાય

1 દ્વમાશ્રમ શેભચાંરાચામય

2 ઔણયવુાંદયી તફલ્શણ

3 ભુહરતઔુભુદચાંર મળચાંર

4 ભશયાજયાજમ મળાર

5 ઔુભાયારપ્રતતફધ વભપ્રબવૂહય

6 ઔીતતયઔોભુદી વભેશ્વય

7 વુઔૃતવાંઔીતયન અહયતવાંશ

8 લવન્તતલજમ ફારચાંરવૂહય

9 શમ્ભીયભદભદયન જમતવાંશવૂહય

10 યત્નભારા (હશન્દી) ઔૃષ્ણ ઔતલ

11 શયચહયત ફાણ બટ્ટ

12 ઔાન્શડદે પ્રફાંધ દ્મનાબ

13 યાલણલધ ઔતલ બટ્ટી

14 તવમુઔી હ્યુ એન ત્વાાંખ

15 દેલદેલી-લ-તકઝયકાન અભીય કુવય

16 પ્રફાંધતચાંતાભણી ભેરૂતુાંખ

આ ઉયાાંત શ્રીભારુયાણ, બાખલત, ભશાબાયત,

શહયલાંળ, તલષ્ુુયાણ, આફુયાવ લખેયે ઔૃતતભાાંથી ણ ખુજયાતન પ્રાચીન ઔાન ઈતતશાવ જાણલા ભે છે.

દ્વમાશ્રમ, ઔણયવુાંદયી અન ે પ્રફાંધ તચાંતાભણી વરાંઔી લાંળન ઈતતશાવ જાણલા ભાટેની ભશત્ત્લની ઔૃતત છે. ચાલડા લાંળન ઈતતશાવ જાણલા ભાટે ઔૃષ્ણઔતલની યત્નભારા અને ફાણબટ્ટ તરતકત શયચહયત અત્માંત ઉમખી છે. લનયાજ ચાલડાના તતા જમતળકયીન ઉલ્લેક શયચહયતભાાંથી વોપ્રથભ ભી આલે છે. ઔીતતયઔોભુદીના યચતમતા ઔતલ વભેશ્વય અને વુઔૃત વાંઔીતયનના યચતમતા અહયતવાંશ લાગેરા લાંળના સ્થાઔ યાજા લીવરદલેના દયફાયના તલદ્વાન શતા. આથી ઔીતતયઔોભુદી અને વુઔૃત વાંઔીતયન લાગેરા લાંળન ઈતતશાવ જાણલા ભાટેની તલશ્વવનીમ ઔૃતત છે.

પ્રફધગ્રાંથ

1 પ્રબાલઔચહયત 2 પ્રફન્ધઔળ

3 તલચાયશ્રેણી 4 તલતલધ તીથયઔલ્

ાટણની શ્રી શેભચાંરાચામય રાઈરેયી, અભદાલાદની

રારબાઈ દરતબાઈ ઈન્સ્ટીટ્યુટ ઑપ ઈન્ડરજી, ખુજયાત

તલદ્યાીઠનુાં આહદલાવી વાંગ્રશારમ, બ. જ.ે અધ્મમન અન ે

વાંળધનખૃશ, ઔફા(ખાાંધીનખય)ભાાં શ્રી ભશાલીય જનૈ આયાધના ઔેન્રભાાં યશેરાાં તાડત્ર ઔે બજત્ર ય રકામેર શસ્તપ્રત ણ ખુજયાતન ઈતતશાવ જાણલા ભાટે ઉમખી છે.

ખુજયાતનાાં ાાણમુખનાાં ાાણનાાં જાય શેરલશેરાાં યફટય રુવ પૂટ નાભે બૂસ્તયળાસ્ત્રીન ે લડદયા યાજ્મના તલજાુય તારુઔાભાાં 1893ભાાં ભળ્ાાં શતાાં.

ત્માયફાદ 1941ભાાં આલાાં જાય એ જ પ્રદેળભાાં ભશેવાણા તારુઔાના રાાંગણજ ખાભ (ભશેવાણા તજલ્લ)ાવે નદીના ટભાાં ભળ્ાાં. આ ઉયાાંત વાફયભતીના તટપ્રદેળભાાં ભશેવાણા તારુઔાભાાં આકજભાાંથી ણ રગુાાણ મુખનાાં પ્રાણીનાાં શાડઔાાંના ઢખરા અન ે દટામેરા ભૃતદેશ ભી આવ્મા છે.

આ તવલામ ભશી નદીની બકેડભાાં, વોયાષ્ટ્ર, લરવાડ, ડાાંખ અને ઔચ્છભાાં ણ ાાણમુખના અલળે ભેર છે.

નૂતન ાાણમખુનાાં જાય ભશેવાણા તજલ્લાના રાાંગણજ, તાીના તટપ્રદેળભાાં અન ેડાાંખ તલસ્તાયભાાંથી પ્રાપ્ત થમાાં છે. આ તવલામ પ્રાચીન ઔાના અલળે ભશેવાણાના ઔટ અન ેેઢાભરીભાાંથી તથા આણાંદ તજલ્લાના તાયાુય તારઔુાના ઔનેલારભાાંથી ણ ભી આવ્મા છે.

ગુજયાતન આહદભાનલ આહિકાના ૂલગ હકનાયેથી આવ્મ શમ એભ ભાનલાભાાં આલે છે.

તવાંધુખીણની વભ્મતા

ઈ.વ. 1921ભાાં દમાયાભ વાશની દ્વાયા ાંજાફના ભન્ટેખભયી તજલ્લાભાાં શડપ્ા નાભના સ્થે વાંળધન ઔયતાાં પ્રાચીન નખય વભ્મતાના અલળે ભી આવ્મા. બાયતભાાં નખય વાંસ્ઔૃતતના અલળે વોપ્રથભ શડપ્ા નાભના સ્થેથી ભળ્ા શલાથી આ વભ્મતા “શડપ્ીમ વભ્મતા” તયીઔે કામ છે. શડપ્ા યાલી નદીના હઔનાયે આલેરુાં છે. જો ઔે આ વભ્મતાની બા જનયર ઔતનાંખશાભન ે ઈ.વ. 1853ભાાં યેરલેના કદઔાભ દયમ્માન ભી શતી. યાં તુ એ લકતે આ વભ્મતાના વાંળધન પ્રત્મે દુરયક્ષ વલેલાભાાં આવ્મ ુશતુ.

આખ જતાાં ઈ.વ. 1922ભાાં યકારદાવ ફેનયજીન ેતવાંધના રાયકાના તજલ્લાભાાં તવાંધુ નદીના તટપ્રદેળભાાં ભોંશે-જો-દડ નાભે ટીંફાભાાં ણ આ પ્રઔાયના અલળે ભળ્ા

શતા.

Gujarat History



ત્માયફાદ વભમ જતાાં તવાંધુ નદીના પ્રદેળભાાં આલી લધુ

લવાશત ભતાાં આ વભ્મતાન ે ‘તવાંધુ કીણની વભ્મતા’ એલુાં નાભ આલાભાાં આવ્મ.ુ

જો ઔે ઉિય બાયતની રુપ્ત વયસ્લતી નદીનુાં વાંળધન ઔયતાાં જાણલા ભળુ્ાં છે ઔે આ વભ્મતાન ે તવાંધુ ઔયતાાં વયસ્લતી નદી વાથે લધુ વાંફાંધ શત.

ગુજયાત અને તવાંધુખીણની વભ્મતા

બાયતને આઝાદી ભળ્ા ફાદ તવાંધુકીણની વભ્મતાનાાં શડપ્ા અન ે ભોંશે જો દડ તથા તનેાાં જલેાાં અન્મ સ્થ ાહઔસ્તાનભાાં જતાાં યશેલાના ઔાયણે બાયતીમ ુયાતત્ત્લ કાતાએ બાયતભાાં આ વભ્મતાનાાં લધુ સ્થના વાંળધન ય ધ્માન ઔેતન્રત ઔમુું.

ભકાન : નદીના ૂયથી ફચલા ભાટે આ નખયનાાં ભઔાન ઊંચા ટરા ય ફાાંધલાભાાં આલતાાં શતાાં. શ્રીભાંતનાાં ભઔાન ફે ભાનાાં શતાાં. અશીંનાાં ફધાાં જ ભઔાનના દયલાજા ભુખ્મ યસ્તાને ફદરે નાની ળેયીભાાં કૂરતા શતા. ભઔાનભાાં ફાયી જોલા ભતી નથી. ભઔાનભાાં ઉયના ભા ય જલા ભાટે દાદય ણ ઉરબ્ધ શતા. દયેઔ ભઔાનભાાં એઔ

ાણીન ઔૂલ, સ્નાનખૃશ, ખાંદા ાણીના તનઔાર ભાટે ભયી,

યવડુાં , ળોચારમ લખેયેની વ્મલસ્થા શતી. કાઔુાં ડી તથા ભયીની વ્મલસ્થા ન શતી ત્માાં ઔા ાું ાડેર ભાટરાાં જભીનભાાં દાટલાભાાં આલતાાં. જભેાાં એઔઠુાં થતુાં ાણી લશી જઈન ેજભીનભાાં ઊંડે ળાઈ જતુાં શતુ.

યાં ગુય

ખુજયાતભાાં શડપ્ીમ વભ્મતાના અલળેની ળધ

આઔતસ્ભઔ ઔશી ળઔામ ત ે યીતે થઈ શતી. ઈ.વ. 191૩ભાાં રીંફડી નજીઔ આલેરા યાં ખયુ કાતે યસ્ત ફાાંધલાભાાં આલી

યહ્ય શત; ત્માયે આ વભ્મતાના અલળે ભી આવ્મા શતા. ત્માયફાદ શ્રી ભાધસ્લરૂ લત્વ દ્વાયા ઈ.વ. 1931ભાાં અને શ્રી એવ. આય. યાલ દ્વાયા 1953-54ભાાં આ સ્થે વાંળધન ઔયલાભાાં આલેર છે.

યાં ખુય એ વુયેન્રનખય તજલ્લાભાાં બાદય નદીના ઔાાંઠે આલેર ુ ખુજયાતભાાં વોપ્રથભ ળધામેર શડપ્ીમ વભ્મતાનુાં સ્થ છે.

આ વભ્મતાના રઔ તળઔાય અન ે ભાછીભાયીથી જીલન તનલાયશ ઔયતા શતા.

આ વભ્મતાભાાં ભાટીની ઔલેરી ફાંખડીને ફદર ેછીની ફાંખડી પ્રચતરત થઈ શતી.

આણા દેળની આઝાદી શ્ચાત વોથી લધુ અલળે આ સ્થેથી જ ભળ્ા છે.

રથર

એવ. આય. યાલ દ્વાયા ઈ.વ. 1954ભાાં નલેમ્ફયભાાં આ સ્થનુાં અભદાલાદના ધઔા તારુઔાના વયખલારા ખાભ ાવે વાંળધન ઔયલાભાાં આલેરુાં છે. શડપ્ીમ આઠ ભટી વાઈટભાાંથી તે આઠભા નાંફયનુાં ભટુાં નખય છે. રથરન ટીંફ બખાલ અને વાફયભતી નદીની લચ્ચે નીચાણભાાં આલેર છે. શાર એ વભુર(કાંબાતના અકાત)થી 18 ઔીભી દૂય છે. યાં ત ુઆદ્ય ઐતતશાતવઔ ઔાભાાં ત ેવભુરથી 5 હઔભી

દૂય શત. બારનુાં વાટ ભેદાન ણ એ વભમ ેરથરન એઔ બૂબાખ શતુાં.

1879ભાાં પ્રતવદ્ધ થમેરા એઔ ખઝેેટીમયભાાં પ્રતવદ્ધ થમેર નોંધ ભુજફ ઔઈ

એઔ વભમ ે ત ે એઔ ફાંદય શતુ. ‘રથ’ ળબ્દન ખુજયાતી

તદ અથય ‘રાળ’ થામ છે. જ ે ‘ભોંશે-જો-દડ’ અથાયત ભયેરાાંન ટેઔય વાથ ે વામ્મ ધયાલે છે. તે લાયાંલાય યેૂ વજરેા નાળનુાં વૂચન ઔયે છે.

રથરની તલળેતાઓ

રથરભાાં નખય આમજન, આતથયઔ જીલન, વાભાતજઔ

જીલન, ધભય અન ે ધાતભયઔ તસ્થતત લખેયે ભોંશે-જો-દડ અન ે

શડપ્ાના જલેાાં જ શતાાં. યાંતુ ભોંશે-જો-દડ, શડપ્ા ઔે આ વભ્મતાના અન્મ ઔઈ ઔેન્રભાાં જોલા ન ભતી શમ તલેી ઔેટરીઔ ફાફત રથરભાાં જોલા ભે છે.

લખાય : રથર એઔ ઓદ્યતખઔ નખય શતુ. તેન ુ

દ્ધતતવયનુાં આમજન ઔયલાભાાં આવ્મ ુ શત.ુ નખયની અતિહદળાભાાં એઔ ઉયઔટ આલેર શત. તેભાાં એઔ જગ્માએ લકાયનુાં તલળા ફાાંધઔાભ ભી આવ્મ ુ છે. આભાાં વાભવાભી ફે શાયભાાં શયફદ્ધ ઔુર 64 લકાય(ખડાઉન) શતી. લચ્ચેના બાખભાાં ભજૂયને આલ-જા ઔયલા ભાટે ઈંટની ખથી ણ ફાાંધલાભાાં આલી શતી. આ લકાય ઊંચા

Gujarat History



ટરાની નીચે ફાાંધલાભાાં આલી શતી. તેભાાં શલાની આલ-જા ભાટે ફાયી ણ ભૂઔલાભાાં આલી શતી.

બઠ્ઠી : આ લકાયના ૂલય બાખભાાં ભાટીઔાભની લસ્તુ

ઔલલા ભાટેની બઠ્ઠી ણ ભી આલી છે. તેભાાં કદઔાભ

ઔયતાાં ઔલેરી ભાટીના ખા, ભાટીની તત્રઔણાઔાય ટરી, યાક અને ઔરવા ભી આવ્મા છે.

દુકાન : ઉયઔટથી નીચરા નખયભાાં તેના અલળે

ભી આવ્મા છે. ફજાયની ફાંને ફાજુએ શાયફદ્ધ દુઔાન છે.

આ દુઔાન 1 થી 1.5 ભીટય ઊંચી, ઔાચી ઈંટની તપ્રન્થ ય ચણલાભાાં આલી છે. ઔેટરીઔ દુઔાન ફે ઔે ત્રણ કાંડલાી છે. અભુઔ દુઔાનની વાથે લેાયીનુાં ગય ણ જોડામેરુાં છે. આ

દુઔાનભાાંથી ભી આલતા અલળે યથી તે ઔાંવાયાની,

છી, ળાંક અન ે શાથીદાાંતની ચીજલસ્તુ અને અરાંઔાય ફનાલનાય ઔાયીખયની અન ે થ્થયના ભણઔા ફનાલનાયા ભતણમાયાની દુઔાન શળે એભ ભાનલાભાાં આલ ેછે.

ડૉકમાડગ : નખયના ૂલય છેડે નીચાણલાા બાખભાાં

બયતીના વભમ ે લશાણ રાાંગયલા ભાટે તાલ જલે ભટ ડક્ક (ધક્ક-ડઔમાડય) ફાાંધલાભાાં આવ્મ શત. લશાણ રાાંગયલા ભાટેન આ ધક્ક એ રથરની તલતળષ્ટ્તા છે.

ઔાયણ ઔે, રથરના જલે ધક્ક રથર તવલામ શડપ્ીમ વભ્મતાના અન્મ ઔઈ ણ સ્થે જોલા ભત નથી. આ ધક્કાન ેઔાયણે રથર ફાંદય શળે એભ વાતફત થામ છે. આ ડક્કાનુાં તીમુાં 38 ભીટય શુાં અને 1 ભીટય ઊંડુ શત.ુ તનેી આજુફાજુ ઔલેરી ઈંટની દીલારલા ફાંધ ફાાંધલાભાાં આવ્મ શત. આ ડક્કાભાાં આળયે 650 તક્લન્ટર વુધીનાાં લશાણ આલી ળઔતાાં. લશાણ ઉિય હદળાએથી ડક્કાભાાં પ્રલેળ ઔયતાાં અન ેદતક્ષણ ફાજુએથી વભુરભાાં નીઔી જતાાં.

અરાંકાય : અશીં ભેરા અરાંઔાય શડપ્ીમ વભ્મતાના

અન્મ ઔેન્રભાાં ભતા અરાંઔાય જલેા જ, તલતલધ પ્રઔાયના છે. તેભાાં ભાત્ર એઔ તલળેતા છે અને તે છે ફાયીઔ છીરલાા વનાના ભણઔા. અશીંથી લાવણભાાં બયેરા આલા ભણઔા ુષ્ઔ પ્રભાણભાાં ભી આવ્મા છે. તેભન ઉમખ શાયભાાં યલલાભાાં થત. આલા ભણઔા રથર તવલામ ફીજ ેક્માાંમ જોલા ભતા નથી.

ભાટીકાભ : અશીંના ઔુાંબાય ભાટીનાાં તલતલધ આઔાયનાાં

લાવણ ફનાલતા અન ેતેભની ઉય રાર ઔે ીાળ ડતી

તરળ ચડાલી, તેભની ઉય ઔાાળ ડતા યાં ખની યેકા, બોતભતતઔ આઔૃતત તથા ળુાંકી અન ે લનસ્તતની

આઔૃતતનુાં વુળબન ઔયતા. આલાાં ઔરાભમ લાવણ રથરના ઔુાંબાયઔાભની તલળેતા ખણામ છે.

ઘાંટી : થ્થયની ગાંટી એ રથરની એઔ લધુ તલળેતા

ખણામ છે. આ ગાંટી વોયાષ્ટ્રના ચુનેયી થ્થયભાાંથી ગડીન ેફનાલલાભાાં આલતી.

ધભગ : શડપ્ાનાાં અન્મ સ્થની જભે રથરભાાં ણ

રઔ તળલ, ળતક્ત, નાખ, ળ,ુ ક્ષી અને ીા જલેાાં લૃક્ષની જૂા ઔયતા શતા. યાં તુ ધભયની ફાફતભાાં અશીં નલી લસ્ત ુ એ છે ઔે યશેણાાંઔનાાં ભઔાનભાાંથી તથા જાશેય ભઔાનભાાંથી ણ અતિજૂા ભાટેની તથા શભશલન ભાટેની

ચણેરી લદેી ભી આલી છે, જ ે અન્મત્ર ક્માાંમ જોલા ભતી નથી.

દપનતલતધ : રથરભાાં ળફને દાટલાની પ્રથા શતી.

કદઔાભ ઔયતાાં અત્માય વુધી અત્માય વુધીભાાં દટામેરાાં 17 શાડતાંજય ભી આવ્માાં છે. ઔફયભાાં ળફને તનેુ ભાથુાં ઉિય તયપ તથા લૂય તયપ ઢતુાં યશે તે યીતે ભૂઔલાભાાં આલતુાં શતુાં

તથા તનેી વાથ ે થાી, યઔાફી, લાટઔા, છીની ફાંખડી લખેયે તથા તેના યજફયજના ઉમખની ચીજો ભૂઔલાભાાં આલતી. અભૂઔ ઔફયભાાં સ્ત્રી અન ે રુૂનાાં ળફ વાથ ેદપનાલેરાાં જોલા ભે છે. જોહડમાાં ળફની આલી પ્રથા શડપ્ીમ વભ્મતાભાાં ભાત્ર રથરભાાં જ જોલા ભે છે. આથી આ પ્રથા એ રથરની તલતળષ્ટ્તા છે અને તેનાથી વશભયણના હયલાજનુાં વૂચન થામ છે. એઔ ફાઔના ળફભાાં

તેની કયીભાાં ઔા ાું ાડેરુાં જોલા ભે છે, જ ે ઔદાચ તનેા ભખજભાાં ળસ્ત્રહક્મા ઔયલાભાાં આલી શમ અને ત્માયફાદ તનેુ ભૃત્મુ થમ ુ શમ એભ વૂચલ ે છે. જો કયેકય એભ શમ ત બાયતભાાં તે ળસ્ત્રહક્માન વોપ્રથભ દાકર ફની યશે છે અન ેતેથી અતત પ્રાચીન વભમભાાં ણ બાયતભાાં લેદહક્મા(વજયયી)ના કે્ષત્ર ે ઔેટરી ભટી પ્રખતત થઈ શળે તને તનદેળ ભે છે.

અન્મ અલળે : રથરભાાં ાણીના તનઔાર ભાટે

ભયી શતી. તનેા ભાખો વુઆમજીત શતા. આ ળશેયભાાં ખાંદા ાણીના તનઔાર ભાટે ખટય વ્મલસ્થા શતી. અશીં સ્નાનખૃશ ણ ભી આલેર છે. આ વભ્મતા નઔળીઔાભ ણ જાણતી શતી. તનેી તળલ્ઔૃતતભાાં કૂાંધ તલનાન આકર એ તેની તલળેતા છે. અશીં શાથીની આઔૃતત ણ ભી આલેર છે. આ વભ્મતાના રઔ આબૂણના ળકીન શતા. તેની તરત શજુ વુધી ઉઔેરી ળઔાઈ નથી. તેભાાં અરખ અરખ 95 ભૂાક્ષય છે. આ વભ્મતાના રઔ ળસ્ત્રહક્મા ણ જાણતા

Gujarat History



શતા. તે અન્મ પ્રદેળના રઔ વાથ ે લેાય ણ ઔયતા

શતા. રથરન વભમ : રથરભાાંથી ભાનલ લવાશતના ત્રણ

સ્તય ભળ્ા છે. ત ેઉયથી રાખે છે ઔે રથર નખયન ણ શડપ્ીમ વભ્મતાની જભે ત્રણ લાય (ૂયના ઔાયણે )નાળ

થમ શળ.ે આકયે ચથા યૂને અાંતે ઈ.વ. ૂલ ે 1750ની આવાવ અશીંના રઔ આ સ્થ છડીન ે ચાલ્મા ખમા શળે અને અશીં શડપ્ીમ વભ્મતાન અાંત આવ્મ શળે એભ ભાનલાભાાં આલે છે. ઔાફયન -14 યીક્ષણ યથી આ વભ્મતાન વભમ ઈ.વ. લૂે 2400 – ઈ.વ. લૂે 1900 નક્કી ઔયલાભાાં આવ્મ છે. એલુાં અનુભાન ઔયલાભાાં આવ્મ ુ છે ઔે ઈ.વ. ૂલે 2500ની આવાવ ભોંશે જો દડ અને શડપ્ા તયપથી રઔ એઔ મા ફીજા ઔાયણવય દતક્ષણભાાં ઔચ્છ અન ેવોયાષ્ટ્ર તયપ ઔદાચ વભુર યસ્તે સ્થાાંતય ઔયલા રાગ્મા શતા. તે અશીં જુદાાં જુદાાં સ્થએ લવલાટ ઔયલા રાગ્મા શળે. યાં ત ુતેભણે તાનાાં ભાતૃઔેન્ર વાથેન વાંઔય જાલી યાખ્મ શળે. તનેે ઔાયણે તભેની છી ણ ભાતઔેૃન્રભાાંથી રઔન પ્રલાશ આ તયપ આવ્મા ઔમો શળે. રથરનાાં જુદાાં જુદાાં થયભાાંથી ભેર અલળેના અભ્માવ યથી તલદ્વાન એલા અનુભાન ય આવ્મા છે ઔે રથરભાાં ણ ઈ.વ. ૂલ ે2450ની આવાવ શડપ્ીમ પ્રજા આલીને લવી શળે.

રથરભાાંથી સ્થાાંતય : રથર ઉયાાંત વોયાષ્ટ્રભાાં

યાં ખુય, પ્રબાવ, રાકાફાલ, યજડી લખેયેભાાંથી શડપ્ીમ વભ્મતાના અલળે વાયા પ્રભાણભાાં ભી આવ્મા છે. યાં ત ુતે અલળે ઊતયતી ઔક્ષાના છે અને તે અસ્ત ાભતી વભ્મતાન તનદેળ ઔયે છે. આ ઉયથી તલદ્વાન ભાન ે છે ઔે ઈ.વ. લૂ ે 1750ની આવાવ રથર નખય તનેા ઈતતશાવભાાં ચથી લકત ભશાૂયને ઔાયણે તલનાળ ામ્મુાં શળે. ત ેછી અશીં પયી લકત નખય લવાલી ળઔામ તેભ નથી તેલી કાતયી થતાાં અશીંના રઔએ આ સ્થ છડીન ે

યાં ખુય, યજડી, આટઔટ, ઉના, પ્રબાવ લખેયે સ્થએ લવાશત સ્થાી શળે. આ લવાશતન ણ ઈ.વ. ૂલ ે1600ની આવાવ અાંત આવ્મ શળે તેભ ભનામ છે.

ધાલીયા

ઔચ્છભાાં ણ પ્રાખ ઐતતશાતવઔ અન ે આદ્ય ઐતતશાતવઔ ઔાના અલળે ભેર છે. અત્માય વુધીભાાં રખબખ 60 જટેરી લવાશતના અલળે અશીંથી ભળ્ા છે.

ધાલીયાભાાં યતલન્રતવાંશ તફસ્ટ દ્વાયા 1960ભાાં વાંળધન ઔયલાભાાં આવ્મુ શતુ. અશીં જખતત જોીએ ઈ.વ.

1967ભાાં વાંળધન ઔામય ઔમુું શતુ. તે Archieological

Survey Of Indiaના Director General ણ યશી ચૂક્મા છે. 1990થી અશીં બાયતીમ ુયાતત્ત્લ કાતા દ્વાયા દ્ધતતવય કદઔાભ ઔયલાભાાં આવ્મ ુશતુ. આ સ્થ ઔચ્છના બચાઉ તારુઔાના ભટા યણના કદીયફટેભાાં ધાલીયા ખાભથી ફ ેહઔભી દૂય આલેરુાં સ્થ છે.

તલસ્તાય : ધાલીયા શડપ્ા વાંસ્ઔૃતતનુાં ખુજયાતભાાં

વોથી ભટુાં સ્થ છે. શડપ્ીમ વભ્મતાની આઠ ભટી વાઈટભાાંથી તે ાાંચભા નાંફયનુાં ભટુાં નખય છે. તે આઠ

વાઈટ આ ભુજફ છે. 1. શડપ્ા, (ાંજાફ, ાહઔસ્તાન) 2.

ભોંશે-જો-દડ, (તવાંધ, ાહઔસ્તાન) 3. ગનેયીલારા, (ાંજાફ,

ાહઔસ્તાન) 4. યાકીખઢી, (હશવાય તજલ્લ, શહયમાણા) 5.

ધાલીયા, 6. ઔારીફાંખન, (યાજસ્થાન) 7. રૂનખય (ાંજાફ) અને 8. રથર.

તાલ : અશીંથી ભી આલેર તાલન ઉમખ વાંબલતઃ કેતીની તવાંચાઈ ભાટેના જવાંચમ ભાટે ઔયલાભાાં આલત શળ.ે

હકલ્લેફાંધી : ધાલીયાની આ લવાશત રખબખ ઉિય-

દતક્ષણ 600 ભીટય અને લૂય-તશ્ચભ 77 ભીટયના ગેયાલાભાાં પેરામેરી છે. રખબખ 12 ભીટય ઊંચી દીલારલાી હઔલે્લફાંધી ધયાલતા આ નખયની યચના તવાંધુ વાંસ્ઔૃતતનાાં

અન્મ નખય જલેી જ છે. હઔલ્લા, ભશેર તેભજ નખયની ભુખ્મ

દીલારને જ ે વપેદ યાં ખ ઔયલાભાાં આવ્મ શળે; તે શજુ આજ ેણ ચભઔે છે. નખયને હઔલે્લફાંધીની ભજફૂત વુયક્ષા વ્મલસ્થા

છે. આ દીલાર ભાટી, થ્થય અને ઈંટભાાંથી ફનેર છે.

યાજભશેર : યાજભશેર નખયના ભધ્મ બાખભાાં

ઊંચાઈલાી જગ્માએ આલેર છે. ત ેનખયના પ્રભુક ળાવઔનુાં યશેઠાણ શમ એભ રાખે છે. તે ભજફૂત હઔલ્લાથી વુયતક્ષત છે. તેને ચાય ભુખ્મ દયલાજા છે અન ે થ્થયના સ્તાંબભાાં ઉિભ ઔતયણી છે. ભશેરભાાં ાણીન શજ અને ાણી રઈ આલનાય બૂખબય નાુાં ણ છે. એટરુાં જ નશીં ણ આ

Gujarat History



નાાભાાં ાણીન ઔચય અને યેતી તતમ ે ફેવી જામ અન ેશજભાાં ચખ્કુાં ાણી આલે તલેી ખાણ દ્ધતતની વ્મલસ્થા ણ છે.

સ્નાનાગાય અને ભદેાન : અશીં ભટુાં સ્નાનાખાય ણ

ભી આલેર છે. અશીં યભતખભતનુાં ભટુાં ભેદાન ણ શળે એભ અલળે જોતાાં જણામ છે.

અન્મ અલળે : કદઔાભ દયમ્માન ભી આલેર આ

લવાશતના અલળે ઉયથી જણામ છે ઔે ત ે લેાય લાતણજ્મનુાં ભટુાં ઔેન્ર શત.ુ થ્થયભાાં બેરા તાાંફાને છૂાંટુાં

ાડલાની બઠ્ઠી, શતથમાય ફનાલલાનાાં ઉઔયણ તભેજ

ખુરાફી યાં ખનાાં ભટા પ્રભાણભાાં ભેરાાં લાવણ, ળાંક તભેજ

અન્મ ધાતનુી ફાંખડી, તલતબન્ન પ્રઔાયનાાં ભતી, ભણઔા,

લીટીં, વનાનાાં આબૂણ, ઔલેરી ભાટીના દાાંતીમા લખેયે ભી આવ્માાં છે. આ ફધા નભૂના વાક્ષી ૂયે છે ઔે અશીંના રઔ વુકી વાંન્ન શતા.

તરત : તવાંધુ વાંસ્ઔૃતતભાાંથી ભી આલતી તચત્રતરત જલેુાં

રકાણ અશીંથી ણ ભે છે. થડાઔ અક્ષય જુદા ડે છે. આ તરત ઉઔેરામ ત જ કફય ડે ઔે આ ળેનુાં રકાણ છે. આ તરત ઉઔેરલાના યાષ્ટ્રીમ અને આાંતયયાષ્ટ્રીમ સ્તયે અનઔે પ્રમત્ન થમા છે. યાં ત ુવલયભાન્મ અન ે તનષ્ક્ષ ફન્મા નથી.

તલનાળ : આ નખય રખબખ 600 લય વુધી શડપ્ીમ

લવલાટનુાં યશેઠાણ યહ્યુાં શળે. એલુાં અનુભાન છે ઔે ઔઈ ચક્કવ ઔુદયતી આપતને રીધે આ નખયન નાળ થમ છે.

વભમ : ધાલીયાન વભમખા ઈ.વ. લૂે 2500 થી

ઈ.વ. ૂલ ે 1900 વુધીન ભાનલાભાાં આલે છે. અશીં શડપ્ાઔાર છીની વાંસ્ઔૃતતના અલળે ણ ભળ્ા છે. બાયત અન ેાહઔસ્તાનના બાખરા છી તવાંધુ વાંસ્ઔૃતતનુાં ઔે શડપ્ા વભ્મતાનુાં રથર છીનુાં ભી આલેરુાં એઔભાત્ર ભટુાં નખય છે.

ગજુયાતની અન્મ લવાશત

આ ઉયાાંત જાભનખયભાાં આભયા અને રાકાફાલ, ખીયવભનાથભાાં પ્રબાવ-વભનાથ(લેયાલથી 7 હઔભીના

અાંતયે આલેરુાં સ્થ), યાજઔટભાાં યજડી(શ્રીનાથખઢ)

(બાદય નદીના ઔાાંઠે આલેરુાં સ્થ) તથા આટઔટ, દડ અન ેીઠડીમાભાાં ણ અલળે પ્રાપ્ત થમા છે. ઔચ્છભાાં દેવરય(ઔચ્છના નકત્રાણા તારુઔાભાાં ભયઈ નદીના ઔાાંઠે આલેરુ સ્થ છે. અશીં ી. ી. ાંડ્યા અને એભ. ઔે. ઢાઔે

દ્વાયા વાંળધન ઔયલાભાાં આલેર છે), રાકાય, ફભુઠ, વુયઔટડા(યાય તારુઔ - અશીં 1964ભાાં જખતત જોી

અને એ. ઔે. જોી દ્વાયા વાંળધન થમેર છે), તળઔાયુય(બચાઉ તારુઔ) લખેયે સ્થએ અલળે પ્રાપ્ત

થમા છે. દતક્ષણ ખુજયાતભાાં બાખાતાલ (વુયત ાવે), ભશેખાભ (બરૂચ તારુઔ) અન ે તેરદભાાં (બરૂચ તજલ્લાનુાં અભદ તારઔુાનુાં ખાભ) ણ આ વભ્મતાના અલળે પ્રાપ્ત થમા છે. 1990-92 દયમ્માન થમેરાાં કદઔાભભાાં બખતયાલ

(તારુઔ –શાંવઔટ, તજ. બરૂચ. વાંળધન – ડૉ. એવ. આય.

યાલ), ભયફી ાવે ઔુન્તાવીભાાં (અશીં એભ. ઔે. ધાલરઔય, એભ. આય. યાલર અને લામ. એભ. તવતરલાવ દ્વાયા વાંળધન ઔયલાભાાં આલેર છે) તથા ધાલીયાભાાં અલળે ભી આવ્મા છે. ખુજયાતભાાં શડપ્ીમ વભ્મતાનાાં ઔુર 22

સ્થ ભી આવ્માાં છે, જભેાાંથી 14 સ્થ ઔચ્છભાાં આલરેાાં

છે. આભ, ખુજયાતભાાં ઔચ્છ, વોયાષ્ટ્ર, ભધ્મ ખુજયાત અન ેદતક્ષણ ખુજયાતભાાં આ રઔન લવલાટ શળે.

ોયાતણક અનુશ્રુતતઓ પ્રભાણે ગુજયાતન

ઈતતશાવ

ુયાણ ભુજફ લલૈસ્લત ભનનુા વભમભાાં અશીં ભનુુત્ર ળમાયતતન યાજલાંળ વિારૂઢ થમ શત. ળમાયતતન ે આનતય નાભે ુત્ર અન ેવુઔન્મા નાભે ુત્રી શતી.

આનતયના નાભ યથી આ પ્રદેળ આનતયના નાભે

કાત, જનેી યાજધાની ઔુળસ્થી શતી. આનતયના લાંળભાાં યેલ ઔે યેલત લખેયે નાભે યાજા થમા.

એભાાં છેલે્લ જ ે યાજા થમ તનેુ નાભ શતુાં યૈલત ઔુઔુદ્મી. તનેા વભમભાાં ઔુળસ્થી ય ણુ્મજન યાક્ષવનુાં આક્ભણ થમુ અને ળામાયત લાંળની વિા અસ્ત ાભી.

એ અયવાભાાં ભથુયાથી માદલ સ્થાાંતય ઔયી અશીં આલી લસ્મા. યૈલત ઔુઔુદ્મીની ુત્રી યેલતી લવુદેલ તુ્ર ફરયાભને યણાલલાભાાં આલી. માદલએ લયેાન ઔુળસ્થીનુાં નલતનભાયણ ઔમુું. આ નલી નખયી ત્માયફાદ દ્વાયાલતી ઔે દ્વાયકા નાભે કાઈ.

ુયાણ પ્રભાણે ગુજયાતન ઈતતશાવ

બાખયલ ખુજયાતના શૈશમ ઔુના યાજલી વાથ ેુયહશત વાંફાંધ ધયાલતા શતા. માદલની શૈશમ ળાકાભાાં અજુ યન ઔાતયલીમય નાભે યાજા થમ. એને બૃખુ વાથ ેવાંગય થમ. બૃખુના ુત્ર ઓલય અને ઓલયના ુત્ર ઋતચઔ શતા. ઋતચઔના ુત્ર જભદતિ અન ેજભદતિના ુત્ર યળુયાભ શતા.

Gujarat History



આ શૈશમ યાજલીના તલળા યાજ્મભાાં ખુજયાતન વભાલેળ થત શત. અજુ યન ઔાતયલીમયની યાજધાની ભાહશષ્ભતી(ભધ્મપ્રદેળભાાં) શતી. યળુયાભ ે ઔાતયલીમયન તલધ્લાંવ ઔમો. યળુયાભ ેવૂાયયઔ (વાયા)નુાં તનભાયણ ઔયી ત્માાં આશ્રમ રીધ. બાખયલ બખૃુકે્ષત્ર ત્મજી અયાન્ત(ઔોંઔણ)ભાાં ચાલ્મા ખમા. એ શેરાાં તે યેલા(નભયદા)-વભુર વાંખભ ાવે આલેરા બરુઔચ્છ પ્રદેળભાાં લવતા શતા. એના ઔાયણ ે આ પ્રદેળ બૃખુઔચ્છના નાભે કાત.

ભખધનયેળ જયાવાંધનુાં લાયાં લાયનુાં આક્ભણ અન ેતળળુારના ત્રાવન ે રીધ ે ભથુયાના માદલ સ્થાાંતય ઔયી વોયાષ્ટ્રભાાં આલીને લસ્મા. લયેાન થમેરી પ્રાચીન ઔુળસ્થી નખયીનુાં નલતનભાયણ ઔયી દ્વાયઔા નાભે નલી નખયી લવાલી.

આ માદલના અગ્રણી ઉગ્રવને શતા, જ ેઔાંવના તતા શતા.

જો ઔે ભશાબાયત, શહયલાંળ, તલષ્ુુયાણ અને બાખલતભાાં આેર લિૃાાંત ભુજફ દ્વાયઔાલાવી માદલના અગ્રણી ઔૃષ્ણ શતા. તે વાત્લત ઔુના ચાંરલાંળી માદલ શતા. તેભન ેભનુથી 61ભા ુરૂ ભાનલાભાાં આલ ેછે.

આ માદલ ભહદયાાન ઔયી યસ્ય રડીને ભૃત્મ ુામ્મા.

દ્વાહયઔા નખયી વભુરભાાં ડૂફલા રાખી; ત્માયે ઔૃષ્ણએ અજુ યનને વાંદેળ ભઔરી જયા નાભના ાયધીના ફાણથી દેશત્વખય ઔમો. આ સ્થ હશયણ નદીના ઔાાંઠે આલેરુાં છે અન ેતે બારઔાતીથયના નાભે કામ છે. માદલ ખુજયાતભાાં

નાભળે થઈ ખમા. માદલન વભમ નક્કી ઔયલ ભુશ્ઔેર છે, યાં તુ અનુશુ્રતતના આધાયે આળયે ઈ.વ. ૂલ ે 3102 આવાવન શલ જોઈએ.

પ્રાચીન કાભાાં

ગુજયાતના તલતલધ પ્રદેળનાાં નાભ

૧ વુયાષ્ટ્ર વોયાષ્ટ્ર

૨ ઔચ્છ ઔચ્છ

૩ વાયસ્લત વયસ્લતી નદીન ઔાાંઠ

૪ શ્વભ્ર વાફયઔાાંઠા

૫ ભાાંશેમ ભશીઔાાંઠ

૬ ધભાયયણ્મ ભઢેયાની આવાવન પ્રદેળ

૭ શાટઔેશ્વય લડનખયની આવાવન પ્રદળે

૮ ઔુભાહયઔા કે્ષત્ર કાંબાતની આવાવન પ્રદળે

૯ બૃખુ કે્ષત્ર / યેલા કાંડ

બરૂચની આવાવન

૧૦ તાી કે્ષત્ર બૃખુ કે્ષત્રની દતક્ષણન બાખ

૧૧ અયાન્ત તાી કે્ષત્રની દતક્ષણન બાખ

ગુજયાતભાાં તલતલધ ળાવનકા

ક્રભ યાજલાંળ વભમગા

1 ભોમયઔા ઈ.વ. લૂે 322 – ઈ.વ. લૂે 185

2 અનુભોમયઔા ઈ.વ. લૂે 185 – ઈ.વ. 33

3 ક્ષત્રઔા ઈ.વ. 33 – ઈ.વ. 400

4 અનુક્ષત્રઔા ઈ.વ. 400 - ઈ.વ. 415

5 ખુપ્તઔા ઈ.વ. 415 – ઈ.વ. 470

6 ભૈત્રઔઔા ઈ.વ. 470 – ઈ.વ. 788

7 અનુભૈત્રઔઔા ઈ.વ. 788 - ઈ.વ. 942

8 વરાંઔીઔા ઈ.વ. 942 - ઈ.વ. 1304

9 હદલ્શી વલ્તનત ઈ.વ. 1304 – ઈ.વ 1403

10 સ્લતાંત્ર વલ્તનત ઈ.વ. 1403 – ઈ.વ 1572

11 ભુગર ળાવન ઈ.વ. 1572 – ઈ.વ 1760

12 ભયાઠા ળાવન ઈ.વ. 1760 – ઈ.વ 1818

13 ઔાંની ળાવન ઈ.વ. 1818 – ઈ.વ 1858

14 તરહટળ ળાવન ઈ.વ. 1858 – ઈ.વ

15 ફૃશદ ભુાંફઈ ઈ.વ. 1947 – ઈ.વ 1960

16 ખુજયાત ઈ.વ. 1960 – લતયભાન વુધી

ભોમગ ળાવનકા

(ઈ.વ. ૂલે 322 – ઈ.વ. ૂલે 185)

ખુજયાતન પ્રભાતણત ઈતતશાવ ભોમયઔાથી ળરૂ થામ છે. આ અખાઉન ખુજયાતન ઈતતશાવ પ્રભાતણત ઔશી ળઔામ તેલી ઔક્ષાભાાં ભૂઔી ળઔામ તેભ નથી. ઔાયણ ઔે પ્રાપ્મ અલળે ઔે અતશ્ભના આધાયે અનભુાન ઔયીન ેત ેરકલાભાાં આવ્મ છે. જો તવાંધુ વભ્મતાની તરત ઉઔેરામ ત ઔદાચ તેભાાંથી ઔાં ઈઔ જુદાાં જ યશસ્મ ફશાય આલી ળઔે તેભ છે. તે અખાઉન આદ્યઐતતશાતવઔ ઔાન ઈતતશાવ ણ ુયાણ ય આધાહયત છે અને તે અતતળમતક્તૂણય લણયનથી બયૂય ઔૃતત છે. યાં ત ુભોમયઔાથી રકામેર ખુજયાતના ઈતતશાવ ભાટે ૂયતાાં પ્રભાણ પ્રાપ્ત છે અને તનેા આધાયે ત ેરકલાભાાં આવ્મ છે. ભોમયઔાના તફાંફટાં ઔ/આશત તવક્કા ભી

આવ્મા છે, જનેા ય ઔઈ ણ પ્રઔાયનુાં રકાણ જોલા ભતુાં નથી.

Gujarat History



જૂનાગઢન તળરારેખ

જૂનાખઢન તળરારેક એ અળઔ(ઈ.વ. લૂે 293 - ઈ.વ. ૂલ ે237)ના તળરારકે ઔૈીન તખયનાયની તેટીભાાં દાભદય ઔુાં ડની નજીઔ ભી આલેર તળરારેક છે. આ તરત જમે્વ તપ્રન્વે નાભના જભયન તલદ્વાન ેઉઔેરી છે. આ રેકભાાં

ચાંરખુપ્ત ભોમય(ઈ.વ. ૂલ ે 322-298), રૂરદાભા અન ેસ્ઔાં દખુપ્તની તલખત આેરી છે. ચાંરખુપ્ત ભોમયના વભમનુાં

લણયન પ્રાઔૃત બાાભાાં છે, જ્માયે રૂરદાભા અન ે સ્ઔાં દખુપ્તનુાં લણયન વાંસ્ઔૃત બાાભાાં છે. ચાંરખુપ્તના વભમની તલખત રાહ્મી

તરતભાાં રકામેર છે, જ્માયે રૂરદાભા અન ે સ્ઔાં દખુપ્તના વભમની તલખત દેલનાખયી તરતભાાં રકામેર છે. આ તળરારેકની તલખત ભુજફ ચાંરખુપ્ત ભોમયના વોયાષ્ટ્રના વૂફા ુષ્ખુપ્ત ે વલુણયતવક્તા(વનયેકા) નદી ય ફાંધ ફાાંધીન ેતખહયનખયનુાં વુદળયન તાલ ફાંધાવ્મુ શતુ. ત્માયફાદ અળઔના ગ્રીઔ(મલન) વૂફા તુાસ્પે આ તાલભાાંથી નશેય ઔઢાલી શતી. ળઔ-ક્ષત્ર યાજા રૂરદાભાના વૂફા વુતલળાકે ઈ.વ. 150ભાાં અતતલાયન ે ઔાયણ ેતૂટી ખમેર આ તાલન ેપયી ફાંધાવ્મ ુશતુ. ઈ.વ. 455ભાાં સ્ઔાં દખુપ્તના વૂફા ણયદિ અન ેતેના ુત્ર ચક્ાતરતે વનયેકા અને તેની ળાકા નદી જલેી ઔે રાતળની લખેયેના ૂયને ઔાયણે તટેૂર વુદળયન તાલને ઈ.વ. 456ભાાં પયી ફાંધાવ્મુ શત ુઅને તનેી ા ય ચક્ધાયી તલષ્ુનુાં ભાંહદય ફાંધાવ્મ ુશતુ.

વમ્રાટ અળઔની ચોદ ધભય આજ્ઞા દળાયલત એઔ

અન્મ તળરારેક ણ તખયનાયની તેટીભાાં ભી આવ્મ છે, જ ેારી બાાભાાં રકામેર છે.

જનૈગ્રાંથ ભુજફ અળઔના ોત્ર વાંપ્રતતનુાં ળાવન ણ ખુજયાતભાાં શત.ુ તેણ ેખુજયાતભાાં તજનારમનુાં તનભાયણ ઔયાલેરુાં એલી જનૈ અનુશુ્રતત છે.

અનુભોમગકા

(ઈ.વ. ૂલે 185 – ઈ.વ. 33)

ખાંધાયભાાં વિારૂઢ થમેરા બાયતીમ મલન યાજ ઔૈી

એઉક્તતદ, તભનન્દય અને અરદિ ફીજાના ચાાંદીના તવક્કા

ખુજયાતભાાંથી પ્રાપ્ત થમા છે. ‘ેહયપ્રવ’ (ઈ.વ. 70-80) ઔૃતતભાાં જણાવ્મા ભુજફ તભનન્દય અન ે અરદિ ફીજાના તવક્કા બરૂચભાાં શેરી વદીભાાં ણ પ્રચતરત શતા.

રાટના યાજા ફરતભત્રે અથાયત તલક્ભાહદત્મે ઉજ્જનૈભાાં ળઔનુાં ળાવન શટાલીને ત્માાં ભારલખણ (તલક્ભ) વાંલત પ્રલતાયવ્મ એલી એઔ જનૈ અનુશુ્રતત છે.

પ્રાચીન ગુજયાતના પ્રાદેતળક યાજલાંળ

ક્ભ લાંળ તલસ્તાય

1 વૈધલ લાંળ ગુભરી(તજ. જૂનાખઢ)

2 ચા લાંળ લઢલાણ (તજ. વુયેન્રનખય)

3 ચારુક્મ લાંળ નલવાયી

4 યાષ્ટ્રઔુટ લાંળ ભાન્મકટે (તજ.ખુરફખય, ઔણાયટઔ)

5 ચાલડા લાંળ ાંચાવય (તજ.ાટણ)

6 ખૂજ યય પ્રતતશાય લાંળ

તબન્નભાર(યાજસ્થાન)

7 ચાશભાન લાંળ અાંઔરેશ્વય (તજ. બરૂચ)

8 ભૈત્રઔ લાંળ લરબી (તજ. બાલનખય)

9 ખારુરઔ લાંળ ઢાાંઔ (તજ. યાજઔટ)

10 ત્રૈઔુટઔ લાંળ અયાાંત પ્રદેળ (તાીની દતક્ષણન પ્રદેળ)

11 ઔટચ્મુયી લાંળ બૃખુઔચ્છ (બરૂચ)

12 ખૂજ યય નૃતત લાંળ

નાન્દીુય (બરૂચ)

13 વેન્રઔ લાંળ તાીન તટપ્રદેળ

ભૈત્રક લાંળ :- (470-788)

ભૈત્રક લાંળના ભુખ્મ યાજલીઓ 1. બટ્ટાઔય (વેનાતત) (470-493)

2. ધયવેન શેર (વેનાતત) (493-500)

3. રણતવાંશ (ભશાયાજા) (500-519)

4. ધયવેન ફીજો (લરબી તલધાીઠન સ્થાઔ) (569-599)

5. તળરાહદત્મ શેર (ધભાયહદત્મ) (599-614)

6. ધ્રુલવેન ફીજો (ફારાહદત્મ) (629-642)

7. ધયવેન ચથ (644-651)

8. તળરાહદત્મ વાતભ (765-776)

9. તળરાહદત્મ આઠભ (794-830)

ઈ.વ. 470ભાાં લરબીભાાં ભૈત્રઔલાંળની

સ્થાના ઔયનાય વેનાતત બટ્ટાઔે (ઈ.વ. 470-493) ખુજયાતને ભખધના ખુપ્ત વામ્રાજ્મભાાંથી ભુક્ત ઔયી સ્લતાંત્ર

ળાવનની ળરૂઆત ઔયેર શઈ તેન ે ખુજયાતન ‘પ્રથભ

ઈતતશાવ ુરૂ’ ઔશેલાભાાં આલે છે. તનેી યાજધાની લરબી શતી. તને ુ ભૃત્મુ ઈ.વ. 493ની આવાવ થમ ુ શતુ. બટ્ટાઔય ફાદ ધયવેન શેર (ઈ.વ. 493-500) લરબીની ખાદીએ

Gujarat History



આવ્મ. તેણે ણ બટ્ટાઔયની જભે વેનાતતનુાં તફરુદ જ ધાયણ ઔમુય શતુ. ત્માયફાદ રણતવાંશ લરબીન ળાવઔ ફન્મ. તેણ ે અખાઉના લાંળજોથી તદ્દન તલરુદ્ધ ભશાયાજાનુાં તફરુદ ધાયણ ઔમુું. ભૈત્રઔ લાંળભાાં ભશાયાજાનુાં તફરુદ ધાયણ ઔયનાય ત ેપ્રથભ ળાવઔ શત. ધ્રુલવને ફીજાના (629-642) ળાવનઔા દયમ્માન ઈ.વ. 640ભાાં ખુજયાતની ભુરાઔાત ેઆલનાય હ્યુ એન ત્વાાંખ ે (ઈ.વ. 629 થી 645 દયમ્માન ત ેબાયતભાાં યહ્ય શત) લરબીને એઔ ફાંદય તયીઔે કાવ્મુાં

છે. આ ધ્રલુવેન ફીજો ‘ફારાહદત્મ’ તયીઔે કાત શત. ત્માયફાદ આલનાય ઈતત્વાંખ ે તાની નોંધભાાં બાયતભાાં ફ ેભટી તલદ્યાીઠ છે એલી યજૂઆત ઔયી શતી. તેભાાં નારાંદા અન ે લરબીન વભાલેળ થત શત. યાજા ધયવેન ફીજાના (ઈ.વ. 569-599) વભમભાાં અશીં લરબી તલદ્યાીઠની સ્થાના ઔયલાભાાં આલી શતી. ધયવેન ચથ (644-651)

આ લાંળન ચક્લતી યાજા શત. તેણ ે યભ બટ્ટાયઔ, ભશાયાજાતધયાજ અને યભેશ્વય જલેાાં તફરુદ ધાયણ ઔમાું શતાાં. ભૈત્રઔલાંળન યાજા તળરાહદત્મ પ્રથભ (ઈ.વ. 599-

614) ‘ધભાયહદત્મ’ તયીઔે કાત શત. ઈ.વ. 776ભાાં તવાંધના અયફી વયદાય શાઔેભ દ્વાયા લરબી ય આક્ભણ ઔયલાભાાં આલેર. તે વભમે યાજા તળરાહદત્મ વાતભ ભયામ અને આયફએ લરબીને રૂાંટ્યુાં શત.ુ જો ઔે ભૈત્રઔ લાંળ ઈ.વ. 788ભાાં અસ્ત ામ્મ. ઔતલ બટ્ટીએ યાલણલધ નાભે ભશાઔાવ્મની યચના લરબીભાાં જ ઔયી શતી. ભૈત્રઔઔા દયમ્માન ખૂજ યયદેળભાાં ચાલાંળનુાં ળાવન શત.ુ

ુરકેળી ફીજો : (ઈ.વ. 610 –ઈ.વ. 642) ચારુક્મ લાંળભાાં ુરઔેળી ફીજાએ આળયે 32 લય યાજ્મ

ઔમુું. આ યાજા ગણ પ્રતાી અને ફશાદુય મદ્ધ શત. તેણે અનેઔ રડાઈ જીતી શતી. તેણ ે પ્રથભ રાટ (દતક્ષણ ખુજયાત) અન ે છી ખૂજ યય પ્રદેળ (ઉિય ખુજયાત) ય જીત ભેલી શતી. યાજધાની લાતાીન ેતેણ ેવુાંદય નખયી ફનાલી શતી. લાતાી ઔણાયટઔના ફખરઔટ તજલ્લાભાાં આલેરુાં છે અન ેશારભાાં તે ફદાભી તયીઔે કામ છે અન ે તજલ્લાનુાં તારુઔા

ભથઔ છે. ુરઔેળી ફીજો ભાલા, રાટ (બરૂચ) અને ખજૂ યય યાજાન વમ્રાટ શત એલ એઔ તળરારેક ઈ.વ. 634ન ફીજાુય નજીઔના ખાભભાાંથી ભી આવ્મ છે. આ લાંળન અાંતતભ યાજા તલજમયાજ શત. ઈ.વ. 740ભાાં યાષ્ટ્રઔૂટએ તેભની ાવથેી વિા રઈ રીધી શતી.

ચાલડા લાંળ :- (ઈ.વ. 746 થી ઈ.વ. 942) તબન્નભારભાાં ખૂજ યયપ્રતતશાય લાંળનુાં ળાવન શતુ. તને

પ્રથભ યાજા નાખબટ્ટ પ્રથભ શત. ઈ.વ. 750ની આવાવ

યાષ્ટ્રઔૂટ યાજા દાંતતદુખ ે દતક્ષણ ખુજયાત ય અન ે આ ખૂજ યય-પ્રતતશાય યાજા નાખબટ્ટ પ્રથભે ઈ.વ. 757ની આવાવ બરૂચના ઉિય બાખ ય તાની વિા સ્થાી શતી. ઉિય ખુજયાતભાાં ખૂજ યય પ્રતતશાય લાંળન અાંત આલતાાં ચાલડા લાંળનુાં ળાવન સ્થામુાં. આ ચાલડા ચાઔૂના શતા.

તેભના ભાટે ‘ચાત્ઔટ’ ળબ્દપ્રમખ ણ ઔયલાભાાં આલેર છે. તેનુ અભ્રાંળ ચાલડા થમેર છે. લનયાજના તતા

જમતળકયીન ઉલે્લક ઔૃષ્ણઔતલની હશન્દી ઔૃતત ‘યત્નભારા’ભાાં છે. ાટણના યાધનુય ાવે ાંચાવયભાાં લનયાજ ચાલડાના તતા જમતળકયીનુાં ળાવન શતુ. ઔનજના યાજા બૂલડન ેઆ યાજ્મની વભૃતદ્ધની જાણ થઈ. તેણે વયદાય તભહશયને ાંચાવય રૂાંટલા ભાટે ભઔલ્મ. યાં ત ુ જમતળકયીના વાા ળૂયાે તનેે શયાવ્મ. તભહશયની શાય થતાાં બૂલડે તે ભટા વૈન્મ વાથે આક્ભણ ઔમુું. તેણે હઔલ્લાન ગેય ગાલ્મ. આ હઔલે્લફાંધી 52 હદલવ ચારી. આકયે મુદ્ધ તવલામ અન્મ ઔઈ ઉામ ન શલાથી જમતળકયીએ યાણી રૂવુાંદયી અને વાા ળૂયાન ે લનભાાં ભઔરી દીધાાં અન ે તે મુદે્ધ ચડલાન તનણયમ ઔમો. આ મુદ્ધભાાં તે ભૃત્મુ ામ્મ. યાણી રૂવુાંદયીએ લનભાાં ફાઔને જન્ભ આપ્મ. તેનુ નાભ લનયાજ ાડલાભાાં આવ્મુ. ભાભા ળૂયાે તેન ેળસ્ત્રની તારીભ આી. લનભાાં બીરએ તેન ેવાચવ્મ અન ેતેને ઔેટરાઔ તભત્ર ણ લનભાાં જ

ભળ્ા, જ ેતેના તતાનુાં યાજ્મ બૂલડ ાવેથી ાછુાં ભેલલાભાાં તેના વાથીદાય ફન્મા. તેભાાં અણહશર બયલાડ અન ે ચાાંા લાતણમાન વભાલેળ થામ છે. લનયાજ ભાટે આચામય ળીરખુણવૂહયએ બતલષ્મલાણી ઔયેરી ઔે આ ફાઔ ભટ થઈન ેભશાન યાજા ફનળે અને જનૈ ધભયની ભટી વેલા ઔયળે. લનયાજ ે તાના તતાનુાં યાજ્મ ાછુાં ભેલલા ભાટે ચયી અને રૂાંટપાટન ણ વશાય રીધેર. આથી એ વભમ ે

‘ચાલડા એટર ેચય’ એલી ઔશેલત પ્રચતરત ફની શતી.

લનયાજ ચાલડા લનયાજ ચાલડાએ યાજખાદી વાંબાળ્ા ફાદ તાના તભત્ર

અણહશર બયલાડની માદભાાં અણહશરુય અને ચાાંા લાતણમાની માદભાાં ચાાંાનયે લવાવ્મુાં. શારના ાટણની

તશ્ચભે આલેરુાં અનાલાડા ખાભ એ ‘અણહશરલાડ’નુાં અભ્રાંળ થમેરુાં નાભ છે. તેણે ાટણભાાં ાંચાવયા ાશ્વયનાથનુાં ભાંહદય ફાંધાવ્મુાં. આ ભાંહદયભાાં લનયાજની પ્રતતભા ણ ભૂઔલાભાાં આલી છે. તેણે ઔુર 60 લય ળાવન ઔમુું. ત ે110 લય જીવ્મ શમ એભ ભાનલાભાાં આલ ે છે. તેણે ાટણન ે તાની યાજધાની ફનાલી ળાવન ઔમુું શતુ. ાટણની સ્થાના તેણ ેતલક્ભ વાંલત 802ભાાં એટરે ઔે ઈ.વ. 746ભાાં ઔયી શતી. યાં ત ુઆધુતનઔ વાંળધન ભુજફ એભ ભાનલાભાાં આલે છે ઔે તેણે ાટણની સ્થાના તેના વએઔ લય છી ઔયી શળ.ે

Gujarat History



મગયાજ મખયાજ એ લનયાજન તુ્ર શત. ત ે ન્મામતપ્રમ શત.

તેન ુત્ર કે્ષભયાજ શત. તણેે પ્રબાવ ાટણભાાં વડામેરાાં લશાણની બા ભતાાં તતાને લાત ઔયી અન ે તે રૂાંટી રાલલા ભાટે તતાની યલાનખી ભાાંખી. યાં તુ તેના તતાએ ના ાડી. તેભ છતાાં તેણે રૂાંટ ઔયી. આથી મખયાજ ેઅન્નજન ત્માખ ઔયી તચતાભાાં પ્રલેળ ઔયી દેશત્માખ ઔમો.

ચાલડા લાંળન છેલ્લ યાજા વાભાંતતવાંશ શત.

ગુજયાતન વરાંકીકા (ઈ.વ. 942 – ઈ.વ. 1304)

ખુજયાતનુાં લતયભાન નાભ વરાંઔીઔા (942-1304) દયમ્માન ડ્યુાં. વરાંઔીઔા એ ખુજયાતન વલુણયઔા ઔશેલામ છે.

આદ્ય ઐતતશાતવઔ ઔાના ળામાયત લાંળના ળાવનઔા દયમ્માન આ પ્રદેળ “આનતય” નાભે કાત. એની

યાજધાની “ઔુળસ્થી” શતી, જ ેવભમ જતાાં “દ્વાયાલતી” ઔે “દ્વાયઔા” નાભે કાઈ.

ભોમયઔાથી ખુપ્તઔા દયમ્માન વોયાષ્ટ્ર “વુયાષ્ટ્ર” તયીઔે કાતુાં. તનેુ ાટનખય તખહયનખય શતુ. ક્ષત્ર ઔા

દયમ્માન ખુજયાતના જુદા જુદા પ્રદેળ વુયાષ્ટ્ર, ઔચ્છ, આનતય (ઉિયખુજયાત) અને શ્વભ્ર (વાફયઔાાંઠા) નાભે કાતા. આનતયન અથય તે વભમે ભાત્ર ઉિય ખુજયાત ૂયત ભમાયહદત શત.

ભૈત્રઔ ઔા (470-788) દયમ્માન વોયાષ્ટ્ર અન ે ઔચ્છ તથા ઉિય ખુજયાત “રાટ” તયીઔે કાતા. દખ્કણના યાષ્ટ્રઔૂટએ તાની વિા દતક્ષણ ખુજયાત વુધી જભાલી ત્માયે એટરે ઔે અનુભૈત્રઔ ઔા (788-942) દયમ્માન આ અથય ભાત્ર દતક્ષણ ખુજયાત ભાટે રૂઢ થઈ ખમ.

આ વભમે (942) યાજસ્થાનની દતક્ષણે આલેર તબન્નભારન પ્રદેળ “ખુજ યયદળે” ઔશેલાત. તેન ે ખુજયાતની

પ્રથભ યાજધાની ભાનલાભાાં આલે છે. શ્રીભાર ુયાણભાાં ગુજયાતની પ્રથભ યાજધાની તયીઔે તબન્નભારન ઉલ્લેક છે. ભશાઔતલ ભાગ અન ેજ્મતતી રહ્મખુપ્ત તબન્નભારના લતની શતા.

ભૂયાજ વરાંઔીએ તાની વિા વત્મુય ભાંડર (યાજસ્થાનભાાંના વાાંચયની આવાવન પ્રદેળ) ઉયાાંત વાયસ્લત ભાંડર (ઉિય ખુજયાતન વયસ્લતી નદીના ઔાાંઠે

આલેર પ્રદેળ) વુધી તલસ્તાયી ત્માયે ‘ખૂજ યયદેળ’ નાભ શારના ઉિય ખુજયાત ભાટે લયાલા રાગ્મુાં. આ વભમ દયમ્માન “ખુજ યયત્રા” ઔે “ખુજ યયિા” જલેાાં નાભ ણ ખુજયાત ભાટે પ્રચતરત થમાાં શતાાં. આ ફાફતન યાજા બજ શેરાના તામ્રત્રભાાં ણ ઉલે્લક છે.

વરાંઔી ઔા (942-1304) દયમ્માન વરાંઔી વિાના તલસ્તાય વાથે આ નાભ વભગ્ર ખુજયાત ભાટે લયાલા રાગ્મુાં. 13 ભી વદીભાાં વરાંઔી-લાગરેા ળાવન દયમ્માન આ પ્રદળે

ભાટે “ખુજયાત” નાભ રૂઢ ફન્મુાં. ‘શયચહયત’ભાાં ખૂજ યયન

વોપ્રથભ ઉલે્લક જોલા ભે છે. ‘ખુજયાત’ નાભન પ્રથભ ઉલ્લકે

‘આફુયાવ’ભાાંથી ઈ.વ. 1233ભાાં ભે છે. દ્મનાબ દ્વાયા

યતચત ખુજયાતી બાાના પ્રથભ ગ્રાંથ ‘ઔાન્શડદેપ્રફાંધ’ભાાંથી ણ ખુજયાત નાભન તલશ્વવનીમ ઉલે્લક ભે છે.

ચોરુક્મ (વરાંઔી) ઔુના આ યાજલાંળની ફ ે ળાકા અશીં વિારૂઢ થઈ શતી.

1. ભૂયાજ શેરાથી ળરૂ થમેરી ળાકા (942-1244)

2. ભૂ વ્માઘ્રલ્લી(લાગેર)ના અને ધઔાભાાં વિારૂઢ થમેરા યાણા લીવરદેલ ે અણહશરલાડભાાં ળરૂ ઔયેરી ળાકા. (1244-1304)

ચોરુક્મ (વરાંકીઓ) તેભના ભાટે વાંસ્ઔૃતભાાં “ચોરુક્મ” અને ખુજયાતીભાાં

“વરાંઔી” ળબ્દપ્રમખ ઔયલાભાાં આલે છે.

દખ્કણન યાજલાંળ ‘ચુરુક્મ’ ઔે ‘ચારુક્મ’ શત. અતબરેકભાાં તનેા ભાટે “ળોતલ્ઔઔ” ઔે “ચોતરક્ક” ળબ્દપ્રમખ ણ જોલા ભે છે. આખ જતાાં તેભના ભાટે “ચોરુક્મ” ળબ્દપ્રમખ થમેર છે. વાહશત્મભાાં ક્માાંઔ “ચુરુઔ” ળબ્દપ્રમખ ણ જોલા ભે છે.

આ યાજલાંળનુાં ભૂ નાભ “ચુતરઔ” ઔે “ળતુરઔ” નાભની જાતતના નાભ યથી ડ્ય ુ શમ એભ ણ ભાનલાભાાં આલ ેછે.

ુયાણ ભુજફ દાનલના ઉરલ વાભે યક્ષણ ભાટે દેલએ પ્રાથયના ઔયતાાં

વાંધ્માલાંદન વભમ ે રહ્માએ તલત્ર જ બયેરા તાના

Gujarat History



ચુરુઔભાાંથી “ચુરુક્મ” નાભે લીય ઉત્ન્ન ઔમો અન ે તેભાાંથી “ચોરુક્મ” લાંળ પ્રલત્મો.

બાટચાયણની અનુશ્રતુત અનુવાય યભાય, પ્રતતશાય, ચોરુક્મ અન ે ચાશભાન એ ચાય યાજલાંળની ઉત્તિ અફુયદાતખહય ય લતવષ્ઠ ઋતના અતિઔુાં ડભાાંથી થઈ શલાનુાં ભાનલાભાાં આલ ેછે.

ઔેટરાઔ ઈતતશાવઔાયએ તભેની જાતત “ખુજ યય” શલાની યજૂઆત ઔયી છે. યાં તુ ખુજ યય એ તેભનુાં લતન શલાનુાં લધુ ળક્મ છે. તેભના લતનન ે ઔાયણે તે ભાટે “ખુજ યય” અને “ખુજ યયયાજ” એલ ળબ્દપ્રમખ થામ છે. તેભની જૂની લવાશત ાંજાફ અને લામવ્મ પ્રાાંત શતી.

વરાંકી લાંળ અને તે વભમનુાં ગુજયાત

(942-1244)

ભૂયાજ શેર :- (942-997) અણહશરલાડ ાટણભાાં ઈ.વ. 942ભાાં ચોરુક્મ ઔુના

ભૂયાજ શેરાએ યાજવિા ધાયણ ઔયી. એન તતા યાતજ ઔનજના પ્રતતશાય યાજ્મભાાં ખુજ યયદેળન વાભાંત શત. ત ેવભનાથની માત્રાએથી ાછા લતાાં તેના ફ ેબાઈ વાથ ેાટણ આલેર. તનેી અશ્વયકની પ્રતતબાથી પ્રબાતલત થઈને અણહશરલાડના ચાલડા યાજા વાભાંતતવાંશે તનેી ફશેન રીરાદલેીને તેની વાથે યણાલી શતી. યાતજ ઔચ્છના યાજા રાકા પુરાણીના શાથ ે ભયામ અને રીરાદેલી વુલાલડભાાં ખુજયી ખઈ. આથી વાભાંતતવાંશે જ ભૂયાજન ેઉછેમો શત.

અનુશ્રુતત અનુવાય યાજા વાભાંતતવાંશ ભહદયાભિ અલસ્થાભાાં તાના બાણેજ ભૂયાજન ે ખાદીએ ફેવાડત અને નળ ઉતયી જતાાં એન ે ખાદી ઉયથી ઉઠાડી ભૂઔત. આથી ભૂયાજ ેભાભાની શત્મા ઔયાલી અન ેત ેયાજા ફની ખમ. ત્માયફાદ તેણ ેભાભાની શત્માનુાં ઔરાંઔ ધલા ઔનજ અન ેઔાળીથી રાહ્મણ તેડાવ્મા શતા. તેભનુાં ૂજન ઔયી દાન અન ેદતક્ષણા આપ્માાં શતાાં. આથી તેની ઔીતતય ઠેયઠેય પેરાઈ શતી.

આફુન યભાય યાજા ધયણીધય તને વાભાંત શત. તેણ ેવોયાષ્ટ્રના લાભનસ્થરી(લાંથી)ના યાજા ગ્રશહયુ ય

ચડાઈ ઔયી, મુદ્ધભાાં શયાલી ઔેદ ઔમો શત. ઔચ્છન યાજા રક્ષ ગ્રશહયનુ તભત્ર શઈ તેન ેદ્વાંદ્વ મુદ્ધભાાં શણી નાખ્મ શત. તેણે રાટના વયદાય ફાયન ેણ શયાવ્મ શત.

ભૂયાજ ે ઔચ્છ અને આફનુાાં યાજ્મ ય આતધત્મ જભાલી “ભશાયાજાતધયાજ”નુાં તફરૂદ ધાયણ ઔમુું. તેણે

‘યભભાશેશ્વય’નુાં તફરુદ ણ ધાયણ ઔમુું શતુ. તેણે રૂરભશારમના ફાાંધઔાભની ળરૂઆત ઔયી શતી. આ

તવલામ તત્રરુૂપ્રાવાદ, ભૂયાજ-લવહશઔા અન ેભુાંજારદેલસ્લાભીના પ્રાવાદનુાં ફાાંધઔાભ ઔયાલેરુાં છે. તેણ ેઔુર 55 લય ળાવન ઔમુું. તેના ળાવનન તલસ્તાય વાયસ્લત ભાંડર અને વત્મુય ભાંડર વુધી શત. તેના વભમભાાં પ્રફાંધ તચાંતાભણીની યચના ભેરુતુાંખ નાભના તલદ્વાને ઔયી શતી.

તેણે મલુયાજ ચાભુાંડન યાજ્માતબેઔ ઔયી શ્રીસ્થર જઈ નદીતીયે અતિપ્રલેળ ઔમો.

ચાભુાંડયાજ :- (997-1010) ચાભુાંડયાજ અતતઔાભથી તલશલ થઈ જતાાં એની ફશેન

લાતચણીદલેી(ચાતચણીદેલી)એ એન ેખાદી યથી ઉઠાડી એના જ્મેષ્ઠ ુત્ર લલ્લબન યાજ્માતબઔે ઔમો. ત્માયફાદ ચાભુાંડયાજ આત્ભવાધના ભાટે ઔાળી જલા નીઔળ્. યસ્તાભાાં ભારલયાજ યાજાર ે (960-1018) એનાાં છત્ર અને ચાભય આહદ રૂાંટી રીધાાં. ચાભુાંડયાજ ે ાટણભાાં ચાંદનાથદેલન અન ેચાતચણેશ્વયદેલન પ્રાવાદ ઔયાવ્મ. તનેા ત્રણ ુત્ર શતા.

લલ્લબયાજ, દુરયબયાજ અન ેનાખયાજ.

લલ્લબયાજ :- (1010-1010) લલ્લબયાજન તેના તતાની શમાતીભાાં યાજ્માતબેઔ થમ

શત. ભારલયાજ ે ઔયેરા ચાભુાંડયાજના અભાનન ફદર રેલા ભાલા ય ચડાઈ ઔયલા પ્રમાણ ઔમુું. યાં ત ુયસ્તાભાાં જ અવાધ્મ યખ રાખુ ડતાાં ત ેઅધલચ્ચે જ ભયણ ામ્મ. ત ેભાત્ર છ ભાવ જટેરુાં ટૂાં ઔુાં ળાવન જ બખલી ળક્મ.

દુરગબયાજ :- (1010-1022)

Gujarat History



લલ્લબયાજનુાં તચાંતુ અલવાન થતાાં યાજતતા ચાભુાંડયાજ ે તાના ફીજા ુત્ર દુરયબયાજન 1010ભાાં યાજ્માતબેઔ ઔમો. ત્માયફાદ યાજતતાએ ળુક્રતીથયભાાં જઈ અનળનવ્રતથી દેશત્માખ ઔમો.

નડુર(ભરુદેળ)(યાજસ્થાન)ના ચાશભાન યાજા ભશેન્રની ફશેન દુરયબદેલીનુાં રિ દુરયબયાજ વાથે થમ.ુ દુરયબદલેીની નાની ફશેન રક્ષ્ભીદેલીને દુરયબયાજના નાના બાઈ નાખયાજ વાથે યણાલલાભાાં આલી.

તેણે ાટણભાાં દુરયબ વયલયનુાં તનભાયણ ઔયાવ્મુાં. આ ઉયાાંત વાત ભજરાનુાં ધલરખૃશ ફાંધાવ્મુાં. તેણ ેલલ્લબયાજના શ્રેમ અથે ભદનળાંઔય પ્રાવાદનુાં તનભાયણ ઔયાવ્મુાં. તે જનૈ દળયનના અનેઔાાંતભત પ્રતત અનુયાખ દળાયલત શત. તે અુત્ર ભયણ ામ્મ. આથી તનેા નાના બાઈ નાખયાજના ુત્ર બીભદેલન યાજ્માતબેઔ ઔયલાભાાં આવ્મ.

બીભદેલ શેર :- (1022-1064)

‘બીભ ફાણાલી’ ઈ.વ. 1025ભાાં ભશભૂદ ખઝનલીએ વભનાથ ભાંહદય ય

ચડાઈ ઔયલા પ્રમાણ ઔમુું. ભુરતાન(ાંજાફ-ાહઔસ્તાન) શોંચી તેણ ેયણભાખ ેઅણહશરલાડ તયપ ઔૂચ ઔયી. બીભદલે તનષ્પ વાભન ઔયલાનુાં ટાી ત્માાંથી રામન થઈ ખમ અને ઔાંથઔટના હઔલ્લાભાાં બયામ. ભઢેયાભાાં 20 શજાય વૈતનઔએ ખઝનલીન વાભન ઔમો. યાં ત ુ તે તનષ્પ

ખમા. 6 જાન્મુઆયી, 1026ના યજ ખઝનલી વભનાથ શોંચ્મ. ફીજ ેહદલવે તેણે વભનાથના દુખય ય શુભર ઔમો. ભાંહદયના પ્રલેળદ્વાય આખ બીણ મુદ્ધ કેરામુાં. રખબખ 50 શજાય જટેરા વૈતનઔ ળશીદ થમા. તેભાાં આજુફાજુના ખાભના યાજૂત ણ વાભેર શતા ઔે જે ખઝનલીના આક્ભણના વભાચાય વાાંબી ભાંહદયની યક્ષા ઔયલા ભાટે આવ્મા શતા.

30 જાન્મઆુયી, 1026ના યજ ખઝનલીએ ભાંહદયનાાં ફાયણાાં

કકડાવ્માાં. આ ફાયણાાં વકુડનાાં શતાાં; જ ેતે તાની વાથ ેરઈ ખમ શત. ભાંહદયન ે તડીને અઢઔ વાંતિ રૂાંટલાભાાં આલી. તનેે યત પયતાાં આાંતયલાભાાં આવ્મ શત. આથી

તેણે ઔચ્છન ભાખય રીધ શત, જ્માાં તેના રશ્ઔયની ુષ્ઔ કુલાયી થઈ શતી. જો ઔે બીભદેલે ત્માયફાદ થડા જ વભમભાાં નલુાં ભાંહદય ફાંધાવ્મુાં શતુ. ભઢેયાની બાખે જ્માાં ભશભૂદ

ખઝનલી વાથે બીભદલેના વૈતનઔને મદુ્ધ થમ ુ શતુાં, ત્માાં બીભદેલ ેએઔ વૂમયભાંહદય ફાંધાવ્મુાં.

આફુના યભાય યાજા ધાંધુઔે સ્લતાંત્ર થલા પ્રમત્ન ઔમાય. આથી બીભદેલે તેને લળ ઔમો. ત્માયફાદ તેણે તલભર ભાંત્રીન ેઆફુન દાંડનામઔ નીમ્મ. તલભરભાંત્રીએ ઈ.વ. 1032ભાાં

આફુ ય આયવનુાં આહદનાથનુાં ભાંહદય ફાંધાવ્મુાં, જ ે

“તલભરલવહશ” તયીઔે કામ છે. તેણે દેરલાડા અન ે આયાવુયભાાં ણ ભાંહદય ફાંધાવ્માાં શતાાં.

ખુજયાત અને ભાલા લચ્ચે રાાંફા વભમથી વાંગય

ચારત શત. ચેહદતત ઔણ ે ભારલયાજ બજન (1010-

1055) યાબલ ઔમો; ત્માયે બીભદેલે તેન ે ભદદ ઔયેરી. ચેદીની ફ ે ળાકા બાયતભાાં વિારૂઢ થઈ શતી. એઔ ળાકા ઉિય બાયતભાાં અન ે ફીજી ળાકા દતક્ષણભાાં વિારૂઢ થઈ શતી. ઉિય બાયતના ચેદી ઉિયના ચેદી અન ેદતક્ષણ બાયતના ચેદી દતક્ષણના ચેદી તયીઔે કાતા શતા. ઉિયના ચેદીન ળાવનન વભમખા ઈ.વ. 550 થી ઈ.વ. ઈ.વ. 620 છે અને તેભન તલસ્તાય તશ્ચભ ભધ્મપ્રદેળ અન ે યાજસ્થાન શત. દતક્ષણના ચેદીન વભમખા ઈ.વ. 1156 થી ઈ.વ. 1181 છે અને તેભન તલસ્તાય ઔણાયટઔભાાં શત. બીભદેલ ે નડુર(યાજસ્થાન)ના ચોશાણ યાજાને ણ લળ ઔમો શત. બીભદેલ ધનતુલયદ્યાભાાં

તનુણ શત. આથી તે ‘બીભ ફાણાલી’ તયીઔે ણ કાત.

તેણે યાજધાનીભાાં નલ તત્રરુુ પ્રાવાદ અને શ્રીિનભાાં બીભેશ્વયદલેન અન ે બટ્ટાહયઔા બીરૂઆણીન પ્રાવાદ ફનાવ્મ. તેન ે ઉદમભતત નાભે યાણી શતી. જ ે વયઠના ચુડાવભા યાજા કેંખાયની તુ્રી શતી. તેણ ે ાટણભાાં યાણકી

લાલ ફાંધાલેરી; જનેે વાત ભજરા શતા.

ફઔુરાદલેી નાભે ણ્માાંખનાની રૂવાંતિ તથા

ખુણવાંતિથી પ્રબાતલત થઈ, એની ળીર અન ે ભમાયદાની પ્રતીતત થતાાં બીભદલે ે એન ે તાના અાંત:ુયભાાં સ્થાન આપ્મુાં શતુ. “ફઉરાદલેી”ન ેફદરે ળયતચૂઔથી “ચઉરાદલેી” રકાતાાં ખુજયાતી રેકઔએ તેને ”ચોરાદલેી” લાાંચ્મુાં અન ેરખ્મુાં. ફઔુરાદેલીન ેકે્ષભયાજ અને ઉદમભતતન ેઔણય નાભે તુ્ર શત. બીભદેલ ેઔુર 43 લય ળાવન ઔમુું.

બીભદેલન અન્મ એઔ ુત્ર શત. તને ુનાભ ભૂયાજ શત.ુ એઔલાય તેના તતાએ તેની ગડેવલાયીથી પ્રવન્ન થઈ તનેે ઔહ્યુાં ઔે ફેટા તાયે જ ેજોઈતુાં શમ ત ેભાાંખ. આથી ભૂયાજ ેએ લ ેજ ેકેડૂત બીભદેલની વભક્ષ ાઔ છ થલાથી ભશેવૂર ભાપ ઔયલાની યજૂઆત રઈને આવ્મા શતા તેભનુાં ભશેવૂર

Gujarat History



ભાપ ઔયલાની ભાાંખ ઔયી. આથી બીભદેલ ે ત ે ભાપ ઔમુું. ફીજા લે વાય ાઔ થતાાં કેડૂત ફભ ાું ભશેવૂર રઈને યાજા વભક્ષ આવ્મા. આ દયમ્માન ભૂયાજનુાં અલવાન થઈ ચકૂ્મુાં શતુ. યાજાએ અખાઉના લયનુાં ભાપ ઔયેરુાં ભશેવૂર રલેાની ના ાડી. યાં ત ુ કેડૂત ત ે આલા ભક્કભ શતા. આથી તેન ભધ્મભ ભાખય ઔાઢલાભાાં આવ્મ. તે ભુજફ ભૂયાજની માદભાાં ાટણભાાં એઔ ભાંહદય ફાાંધલાભાાં આવ્મ.ુ

કણગદેલ શેર :- (1064-1094)

ભુતસ્રભ તલાયીખ પ્રભાણે :- (1072-1094) તે બીભદેલ અન ેઉદમભતતન ુત્ર શત. બીભદેલના ુત્રભાાં

કે્ષભયાજ લમભાાં ભટ શત. કે્ષભયાજ વયસ્લતી તટે આલેરા તીથયભાાં ત ઔયલા ચાલ્મ ખમ અન ેએના ુત્ર દેલપ્રવાદન ેઔણયદેલે એની વભીભાાં આલેરુાં દતધસ્થી (તવદ્ધુય ાવેનુાં દેથી) ખાભ આી તતાની વાંબા તનતભિે ત્માાં જ યાખ્મ.

ઈ.વ. 1073ભાાં ઔણયદલેે રાટ (ભશી અને નભયદાની આવાવન પ્રદેળ) ય આક્ભણ ઔયી ત્માાં તાની વિા પ્રવાયી શતી. ઔણયદેલના શાથભાાંથી જખત્ાર ે નાખવાહયઔા (નલવાયી) ઔફજ ે ઔમુું. યાંતુ ત્માયફાદ ઔણયદેલે રાટ નુ: ઔફજ ેઔયી “ત્રૈરક્મભલ્લ”નુાં તફરુદ ધાયણ ઔમુું. આ ઉયાાંત

તેણે ‘યભભાશેશ્વય’નુાં તફરુદ ણ ધાયણ ઔમુું શતુ. ઔશ્ભીયન ઔતલ તફલ્શણ થડ વભમ ખુજયાતભાાં યઔામ

શત. એણે ઔણયદેલના પ્રણમ તલળે “ઔણયવુાંદયી” નાભે નાહટઔા યચી. એભાાં ઔણયવુાંદયીના નાભે યાણી

ભમણલ્લા(ભીનદેલી)ન ઉલે્લક છે. એ (ઔણાયટઔ) ખલાના ચાંરુય(ચાંદય)ના યાજા જમઔેળીની ઔુાં લયી શતી. તે ઔણયદેલથી આઔાયઈન ે તનેે યણલા ખુજયાત આલી. યાં ત ુ ઔણયદેલને ત ેઔુરૂ રાખતાાં વાંદ ડી નશીં. યાં ત ુ ભાતા ઉદમભતીના આગ્રશથી ઔણયદેલે તનેે આકયી ત્ની તયીઔે સ્લીઔાયી અન ેતેનાથી તેન ેજમતવાંશ નાભે તુ્ર થમ.

ઔણયદેલે ધાંધુઔા અને આળાલ્લીના(અવાલર એ શારના જભારુય તલસ્તાયના સ્થાન ેશતુાં.) ઔી યાજા આળા તબલ્લ ય આક્ભણ ઔયી તનેે શયાવ્મ અન ે ત્માાં ઔણાયલતી નાભે

નખયી લવાલી. ત્માાં તણેે ઔચયફા દેલીન પ્રાવાદ, જ્માંતતદલેીનુાં દેલારમ અને ઔણયવાખય તાલ ફનાવ્મુાં. આ ઔણાયલતીના તલસ્તાયભાાં ઔચયફ-ારડીન વભાલેળ ણ થત શત. તેણ ેાટણભાાં ઔણયભેરુપ્રાવાદ ફનાવ્મ શત. તને ે

ભાલાના યાજા નયલભાય વાથે મુદ્ધ થમેર, જભેાાં તેન ુ ભૃત્મુ થમુ શતુ. આ વભમ દયમ્માન ખાાંબુ ખાંબૂતાના નાભે અન ેલડનખય આનાંદુયના નાભે કાતાાં શતાાં.

તવદ્ધયાજ જમતવાંશ :- (1094-1142) તે ઔણયદલે અન ે

ભમણલ્લાદેલીન ુત્ર શત. એઔ અનુશ્રુતત અનુવાય તવદ્ધયાજ જમતવાંશન જન્ભ ઈ.વ. 1091ભાાં ારનુયભાાં થમ શત. ત્રણ લયની લમે 1094ભાાં તેન યાજ્માતબેઔ ઔયલાભાાં આવ્મ. યાં ત ુ લશીલટ ઔણયદેલના ભાભા ભદના

વાંબાતા શતા. છેલટે તનેા ત્રાવથી ઔાં ટાીને પ્રજાએ તેન ેભાયી નાાંખ્મ. ત્માય ફાદ લશીલટ ભીનદેલીએ વાંબાેર. તેભાાં તેભન ેભુાંજાર ભાંત્રીન તલળે વશઔાય ભેર. ઔણયદેલના અલવાન ફાદ જમતવાંશ નાન શલાથી ભીનદલેીએ ળાવન ચરાવ્મુાં. ભીનદેલીના ન્મામની ફાફતભાાં એઔ ઔશેલત

પ્રચતરત ફની છે ઔે ‘ન્મામ જોલ શમ ત ભરાલ તાલ

જુ.’ તલયભખાભનુાં ભુનવય તાલ ણ ભીનદેલીએ ફાંધાવ્મુાં શત.ુ ભીનદલેીએ યાજઔટભાાં આલેરા ગેર વભનાથ કાતે દશેત્માખ ઔમો શત.

વયઠ તલજમ :- (1110-1114) વયઠભાાં ચુડાવભા લાંળનુાં ળાવન શતુ. તેની યાજધાની

જૂનાખઢ શતી. જમતવાંશ ભાલા ખમ ત્માયે યાકેંખાયે ૂલય દયલાજો તડ્ય અન ે યાણઔદેલી ઔે જનેી વાથે જમતવાંશનુાં લેતલળા થમેરુાં તેને ત ે ઉાડી રઈ ખમ. તનેી વાથે રિ ઔમાું. જમતવાંશ ભાલાથી યત આવ્મ અને ત્માયફાદ તેણે ઉયઔટન ગેય ગાલ્મ. યાકેંખાયના બાણેજ દેળ અન ેલીળન ે પડ્યા. યાકેંખાય મુદ્ધભાાં ભયામ. યાણઔદેલીન ે ઔેદ ઔયલાભાાં આલી. યસ્તાભાાં લઢલાણ ાવે તે વતી થઈ. ત્માયફાદ જમતવાંશે જૂનાખઢભાાં દાંડનામઔ તયીઔે વજ્જનભાંત્રીન ેનીમ્મ. ઈ.વ. 1110ભાાં વયઠ તલજમ ભાટે પ્રસ્થાન ઔયી તેણે “ત્રૈરક્મખાંડ”નુાં તફરુદ ધાયણ ઔમુું. ત્માયફાદ ઈ.વ. 1114ભાાં તલજમ પ્રાપ્ત ઔયી “તવદ્ધ ચક્લતી” તફરુદ ધાયણ

ઔમુું. તેભાાંથી “તવદ્ધયાજ” પ્રચતરત થમ.ુ વયઠના તલજમ ફાદ તેણે વભનાથની માત્રા ઔયી.

ભાલા તલજમ :- (1135-1136) જમતવાંશની વભનાથની માત્રા લકત ે ભાલાના યાજા

નયલભાયએ (1094-1130) ખુજયાત ય ચડાઈ ઔયી. વાાંત ૂભાંત્રીએ એન ે યીઝલીને ાછ લાળ્. યાં તુ ત્માયફાદ વભનાથથી યત આલી જમતવાંશે ભાલા ય ચડાઈ ઔયી.

Gujarat History



નયલભાયના ઉિયાતધઔાયી મળલભાયને(1133-1142) ઔેદ ઔયલાભાાં આવ્મ અન ે તનેે ાટણ રઈ આવ્મ. આ ભારલતલજમ ઈ.વ. 1135-36ની આવાવ ફન્મ શમ એભ ભાનલાભાાં આલે છે. ભાલાના તલજમ ફાદ તેણે “અલાંતીનાથ” તફરુદ ધાયણ ઔમુું. ભાલા એટરે ભધ્મપ્રદેળન તશ્ચભ બાખ અને યાજસ્થાનન દતક્ષણ-ૂલય

બાખ. તેની યાજધાની ઉજજનૈ શતી; જ ેઉજ્જનૈી ઔે અલાંતત નાભે ણ કાતી શતી. તણેે ભાલાભાાં દાંડનામઔ તયીઔે ભશાદેલન ે નીમ્મ. તાની તલજમમાત્રાભાાં તે બજયાજાન ગ્રાંથબાંડાય રેત આવ્મ. એભાાંના બજવ્માઔયણની પ્રેયણાથી શેભચાંરાચામે “તવદ્ધશેભ-ળબ્દાનુળાવન” નાભના વ્માઔયણ

ગ્રાંથની યચના ઔયી. આ તલજમમાત્રા લકત ે તેણ ે ભેલાડ, ડુાંખયુય અને લાાંવલાડાના પ્રદેળ ણ તાફ ેઔમાય શતા.

ફફગયક તલજમ :- (1136-37)

ફફયયઔ(ફાફહયમા) નાભે જનજાતતન એઔ વયદાય શત. તે વયસ્લતી તીયે આલેરા શ્રીસ્થર તીથયના ઋતન ેયાં જાડત. આથી જમતવાંશે તનેે દ્વાંદ્વમુદ્ધભાાં શયાલી લળ ઔમો. જો ઔે ાછરથી ફફયયઔની ત્ની તાંખરાની તલનાંતતથી તેન ેભુક્ત ઔમો શત. ત્માયફાદ ફફયયઔે જમતવાંશન ે ઔીભતી બેટ આી અન ે જીલનબય તનેી વેલાભાાં યશેલાનુાં સ્લીઔામુું.

રઔઔથાભાાં ત ે‘ફાફયા બૂત’ તયીઔે અન ેતવદ્ધયાજ જમતવાંશ

‘વધયા જવેાંખ’ તયીઔે પ્રતવદ્ધ છે. આ તલજમ ફાદ તવદ્ધયાજ

જમતવાંશે ‘ફફયયઔ તજષ્ુ’નુાં તફરુદ ધાયણ ઔમુું.

નભયદના ‘જમ જમ ખયલી ખુજયાત’ ખીતભાાં ણ તવદ્ધયાજ જમતવાંશન ઉલે્લક છે. તે ખીતના ળબ્દ નીચે ભુજફ છે :

“એ અણહશરલાડના યાંખ;

એ તવદ્ધયાજ જવેાંખ.” ળાઔાંબયીના ચાશભાન યાજા અજમયાજના ુત્ર અણોયાજ ે

તવદ્ધયાજન ુ આતધત્મ સ્લીઔામુું શત.ુ તવદ્ધયાજ ે તાની ુત્રી ઔાાંચનદલેી તેને યણાલી અને ઔાાંચનદલેીના ુત્ર વભેશ્વયન ે તાની ાવ ે યાકી ભટ ઔમો. જમતવાંશે ભશફઔ(ફુાંદેરકાંડ)ના (ઉિયપ્રદેળ અન ે ભધ્મપ્રદળેની લચ્ચેન બાખ જભેાાં ભટાબાખે ભધ્મપ્રદેળના પ્રદેળન વભાલેળ થામ છે) ચાંદેર યાજા ભદનલભાયના લબૈલની લાત વાાંબી તેના ય આક્ભણ ઔમુું. યાં ત ુભદનલભાયએ તેન ે96 ઔયડ વલુણયભુરા આી ાછ ઔાઢ્ય. ચેદીના ઔરચૂયીની યાજધાની તત્રુયી (ભધ્મપ્રદેળ અન ેયાજસ્થાન લચ્ચને પ્રદેળ) શતી. તત્રુયી(ડાશર)ના યાજા

ઔણે તાના યાજ્મન તલસ્તાય ઔમો શત, યાંતુ એના તુ્ર

મળ:ઔણે તવદ્ધયાજનુાં આતધત્મ સ્લીઔામુું શત.ુ

તેણે અચરેશ્વય (ઉિય ખુજયાત) અન ે ચાંરાલતીના યભાય યાજાન ે ણ શયાવ્મા શતા. ફુયશાનુય ણ તનેા ઔફજાભાાં આવ્મુ શતુ. તબન્નભારના યભાય યાજા વભેશ્વયન ેતવદ્ધયાજ ેએનુાં યાજ્મ ાછુાં અાવ્મુાં શતુાં.

તેના યાજ્મના તલસ્તાયભાાં ત ખુજયાતભાાં રાટ દેળ,

વોયાષ્ટ્ર, ઔચ્છ, ભાલા, દતક્ષણ યાજસ્થાન અને ઉિય યાજસ્થાનના ઔેટરાઔ તલસ્તાયન (ળાઔાંબયી – વાાંબય - અજભેય) વભાલેળ થત શત.

તેણે ણ તનેા ુયખાભીની જભે ‘યભભાશેશ્વય’નુાં તફરુદ ધાયણ ઔમુું શતુ. શ્રીસ્થર શલથેી તેના નાભના આધાયે

‘તવદ્ધુય’ નાભે કાલા રાગ્મુાં. યાજભાતા ભમણલ્લાદલેીએ એઔલાય બાદ ખાભની

બાખે ઔેટરાઔ વાધુન ે તનયાળ જોમા. તેભન ે ૂછતાાં જાણલા ભળુ્ાં ઔે માત્રાલેય બયી ળઔલા વક્ષભ ન શલાથી તે વભનાથના દળયન ેજઈ ળઔતા નથી. આથી તે દુઃકી શતા. આ જાણીને ભીનદલેીએ ુત્રને આ માત્રાલેય નાફૂદ ઔયલા ઔહ્યુ અને જ્માાં વુધી તે ભાપ ન ઔયે ત્માાં વુધી તભેણે અન્નજન ત્માખ ઔમો. આથી તવદ્ધયાજ ે72 રાકની લાતયઔ આલઔ ધયાલત વભનાથન માત્રાલેય યદ ઔમો. એ લયથી

એટરે ઔે તલ. વાં. 1170થી તણેે ત્માાં ‘તવાંશ વાંલત’ ળરૂ ઔમો. તેના વભમભાાં

તવદ્ધુયના રૂદ્રભશારમનુાં ફાાંધઔાભ ૂણય થમ ુ શતુાં અથલા તેન તજણોદ્ધાય ઔયલાભાાં આવ્મ શત અથલા ફીજા ળબ્દભાાં ઔશીએ ત તેણ ેરૂરભશારમને બવ્મ સ્લરૂ આપ્મુ શતુ.

તેણે ડબઈન (લડદયા) હઔલ્લ ફાંધાવ્મ શત અન ે બરૂચના હઔલ્લાનુાં વભાયઔાભ ઔયાવ્મુાં શત.ુ રાહ્મણન ે તેણ ે તવદ્ધુયનુાં દાન આપ્મુાં શતુ. ાટણભાાં તેણે જૂના વૂઔાઈ ખમેરા જાળમ ઔે જ ેઅખાઉ દુરયબયાજ ેફનાવ્મુાં શતુાં અને દુરયબ વયલયના નાભથી

કાતુાં શતુાં; તેના સ્થાન ે નલુાં બવ્મ જાળમ ફાંધાવ્મુાં અને તનેા ઔાાંઠે 1008 તળલારમ અન ે 108 દેલીભાંહદય

ફાંધાવ્માાં. આથી અખાઉનુાં વયલય શલે ‘વશસ્ત્રતરાંખ

વયલય’ તયીઔે ખ્માતત ામ્મુાં. વશસ્ત્રતરાંખના તીયે તણેે વત્રળાા અને દાનળાા ફાંધાલી.

પ્રજ્ઞાચકુ્ષ ઔતલ શ્રીારને તે તાન ફાંધુ ભાનત શત.

શ્રીાર, લાગ્બટ્ટ, યાભચાંર, જમભાંખર, મળચાંર, લધયભાન વહૂય અને વાખયચાંર જલેા તલદ્વાનને તેણે પ્રત્વાશન આપ્મુાં શતુાં.

Gujarat History



ઈ.વ. 1125ભાાં તવદ્ધયાજની યાજવબાભાાં શ્વેતાાંફય દેલવૂહય અન ે હદખાંફય ઔુભુદચાંરવૂહય લચ્ચે લાદતલલાદ થમ અને એભાાં શ્વેતાાંફય ભતન તલજમ થમ શત.

શેભચાંરાચામયના ઉદેળથી એણે આકા યાજ્મભાાં લયહદનભાાં અભાહય(ળુલધ તનેધ) પયભાલી અન ેતવદ્ધુયભાાં ભશાલીયનુાં દેયાવય ફાંધાવ્મુાં.

કાંબાતભાાં અતિૂજઔએ ભુવરભાનની ભતસ્જદ ફાલી

છે, એલી પહયમાદ થતાાં તવદ્ધયાજ ે ખુપ્ત યીતે તાવ ઔયીન ેએની કાતયી થતાાં અયાધીને દાંડ ઔમો શત. તણે ેભતસ્જદ ફાાંધલા નાણાાંની ણ વશામ ઔયી શતી.

ભુતસ્રભ લેાયી ય શૂભર ઔયનાય હશાં દુને તેણે તળક્ષા ઔયી શતી.

ાટણભાાં વશસ્ત્રતરાંખ તાલન ુ કદઔાભ થતુાં શત ુ ત્માયે

આ યાજા જવભા નાભે એઔ રૂાી ડણ ય ભહશત થમ, ણ જવભા તનેે લળ ન થતાાં ળા આી ભયી ખઈ એલી એઔ રઔઔથા ણ પ્રચતરત છે.

તેના ભાંત્રીભાાં ભુાંજાર, ઉદમન, વજ્જન અન ે ળાાંત ૂભશેતાન વભાલેળ થત શત. ભાલાન નાખદેલ યભાય નાભે પ્રતવદ્ધ મદ્ધા જમતવાંશના રશ્ઔયભાાં શત.

ઔણયદેલના શ્રાદ્ધ લકત ેઔુભાયા વાધુના લેળભાાં ાટણ આવ્મ શત. યાં ત ુ ખ ધતી લકતે ઔુભાયાના ખનાાં વાભુહરઔ તચહ્ર જોતાાં જ જમતવાંશન ે ળાંઔા થઈ. ઔુભાયાને તેની જાણ થતાાં જ તે ત્માાંથી બાગ્મ શત અને અતરાંખ ઔુાંબાય નાભના વ્મતક્તએ તનેે ભાટરાાંભાાં છુાવ્મ શત. તે ત્માાંથી આખ બાગ્મ અન ે બીભતવાંશ નાભના કેડૂત ે તેન ે આશ્રમ આપ્મ. ત્માયફાદ ત ે કાંબાત શેભચાંરાચામયના ળયણે ખમ શત. આ લકતે શેભચાંરાચામ ેતેન ેઔશેરુ ઔે ત ેટૂાં ઔ વભમભાાં જ યાજખાદી પ્રાપ્ત ઔયળે.

તવદ્ધયાજ 49 લયનુાં યાજ્મ બખલી 1142 ભાાં અતુ્ર ભૃત્મ ુામ્મ.

કુભાયાર :- (1143-1173) ત ે અુત્ર શલાથી યાજખાદી તત્રબુલનારના ુત્ર

ઔુભાયારને ભળે એ તસ્થતત ફઔુરાદલેીના શીન ઔુન ે રીધ ેતવદ્ધયાજન ે કૂાંચતી શતી. આથી તવદ્ધયાજ ઔુભાયાર ભાટે બમરૂ શત. તનેા ઔાયણે ઔુભાયારે લો વુધી બમભાાં બટઔતુ જીલન તલતાવ્મ ુશતુ. તવદ્ધયાજના ભૃત્મુ વભમે ત ેભાલાભાાં શત. તવદ્ધયાજના

ભૃત્મુના વભાચાય ભતાાં જ તે અણહશરલાડ આલી શોંચ્મ અને ફનલેી ઔૃષ્ણદેલ(ઔાન્શડદેલ)ના વૈન્મની ભદદથી ખાદી

ય ફેઠ. આ લકતે તેની ઉભય 50 લયની શતી. તેન ેઆચામય શેભચાંર તથા ભાંત્રી ઉદમનન વશાય શત. તને યાજ્માતબેઔ 1143ભાાં થમ. ઔુભાયાર ે ભાંત્રી ઉદમનના ુત્ર લાગ્બટ્ટને ભશાભાત્મ નીમ્મ.

તેણે આળયે 1145 શેરાાં ળાઔાંબયીના ચાશભાન યાજા અણોયાજને યાજમ આપ્મ. ઔુભાયાર ે આ લકત ેઅણોયાજને શયાલી તાની ફશેન દેલદેલીન ે યણાલી શતી. તેણે આળયે 1150ભાાં ફીજીલાય અણોયાજન ે યાજમ આપ્મ શત. આ લકત ે અણોયાજ ે તાની ુત્રી જલ્શણા ઔુભાયારને યણાલી શતી. ઔુભાયાના ાાંચ વાભાંતએ ભી ફલ્લારન મુદ્ધભાાં લધ ઔમો. આથી ભાલાન બીરવા પ્રદેળ ણ ઔુભાયાની વિા નીચ ે આવ્મ. ઔોંઔણના(ભશાયાષ્ટ્ર) તળરાશાય યાજ્મન યાજા ભતલ્લઔાજુ યન શાથી યથી ડી જતાાં વરાંઔી વૈતનઔએ તનેુ ભાથ ુ છેદી નાાંખ્મુાં. આ આક્ભણની આખેલાની ભાંત્રી આાંફડે રીધી શતી.

તેણે ઔયાલેર વભનાથ ભાંહદયન જીણોદ્ધાય એ તેના

વોયાષ્ટ્રભાાં ળાવનન ુયાલ છે. તેની વિા આફ,ુ ખધયા,

ભાયલાડ, ભેલાડ અન ે ઉદેયુ(ભાલા) વુધી શતી. તલ.વાં. 1208ભાાં તેણે આનાંદુયન ે પયત ઔટ ફાંધાલેર. તેણે અણહશરુયભાાં ઔુભાયારશે્વય નાભનુાં ભાંહદય ફાંધાવ્મુાં. આ ઉયાાંત તાયાં ખા ય અતજતનાથનુાં દેયાવય ફાંધાવ્મુાં. ફોદ્ધ

ધભયના અભ્મુદમભાાં જ ે સ્થાન યાજા અળઔનુાં છે, તે સ્થાન ખુજયાતભાાં જનૈ ધભયના પ્રબાલઔ તયીઔે ઔુભાયાનુાં છે.

આથી તનેે ‘ખુજયાતન અળઔ’ ઔશેલાભાાં આલ ેછે. તેણે અુતત્રઔા ધનન ત્માખ ઔમો. જ્માયે ઔઈ ુરૂ

અુત્ર ભૃત્મ ુ ાભે ત તેની તલધલા ાવથેી તને ુ ધન યાજ્મ દ્વાયા રઈ રલેાભાાં આલતુાં શતુ. આલા ધનન તેણ ે ત્માખ ઔમો. આલા ધનન ે રુદતી-તલિ (યડતીનુાં ધન) ઔશેલાભાાં આલતુાં. તે તળલન ઉાવઔ શત. આથી જ અતબરેકભાાં

તેના ભાટે ઉભાતતલયરબ્ધપ્રવાદ, ઉભાતતલયપ્રોઢપ્રવાદ,

યભ આશયત, યભ શ્રાલઔ લખેયે ળબ્દપ્રમખ જોલા ભે છે. ઈ.વ. 1160ભાાં ળૈલ ધભય ચારુ યાકીન ે તેણે જનૈ ધભય

અાંખીઔાય ઔમો. ભાાંવ, ભદ્ય, દુ્યતન ત્માખ ઔમો અન ેયાજ્મભાાં અભાહય ગણા પયભાલી.

ઈ.વ. 1173ભાાં શેભચાંરાચામય ઔારધભય ામ્મા. તેના છ ભાવ ફાદ યાજા ણ અુત્ર ભૃત્મુ ામ્મ.

અજમાર :- (1173-1176)

ઔુભાયાર અુત્ર શઈ તનેા નાના બાઈ ભશીારન ુત્ર અજમાર ખાદીએ આવ્મ. અજમારને ફે ત્ની શતી. નાઈઔીદેલી અને ઔૂયયદેલી. તેને ફે ુત્ર શતા. ભૂરયાજ અન ેબીભદેલ.

Gujarat History



ભૂરયાજ ફીજો :- (1176-1178) અજમાર છી એન ભટ ુત્ર ભૂરયાજ ફીજો ખાદીએ

આવ્મ ત્માયે એ નાની લમન શઈ “ફાર ભૂરયાજ” ઔશેલાત. ખુજયાત ય ગયના વુરતાન તખમાવુદ્દીન ભુશમ્ભદે નીભેરા ખઝનીના વૂફા તળશાફુદ્દીન ભુશમ્ભદે ચડાઈ ઔયી. આ લકત ે ભાતા નાઈઔીદલેીએ ફાર ભૂરયાજન ે વાથ ે યાકીન ેઆફુની તેટીભાાં ભુતસ્રભ વાથ ે વાંગ્રાભ ઔયી તે ય તલજમ ભેવ્મ શત. તનેા ળાવનઔા દયમ્માન ખુજયાતભાાં બાયે દુઔા ડ્ય. આ લકતે ુયહશત ઔુભાયે યાજા ાવે ભશેવૂર ભાપ ઔયાવ્મુાં શતુ. ભાત્ર ફ ે લયના ળાવન ફાદ ત ેઅઔાે અલવાન ામ્મ.

બીભદેલ ફીજો :- (1178-1242) ‘બ બીભ’ ભૂરયાજ ફીજા ફાદ એન નાન બાઈ બીભદલે ફીજો

ખાદીએ આવ્મ. યાજ્માયશણ વભમે એ નાની લમન શત. તેણે 64 લય યાજ્મ ઔમુું.

યભબટ્ટાયઔ, ભશાયાજાતધયાજ, યભેશ્વય, અતબનલ-

તવદ્ધયાજ, વપ્તભ ચક્લતી, ફારનાયામણાલતાય લખેયે જલેાાં તફરૂદ તેણ ે ધાયણ ઔમાું શતાાં. આ યાજા લાંળભાાં અતબનલ તવદ્ધયાજ શલાન તથા યુાણ પ્રતવદ્ધ છ ચક્લતી છીન વાતભ ચક્લતી શલાન દાલ ઔયત શત.

રીરાુયભાાં બીભેશ્વય અને રીરેશ્વયનાાં ભાંહદયને એણ ેબૂતભદાન દીધેર. રીરાુય એની યાણી રીરાદલેીના નાભ યથી લસ્મુાં શત.ુ રીરાદલેી જારયના ચોશાણ યાણા વભયતવાંશની ુત્રી શતી. બીભદેલે વભનાથ ભાંહદયભાાં ભેગધ્લતન ઔે ભેગનાદ નાભે ભાંડ ઔયાવ્મ શત.

તેન ળાવન તલસ્તાય વોયાષ્ટ્ર, રાટ, લાખડ(લાાંવલાડા અને ડુાંખયુય જનેાાં ળશેય છે એલ યાજસ્થાનની દતક્ષણભાાં

આલેર પ્રદેળ), ભેલાડ, આફુ, હઔયાડુ(ફાડભેયથી 35 હઔભી દૂય) અને વાયસ્લત ભાંડર વુધી પેરામેર શત.

ઈ.વ. 1210ભાાં જમાંતતવાંશ/જમતવાંશ નાભે ચોરુક્મ યાજાએ તેન ભૂ પ્રદેળ(વાયસ્લત ભાંડર) ડાલી રીધ. તેણે તફરૂદ ણ ધાયણ ઔમાું. આળયે 15 લય ફાદ (1210-1225) 1225ના અયવાભાાં વાયસ્લત ભાંડર બીભદલેે યત ભેવ્મુાં. ત્માયફાદ તેણ ે ત્માાંથી દાન ઔમાું અને “વપ્તભ ચક્લતી”નુાં તફરુદ ધાયણ ઔમુું. જો ઔે આ વભમ દયમ્માન યાણા રલણપ્રવાદ વરાંઔી યાજ્મન વલેશ્વય થઈ એનુાં યક્ષણ ઔયત શત.

બીભદેલના વભમભાાં દેલખીયીભાાં માદલનુાં ળાવન સ્થામેરુાં. એના યાજા તબલ્લભ ાાંચભાએ ખુજ યય દેળ ય આક્ભણ ઔયેરુાં.

ળાઔાંબયીના યાજા ૃથ્લીયાજ અને બીભદલે લચ્ચ ે તલગ્રશ

થમ શત, જભેાાં બીભદેલની શાય થઈ શતી. ત્માયફાદ તનેા ભશાભાત્મ જખદલે પ્રતીશાય દ્વાયા ૃથ્લીયાજ વાથે વાંતધ ઔયલાભાાં આલી શતી.

ઔુતુફુદ્દીન ઐફઔ દ્વાયા 1197ભાાં અશીં આક્ભણ ઔયલાભાાં આવ્મુ શત.ુ યાં ત ુ આ લકતે બીભદેલન ે આફુના વાભાંત

ધાયાલય & પ્રશરાદનદલે તથા ધઔાના લાગેરા યાણા રલણપ્રવાદની ભદદ ભી શતી. આથી ભુતસ્રભ પજ ાછી ખઈ શતી. જો ઔે આ શેરાાં 1194 અને 1196ભાાં એભ ફ ેલાય આક્ભણ ઔયીન ેાટણન ેરૂાંટલાભાાં આવ્મ ુશતુાં.

દેલખીયીના માદલ યાજા તવાંધણે ાટણ ય ચડાઈ ઔયી; ત્માયે રલણપ્રવાદે તનેી વાથ ેવાંતધ ઔયી શતી.

અલ્તભળ ળભવુદ્દીન ે જ્માયે ાટણ ય ચડાઈ ઔયી; ત્માયે લસ્તુારે આફુના યાજા ધાયાલય ાવે આ વેનાન ેઆફુના ગાટભાાં અાંતયાલી યાજમ અાવ્મ શત.

ભાલાન યભાય યાજા વબુટલભાય શત. તેણે ાટણ ય ચડાઈ ઔયી. યાંતુ રલણપ્રવાદે તનેે ાછ લાળ્ શત. તને ઉિયાતધઔાયી અજુ યનલભાય શત. તેણે ણ ાટણ ય ચડાઈ ઔયી શતી. તેણે ાલાખઢની તેટીભાાં ચોરુક્મ યાજા જમતવાંશન ેશયાલી એની ુત્રી જમશ્રીનુાં શયણ ઔમુું શતુ. (1211 શેરાાં)

અજુયનલભાયએ 1214ભાાં બરૂચભાાં વિા જભાલી; ત્માયે ત્માાં તવાંશ નાભે ચાશભાન વાભાંતની વિા શતી. તેના છી તને બત્રીજો ળાંક ત્માાં ળાવન ઔયત શત. આભ બીભદલેના અાંતતભ લોભાાં તેન ુળાવન છીન્નતબન્ન થઈ ખમુાં શત.ુ અભાત્મ અને ભાાંડતરઔ સ્લતાંત્ર થઈ ખમા શતા.

ઈ.વ. 1242ભાાં તેનુ અલવાન થમુ. ધઔાના યાણા રલણપ્રવાદ અને લીયધલર અન ે ભશાભાત્મ લસ્તુાર-તેજારના વશમખથી તનેાાં અાંતતભ લો વુકળાાંતતભાાં વાય થમાાં.

તત્રબુલનાર :- (1242-1244) તે બીભદેલન ુત્ર શત. તેણ ેભશાયાજાતધયાજ, યભેશ્વય

અન ે યભબટ્ટાયઔ જલેાાં તફરૂદ ધાયણ ઔમાું શતાાં. ત ેયાજ્માયશણ વભમ ે જ લમલૃદ્ધ શત. ત ે ણ અુત્ર શત. 1244ભાાં લીવરદલે ે તેન ે ખાદી યથી ઉઠાડી ભૂઔી ત ેાટણન યાજા ફની ખમ. આથી એના છી અણહશરલાડભાાં અન્મ ચોરુક્મ લાંળની વિા સ્થાઈ. આભ ઈ.વ. 942ભાાં વિારૂઢ થમેર ભૂયાજ શેરાન યાજલાંળ આળયે 302 લય

વુધી વિા ય યશી; ઈ.વ. 1244ભાાં અસ્ત ામ્મ.

Gujarat History



વરાંકી યાજલાંળની લાંળાલરી

લલ્લબયાજ દુરગબયાજ નાગયાજ

બીભદેલ 1

ઉદમભતત ફકુરાદેલી

કણગદેલ 1

તવદ્ધયાજ જમતવાંશ

કે્ષભયાજ

દેલપ્રવાદ

તત્રબુલનાર

કુભાયાર ભહશાર કીતતગાર

અજમાર

ભૂરયાજ 2 બીભદેલ 2

તત્રબુલનાર

ભૂયાજ શેર

ચાભુાંડયાજ

Gujarat History



લાઘેરા વરાંકી લાંળ આ યાજલાંળ ણ ચોરુક્મ ઔુન શત. યાંતુ ભૂયાજથી

તબન્ન શત. અતબરેક-વભઔારીન ગ્રાંથભાાં તનેા ભાટે “ચોરુક્મ” ળબ્દપ્રમખ જોલા ભે છે. ઉિયઔાતરન વાહશત્મભાાં તેના ભાટે “વ્માઘ્રલ્લીમ” ળબ્દપ્રમખ જોલા ભે

છે. ખુજયાતીભાાં તેને ‘લાગેર’ ઔશેલાભાાં આલે છે. આથી આ

લાંળ ‘લાગેરા વરાંઔી લાંળ’ તયીઔે કામ છે.

ધકાના યાણાઓ આ લાંળન પ્રથભ ભુખ્મ ુરૂ અણોયાજ (આનાઔ-

ચોરુક્મ) ઔુભાયાના ભાવા ધલરન ુત્ર શત. ઔુભાયાે તેની વલેાથી કુળ થઈને તેને તાન વાભાંત ફનાલી બીભલ્લી ઔે વ્માઘ્રલ્લી બેટ આેર.

અણોયાજ ે બીભદેલ ફીજાને ખાદી અાલલાભાાં ભદદ ઔયી શતી. આથી બીભદેલ ે અણોયાજના ુત્ર રલણપ્રવાદન ેતાન દીલાન ફનાવ્મ. યાં તુ ફાંને લચ્ચે વુભે ન વધાતાાં રલણપ્રવાદ લાગેરન વાભાંત ભટીને ધલલ્લઔ(ધઔા)ન યાણ ફન્મ. રલણપ્રવાદ ધઔાભાાં યશી બીભદલેના યાજ્મન ભટાબાખન લશીલટ ઔયત. ધીભે ધીભે ત ે“વલેશ્વય” ફન્મ. રલણપ્રવાદના અલવાન ફાદ તેન ુત્ર લીયધલર ધઔાન યાણ ફન્મ. લીયધલરે (હદલ્શીના ફાદળાશનાાં ભાતાન ભક્કાન પ્રવાંખ અને ફાદળાશ ાવે લસ્તુાે ભાાંખેરુાં લચન) બીભદલેન ે તલનાંતત ઔયી અણહશરલાડના યલાડ ભાંત્રી લસ્તુાર-તેજારન ેતાના ભશાભાત્મ તયીઔે પ્રાપ્ત ઔમાય. આ ફાંને શોંતળમાય

લતણઔ શતા. તેભણ ેઆફુ, તખયનાય અને ળત્રુાંજમ લયત ય જનૈ ભાંહદય ફાંધાવ્માાં શતાાં. લસ્તુાર ત ે એઔ વભથય તલદ્વાન અને ઔતલ શત. રલણપ્રવાદ ે તાની ભાતા વરકણદેલીના નાભ યથી વરકણુય લવાવ્મુાં. એભાાં તતાના નાભે આનરશે્વયદેલનુાં અન ે ભાતાના નાભે વરકણેશ્વયદેલનુાં ભાંહદય ણ ફનાવ્મુાં.

લીયધલરન ભટ ુત્ર લીયભદેલ શત. તતાથી નાયાજ થઈન ે તેણ ે ગૂવડીભાાં જઈ લવલાટ ઔમો. તે તલજાુયન ભશાભાંડરેશ્વય ફન્મ. એના નાભ યથી ગૂવડી ખાભ લીયભખાભ નાભે કામુાં. યાં તુ લીયધલરના નાના ુત્ર લીવરદલેના દીલાન લસ્તુારે લીયભદેલની શત્મા ઔયાલીન ે

વભગ્ર યાજ્મ લીવરદલેને અાવ્મુાં. લસ્તુારે તખયનાય,

ાતરતાણા, ળેયથા અને ડબઈભાાં જનૈ ભાંહદય ફાંધાવ્માાં શતાાં. ઈ.વ. 1238ભાાં લીયધલરનુાં ભૃત્મુ થતાાં ધઔાના યાણા

તયીઔે એન ઉિયાતધઔાય એના ુત્ર લીવરદેલને ભળ્. ઈ.વ. 1244ભાાં તત્રબુલનારની અણહશરલાડ ાટણની ખાદી ધઔાના યાણા લીવરદેલને ભી.

લીવરદેલ :- (1244-1262) લીવરદલે ખાદીએ ફેઠ; ત્માયે તને ભશાભાત્મ તેજાર

શત. લસ્તુાર ચાય લયથી શમાત ન શત. 1248ભાાં તેજારનુાં ભૃત્મ ુથતાાં નાખડ નાભે નાખય રાહ્મણને ભશાભાત્મ દ ેનીભલાભાાં આવ્મ.

તેણે અતબનલ તવદ્ધયાજનુાં તફરુદ ધાયણ ઔમુું શતુ. ત ે

‘અયાજુ યન’ ઔે ‘અભય અજુ યન’ તયીઔે ણ કાત. ઔાયણ

ઔે તેણે ઔણાયટઔભાાં તલજમ ભેવ્મ શત; ત્માયે ત્માાંની યાજઔુાંલયીએ તેના ખાભાાં શાય શેયાવ્મ શત.

તે ળાંઔય બક્ત શત. તેણે દબાયલતી(ડબઈ)ના લૈદ્યનાથ ભાંહદયન જીણોદ્ધાય ઔયાવ્મ અન ેડબઈના હઔલ્લાભાાં આલરે

‘ઔડઔ’ નાભનુાં તાલ ફાંધાવ્મુાં શતુ. ડબઈ અન ેલીવનખયન હઔલ્લ યાજાએ દુષ્ઔાગ્રસ્ત હયતસ્થતતભાાં પ્રજાને યજીયટી આલા ભાટે ફાંધાલેર. આ દુષ્ઔા ત્રણ લય રાાંફ શત. (તલ. વાં. 1312 થી 1315) આ વભમ ેબરશે્વયના જખડુળાશે તાના વાંગ્રશભાાંથી ખયીફન ેછૂટે શાથ ેઅનાજ આેરુાં.

ઔતલ વભેશ્વય(ઔીતતયઔોભુદી), ઔતલ નાનાઔ,

અહયતવાંશ(વુઔૃતવાંહઔતયન), અભયચાંર લખેયે તેના દયફાયના તલદ્વાન શતા. નાખલ્લદેલી તનેી ત્ની શતી. ત ે ણ અુત્ર ભૃત્મુ ામ્મ.

અજુગનદેલ :- (1262-1275) ત ે અુત્ર શલાથી લીવરદેલ તાના સ્લખયસ્થ બાઈ

પ્રતાભલ્લના ુત્ર અજુ યનદેલન યાજ્માતબઔે ઔયી 1262ભાાં ભૃત્મુ ામ્મ.

એના વભમભાાં વોયાષ્ટ્રન લશીલટ વાભાંતતવાંશ ઔયત શત. એણે તાના સ્લખયસ્થ બાઈ વરક્ષના શ્રેમ અથ ેવરક્ષ નાયામણનુાં ભાંહદય ફાંધાવ્મુાં. તખયનાય લયત ય ાશ્વયનાથનુાં દેયાવય ઔયાવ્મુાં. યેલતી ઔુાં ડન જીણોદ્ધાય ઔયાવ્મ. ઈ.વ. 1264ભાાં એણે સ્થાતનઔ ાંચઔુરની વાંભતતથી નોલાશ ીયજન ે વભનાથ ાટણભાાં ભતસ્જદ ફાાંધલાની અનુભતત આી. ઈ.વ. 1275ભાાં તેન ુઅલવાન થમુ.

યાભદેલ :- (1275) અજુયનદેલને યાભ અન ે વાયાંખ નાભે ફ ે ુત્ર શતા. ફાંન ે

યાજલશીલટભાાં વહક્મ બાખ રેતા શતા. અજુ યનદેલ ફાદ યાભદેલ ખાદીએ આવ્મ. યાં તુ થડા જ વભમભાાં એ ભૃત્મ ુામ્મ.

વાયાં ગ દેલ :- (1275-1296) તે યાભદલેન નાન બાઈ શત. તેણે ભશાયાજાતધયાજ,

યભેશ્વય, યભબટ્ટાયઔ, અતબનલ-તવદ્ધયાજ,

વપ્તભચક્લતી, નાયામણ-અલતાય, રક્ષ્ભી-સ્લમાંલય,

Gujarat History



ભારલધયા-ધૂભઔેત,ુ બુજફલ્ભલ્લ, પ્રોઢપ્રતા લખેયે તફરુદ ધાયણ ઔમાું શતાાં. તેણ ે વભનાથ ભાંહદયન જીણોદ્ધાય ઔયાવ્મ. તેણે ભારલયાજ ખખ અન ે માદલ યાજા યાભચાંરન ેશયાવ્મા શતા. ચાંરાલતીન (આફુયડ યનુાં ખાભ) લીવરદેલ તેને કાંડણી બયત એભ આફુના ઈ. વ. 1294ના તળરારેક યથી જાણલા ભે છે.

કણગદેલ ફીજો :- (1296-1304) ‘કયણઘેર’ તે યાં ખીન અને અતલચાયી શલાના રીધે જ ‘ઔયણગેરા’

તયીઔે ઈતતશાવભાાં કામ છે. વાયાં ખદેલ ફાદ એના ભટા બાઈ યાભદેલન તુ્ર ઔણયદલે ખાદીએ આવ્મ.

તેના વભમભાાં ઈ.વ. 1299ભાાં અરાઉદ્દીન કરજીના વયદાય ઉરગુકાન અને નવુયતકાને ખુજયાત ય ચડાઈ ઔયી. આ ચડાઈનુાં ઔાયણ ભશાભાત્મ ભાધલ ફન્મ. અનુશ્રુતત ભુજફ ભાધલની ત્ની/ુત્રી/નાના બાઈ ઔેળલની ત્ની ય ઔણયદેલે કયાફ દૃષ્ટ્ી ઔયી શતી. તનેે ભેલલા ભાટે ઔણયદેલના ભાખયભાાં તેન ભાંત્રી ભાધલ અાંતયામ સ્લરૂ શત. આથી ઔણયદેલે તનેે કયીદી ઔયલા ભાટે ઔચ્છ ભઔલ્મ. આ દયમ્માન તેણે વૈતનઔન ે એ સ્ત્રીન ે રઈ આલલા ભાટે ભઔલ્મા. યાં તુ

ત્માાં ભાધલન બાઈ ઔેળલ શલાથી તનેી વાથે દ્વાંદ્વ મુદ્ધ થમુાં, જભેાાં ઔેળલની શત્મા ઔયલાભાાં આલી. આભ ઔેળલનુાં ભૃત્મ ુથતાાં તનેી તત્ન ણ વતી થઈ. જ્માયે ભાધલ યત આવ્મ ત્માયે તેણે આ ફધુાં જાણ્મુાં અને લેય રલેાનુાં નક્કી ઔમુું. આથી લેય રલેા ભાધલ ેઅરાઉદ્દીનન ેઆભાંત્રણ આપ્મ.ુ

આક્ભણ થતાાં ભાધલની વરાશથી ઔણયદેલ બાખી ખમ. ાટણભાાં રૂાંટ ઔયી વેના વભનાથ ખઈ. આ લકત ેરૂરભશારન ે ણ તડલાભાાં આવ્મ. ત્માાં ભાધલ ભશેત ઔાભ આવ્મ અન ે અાંતે વભનાથ ભાંહદય રૂાંટામુાં અને તડલાભાાં ણ આવ્મ.ુ વુયત અન ે કાંબાત ણ રૂાંટલાભાાં આવ્માાં. દયમ્માન ઔણયદલેની યાણી ઔભરાદેલી ઔડાઈ. તેન ે હદલ્શી

ભઔરલાભાાં આલી, જ્માાં તેનાાં અરાઉદ્દીન કરજી વાથ ેરિ ઔયલાભાાં આવ્માાં.

વુરતાન ે અણહશરલાડભાાં વયલયકાનને નાઝીભ તયીઔે ખુજયાતન લશીલટ વાંબાલા ભાટે ભઔલ્મ. યાં ત ુ થડા જ વભમભાાં ાટણ ે ભુતસ્રભ વલ્તનત પખાલી દીધી. ઔણયદેલ યત પમો અને તેણ ેાટણન ઔફજો ભેવ્મ.

વુરતાન ે ફીજીલાય જશીતભ અને ાંચભની આખેલાની શેઠ ખુજયાત ય વેના ભઔરી. આ લકતે ઔણયદેલ ઔામભ ભાટે યાજ્મ ખુભાલી ફેઠ. (1304)

ઔણયદેલ આળાલર થઈ નાવીને દલેતખહયના માદલ યાજા યાભચાંરના આશ્રમે ખમ અને ત્માાં ફાખરાણભાાં તાની વિા જભાલી. એની વાથ ે એની ુત્રી દલેદેલી ણ શતી.

યાભચાંરના મુલયાજ તવાંધણદલે ે દેલદલેી વાથ ે યણલાની ઈચ્છા દળાયલી. યાં ત ુઔણયદેલ ેતેન અનાદય ઔમો.

વુરતાન ે ભતરઔ ઔાપૂયન ે દેલતખહય ય આક્ભણ ઔયલા ભઔલ્મ. યસ્તાભાાં ફાખરાણભાાં યશેરા ઔણયદેલ વાથે તેન ેટક્કય થઈ. ઔણયદલે ફે ભાવ વુધી ટઔી યહ્ય. દયમ્માનભાાં તવાંધણદેલે તાના બાઈ તબલ્લભદેલને ઔણયદલે ાવ ેભઔલ્મ અને દેલેદલેીને ભઔરલા જણાવ્મુાં. તે દેલદલેીને રઈને છુા યસ્ત ે નીઔી ખમ. યાં તુ યસ્તાભાાં ત ે અરકાનના વૈતનઔના શાથભાાં આલી ખઈ. અરકાન ેતેન ેઔેદ ઔયી તયત જ હદલ્શી યલાના ઔયી. વભમ જતાાં ળાશજાદા તકઝયકાન વાથે તનેુ રિ ઔયલાભાાં આવ્મુ. અભીય કુવયની ઔૃતત

‘દેલદેલી-લ-તકઝયકાન’ભાાંથી ઉયક્ત ભાહશતી પ્રાપ્ત થામ છે.

આ દયમ્માન ઔણયદલે ફાખરાણથી નાવીને દલેતખહય ખમ. યાં ત ુ ત્માાં ભરેઔ ઔાપૂયન ઔફજો અખાઉથી થઈ ખમ શત. આથી ઔણયદેલ ત્માાંથી તેરાંખણ તયપ ખમ અને ત્માાં યકડી

યઝીને યાાંઔની જભે ભૃત્મુ ામ્મ. આભ, 1244ભાાં અણહશરલાડ ાટણભાાં વિારૂઢ થમેરા લાગેરા વરાંઔી લાંળની વિા વાઠ લયના ટૂાં ઔા ખાાભાાં ઈ.વ. 1304ભાાં અસ્ત ાભી. શલે ખુજયાતના ભુખ્મ પ્રદેળ ય હદલ્શી વલ્તનતની વિા સ્થાઈ.

વભકારીન યાજ્મ :-

ચૂડાવભા યાજ્મ, જઠેલા યાજ્મ, ખૂહશર યાજ્મ, ઝારા યાજ્મ, ચારુક્મ યાજ્મ

ધલર

અણોયાજ

રલણપ્રવાદ

લીયધલર

તલયભદેલ લીવરદેલ પ્રતાભલ્લ

અજુગનદેલ

વાયાં ગદેલ યાભદેલ

કણગદેલ ફીજો

Gujarat History



ભધ્મકારીન ગુજયાત વલ્તનતની શકૂભત નીચેનુાં ગુજયાત

ઈવાભીના જણાવ્મા પ્રભાણ ે પ્રથભ લકતના મુદ્ધભાાં

(ઈ.વ. 1299) ઔણય શામો; યાં ત ુ ભુવરભાન ખુજયાતભાાં ઔામભી વિા સ્થાી ળક્મા નશીં. ઔણ ે થડા જ વભમભાાં ાટણની વિા નુ: શસ્તખત ઔયી.

આથી ફાદળાશે ફીજીલાય (1304) જશીભત અન ેાંચભની આખલેાની નીચ ે વૈન્મ ભઔલ્મુાં. આ લકત ે ઔણય શાં ભેળને ભાટે તાની વિા ખુભાલી ફેઠ અને દેલતખહયભાાં જઈ આશ્રમ રીધ. અશીં ભુતસ્રભ વલ્તનતની સ્થાના થઈ. અનેઔ હશાં દુ ભાંહદયન નાળ ઔયલાભાાં આવ્મ અન ે અનઔે હશાં દુન ેભુવરભાન ફનાલલાભાાં આવ્મા.

ખરજી વલ્તનત :- (1304-1320) અરાઉદ્દીન કરજીએ તાના વાા ભરેઔ વાંજયન ે

“અલ્કાન”ન તકતાફ આી ખુજયાતના નાઝીભ(વુફા) તયીઔે ભઔલ્મ.

અલ્ખાન :- (1304-1315) તે અરાઉદ્દીન કરજીના ચાય તલશ્વાવ ુવયદાય ૈઔીન

એઔ શત. તેની ઉદાય નીતતના ઔાયણે તે પ્રજાભાાં તપ્રમ શત. તેણ ે

ાટણભાાં ભતસ્જદ ફાંધાલી શતી. તેણે ળેત્રુાંજમના ભાંહદયન જીણોદ્ધાય ઔયલાની યલાનખી

આી શતી અન ેતેભાાં આતથયઔ વશામ ણ ઔયી શતી. ભતરઔ ઔાપૂયે તનેી રઔતપ્રમતાની ઈાયથી વુરતાનના

ઔાન બાંબેમાય. આથી તેન ેાછ ફરાલી રલેામ.

કભારુદ્દીન ગુગગ:- (1316) ખુજયાતના ફલાકયએ તેની શત્મા ઔયી. આ

અયવાભાાં અરાઉદ્દીનનુાં ણ અલવાન થમ.ુ

એનુર ભુલ્ક ભરુતાની :- (1316-17) દીનાય ઝપયખાન :- (1317) શુવાભુદ્દીન :- (1317-18) લશીદુદ્દીન કુયેળી :- (1318-19)

ખુળયખાન :- (1320)

કુળયકાન ખુજયાતથી હદલ્શી ાછ ખમ. ત્માાંની યાજઔીમ અવ્મલસ્થાન રાબ રઈ વુરતાનનુાં કનૂ ઔયી ત ેહદલ્શીન ફાદળાશ ફન્મ. તણેે વલ્તનતના તભાભ લાયવન ેણ ભાયી નાાંખ્મા. ણ ત ેરાાંફ વભમ વિા બખલી ળક્મ નશીં. ભતરઔ ગ્માવુદ્દીન તગુરઔ અને કુવયકાન લચ્ચે બમાંઔય મુદ્ધ થમુ. કુળયકાન ભયામ અને હદલ્શીભાાં તુગરઔ લાંળની વિા સ્થાઈ.

તુઘરક લાંળ અને ગુજયાત :- (1320-1403)

તાજુદ્દીન તકુગ :- (1320-25) ભશભૂદ ળયપરૂભુલ્ક અલ્ખાન (1325-39)

ભુતક્ફર તતરાંગી :- (1339-45)

1342ભાાં આહિઔન ભૂય પ્રલાવી ઈબ્નફતતૂા ખુજયાતના પ્રલાવે આલેર. તેણે કાંબાતની વભૃતદ્ધનાાં બયૂય લકાણ ઔમાું

છે. ઔાલી (કાંબાત ાવ)ે,

ખાંધાય (બરૂચ), ીયભફેટ

(જાભનખય), ગગા (બાલનખય) લખેયે સ્થની પ્રજાના યીતહયલાજોની તણેે

તાના અશેલારભાાં ભાહશતી આી છે. વુરતાન ભુશમ્ભદળાશ તુગરઔના વભમભાાં હશાં દભાાં ઠેયઠેય

ફલા પાટી નીઔળ્ા શતા(1344). તેની અવય ખુજયાતભાાં ણ થઈ. આથી અઝીઝ કમ્ભય નાભન વયદાય 7000ની પજ રઈન ેખુજયાત આવ્મ. ડબઈભાાં અભીયના રશ્ઔયે તેન ેગેયી રીધ. ત ે ખબયાઈ ખમ. અભીયના વતૈનઔએ તેની ઔતર ઔયી. આથી વેના ણ તલકેયાઈ ખઈ. ત્માયફાદ વુરતાન ત ે પજ વાથ ે અશીં આવ્મ. તનેા આલતાાંની વાથે જ ફલાકય બાખી ખમા. ત્માયફાદ તેણ ે ાટણન શલાર ળેક ભુઈઝઝુદ્દીનને વોંપ્મ.

ળેખ ભુઈઝ્ઝુદ્દીન :- (1345-50)

ળેક ભુઈઝ્ઝુદ્દીનને ાટણન શલાર વોંીન ે ભુશમ્મ્દ

તુગરઔે ડબઈ, કાંબાત, લડદયા, બરૂચ લખેયે વય ઔમાું. ત્માય છી ત ેદરતાફાદ ખમ.

Gujarat History



તેના વભમભાાં ભરેઔ તખીન ફલ થમ. તખીએ ાટણ ઔફજ ે ઔયી ળેક ભુઈઝઝદુ્દીનને ઔેદ ઔમો. જો ઔે ફાદળાશ આલતાાં ત ે ઔચ્છ તયપ બાખી ખમ. ત્માાંથી તે જૂનાખઢના યાકેંખાયના ળયણે ખમ. ફાદળાશે ણ જૂનાખઢ તયપ ઔૂચ ઔયી. આથી યાકેંખાય નમ્મ. તે તખીને વોંલા તૈમાય થમ. તખીન ે તેની જાણ થતાાં તે તવાંધભાાં બાખી ખમ. ફાદળાશે ખુજયાતન લશીલટ તનઝાભ ઉર ભુલ્ઔને વોંપ્મ અને તવાંધ તયપ પ્રમાણ ઔમુું.

તનઝાભ ઉર ભુલ્ક :- (1350-1351)

ફાદળાશે તખીન ેઆશ્રમ આનાય તવાંધના વુભયાન ેશયાલલા ઠઠ્ઠા તયપ ઔૂચ ઔયી. આ ઔૂચ દયમ્માન યસ્તાભાાં

અચાનઔ ફીભાય ડતાાં 20 ભાચય, 1351ના યજ તને ુઅલવાન થમુ. તનેા અલવાન ફાદ હદલ્શીની ખાદી ય હપયઝળાશ તગુરઔ આવ્મ. (1351-1388)

તનઝાભ ઉર ભુલ્ક:- (1351-1362) પઝયખાન પાયવી :- (1362-1372) દહયમાખાન ઉપે ઝપયખાન ફીજો :- (1372-74) તેણે ઉના અન ે ઔડલાંજભાાં ભતસ્જદ ફાંધાલી. તેણ ે જાભે

ભતસ્જદન ામ ભાાંખયભાાં નાાંખ્મ.

ળમ્વુદ્દીન દાભઘાની :- (1374-1380) તેના વભમભાાં પ્રજા ય અત્માચાય લધ્મા શતા. કેતી

ફયફાદ થઈ અને ભશેવૂરની આલઔ ગટી શતી. અાંત ેતેન ુકનૂ થમુ.

પશગ તુર ભલુ્ક :- (1380-1388) (1388-1391)

તેને ઈડયના યાલ યણભરજી વાથ ેમુદ્ધ થમ.ુ તેભાાં તેની બમાંઔય શાય થઈ. આ મદુ્ધનુાં લણયન ઔતલ શ્રીધય વ્માવે તાના “યણભલ્લછાંદ” ઔાવ્મભાાં ઔમુું છે. હપયઝળાશ તુગરઔનુાં 1387ભાાં અલવાન થમ.ુ તનેી જગ્માએ હદલ્શીભાાં નાતવરૂદ્દીન ભુશમ્ભદળાશ ખાદીએ આવ્મ.

નાઝીભ પશયતુર ભુલ્ઔ ધીયે ધીયે ફલાન ફનત જત શત. અશીંના ભુવરભાનએ આ લાત હદલ્શી જણાલતાાં ઝપયકાનને હદલ્શીથી ખુજયાત ભઔરલાભાાં આવ્મ. યાંત ુપશયતુર ભુલ્ઔે વિા ન વોંતાાં ફાંન ેલચ્ચે મુદ્ધ થમ.ુ તેભાાં ભુલ્ઔ ભયામ અન ેઝપયકાને ાટણન ઔફજો રીધ.

ઝપયખાન ફીન લજીરૂર ભલુ્ક “ભુઝફ્પયખાન” :-

(1391-1403)

પશયતુર ભુલ્ઔ વાથેના મુદ્ધભાાં જ ે ભેદાનભાાં ઝપયકાનની

જીત થઈ શતી, ત્માાં તેણે “જીતુય” નાભે ખાભ લવાવ્મુાં.

તેણે ઈડયના યાલ યણભલ્લને શયાલી કાંડણી લવૂર ઔયી. જો ઔે થડાઔ જ લકતભાાં ઈડય સ્લતાંત્ર ફની ખમુાં.

આ વભમ ે વભનાથભાાં ભૂતતયૂજા અટઔાલલાના ફશાન ેતેણે આક્ભણ ઔમુું. આ મદુ્ધભાાં હશાં દુ શામાય. શભીયકાન નાભના ખહશર યાજૂતને શાથીના ખ નીચ ે ઔચડી નાકી તેણે ઠાઔય ય વિા સ્થાી. આ લકત ેઝપયકાનન તુ્ર તાતાયકાન તનેી વાથે શત. તે સ્લતાંત્ર થલાનાાં સ્લપ્ન વેલત શત.

હદલ્શીભાાં ઈ.વ. 1398ભાાં તૈભૂય રાંખના આક્ભણથી ચાયે ફાજુ અવ્મલસ્થા પેરાઈ શતી. આથી ત ે વભમન હદલ્શીન ફાદળાશ નાવીરૂદ્દીન આશ્રમ રેલા ભાટે ખુજયાત આવ્મ શત. યાં ત ુ તેન ે ઝપયકાને દાદ ન આતાાં ત ે હદલ્શી યત ખમ. આ હયતસ્થતતન રાબ રઈ ઝપયકાન સ્લતાંત્ર ળાવન ઔયલા રાગ્મ શત.

ત્માયફાદ તેના ુત્ર તાતાયકાન ે તાન ે સ્લતાંત્ર જાશેય ઔયી હદલ્શી વલ્તનતને પખાલી દેતાાં ખુજયાતભાાં સ્લતાંત્ર વલ્તનતની સ્થાના થઈ.

ગુજયાતની સ્લતાંત્ર વલ્તનત :- (1403-1572)

વુરતાન ભુશમ્ભદળાશ શેર :- (1403-1404)

તતા નાઝીભ ઝપયકાને તનેે સ્લતાંત્ર ળાવઔ જાશેય ઔયલાનુાં દુ:વાશવ ન ઔયલા લાયાંલાય વભજાલતાાં તતાન ેઆળાલરભાાં ઔેદ ઔયી તાતાયકાન ે “ભુશમ્ભદળાશ” નાભ ધાયણ ઔયી તાન ેખુજયાતન સ્લતાંત્ર વુરતાન જાશેય ઔમો. ત્માયફાદ તેણે હદલ્શી વય ઔયલા ઔૂચ આયાંબી. યાં ત ુકયાફ શલાભાનન ે ઔાયણે ફીભાય ડતાાં નભયદા હઔનાયે આલરેા તળનય ખાભભાાં તેન ુ ભૃત્મુ થમુ. આ અાંખ ે એલી ણ લાત લશેતી થમેરી ઔે તતા ઝપયકાન ેજ તને ેઔાલતરુ ઔયી ભાયી નાંકાલેર.

ભુઝફ્પય ખાન (1404-1407) ઈ.વ. 1404-1407 દયમ્માન ઝપયકાને ખુજયાતના

વૂફા તયીઔે વિા બખલી. ત્માય ફાદ ઈ.વ. 1407ભાાં વાંજોખ અનુઔૂ થતાાં તેણે તાને સ્લતાંત્ર જાશેય ઔમો.

વુરતાન ભુઝફ્પયળાશ શેર :-

(1407-1410-1411) ઈ.વ. 1407ભાાં ત ે “ભુઝફ્પયળાશ” નાભ ધાયણ ઔયી

ખુજયાતન સ્લતાંત્ર વુરતાન ફન્મ. લૃદ્ધાલસ્થાને રીધે લશીલટ ઔયલા અળક્ત ફનતાાં તેણ ે ઈ.વ. 1410ભાાં તાતાયકાનના ુત્ર અશભદળાશન ેખુજયાતના વુરતાન તયીઔે જાશેય ઔયી તનેા ફદરે યાજ્મ ઔયલા રાગ્મ. ઈ.વ. 1411ભાાં ત ેભૃત્મુ ામ્મ.

Gujarat History



વુરતાન અશભદળાશ શેર :-

(1411-1442/43) ભાત્ર 19 લયની લમ ે“અશભદળાશ” તકતાફ ધાયણ ઔયી

તે ખુજયાતની ખાદીએ આવ્મ. તનેી નાની ઉભયન ેઔાયણ ેતનેા તતયાઈએ ફલ ઔમો શત.

વાફયભતીના હઔનાયે “અશભદાફાદ” નાભે નલુાં નખય

સ્થાી, તેન ે ાટનખય ફનાલી તેણ ે ળાવનની ળરૂઆત ઔયી. આ અખાઉના ાટનખય નશયલારા (અણહશરલાડ ાટણ- પ્રાચીન રાકાયાભની જગ્માએ લવાલેરુાં)ન ે ફદર ેશલ ેઅભદાલાદનુાં ભશત્લ લધલા રાગ્મુાં. અશભદળાશ તાના યાજ્મઔા દયમ્માન ખુજયાતભાાં ફલાકયના આખેલાન તખીન ફલ ળભાલલા નીઔળ્ ત્માયે લયવાદને ઔાયણે ત ેઆળાલર નજીઔ યઔામેર. ત્માયફાદ ફલાકયને લળ ઔયી બરૂચથી યત પયતી લકતે ત ે વાફયભતીના હઔનાયે આલેર “આળાલર” આખ થાુાં નાકીન ે યહ્ય શત. અશીનાાં શલાાણી ભાપઔ આલતાાં તેણે અશીં ઔામભી લવલાટન તનણયમ ઔમો. આથી ચાય અશભદના શસ્ત ે તણે ેઅભદાલાદન ામ નાાંખ્મ. તેની સ્થાનાભાાં ફાય ફાલાન ણ પા શત.

અભદાલાદની સ્થાના અાંખ ે અનુશ્રુતત ભુજફ એભ ણ ભાનલાભાાં આલે છે ઔે અશીંથી વાય થતાાં ફાદળાશે એઔ વવરાન ે ઔૂતયાની વાભે રડતાાં જોમુાં. આ ગટના જોઈન ેફાદળાશને આ બતૂભ ઔાં ઈઔ તલળે છે એભ રાગ્મુાં. આથી તણેે

અશીં ળશેય લવાવ્મુાં. આ ગટના વાંફાંધભાાં એઔ ઔશેલત ણ છે ઔે –

“જફ ઔુિ ેય વસ્વા આમા; તફ ફાદળાશન ેળશય ફવામા.”

આ તવલામ આળા બીરની દીઔયી તેજુ અન ે ફાદળાશ અશભદળાશ લચ્ચને પ્રભેવાંફાંધ ણ અભદાલાદની

સ્થાનાભાાં જલાફદાય શત એભ અનુશુ્રતતભાાં ઉલે્લક છે. જો ઔે આ અાંખે ઔઈ ઐતતશાતવઔ પ્રભાણ ભતુાં નથી.

ઉયાાંત દતક્ષણ ખુજયાત ય તનમાંત્રણ યાકલા ભાટે

ાટણ ઔયતાાં અભદાલાદ લધુ મગ્મ શત;ુ તેન ેણ એઔ ઔાયણ ભાનલાભાાં આલ ેછે.

શારના અભદાલાદના ારડી તલસ્તાયભાાં કદઔાભ ઔયતાાં પ્રાચીન ઔણાયલતીના અલળે ભે છે. આળાલર એટરે શારન જભારુય તલસ્તાય. ફાદળાશે લવાલેરુાં અશભદાફાદ પ્રાચીન ઔણાયલતીથી ઔેટરુાં દૂય શળે ત ેઔશેલુાં ભુશ્ઔેર છે.

આ નખયના ઔટ(યાજખઢ/બરન હઔલ્લ)ની દીલારના ામાભાાં શેરી ઈંટ દતક્ષણ તશ્ચભ કૂણાભાાં ભુઔાઈ અન ેત્માાંના ફૂયજને “ભાણેઔ ફુયજ” એલુાં નાભ આલાભાાં આવ્મુ.

‘તભયાત ેઅશભદી’ભાાં બરના હઔલ્લાન ે‘અયઔન હઔલ્લ’ ઔહ્ય છે.

તેન ભુખ્મ દયલાજો ‘ીયાનીયન દયલાજો’ અને એ

શયભાાં ફીજો દયલાજો ‘રાર દયલાજો’ ઔશેલામ છે. અનુશુ્રતત પ્રભાણે ભાણેઔ ફુયજ વાથ ેભાણેઔનાથ નાભના એઔ વાધુનુાં નાભ વાંઔામેરુાં છે. આ ભાણેઔચઔભાાં ભાણેઔનાથની વભાતધ છે. હશાં દુ રેકઔ અભદાલાદન ે“યાજનખય” અથલા “શ્રીનખય” તયીઔે ણ કાલતા.

અભદાલાદની સ્થાના :-

1411ભાાં યાજખઢનુાં કાતભુશૂતય ઔયલાભાાં આવ્મુ શતુાં અન ે1413ભાાં તેન ુઔાભ ૂણય ઔયલાભાાં આવ્મ.ુ

ભુતસ્રભ તલાયીખ પ્રભાણ ે :– 26 પેબ્રઆુયી 1411,

ગુરૂલાય

હશ.વાં. 813, ઝીરકાદ ભહશનાની ફીજી તાયીખ

હશાં દુ અનુશુ્રતત પ્રભાણે :- 17 એતપ્રર, 1412, યતલલાય.

તલ.વાં. 1468, લૈળાક વુદ 7

4 ભાચય, 1412 – ભાણેઔરાર ટેર

27 એતપ્રર, 1412 – ખુજયાતની અતસ્ભતા અશભદળાશે ફુતદ્ધૂલયઔ લેાયીન ે ળશેયની ભધ્મભાાં

લવાવ્મા શતા.

અશભદળાશે વોયાષ્ટ્ર, ભાલા, ભેલાડ, ઈડય લખેયે પ્રદેળ ય તાની વિા જભાલી. ત્માયફાદ તેણે શાથભતી નદીના

હઔનાયે ‘અશભદનખય’ નાભનુાં નલુાં ળશેય લવાવ્મુાં; જ ે આજ ેહશાંભતનખયના નાભે કામ છે.

અખાઉના યાજ્મ લશીલટભાાં ખુજયાતભાાં વફૂા હશાં દુન ેસ્થાન આતા ન શતા. આ નીતતભાાં પેયપાય ઔયીન ેતેણે યાજ્મભાાં હશાં દુને જલાફદાય નઔયી આી. પ્રધાનભાંડભાાં ણ ઔુળ હશાં દુન વભાલેળ ઔમો.

તેણે વૈન્મન ેખાયની અડધી યઔભ યઔડભાાં અન ેઅડધી યઔભ જભીન ટેે આલાની ળરૂઆત ઔયી. જથેી વૈતનઔ નલયાળના વભમ ે પ્રજાન ે ત્રાવરૂ ન ફનતાાં તાની જભીનભાાં કેતી ઔયે.

તેન ન્મામ તનષ્ક્ષ અને ઔડઔ શત. “તભયાત ેતવઔાં દયી”ભાાં તનેી ન્મામતપ્રમતાના ઔેટરાઔ દાકરા નોંધામરેા છે.

લાાંટા દ્ધતત

અભીયની વાથે થમેરી વાંતધના હયાઔરૂે તેણ ેયાજ્મભાાં લાાંટા દ્ધતત દાકર ઔયી. ખુજયાતભાાં ભુતસ્રભ વિાની સ્થાના થતાાં હશાં દુ જભીનદાયની જભીન જપ્ત ઔયલાભાાં આલી શતી. આના હયણાભે યાજ્મભાાં ચાયેફાજુ રૂાંટપાટ અન ે ત્રાવ પ્રલતયત શત. આથી અશભદળાશે લાાંટા દ્ધતત દાકર ઔયી. તે ભુજફ જભીનના ચાય બાખ ાડલાભાાં

Gujarat History



આલતા. તેભાાં ત્રણ બાખ વુરતાનના અન ે એઔ બાખ

જભીનદાયન શત, જ ે લાાંટાના નાભે કાત. લાાંટાની જભીનના ફદરાભાાં જભીનદાયે યાજ્મન ે તનતશ્ચત સ્લરૂભાાં ભશેવૂર બયલુાં ડતુાં. ઔેટરીઔલાય આના હયણાભે જભીનદાયન ેજરૂય ડ્ય ેમુદ્ધભાાં પયજ ફજાલલી ડતી અથલા ખાભના યક્ષણન બાય ઉાડલ ડત. આ પ્રથા 1545 વુધી ચારુ યશી. ભશભૂદ ત્રીજાના વભમભાાં તે ફાંધ થઈ. 1587ભાાં ભુગર ફાદળાશ અઔફયે ત ેપયીથી ળરૂ ઔયી. આ પ્રથા બાયત આઝાદ થમ ુ ત ે છી ણ ઔેટરઔ વભમ ખુજયાતભાાં અતસ્તત્લભાાં શતી.

ટાંકળા :- અશભદળાશે અભદાલાદભાાં અને શાથભતી

નદીન ે હઔનાયે લવાલેરા અશભદનખયભાાં એઔ-એઔ ટાં ઔળા ળરૂ ઔયી શતી. અભદાલાદની ટાં ઔળા એ ખુજયાતની શેરી દ્ધતતવયની ટાં ઔળા ઔશી ળઔામ.

ફાાંધકાભ :- તેણે યાજખઢની આવાવ હઔલ્લ

ફાંધાવ્મ. શારભાાં ત ે બરના હઔલ્લા તયીઔે કામ છે. આ હઔલ્લાનુાં ભુશૂતય અશભદળાશે ળેક અશભદ કટુ્ટ ખાંજફક્ષના શાથ ે

ઔયાવ્મુાં. આ ઉયાાંત અશભદળાશની ભતસ્જદ(1414),

જભારુયભાાં શૈફતકાનની ભતસ્જદ, ભાણેઔચઔભાાં આલેરી

જાભા(જુભા) ભતસ્જદ(1424ભાાં ઔામય ૂણય), કાનુયભાાં

આલેરી વૈમદ આરભની ભતસ્જદ, અશભદળાશન

યજો(ફાદળાશન શજીય - ત્રણ ઔફય – તેની, ુત્રની અન ે

ોત્રની), યાણીન શજીય તેભજ શાથભતી નદીના હઔનાયે સ્થામેરા અશભદનખયન હઔલ્લ નોંધાત્ર છે. બરના

હઔલ્લાની આખ ચખાન શતુાં, જ ે ‘ભેદાન ે ળાશ’ તયીઔે કાતુાં. ત્માાં અભરદાય ચખાનની યભત યભતા.

અશભદળાશના વભમના વાંત :-

શઝયત ળેખ અશભદ ખટુ્ટ ગાંજફક્ષ :- તે

અભદાલાદન ામ નાાંકનાયા ચાય અશભદ(જભેણે ાાંચ

નભાઝ ઔદી ાડી ના શમ તલેા – 1. ખાંજફક્ષ, 2.

અશભદળાશ, 3. ઔાજી અશભદ, 4. ભરેઔ અશભદ)ભાાંના એઔ શતા. તેભનુાં લતન નાખય(યાજસ્થાન) ાવેનુાં કટુ્ટ ખાભ ભાનલાભાાં આલ ે છે. તેભનુાં જન્ભનુાં નાભ લજીઉદ્દીન શતુ. ભક્કાની શજ ઔમાય ફાદ તભેણે અભદાલાદ ાવ ે આલેર વયકેજ ખાભને તાનુાં ઔામભી યશેઠાણ ફનાવ્મુાં. શારભાાં વયકેજભાાં તેભની દયખાશ આલેરી છે. તેભની તલદ્વતાથી પ્રેયાઈને ફાદળાશ અશભદળાશ તેભન તળષ્મ ફન્મ શત.

શઝયત કુતુફે આરભળાશ:- લટલાના વૈમદભાાં તેભનુાં ભશત્લનુાં સ્થાન શત.ુ તે ાટણથી આલીન ે અભદાલાદભાાં તસ્થય થમા શતા.

વૈમદ ઉવભાન ળભે ફુયશાની :- તે લટલાના

ઔુતુફે આરભ વાશેફના તળષ્મ શતા. તેભનુાં ઉનાભ ફુયશાની શતુ. તને અથય દીલાન પ્રઔાળ થામ છે. તેભના નાભ યથી વાફયભતીના હઔનાયે અભદાલાદ ાવે ઉસ્ભાનુયા નાભે ખાભ લવાલલાભાાં આવ્મુ.

ળેખ અરી ખતીફ :- તેભન યજો અભદાલાદના યા

અવાયલાભાાં ઔુાં દનયાભાાં આલેર છે.

ળેખ અરાઉદ્દીન :- તેભનુાં ભૂ નાભ તુઔાજી શત.ુ તે

ધભે હશાં દુ શતા. ળેક અશભદ કટુ્ટ ખાંજફક્ષના પ્રબાલથી તભેણે ઈસ્રાભ સ્લીઔામો. તેભની ઔફય ખાંજ વાશેફની ઔફયની ફાજુભાાં વયકેજભાાં આલેરી છે.

વૈમદ ભુશમ્ભદ એયજી :- તેભની ઔફય ઔારુુયભાાં

બાંડેયી ભાાં આલેરી છે.

ભુઈઝ્ઝ-ઉદ-દીન ભુશમ્ભદળાશ ફીજો :-

(1443 – 1451) કયીભખાન

વુરતાન કુતફુુદ્દીન અશભદળાશ

ઉપે અશભદળાશ ફીજો :- (1451-1459) જરારખાન

અશભદળાશ શેરાના ભૃત્મ ુફાદ તને વોથી ભટ ુત્ર તાના નાભના તવક્કા ડાલી અન ે ભતસ્જદભાાં ઔરભાાં ઢાલી ખુજયાતન વુરતાન ફન્મ. તેણે ભાલા ઔફજ ેઔમુું. ભેલાડના યાણા ઔુાંબા વાથ ે તેને મુદ્ધ થમેર. તલાયીકઔાય નોંધે છે ઔે યાણા ઔુાંબાએ ભટી કાંડણી બયી ઔુતફુુદ્દીન વાથ ેવાંતધ ઔયી. યાં ત ુ તચિડના ઔીતતયસ્તાંબના વભઔારીન રેકન ેઆધાયે જણામ છે ઔે ફાદળાશને યાણા ઔુાંબાના શાથે વકત યાજમ ભળ્ શત.

તેણે ઈ.વ. 1451ભાાં “શજ ે ઔુતુફ” નાભનુાં એઔ વયલય

ફાંધાવ્મુાં શત,ુ જ ેઆજ ે“ઔાાંઔહયમા તાલ” ના નાભે કામ

છે. તનેી ભધ્મભાાં ‘ફાખે નખીના’નુાં તનભાયણ ઔયાલેરુાં, જ ે

‘નખીનાલાડી’ના નાભે કામ છે. તાલની ફાજુભાાં તેણે

‘ગટાભાંડ’ નાભે ભશેર ફાંધાલેર. તેણે ખભતીુય ાવે યાજુય-શીયુયભાાં “શારતા તભનાયાની ભતસ્જદ” ણ ફાંધાલેરી.

Gujarat History



દાઉદખાન :- (1459) દાઉદળાશ ઔુતુફુદ્દીનના અલવાન ફાદ તેન ઔાઔ દાઉદકાન વિા

ય આવ્મ. તેન ે અભીય વાથ ે વાંગય થમ. આથી છેલટે અભીયએ તેન ેદભ્રષ્ટ્ ઔમો.

વુરતાન ભશભદૂળાશ ફેગડ :- (1459-1511)

પતેશખાન દાઉદકાન છી ભુશમ્ભદળાશ ફીજાન ુત્ર પતેશકાન

ઈ.વ. 1459ભાાં ખુજયાતન વુરતાન ફન્મ. ત ે ઈતતશાવભાાં ભશભૂદ ફેખડાના નાભે કામ છે. ખુજયાતના વુરતાનભાાં તે વોથી ભટ શત.

તેના નાભ તલળે દાંતઔથા પ્રચતરત છે. એઔ અનુશુ્રતત પ્રભાણે તેણે ચાાંાનેય(ાલાખઢ) અન ે જૂનાખઢ એભ ફ ેભશત્ત્લના ખઢ જીત્મા શલાથી ત ે ફેખડ ઔશેલામ. ફીજી અનુશુ્રતત પ્રભાણે તેની ભૂછન આઔાય ફદના તળાંખડા જલે શત. ખુજયાતભાાં લાાંઔડીમા તળાંખડાાંલાા ફદન ે ફખેડ ઔશેલામ છે.

આજ પ્રભાણે તનેા કયાઔ તલળે ણ રઔલામઔા પ્રચતરત છે. “તભયાતે તવઔાં દયી” ભાાં જણાવ્મુાં છે ઔે ફાદળાશના ભટા બાઈનુાં ભૃત્મુ કયાઔભાાં ઝેય આલાથી થમ ુશતુ. તથેી તાની એલી દળા ન થામ ત ે ભાટે તેણે નાનણથી જ કયાઔભાાં ધીભુાં ઝેય(તનેી ભા ઝેય આતી શતી એભ ણ ભાનલાભાાં આલે છે) ચાલલાની ટેલ ાડી શતી. ઔશેલામ છે ઔે તેના ળયીય ય ભાકી ફેવે ત ણ તે ભયી જતી. ત ે ઔઈન ે વજા ઔયત ત્માયે ાન કાઈન ે ખુનખેાય ય તચઔાયી ભાયત. આના ઔાયણે તે ભાણવ રખબખ અડધા ઔરાઔભાાં જ ભૃત્મ ુાભત. વલાયે નાસ્તાભાાં તે વ થી દઢવ ઔેાાં કાત અન ેપ્માર ભધ રેત. યાત્ર ેણ તાની થાયી આખ કયાઔ ભૂઔી યાકત. ઔશેલામ છે ઔે તને યજન કયાઔ રખબખ એઔ ભણ જટેર શત. તે ઔશેત ઔે જો અલ્લાશે ભને ફાદળાશ ફનાવ્મ ન શત ત શુાં બૂકે ભયી જાત. જો ઔે

આભાાં અતતળમતક્ત શઈ ળઔે, યાં તુ એટરુાં સ્ષ્ટ્ છે ઔે વાભાન્મ ભાનલી ઔયતાાં તેન કયાઔ તલળે શત.

તેણે ભાલાના વુરતાનને શયાવ્મ. ફલાકય અભીયને વકત વજા ઔયી. ઈ.વ. 1469ભાાં જૂનાખઢ હઔલ્લાન ેજીતીન ેત્માાંના યાજા યાભાાંડતરઔન ેઈસ્રાભ ધભય સ્લીઔાયલાની પયજ ાડી. ફાદળાશે જૂનાખઢભાાં ભુતસ્રભ વિાની સ્થાના ઔયી ત્માાં નલુાં નખય સ્થાપ્મુાં. આ નલા નખયનુાં નાભ ભુક્તપાફાદ(અલ્લાશની પ્રળાંવા ાભેર) ાડ્યુાં. ધીયે ધીયે આ નખયન ે તેણે વોયાષ્ટ્રભાાં ઈસ્રાભના પ્રચાય ભાટેનુાં ઔેન્ર ફનાવ્મુાં.

ઈ.વ. 1472ભાાં તેણે દ્વાયઔા ય આક્ભણ ઔમુું. ત્માાંના યાજા લાઢેય બીભજીને શયાલી દ્વાયઔાના યણછડયામ

ભાંહદયન નાળ ઔમો. ફીજાાં અનેઔ ભાંહદય તડી ત્માાં નાનીભટી

ભતસ્જદ ફનાલી. ધીયે ધીયે તેણે ગગા અને આવાવના ચાાંતચમાન ે શયાલી વોયાષ્ટ્રના વાખયહઔનાયાન ે બમભુક્ત ઔમો. યાજ્મન લેાય લધામો. આ છી તેણ ે વોયાષ્ટ્રના

ઝારય, ઝારાલાડ, વનખીય-યાણુય લખેયે પ્રદેળભાાં તાની વિા સ્થાી. ઝારયના નલાફએ આખ જતાાં ારનુયભાાં તાની વિા સ્થાી. ત્માાંના નલાફ વુરતાન ભશભૂદળાશે આરે “ઝુફદ તુર ભુલ્ઔ” તફરૂદ બખલે છે.

ચાાંાનેયભાાં જમતવાંશ યાલ , જ ે ઈતતશાવભાાં તાઈ

યાલ તયીઔે કામ છે, તે યાજ્મ ઔયત શત. ઈ.વ. 1482ભાાં ચાાંાનેયની નજીઔ આલેરા યવુરાફાદના ભરેઔ વુધા વુરતાનીએ પ્રજા ઉય અનશદ ત્રાવ લતાયલતાાં તાઈ યાલે તેન ેઔડીન ેઔેદ ઔમો. આ તઔન રાબ રઈ વુરતાન

ભશભૂદળાશે ઈ.વ. 1483ભાાં ચાાંાનેય ય આક્ભણ ઔમુું. તાઈ યાલ શામો અન ે ઔેદ ઔડામ. તેન ે ઈસ્રાભન

સ્લીઔાય ઔયલાનુાં ઔશેલાભાાં આવ્મુ. તેને ફજફયીથી ભુતસ્રભ ફનાલી તનેુ નાભ ભરેઔ શુવેન યાકલાભાાં આવ્મુ. ચાાંાનેયન ે “ભુશમ્ભદાફાદ” નાભ આી તેને ખુજયાતની યાજધાની ફનાલલાભાાં આવ્મ.ુ આ નખય રખબખ ચાવ લય વુધી ખુજયાતનુાં ાટનખય યહ્યુાં.

ચાાંાનેયની જીત ફાદ ભશભૂદળાશે ફશભનીના વુરતાનન ેશયાવ્મ. આ લકત ે પીયાં ખી દીલ ય ઔફજો ભેલલા ભાાંખતા શતા. તેભન ેઅટઔાલી તેણ ેવાખયહઔનાયાન ેબમભુક્ત ઔમો. તેણ ે કાનદેળ(ભધ્મ બાયતન પ્રાાંત – ભશાયાષ્ટ્ર- યાજધાની ફુયશાનુય) ઉય ખુજયાતનુાં લચયસ્લ સ્થાપ્મુાં.

ન્મામની ફાફતભાાં તેના વભમભાાં હશાં દુ-ભુતસ્રભ લચ્ચ ેબેદ લતાયત શમ તલેાાં પ્રભાણ ભતાાં નથી. તેના વભમના ભી આલેર ઔેટરાઔ વાંસ્ઔૃત અતબરેકભાાં વુરતાન ભશભૂદળાશન ે “અન્મામલૃક્ષન્ભૂરભિહદ્વ” અન ે“અન્મામઅન્ધઔાયભાતુંડ” જલેાાં તફરૂદથી નલાજ્મ છે.

તેના તભશ્ર ધાતુના તવક્કા ણ રાાંફા વભમ વુધી ખુજયાતભાાં ચરણભાાં શતા.

Gujarat History



ફાાંધકાભ :- વયકેજન યજો, ળાશઆરભન યજો,

દહયમાકાનન ગુમ્ભટ, વયકેજ, યવુરાફાદ, લટલા-

અભદાલાદ, ચાાંાનેય, ધઔા લખેયે સ્થનાાં નાનાભટાાં ભઔાનન વભૂશ તેના વભમનાાં ફાાંધઔાભભાાં નોંધાત્ર છે. અભદાલાદ ભુતસ્રભ સ્થાત્મભાાં યાણી રૂભતીની ભતસ્જદ

(તભયજાુય), વૈમદ ઉસ્ભાનની ભતસ્જદ (ઉસ્ભાનુયા),

ભુશાહપઝકાનની ભતસ્જદ (ગીઔાાંટા), યેરલ ે સ્ટેળન તભનાયા લખેયે સ્થાત્મ ગણાાં જ વુાંદય અને ઔરાત્ભઔ છે. તેણે લાત્રઔને ઔાાંઠે ભશેભદાલાદ ળશેય લવાવ્મુાં. તનેા ઔાાંઠે બમ્ભહયમ ઔૂલ અને ચાાંદા વૂયજન ભશેર ફાંધાવ્મ. વયકેજભાાં તાલ ફાંધાવ્મુાં. આ વભમની લાલભાાં શહયયે નાભની ફાઈએ ફાંધાલેરી દાદાશહયની લાલ અન ે રૂડાફાઈએ લીયતવાંશની માદભાાં ઈ.વ. 1499ભાાં ફાંધાલેરી અડારજની લાલ નોંધાત્ર છે. અડારજની લાલન ે ાાંચ ભજરા છે અન ેત્માાં વાંસ્ઔૃતભાાં અતબરેક ણ છે.

ફાદળાશના વભમના નાભાાંહકત ુરૂ :-

ળાશઆરભ ભશભૂદ ફેખડાના વભમના તલખ્માત વાંત શતા. તાના વભમભાાં યાજ્મની આફાદી લધાયલાભાાં પા આનાયની માદભાાં ફાદળાશે અભદાલાદના તલતલધ તલસ્તાયભાાં તેભના નાભે યાાં લવાવ્માાં. અભદાલાદભાાં ભતરઔ

અરીભના નાભ યથી અરીભુય, ભતરઔ ઔારુના નાભ

યથી ઔારુુય, ભતરઔ ઈવનના નાભ યથી ઈવનુય,

તાજકાન વરાયના નાભ યથી તાજુય, અભીય

યાભાયામાના નાભ યથી યામુય અને યામકડ,

દહયમાકાનના નાભ યથી દહયમાુય, ભતરઔ વાયાં ખના નાભ યથી વાયાં ખુય લખેયે તલસ્તાય ફાદળાશે લવાવ્મા. વુયતભાાં ભતરઔ ખીના નાભ યથી ખી તાલ (1510) કામ છે. ભતરઔ ખીએ વુયત ફાંદયને તલઔવાલલાભાાં ભશત્લન પા આપ્મ શત.

ઈ.વ. 1511ની નલેમ્ફયની 26ભી તાયીકે તનેુ અલવાન થમુ.

ભુઝફ્પયળાશ ફીજો :- (1511-1526) ખતરરખાન ભશભૂદળાશ ફેખડાના અલવાન છી તેન વોથી નાન

ુત્ર કરીરકાન ભતરઔ ખી અને ભતરઔ વાયાં ખની ભદદથી “ભુઝફ્પયળાશ ફીજો” નાભ ધાયણ ઔયી ખુજયાતની ખાદીએ ફેઠ. ળમ્વુદ્દીન રઔફ અને અફનૂવ ઔુન્મા નાભ ધાયણ ઔયી તેણે તાના નાભના તવક્કા ડાવ્મા.

તે વાંત ઔક્ષાન યાજલી શત. સ્ત્રી (ભાલા જીત્મા ફાદ ભાાંડુખઢભાાં તનલાવ લકતે તેણ ે ત્માાંના યાજાએ તેન ેવોંેરી સ્ત્રી તયપ આદયબાલ દળાયવ્મ શત) તયપ આદયબાલથી જોત. એઔલાય તેના ગડાને ેટભાાં ચૂાંઔ ઉડી.

અનેઔ ઉામ છતાાં તેન ઔઈ ઉામ ન થતાાં તનેા શઔીભ દ્વાયા ગડાન ેદારૂ ીલડાલલાભાાં આવ્મ. તનેે તેની જાણ થતાાં તે ગડા ય તે ક્માયેમ વલાય થમ ન શત. તેના ઔયઔવયૂયલઔના લશીલટન ે ઔાયણે તનેા દયફાયી તેન ેઔાં જૂવ ઔશેતા. તે ઔુયાનની નઔર જાત ેઔયત.

તેણે દરતાફાદ નાભે નલુાં ળશેય લવાવ્મુાં શત.ુ દરતાફાદ શારના ડબઈ ાવે આલેરુાં છે. ઈડયના યાજા

બીભતવાંશને શયાવ્મ. આ છી તેણે ભાલા, તચિડ લખેયે પ્રદેળભાાં વિા જભાલલા વાંગય આદમો.

ઈ.વ. 1525ભાાં ખુજયાતભાાં બમાંઔય દુઔા ડ્ય. આ વભમ દયમ્માન જ ઈ.વ. 1526ની એતપ્રરની 7ભી તાયીક ેતેનુ અલવાન થમ.ુ

વુરતાન તવકાંદયળાશ :- (1526) નતવયખાન

અભીયની ભદદ લડે અન્મ ળાશજાદા વાથ ે વાંગય ઔયી ત ે વિા ઉય આવ્મ. વિા ય આલતાાં ત ે કફૂ તલરાવી અન ે તનફય ફની ખમ. તેના હયણાભ ેઈભાદ ઉર ભુલ્ઔ કુળઔદભ નાભના એઔ અભીયે તેન ુકૂન ઔયાવ્મુાં. (26-05-1526)

વુરતાન ભુશમ્ભદળાશ ફીજો (1526) ફશાદુયખાન વુરતાન તવઔાં દયળાશનુાં અલવાન થતાાં અભીય ઈભાદ

ઉર ભુલ્ઔે વુરતાન ભુશમ્ભદળાશને ખાદીએ ફેવાડી વિાનાાં વુત્ર તાના શાથભાાં રીધાાં. ણ તે તાના તલયધી વાભે ટઔી ળક્મ નશીં. છેલટે ળાશજાદા ફશાદુયકાને ફશાદુયળાશન ઈલ્ઔાફ ધાયણ ઔયી ઈ.વ. 1526ના જુરાઈની 11ભી તાયીકે ખુજયાતની ખાદી ઔફજ ે ઔયી. ભુશમ્ભદાફાદભાાં તેન યાજ્માતબઔે ઔયલાભાાં આવ્મ.

વુરતાન ફશાદુયળાશ :- (1526-1537)

તેણે તાના બાઈના કૂનીને તના ખે ઉડાડી ભૂક્મા. 1531ભાાં ભાલાના વુરતાન ભશભૂદળાશ અન ેફશાદુયળાશ લચ્ચે બમાંઔય મુદ્ધ થમ.ુ છેલટે ભાલાન વુરતાન શામો.

ઈ. વ. 1532ભાાં તચિડ ય આક્ભણ ઔમુું. અાંત ે યાણ શામો. તેની વાથ ેવાંતધ ઔયી.

આ લકતે હદલ્શીભાાં ભુગર ફાદળાશ શુભામુ વિા ય શત. તચિડની ફાફતભાાં શુભામુ અન ે ફશાદુયળાશ લચ્ચે બમાંઔય લેય ફાંધામ ુશત.ુ ફાદળાશ શુભામ ુઆખ ફશાદુયળાશ

ટઔી ળક્મ નશી. તે નાવીને ચાાંાનેય, કાંબાત લખેયે સ્થએ બયામ. ણ શુભામુની બીંવ લધતાાં છેલટે પીયાં ખીને “દીલ” ફાંદયભાાં હઔલ્લ ફાાંધલા દેલાની ળયત ેતેભના ળયણે ખમ. આ વભમ દયમ્માન હદલ્શીભાાં તભયઝા

Gujarat History



બાઈએ ફલ ઔમો. આથી શૂભામુ હદલ્શી ખમ. આ લકત ેખુજયાતભાાં ફશાદુયળાશ તયપી ફાંડ થમ.ુ આથી હયતસ્થતત વુધયતાાં ફશાદુયળાશ ભીયઝા બાઈના વાંગયન રાબ રઈ અભદાલાદ આવ્મ. તેણે શુભામુએ ખુજયાતના વૂફા તયીઔે નીભેરા તનેા બાઈ ભીયઝા અશ્ઔયીન ે શાાંઔી ઔાઢીને ખુભાલેરુાં અભદાલાદ ફશુ જ ભુશ્ઔેરીએ ળયભજનઔ હયતસ્થતતભાાં ઈ.વ. 1535ભાાં ાછુાં ભેવ્મુાં. શલે ફાદળાશ ફશાદુયળાશની ડતીના હદલવ ળરૂ થમા.

હપયાં ગીઓ વાથે વાંઘગ :-

ફાદળાશ શુભામથુી ફચલા ફશાદુયળાશે હપયાંખીન આશ્રમ રીધ શત. હપયાં ખીએ ઔુનેશથી દીલભાાં ઔઠી ફાાંધલાની ફશાદુયળાશ ાવેથી યલાનખી ભેલી રીધી. ધીયે ધીયે તેભણે દીલભાાં ભજફૂત હઔલ્લ ચણાલી દીધ. વભમ જતાાં ફશાદુયળાશને હપયાંખીને દીલભાાં હઔલ્લ ફાાંધલાની યલાનખી આપ્માની તાની બૂર વભજાઈ ખઈ. ણ ત ેલકતે ગુાં ભડુ થઈ ખમુાં શત.ુ છેલટે તાના શુઔભની લાયાંલાય અલખણના થતી જોઈ ફશાદુયળાશે હપયાં ખીન ેતાના પ્રદેળભાાંથી શાાંઔી ઔાઢલા હપયાં ખી વાભે મદેુ્ધ ચડલાન તનણયમ ઔમો. આની જાણ થતાાં હપયાં ખીએ ફશાદુયળાશ વાથેના વાંફાંધ વુધાયલા પ્રમત્ન ઔમાય. યાંત ુતે વાંફાંધ વુધાયી ળક્મા નશીં. અાંતે હપયાં ખીએ ફશાદુયળાશન ેજશાજ ઉય ફરાલી ઔટથી ભાયી નાખ્મ.

ળતુ્રાંજમ તીથગન જીણોદ્ધાય :-

આ વભમ ે ભેલાડના ળલાર જ્ઞાતતના ઔભાય ળાશ નાભના જનૈ લતણઔે ફાદળાશ ફશાદુયળાશની ઔૃા ભેલી ળતુ્રાંજમ તીથગનાાં ભાંહદયન જીણોદ્ધાય ઔયલાની યલાનખી ભેલી. ઔભાય ળાશે કૂફ ધન કચી તચિડથી વાયા ઔાયીખય ફરાલી ળત્રુાંજમ તીથય ય ભાંહદય ફાંધાવ્માાં. આ જખા આજ ે“ઔભાય ળાશની ટૂઔ” તયીઔે કામ છે. આ જીણોદ્ધાયની પ્રળતસ્ત અભદાલાદના ઔતલ રાલણ્મતવાંશે યચી છે (ઈ.વ. 1531).

વાંગીતકાય ફૈજનાથ :-

વાંખીતઔાય ફૈજનાથ તભશ્રાનુાં ભૂ નાભ ભાંજુ શત.ુ તેણ ેતાના વાંખીતથી ફાદળાશ શુભામનુે કુળ ઔયી ભાલાની ઔતર અટઔાલીન ે અનેઔ રઔના જાન ફચાવ્મા શતા. ત ે

ફશાદુયળાશના દયફાયન પ્રતવદ્ધ ખલૈમ શત. વભમ જતાાં ત ે ફાદળાશ શુભામનુા દયફાયન પ્રતવદ્ધ ખલમૈ ફન્મ. વાભાન્મ જનતાભાાં તે ફૈજુ ફાલયાના નાભે કામ છે.

ફાદળાશ ફશાદુયળાશ અતુ્ર ભયણ ાભતાાં તેના છી

તેન બાણેજ ભુશમ્ભદળાશ વિા ય આવ્મ.

વુરતાન ભુશમ્ભદળાશ ત્રીજો :- (1537)

ભીય ભુશમ્ભદળાશ પારૂકી

ફશાદુયળાશના અઔા અલવાન છી તેન બાણેજ કાનદેળન વુરતાન ભુશમ્ભદળાશ ખુજયાતની વિા ધાયણ ઔયલા ખુજયાત આલલા નીઔળ્. તાના નાભન કુતફ લાાંચી તવક્કા ડાવ્મા. ણ ઔભનવીફ ે ખુજયાતનુ તખ્ત ભેલતાાં શેરાાં યસ્તાભાાં જ અચાનઔ તનેુ ભૃત્મ ુ થમ.ુ તેન ુળાવન ભાત્ર છ અઠલાહડમાાંનુાં જ છે.

વુરતાન વશુદુદ્દીન ભશભૂદળાશ ત્રીજો (1537-1554) ભશભદૂખાન

વુરતાન ભુશમ્ભદળાશનુાં અચાનઔ અલવાન થતાાં ફશાદુયળાશના નાના બાઈ રતીપકાનના નાની લમના તુ્રને વુરતાન તયીઔે અભીયએ જાશેય ઔમો. વુરતાન ભશભૂદળાશ ત્રીજો નાભ ધાયણ ઔયી તેણે વિાનાાં વુત્ર ધાયણ ઔમાય. યાં તુ તેની નાની ઉભયના રીધે ઔેટરાઔ અભીય વલયવિાધીળ ફની ખમા. વભમ જતાાં આ વલેભાાં વાંગય લધી ડ્ય. છેલટે દહયમાકાન વલય વિાધીળ ફની ફેઠ. તે તલરાવી ફની જતાાં અરકાન વિાધીળ ફન્મ. વુરતાન ઉભયરામઔ થતાાં તેણે વિાનાાં વુત્ર શાથભાાં રલેા પ્રમત્ન ળરૂ ઔમાય. હયણાભે વુરતાન અને અરકાન લચ્ચે વાંગય ળરૂ થમ. છેલટે ત ેઅભીયના ઔાલતયાન બખ ફન્મ. ઈ.વ. 1554ના પેરુઆયીની 15ભી તાયીકના યજ તનેા જન્ભહદલવના ઉત્વલ લકતે ફુયશાનદ્દીન નાભના એઔ ભાણવે તેન ેીણાભાાં ઝેય આી ભાયી નાાંખ્મ.

વુરતાન અશભદળાશ ત્રીજો :-

(1554-1561) અશભદખાન વુરતાન ભશભૂદળાશ ત્રીજાના અલવાન છી વુરતાન

અશભદળાશન પ્રોત્ર “વુરતાન અશભદળાશ ત્રીજો” નાભ

Gujarat History



ધાયણ ઔયીને વિા ય આવ્મ. તનેા વભમભાાં ણ અભીયની કટટ ચારુ શતી. હયણાભે તે ણ આખના વુરતાનની જભે અભીયની કટટન બખ ફન્મ. અભીય ઈતતભાદકાન ેછેલટે તેન ેભાયી નાાંખ્મ.

વુરતાન ભુઝફ્પયળાશ ત્રીજો :- (1561-1572)

વુરતાન અશભદળાશને ભાયી નાાંખ્મા ફાદ અભીય ઈતતભાદકાને અશભદળાશ ત્રીજાને ઔઈ લાયવ ન શલાથી એઔ વખીય ફાઔ નન્નુ/શુબ્ફૂ/નથ્થુન ે વુરતાન ભુઝફ્પયળાશ ત્રીજાન ઈલ્ઔાફ આીન ે વિા સ્થાન ેફેવાડ્ય. ભુગર ઈતતશાવઔાયના ભતે આ નાભન અથય ઢોંખી એલ થામ છે. યાં તુ યાજ્મન વલય ઔાયબાય ઈતતભાદકાન ે તાની ાવે યાખ્મ. યાં તુ અભીયની કટટ લધી ડતાાં છેલટે ઈતતભાદકાન ેઅભદાલાદ ઉયથી તાની વિા ખુભાલલી ડી. ળેયકાન પોરાદી નાભન અભીય શલે વિાસ્થાન ેઆવ્મ.

આ વભમે કુયાવાનના (ઈયાઔ/તળયમાની નજીઔન પ્રદેળ) વુરતાન શુવેનના તુ્ર (ભીયઝા) ભુગર ફાદળાશ

અઔફયની વાથ ેતઔયાય ઔયી ખુજયાતભાાં આવ્મા શતા. તેભણ ેઅશીંની હયતસ્થતતન રાબ રઈ બરૂચ અન ેચાાંાનેય ઔફજ ેઔમાું. ઈતતભાદકાન ે અભદાલાદ ાછુાં ભેલલા એઔ ફાજુ

ભીયઝા બાઈની ભદદ ભાાંખી, ત ફીજી ફાજુ તેણે ભુગર ફાદળાશ અઔફયને ભદદ ઔયલા તલનાંતત ઔયી. અઔફય ભીયઝા બાઈન ેવજા ઔયલા ઈચ્છત શલાથી આ તઔન રાબ રઈ ખુજયાત ય ચડી આવ્મ. અઔફયના આખભનની જાણ થતાાં અભીય ળેયકાન પોરાદી અભદાલાદ છડી બાખી ખમ. વુરતાન ભુઝફ્પયળાશ ત્રીજો આ તઔન રાબ રઈ નાવી

છૂટ્ય, ણ છેલટે અઔફયના શાથે ઔેદ ઔડામ. અઔફયે તને ેનજયઔેદભાાં યાખ્મ. ઔેટરાઔ વભમ ફાદ પયીથી તઔ ભતાાં ત ેબાખી ખમ. અાંતે ઔચ્છના યાણાએ તનેે ભુગર વૈન્મને શલાર ેઔયતાાં તેણે આત્ભશત્મા ઔયી. ધીયે ધીયે અઔફયે વાંૂણય યીત ેખુજયાત ય ઔફજો ભેવ્મ. તનેા વભમભાાં ઈ.વ. 1572-73ભાાં વીદી વમૈદની જાીનુાં તનભાયણ થમેરુાં.

ગુજયાતભાાં હપયાં ગી લવાશત :-

હપયાં ખીએ ફાદળાશ ફશાદુયળાશન ે શયાલીને ખુજયાતના વાખય હઔનાયે ભજફૂત હઔલ્લેફાંધી ઔયી શતી. દીલ ફાંદય આાંતયયાષ્ટ્રીમ લેાયનુાં ઔેન્ર ફન્મ ુશત.ુ ફશાદુયળાશના

અલવાન છી હપયાં ખીએ ધીયે ધીયે થાણા, ભાહશભ, ભુાંફઈ લખેયે ઉય તાની વિા સ્થાી. ધીયે ધીયે તેભણે ખુજયાતના દભણભાાં ણ હઔલ્લ ફાાંધ્મ. બરૂચ અને વયુત ભેલલા તેભણે પ્રમત્ન ળરૂ ઔમાય. તે દહયમાઔાાંઠે ત્રાવ

લતાયલતા. ઔયીણ શત્મા, આખ, રૂાંટના ફનાલ

અલાયનલાય ફનલા રાખતાાં ખુજયાતના વાખયહઔનાયાનાાં ખાભડાાં ઉજ્જડ થલા રાગ્માાં.

હપયાં ખીએ ખુજયાતની સ્લતાંત્ર વલ્તનતના નફા ફાદળાશની નફી તસ્થતતન રાબ રઈ ખુજયાતના વાખયહઔનાયે તાનાાં ભથઔ સ્થાપ્માાં. યાં ત ુ ભુગર ફાદળાશની તાઔાત જોઈ તેભણે તાની ત્રાવભમ પ્રલૃતિ અટઔાલી દીધી.

ભુઘરકા :- (1573-1758)

આઈને અઔફયી, તફઔાતે અઔફયી, તાયીકે હપયસ્તા,

તુઝુઔે જશાાંખીયી, ફાદળાશનાભશ, તભયાતે અશભદી( તનેા રેકઔ ભીયઝા ભશમ્ભદ 1708ભાાં અભદાલાદભાાં આલીન ેલસ્મા શતા. 1746ભાાં તેભને દીલાનન શદ્દ આલાભાાં આવ્મ. અશભદળાશના ળાવન દયમ્માન તેભણે રકલાનુાં ળરૂ ઔમુું, આથી તેભણે તેભની ઔૃતતનુાં નાભ ‘તભયાતે અશભદી’

આપ્મુ. આળયે 14 લય (1748-1761) વુધી તભેણે રેકનઔામય ઔમુું. આ રકલા ભાટે તેભણે ભીઠારાર નાભના હશાં દુની ભદદ રીધી શતી એભ તાની ઔૃતતભાાં નોંધ્મુાં છે. ભીઠારાર દપતયકાનાન લાંળયાં યાખત વફનલીવ શત અન ેવયઔાયી દપતયથી વાંૂણયણે લાઔેપ શત. રેકઔ ત ે

ભૂ ઈયાની કાનદાનન શત.), તભયાતે તવઔાં દયી (રેકઔ – તવઔાં દય ઈબ્ન ભુશમ્ભદ ઉપે ભાંજુ ઈબ્ન અઔફય - 1613ભાાં તેન ુ

રકાણ ૂણય થમેરુાં), તાયીકે વયઠ-લ-શારાય લખેયેભાાંથી ભુગરઔારીન ખુજયાતના યાજઔીમ અને વાાંસ્ઔૃતતઔ ઈતતશાવન ે રખતી ગણી જ આધાયબૂત ભાહશતી ભે છે. ભુગર ફાદળાશ ફાફયે ઈ.વ. 1526ભાાં હદલ્શીભાાં વિા સ્થાી. તચિડ ય આક્ભણ ઔયતાાં હદલ્શીભાાં ભુગર ફાદળાશ ફાફય છી વિા ય આલેરા શુભામ ુવાથ ેવાંગય થમ. ફાદળાશ શુભામએુ ફશાદુયળાશને વકત શાય આી ખુજયાત વય ઔમુું. ખુજયાતન લશીલટ તાના બાઈ ભીયઝા અશ્ઔયીન ે વોંી શુભામ ુ હદલ્શી ાછ ખમ. વભમ જતાાં તઔન રાબ રઈ ફશાદુયળાશે ભીયઝા અશ્ઔયીને શાાંઔી ઔાઢી ખુજયાત ાછુાં ભેવ્મુાં. (ઈ.વ.1535) શુભામુના અલવાન ફાદ હદલ્શીની ખાદીએ ફાદળાશ અઔફય આવ્મ. (ઈ.વ.1556)

અકફયની ગુજયાત ય જીત :- ભુગર ફાદળાશ અઔફય ખાદીએ આવ્મ તે છી રખબખ

15-16 લે ખુજયાત જીતલાની ઈ.વ. 1572-73ભાાં જોઈતી તઔ તેને ભી ખઈ. આ વભમે વુરતાન ભુઝફ્પયળાશ ત્રીજો અને અભીય લચ્ચે વિા ભાટે વકત વાંગય ચારત શત. આ લકતે વિા પ્રાપ્ત ઔયલા ભાટે અભીય ઈતતભાદકાને ફાદળાશ અઔફયની ભદદ ભાાંખી. આ તઔ ભતાાં અઔફય યાજસ્થાન

Gujarat History



થઈ ાટણ આવ્મ. ાટણ જીતીને તેણે અભદાલાદ જીતલા ભાટે પ્રમાણ ઔમુું. યસ્તાભાાં ખુજયાતન વુરતાન ભુઝફ્પયળાશ ત્રીજો અઔફયના શાથે ઔેદ ઔડાઈ ખમ અને એનુાં વગુાં યાજ્મ અઔફયન ેસ્લાધીન થમુ. (1572)

અભદાલાદ જીત્મા છી ત્માાંન લશીલટ અભીય ઈતતભાદકાનન ે વોંી અઔફયે કાંબાત તયપ પ્રમાણ ઔમુું. તલાયીકઔાય રકે છે ઔે અશીં અઔફયે શેરલશેરુાં વભુરદળયન ઔમુું. કાંબાત ઔફજ ે ઔયી તેણે વલય અભીયન ેળયણે આણ્મા. એલાભાાં વભાચાય ભળ્ા ઔે બરૂચન ઈરાશીભ શુવેન ભીયઝા બરૂચના ક્ષના એઔ અભીયનુાં કૂન ઔયી નાવી છૂટ્ય છે અન ેત ેલડદયા આખથી વાય થઈ યહ્ય છે. આથી અઔફયે તાત્ઔાતરઔ તેન ીછ ઔડ્ય. કેડા તજલ્લાના ઠાવયા તારુઔાના વાયનાર આખ ફાંન ે લચ્ચે બમાંઔય મુદ્ધ થમુ. આ લકત ેઅઔફયન જીલ જોકભભાાં આલી ડતાાં જમુયના યાજા બખલાનદાવ અન ે તનેા બત્રીજા ભાનતવાંશે ફશાદુયીથી અઔફયને ફચાવ્મ. ભીયઝા શામો અન ેભાલા તયપ નાવી ખમ.

આ લકતે વુયત ભીયઝાનુાં ભશત્લનુાં ભથઔ શત.ુ ત ે

ભક્કાનુાં પ્રલેળદ્વાય ઔશેલાતુાં શતુ. તેન ુપ્રાચીન નાભ ‘વૂમયુય’

શતુ. ભુગર ળાવન દયમ્માન તે ‘ફાફુર ભક્કા’ તયીઔે કાતુાં શત.ુ ભીયઝા બાઈ અન ેભુગર ફાદળાશ લચ્ચે ગણા વભમથી લેય ફાંધામરેુાં શતુ. આથી અઔફયે વુયત જીતલાન પ્રમત્ન ઔમો. યાજા ટડયભર ભાયપત ે તેણે વલય ભાહશતી એઔત્ર ઔયી વુયતન ગેય ગાલ્મ. વુયતના હઔલ્લેદાય શભઝકાન ેઅઔફયને વાભન ઔયલા હપયાં ખીની ભદદ ભાાંખી. હપયાં ખી વયદાય વૈન્મ રઈન ેઆવ્મ ત કય ણ અઔફયની

વેના જોઈન ે તેન તભત્ર ફની ખમ. છેલટે 26 પેરુઆયી, 1573ના યજ શભઝકાન શામો અન ેળયણે આવ્મ. અઔફયે હઔલ્લેદાય શભઝકાનની જફાન ઔાી નાકીને તનેે છડી ભૂક્મ. વુયતના હઔલ્લાની વુરેભાની ત આગ્રા ભઔરાલીન ે તે અભદાલાદ ાછ પમો.

આભ, ઈ.વ. 1572-73ભાાં વભગ્ર ખુજયાત વય ઔયી ત ેપતેશુય તવહક્ ાછ પમો. જલે ત ે ખુજયાતભાાંથી ફશાય નીઔળ્ ઔે તયત જ ખુજયાતના અભીયએ ફલ ઔમો. અઔફય આ રઔને તળક્ષા ઔયલા વતત ભુવાપયી ઔયી ભાત્ર

નલ હદલવભાાં જ ાટણ આલી શોંચ્મ(વપ્ટેમ્ફય, 1573). ફાદળાશ અન ે ફલાકય લચ્ચ ે બમાંઔય મુદ્ધ થમ.ુ છેલટે ફલાકય શામાય. આ છી ખુજયાતને 43 હદલવભાાં

વ્મલતસ્થત ઔયી અઔફય આગ્રા ાછ પમો (ક્ટફય, 1573). ત્માાં જઈ તેણ ે ખજુયાતના લશીલટને વ્મલતસ્થત ઔયલા ટડયભરન ે ભઔલ્મ અન ે વૂફાની તનભણૂઔ ઔયી. ઈ.વ. 1576ભાાં ખુજયાત તલજમની માદભાાં તેણે પતેશુય

તવહક્ભાાં એઔ દયલાજો ફાંધાવ્મ. આ દયલાજો ‘ફુરાંદ દયલાજા’

તયીઔે કામ છે. તનેે ‘Gate Of magnificence’ તયીઔે ણ કલાભાાં આલે છે. તે પતેશુય તવહક્ન ભુખ્મ પ્રલેળદ્વાય છે. પતેશુય તવહક્ આગ્રાથી 43 હઔભી દૂય આલેરુાં છે.

અકફયના વભમના ગુજયાતના વૂફાઓ :-

(1573-1605) અઔફયે વોપ્રથભ તાના તલશ્વાવુ વયદાય ભીયઝા

અઝીઝ ઔઔાન ેખુજયાતના વૂફા તયીઔે નીમ્મ.

ભીયઝા અઝીઝ કકા (ખાન આઝભ) :- (1573-1575)

ભીયઝા અઝીઝ ઔઔાના વભમ દયમ્માન યાજા ટડયભર ેખુજયાતની ભશેવૂર દ્ધતત વ્મલતસ્થત ઔયી ભશેવૂરની આલઔ લધાયી શતી. ત ેખુજયાતભાાં 6 ભાવ યહ્ય શત અને 10 લયની ભશેવૂર દ્ધતત નક્કી ઔયી શતી. આ વભમ દયમ્માન ખુજયાતભાાં બમાંઔય દુષ્ઔા ડ્ય શત.

ઔઔાના વભમ દયમ્માન ભુગર યાજ્મભાાં ગડાને દાખ દેલાન ઔામદ જાશેય થમ શત. ભીયઝા અઝીઝ ઔઔાન ેરૂફરૂ ફરાલી ખુજયાતભાાં આ પયભાનન અભર ઔયલાની વૂચના

આી. યાં તુ તેણે તનેી અલખણના ઔયતાાં ઈ.વ. 1575ભાાં તને ેહદલ્શી ાછ ફરાલી રલેાભાાં આવ્મ.

ભીયઝા અબ્દુય યશીભખાન તળશાફુદ્દીન અશભદખાન ઈતતભાદખાન ભીયઝા અબ્દુય યશીભખાન (ફશેયાભખાનન ુત્ર)

ભીયઝા અઝીઝ કકા (ફીજીલાય)

અઔફય વભગ્ર ખુજયાતને નભાલી ળક્મ ન શત. આથી વોયાષ્ટ્રના બાખને નભાલલાનુાં ઔામય ાય ાડલા ફીજીલાય ઔઔાની તનભણૂઔ ઔયલાભાાં આલી. ભુગર વનૈ્મ રઈ તેણ ેઠેયઠેય શૂભરા ઔમાય. તનેી ઔાભખીયીથી કુળ થઈ તનેુ વન્ભાન ઔયલા અઔફયે તેન ે આગ્રા દયફાયભાાં આલલા આભાંત્રણ આપ્મુ. યાં ત ુ ત ે આગ્રા ન જતાાં ભક્કા શજ ઔયલા નીઔી ખમ. આથી તાના ફીજા ળાશજાદા ભુયાદન ેતેણ ેખુજયાતન વૂફ નીમ્મ.

ળાશજાદા વુરતાન ભુયાદ

ભીયઝા અઝીઝ કકા (ત્રીજી લાય)

Gujarat History



આ વભમ દયમ્માન નલાનખયના જાડેજા, શલદના

ઝારા યાજલી, ઔચ્છના બાયભર લખેયેની શાય થઈ. વોયાષ્ટ્ર અને ઔચ્છ ઉય ભુગરની વાંૂણય વિા સ્થાઈ. નલાનખય એટરે શારનુાં જાભનખય. જાણીતા હક્ઔેટય જાભ યણતજતતવાંશ અશીંના લતની શતા. અઔફયે આ વભમ ેખુજયાતભાાં ળરૂ ઔયેર ઈરાશી વાંલત હદલ્શીભાાં ણ ળરૂ ઔયાવ્મ. ઈ.વ. 1605ભાાં અઔફયનુાં ભૃત્મુ થતાાં તેન ળાશજાદ જશાાંખીય હદલ્શીની ખાદી ય આવ્મ. ખુજયાતની અભદાલાદની ટાં ઔળાભાાં ભુગર ળશેનળાશના તવક્કા ડલાન આયાંબ અઔફયના ળાવનઔા દયમ્માન થમ.

જશાાંગીય :- (1605-1627)

ખુજયાતભાાં તેના વભમભાાં ઔુર 8 વૂફા નીભામા. તેણ ેવોપ્રથભ ઔઔાના સ્થાને ઔુરીજકાન નાભના વયદાયને વફૂા તયીઔે નીમ્મ. (1605-1606) તેના વભમભાાં જશાાંખીયે

ઔેટરીઔ યાજા આજ્ઞા પ્રતવદ્ધ ઔયી શતી; જ ેનીચે ભુજફ છે.

જશાાંગીયની યાજ આજ્ઞાઓ :-

‘તભયાત ેઅશભદી’ભાાં જણાવ્મા પ્રભાણે આ યાજઆજ્ઞા નીચે ભુજફ છે.

જભાખય ય રેલાતુાં ભશેવૂર તેણે ભાપ ઔમુું. યાશદાયી લેય ણ ભાપ ઔમો.

યાજ્મભાાં ઔવફા લવાલી તેણ ેધભયળાા અન ેતાલ ફાંધાવ્માાં.

લેાયીની ઈચ્છા તલરુદ્ધ તેભન ભાર તાવલ નશીં. તેભને તે ભાર ખભે તેને લેચલાની છૂટ શતી.

વયઔાયી રે ાું ન શમ તનેી તભરઔત તેન ુ ભૃત્મ ુ થતાાં લાયવદાયને વોંલી. તફનલાયવી તભરઔતન ઉમખ

જાશેય ફાાંધઔાભ, ધભયળાા, તાલ લખેયે ફાાંધલાભાાં ઔયલ.

દારૂ યાજ્મભાાં ફનાલલ ઔે લેચલ નશીં.

ઔઈ ણ ભાણવ ાવેથી ગયલેય રેલ નશીં અન ેતેની ઈચ્છા તલરુદ્ધ ગયપ્રલેળ ઔયલ નશીં.

ઔઈ ણ ખુના ભાટે અાંખછેદનની તળક્ષા ઔયલી નશીં.

લેઠ ઔયાલલી નશીં ઔે ઔઈની ણ જભીન ફજફયીથી આાંચઔી રેલી નશીં.

ઔઈ ભાણવ અપીણ કાઈ આગાત ઔયે ત તનેી ાવે ફેઠેર ભાણવન ેકૂની ભાનલ નશીં.

ભટાાં ળશેયભાાં યાજ્મના કચે દલાકાનાાંભાાં લૈદ્ય યાકી ભાાંદા ભુવાપયની વેલા ઔયલી.

ભાયા જન્ભહદલવના ઔે યાજ્માતબેઔના હદલવે ઔઈએ ભાાંવાશાય ઔયલ નશીં.

જૂના નઔયને ચારુ યાકલાભાાં આલળે અન ે રામઔાત પ્રભાણે તેન ેખાયલધાય આલાભાાં આલળે.

જશાાંખીયે ઔુરીજકાનન ેફીજી ઔાભખીયી વોંલાના શેતથુી

1606ભાાં હદલ્શી ાછ ફરાલી રીધ.

યાજા તલક્રભાજીત :- (1606)

વૈમદ ભુયતજાખાન ફખુાયી (ભુતગઝાખાન)

(1606-1609) :- ળેખ પયીદ જશાાંખીયને ખાદીએ રાલલાભાાં ળેક પયીદ નાભના વયદાયે

ભદદ ઔયેરી. આથી તેની ઔદયરૂ ે તને ે ‘ભુતયઝાકાન’ન તકતાફ આી ખુજયાતનુાં વફૂાદ વોંપ્મુાં. અભદાલાદભાાં તેણે

ત્રણ દયલાજા, ફુકાયી ભશલ્લ, ઔડીભાાં હઔલ્લ(1609), બરૂચભાાં ભતસ્જદ(1609) ફાંધાલેર છે. તેનાાં વખાાંવાંફાંધી અભદાલાદની પ્રજાને યાંજાડે છે અને વૂફ તેભને ઔાફૂભાાં યાકી ળઔત નથી એલી પહયમાદ હદલ્શી શોંચતાાં ખુજયાતની વૂફાખીયી ભીયઝા અઝીઝ ઔઔાન ેવોંાઈ.

ભીયઝા અઝીઝ કકા (ચથી લાય) (1609-1611)

આ લકતે એભ નક્કી થમરુેાં ઔે કાન આઝભ ભુગર યાજધાનીભાાં યશી દેકયેક યાકે અન ે ુત્ર ળભવુદ્દીન તનેા લતી ખુજયાતભાાં લશીલટ ઔયલા જામ. તેના વભમભાાં

ખુજયાતની ૂલય વયશદ ે ફલા થમા. તે લકત ે યાજા ટડયભરના ુત્ર ખીનાથને ભઔરલાભાાં આવ્મ. તણેે ફલા દાફી દઈ ળાાંતત સ્થાી.

અબ્દુલ્લાખાન ફશાદુય હપયઝજાંગ (1611-1616)

તેની ઔડઔ નીતતના ઔાયણ ેતેન ેયત ફરાલી રેલામ.

ભુકયગ ફખાન (1616-1618)

ઈ.વ. 1617ભાાં જશાાંખીયનુાં ખજુયાતભાાં આખભન થમ.ુ આ વભમે હપયાં ખીએ ફાદળાશન ે કુળ ઔયી ઔેટરાઔ શઔ ભેવ્મા. વય ટભવ ય જમે્વ શેરાના એરચી તયીઔે જશાાંખીયને ભળ્ શત અને 1618 વુધી તાના યવારા વાથ ે તેની વાથ ે પમો શત. આથી અાંગે્રજોન ે ણ ઔેટરાઔ યલાના આપ્મા. આ વભમે અાંગ્રેજો અન ે ભુગર ફાદળાશ

લચ્ચેના વાંફાંધ વુધયતાાં અાંગ્રેજોએ અભદાલાદ, કાંબાત લખેયે ઠેઔાણે લેાયી ઔઠી નાકી.

29 હડવેમ્ફય, 1617ના યજ તેણ ે કાંબાતભાાં દહયમાનુાં દળયન ઔમુું. અશીં યઔાઈ તણેે દહયમાઈ વપય ભાણી શતી. ત્માયફાદ તેણ ેઅભદાલાદ આલી ઔાાંઔહયમા તાલ ય ભુઔાભ ઔમો શત. તે હદલવે ળાશજશાાંની 23ભી લયખાાંઠ શતી. આથી

Gujarat History



તેણે ુત્રને ખુજયાતની જાખીય બટે આી તેન વૂફેદાય

નીમ્મ શત. (5 જાન્મુઆયી, 1618) જશાાંખીય આગ્રા જલા ભાટે 1618ભાાં યલાના થમ ત્માયે

આગ્રાભાાં ભયઔીના યખના વભાચાય વાાંબી ફાંન ેતતા-તુ્ર ખુજયાતભાાં જ યઔાઈ ખમેરા અને અભદાલાદભાાં યહ્યા શતા. યાં તુ અશીં ણ તે યખના બખ ફન્મા શતા. આ લકત ેજશાાંખીયે અશીંની ખયભી-ધૂથી ત્રાવીને અભદાલાદન ે

‘ગદાગફાદ’ ઔહ્યુાં શત.ુ જશાાંખીયે ઔચ્છના યાજલીન ે તાના ચરણભાાં ઔયીના

તવક્કા ચાર ુયાકલાની યલાનખી આી. જશાાંખીય તાની આ ખુજયાત ભુરાઔાત દયમ્માન કાંબાત અન ે અભદાલાદની ટાં ઔળાભાાંથી તલતળષ્ટ્ પ્રઔાયના “યાળી” તવક્કાભાાં આખલુાં સ્થાન ધયાલે છે.

ળાશજાદ ળાશજશાાં (1618-1623) ળાશજશાાં 1622ભાાં હદલ્શીભાાં વિા ભાટે તલગ્રશ પાટી

નીઔળ્ ત્માાં વુધી ચાય લય ઓચાહયઔ યીત ેજ ખુજયાતન વૂફ યહ્ય શત. તેના નામફ વૂફા તયીઔે રૂસ્તભકાન અને યાજા તલક્ભજીતે જ લશીલટ વાંબાેર. ળાશજશાાં ત જશાાંખીયની વાથે જ આગ્રા જત યહ્ય શત.

આ લકતે ળાશજશાાં ફાદળાશ ન ફને તે ભાટે નૂયજશાાંની કટટ ચાર ુશતી. આ વભમે ળાશજશાાંએ ફાંડ ઔામુું. યાં તુ તે પાવ્મ નશીં. ખુજયાતભાાં તેન ફલ તટૂી ડ્ય અને દાલયફક્ષ ખુજયાતન વૂફ ફન્મ.

ળાશજાદ દાલયફક્ષ :- (1623-1624)

ખાનજશાન રદી :- (1624-1627)

ળાશજશાાં હદલ્શીના ફાદળાશ તયીકે

(1628-1658) ળાશજશાાંના વભમના ગુજયાતના વૂફાઓ :-

નાહશયખાન ઉપે ળેયખાન નૂય :- (1628-1631)

નાહશયકાનના વભમભાાં અઔફયે ળરૂ ઔયેર ઈરાશી વાંલત ફાંધ ઔયલાભાાં આવ્મ. તનેા વભમભાાં “વત્માળીમ” (1631) નાભે કાત બમાંઔય દુષ્ઔા ડ્ય. આ દુઔાનુાં લણયન “તભયાતે અશભદી”ભાાં ઔયલાભાાં આવ્મુ છે. આ દુઔાના વભમભાાં રૂાંટાયાના ત્રાવના રીધે ઉિયપ્રદેળભાાં ુષ્ઔ અનાજ શલા છતાાં ણ ખુજયાતભાાં રાલી ળઔાતુાં ન શતુાં.

ઈસ્રાભ ખાન

ફાકયખાન / ફકીયખાન તવેશદાય વૈપખાન

આઝભખાન :- (1636-1642)

તેણે 1637ભાાં બરઔાીના ભાંહદયની દતક્ષણ ફાજુએ બરના

દયલાજાની દીલાર તડીને ભશેર ફાાંધ્મ શત, જ ે

‘આઝભખાનના ભશેર’ તયીઔે કામ છે. આઝભકાન ે લાત્રઔના ઔાાંઠે ભાથાબાયે ઔી અન ે

જભીનદાયન ેવીધા ઔમાય. ધાંધુઔા તલબાખભાાં કેડૂતન ેયાં જાડતા ઔાઠીને જયે ઔયી ળાાંતત સ્થાી શતી.

પ્રજાના યક્ષણ ભાટે તેણે ઔડલાંજ, ફહશમર(તા.દશેખાભ,

તજ.ખાાંધીનખય), અડારજ(તા.તજ. ખાાંધીનખય),

યાણુય(તા.યાણુય, તજ.ફટાદ) લખેયે સ્થએ હઔલ્લા ફાંધાવ્મા. જૂનાખઢભાાં ટાં ઔળા સ્થાી શતી. નલાનખયના જાભ રાકાજીન ે શયાલી ભુગર ફાદળાશને કાંડણી બયલાની પયજ ાડી. તનેા ગાતઔી સ્લબાલન ે રીધે તેન લશીલટ અતપ્રમ થઈ ડતાાં ળાશજશાાંએ તેન ેાછ ફરાલી રીધ.

ભીયઝા ઈવાયતખાન / ઈવાતુયખાન :-

(1642-1645) આઝભકાન તલરુદ્ધ પહયમાદ ભતાાં તનેે ાછ

ફરાલી ળાશજશાાંએ જૂનાખઢના રઔતપ્રમ પજદાય અને પ્રજા ઔલ્માણનાાં ઔાભ ઔયનાયા ભીયઝા ઈવાયતકાનની તનભણૂઔ ઔયી.

ળાશજાદ ઔયાં ગઝેફ :- (1645-1646) ભાત્ર 27 લયની લમ ેત ેખુજયાતન વૂફ ફન્મ શત. તેણ ેધાતભયઔ ઝનૂનથી પ્રેયાઈને ળેઠ ળાાંતતદાવ ઝલેયીએ વયવુયભાાં ફાંધાલેરા તચાંતાભણી ાશ્વયનાથના ભાંહદયન ેભ્રષ્ટ્ ઔયીને ભતસ્જદભાાં પેયલી નાાંખ્મુ શત.ુ યાં ત ુાછથી ળાશજશાાંના શૂઔભથી આ ભાંહદય ળેઠ ળાાંતતદાવન ે મગ્મ લતય વાથે ાછુ આલાની (1648) પયજ ડી શતી. તનેા વભમભાાં ભશેદલી ાંથના વૈમદ યાજુની ઔતર થતાાં અભદાલાદભાાં બમાંઔય તપાન પાટી નીઔળ્ાાં શતાાં. પ્રજાભાાં યાં ખઝફેના લશીલટથી ત્રાવ પેરાતાાં તથા એઔ રડાઈની જલાફદાયી વોંલા ભાટે ળાશજશાાંએ તેન ે ાછ ફરાલી રીધ. તેની જગ્માએ અભીય ળાઈસ્તકાનની તનભણૂઔ ઔયલાભાાં આલી.

ળાઈસ્તખાન :- (1646-1648)

Gujarat History



અભદાલાદના લેાયી અન ેઔાયીખય ય જુલ્ભી લરણ અનાલતાાં તેન ેયત ફરાલી રેલાભાાં આવ્મ.

ળાશજાદ ભુશમ્ભદદાયા ળકુશ :- (1648-1652)

તે ભાત્ર નાભન જ વૂફ શત. ખુજયાતન લશીલટ તેના લતી તેન તલશ્વાવુ અઔીય ફેખ ઔયત શત. વયવયુનુાં ળાાંતતદાવ ઝલેયીએ ફાંધાલરુે જનૈ દેયાવય તેભને યત વોંલાનુાં પયભાન અઔીય ફખેે ખુજયાત આલી તયત જ ફશાય

ાડ્યુાં શત.ુ (18 વપ્ટેમ્ફય, 1848) ળાઈસ્તખાન(ફીજીલાય) :- (1652-1654)

ળાશજાદ ભુયાદફક્ષ :- (1654-1658)

તે વોથી નાન ળાશજાદ શત. વપ્ટેમ્ફય, 1657ભાાં

ળાશજશાાં ફીભાય ડ્ય. તે વાજો ત થમ, યાં તુ લશીલટ ઔયલા વક્ષભ ન શત. આ વભમે ફાંખાના વૂફા ળાશજાદા ળુજાએ તાને ભુગર ફાદળાશ જાશેય ઔમો.

આથી આ ફાજુ ભુયાદફકે્ષ ણ રશ્ઔય એઔત્ર ઔમુું. દખ્કણના વૂફેદાય ઓયાં ખઝફેને વાથ ેરઈ તેણે હદલ્શી તયપ ઔૂચ ઔયી. ભાલાભાાં દીારુય ાવ ે ફાંન ે ભળ્ા. આગ્રા શોંચી તેભણે હઔલ્લ ઔફજ ે ઔમો. તતા ળાશજશાાંને નજયઔેદ ઔમો. ત્માાંથી આઠ ભાઈર દૂય ળાશજાદા ભુશમ્ભદ દાયા ળુઔશને વજ્જડ શાય આી. ફે-ત્રણ અઠલાહડમાભાાં લાતાલયણ વાંૂણય અનઔૂુ થઈ જતાાં ઓયાં ખઝફે ેભુયાદફક્ષન ેભથુયા ાવે છાલણીથી ઔેદી ફનાલી ગ્લાતરમયના હઔલ્લાભાાં ઔેદ ઔમો. જ્માાં ત્રણેઔ લય ફાદ તેન લધ ઔયલાભાાં આવ્મ.

આભ, ઔુર 11 વૂફા ળાશજશાાંના વભમભાાં ખુજયાત આવ્મા. ઈ.વ. 1657ભાાં ફાદળાશ ળાશજશાાં ફીભાય ડતાાં હદલ્શીભાાં તેના ળાશજાદા લચ્ચે વિા વાંગય ળરૂ થમ. અાંત ેઆ વલયભાાં તલજમી ફનીન ે ળાશજાદ ઓયાં ખઝફે હદલ્શીની ખાદીએ આવ્મ.

ઔયાં ગઝેફ :- (1658-1707) 21 જુરાઈ,

1658ના યજ હદલ્શીભાાં તેન યાજ્માતબેઔ ઔયલાભાાં આવ્મ.

ઔયાં ગઝેફના વભમ દયમ્માન ગુજયાતના વૂફાઓ :-

ળાશનલાઝખાન વપલી :- (1658-1659)

તે ઓયાં ખઝેફન વવય શત. ળાશજાદ ભુશમ્ભદ દાયા ળુઔશ ઓયાં ખઝેફના રશ્ઔયને થા આી ઔચ્છ વુધી આલી શોંચ્મ શત. ઔચ્છના જાભ તભાચીએ (1654-1662) તને ેઆલઔામો. તેણ ે તાની તુ્રીનાાં રિ ણ ળાશજાદા વાથ ેઔમાું. ઔચ્છના ભશાયાલની ભદદથી તે અભદાલાદ આલી શોંચ્મ. આ વભમ ે ળાશનલાઝ તનેા કે્ષ બી ખમ. ત્માયફાદ ત ે ઓયાં ખઝફે વાભે રડલા ખમ. ણ અજભેયની દતક્ષણે દલેયાઈના ગાટભાાં તનેી શાય થઈ. બાખતા દાયાન ીછ ઔયી તેની કૂ્ય શત્મા ઔયલાભાાં આલી. ત્માયફાદ ખુજયાતના વૂફા તયીઔે જળલાંતતવાંશની તનભણૂઔ ઔયલાભાાં આલી.

ભશાયાજા જળલાંતતવાંશ :- (1659-1662) ભશફતખાન (1662-1668) (તળલાજીની રૂાંટ – 1664) ફશાદુયખાન (1668-1670) ભશાયાજા જળલાંતતવાંશ પયીથી (1670-1672)

ઉમ્દત-ઉર-ભુશમ્ભદખાન અભીનખાન

(1672-1682)

તેના વભમ દયમ્માન લાત્રઔ નદી યન આઝભખઢ,

જૂનાખઢન ઉયઔટ, અભદાલાદન ે પયતી દીલાર તથા બરના હઔલ્લાનુાં ળાશી તનલાવ સ્થાન દુયસ્ત ઔયલાભાાં આવ્મુ.

ભુસ્તાયખાન કાયતરફખાન ળાશલદીખાન

ળાશજાદ ભુશમ્ભદ આઝભળાશ ળાશજાદ ભુશમ્ભદફીદાયફખ્ત

ઈબ્રાશીભખાન :- (1707)

ઔયાં ગઝેફ વભમના વૂફાઓ દયમ્માન

ગુજયાતની તસ્થતત આ વભમ દયમ્માન હદલ્શીભાાં ભુગર વિા નફી ડતાાં

ભયાઠા વયદાય તળલાજીએ ખુજયાત ઉય અલાયનલાય આક્ભણ ઔયીને રૂાંટ ચરાલી. તેભણ ે ઈ.વ. 1664 અન ે1670ભાાં એભ ફ ેલાય વુયત રૂાંટ્યુાં શત.ુ ભુગરએ જાભનખય ઔફજ ે ઔમુું અન ે તેન ે ઈસ્રાભાફાદ નાભ આપ્મુ. આ વભમે ખુજયાતભાાં ભૂતતયજૂા ય અાંઔુળ ભૂઔામ. હશાં દુ જ્મતતીન ેાંચાાંખ ફનાલલાની ભનાઈ પયભાલી. અભદાલાદભાાં ઔભનવીફ ેપ્રચતરત થમેરા રકાંડના તવક્કા ફાંધ ઔયાલી તાાંફાના તવક્કા ચરણભાાં દાકર ઔમાય. ખુનેખાયને વકત વજા ઔયલાભાાં આલતી. ખુજયાતભાાં આ વભમે હશાં દુ ય

Gujarat History



જતજમાલેય નાાંકલાભાાં આવ્મ. તેભના વાભાતજઔ-ધાતભયઔ

ઉત્વલ ય પ્રતતફાંધ ભૂઔલાભાાં આવ્મ. ાાંચભ, અભાવ અન ેએઔાદવીના હદલવે હશાં દુ દુઔાન ફાંધ યાકતા. તેના ફદરે આ હદલવએ દઔુાન ચાર ુ યાકલાનુાં પયભાન તેણ ે ફશાય ાડ્યુાં.

ઔયાં ગઝેફ છીના ભઘુર ફાદળાશ :- ફાદળાશ ઓયાં ખઝફેના ભૃત્મુ ફાદ હદલ્શીની ખાદીએ

અનુક્ભે ફશાદુયળાશ અને જશાાંદયળાશ વિા ય આવ્મા.

ફાદળાશ જશાાંદયળાશના વભમના વૂફાઓ :-

અવપ-ઉદ-દોરા :- (1712)

ળશાભતખાન :- (1713) દાઉદખાન ન્ની :- (1713-1715)

પર્રગ ખળામય :- (1715-1718)

આ વલેએ જતજમાલેય લવરૂ ઔયલા પ્રજા ય અવહ્ય ત્રાવ લતાયવ્મ. આ વભમ દયમ્માન ળયાપ લચ્ચે ઝગડા ળરૂ થમા. ખુજયાત ઉય ભયાઠાનાાં આક્ભણ આ વભમ દયમ્માન લધી ડ્યાાં.

ભભીનકાન(પ્રથભ)નુાં 1743ભાાં ભૃત્મુ થતાાં તનેી જગ્માએ ભુફ્તાકીયકાન ખુજયાતન વૂફ ફન્મ. ઈ.વ. 1753ભાાં વૂફા જલાભદયકાનના વભમભાાં ભયાઠાએ અભદાલાદન ઔફજો રીધ. ઔેટરાઔ લકત છી તઔન રાબ રઈ ભભીનકાન ફીજો અભદાલાદ ય ચડી આવ્મ. તેણે ળશેયન ેરૂાંટીને ઔફજો ભેવ્મ. આ કફય નૂા શોંચતાાં ેશ્વાએ તાના વયદાય વદાતળલ યાભચાંર લખયેન ે રશ્ઔય રઈ અભદાલાદ ભઔલ્મા. આ વાંગયભાાં કાંબાતન ભભીનકાન ફીજો શામો અને ભયાઠાએ વાંૂણયણે ખુજયાત ઈ.વ.

1758ભાાં વય ઔમુું. આભ, 170 લ ેખુજયાતભાાં ભુગર વિાન અસ્ત થમ.

ભયાઠાઓના ળાવન શેઠનુાં ગુજયાત :-

તભયાતે અશભદી,

વેરુઔયન ખયફ, પતેશતવાંશ યાલન

ખયફ, ચાહડમાની રાલણી લખેયે ઔૃતતભાાંથી આ વભમની તલખત ભે છે. ભુગર ફાદળાશ

ઓયાં ખઝેફના ધભાયન્ધણાન ે રીધે હશાં દુતના યક્ષણને અથ ેદતક્ષણ બાયતની પ્રજાભાાં તળલાજીએ યાષ્ટ્રીમ બાલના જાગ્રત ઔયી તાનુાં સ્લતાંત્ર યાજ્મ સ્થાપ્મુાં. તે જીતેરા પ્રદેળના યક્ષણ ભાટે ૈવાની લાયાંલાય જરૂય ડતાાં તળલાજીએ વૈા ભેલલા ખુજયાત ઉય અલાયનલાય આક્ભણ ઔયી અઢઔ દરત રૂાંટભાાં ભેલી. આ હયતસ્થતત તળલાજી(1674-1680)ના ભૃત્મુ ફાદ ણ ચારુ યશી.

ઈ.વ. 1716ભાાં ેશ્વા ફારાજી તલશ્વનાથ(ે1712-1719) ખુજયાતભાાં ભયાઠા વિા તલસ્તાયલા ભાટે કાંડેયાલ દાબાડે નાભના ભાણવની તનભણૂઔ ઔયી. આ દાબાડે ૂનાના યાજઔાયણભાાંથી ભુક્ત થઈ ખુજયાત ય ધ્માન આી ળઔે તેભ ન શલાથી તેણે તાના તલશ્વાવુ વયદાય ઔાંથાજી ઔદભ અને દમાજી ખામઔલાડ તથા તેના બત્રીજા તરાજીયાલ ખામઔલાડને ખુજયાતન શલાર વોંપ્મ. ફીજી તયપ શે્વા ફારાજી તલશ્વનાથ તથા દાબાડેએ ભુગર ફાદળાશ ભુશમ્ભદળાશ અને તનેા દીલાન અરીબાઈ ાવથેી ઔુનેશથી ખુજયાતભાાંથી ચથ ઉગયાલલાન શઔ ભેવ્મ. ધીયે ધીયે તેભણે ચથ ઉગયાલલાના ફશાન ે ખુજયાતની પ્રજા ય ત્રાવ લતાયલલા ભાાંડ્ય. અઢાયભી વદીના ભધ્મબાખ વુધીભાાં ત દતક્ષણ ખુજયાત અન ેલૂય ખુજયાતના ગણાકયા પ્રદેળ ય ભયાઠાનુાં લચયસ્લ સ્થામુાં.

ખુજયાતની અવ્મલતસ્થત યાજઔીમ હયતસ્થતતન ઔાંથાજીએ રાબ રેલા ભાાંડ્ય. તેન આળમ ખુજયાતભાાં ભયાઠા વિા સ્થાલાન શત. તેણે ભુગર વયદાય શભીદકાનને તનેા દુશ્ભન ભુગર વૂફા વજુાતકાનન ે શયાલલા ભશી નદીના ઉિયના પ્રદેળભાાંથી ચથ ઉગયાલલાની ળયતે રશ્ઔયી ભદદ ઔયી. વજુાતકાન શાયતાાં ભયાઠાએ અભદાલાદભાાં પ્રલેળ ઔમો. ળયત પ્રભાણ ે શભીદકાન ભયાઠાની યઔભ ચઔૂલી ન ળઔતાાં ભયાઠાએ અભદાલાદ રૂાંટ્યુાં. થડાઔ વભમ ફાદ ચથ ઉગયાલલાની ફાફતભાાં ભયાઠા વયદાય ઔાંથાજી અન ેતરાજીયાલ લચ્ચે ભતબેદ ડતાાં છેલટે ભશી નદીના ૂલય તયપના પ્રદેળભાાંથી તરાજીયાલ ચથ ઉગયાલે અને તશ્ચભ તયપના પ્રદેળભાાંથી ઔાંથાજી ચથ ઉગયાલે તેભ નક્કી ઔયલાભાાં આવ્મુ.

ધીયે ધીયે ઔાંથાજી અન ેતરાજીયાલ ખુજયાતભાાં ફલાન ફનતા જતા શતા. તે નૂાના શે્વાની અલખણના ઔયતા શતા. આ લાત નૂાના ેશ્વા ફાજીયાલ શેરાન ેકટઔતી શતી. આથી ચથન તાન હશસ્વ લવૂર ઔયલા ફાજીયાલ શેર અને તેભન બાઈ તચભનાજી જાતે ખુજયાતભાાં આવ્મા. આ તઔન રાબ રઈ ભુગર વૂફા વયફુરાંદકાાંએ ખુજયાતભાાં ભયાઠા વયદાયને ેવલા ન દેલાની અને તેના ફદરાભાાં વુયત અન ેઅભદાલાદ તવલામના પ્રદેળભાાંથી શે્વા ચથ અન ે વયદેળભુકી ઉગયાલ ે તેલી તથા અભદાલાદની

Gujarat History



આલઔભાાંથી 5 % ન હશસ્વ આલાની ળયત ેેશ્વા વાથ ેવાંતધ ઔયી. આ વાંતધ હદલ્શી દયફાયન ેઅભાનજનઔ રાખતાાં તેણે તે પખાલી દીધી અને ખજુયાતના વૂફાને દભ્રષ્ટ્ ઔયી તેના સ્થાન ેભાયલાડના યાજા અબમતવાંશન ેખુજયાતન વફૂ ફનાવ્મ.

ઈ.વ. 1729ભાાં કાંડેયાલ દાબાડેનુાં ભૃત્મુ થતાાં તને તુ્ર ત્રાંફઔયાલ દાબાડે ખુજયાતન વિાધીળ ફન્મ. ત ે શે્વાન તલયધી શલાથી ચથ અને વયદેળભુકીભાાંથી ેશ્વાને હશસ્વ આલાને ફદર ે ખજુયાતભાાંથી ેળલાઈન ે નાફૂદ ઔયલા પ્રમત્ન ઔયલા રાગ્મ. ત ે ભયાઠાના દુશ્ભન તનઝાભની ભદદ રઈને ેળલા વાભે મુદે્ધ ચડ્ય. ેશ્વા અન ેત્રાંફઔયાલ દાબાડે લચ્ચે લડદયા તજલ્લાના ડબઈ ાવેના બીરુય ખાભ ાવે બમાંઔય મુદ્ધ થમ.ુ આ મુદ્ધભાાં ત્રાંફઔયાલ ભયામ. છેલટે દાબાડે અન ેખામઔલાડના ઔુટુાં ફ ેેશ્વાની વિા ભાન્મ ઔયલી ડી. તેભણ ે ખજુયાતની ચથની આલઔભાાંથી ેશ્વાને હશસ્વ આલાનુાં સ્લીઔાયલુાં ડ્યુાં.

ત્રાંફઔયાલ દાબાડેનુાં અલવાન થતાાં તેન ુત્ર મળલાંતયાલ ખુજયાતન વુઔાની ફન્મ. યાં તુ તે વખીય શલાથી તનેા ફદરે તરાજીયાલ ખામઔલાડે વિાનાાં વૂત્ર ધાયણ ઔમાું. ઈ.વ. 1732ભાાં ખુજયાતના ભુગર વફૂા અબમતવાંશે તરાજીયાલનુાં ડાઔયભાાં કૂન ઔયાવ્મુાં. આથી ખુસ્વે થઈને ત્રાંફઔયાલ દાબાડેની ત્ની ઉભાફાઈ તથા તરાજીયાલના તુ્ર દભાજીયાલ ખામઔલાડે અભદાલાદ ઉય આક્ભણ ઔમુું. અબમતવાંશે આ લકતે કાંબાતના નલાફ ભભીનકાાંની ભદદ લડે વકત વાભન ઔમો. ણ છેલટે અબમતવાંશે ભયાઠા વાથે વાંતધ ઔયલાની પયજ ડી. ઈ.વ. 1734ભાાં લડદયા ખામઔલાડની યાજધાનીનુાં ળશેય

ફન્મુાં. અબમતવાંશ ખુજયાતની હયતસ્થતતથી તાંખ આલી જઈ તાના તલશ્વાવુ વયદાય યતનતવાંશ બાંડાયીને અભદાલાદન શલાર વોંી ભાયલાડ ચાલ્મ ખમ.

ઉભાફાઈએ દભાજીયાલન ે દતક્ષણભાાં રશ્ઔયી ઔાભખીયી વોંતાાં એન ભદદનીળ યાંખજી ખુજયાતન વૂફ ફન્મ. કાંબાતના ભભીનકાાંએ ખુજયાતની વૂફાખીયી ભેલલા અધુું અભદાલાદ આલાની ળયત ે યાં ખજી વાથે વાંતધ ઔયી. તઔ જોઈ ફાંનેએ બેખા ભી અભદાલાદ ય આક્ભણ ઔમુું. યતનતવાંશ બાંડાયી શામો. ળયત ભુજફ ભભીનકાાંએ અધુય અભદાલાદ યાં ખજીન ેવોંી દીધુાં(1737). ધીયે ધીયે યાં ખજીએ અભદાલાદભાાં યશી વોયાષ્ટ્ર અને ઉિય ખુજયાતના પ્રદેળભાાં ભયાઠાની વિા તલસ્તાયી.

ઈ.વ. 1743ભાાં ભભીનકાાંનુ અલવાન થતાાં પયીથી ખુજયાતની વફૂાખીયી ભાટે વાંગય થમ. આ વભમ ેભુફ્તાકીયકાન ભભીનકાનની જગ્માએ વફૂ ફન્મ. યાં ખજીએ ાટણના વૂફેદાય જલાભદયકાાંની (તનેે ાટણની

વૂફાખીયી બખલલાની છૂટ ભી) ભદદથી તાનુાં સ્થાન ટઔાલી યાખ્મુાં. ઈ.વ. 1749ભાાં છત્રતત ળાશુ(1707-1749)ન ુ અલવાન થતાાં નૂાભાાં તાયાફાઈ(1700-1707) અન ે ફારાજી ફાજીયાલ લચ્ચે વિા ભાટે વાંગય ળરૂ થમ. દભાજીયાલ ખામઔલાડ તાયાફાઈના કે્ષ જોડાતાાં ફારાજી ફાજીયાલે દભાજીયાલ ઉય ખુજયાતની આલઔભાાંથી તાન ેભત હશસ્વ આી દેલા દફાણ ઔમુું. દભાજીયાલ રણેી યઔભ નશીં આી ળઔતાાં ેશ્વાએ દભાજીયાલ તથા તેના બાઈને રશખઢના હઔલ્લાભાાં નજયઔેદ ઔમાય. છેલટે ફાંનેએ ફારાજી ફાજીયાલની ળયતન સ્લીઔાય ઔયી છુટઔાય ભેવ્મ. ળયત અનુવાય વુયત ભશારના તાી નદીના ઉિય-દતક્ષણ પ્રદેળભાાંથી તથા ભશી નદીના ઉિય ફાજુના

ખધયા, ધાંધુઔા તથા તલયભખાભ વુધીના પ્રદેળભાાંથી ચથ અને વયદેળભુકી ઉગયાલલાના શઔ ેશ્વાને ભળ્ા.

ૂનાના ેશ્વા અન ેદભાજીયાલ ખામઔલાડ તથા શે્વાના બાઈ યગુનાથયાલ(યાગફા) ફાંનએે વાંમુક્તણે અભદાલાદ ઉય આક્ભણ ઔમુું. ઈ.વ. 1753ભાાં તેભણે અભદાલાદ ઔફજ ે

ઔમુું, ત્માયે વૂફ જલાભદયકાન શત. ત્માાં વુધી અભદાલાદ ભુગર વિા અને ભયાઠા લચ્ચે લશેંચામેરુાં યહ્યુાં. યાગફાએ તલઠ્ઠર તળલદલેન ે અભદાલાદન લશીલટ વોંપ્મ અન ે તે શલ ેઅભદાલાદન લશીલટઔતાય ફન્મ. અભદાલાદન ઔફજો ભેવ્મા ફાદ ભયાઠાએ કાંબાતના નલાફ ભભીનકાાંને કાંડણી બયલાની પયજ ાડી. હયણાભે ફાંને લચ્ચે પયીથી વાંગય ળરૂ થમ. ઈ.વ. 1756ભાાં ભભીનકાાંએ દભાજીયાલ અને યાગફાની ખેયશાજયીન રાબ રઈ અભદાલાદ ઔફજ ેઔયતાાં નૂાના ેશ્વા ફારાજી ફાજીયાલ ેતયત જ અભદાલાદ ય આક્ભણ ઔમુું. એઔ લયના વકત વાંગય ફાદ છેલટે ભભીનકાાં શામો. પયીથી ભયાઠાએ અભદાલાદન ઔફજો ભેવ્મ. (1758)

ધીયે ધીયે દભાજીયાલ ખામઔલાડ અને ેશ્વાના વેનાતત વદાતળલ યાભચાંરએ અભદાલાદ અન ે તેની આવાવના પ્રદેળભાાં ળાાંતત સ્થાી. વદાતળલયાભે ભયાઠાના તવક્કા ખુજયાતભાાં ચારુ ઔમાય. યાજ્મના ભશત્ત્લના શદ્દા યથી ભભીનકાાંના ભાણવ દૂય ઔમાય. દભાજીયાલ ે અભદાલાદભાાં જભારુયભાાં તાની શલેરી ાછ લાલ ઔયાલી તથા અભદાલાદના ઔટનુાં વભાયઔાભ ઔયાવ્મુાં.

શાયેર ભભીનકાાં કાંબાત યલાના થમ. ણ તેણે ભયાઠા વાથ ે વાંગય ચારુ યાખ્મ. દભાજીયાલ ે તાન કાંબાતન હશવાફ ચઔુતે ઔયલા કાંબાત ય આક્ભણ ઔમુું. ભભીનકાાં અાંગે્રજોની ભદદ લડે શે્વા ાવે ૂના નાવી ખમ. ૂનાભાાં જઈ શે્વાન તભત્ર ફની ખમ. ઔેટરીઔ ફાાંમધયી રઈ

કાંબાત ાછ આવ્મ. વદાતળલ યાભચાંરએ લાડાતળનય,

Gujarat History



રુણાલાડા, ારનુય, શલદ લખેયે પ્રદેળ ય ભયાઠાની વિા સ્થાી. (1760)

ઈ.વ. 1761ભાાં ાણીતના ભેદાનભાાં ભયાઠાની વકત શાય થતાાં ભભીનકાાંએ તાની ચાર ફદરી. તણે ેદભાજીયાલ વાથે ભી જઈ ખજુયાતભાાંથી ેશ્વાન ેશટાલલાની ેયલી ઔયલા ભાાંડી. તેભાાં તનેે જોઈએ તેટરી વપતા ભી નશીં. દભાજીયાલ ે કાંબાતના ભભીનકાાંની વિા શેઠ કેડા તજલ્લ તથા તનેી આવાવન પ્રદેળ ઔફજ ેઔમો.

ેશ્વા ફારાજી ફાજીયાલનુાં ભૃત્મ ુ થતાાં ૂનાભાાં તેની જગ્માએ તને ુત્ર ભાધલયાલ શે્વા ફન્મ. ભાધલયાલ અન ેતેના ઔાઔા યગુનાથયાલ(યાગફા) લચ્ચે વિા ભાટે વાંગ્રાભ ળરૂ થતાાં દભાજીયાલ યગુનાથયાલના કે્ષ જોડામ. આથી ભાધલયાલે દભાજીયાલના તુ્રને ઔેદ ઔમો અને ખુજયાતન ઔેટરઔ પ્રદેળ કાંડણી ેટે રઈ રીધ. ઈ.વ. 1768ભાાં દભાજીયાલનુાં ભૃત્મુ થતાાં તેના ુત્ર ખતલાંદયાલ અને પતેશતવાંશયાલે ભાધલયાલની વલય ળયત ભાન્મ ઔયી લડદયાની તાની વિા ાછી ભેલી.

થડાઔ લકતભાાં લડદયાભાાં ખતલાંદયાલ અન ેપતેશતવાંશયાલ લચ્ચે વિાન વાંગય ળરૂ થમ. ઔાફેર પતેશતવાંશયાલે ૂના જઈ નલા ઔયાય ઔયી વિા અન ે રશ્ઔય યાકલાની યલાનખી ભેલી. ખતલાંદયાલ ે વિા ાછી

ભેલલા પ્રમત્ન ઔમાય, ણ તભેાાં તેને ધાયી વપતા ન ભી. પતેશતવાંશયાલે વભમ કી અાંગ્રજેો વાથે વુરેશ ઔયી. ળયત પ્રભાણે નક્કી ઔયલાભાાં આવ્મુ ઔે અાંગે્રજોએ ખુજયાતના જીતેરા પ્રદેળ તાની ાવે યાકલા અન ે ખામઔલાડની અાંખત ફાફતભાાં દકરખીયી ઔયલી નશીં.

ઈ.વ. 1780ભાાં અાંગ્રજેોએ આક્ભણ ઔયી પતેશતવાંશ યાલન ેૂનાના ેશ્વાની ઔડભાાંથી છડાવ્મ અન ે અભદાલાદ પતેશતવાંશ યાલન ે વોંપ્મુ. તણેે અભદાલાદન લશીલટ ઔયલા તાના ઔાયબાયી વદાતળલ ખણેળને નીમ્મ. આ લકત ેઅાંગ્રેજોએ શે્વા ાવેથી ડબઈ ડાલી રીધુાં.

આ વભમ દયમ્માન નૂાભાાં ભાધલયાલ ેશ્વાનુાં અલવાન થતાાં તેન નાન બાઈ નાયામણયાલ (1772-1773) ેશ્વા ફન્મ. ણ યગુનાથયાલ ેનાયામણયાલનુાં કૂન ઔયાલતાાં નાયામણયાલન તુ્ર ભાધલયાલ ફીજો (1774-1795) ેશ્વા ફન્મ. ઈ.વ. 1787ભાાં વારફાઈ ભુઔાભે અાંગ્રજેો અને ભયાઠા લચ્ચ ે વાંતધ થતાાં અભદાલાદ અને તેની આવાવના પ્રદેળ ઉય પયીથી ેશ્વાની વિા સ્થાઈ. ઈ.વ. 1795ભાાં ેશ્વા ભાધલયાલ ફીજાનુાં અલવાન થતાાં યગુનાથયાલન ુત્ર ફાજીયાલ ફીજો (1795-1818) શે્વા ફન્મ.

શ્રી ભખનરાર લકતચાંદના જણાવ્મા ભુજફ શે્વાના ખુજયાતના પ્રદેળભાાં ઈ.વ. 1783 થી 1800 દયમ્માન ત્રાંફઔજી

ભઔાંજી, યાધાજી જીલાજી, ઔયવનદાવ બીભયાલ, વેરૂઔય લખેયે વૂફેદાય થમા. વેરૂઔયે ખુજયાતભાાં વકત ત્રાવ લતાયવ્મ શત. ઈ.વ. 1800ભાાં ખામઔલાડન ે શે્વાના પ્રદેળભાાંથી ચથ ઉગયાલલાન ઈજાય ભતાાં ખામઔલાડ તયપથી યાલફાદાદા તથા યગુનાથ ભહશત (ઔાઔાવાશેફ) લખેયે વૂફા ફન્મા.

ખુજયાતભાાં વિા ભેલલા લડદયાના ખામઔલાડ અન ેેશ્વા લચ્ચે ચારતા વાંગયન રાબ રઈ અાંગે્રજોએ ધીયે ધીયે ખુજયાતભાાં તાની વિા લધાયી. અાંગે્રજોએ ઔાહઠમાલાડભાાં લખય યલાનખીએ જભીનની ભાણી ઔયતાાં છેલટે ેશ્વાએ ખામઔલાડન ઈજાય ઔામભન ે ભાટે ફાંધ ઔમો (1854). ધીયે ધીયે લડદયાભાાં અાંગે્રજોનુાં લચયસ્લ લધલા ભાાંડ્યુાં. લડદયાથી શે્વા વાથેન હશવાફ વભજલા આલરેા અાંગે્રજોના ઔૃાાત્ર ખાંખાધય ળાસ્ત્રીનુાં નૂાભાાં કૂન થમુ. આના હયણાભે અાંગ્રેજો અને ેશ્વા ફાજીયાલ ફીજાના વાંફાંધ ફખડ્યા. છેલટે શે્વા ફાજીયાલ ફીજાએ તાની વિા ટઔાલી યાકલા નૂાના ઔયાય ઔમાય.

આના હયણાભે લડદયાના ખામઔલાડને ખુજયાતન ઈજાય ઔામભ ભાટે ભળ્. રશ્ઔયી કચય ેટે અાંગે્રજ વયઔાયને ઔાહઠમાલાડભાાંથી ઉગયાલેરી યઔભ આલી ડી. નભયદાની ઉિય તયપના પ્રદેળના ઔેટરાઔ શઔ ભળ્ા. અાંગે્રજો જ્માયે

નેા તલગ્રશભાાં જોડામેરા શતા, ત્માયે તઔન રાબ રઈ ફાજીયાલ ફીજાએ તેભની ઔડભાાંથી છૂટલા પ્રમત્ન ઔમો. કડઔી આખ અાંગ્રેજો અને ેશ્વા લચ્ચ ેમુદ્ધ થમ.ુ ફાજીયાલ ફીજો શાયી ખમ. તેણે ઔામભને ભાટે અાંગે્રજોની ળયણાખતી સ્લીઔાયી વભગ્ર ભયાઠા વામ્રાજ્મ અાંગ્રજેોના ચયણ ેધયી દીધુાં.

ખામઔલાડે અભદાલાદ, દવક્ઈ તારુઔ લખેયે અાંગે્રજોન ે

આીને ટેરાદ, વુયત અઠ્ઠાલીવી, તવદ્ધુય લખેયે રીધાાં.

આભ, ઈ.વ. 1818ના જૂનની 3જી તાયીકે ભયાઠા યાજ્મન વાંૂણય અસ્ત થમ(ત્રીજો ભયાઠા તલગ્રશ). ખુજયાતભાાં ઔાંની વયઔાયનુાં ળાવન સ્થામુાં. ઈ.વ. 1820ભાાં ખામઔલાડ વમાજીયાલ ફીજાએ અાંગે્રજી શાઔેભ રડય એલ્પીન્સ્ટન વાથે નલા ઔયાય ઔયીન ે ખુજયાતના કાંહડમા યાજા ઉયની વલય વિા અાંગ્રજેોના ચયણ ે ધયી દીધી. છેલટે ખામઔલાડનુાં યાજ્મ ણ અાંગે્રજ તાફાનુાં યાજ્મ ફની ખમુાં.

Gujarat History



ેશ્વા ફારાજી વલશ્વનાથ

ખડંયેાલ દાબાડ ે

કંથાજી કદભ દમાજીયાલ ગામકલાડ વરાજીયાલ ગામકલાડ

ેશ્વા ફારાજી ફાજીયાલ

હશસ્વો લસરૂલા ચિભનાજી અને ફારાજી ફાજીયાલ દ્વાયા વયંકુ્ત આક્રભણ

રાબ

ગજુયાતના સફૂા શજુાતખાનને શયાલલા શભીદખાનને ભદદ

િોથ ઉઘયાલલા ફાફતે ભતબેદ

ચકૂલણુ ંન થતા ંઅભદાલાદ લટૂ્ુ ં

ળયત મજુફ યકભ આલી

વવંધ – મઘુર સફૂા વયબરુદંખા ંવાથે

ભશીનો વિભ પ્રદેળ ભશીનો પલૂવ પ્રદેળ

સયુત અને અભદાલાદ વવલામ િોથ અને વયદેળમખુી ઉઘયાલલી અને 5% અભદાલાદની આલકભાથંી હશસ્વો

હદલ્શી દયફાયને અભાનજનક રાગતા ંપગાલી દીધી અને ભાયલાડના યાજા અબમવવિંશને સફૂો નીમ્મો

ખડંયેાલ દાબાડને ુ ંઅલવાન

ત્રફંકયાલ દાબાડ ેગજુયાતનો વત્તાધીળ

વનઝાભની ભદદ રઈ ેશ્વા વાભે યદુ્ધ

લડોદયા જજલ્રાના ડબોઈ ાવેના બીરપયુ મકુાભે યદુ્ધભા ંમતૃ્ય ુ

દાબાડ ેઅને ગામકલાડના કુટંુફે ેશ્વાની ળયતો ભાન્મ યાખી ગજુયાતની આલકભાથંી હશસ્વો આલાનુ ંકબલૂ્યુ ં

વભાધાન

Gujarat History



વરાજીયાલના શાથભા ંવત્તાના ંસતૂ્રો

અબમવવિંશ ેડાકોયભા ંવરાજીયાલનુ ંખનૂ કયાવયુ ં

1743ભા ંભોભીનખાનં ુ ંઅલવાન થતા ંગજુયાતની સફૂાગીયી ભાટે વઘંવ થમો

ઉભાફાઈએ દભાજીને દચિણની કાભગીયી વોંતા ંયંગોજી ગજુયાતનો સફૂો ફન્મો

યંગોજીએ ખબંાતના સફૂા ભોભીનખા ંવાથે વવંધ કયી અને ફનેંએ બેગા ભી અભદાલાદ ય આક્રભણ કયુું

યતનવવિંશ શામો અને ળયત મજુફ અર્ુું અભદાલાદ યંગોજીને ભળ્ય ુ

યંગોજીએ અભદાલાદભા ંયશી ધીયેધીયે વૌયાષ્ટ્ર અને ઉત્તય ગજુયાતભા ંવત્તા વલસ્તાયી

પનૂાભા ંફારાજી ફાજીયાલ અને તાયાફાઈ લચ્િે વઘંવ

1749ભા ંછત્રવત ળાહનુ ુ ંઅલવાન

આખયે વભાધાન થતા ંવવંધ થઈ અને ફાજીયાલના િોથ અને વયદેળમખુીના શકો સ્લીકાયલાભા ંઆવમા

વભાધાન

દભાજીયાલ તાયાફાઈના િે જોડાતા ંફાજીયાલે ોતાનો હશસ્વો આલા દફાણ કયુું

દભાજીયાલે હશસ્વો ન આતા ંદભાજીયાલ અને તેના બાઈને ફાજીયાલે નજયકેદ કમાવ

વભાધાન

યંગોજીએ ાટણના સફૂા જલાભદવખાનંી ભદદથી ોતાનુ ંસ્થાન જાલી યાખ્ય ુ

ત્રફંકયાલની જત્ન અને વરાજીયાલના પતુ્ર દભાજીયાલે અભદાલાદ ય આક્રભણ કયુું

અબમવવિંશ અભદાલાદનો લશીલટ યતનવવિંશ બડંાયીને વોંી ભાયલાડ જતો યહ્યો

વવંધ મજુફ 1734થી લડોદયા ગામકલાડની યાજધાની ફન્ય ુ

યતનવવિંશ બડંાયી ગજુયાતનો સફૂો ફન્મો

અબમવવિંશ ેભોભીનખાનંી ભદદ લડ ેવાભનો કમો શોલા છતા ંશામો અને તેથી તેણે વવંધ કયી

ત્રફંકયાલ દાબાડને ુ ંઅલવાન

મળલતંયાલ દાબાડ ેગજુયાતનો સકુાની (વગીય)

Gujarat History



ખબંાતના ભોભીનખા ંફીજાને ખડંણી બયલા ભજબયૂ કમો

1756ભા ંદભાજીયાલ અને યાઘોફાની ગેયશાજયીને રીધે ભોભીનખાએં અભદાલાદ ય આક્રભણ કયીને કફજે કયુું

દભાજીયાલે યાઘોફાનો િ રીધો

ભાધલયાલ કાકા યાઘોફા

આથી ભાધલયાલે દભાજીયાલ ગામકલાડ ાવેથી ગજુયાતનો કેટરોક પ્રદેળ રઈ

રીધો અને દભાજીયાલના પતુ્રને કેદ કમો

ગોવલિંદયાલ ફે પતુ્ર પતેશવવિંશયાલ

ભાધલયાલની વલવ ળયતો ભાન્મ યાખી લડોદયાની વત્તા ાછી ભેલી

દભાજીયાલનુ ં1768ભા ંઅલવાન

આથી ફારાજી ફાજીયાલે અભદાલાદ ય આક્રભણ કયુું

1761ભા ંફારાજી ફાજીયાલનુ ંઅલવાન થય ુ

1758ભા ંપયીથી અભદાલાદ ભયાઠાઓએ કફજે કયુું

ભાધલયાલ ેશ્વા ફન્મો

ભોભીનખા ંશામો અને વવંધ કયલાભા ંઆલી

1753 ફાદ પનૂાના ેશ્વા, દભાજીયાલ અને યાઘોફાએ અભદાલાદ ય વયંકુ્ત આક્રભણ કયુું

ભયાઠાઓએ વપંણૂવ અભદાલાદ કફજે કયુું, અત્માય સધુી ફે વત્તાઓનુ ંળાવન શતુ ં

વઘંવ

વત્તા ભાટે વઘંવ પનૂા જઈ ેશ્વા વાથે કયાય કયી આવમો

અને અંગે્રજો વાથે ણ સરેુશ કયી

વત્તા ગઈ અને તે ભેલલા પ્રમત્ન કમાવ; યંત ુવનષ્ટ્પતા ભી

Gujarat History



પતેશવવિંશયાલે અભદાલાદના કાયબાયી તયીકે વદાવળલ ગણેળને નીમ્મો

ભાધલયાલ ેશ્વાનુ ં1772ભા ંઅલવાન થતા ંતેનો નાનો બાઈ નાયામણયાલ ેશ્વા ફન્મો

આથી અંગે્રજો અને ેશ્વા લચ્િે પનૂાના કયાય થતા ંગામકલાડને ગજુયાતનો ઈજાયો કામભ ભાટે ભળ્મો

આથી ગજુયાતભા ંઅંગે્રજોની વત્તા ળરૂ થઈ

1820ભા ંવમાજીયાલ ફીજાએ વભગ્ર યાજ્મ અંગે્રજોને િયણે ધયી દીર્ુ ં

3 જૂન, 1818ના યોજ ભયાઠા વલગ્રશ થમો

યઘનુાથયાલે તેન ુખનૂ કયાવયુ ં

1795ભા ંભાધલયાલ ફીજાનુ ંઅલવાન થતા ંયઘનુાથયાલનો ફીજો પતુ્ર ફાજીયાલ ફીજો ેશ્વા ફન્મો

1787ભા ંઅંગે્રજો વાથે વારફાઈના કયાય થલાથી અભદાલાદ ય પયીથી ેશ્વાની વત્તા સ્થાઈ

લડોદયાથી ેશ્વા વાથેનો હશવાફ વભજલા આલેરા અંગે્રજોના કૃાાત્ર ગગંાધય ળાસ્ત્રીનુ ંપનૂાભા ંખનૂ થય ુ

યઘનુાથયાલનો પતુ્ર ભાધલયાલ ફીજો 1774ભા ંેશ્વા ફન્મો (વલાઈ ભાધલયાલ)

અંગે્રજોએ પનૂાના ેશ્વા ય 1780ભા ંઆક્રભણ કયી તેને શયાલી પતેશવવિંશયાલ ગામકલાડને ેશ્વાની ચુગંારભાથંી મકુ્ત કમો

આથી અંગે્રજો અને ેશ્વાના વફંધંો ફગડયા

Gujarat History



અલાગચીન ગુજયાત

વને 1753 થી 1818 વુધી ખુજયાત અને વોયાષ્ટ્ર ઉય ભયાઠાની વલોયી વિા શતી. નૂાના ેશ્વાના તાફેદાય તયીઔે ખામઔલાડનુાં ળાવન લડદયાથી ચારતુ શતુ. ેશ્વાન વૂફ અન ેખામઔલાડન પ્રતતતનતધ અભદાલાદભાાં યશેતા શતા. ેશ્વાના છેલ્લા વફૂા આફા ળેરૂરઔય વાથે ખામઔલાડને ટાં ટ થતાાં શે્વાઈ વિા ખુજયાતભાાંથી કતભ થઈ અને ેશ્વા લતી કાંડણી ઉગયાલલાન શઔ ખામઔલાડને ભળ્. ઈ.વ. 1802ના લવાઈના ઔયાયથી ેશ્વાઈન ે ભયણતર પટઔ ડ્ય. આ વભમે લડદયાની ખાદી ય આનાંદયાલ ખામઔલાડ શતા. તેભના દીલાન તયીઔે આાજી યાલજી શતા. ભુગર વૂફા તેભની વિા નફી ડતાાં રશ્ઔય રઈન ે વોયાષ્ટ્રભાાં તથા અન્મત્ર કાંડણી ઉગયાલલા ભાટે નીઔતા. કાંડણી ઉગયાલલા ભાટેની આ લાતયઔ વલાયીન ે“ભુલ્ઔખીયી”નુાં નાભ આલાભાાં આવ્મુ શતુ. ઉિય ખુજયાતભાાં ઈડયના યાલે આ પ્રથાન ે“કીચડી” નાભ આપ્મુાં શત.ુ

આ વભમ દયમ્માન વલયત્ર અળાાંતત શતી. ખામઔલાડ, ેશ્વા અને ભુગર વિાના અલળે જલેા વૂફા અન ે

પજદાય ેળઔળી, ચથ, વયદેળભુકી, જભા જોયતરફી,

કીચડી એલાાં જુદાાં જુદાાં નાભે યાજા, તારુઔદાય લખેયે ાવથેી તરલાયની અણીએ ભટી યઔભ ઉગયાલતા. આભાાં

ફાફીલેય, તુઔયલેય, ગાવદાણાલેય, ખનીભલેય લખેયે ઉભેયામા શતા.

લડદયાભાાં ળાભ ફેચય અને શહયબતક્તની ેઢી ખામઔલાડ અન ેઅન્મ યાજાને ૈવા ધીયતી શતી. વૂયતભાાં આત્ભાયાભ બૂકણલાા અાંગ્રજે ઔાંનીના ળયાપ શતા.

ઈસ્ટ ઈન્ડીમા કાંનીન પ્રલેળ :-

ખતલાંદયાલ ખામઔલાડનુાં વપ્ટેમ્ફય, 1800ભાાં અલવાન થમુ. એ લકત ે લડદયા યાજ્મ આતથયઔ દૃતષ્ટ્એ ગવાઈને નફુાં ડ્યુાં શત.ુ ખતલાંદયાલના ફે ુત્ર આનાંદયાલ અન ેઔાન્શજીયાલ લચ્ચે વિા ભાટે વાંગય ચારત શત. આ તઔન રાબ અાંગ્રજેોએ રીધ. આનાંદયાલન શઔ સ્લીઔાયામ અન ેઆનાંદયાલ અન ેદીલાન યાલજી તલરુદ્ધનાાં ભલ્શાયયાલ અન ેખણતયાલના ફાંડ ળભાલી દેલાભાાં આવ્માાં.

લડદયા વયઔાયને ભદદ ઔયલા ફદર ઔાંની વયઔાય

વાથે કાંબાત ભુઔાભે 17 ભાચય, 1802ના યજ ઔયાય ઔયામા. તે ભુજફ –

તરહટળ વયઔાયે લડદયા વયઔાયને ઔયેરી ભદદ ફદર કચય ખામઔલાડે આલુાં અને જભીન ેટે વુયત અઠ્ઠાલીવીન ખામઔલાડન ભુરઔ આલ.

વશામઔાયી મજનાની પજના કચય ટેે ખામઔલાડન લધુ ભુરઔ આલ.

ખામઔલાડની ભટી આયફ પજ ગટાડલા ઔાંની વયઔાયે લડદયા વયઔાયને ભદદ ઔયલી.

ઈ.વ. 1805ભાાં ખામઔલાડ અને ઔાંની વયઔાય લચ્ચ ેનલા ઔયાય થમા. તેની ળયત વશામઔાયી મજના જલેી જ શતી.

1802ભાાં ેશ્વા વાથ ે લવાઈના ઔયાયથી શે્વાઈન ેભયણતર પટઔ ડ્ય. 1802ભાાં લડદયા વાથ ેવશામઔાયી

મજનાનુવાય ઔયાય થમા; ત્માયથી ખામઔલાડ અાંગ્રજેોના તાફેદાય થમા. 1818ભાાં અાંગ્રેજોન ે અભદાલાદ ભળ્ુાં. શે્વા વાથ ે વારફાઈ અન ે ત્માયફાદ લવાઈના ઔયાયથી તાી અને ભશી લચ્ચેન ેશ્વાન પ્રદેળ ણ ઔાંનીને ભળ્.

લકય વેટરભેન્ટ:-

ઈ.વ. 1807-08 ભાાં ખામઔલાડ તયપથી તલઠ્ઠરયાલ ઔાહઠમાલાડભાાં રશ્ઔય રઈન ે કાંડણી ઉગયાલલા ભાટે ખમા. તેભની વાથે ઔાંનીના ભેજય લઔય ણ શતા. રશ્ઔયની ભદદથી કાંડણી ઉગયાલલાની આ ભુલ્ઔખીયી પ્રથા કચાય અને પ્રજાની શાડભાયી લધાયનાયી શતી. આ અાંખ ે તભાભ યાજાન ે ભયફી યાજ્મના ગુાંટુ ખાભે ત્ર રકીન ેફરાલલાભાાં આવ્મા. આ લકત ે જ ે ઔયાય થમા ત ે ભુજફ કાંડણી તનતશ્ચત ઔયલાભાાં આલી. આ વભમે ભેજય લઔય ણ શાજય શતા. આ ઔયાયને “લઔય વેટરભેન્ટ” ઔશેલાભાાં આલે છે. આ ઔયાયથી ખામઔલાડની ભુલ્ઔખીયી ફાંધ ડી.

આ વભમ દયમ્માન કાભાંડભાાં લાગેય અને લાઢેર ઠાઔયનુાં ળાવન શત.ુ (ખણીવભી વદીની ળરૂઆતભાાં)

1857 ૂલેનુાં ગુજયાત :-

આ મુખ દયમ્માન યાલજી આાજી જલેા લડદયાના

તલચક્ષણ અને તલશ્વાવુ દીલાન, ળેઠ વુાંદયજી જલેા ગડાના

લેાયી અને ઔાંની વયઔાયના તલશ્વાવાત્ર ભુત્વદ્દી,

અયદેળય ઔટલા જલેા પ્રજાના હશતતચાંતઔ, દુખાયયાભ

ભશેતાજી જલેા વભાજવુધાયઔ, વશજાનાંદ સ્લાભી જલેા

ધભયપ્રલતયઔ તથા ઔનયર લઔય, પફયવ, જમે્વ આઉટયાભ તથા એરહપન્સ્ટન જલેા ઉદાયચહયત અને દીગયદૃષ્ટ્ા અાંગ્રેજ અતધઔાયી થઈ ખમા.

Gujarat History



ઔાઠી, ઠાઔયડા, ઔી, બીર લખેયે જાતતના રઔન ેપ્રવાંખાત એઔફીજાના પ્રદેળભાાં જઈન ે શુભર ઔયી રૂાંટપાટ ઔયલાની આદત ડી ખઈ શતી. તે ઔઈન ે તાફે થમા ન

શતા. આયફ, વાંગી, ભઔયાણી, ફરચ જલેી રડામઔ જાતત “યદેળી” ના વાભાન્મ નાભથી કાતી. તે ધાંધાદાયી તવાશી શતા.

અબ્દુર યશેભાન નાભના લયા ઔભના ધભયઝનનૂી ભાણવે તાની જાતન ેઈભાભ ભશેંદી તયીઔે જાશેય ઔયી અને તાના લયા અનુમામીને એઔઠા ઔયી ઈ.વ. 1810ભાાં ભાાંડલી ય ચડાઈ ઔયી. ત્માાંના યાજાન ે ઔેદ ઔયી અને દીલાનને ભાયી નાાંખ્મ. જો ઔે અાંગે્રજોએ ભાાંડલીન ઔફજો રઈ તે યાજ્મ તનેા ભૂ ભાતરઔન ેતા. 22/10/1810 ના યજ ાછુાં આપ્મુાં શત.ુ

જૂનાખઢની જભે બાલનખય યાજ્મ વાભે ઔુાં ડરાના કુભાણ ઔાઠીએ ફશાયલટુાં જાશેય ઔમુું. તેભાાં જોખીદાવ કુભાણ અને ગેર કુભાણ નાભના ફ ે બાઈ ણ વાભેર શતા. જોખીદાવની સ્ત્રી વન્ભાનની બાલનાને રઔઔતલએ તફયદાલી છે. 1829ભાાં જોખીદાવના ફશાયલટાન અાંત આવ્મ.

ગામકલાડ અને અાંગ્રેજો:-

લડદયાભાાં આનાંદયાલ ખાદી ય શતા. પતેશતવાંશ યાલનુ ભૃત્મુ અઠ્ઠાલીવ લયની નાની લમ ે થમ.ુ તેથી તેભના નાના બાઈ વમાજીયાલ ફીજા યીજ ાંટ તયીઔે નીભામા. તેભની લમ ભાત્ર ખણીવ લયની શતી. આનાંદયાલ થડા લકતભાાં તા.2/10/1819ના યજ ભૃત્મુ ાભતાાં વમાજીયાલ ફીજા ખાદીએ ફેઠા.

ળયાપ ાવેથી રીધેર યઔભ યત ઔયલાન ે ફદર ેવમાજીયાલે ળયાપ ય જુરભ ખુજામો અને ખલનયયની ફધી તાઔીદ તે ગીને ી ખમા.

ઈ.વ. 1827ભાાં ભુાંફઈના ખલનયય એલ્પીન્સ્ટનની ળયાપનુાં દલે ુચૂઔલી દેલાની સ્ષ્ટ્ વૂચના છતાાં તેભણે તને અભર ઔમો નશીં. જો ઔે આ ફધી કટટન ેઅાંત ેણ 1844 થી 1847 દયમ્માન વમાજીયાલે ળાાંતતથી યાજ્મ ઔમુું.

વમાજીયાલના ભૃત્મ ુછી તભેના ભટા ુત્ર ખણતયાલ ે1847 થી 1856 વુધી લડદયાની ખાદી ય યાજ્મ ઔમુું. આ ખાા દયમ્માન ઔનયર આઉટયાભે “લડદયા કટટ” નાભન હયટય ફશાય ાડેર.

અભદાલાદન ઔફજો ઔાંની વયઔાયે 1857ભાાં રીધ; ત્માયે અભદાલાદની આતથયઔ તસ્થતત વાયી ન શતી.

ગુજયાતભાાં નલજાગૃતત :- ઈ.વ. 1844ભાાં વુયતભાાં ભીઠાના ઔયભાાં લધાયાને ઔાયણ ે

તપાન થમાાં. ભીઠાલેય અડધ રૂતમ શત; તે લધાયીન ેએઔ રૂતમ ઔયામ શત. હશાં દુ અને ભુવરભાનએ એઔ ફનીન ેઆ લકત ેરડત આી શતી. પ્રજાના તલયધ આખ વયઔાયે નભતુાં જોકીને અડધા રૂતમાન લધાય ડત ભૂક્મ.

આલ ફીજો પ્રવાંખ 1848ભાાં ફન્મ. ભુાંફઈ વયઔાયે ખુજયાતભાાં ફાંખાી તરભા દાકર ઔમાું. આથી વુયતની

પ્રજાએ વબા, વયગવ અને શડતાન તત્રતલધ ઔામયક્ભ મજ્મ અને શડતાભાાં બાખ ન રેનાયને જ્ઞાતત ફશાય ભૂઔલાની ધભઔી આલાભાાં આલી. આકયે વયઔાયે નલાાં તરભા દાકર ઔયલાન તલચાય ડત ભૂક્મ.

અભદાલાદના ળેઠ શઠીતવાંશે હદલ્શી દયલાજા ફશાય રૂ. 10 રાકના કચે જનૈ ભાંહદય 1848ભાાં ફાંધાવ્મુાં. તે ચીન વાથેના અપીણના લેાયભાાં કૂફ ધન

ઔભામા શતા. ભખનરાર ઔયભચાંદ ળેઠ અભદાલાદના અગ્રખણ્મ શ્રીભાંત શતા. ઔન્માળાા કરલા તેભણ ે1851ભાાં દાન આપ્મુાં શત.ુ ઈ.વ. 1848ભાાં પફયવના પ્રમાવથી લનાયક્મુરય વવામટીની સ્થાના ઔયલાભાાં આલી. વુયતભાાં એન્ડુઝ રાઈરેયી આ જ વભમ દયમ્માન સ્થાઈ. આભ 1848 થી 1856 વુધીન વભમ એઔાં દયે ળાાંતતથી વાય થમ શત.

ગુજયાતભાાં કુદયતી આપત :-

ઈ.વ. 1815ભાાં ખુજયાતભાાં ઉંદહયમ દુઔા ડ્ય શત. ઈ.વ. 1826ભાાં તીડને રીધે ફધ ાઔ નાળ ામ્મ શત.

ઈ.વ. 1819ભાાં ઔચ્છ, અભદાલાદ, બરૂચ તથા જાભનખય તજલ્લાન ે ધયતીઔાંને રીધે ગ ાું નુઔવાન થમુ શત.ુ તવાંધુની ળાકાભાાં 18 પૂટ ાણી બયાઈ ખમુાં શત.ુ યણ ઊંચ ુ આલતાાં તવાંધુન પ્રલાશ ઔચ્છભાાં લશેત ફાંધ થમ શત. જભીન કાયી થઈ ખઈ શતી.

Gujarat History



ઈ.વ. 1845ભાાં તવાંધન “અલ્લાશન ફાંધ” તયીઔે કાત પ્રદેળ લધુ ઊંચ આવ્મ શત અન ે રકતયના હઔલ્લાની દીલાર તટૂી ડી શતી. તવાંધુનુાં ાણી તદ્દન ફાંધ થઈ ખમુાં શતુાં અને રકત તારુઔ લેયાન થઈ ખમ શત.

ઈ.વ. 1822ભાાં વપ્ટેમ્ફયભાાં તાીની યેરનુાં ાણી અતખમાય દયલાજાભાાં ગવૂી ખમુાં શત.ુ પક્ત વમૈદયુાન દયલાજો વરાભત યહ્ય શત. યપી ફુયજથી પાટઔ રખીન આક ઔટ તણાઈ ખમ શત. એ યેરભાાં થમેર ુષ્ઔ જાનશાતનન ે ઔાયણે એ યેરને “ભશાજખત યેર” એલુાં નાભ આલાભાાં આવ્મ ુ છે. અયદેળય ઔટલાે છ હદલવ વધુી ભશેનત અન ે કચય ઔયીન ે તથા ઠેઔઠેઔાણે ભછલા ભઔરીન ેઔેટરાઔ રઔને ૂયભાાંથી ફચાવ્મા શતા. આ પ્રભાણે જ 1837ની યેરભાાં ણ અયદેળયે વાયી એલી ભદદ ઔયી શતી.

ગુજયાતભાાં અલાગચીન મુગન ઉદમ ેશ્વાઈ વિા નાફૂદ થઈ અને ઔાંની વયઔાય વલોયી

ફની. આની વાથવાથ તશ્ચભના વાહશત્મની અવયના ઔાયણે ખુજયાતી વાહશત્મભાાં બતક્તમુખન અાંત આવ્મ.

વુધાયાનાાં ઔેન્ર ભુાંફઈ, વુયત અન ેઅભદાલાદ ફન્માાં.

ખુજયાતભાાં અવ્મલસ્થાના ઔાભાાં ઔી, ઔાઠી,

તભમાણા, જત ખયાતવમા લખેયે ધાડાડુન ધાંધ રઈને ફઠેા

શતા. ભયાઠા અને ભુગર વનૈ્મભાાંથી છૂટા થમેરા વૈતનઔ તાંઢાયા અને ઠખ ફન્મા શતા. આ લકતે વશજાનાંદ સ્લાભીએ આ રઔના જીલનની વુધાયણા ભાટે પ્રમત્ન ઔમો અને બાખલત ધભયની સ્થાના ઔયી. ઈ.વ. 1825ભાાં વશજાનાંદ સ્લાભી વુયતભાાં નલ હદલવ યહ્યા અન ે ગણા રઔ તેભના વત્વાંખી ફન્મા. અયદેળય ઔટલા તથા ભુાંફઈના ખલનયય ણ તેભના ઉદેળથી અને તેની વભાજ ય ડેરી અવયથી આઔાયમા શતા.

22 જૂન, 1844ના યજ દુખાયયાભ ભશેતાજીએ “ભાનલધભય વબા”ની સ્થાના ઔયી. તેભણે અસ્ૃશ્મતાન તલયધ ઔમો. દુખાયયાભજીએ 1838 થી 1850 દયમ્માન વુધાયાનુાં ઔામય કૂફ જોયળયથી ઔમુું. ઈ.વ. 1849-50 દયમ્માન દાદફાએ ભુાંફઈભાાં “યભશાંવ વબા”ની સ્થાના ઔયી શતી. આ વબા ખુપ્ત યીતે ભતી શતી. નાતજાતના બાંજનના ઔામયક્ભ તયીઔે તેભણે ાઉબક્ષણન ઔામયક્ભ અનાવ્મ શત.

નભયદાળાંઔય 1851 થી 1854 વુધી વુયતભાાં યહ્યા શતા. એ વભમ દયમ્માન તેભણે “સ્લદેળી હશતેચ્છુ ભાંડી” સ્થાી શતી અને “જ્ઞાનવાખય” અઠલાહડઔ ળરૂ ઔમુય શત.ુ ઈ.વ.

1851ભાાં તભળનયી તયપથી “શેયેજખીય” ભાંડીનુાં ભુકત્ર પ્રતવદ્ધ થતુાં શતુ. ત ેભશીતયાભના શાથ ેરકાતુાં શતુ. ઈ.વ. 1851ભાાં “ફતુદ્ધલધયઔ વબા” ભુાંફઈભાાં ળરૂ ઔયલાભાાં આલી શતી. નભયદાળાંઔય તથા ઔયવનદાવ તેના અગ્રવેય શતા. ઔયવનદાવ ે 1855ભાાં “વત્મપ્રઔાળ” ળરૂ ઔમુું શતુ. યાજઔટભાાં દુખાયયાભ અને ભતણળાંઔય હઔઔાણીએ “તલદ્યાપ્રઔાળ વબા” ળરૂ ઔયી શતી. ભુાંફઈના ાયવીની “જ્ઞાનપ્રચાયઔ વબા”ભાાં દાદાબાઈ નલયજી તલજ્ઞાનના તલમ ય પ્રલચન આતા. “જ્ઞાનદીઔ” દ્વાયા વુયતના તભળનયીએ ભદ્યાન તલરુદ્ધ રકાણ રકીન ે ઔેપી દાથોના વેલન વાભે ઝુાંફેળ ઉાડી શતી.

વુયત વુધાયાની ફાફતભાાં ઔરઔિા ફાદ ફીજા નાંફયે શતુ. ઔયવનદાવે લૈષ્ણલ વાંપ્રદામના ુષ્ટ્ી ભાખી ભશાયાજોની રીરાન ેઉગાડી ાડી શતી. તભેાાંથી “ભશાયાજ રામફર ઔેવ” ઉદબવ્મ શત. જો ઔે ઔયવનદાવ આ ઔેવભાાં છૂટી ખમા શતા.

વયઔાયી અભરદાયના પ્રમાવને રીધે દીઔયીન ે

દૂધીતી ઔયીને ભાયી નાકલાની, વતી થલાની અને ખુરાભના લેાયની ઔુરૂઢી દયૂ થઈ શતી. ઔચ્છ-વોયાષ્ટ્રભાાં

જાડેજા યાજતૂભાાં તથા ઉિય ખુજયાત, કેડા તથા બરૂચ તજલ્લાભાાં રેઉલા ાટીદાયભાાં દીઔયીને જન્ભતાાં જ દધૂ બયેરા લાવણભાાં ડુફાડી ભાયી નાકલાન યીલાજ શત. ઔનયર લઔયે કાંડણીન ફાંદફસ્ત ઔયતી લકત ે(1807)આ હયલાજ ફાંધ ઔયાલલા પ્રમાવ ઔમો શત. વયઔાયે ઈ.વ. 1833ભાાં તરહટળ વામ્રાજ્મભાાંથી ખુરાભના લેાય ય પ્રતતફાંધ ભૂક્મ શત. બાયતભાાં 1840ભાાં ખરુાભ યાકલાન હયલાજ ફાંધ ઔયલાભાાં આવ્મ.

ખણતયાલ ખામઔલાડે 1849ભાાં ખયીફ ભાફા દ્વાયા થતાાં ફાઔના લેચાણ ય પ્રતતફાંધ ભૂક્મ શત. ઔન્મા ફાય લયવની થામ તે શેરાાં તેન તત રિના શઔ બખલી ળઔે નશીં એભ ઠયાલી ફારિ પ્રથા વાભે ઔામદ ઔયી વયઔાયે તે ફાંધ ઔયાલલા ખરાાં બમાું શતાાં. જ્ઞાતત ફશાય જલાથી લાયવાન શઔ જત નથી તભેજ ુનરયિ ઔયલાથી તલધલાન ેઆખરા તતના વીધા લાયવા તવલામના ફીજા શઔ યદ થતા નથી એભ ઔામદ ઔયીને તલધલા તલલાશન ે પ્રત્વાશન આલાભાાં આલેરુાં. 1856ભાાં તલધલા તલલાશન ઔામદ ઈશ્વયચાંર તલદ્યાવાખયના પ્રમત્નથી ડેરશાઉવી દ્વાયા ફનાલલાભાાં આલેર.

પ્રથભ સ્લાતાંત્ર્મ મદુ્ધ અને ગુજયાત

Gujarat History



પ્રથભ સ્લાતાંત્ર્મ મુદ્ધનાાં કાયણ : દિઔુત્રની પ્રથાના ઈન્ઔાયન ે ઔાયણે ગણા જૂના યાજલાંળ રૂપ્ત થમા શતા.

ખુજયાતભાાં વુયતના નલાફનુાં, ભાાંડલી (તજ.વુયત) અન ેાયડી ાયનેયાના યાજ્મ આ ઔાયણે કારવા ઔયલાભાાં આવ્માાં.

ઈ.વ. 1853ભાાં અાંગે્રજ વયઔાયે હશાં દી તવાશી ભાટે દાકર ઔયેર ઔાયતૂવભાાં ખામ અન ે ડુક્કયની ચયફી લાયલાભાાં આલે છે એભ હશાં દુ અન ેભુવરભાન ભાનતા શતા.

ઔચ્છના યણભાાંથી ખુજયાતના અન્મ તલસ્તાયભાાં આમાત થતુાં ભીઠુાં અખાઉ તવાંદૂય બયલાભાાં આલેર ઔથાભાાં ભઔરલાને ઔાયણ ેરાર ફની ખમુાં શતુ. આ ઉયથી રઔભાાં અપલા પેરાઈ ઔે ધભયભ્રષ્ટ્ ઔયલાના શેતથુી ભીઠા ય વયઔાયે ખામનુાં રશી છાાંટુ્ય છે.

ઈનાભી ઔભીળન અન ે વલ ે કાતાની ઔાભખીયીન ે ઔાયણ ેરઔભાાં અવાંત પેરામ શત. રઔ ાવે ઔામદેવયની ભાતરઔી વાતફત ઔયલા વનદ ન (ઈનાભ તયીઔે ભેરી જભીનની) શઈ તેની તથા ધાતભયઔ સ્થાનની જભીન જપ્ત ઔયલાભાાં આલી. આથી ઠાઔય અન ેતારુઔદાય વયઔાયના તલયધી ફન્મા અન ેતેભણે ફલાભાાં વહક્મ બાખ રીધ.

હશાં દી પ્રજાના ધભય, યીતહયલાજ અને યશેણીઔયણીન અાંગે્રજો છડેચઔ ઉશાવ ઔયતા. વયઔાયે ન્મામ આલાની દ્ધતતભાાં પેયપાય ઔમો શત. દેળી ઔટોને ફદરે વયઔાયી ઔટોભાાં ન્મામ ગણ તલરાંફથી થત શત. ન્મામાધીળ ણ યદેળી શલાથી રઔને વભજી ળઔતા ન શતા.

ખુજયાતની રશ્ઔયી કભીય ધયાલતી ઔાઠી, ઔી, બીર,

ધાયાા, નામઔડા, યાજૂત લખેયે જલેી ળૂયલીય ઔભને રશ્ઔયભાાં સ્થાન ભતુાં ન શતુ. ગ્લાતરમયના રશ્ઔયના અાંગ્રેજ તલયધી વતૈનઔએ ખજુયાતના ઠાઔય તથા વતૈનઔન ેઅાંગે્રજો તલરુદ્ધ ઉશ્ઔેમાય શતા. ત ે ભાટે દૂતને ણ ભઔલ્મા શતા. આભાાં કાવ ઔયીન ે યાજભાતા ફૈજાફાઈના વૈતનઔ વાંઔામેરા શતા.

પ્રાવીના મુદ્ધન ેએઔ વદી ૂયી થઈ શલાથી અાંગ્રેજોના

ળાવનન અાંત આલી યહ્ય શત એલી પઔીય, ભોરલી અન ે વાધુએ આખાશી ઔયી શતી. તે અાંગ્રજેોન ે શાાંઔી

ઔાઢલા ભાટે રઔન ે ઉશ્ઔેયતા શતા. અભદાલાદ, બરૂચ લખેયે ળશેયની ભતસ્જદભાાં તરહટળ ળાવનના નાળ ભાટે પ્રાથયના ઔયલાભાાં આલતી શતી.

ખુજયાતના યાજા, નલાફ અન ે નાના ઠાઔયનાાં વૈન્મભાાં ભઔયાણી તવાંધી અને આયફની બયતી ઔયલાભાાં આલતી શતી. તે ધાંધાદાયી તવાશી શતા અને લધાયે

ૈવા આનાયની તયપદાયી ઔયતા શતા. તે ઉિય બાયતીમ વશલતની તયપ વશાનુબતૂત ધયાલતા શતા અને તેથી તેભણે રશ્ઔયના અન્મ ઔભના ભાણવને ફલ

ઔયલા ઉશ્ઔેમાય શતા. આ રઔએ ઈડય, વાંતયાભુય,

રુણાલાડા, યાજીા લખેયે યાજ્મભાાં ફલ ઔયલાભાાં આખેલાની રીધી શતી. યાજા તેભને ઔાફૂભાાં યાકી ળક્મા નશતા અન ેતેભની વિા ભાત્ર નાભની જ યશી શતી.

ક્રાાંતતની ળરૂઆત અન ેક્રાાંતતના ફનાલ ઈ.વ. 1857ના ભે-જૂન ભાવભાાં નવીયાફાદ (તજ.

અજભેય, યાજસ્થાન) અને નીભચભાાં (તજ. નીભચ, ભધ્મપ્રદેળ) થમેરા ફલાના વભાચાયન ેરીધે અભદાલાદભાાં 7ભી યેજીભેન્ટભાાં ઉશ્ઔેયાટ પેરામ શત અને જૂન ભાવભાાં થમેરા આ ફલાનુાં નેતૃત્લ વૂફેદાયે રીધુ શત.ુ યાંતુ ઉિય તલબાખના વેનાતત યફટયવના યેજીભેન્ટન ે તન:ળસ્ત્ર ઔયલાના ખરાને રીધે ઉશ્ઔેયાટ ળભી ખમ અને ળશેયભાાં ળાાંતત યશી. વૂફેદાયને નેતતૃ્લ રેલા ફદર વકત તળક્ષા ઔયલાભાાં આલી.

તરહટળ તયપી લડદયાના ભશાયાજા કાંડેયાલન ે દભ્રષ્ટ્

ઔયી લડદયાન ઔફજો રેલા ભાટે ભલ્શાયયાલ, ળાશીફાખભાાં

યશેરા ફા ુ ખામઔલાડ, બાઉવાશેફ લાય અન ે યાજા બોંવરેએ એઔ ઔાલતરુ ગડ્યુ. તલજાુયના ન્મારચાંદ ઝલેયી તથા ાટણના ભખનરાર લાતણમા ણ આભાાં વાભેર શતા. ફા ુખામઔલાડન ેઅભદાલાદની પજન ેપડલાનુાં ઔાભ વોંપ્મુ શતુ. બોંવરે યાજા અન ે ન્મારચાંદ ઝલેયીન ે

ઉભેટા(તા.આાંઔરાલ, તજ.આણાંદ), બાદયલા(તા.વાલરી, તજ.લડદયા)ના ઠાઔય અન ેકેડાના ટેરની ભદદ ભાાંખલાનુાં ઔાભ વોંામ ુ શત ુ અન ે તેભાાં તે વપ ણ થમા શતા. ભખનરાર ે ઔડી પ્રાાંતભાાંથી 2000 વૈતનઔ અન ે 150

ગડેવલાય એઔઠા ઔમાય. ફધાએ પ્રતાુયા(તા.વાલરી, તજ.લડદયા) ાવે ભશીના ઔતયભાાં એઔઠા થલાનુાં નક્કી ઔમુું. ત્માાંથી લડદયાથી ાાંચ ભાઈર દૂય આલેર ચઔ તાલ ાવ ે ડાલ નાકી લડદયા જીતી રેલાની મજના ઔયી. 16 ક્ટફયે શૂભર ઔયલા અને લડદયા જીતામા ફાદ અભદાલાદ લખેયે સ્થ વય ઔયલા મજના ગડાઈ શતી. ક્ટફયના પ્રથભ વપ્તાશ દયમ્માન હદલ્શીના તનને ઔાયણ ે અન ે ખુજયાતના વિાલાાના વકત જાપ્તાને ઔાયણે તરહટળ તાંત્રના તલયધી તનરુત્વાશી ફન્મા. હદલ્શી તલજમના તનતભિ ે લડદયા નયેળ તયપથી મજરે કાણાના

Gujarat History



પ્રવાંખે ફલાકય ૈઔી એઔ ભુતસ્રભ વ્મતક્તએ આ મજનાની તલખત લડદયાના યેતવડેન્ટને આી દીધી. તુયાંત કેડા અને યેલાઔાાંઠાના તજલ્લા ભેજીસ્ટરે ટ અન ે તરટીઔર એજન્ટે ખરાાં રીધાાં. લડદયાભાાંથી 25 આખેલાનની ધયઔડ થઈ. ક્ટફયના અાંતભાાં અાંગ્રજેોએ શૂભર ઔયી પ્રતાુયા અને અનખડ(તા.લડદયા)ન વાંૂણય નાળ ઔમો. ખામઔલાડ વયઔાયની અાંખત દકરખીયીન ેઔાયણ ેભલ્શાયયાલ અને બોંવરે યાજા વજાભાાંથી ફચી ખમા. ભખનરાર અને તેના વાથી તલજાુય તારુઔાના તરલાઈ ખાભ તયપ નાવી ખમા. ભખનરાર અન ેતેના વાથીને ઔડીન ેવજા

ઔયલાભાાં આલી. ફેન ેત ેઉડાડલાભાાં આવ્મા, ત્રણન ેપાાંવી આલાભાાં આલી અન ે વાતને દેળતનઔારની વજા ઔયલાભાાં આલી. તલજાુયભાાં 21 હડવેમ્ફયે ત્રણને તે ઉડાડલાભાાં આવ્મા અન ે ત્રણને પાાંવી આલાભાાં આલી. ભશીઔાાંઠાભાાં દવને ત ે ઉડાડલાભાાં આવ્મા અન ે નલન ે ઔાા ાણીની

વજા ઔયલાભાાં આલી. કાનુય(તજ.આણાંદ), અનખડ અને પ્રતાુયાના લીયન ેણ ત ેઉડાડલાભાાં આવ્મા. કેડાના ઠાઔય જમતવાંશન ેજન્ભટી ભી.

ાંચભશારભાાં દાશદ, ખધયા, રુણાલાડા, જાાંફુગડા,

ઝારદ, ખધયા લખેયે સ્થએ ભુતસ્રભ જાખીયદાય, નામઔડા અન ેઔીએ વાથે ભીને જુરાઈભાાં તપાન ઔમાું. વૈતનઔએ રઔની ભદદ લડે વયઔાયી ઔચેયી ઔફજ ે

ઔયી; યાં તુ છેલટે વયઔાયી દએ તેભને શયાવ્મા. દાશદન ફલાકયએ છ હદલવ વધુી ઔફજો યાખ્મ. ાંચભશારના નામઔડા રઔન વાંગ્રાભ રખબખ એઔ લયવ વુધી ચાલ્મ શત.

ભશીઔાાંઠાના પ્રદેળની 140 ઠઔયાત ઈનાભી ઔતભળનની ઔામયલાશીથી અવાંતુષ્ટ્ ફની શતી. આણાંદથી 12 ભાઈર દૂય આલેરા કાનુયના ઠાઔય જીલાબાઈએ આણાંદના ભુકી ખયફડદાવ ટેરના વશઔાયથી ફલાન ઝાંડ પયઔાવ્મ. તેભને અાંગ્રેજોન વાભન ઔયલા ભારાજી જોી અને ઔૃષ્ણદાવ

દલેએ ણ વશઔાય આપ્મ શત. તેભણે બીર, ઔી અન ેઅન્મ ઔભનુાં 2000નુાં રશ્ઔય એઔઠુાં ઔયી નજીઔના ખાભડાાં જીતી રઈને અાંગ્રેજ વિાન પ્રતતઔાય ઔમો. લડદયાથી આલેરા તરટીળ રશ્ઔયે રઔને ત્રાવ આી ફલાકયન ેશયાવ્મા. ઠાઔય જીલાબાઈને પાાંવી આલાભાાં આલી. ખયફડદાવન ે તેના લતન આવજભાાંથી ઔડીન ેઔાાાણીની વજા ઔયી. ફે લયવ ફાદ ત ેઆાંદાભાનભાાં ભૃત્મુ ામ્મ.

1857ના તલપ્રલ લકત ે વયદાય ટેરના તતા ઝલેયબાઈને ઈન્દયના શરઔયે ફરાવ્મા શતા અન ેઝાાંવીની યાણીના રશ્ઔય વાથે યશીન ે તે રડ્યા શતા એલ ઉલ્લકે વયદાય ટેરના એઔ ચહયત્રઔાયે ઔમો છે.

ઈડયથી 16 ભાઈર દૂય આલેરુાં ચાાંડુ નાથાજી અન ેમભાજી ખાભેતીનુાં ખાભ શત.ુ તે ખામઔલાડ અને ઈડયના

યાલન ેકાંડણી આતા શતા. ચાાંડુ વાથે પ્રતતઔાયભાાં ડબડા ખાભ ણ બળ્ુાં શત.ુ ચાાંડુના ફલાથી ઔીભાાં અન ે

ઠાઔયડાભાાં અળાાંતત લધી શતી. કેયારુ, લડનખય અને તલજાુયના ખામઔલાડી પ્રદેળના 3000 વળસ્ત્ર ઔીના

વભૂશે એઔત્ર થઈન ે રરા ય શૂભર ઔમો, ણ લયવડા(તજ.લડદયા) ઠાઔયના 400 ભાણવ વયઔાયી પજ અન ે ખામઔલાડી વેનાના વાંમુક્ત રશ્ઔય વાભે પાલી ળક્મા નશતા. અાંતે તે તલકેયાઈ ખમા શતા.

કાભાંડ અન ેફાયાડી લચ્ચે નાંદાણા ખાભભાાં તરહટળ રશ્ઔયી છાલણી શતી. નોવેનાન વેનાતત ડનાલન અધીય ફનતાાં 4 ઑક્ટફયની લશેરી વલાયે ત વૈન્મ રઈ ફેટની કાડીભાાં શોંચી ખમ. ફેટદ્વાયઔાન હઔલ્લ વાભે શત. ડનાલન ે તભાયાન આદળે આપ્મ. લાગેય ાવ ે ત આલી ઔઈ આધુતનઔ મદુ્ધ વાભગ્રી શતી નશીં. હઔલ્લા ય ધડાધડ ખા છૂટલા ભાાંડ્યા. લાગેય સ્ત્રીએ યસ્ત ળધી ઔાઢ્ય. તેભણે તતાના ગેય ખાદરાાં શતાાં તે રાીને બીનાાં ઔમાું અને હઔલ્લા ય આલી. ુરૂને ઔહ્યુ ઔે તભે શતથમાયથી મુદ્ધ ઔય અભે તખા આ બીનાાં ખાદરાાંભાાં ઝીરી રઈને ઠાંડાખાય ઔયી દઈળુાં. આ લાગેય સ્ત્રીએ ઔયેરા ઔાભનુાં દુતનમાભાાં ક્માાંમ ઉદાશયણ નથી. જો ઔે અાંગે્રજ વેનાએ આ ફલ દાફી દીધ શત.

ભુડેટીના ઠાઔય વૂયજભર અને ઈડયના યાલ લચ્ચ ેદેલા ફાફત ઝગડ થતાાં ઈડયના યાલ ે તેન ુ લાયવન ફાંધ ઔમુું. વૂયજભરે તાના વાવયે જઈને ૈવા રઈ આલલા

યલાનખી ભાાંખી, ણ અતલશ્વાવન ે ઔાયણે ત ે અાઈ નશીં અન ે વભાધાન થઈ ળક્મુાં નશીં. આથી વૂયજભરે ઔાં ટાીન ે50 ભઔયાણી વાથે ડુાંખયભાાં બયાઈને ફલ ઔમો. તરટીઔર એજન્ટ યૈક્વે વૂયજભરને ભદદ ઔયતા ઠાઔયને પ્રરબન આી શાથ ઉય રીધા. ખશાટના ઠાઔય

શભીયતવાંખે વૂયજભરન ત્માખ ઔમો. આ ઉયાાંત ભરઆુ,

ફાણય, ભેલડા અને અરલુાના ઠાઔયએ વૂયજભર ઉય વભાધાન ભાટે દફાણ ઔમુું. અાંતે એઔ લયના વાંગય ફાદ તેના નભી ડલા વાથ ેભુડેટી પ્રઔયણન અાંત આવ્મ.

Gujarat History



આફુભાાં યશેરી જોધુય ફટાતરમને 1857ની 5ભી ઑખસ્ટે ઔયેરા તપાનભાાં 17ભી નેટીલ ઈન્પન્ટર ીના ઔેટરાઔ ભાણવ વાભેર શલાના ળઔને રીધે તેભનાાં શતથમાય છીનલી રેલાભાાં આવ્માાં.

ાંચભશાર અને ભશીઔાાંઠાના પ્રદેળના ભુઔાફરે બરૂચ અન ેયાજીાના ભાત્ર વાભાન્મ અળાાંતતના ફનાલ ફાદ ઔયતાાં દતક્ષણ ખુજયાત એઔાં દયે ળાાંત યહ્યુ શતુ.

તાત્મા ટે :-

તાત્મા ટ ે ખુજયાતભાાં તા.20/11/1858ના યજ પ્રલેશ્મા ત્માયે લડદયાભાાં ખબયાટ પેરામ શત. તેભણે લડદયાથી 50 ભાઈર દૂય આલેરુાં છટાઉદેુય તા.1/12/1858ના યજ ઔફજ ે ઔમુું. છટાઉદેુયનુાં રશ્ઔય તાત્મા ટે વાથ ેબી ખમુાં. ત્માાંથી લડદયા તયપ આખ લધતાાં ાઔયના શાથ ેતાત્માની શાય થતાાં લડદયા ઉયન બમ દૂય થમ. “ચયતય વલયવાંગ્રશ”ભાાં જણાવ્મા પ્રભાણે વુયતથી

અાંગ્રેજોનાાં વૈન્મ આ ફાજુ આલલા રાગ્માાં; ત્માયે ભશીઔાાંઠા આખ તેને યઔી યઔલા નાનાભટા ઠાઔય તાત્માટેન ે

ભેરા, ણ આધતુનઔ શતથમાયના અબાલ ેતે શામાય. તાત્મા ટેએ નહડમાદની છૂી ભુરાઔાત રીધી શતી. ણ ત્માાંના શતથમાય જપ્ત થઈ ખમાાં શલાથી તેને ઔાાંઈ ભદદ ભી ળઔી ન શતી. તલશાયદાવની જાખીય તાત્માને ગયભાાં યાકલા ફદર જપ્ત ઔયાઈ શતી.

રીભડી(વુયેન્રનખય)થી તાત્મા ટે લખેયે ઝારદ તયપ ખમા. અશીં ઝારદ (તજ.દાશદ) અને નલાશનુાં વયઔાયી વનૈ્મ તાત્મા વાથે બી ખમુાં. ઝારદની વયઔાયી તતજોયીભાાંથી તેભને રૂ.2000 યઔડા ભળ્ા. તેભણ ેઔચેયીના ભઔાનન નાળ ઔમો અન ેઔેદીને જરેભુક્ત ઔમાય. વુાંથ(લડદયા)ના યાજાએ

ડુાંખયી(બરૂચ), રીભડી અને ઝારદ થાણાભાાં લેયામરેા તલનાળની ઔથા વયઔાયને જણાલી. ભુાંફઈ વયઔાયે

ફલાકયન ે ઔડલા ઈનાભ જાશેય ઔમાું. ઔી અન ેબીર ઈનાભની રારચ ે ફલાકયન ે ઔડાલળ ે એલી આળા વયઔાયે યાકી શતી.

તાત્મા ટેએ છટાઉદેુયથી નાવતાાં તેભના રશ્ઔયના

ફે બાખ ાડ્યા. ત ેલાાંવલાડા તયપ લળ્ા, જ્માયે ફીજો બાખ 15 હદલવ વુધી ાંચભશારના વયશદી પ્રદેળભાાં યહ્ય. 16

હડવેમ્ફય, 1858ના યજ તાત્મા ાંચભશાર છડીન ેલાાંવલાડાના જ ાંખરભાાં પ્રલેશ્મા. 23/02/1859ના યજ ત ેડીવાથી 60 ભાઈર દૂય શતા અને પયી ખુજયાતભાાં દાકર થલા ભાાંખતા શતા. ારનુયભાાં આથી ઉશ્ઔેયાટ પેરામ

શત. ભડાવાના ભાખ ે તેભને દાકર થતા અટઔાલલા ભટુ રશ્ઔય ભઔરલાભાાં આવ્મ ુ શતુ. ભાયલાડ ાવ ે તભેને આાંતયલાભાાં આવ્મા અન ે તે પયીલાય ખુજયાતભાાં પ્રલળેી ળક્મા નશીં. એઔ ભાંતવ્મ પ્રભાણે તાત્માટ ેઔડામા નશતા અને તેભણે અાંતતભ હદલવ નલવાયીભાાં ખાળ્ા શતા.

ખાાંધીનખય તજલ્લાભાાં વભો નાભનુાં એઔ ખાભ છે. ત્માાંની

પ્રાથતભઔ ળાાભાાં એઔ કાાંબી છે, ત્માાં રકેરુાં છે ઔે : 29

નલેમ્ફય, 1857ના યજ અશીં પાાંવી અાઈ શતી ત ેભખનરાર (ાટણ) અન ેભાધલજી (તલજાુય)ન ેઅાંજતર.....

વોયાષ્ટ્ર અને તલપ્રલ :-

વોયાષ્ટ્રની જનતા મુદ્ધ અને અળાાંતતથી ત્રાવી ખઈ શતી. એથી ત ે ફાંધ થતાાં તણેે યાશત અનુબલી શતી. આથી

જ્માયે બાયતભાાં 1857ભાાં તલપ્રલ થમ; ત્માયે આ પ્રજા અતરપ્ત યશી. બાલનખયના યાજલીએ ગગા ફાંદયે ઉતયીન ેઅભદાલાદ જલા ભાખતા તરહટળ વનૈ્મને ભદદ ઔયી. તે ફદર બાલનખય યાજ્મન ેફાંદય ભાટે તરહટળ ફાંદય જટેર શઔ પ્રાપ્ત થમ અન ે આ યીતે બાલનખયના બાતલ તલઔાવન ામ નાંકામ.

આ ઔા દયમ્માન કાભાંડના (જાભનખય) લાગેયને સ્લતાંત્રતા પ્રાપ્ત ઔયલાની તઔ ભી. લાગેયન પ્રદેળ અાંગ્રેજોએ ખામઔલાડને વોંપ્મ શત. ણ તે તેભના

ખેયલશીલટથી ત્રાવી ખમા શતા. જોગ ભાણેઔ, ફાુ ભાણઔે,

બજો અન ે યેલા ભાણેઔ, લવઈના યણભર ભાણેઔ, દીા

ભાણેઔ, વભેશ્વયથી દેલા છફાણી અન ે ગડુાં ભામાણી લખેયે એઔઠા થમા. તે ખામઔલાડ અને અાંગ્રેજોની વિા નષ્ટ્ ઔયલા ઔૃતતનશ્ચમી ફન્મા. લાગેયની આ પ્રલતૃિની જાણ થતાાં તરટીઔર એજન્ટ ફાટયને જાતે આલીને તેભને ળાાંત ાડલા પ્રમત્ન ઔમો. યાં તુ આ ળાાંતત ક્ષણજીલી નીલડી અન ેલવઈના લાગેયએ ખામઔલાડના થાણેદાય ખતલાંદયાલન ેનવાડ્ય. ત્માયફાદ અનઔે ફનાલ ફન્મા. યાં ત ુ અાંતે તાલની તફભાયીને ઔાયણે જોગ ભાણેઔ ભૃત્મુ ામ્મ. ફીજા

લાગેય ખીયભાાં ઉતયી ખમા. આભ, આ યીતે લાગેયના પ્રમત્ન તનષ્પ ખમા અને તે ખામઔલાડના ળાવન નીચે

પયીથી ભૂઔામા.

ગુજયાતનુાં અગણ :-

1857ના સ્લાતાંત્ર્મ વાંગ્રાભના નેતા ૈઔી નાનાવાશેફ,

તાત્માટ,ે ભોરલી તરમાઔતઅરી ઈરાશાફાદી, યાં ખ ફાજુી લખેયેએ તેભના જીલનના છેલ્લા હદલવ ખુજયાતભાાં વાય

Gujarat History



ઔમાય શમ તેભ જણામ છે. જો ઔે આ અાંખે ઔઈ દસ્તાલેજી વાતફતી ભતી નથી. ભોરલી તરમાઔતઅરી તલળ ેદસ્તાલેજી ૂયાલા ઉરબ્ધ છે.

નાનાવાશેફ :- નાનાવાશેફ નેાભાાં ભૃત્મુ ામ્માની

લાત ફધા ઈતતશાવતલદ સ્લીઔાયતા નથી. તે ઉિયાલસ્થાભાાં તળશયભાાં (બાલનખય) યહ્યા શળે એભ પ્ર. ધાયૈમાએ વાાંમતખઔ ૂયાલાને આધાયે જણાવ્મુાં છે. નાનાવાશેફ તળશયભાાં દમાનાંદ વયસ્લતીનુાં નાભ ધાયણ ઔયી ખોતભેશ્વય ભશાદેલના ભાંહદય ાવે ખુપાભાાં યહ્યા શતા. ભયફીના શ્રી ભશેન્ર દલે તે ભયફીભાાં યહ્યા શતા તેભ ભાને છે.

તાત્મા ટે :- ઈ.વ. 1862ભાાં તાત્મા ટ ેનલવાયીભાાં

આવ્મા શતા. નયતવાંશ ટેઔયી ઉયના ભાંહદયના ૂજાયી શહયદાવે તેભને કચઔાટ વાથે યશેલાની યલાનખી આરેી. તાત્મા ટે ક્ાાંતત દયમ્માન ખુજયાતથી હયતચત થમા શલાથી તેભણે ટશેરદાવ નાભ યાકી ખુજયાતભાાં યશેલાનુાં વાંદ ઔમુું. ટશેરદાવ તાની જાતન ે દેળસ્થ રાહ્મણ તયીઔે કાલતા શતા. પ્ર. નાયામણ ટ ે ણ તાત્મા ટ ેઅશભદનખયના દેળસ્થ રાહ્મણ શતા એભ જણાલે છે. “તલાયીકે નલવાયી” તાત્મા ટનેે ઔયાં જી રાહ્મણ તયીઔે કાલે છે. જોન રેંખે ઔયેર તાત્મા ટનેુાં લણયન અન ે“તલાયીકે નલવાયી”ના રેકઔે ઔયેરુાં તાત્માટેનુાં લણયન કૂફ જ વામ્મ ધયાલ ે છે. ળાંબુબાઈ દેવાઈએ તાત્માટ ેચયલાડભાાં યશેતા શતા એલ ઉલ્લેક ઔમો છે. યાં ત ુત ેફાફત ેતેભણે લધુ તલખત આી નથી. અાંગ્રેજ ઈતતશાવઔાયના ભાંતવ્મ પ્રભાણ ે તવતપ્ર (ઉિયપ્રદેળ) ાવે તેભને પાાંવી આલાભાાં આલી.

યાં ગ ફાુજી :- વતાયાની ઔેદભાાંથી નાવી છૂટ્યા ફાદ

યાં ખ ફાુજી વાધુના લેળ ેલડદયા આવ્મા શતા અન ેફાુજી

વ્માંઔટેળ ‘તચથલાર’ેને ભળ્ા શતા. તેભણ ેભશાયાજા કાંડેયાલને ત્ર ાઠવ્મ શત. આ લકતે ઔદાચ ફલાકયને ટેઔ આલા તલનાંતત ઔયત ત્ર શળે. યાં ખજીની તલનાંતત ય ધ્માન આલાની ળક્મતા ન શતી. તેભના ળે જીલનની તલખત ભતી નથી.

ભોરલી તરમાકત અરી :- ભોરલી તરમાઔત અરી

ફશાદુયળાશ ઝપયના તલશ્વાવુ વેનાતતભાાંના એઔ શતા. અદ્યતન મુદ્ધવાભગ્રીના અબાલે તે અાંગ્રેજો વાભે શાયી

ખમા. અરાશાફાદનુાં તન થતાાં તે તેભની તત્ન વાથ ે1861-62ભાાં નલવાયી આવ્મા અન ે ત્માાંથી વચીન ાવે રાજુય ખાભભાાં જઈ ઔેટરઔ લકત યહ્યા. વચીનના નલાફ વાથ ે તેભન ે ભતબેદ થતાાં નલાફ ે તેભની ભાહશતી અાંગ્રેજ વયઔાયન ે આી દીધી. આથી ભોરલી લડદયા થઈ ભુાંફઈ ખમા અને શજ ઔયલા જતાાં વયઔાયે તેભની ધયઔડ ઔયી. તેભણે અાંગ્રેજ તલયધી પ્રલૃતિભાાં બાખ ન રેલાની ફાાંશેધયી ન

આતાાં તેભન ે આાંદાભાનભાાં દેળતનઔાર ઔયલાભાાં આવ્મા, જ્માાં તેભનુાં ભૃત્મુ થમ.ુ

ભયેશ્વય યાભચાંદ્ર : ભોની ફાલા તયીઔે જાણીતા

ખરૂડેશ્વયના (નાાંદદ ાવ,ે તજલ્લ - નભયદા) ભુખ્મ ૂજાયી ભયેશ્વય યાભચાંર ણ ફલાના ભુખ્મ આખલેાનભાાંના એઔ

શતા. યાષ્ટ્રીમ ભશાવબાની સ્થાના ૂલેનુાં ગુજયાત :-

1857ની ક્ાાંતત ફાદ વોયાષ્ટ્રભાાં દેળી યાજ્મ ય તરટીઔર એજન્ટની ઔડ કૂફ ભજફૂત ફની શતી. આ

વભમે બાલનખય, ખોંડર તવલામ અન્મત્ર જાખતૃ યાજૂરૂન અબાલ શત. બાલનખયભાાં ખખા ઝાએ આધુતનઔ બાલનખયન ામ નાાંખ્મ શત. ખોંડરના રઔહશતલાદી ભશાયાજા બખલતતવાંશજીએ કેડૂત ઉયના ઔયલેયા છા ઔમાય શતા.

લડદયાનુાં ળાવન :-

1856ભાાં ખાદીએ ફેઠેરા કાંડેયાલ ે1857ના ઔટઔટી ઔા

દયમ્માન અાંગ્રેજોને વશામ ઔયી શતી; તે ફદર લડદયા યાજ્મની રૂ. 3 રાકની વશામઔ પજના કચયની યઔભ ભાપ

ઔયલાભાાં આલી. યાં તુ 1500 વૈતનઔને ફદરે 3000 વૈતનઔ યાકલાની અને કાંહડમા યાજ્મભાાં ખેયલશીલટના ઔાયણે રીવ ખરુાં બયલાની લધાયાની પયજ વોંલાભાાં આલી. કાંડેયાલ અતુ્ર ભયણ ામ્મા શતા.

ભલ્શાયયાલ પ્રકયણ :- કાંડેયાલના ભૃત્મુ છી તેભના

નાના બાઈ ભલ્શાયયાલ ખાદીએ ફેઠા. તે 1857ની ક્ાાંતત લકતે કાંડેયાલ તલરુદ્ધના ઔાલતયાભાાં વાંડલામા શલાથી તેભને ાદયાની જરેભાાં યાકલાભાાં આવ્મા શતા. ળરૂઆતભાાં તેભણે વાયી યીત ે લશીલટ ચરાવ્મ. ાછથી તેભણે કાંડેયાલ તલરુદ્ધ ઔાલતયાભાાં જોડામેરા તભાભ ખુનખેાયન ેજરેભાાંથી ભુક્ત ઔમાય. કાંડેયાલના ભાજી દીલાન બાઉ તળાંદેન ે

Gujarat History



ઔેદભાાં નાખ્મા. ઝયે આલાન ે ઔાયણે તળાંદેનુાં જરેભાાં જ ભૃત્મુ થમુ શલાની ઔેટરાઔને ળાંઔા શતી. તળાંદે અને લડદયાના ફીજા ધતનઔ ાવથેી ફજફયીથી ગુાં ધન એઔઠુ ઔયલાભાાં આવ્મુ શત.ુ આ ઉયાાંત કાનદાન ઔુટુાં ફની સ્ત્રી વાથે અગહટત લતયન દાકલલાન તેભની ઉય આય શત. રઔપહયમાદના ઔાયણે લડદયાના યેતવડેન્ટ ઔનયર પેયે આ

ફાફત ભુાંફઈ વયઔાયને જણાલતાાં 10 નલેમ્ફય, 1873ના યજ એઔ તાવ ઔતભળન નીભામુાં. આ ઔતભળનન ે જુરભ અને ફાત્ઔાય ફાફતની પહયમાદભાાં લજૂદ જણામુાં શતુ. આથી 25/01/1874ના યજ લડદયાન ઔાયબાય ફે લયભાાં વુધાયલા અન ે નઠાયા વરાશઔાયથી દૂય યશેલા ભલ્શાયયાલને તાઔીદ આલાભાાં આલી. આથી ભલ્શાયયાલ ેપ્રકય દેળબક્ત દાદાબાઈ નલયજીને દીલાન તયીઔે અને ફીજા ઔુળ અતધઔાયીની લશીલટભાાં તનભણૂઔ ઔયી. દાદાબાઈ નલયજીએ જાત ે તાવ ઔયી ઔનયર પેયે ઔયેરી ભલ્શાયયાલ તલળેની યજૂઆત અતતળમતક્તબયી ઔયી શતી એલ અતબપ્રામ ભુાંફઈ વયઔાયન ેરકી ભઔરાવ્મ અન ેલધુ વાંગય ન થામ તે ભાટે ઔનયર પેયના સ્થાને રૂઈ ેરીની તનભણૂઔ ઔયી. ઔનયર પેયે લડદયા છડતાાં શેરાાં ભુાંફઈ વયઔાયને એલ અશેલાર ભઔલ્મ ઔે ભલ્શાયયાલની તળકલણીથી તનેા

નઔયે વભર(એઔ ઉધાત,ુ થ્થય, ઝેયી દાથય)નુાં ઝેય બેલી તેને ભાયી નાકલાનુાં ઔાલતરુ મજ્મુ શત.ુ આ આકે્ષની તાવ ભાટે વયઔાયે ગ્લાતરમયના યાજા

જમાજીયાલ, જમુયના ભશાયાજા યાભતવાંખ, દીલાન વય

દીનઔયયાલ, તભ. ભેરલીર, વય યીચાડય ભીડ અન ે યીચાડય ઔાઉરીનુાં ફનેરુાં ઔતભળન નીમ્મુ. ઔતભળન ે 24 પેરુઆયીથી 31 ભાચય વુધીભાાં તાવ ૂયી ઔયી. ઔતભળનના ત્રણ અાંગ્રજે વભ્મએ ઔનયર પેયને ઝયે આલાન આય વાચ

ઠયાવ્મ, ણ હશાં દી વભ્મ તનેી વાથ ેવશભત ન થમા અન ેએઔ ફ ે શરઔી ઔટીના ખુના તવલામ ઔઈ ખાંબીય આકે્ષ વાથ ે વાંભત થમા નશી. ઔતભળનન યીટય ધ્માનભાાં રઈને હશાં દી વયઔાયે ભલ્શાયયાલને દભ્રષ્ટ્ ઔયલાની અને ખામઔલાડ ઔુટુાં ફભાાંથી ઔઈન ે દિઔ રેલાની બરાભણ ઔયી. વેકે્ટયી પ સ્ટેટે ભલ્શાયયાલ તલરુદ્ધન ઔનયર પેયને ઝયે

આલાન આય વાચ ભાન્મ અન ે ખેયલતયન, ખેયવ્મલસ્થા અન ે યાજ્મભાાં વ્મલસ્થા અને ળાાંતત દાકર ઔયલાભાાં તનષ્પ જલાને ઔાયણ ે તેભને યાજ્મ ઔયલા ભાટે ખેયરામઔ ઠયાલી 22/04/1875ના યજ દભ્રષ્ટ્ ઔયી ભલ્શાયયાલને ભરાવ ભઔરી નજયઔેદ ઔમાય. દાદાબાઈ નલયજીએ ણ યાજીનાભુ આી દીધુ.

વમાજીયાલ ગામકલાડ ત્રીજા :- (1875-1939)

ગાયાલ અાંગ્રેજ વયઔાયે

કાંડેયાલના ભૃત્મુ ફાદ લડદયા યાજ્મન ેકારવા ન ઔયતાાં દાભાજી ખામઔલાડના બાઈ ઝીંખજી ખામઔલાડના લાંળજો ૈઔી ત્રણ બાઈન ે ભારેખાભ તારુઔાનાાં ઔોરાણા ખાભભાાંથી ફરાલી લચેટબાઈ ખાયાલન ે

વાંદ ઔમો અને કાંડેયાલની તલધલા જભનાફાઈ ાવ ે તેને દિઔ રલેડાવ્મ. આ ખાયાલ ત ેવમાજીયાલ ત્રીજા. તભેણે યાજા વય ટી. ભાધલયાલને લડદયાના દીલાન તયીઔે 10/05/1885ભાાં નીમ્મા. દીલાન ે ઔયઔવય ઔયીન ે ભશાયાજા વમાજીયાલ તથા તેભનાાં ફશેન તાયાફાઈનાાં રિના કચય ઔાઢતાાં દઢ ઔયડ રૂતમા ફચાવ્મા અને લડદયા યાજ્મન ેઋણભુક્ત ઔમુય. તેભણે લધાયે ડતુાં ભશેવૂર અને ખૂાંચલાડા

બયેરા ઔય યદ ઔમાય. તેભણ ેછ લય વુધી વાયી યીત ેલશીલટ ઔયીન ેલડદયા યાજ્મને વભૃદ્ધ ફનાવ્મુ.

વમાજીયાલ ત્રીજા તા.28/11/1881ના યજ યાજ્માતબેઔ ફાદ ખાદીએ ફેઠા. ભશાયાણી તલક્ટહયમાએ

1877ભાાં ‘ઔૈવયેહશાં દ’ની ઉાતધ ધાયણ ઔયી; ત્માયે તેભણે વમાજી યાલન ે“પયઝાંદે કાવ દરતે ઈંતગ્રતળમા” ન ઈલ્ઔાફ આપ્મ શત.

Gujarat History



લડદયાના ળાવક :- (1721-1949)

ક્ભ ળાવઔ ળાવન

1 તરાજીયાલ ખામઔલાડ 1721-1732

2 દભાજીયાલ ખામઔલાડ 1732-1768

3 વમાજીયાલ ખામઔલાડ પ્રથભ

1768-1778

4 પતેશતવાંશયાલ ખામઔલાડ 1778-1789

5 ભનજીયાલ ખામઔલાડ 1789-1793

6 ખતલાંદયાલ ખામઔલાડ 1793-1800

7 આનાંદયાલ ખામઔલાડ 1800-1819

8 વમાજીયાલ ખામઔલાડ ફીજા 1819-1847

9 ખણતયાલ ખામઔલાડ 1847-1856

10 કાંડેયાલ ખામઔલાડ 1856-1870

11 ભલ્શાયયાલ ખામઔલાડ 1870-1875

12 વમાજીયાલ ખામઔલાડ ત્રીજા 1875-1939

13 પ્રતાતવાંશ ખામઔલાડ 1939-1951

14 પતેશતવાંગયાલ ખામઔલાડ 1951-1988

યાજકીમ જાગૃતત્ત

અાંગ્રેજી વાહશત્મના અભ્માવે જનતાભાાં યાષ્ટ્રલાદ પ્રેમો

શત. ઈચ્છાયાભ દેવાઈના ‘સ્લતાંત્રતા’ ભાતવઔના

‘પ્રતતતનતધત્લ નશી ત ઔય નશી’ ઉદ ખાય ણ કૂફ જ પ્રબાલ ાડતા શતા. “હશાં દના દાદા”ના નાભથી જાણીતા દાદાબાઈ

નલયજીએ 1851ભાાં ‘ફમ્ફ ે એવતળએવન’ની સ્થાના

ઔયી શતી. વુયત અને બરૂચભાાં ‘પ્રજાવભાજ’ની સ્થાના થઈ

શતી. અભદાલાદભાાં 1772ભાાં ‘પ્રજાઔીમ વભાજ’ની સ્થાના

થઈ શતી. 1882ભાાં વુયતભાાં ‘પ્રજા હશતલધયઔ વબા’ની સ્થાના શહયરાર શયદ ધ્રલુ અને ઉઔાબાઈ પ્રબદુાવના

નેતૃત્લભાાં થઈ શતી. 1884ભાાં ‘ખુજયાત વબા’ન અભદાલાદભાાં જન્ભ થમ. 1850ના વુધયાઈ ભાટેના ઔામદાથી

અભદાલાદ, નહડમાદ, બરૂચ અને વુયતભાાં વુધયાઈની સ્થાના થઈ. 1852ભાાં એરેઔઝાન્ડય પફયવ તથા દરતયાભ અન ે દુખાયયાભના વશઔાયથી રિ ે રિે પયી વુધયાઈ ભાટે અનુઔૂ લાતાલયણ તૈમાય ઔયામ ુશતુ.

1874-75 દયમ્માન ‘સ્લદેળ લત્વર’ ભાતવઔ સ્લદેળી લસ્તુ લાયલા ભાટે પ્રચાય ઔયતુાં શતુ. 1875ભાાં શયખતલાંદ

ઔાાંટાલાા અને અાંફારાર દવેાઈએ સ્લદેળીની પ્રલતૃિને લેખ

આલા વુયત, અભદાલાદ, બરૂચ અન ે યાજઔટભાાં ભાંડ સ્થાપ્માાં શતાાં. દીલાન ફશાદુય અાંફારારે અભદાલાદભાાં

‘સ્લદેળ ઉદ્યખલધયઔ ભાંડ’ની સ્થાના ઔયી શતી.

શયખતલાંદદાવે ‘દેળી ઔાયીખયને ઉિેજન’ નાભે ુસ્તઔ રખ્મુ શતુ.

1867ભાાં લીય નભયદે ‘પ્રેભ ળોમય’ના યાષ્ટ્રધ્લજની ઔલ્ના ઔયી શતી. 1868ભાાં વભગ્ર યાષ્ટ્રભાાં યાષ્ટ્રબાા તયીઔે હશાં દીન ેઅનાલલાની નભયદે હશભામત ઔયી શતી. 1872ભાાં વમાજીયાલ ખામઔલાડે વભગ્ર દેળ ભાટે નાખયી તરત યાકલા

અનુયધ ઔમો શત. 1851ભાાં ‘ફુતદ્ધલધયઔ વબા’ અને ‘યાસ્તે

ખફ્તાય’ની સ્થાના થઈ શતી.

દાદાબાઈ દ્વાયા તરતકત ‘હશાં દની ખયીફી’ ુસ્તઔે વભગ્ર દેળનુાં અાંગે્રજો દ્વાયા થતા દેળના આતથયઔ ળણ તયપ વલેનુાં ધ્માન દમુું શતુ. 1862ભાાં ખજુયાતભાાં ડેરા દુષ્ઔા લકતે

કયળેદજી પયદનજીએ રૂ. 80,000ની હઔાંભતના ચકા અને રૂ.

90,000 યઔડા દુષ્ઔા યાશત ભાટે આપ્મા શતા. 1868ભાાં રીર દુષ્ઔા ડ્ય શત. 1864ભાાં વુયતભાાં ઔરેયા પાટી નીઔળ્ શત.

વુધાયાન ફધકા

1840-1860ના વભમખાાને નભયદે ‘વુધાયાન

ફધઔા’ ઔહ્ય છે. વુયતના ત્રણ નન્ના – નભયદાળાંઔય, નલરયાભ અન ે નાંદળાંઔયની તત્રટુીએ તેભાાં ભશત્ત્લન બાખ

બજવ્મ છે. દરતયાભ, ઔયવનદાવ, ભશીતયાભ,

ભતણરાર, ખલધયનયાભ, હદ.ફા. અાંફારાર, નયતવાંશયાલ લખેયેએ ખુજયાતભાાં આ વભમ (1858-85) દયમ્માન લશેભ અન ેઔુરૂઢી વાભે ઝુાંફેળ ચરાલી શતી અન ેઔન્મા ઔેલણી ભાટે કાવ પ્રમાવ ઔમાય શતા.

1855ભાાં સ્થામેર / 1852ભાાં ઔયવનદાવે ળરૂ ઔયેર

‘વત્મપ્રઔાળ’ ભાતવઔભાાં ગણા મલુઔ વુધાયાની પ્રલતૃિ તલળે

રકતા શતા. આ ‘વત્મપ્રઔાળ’ 1861ભાાં ‘યાસ્તે ખપતાય’ વાથે જોડામુાં.

ભૂ વુયતના લતની ભશીતયાભ જ્ઞાતત અન ેવભાજના તલયધને અલખણીન ે 1860ભાાં ઈંગ્રેન્ડ ખમા શતા. તભેને જ્ઞાતતએ વભાજ ફશાય ભૂક્મા શતા. શ્રી ભશીતયાભ અને

તેભના તભત્રએ 1862ભાાં ‘વત્મદીઔ’ ત્ર ળરૂ ઔયેર.

Gujarat History



ઔયવનદાવ વાભેન ભશાયાજ રામફર ઔેવ અન ેપ્રથભ ુનરયિ ણ 1860ભાાં જ થમાાં શતાાં. ઔયવનદાવ ભૂજીને

‘તલધલા તલલાશ’ ઉય તનફાંધ રકલા ફદર ગય છડલુાં ડ્યુાં

શતુ. ‘ખુરુ અન ે તળષ્મધભય’ તનફાંધભાાં તેભણ ે વેલઔી વાથેના અનાચાયની તલખત આી લૈષ્ણલ ભશાયાજાની ઝાટઔણી ઔાઢી શતી. 1862ભાાં તલરામત જલા ફદર તેભની જ્ઞાતતએ તેભને વભાજ ફશાય ભૂક્મા શતા. તેભના તભત્ર ભાધલદાવનુાં ધનઔય વાથ ેતેભણે તલધલા રિ ઔયાવ્મુાં શતુ. ખુજયાતભાાં નુરયિ ઔયનાય ભુખ્મત્લ ે લતણઔ જ શતા.

1868ભાાં ‘ુનરયિ એળતવએળન’ અભદાલાદભાાં સ્થામુાં. નભયદે એઔ તલધલાન ે આશ્રમ આપ્મ શત અન ે 1869-

70ભાાં તલધલા નભયદાખોયી વાથ ે તેભણ ે રિ ણ ઔમાું શતાાં.

1866ભાાં તેભણે લશેભ ફાફતભાાં “હશાં દુની ડતી” નાભે

ુસ્તઔ રખ્મુાં શત.ુ 1864ભાાં ‘ડાાંહડમ’ ભાતવઔ ળરૂ ઔયી તનેા દ્વાયા તેભણ ેવભાજના દાંબન ેકુલ્લ ાડ્ય શત.

1874ભાાં ખીયધયરાર ઔઠાયીએ ‘અલધૂત’ ભાતવઔ ળરૂ

ઔયેર. 1872ભાાં ળરૂ થમેર ‘આમયતભત્ર’ વાપ્તાહશઔ દવ લય

ફાદ ફાંધ ડ્યુાં. આ તવલામ ‘ાંચડાાંડ’ નાભે વાપ્તાહશઔ ણ

1872ભાાં ળરૂ થમ ુશત.ુ 1877 છી વુયતભાાં ‘ખુજયાત તભત્ર’,

દેળી તભત્ર’, ‘ખુજયાત દયણ’, ‘ડાાંહડમ’ લખેયે જાણીતાાં શતાાં.

1880ભાાં ળરૂ થમેર ‘ખુજયાતી’ વાપ્તાહશઔથી ત્રઔાયત્લના ઈતતશાવભાાં ફીજો મુખ ળરૂ થમ.“વાઠીના વાહશત્મનુાં હદગ્દળયન”ના રેકઔ ડાહ્યાબાઈ દેયાવયીએ ધતનઔ અન ે યાજાની લખલણી ઔયતાાં ઔેટરાાંઔ ર-ેબાખુાં લતયભાનત્રના રારચુ તાંત્રીની તલખત આી છે. આલા લતયભાનત્રન ેતેભણે “ચીથયાાં” તફરૂદથી નલાજ્માાં છે.

ભુાંફઈભાાં જભે વુધાયાના ઔતલ નભયદાળાંઔય ખણાતા શતા

તેભ અભદાલાદભાાં દરતયાભ ખણાતા શતા.

શયખતલાંદદાવ ઔાાંટાલાાએ ‘નીતત વુધાય’ અન ે

‘વાંવાય વુધાય’ નાભે ફ ે ુસ્તઔ રખ્માાં શતાાં. 1858ભાાં અભદાલાદભાાં બાનાથ વાયાબાઈ તથા યણછડરાર ે

‘ધભયવબા’ સ્થાી. અભદાલાદના પ્રાથયનાવભાજન આભાાંથી

17 હડવેમ્ફય, 1871ના યજ ઉદ બલ થમ. સ્લાભી દમાનાંદ વયસ્લતીએ આમયવભાજની સ્થાના

10 એતપ્રર, 1875ના યજ ભુાંફઈભાાં ઔયી શતી. વુયત, લડદયા

અને વોયાષ્ટ્રના વનખઢ, યફાંદય અને જાભનખયભાાં તનેી ઔેલણી વાંસ્થા આલેરી છે.

તથમવહપઔર વવામટીની સ્થાના અભેહયઔાભાાં 1875ભાાં થઈ શતી. તનેા સ્થાઔ ભેડભ બ્રેલટેસ્ઔી અને

ઔનયર આલ્ઔટ 1878ભાાં બાયત આવ્માાં. બાલનખયભાાં લયર

દયફાય શહયતવાંશજી, બાલનખયના ભશાયાજા એ.ડી.વી.

ભુયાદઅરી ફેખ, તપ્ર. જભળદેજી ઉનલાા લખેયેએ ભીને

‘ઔાહઠમાલાડ તથમવહપઔર વવામટી’ની સ્થાના ઔયી.

ાછથી આ વાંથાનુાં નાભ ‘તથમવહપઔર રજ’ યાકલાભાાં આવ્મુ. શારભાાં તનેી 42 ળાકા છે.

શ્રીભાન નતૃવાંશાચામ ે1883ભાાં વુયતભાાં કાટીમા ચઔરા

ય તાની ઔલ્નાન પ્રાથયનાવભાજ ળરૂ ઔમો શત.

1882ભાાં તેભણે ‘શ્રેમઃ વાધઔલખય’ સ્થાપ્મ શત. 1885ભાાં

તેભણે ‘ભશાઔાર’ ભાતવઔ અને 1890ભાાં તેભણે મલુાન ભાટેનુાં

‘પ્રાતઃઔા’ ભાતવઔ ળરૂ ઔમુું. ઔુટાં ફ જીલનભાાં ભૂાંખી ક્ાાંતત

પે્રયત ‘બાતભનીબૂણ’ ગ્રાંથ તેભણે રખ્મ છે. અભદાલાદભાાં યણછડરાર દ્વાયા 1859(1860)ભાાં

ઔાડની તભરની સ્થાના ઔયલાભાાં આલી. આ શેરાાં બરૂચભાાં જમે્વ રેન્ડને 8/10/1855ભાાં ઔાડની તભરની સ્થાના ઔયી શતી. વુયતભાાં જાપયઅરી તભર 1861ભાાં ળરૂ થઈ.

ગાાંધીમુગ ૂલેનુાં ગજુયાત

લીવભી વદીના ઉદમ લૂે ખુજયાતભાાં ઔેટરાાંઔ હશાંવઔ

ફનાલ, ઔભી યભકાણ અને ફશાયલટાના પ્રવાંખ 1885 વુધી ફન્મા શતા.

તાતલમાનુાં ફાંડ :- બરૂચ તજલ્લાના તાતલમા

આહદલાવીન ે વુધાયલા અન ે કેતીભાાં જોડલા અાંગ્રેજ વયઔાયે ખરાાં રીધાાં શતાાં અને કયાફાની જભીન તલઔવાલલા તેભને નાણાાંની વશામ ણ ઔયી શતી. યાં તુ તેભ છતાાં તેભના સ્લબાલભાાં પેય ડ્ય ન શત અને તભેણ ેરૂાંટપાટ છડી ન શતી. તેભના રકા બખત અને ફીજા એઔ બખતે ભીન ે એલી એઔ અપલા પેરાલી શતી ઔે ભાતાએ તેને અરખ યાજ્મ ભાટે લચન આપ્મુાં છે. આથી આ અપલાથી દયાઈને તાતલમાનુાં એઔ જૂથ આ ફ ેબખતની આખેલાની નીચે યચામુાં. છેલે્લ રકા બખત અન ેફીજા બખતની ધયઔડ ઔયીન ેપાાંવીએ ચડાવ્મા અન ેફીજા અનેઔન ેશદાય અને ઔેદની વજા થઈ.

ધકાભાાં કભી શુલ્લડ :- વયઔાયે ‘એઈજ પ

ઔન્વને્ટ’ તફર વાય ઔયતાાં હશાં દુની રાખણી દબુાઈ શતી.

Gujarat History



ખયક્ષા ભાંડના ઉદેળન ેઅને ખોશત્માના ઔાયણ ે રઔની રાખણી ઉશ્ઔેયાઈ શતી. હશાં દુ-ભુતસ્રભ શુલ્લડ ભુાંફઈભાાં અને અન્મત્ર થમાાં શતાાં. ધઔાભાાં હશાં દુ લેાયીએ ફઔયી ઈદને હદલવ ેથતી ખોશત્માના તલયધભાાં શડતા ાડી શતી. તને ફદર રલેા ભુવરભાનએ 30/08/1887ના યજ ખામને વાથે યાકી વયગવ ઔાઢ્યુાં અને હશાં દુ ભાંહદય આખ બયફજાયે તેની ઔતર ઔયી તનેાાં ઔાેરાાં અાંખ વાથ ેળશેયભાાં પમાય. આથી હશાં દુ-ભુતસ્રભ શુલ્લડ પાટી નીઔળ્ાાં.

ખાંબાતભાાં ફલ :- 1890ભાાં યાજ્મ ે યૈમતલાયી

દ્ધતત દાકર ન ઔયતાાં ભશેવુરભાાં લધાય ઔમો શત. આથી કાંબાતભાાં રઔએ ફલ ઔમો.

વોયાષ્ટ્રભાાં ફશાયલટુાં :- જૂનાખઢ અને ભાતમા યાજ્મ

કાવ ઔયીન ે આભાાં જોડામાાં શતાાં. તેભાાં ઔાદ ુ ભઔયાણીએ ભશત્ત્લન બાખ બજવ્મ શત.

લડદયાભાાં નૂતન મુગ

1885 થી 1920 દયમ્માન લડદયાની ખાદી ય વમાજીયાલ ત્રીજા(1875-1939) શતા. યભેળચાંર દિના વશઔાયથી તેભણે યાજ્મભાાં 1905થી પ્રાથતભઔ તળક્ષણ પયતજમાત ફનાવ્મુાં. ુસ્તઔારમ પ્રલતૃિ ભતીબાઈ અભીનના

પ્રમાવથી ાાંખયી શતી. ‘ળાા ત્માાં ુસ્તઔારમ’ની નીતતના ઔાયણે ગણાાં સુ્તઔારમ અતસ્તત્લભાાં આવ્માાં.

વમાજીયાલન દેળપ્રેભ અાંગ્રજેોને કફૂ કટઔત શત. આ ઔાયણે ગયણના પ્રવાંખ ઉતસ્થત થતા શતા. 1898ભાાં યાષ્ટ્રીમ ઔોંગ્રેવના અતધલળેનભાાં બરૂચ અન ે વુયતના પ્રતતતનતધ તયીઔે તેભના યાજ્મના ફે ન્મામાધીળ શહયરાર શયદ ધ્રલુ અન ેયાલ ફશાદુય ભાધલરાર શાજય યહ્યા શતા. અયતલાંદ ગ અને ફીજા અતધઔાયીના ક્ાાંતતઔાયી લરણન ે ઔાયણે ણ અાંગ્રેજી ળાવઔ લડદયા તયપ ળાંઔાથી જોતા શતા. તે વમાજીયાલન ે યાંજાડલાની એઔ ણ તઔ જતી ઔયતા ન શતા. 1904ભાાં વમાજીયાલના યદેળખભન અને સ્લદેળાખભન અાંખ ે ઉગ્ર ત્રવ્મલશાય થમ શત. 1907ભાાં ધાયાવબાની સ્થાના લડદયાભાાં ઔયાઈ ત્માયે અન ે1912ભાાં ધાયાવબા વભક્ષ ભશાયાજ વમાજીયાલ ેઔયેરા પ્રલચન અાંખ ેઉશાશ થમ શત.

1884ભાાં અભદાલાદભાાં યાજદ્વાયી પ્રશ્નની ચચાય ભાટે

‘ખુજયાત વબા’ની સ્થાના થઈ. હપયઝળાશ ભશેતા,

ફદરૂદ્દીન તૈમફજી લખેયેએ ભુાંફઈભાાં ‘પે્રતવડેન્વી

એળતવમેળન’ સ્થાપ્મ ુ શત.ુ તેભના વશમખથી 28/12/1885ના યજ ભુાંફઈની ખઔદાવ તેજાર વાંસ્ઔૃત

ાઠળાાભાાં ઔોંગ્રેવનુાં પ્રથભ અતધલેળન ભળ્ુ શત,ુ જભેાાં 72 વભ્મએ શાજયી આી શતી.

હશાં દી વયઔાયની નીતત અને ઔાયબાયન ેરીધે લધતી જતી હશાં દની ઔાંખાતરમત અન ે હશાં દીને યાજઔાયબાયભાાં પ્રતતતનતધત્લ આલાની જરૂહયમાત અાંખે તાવ ઔયલા ભાટે

1886ભાાં ‘લેલ્ફી ઔતભળન’ નીભામ ુ શત.ુ દાદાબાઈ આ

ઔતભળનના વભ્મ શતા. 1902ભાાં ઔોંગ્રેવનુાં અતધલળેન અભદાલાદભાાં બયામુાં. તેના અધ્મક્ષ વુયેન્રનાથ ફેનયજી

શતા. 1903ભાાં ‘સ્લદેળી લસ્તુ વાંયક્ષઔ ભાંડ’ની યચના થઈ. સ્લદેળીની ચલની વાથ ે જ ફમ્ફમુખન ણ આયાંબ

થમ. 1905ભાાં ‘ખુજયાતી વાહશત્મ હયદ’ન જન્ભ થમ. 1907ભાાં ઔોંગ્રેવનુાં અતધલેળન વુયતભાાં બયામુાં. અશીંથી

ઔોંગ્રેવના ફ ેબાખ ડ્યા. 1. ભલા ક્ષ અને 2. જશાર ક્ષ.

જશાર ક્ષના નેતા રારા રજતયામ, ફાર ખાંખાધય તતરઔ

અને તફતન ચાંર ાર શતા; જ્માયે ભલા ક્ષના નેતાભાાં

ભતીરાર નશેરુ, ખારઔૃષ્ણ ખકરે અને અન્મ નેતાન વભાલેળ થત શત.

વુયત તજલ્લાભાાં ઔુાં લયજીબાઈએ સ્લદેળી પ્રચાયનુાં ઔામય ખાભડાાંભાાં ળરૂ ઔમુું શતુ. આ વભમ દયમ્માન જ

બાલનખયભાાં ‘સ્લદેળ પ્રેભી ભાંડ’ની યચના થઈ શતી.

ક્રાાંતતકાયી આાંદરન

સ્લદેળી અન ેફહશષ્ઔાયની ચલ વાથ ેફાંખાા અન ે

ભશાયાષ્ટ્રભાાં ‘ફમ્ફમુખ’ની ળરૂઆત થઈ. લડદયા ઔરજેના અાંગ્રેજીના પ્રાદ્યાઔ અયતલાંદ ગ આ તલચાયવયણીના ુયસ્ઔતાય શતા. વળસ્ત્ર ક્ાાંતતનુાં લામુભાંડ તૈમાય ઔયનાય આહદુરૂ અયતલાંદ ગ અને તેભના નાના બાઈ ફાયીન્ર ગ શતા. અયતલાંદે ફાયીન્રને અને ફાયીન્રે છટુબાઈ ુયાણીન ે ક્ાાંતતની દીક્ષા આી શતી. અયતલાંદના સુ્તઔ

‘બલાની ભાંહદય’ભાાં અાંગ્રેજોની શઔારટ્ટી ઔયલાની અન ેબાયતીમ યાજ્મ સ્થાલાની શાઔર ઔયલાભાાં આલી શતી.

ખુજયાતભાાં ફમ્ફ ફનાલલાનુાં વાહશત્મ પ્રચતરત ઔયલાનુાં ઔામય નયતવાંશબાઈ ટેરે ઔમુું શતુ. તેભણે આ અાંખેનુાં સુ્તઔ

‘દેળી લનસ્તતની દલા’ નલવાયી, તફરીભયા ઔે ભશેવાણાના ઔઈ છાકાનાભાાં છાવ્મુ શત.ુ નયતવાંશબાઈ

Gujarat History



લડદયા યાજ્મભાાં ઔાયઔુન શતા. ખાાંધીલાદી તયીઔે જાણીતા થમેરા ઔઠરારના ભશનરાર ાંડ્યા (ડુાંખી ચય) ણ આ

પ્રલૃતિ વાથે જોડામેરા શતા. 13 નલેમ્ફય, 1909ના હદલવે અભદાલાદભાાં રડય અન ેરેડી તભન્ટની વલાયી ય અનકુ્ભે યામુય દયલાજા ફશાય અને આસ્ટડીમા દયલાજા અાંદય એભ ઔુર ફે ફમ્ફ પેંઔામા. જો ઔે ફાંને લકતે તે ફચી ખમા.

આ ફનાલભાાં ભશનરાર ાંડ્યા, ૂાંજાબાઈ લઔીર અન ેલવાંતયામ લઔીર વાંઔામરેા શતા. વયઔાય તેભન ે ઔડી ળઔી ન શતી.

ગુજયાતી ક્રાાંતતકાયીઓની તલદેળભાાં પ્રલૃતત્તઓ

ખુજયાત ફશાય આ પ્રલૃતિભાાં પા આનાયાભાાં ઔચ્છના લતની શ્માભજી ઔૃષ્ણલભાય શતા. તેભણ ે 1906ભાાં રાંડનભાાં ઈન્ડીમા શાઉવની સ્થાના ઔયી શતી. તેભણે વાલયઔયને તતરઔ ભશાયાજની બરાભણ ઉયથી સ્ઔરયતળ આી ઈંગ્રને્ડ ફરાવ્મા શતા. 1907ભાાં તેભણે રાંડનભાાં 1857ની ક્ાાંતતની અધયળતાબ્દી ઉજલી શતી. ત્માયફાદ શ્માભજી ેહયવ ચાલ્મા ખમા શતા. ત્માાં તેભણે ભાદાભ ઔાભા અન ે રીંફડીના બામાત અને ઔાંથાહયમાના લતની વયદાયતવાંશ યાણાના વશઔાયથી ક્ાાંતતની તચનખાયી

પ્રજ્લતરત યાકલાનુાં ઔાભ ઔમુું શતુ. તેભણે આ ભાટે ‘ઈતન્ડમન

વશ્મરજીસ્ટ’ ત્ર ળરૂ ઔમુું શત.ુ શ્માભજીએ હેયવભાાં યશીને અાંગે્રજોને શટાલલા અવશઔાયન ઔામયક્ભ યજૂ ઔમો શત. તેભન આ ઔામયક્ભ ખાાંધીજીના અવશઔાયના ઔામયક્ભને કૂફ જ ભત આલ ેછે.

લીય વાલયઔયે 1900ભાાં સ્થાેરી ‘તભત્રભેરા’ વાંસ્થા ઔે

જ ે 1904 થી ‘અતબનલ બાયત’ નાભથી કાતી. તનેી

ળાકા લડદયાભાાં ણ શતી. આ વાંસ્થા ગડેવલાયી,

તનળાનફાજી, વૈન્મ વાંચારન લખેયેની ખુપ્ત તારીભ ણ

આતી શતી. વાલયઔયે ‘1857-બાયતન પ્રથભ સ્લાતાંત્ર્મ

વાંગ્રાભ’ નાભે ુસ્તઔ ણ રખ્મુાં શતુાં, જનેા પ્રઔાળન ય અાંગે્રજ વયઔાયે પ્રતતફાંધ રાદી દીધ શત.

ખુજયાતના ફીજા ક્ાાંતતઔાયી ભાદાભ બીકાઈજી ઔાભાન

જન્ભ 24 વપ્ટેમ્ફય, 1861ના યજ ભુાંફઈભાાં થમ શત. તે મુયભાાં 1902ભાાં આવ્મા શતા. તેભની પ્રલતૃિથી ચોંઔીન ેવયઔાયે તેભના બાયત આલલા ય પ્રતતફાંધ ભૂક્મ શત.

જીનીલાથી તેભણ ે ‘લાંદે ભાતયભ’ ત્ર ળરૂ ઔમુું શત.ુ હશાં દન વોપ્રથભ તત્રયાં ખી ધ્લજ તભેણે આપ્મ શત. જભયનીના સ્ટુટખાટય ળશેયભાાં બયામેરી મુયના વભાજલાદીની

તલશ્વ હયદભાાં 22 ખસ્ટ, 1907ના યજ તેભણ ે

ઈસ્રાભના પ્રતતઔ વભા રીરા યાં ખના ટ્ટા ઉય 8 ઔભ, હશાં દુ ધભયના પ્રતતઔ વભા ઔેવયી યાં ખના ટ્ટા ઉય લાંદે ભાતયભ અને ફોદ્ધ ધભયના પ્રતતઔ વભા રાર યાં ખના ટ્ટા ઉય હશાં દુ ભુતસ્રભ એઔતાના પ્રતીઔ વભાન વમૂય (હશાં દુ ધભયનુાં પ્રતતઔ) અન ે ચાંર (ઈસ્રાભ ધભયનુાં પ્રતતઔ)ના તચહ્રલા બાયતન યાષ્ટ્રધ્લજ પયઔાવ્મ શત. આ ધ્લજ ભૂ ઔરઔિાના ધ્લજ યથી રેલાભાાં આવ્મ શત. ઔાભાએ પયઔાલેર ભૂ ધ્લજ આજ ે ૂણેની ભયાઠા એન્ડ ઔેવયી રાઈરેયી ય છે. તભેણે બાયતભાાં પ્રચાયાત્ભઔ વાહશત્મ ભઔરલાના ઔામયભાાં અન ેભાવાયઈલ્વથી વાલયઔય ઔડામા ત્માયે તેભની ભુતક્ત ભાટે

કૂફ યવ રીધ શત. તેભનુાં અલવાન 13 ઑખસ્ટ, 1936ના યજ થમુ શતુ.

ત્રીજા ક્ાાંતતઔાયી રીભડી તારુઔાના ઔાંથાહયમાના વયદાયતવાંશ યાણા શતા. તભેન જન્ભ 1878ભાાં થમ શત. તે રીંફડીના બામાત (યાજાના તતયાઈ) શતા અન ેારીતાણાના યાજઔુભાય વાભાંતતવાંશજીની ભદદથી તે ઈંગ્રેન્ડ ફેહયસ્ટય થલા ખમા શતા. શ્માભજીની ભાપઔ તેભણ ે રૂ. 2000ની છાત્રલૃતિ જાશેય ઔયી શતી. 1857ના સ્લાતાંત્ર્મ વાંગ્રાભની અધય ળતાબ્દીના ભશત્વલન ુ પ્રભુક સ્થાન

યાણાએ વાંબાળ્ુ શત.ુ 1908ભાાં તરહટળ તલયધી ‘ઈન્ડ

ેહયતવમા વવામટી’ સ્થાઈ શતી; તેભાાં યાણાએ ભશત્ત્લન

બાખ રીધ શત. વાલયઔયની ‘અતબનલ બાયત’ વાંસ્થાના તે ફેન્ઔય શતા અને વાલયઔયનાાં ુસ્તઔનુાં પ્રઔાળન તેભના ભાખયદળયન નીચ ે થતુ શતુ. બાયતની આઝાદી ફાદ તે રીભડી આવ્મા શતા. 1957ના ભે ભાવભાાં તેભનુાં અલવાન થમ.ુ

શભરૂર રીગ તતરઔ ભશાયાજ ે 1915ભાાં ભુાંફઈભાાં યાષ્ટ્રલાદી નેતાની

એઔ હયદ બયી અને 28 એતપ્રર, 1916ભાાં ‘શભરૂર રીખ’ ની નૂાભાાં સ્થાના ઔયી. ફીજી તયપ ઔોંગ્રેવન ે ભદદરૂ

થલાના શેતુથી એની ફેવન્ટે વપ્ટેમ્ફય, 1916ભાાં ચને્નાઈ

કાતે ‘શભરૂર રીખ’ની સ્થાના ઔયી. તનેી ળાકા ભુાંફઈ,

અભદાલાદ, નહડમાદ, વુયત લખેયે ળશેયભાાં ળરૂ થઈ. ખુજયાતભાાં શભરૂર રીખનુાં ઔામય ભુાંફઈના ખુજયાતી નેતા

જલેા ઔે ઉભય વફાની, જભનાદાવ દ્વાયઔાદાવ,

ભનવુકબાઈ ભાસ્તય, તલઠ્ઠરબાઈ ટેર, ભશભદઅરી ઝીણા, ઔનૈમારાર ભુનળી લખેયેએ ઉાડી રીધુ શતુ. આ ચલને

Gujarat History



દાદાબાઈ નલયજીન ટેઔ શત. આ વભમે ઈન્દુરાર માતજ્ઞઔે

‘નલજીલન’ અને ‘વત્મ’ ભાતવઔ ળરૂ ઔમુું શતુ. ભુાંફઈથી

ઔનૈમારાર ભુનળી અને જભનાદાવ ભશેતાએ ‘માંખ ઈન્ડીમા’ ભાતવઔ ળરૂ ઔમુું શતુ.

ઈન્દુરાર માતજ્ઞઔે ‘હશાં દવેલઔ વભાજ’ છડી આ રડતભાાં ઝાંરાવ્મ ુ શતુ. ખાાંધીજીએ ણ એની ફેવન્ટની ભુતક્ત ભાટે અવશઔાયની ચલ ળરૂ ઔયલા વૂચન ઔમુું શતુ. અનેઔ

સ્થે વબા બયાઈ શતી. અભદાલાદભાાં 10,000ની ભેદની ખાાંધીજીના પ્રભુકણા નીચે એઔત્ર થઈ શતી.

તલદ્યાફેન અન ે ળાયદાફને ખુજયાતભાાં ગ્રેજ્મુએટ થનાય

પ્રથભ સ્ત્રી શતી. 1903ભાાં ભુાંફઈભાાં ‘ખુજયાતી હશાં દુ

સ્ત્રીભાંડ’ની સ્થાના ઔયલાભાાં આલી શતી. અભદાલાદભાાં વુરચનાફેને તલધલા તલત્ર અને ઉચ્ચ જીલન ખાે તે

ભાટે તળક્ષણ આલાના શેતથુી ‘વયસ્લતી ભાંહદય’ વાંસ્થા

ળરૂ ઔયી શતી; જ ે આખ જતાાં ‘લતનતા તલશ્રાભ’ નાભે કાલા રાખી. 1907ભાાં નાનીફશેન ખજ્જય અને શ્રીભતી

ફાજીખોયી ભુનળીના વશઔાયથી વુયતભાાં ‘લતનતા તલશ્રાભ’ વાંસ્થા ળરૂ ઔયલાભાાં આલી શતી. લતનતા તલશ્રાભ વાંસ્થાન અરખ અભ્માવક્ભ યણજીતયાભે તૈમાય ઔયી આપ્મ શત.

1909ભાાં દમાયાભ ખીડુભરે ફશેયાભજી ભરફાયીના

વશઔાયથી સ્ત્રીજીલનન ેરખતાાં વાાંવાહયઔ, ઔેલણી તલમઔ અને લૈદઔીમ વાયલાયને રખતાાં ઔામો ઉાડી ર ે તલેી

વેતલઔા તૈમાય ઔયલાના ઉદે્દળથી ‘બતખની વભાજ’ વાંસ્થા

સ્થાી શતી. ઈન્દુરાર માતજ્ઞઔના પ્રમત્નથી ‘ખુજયાતી સ્ત્રી

ઔેલણી ભાંડે’ ળાયદાફેનના નતેૃત્લ નીચે અભદાલાદ અને લડદયાભાાં એવ.એન.ડી.ટી. તલશ્વ તલદ્યારમ વાથે વાંરિ ફે ભહશરા તલદ્યારમ ળરૂ ઔમાું શતાાં.

લડદયા યાજ્મે 1904ભાાં ફારિ ઉય પ્રતતફાંધ ભૂઔત ઔામદ વાય ઔયીને લય અને ક્ન્માની રગિુભ લમભમાયદા

16 અન ે 12 લય ઠયાલી શતી. ‘જ્ઞાતતત્રાવ તનલાયણ’ન ઔામદ ફનાલીન ેટેરની જોશુઔભી અટઔાલી શતી. 1917ભાાં ખધયાભાાં પ્રથભ અાંત્મજ હયદ ભી શતી. તેભણે શહયજન ભાટેની ળાા ળરૂ ઔયલાની પ્રલૃતિ શાથ ધયી શતી. ભાભા

પડઔેએ આ ઔાભ વાંબાળુ્ાં શતુ. 1923ભાાં ‘અાંત્મજ વેલા

ભાંડ’ ળરૂ ઔયલાભાાં આવ્મ ુશતુ. 1920ભાાં આહદલાવી ભાટેની આશ્રભળાાની

ળરૂઆત ાંચભશાર તજલ્લાભાાં ઈન્દુરાર માતજ્ઞઔે ઔયી શતી.

ઠક્કયફાા લખેયેના પ્રમાવથી દાશદભાાં ‘બીર વેલાભાંડ’ સ્થામુાં શત.ુ ભતીબાઈ અભીનની પ્રેયણાને રીધે ટેરાદભાાં

ફૉહડું ખ સ્થાઈ શતી અન ે તલદ્યાથી ભાંડ અતસ્તત્લભાાં આવ્માાં શતાાં.

હશાં દુ ધભય ઉયાાંત જનૈ ધભય ઉય ણ નલા તલચાય પ્રલાશની અવય થઈ શતી. તેભાાં શ્રીભદ યાજચાંરન તલળે

પા શત. ‘ભક્ષભાા’ અને ‘અલૂય અલવયની બાલના’ જલેા ગ્રાંથ તેભણે રખ્મા છે.

કેલણી ભાંડની સ્થાના 1913ભાાં અાંફારાર વાઔયરારે ખુજયાતી બાા દ્વાયા

ઔેલણીન ફશ પ્રચાય ઔયલા ‘ખુજયાત ઔેલણી

ભાંડ’ની સ્થાના ઔયી શતી. 1914ભાાં વુયતભાાં ચનુીરાર ગેરાબાઈ ળાશ અન ે ફીજા

ખૃશસ્થએ ભીને ‘વાલયજતનઔ એજ્મુઔેળન વવામટી’ની સ્થાના ઔયી શતી.

ઔે. ી. યાાંજેના પ્રભુકણા નીચે ચયતયભાાં ‘ચયતય

એજ્મુઔેળન વવામટી’ની સ્થાના તા. 17/04/1916ના હદલવ ેથઈ શતી.

દતક્ષણાભૂતતગની સ્થાના :-

ચીરાચારુ ઔેલણીભાાં ધાતભયઔ તળક્ષણન ેસ્થાન અામુાં ન શલાથી શ્રીભાન નથુયાભ ળભાયએ ઉયક્ત ઉણ દયૂ ઔયલાના શેતથુી 1910ભાાં એઔ તલદ્યાથીખૃશ બાલનખયભાાં સ્થાપ્મુાં શત.ુ તેના ખૃશતત તયીઔે નયતવાંશ પ્રવાદ ઉપે નાનાબાઈ બટ્ટ શતા. તલદ્યાથીખૃશન ેઆદળય વાંસ્થા ફનાલલા ભાટે સ્લતાંત્ર ળાાની જરૂય જણાતાાં તલનમભાંહદય ળરૂ ઔયલાભાાં આવ્મુ. તખજુબાઈ ફધેઔા તેના આચામય ફન્મા. અશીં યશીને તખજુબાઈએ ભન્ટેવયી દ્ધતતનુાં ફારભાંહદય ળરૂ ઔમુું.

નાનાબાઈ, શયબાઈ અન ે તખજુબાઈની તત્રટુીએ આ વાંસ્થાના તલઔાવભાાં કૂફ જ પા આપ્મ છે. 1918 છી વાંસ્થા વાચા અથયભાાં યાષ્ટ્રલાદી વાંસ્થા ફની. અશીં શયબાઈએ ડલ્ટન દ્ધતતન પ્રમખ ઔમો શત.

વાલગજતનક ુસ્તકારમની પ્રલૃતત્ત

Gujarat History



ભતીબાઈ અભીન, ઈન્દુરાર માતજ્ઞઔ તથા વમાજીયાલ ેઆ પ્રલૃતિન ે લેખ આપ્મ. ભતીબાઈ અભીન ે 1906ભાાં

‘તભત્રભાંડ ુસ્તઔારમ’ની પ્રલૃતિ ળરૂ ઔયીને ફ ે લયવભાાં 150 સુ્તઔારમ સ્થાપ્માાં શતાાં.

ગાાંધીમુગ 9 જાન્મુઆયી, 1915ભાાં આહિઔાથી યત આવ્મા ફાદ

ખાાંધીજીએ તેભનુાં ઔામભી થાુાં અભદાલાદભાાં નાાંખ્મુાં. આ હદલવ તલશ્વ પ્રલાવી બાયતીમ હદલવ તયીઔે ઉજલલાભાાં આલ ેછે. 1915 થી 1948ભાાં ખાાંધીજીના ભૃત્મુ વુધીન વભમ ખાાંધીમુખ તયીઔે કામ છે. ખાાંધીજીએ યચનાત્ભઔ ઔામો અને અવશઔાય દ્વાયા રડતની એઔ નલી જ દ્ધતત અનાલી.

વત્માગ્રશ આશ્રભની સ્થાના અને

ગધયા હયદ ખાાંધીજીએ આહિઔાથી આવ્મા ફાદ ખુજયાતી બાા

દ્વાયા દેળની લધાયેભાાં લધાયે વેલા ઔયલાના શેતથુી અભદાલાદભાાં ઔચયફભાાં આલેરા ફેહયસ્ટય જીલણરારના

ભઔાનભાાં 25 ભે, 1915ના યજ ‘વત્માગ્રશ આશ્રભ’ની સ્થાના ઔયી લવલાટની ળરૂઆત ઔયી. આ જગ્મા એટરે શારન ારડી તલસ્તાય. આશ્રભની વાથ ે યાષ્ટ્રીમ ળાા

ણ ળરૂ ઔયાઈ શતી. આશ્રભનુાં સ્થ 17 જૂન, 1917ના યજ ઔચયફથી વાફયભતી કવેડલાભાાં આવ્મ.ુ

1917ભાાં ખધયાભાાં ખાાંધીજીના પ્રભુકણા નીચ ે‘ખુજયાત

વબા’નુાં અતધલેળન બયામુાં શતુ. આ હયદની ઔામયલાશી પ્રથભ લાય જ ખુજયાતીભાાં ચારી શતી અન ેતરહટળ તાજ તયપ લપાદાયી દાકલલાની પ્રથા ફાંધ ઔયાઈ શતી. આ હયદ ેલેઠપ્રથા નાફૂદ ઔયલાન ઠયાલ ઔમો શત. આ હયદભાાં

ભશભદ અરી ઝીણા, તતરઔ ભશાયાજ, કાડે, તલઠ્ઠરબાઈ ટેર લખેયેએ બાખ રીધ શત.

લીયભગાભની જકાતફાયી :- (1917)

1917ભાાં ભુાંફઈથી યાજઔટ જતાાં લઢલાણ સ્ટેળન ેભતીરાર દયજી ખાાંધીજીન ે ભળ્ા શતા અન ે લીયભખાભની જઔાતફાયીન ત્રાવ દૂય ઔયલા તેભને તલનાંતત ઔયી શતી. વોયાષ્ટ્રના યાજલીએ ણ તે દૂય ઔયલા ભાાંખણી ઔયી શતી. ખાાંધીજીએ ભુાંફઈના ખલનયય અન ે લાઈવયમ ચેમ્વપડયન ે

ભીને આ લાત ઔયી શતી. તભેના પ્રમત્ન વપ થમા શતા. યાં તુ 1927ભાાં તે પયીથી ળરૂ ઔયલાભાાં આલી શતી. વોયાષ્ટ્રના ફાંદયના તલઔાવને ઔાયણે ભુાંફઈ અને ઔયાાંચીના ફાંદયને ભાઠી અવય શોંચી શતી.

અભદાલાદના તભર ભજૂયન પ્રશ્ન:- (1918)

પ્રથભ તલશ્વમુદ્ધના ઔાયણે અભદાલાદના ભજૂયએ ખાયલધાયાની ભાાંખણી ઔયી. ણ તે અભાન્મ થતાાં તભરભજૂયએ શડતા ાડી. અનવૂમાફેન ે આ પ્રશ્નના તનઔાર ભાટે ખાાંધીજીની ભદદ ભાાંખી. ખાાંધીજીએ ભાાંખણીની મગ્મતા ફાફતે તાવ ઔયી 35% ખાયલધાયાની ભાાંખણી તભરભાતરઔ વભક્ષ ભૂઔી. તભરભાતરઔ 20%થી લધાયે ખાયલધાય આલા તમૈાય ન શતા અન ે તભરભજૂય 50% લધાયાની ભાાંખણી ઔયી યહ્યા શતા. અાંતે આનાંદળાંઔય ધ્રુલની રલાદી સ્લીઔાયાઈ અન ે તભેણે ભજૂયની ભાાંખણી લાજફી

ઠયાલી અને પ્રથભ હદલવ ે 35%, ફીજા હદલવે 20% અન ેફાઔીના ખાાના હદલવ ભાટે 27.5% લધાય આલાન ચુઔાદ આપ્મ. આ યીતે રલાદ દ્વાયા ઓદ્યતખઔ ઝગડ તાલલાની ળરૂઆત થઈ.

ખેડા વત્માગ્રશ :- (1917-18)

કેડા તજલ્લાભાાં 1917ભાાં અતતલૃષ્ટ્ીન ે ઔાયણ ે ાઔ છ થમ. છતાાં અતધઔાયીએ ાઔની આનાલાયી લધુ આાંઔી અન ે ભશેવૂર રેલા તઔાદ ઔયલા રાગ્મા. તલઠ્ઠરબાઈ ટેર તથા અન્મ આખેલાનએ ઔરકે્ટય વભક્ષ યજૂઆત ઔયી ણ તે તનષ્પ ખમા. હયણાભે ખાાંધીજી અને વયદાય ટેરની આખેલાની નીચે રઔને વત્માગ્રશ ઔયલાની પયજ ડી. ખાાંધીજીએ ઔતભશ્નયને ત્ર રકીન ે જણાવ્મુાં ઔે જો નફી તસ્થતતલાા કેડૂતનુાં ભશેવૂર ભાપ થળે ત વાયી તસ્થતતલાા કેડૂત ભશેવૂર બયી દેળે. ખાાંધીજીની શાઔરને ભાન આીન ેલલ્લબબાઈ ટેરે લઔીરાત છડીને આાંદરનભાાં ઝાંરાવ્મુાં.

ખાાંધીજીએ ચાય આનીથી છ ાઔ થમ શમ ત્માાં ભશેવૂર ભાપ ઔયલાની અને છ આનીથી ાઔ છ થમ શમ ત્માાં ભશેવૂર ભુરતલી યાકલાની ભાાંખણી ઔયી. અખાઉની જોખલાઈ ભુજફ ચાય આનીથી ાઔ છ થામ ત ભશેવૂર વાંૂણય ભાપ ઔયલાન અન ેછ આનીથી ાઔ છ થામ ત ભશેવૂર અડધુાં ભાપ ઔયલાન તનમભ શત. વયઔાયે ભાખણી સ્લીઔાયલાને ફદરે જપ્તી ળરૂ ઔયી.

Gujarat History



1917ભાાં ખાાંધીજીને ખુજયાત વબાના પ્રભુક ફનાલામા. ચાંાયણભાાં વપ વત્માગ્રશ ઔયીન ેઆવ્મા ફાદ ખાાંધીજીએ લલ્લબબાઈને વાથે યાકી કેડા વત્માગ્રશની આખલેાની રીધી. આ વત્માગ્રશ દયમ્માન વયઔાયે જપ્ત ઔયેરાાં કેતયભાાંથી ખાાંધીજીની આજ્ઞાથી ઔઠરારના ભશનરાર ાંડ્યા ડુાંખીન ાઔ ચયી રાવ્મા શતા. આથી ખાાંધીજીએ તભેને

‘ડુાંખીચય’નુાં તફરુદ આપ્મુાં શત.ુ છેલટે વુકી કેડૂત ભશેવૂર બયે ત ખયીફનુાં ભશેવૂર ભાપ ઔયલાની ળયતે વભાધાન થમ.ુ

આ રડતથી લલ્લબબાઈ નેતા તયીઔે ફશાય આવ્મા અન ેખાાંધીજીન ે એઔ વભતયત નેતા ભળ્. કેડા વત્માગ્રશ દયમ્માન રઔન અણખભ શલા છતાાં લાઈવયમે ફરાલેર મુદ્ધ હયદભાાં ખાાંધીજીએ બાખ રીધ શત. તરહટળ વામ્રાજ્મના વયકા બાખીદાય તયીઔે આપતના વભમે વામ્રાજ્મન ેભદદ ઔયલી જોઈએ એલુાં ખાાંધીજીનુાં ભાંતવ્મ શત.ુ

અવશકાયની રડત :- (1920)

18 ઑક્ટફય, 1920ના યજ ખૂજયાત તલદ્યાીઠની સ્થાના ઔયલાભાાં આલી. તેન શેત ુ વયઔાયી ળાાન ત્માખ ઔયલ અને યાષ્ટ્રીમ તળક્ષણ આતી વાંસ્થાની સ્થાના ઔયલાન શત. 1921ભાાં ઔોંગ્રેવનુાં અતધલળેન અભદાલાદભાાં બયામુાં. આ અતધલેળનભાાં વયદાયે જણાવ્મુાં ઔે વતલનમ બાંખ ભાટે ખુજયાતના ફાયડરી અન ે આણાંદ ફે તારુઔા તૈમાયી ઔયી યહ્યા છે.

1922ના પેરુઆયીની શેરીએ ખાાંધીજીએ લાઈવયમન ેફાયડરીથી વતલનમ ઔાનનૂ બાંખ ઔયલાના ઈયાદાની જાણ ઔયી અને યાજઔેદીને છડી ભૂઔલા અને પ્રજાની સ્લયાજની ભાાંખણી વાંતલા વયઔાયન ેવાત હદલવની ભશેતર આી.

આ ભશેતર ૂયી થામ એ શેરાાં 5 પેરુઆયી, 1922ના

યજ ઉિયપ્રદેળભાાં ‘ચોયીચોયા’ન ફનાલ ફન્મ. પ્રજાએ અહશાંવા ચાલી નથી એ ઔાયણ આીને ખાાંધીજીએ

ફાયડરી વત્માગ્રશ ભઔૂપ યાકી વબા, વયગવ, જાશેય વબા લખેયે પ્રલતૃિ ફાંધ ઔયી.

તેભણે એઔ ઔયડ ઔોંગ્રેવના વભ્મ નોંધલાન, યેં હટમાના

પ્રચાયન, દારૂફાંધી, અસ્ૃશ્મતા તનલાયણ લખેયે યચનાત્ભઔ ઔામયક્ભ ગડી ઔાઢી તને ે આખ ધાલલાની ફધા ઔોંગ્રેવીને વૂચના આી.

આ તનણયમથી મલુાનભાાં શતાળા પેરાઈ અને વયઔાયે આ હયતસ્થતતન રાબ રઈને ખાાંધીજીની ધયઔડ ઔયી અન ે

તેભને છ લયની વજા ઔયી. આ યીતે 1920-22નુાં રઔઆાંદરન ૂણય થમુ.

નાગુય ઝાંડા વત્માગ્રશ (1923)

નાખુય ઝાંડા વત્માગ્રશભાાં વયદાયની આખલેાની નીચે ખુજયાતી વત્માગ્રશીએ રડત આી ઝાંડ પયઔાલલા દેલાની અને વાથ ેવીલીર રાઈન્વભાાંથી ઝાંડા વાથે વયગવ ઔાઢલાની છૂટ ભાન્મ યાકલા વયઔાયને પયજ ાડી.

ફયવદ વત્માગ્રશ :- (1923-24)

મુતન. ગ્રાંથ તનભાયણ ફડય ભુજફ :- ફયવદ તારુઔાભાાં ફાફય દલેા અન ે ફશાયલટીમાન ત્રાવ શત. પ્રજા આ ફશાયલટીમાને ભદદ આે છે એલ આય ભૂઔીન ે

વયઔાયે પ્રજા ઉય રૂ. 2,74,000ન તળક્ષાત્ભઔ લેય નાાંખ્મ.

આ લેયાન ેરઔએ ‘શૈહડમાલયેા’નુાં નાભ આપ્મુાં શત.ુ ાઠ્ય ુસ્તઔ ભુજફ :- ફયવદ અને આણાંદભાાં

ફશાયલટીમાન ત્રાવ શત. આથી ફશાયલટીમાન ેઔડલાના શેતથુી એઔ લય ભાટે લધાયાની રીવ આણાંદ અને ફયવદભાાં યાકલાભાાં આલી શતી. આ રીવન કચય પ્રજાના ભાથ ે નાાંકલાભાાં આવ્મ શત. ઉભયરામઔ દયેઔ ય ભાથાદીઠ અઢી રૂતમાન ઔય શત.

ફયવદભાાં એઔ તયપ વયઔાય અન ે ફીજી તયપ ફશાયલટીમાન ત્રાવ શત. લલ્લબબાઈએ ખુજયાત પ્રાાંતતઔ વતભતત લતી તાવ ઔમાય ફાદ રઔન ેઆ લેય ન બયલાની

વરાશ આી. રઔએ જપ્તી, દાંડ લખેયે લશયી વત્માગ્રશ ઔમો. વયઔાયી ખરાાં તનષ્પ ફનાલલા ખાભેખાભ વાંખઠન થમાાં. સ્લમાંવેલઔ નખાયાાં રઈન ે ઝાડ ય ફેવી રઔન ેચેતલી દેતા શતા. નખાયાન અલાજ વાાંબીન ે ફધા ગયને તાાાં દઈ દેતા શતા. આથી અભરદાયન ે જપ્તી ઔમાય તલના ાછા જલુાં ડતુાં શત.ુ લવના દયફાય ખાદાવ આ રડતના ભશત્ત્લના આખેલાન શતા.

વયદાય ટેરે વયઔાય ઉય ખાંબીય આકે્ષાત્ભઔ રેક છાાભાાં રકી નલા ખલનયય રેસ્રી તલલ્વનન ે કાવ અભરદાય ભઔરી તાવ ઔયલાની પયજ ાડી શતી. વાચી હયતસ્થતતની જાણ થતાાં વયઔાયે પ્રજા ઉય નાંકામેર દાંડ રેલાનુાં ભાાંડી લાળ્ુાં અને લવરૂ થમેર રૂ. 900ની દાંડની યઔભ

યત ઔયી. 8 જાન્મુઆયી, 1924ના યજ આ લેય યદ

ઔયલાભાાં આવ્મ. આભ, પ્રજાન તલજમ થમ.

Gujarat History



ફાયડરીની રડત :- (1928) ભુાંફઈ વયઔાય દય 20 ઔે 30 લ ેભશેવૂરની પેયઆાંઔણી

ઔયતી શતી. 1928ભાાં ભશેવૂરની નુઃઆાંઔણીન વભમ આલત શત. આથી (1926ભાાં મ.ુગ્રાં.તન. ભુજફ) (ા.ુ. ભુજફ 1927) ફાયડરી તારુઔાભાાં જભીન ભશેવૂરની પેય આાંઔણીની પ્રહક્મા ળરૂ થઈ. ઔરેક્ટય જમઔય અન ેવેટરભેન્ટ ઔતભશ્નયે કટી ખણતયી ઔયીન ે આકા તારુઔાનુાં ભશેવૂર 30% લધાયી દીધુાં. (ાઠ્ય સુ્તઔ:- 22% ધયણ – ૮ ાના નાંફય – ૫૮)) મતુનલતવયટી ગ્રાંથ તનભાયણ ફડય ભુજફ :- (ડૉ. આય. ઔે. ધાયૈમા :- 25%) (તળલપ્રવાદ યાજખય :- 30%)

રઔએ આ પ્રશ્ન વયદાયને વોંપ્મ. ઔુાંલયજીબાઈની તલનાંતતથી લલ્લબબાઈ ટેરે આ વત્માગ્રશની આખેલાની રીધી.

ઠેયઠેય રઔએ છાલણી નાાંકી. આાંદરનની કફય

આલા જુખતયાભ દલનેી યાશફયી નીચ ે ‘વત્માગ્રશ તત્રઔા’

નીઔલા રાખી. યજની 5,000 તત્રઔા નીઔતી શતી.

‘નલજીલન’ અને ‘માંખ ઈન્ડીમા’ભાાં રડતના રેક રકાતા

શતા. પૂરચાંદબાઈનાાં મદુ્ધખીતએ તથા અબ્ફાવ વાશેફ,

ઈભાભ વાશેફ, ઔલ્માણજીબાઈ, ઔુાં લયજીબાઈ, જુખતયાભ દલ ેલખેયેની શાજયીએ રઔભાાં ચતેન આણ્મુાં શત.ુ

વયઔાયે યતલળાંઔય ભશાયાજ, તળલાનાંદ સ્લાભી,

પૂરચાંદબાઈ, અભૃતરાર, વન્ભુકરાર લખેયે આખેલાનની ધયઔડ ઔયી જરેભાાં ભઔલ્મા.

ફીજી તયપ ખુજયાતના ાંદય ધાયાવભ્મએ આ પ્રશ્ન ઉય યાજીનાભુ આપ્મુ. ટેર અને તરાટીએ યાજીનાભાાં આી તારઔુાનુાં ઔાભ અળક્મ ઔયી ભૂક્મુાં. ધીભે ધીભે આ રડત ફાયડરીની ભટીન ેવભગ્ર ખુજયાતની રડત ફની ખઈ.

‘ટાઈમ્વ પ ઈન્ડીમા’ તવલામનાાં દેળબયનાાં છાાાંએ જનતાની ભાાંખણી ન્મામી ખણી શતી.

છેલટે આ ફાફતની તાવ ભાટે એઔ તટસ્થ ાંચની તનભણૂઔ ઔયલાભાાં આલી. અાંતે પ્રજાન તલજમ થમ. અાંગ્રજે વયઔાયે લલ્લબબાઈ ટેરન ેૂના ફરાવ્મા. ભાત્ર 6.25%ન લધાય જ તટસ્થ ાંચે ભાન્મ યાખ્મ શત. જપ્તીની યઔભ યત ઔયલાભાાં આલી શતી અને તરાટીને ુનઃ નઔયીભાાં

રેલાભાાં આવ્મા શતા. લલ્લબબાઈ આ રડતથી ‘વયદાય’ ફન્મા શતા.

દાાંડીકૂચ :- 12 ભાચગ, 1930 – 6 એતપ્રર, 1930

2 ભાચય, 1930ના યજ ખાાંધીજીએ તાના વતલનમ ઔાનનૂબાંખની રડતના ઈયાદાની જાણ ઔયત ત્ર રડય

ઈયલીનને રખ્મ શત. યાંતુ તેન ઔઈ પ્રત્મિુય ભળ્ ન

શત. આથી ખાાંધીજીએ 12 ભાચય, 1930ના યજ તાના 78 વાથી વાથે વાફયભતીથી ઔૂચ ઔયી. ળરૂઆતભાાં કેડા તજલ્લાના ફયવદ તારુઔાના ભશીના ઔાાંઠા ય આલરેા ફાદરુય ય વાંદખી ઉતાયી શતી. યાં ત ુ વુયતના અગ્રખણ્મ ઔામયઔય ઔલ્માણજીબાઈ ભશેતાના વૂચનથી વુયત તજલ્લાના દહયમાહઔનાયાના ઔઈ ણ સ્થન ે વાંદ ઔયલાનુાં

નક્કી થમ.ુ છેલટે હદશણથી ઔયાડી, દાાંડી, ધયાવણા, તીથર લખેયે સ્થ જોઈને વાંદખી વતભતતએ દાાંડી ય વાંદખી ઉતાયી. વાફયભતીથી દાાંડીનુાં ઔુર 241 ભાઈર(388 હઔભી)નુાં અાંતય શત.ુ

“કાગડા કૂતયાના ભતે ભયીળ; ણ સ્લયાજ રીધા

તલના આશ્રભભાાં ાછ નશીં પર્ર” એલી બીષ્ભપ્રતતજ્ઞા ખાાંધીજીએ રીધી.

ભશાદેલબાઈ દેવાઈએ આ પ્રવાંખને ‘ભશાતબતનષ્ક્ભણ’ તયીઔે કાવ્મ છે અન ે વુબાચાંર ફઝ ે આ પ્રવાંખને

‘નેતરમનની હેયવ ભાચય’ વાથે વયકાવ્મ છે.

6 એતપ્રર, 1930ના યજ વલાયે 6-30 ઔરાઔે ભીઠાના ઔામદાન બાંખ ઔયતી લકતે ખાાંધીજી ફલ્મા –

“આથી શુાં તબ્રહટળ વામ્રાજ્મના ામાભાાં રૂણ રગાડુાં છુાં.”

ખાાંધીજીની 5ભી ભે, 1930ના યજ યાત્રે 1 લાખ ે ધયઔડ ઔયી તેભને મયલડા જરેભાાં ભઔરી આલાભાાં આવ્મા. ત્માયફાદ અબ્ફાવ તૈમફજીએ વત્માગ્રશની આખલેાની

રીધી. 12 ભે, 1930ના યજ તેભની ણ ધયઔડ ઔયલાભાાં આલી. ત્માયફાદ નયશહય યીક અન ેઅન્મ આખેલાનએ આ રડત ચારુ યાકી શતી. આ રડત દયમ્માન ફશેનએ વુયતભાાં યદેળી ઔાડ અને દારૂની દઔુાન ય ભીઠુફેન ીટીટની આખેલાની નીચે તઔેહટાં ખ ઔમુું. તેભાાં ઔસ્તુયફાએ ણ તાન વશમખ આપ્મ શત.

Gujarat History



ધયાવણાન વત્માગ્રશ :- વયજીની નામડુએ ધયાવણા વત્માગ્રશની આખેલાની

રીધી શતી. 21ભી ભે, 1930ના યજ ઈભાભવાશેફે 2500 સ્લમાંવલેઔ વાથ ેધયાવણાના અખય ય શલ્લ ઔમો શત.

લીયભગાભ અન ેધરેયા વત્માગ્રશ :-

વતલનમ ઔાનનૂબાંખની ચલના બાખરૂે ખુજયાત પ્રાાંતતઔ વતભતતએ લીયભખાભ અને ધરેયા એભ ફ ે ભયચા

કલ્મા શતા. લીયભખાભન ભયચ ભતણરાર ઔઠાયીએ અન ે

ધરેયાન ભયચ અભૃતરાર ળેઠે વાંબાળ્ શત. ધરેયાભાાં અભદાલાદ તજલ્લાના ઔામયઔય અન ેવોયાષ્ટ્રના ઔામયઔય ઔૈી

અભૃતરાર ળેઠ, ફલાંતયામ ભશેતા, ભશનરાર ભશેતા,

યતવઔરાર યીક, રક્ષ્ભીદાવ દાણી તથા ઝલેયચાંદ ભેગાણીએ અગ્રખણ્મ બાખ બજવ્મ શત.

હશાં દ છડ આાંદરન :- 1942

8 ઑખસ્ટ, 1942ના યજ ભુાંફઈની ઔાયફાયીએ ણ હશાં દ છડ રડતન ઠયાલ વાય ઔમો. 9 ઑખસ્ટના યજ આાંદરનના ભશત્ત્લના આખેલાનની ધયઔડ ઔયલાભાાં આલી. આથી રડત સ્લમાંબ ૂ અને હશાંવઔ ફની શતી. અભદાલાદના કાહડમા તલસ્તાયભાાં ઉભાઔાન્ત ઔહડમા

ખીફાયભાાં ળશીદ થમ. તનેે ‘હશાં દ છડ ચલ’ન પ્રથભ ળશીદ ભાનલાભાાં આલે છે. ખુજયાત ઔરેજ નજીઔ વયગવ ય રીવે ખીફાય ઔયતાાં તલનદ હઔનાયીલારા ળશીદ થમ. ખુજયાત ઔરેજ કાતે તલનદ હઔનાયીલારાની કાાંબીનુાં અનાલયણ જમપ્રઔાળ નાયામણના શસ્ત ે ઔયલાભાાં આવ્મુ શતુ.

16 ખસ્ટ, 1942ના યજ ‘યાષ્ટ્રીમ તલદ્યાથી વાંગ્રાભ

વતભતત’ યભતણઔરાર ળાશના પ્રભુકણા નીચ ેયચાઈ. ખપુ્ત

‘તલદ્યાથી તત્રઔા’નુાં પ્રઔાળન ઔયલાભાાં આવ્મુ. 15 વપ્ટેમ્ફય,

1942ના યજ ‘તલદ્યાથી હદન’ની ઉજલણી ઔયાઈ. અભદાલાદ ળશેયને જુદા જુદા તલબાખભાાં લશેંચી રડતનુાં

વાંચારન ‘ળશેય વૂફા’ જ્માંતીબાઈ ઠાઔય ઔયતા શતા. અભદાલાદની તભર અને ફજાય તથા ળાા વાડા ત્રણ ભાવથી લધુ વભમ ફાંધ યહ્યાાં શતાાં.

‘જાંખે આઝાદી’ તત્રઔા વભાચાય ભાટે ફશાય ડતી શતી.

આઝાદી છીનુાં ગુજયાત :-

ખુજયાતભાાંથી જૂનાખઢ, ફાાંટલા, ભાણાલદય અન ે

વયદાયખઢ તવલામના યાજ્મએ બાયતવાંગ વાથે વાંયક્ષણ, તલદેળ વાંફાંધ અને લાશનવ્મલશાય ૂયતુ જોડાણ સ્લીઔામુું

અને ફાઔીની ફાફત ભાટે મથાલત તસ્થતતના(stand

still) ઔયાય ઔમાય. બાયતવાંગભાાં જોડાલાની વોપ્રથભ શેર બાલનખયના યાજા ભશાયાજ ઔૃષ્ણઔુભાયતવાંશજીએ ઔયી શતી.

તવાંધભાાંના ફે રાક ખુજયાતીને અને વલા રાક તવાંધીન ેપ્રાણ અન ેધભય ફચાલલા ઔયડ રૂતમાની જ ાંખભ અન ેસ્થાલય ભારતભરઔત છડીન ેહશજયત ઔયલી ડી. ભટા

બાખના તવાંધીને ફાાંટલા, ઔુતતમાણા, ભાણાલદય લખેયે સ્થએ લવાલલાભાાં આવ્મા. ઔચ્છભાાં ખાાંધીધાભ અન ેઆહદુયભાાં તેભના ભાટે લવાશત ઉબી ઔયાઈ.

ખુજયાતના ાાંચ તજલ્લાન ેફાદ ઔયતાાં ફાઔીન પ્રદેળ 350 (ગ્રાંથ તનભાયણ ફડય) (ા.ુ. :- 366)જટેરાાં યજલાડાાંની શઔૂભત નીચ ે શત. તેભાાં વોયાષ્ટ્રનાાં 222 યજલાડાાંનાાં વભાલેળ થત શત.

જ્માયે યાષ્ટ્રની નલયચનાની તઔ આલી, ત્માયે તેન ેવાંખહઠત ઔયલાભાાં કૂફ ભશત્ત્લન પા આનાય ખુજયાતના

પ્રભુક યાજલીભાાં બાલનખયના યાજલી ઔૃષ્ણઔુભાયતવાંશજી,

જાભનખય નયેળ હદતગ્લજમતવાંશજી, ધ્રાાંખધ્રા નયેળ

ભમૂયધ્લજતવાંશજી, યાજીા નયેળ, ારનુયના નલાફ યવૂરકાનજી અન ે અભુઔ અાંળ ે લડદયાના ભશાયાજા પ્રતાતવાંશયાલને ખણી ળઔામ.

જૂનાગઢન પ્રશ્ન

જૂનાખઢના 80% રઔ હશાં દુ શતા. યાં ત ુયાજલી ભુતસ્રભ શલાથી તે ાહઔસ્તાન વાથે જોડાલા ભાાંખત શત. જૂનાખઢના તાફાનાાં ફાલન ખાભ ધયાલતા ફાફયીમાલાડના ખયાવદાયએ ફલ ઔમો. જૂનાખઢ યાજ્મે ફાફયીમાલાડ ઔફજ ે ઔયલા રશ્ઔય ભઔલ્મુાં. હશાં દની વયઔાયે ણ વાભે રશ્ઔય ભઔલ્મુાં.

જૂનાખઢના ખરે ભાણાલદયે ણ ાહઔસ્તાન વાથ ેજોડાલા તનણયમ ઔમો. ભાાંખયના ળેકે બાયત વાથે જોડાલા

‘સ્ટેન્ડ સ્ટીર’ ઔયાય ય વશી ઔયી આી શતી.

ભાાંખય, ફાફયીમાલાડ અન ે ભાણાલદયની પ્રજાના યક્ષણાથે બાયત વયઔાયે તરખેહડમય ખુરુદમાતવાંશના

વેનાતતણા નીચે 22ભી ક્ટફય અને 1રી નલેમ્ફય,

Gujarat History



1947ના યજ રશ્ઔય ભઔરી ઉયક્ત પ્રદેળન ઔફજો રીધ.

ફીજી તયપ ઔાહઠમાલાડ યાજઔીમ હયદ ે અભૃતરાર

ળેઠ(‘જન્ભબતૂભ’ દૈતનઔના તાંત્રી), ળાભદાવ ખાાંધી(‘લાંદ ે

ભાતયમ ’ દૈતનઔના તાંત્રી) લખેયેના નેતૃત્લ નીચે તા.22/09/1947ના યજ એઔ વબા ભુાંફઈના ભાધલફાખ કાતે ફરાલીને ત્રણ હદલવની ચચાયતલચાયણાન ે અાંતે 25

વપ્ટેમ્ફય, 1947ના યજ જૂનાખઢના પ્રજાજનની આયઝી શઔૂભત સ્થાલા તનણયમ રીધ. આયઝી શઔૂભતન ભુવદ્દ

ઔનૈમારાર ભુનળીએ ગડ્ય શત. ળાભદાવ ખાાંધી,

ુષ્ાફેન ભશેતા, યતુબાઈ અદાણી, યતવઔરાર યીક લખેયેન આભાાં તલળે પા શત. યતબુાઈ અદાણીના નેતૃત્લ નીચે વતૈનઔએ બેંવાણ ભશારના અભયાય ખાભ લખેયેન ઔફજો રીધ. ત્માયફાદ નલાખઢ અન ે ઔુતતમાણાન ઔફજો રીધ.

અાંતે 17ભી ક્ટફય, 1947ના યજ યાજ્મની યઔડ

યઔભ, ઝલેયાત, ઔૂતયા અને ફેખભ વાથે નલાફ ભશફતકાન ત્રીજો તલભાન ભાખ ે ઔયાાંચી નાવી ખમ. 9

નલેમ્ફય, 1947ના યજ ાાંચ લાખે જૂનાખઢ યાજ્મની શાય થઈ અને જૂનાખઢ આઝાદ થમુ.

પેરુઆયી, 1948ભાાં બાયત વાથ ે જોડાણ અાંખે ભતદાન

રેલાતાાં 1,90,000 તલરુદ્ધ 93 ભતથી જૂનાખઢ યાજ્મ બાયત વાથે જોડામુાં. ળાભદાવ ખાાંધી તેના ભુખ્મપ્રધાન ફન્મા.

એકીકયણની બૂતભકા

ઔચ્છનુાં 4 ભે, 1948ના યજ બાયતવાંગભાાં જોડાણ

ઔયલાભાાં આવ્મુ અન ે 1 જૂન, 1948ના યજ ઔેન્ર વયઔાયે તેન લશીલટ વાંબાતાાં તનેે ઔતભશ્નયના લશીલટ શેઠ

ભૂઔલાભાાં આવ્મુાં. બાયતનુાં ફાંધાયણ અભરભાાં આલતાાં ત ે‘ખ’ (વી) લખયનુાં યાજ્મ ફન્મુાં. વોયાષ્ટ્રભાાં ભટા ચાય યાજ્મ

જૂનાખઢ, બાલનખય, જાભનખય અન ે ધ્રાાંખધ્રા શતાાં. બાલનખયના ઉદાય યાજલી ભશાયાજા ઔૃષ્ણઔુભાયતવાંશજીએ

15 જાન્મુઆયી, 1948ના યજ બાયત વાથે જોડાણ સ્લીઔામાય ફાદ યાજ્મભાાં જલાફદાય તાંત્રની સ્થાનાની જાશેયાત ઔયી અને ફલાંતયામ ભશેતા તેના ભુખ્મપ્રધાન ફન્મા.

વોયાષ્ટ્રનાાં નાનાાંભટાાં યાજ્મનુાં એઔ વાંમુક્ત એઔભ

યચલાનુાં નક્કી ઔયલાભાાં આવ્મુ અને 15 પેરુઆયી, 1948ના યજ વયદાયશ્રીના શસ્તે ત ે એઔભન આયાં બ થમ. આ

એઔભન ે ‘મુનાઈટેડ સ્ટેટ્વ ઑપ ઔાહઠમાલાડ’ નાભ

આલાભાાં આવ્મ.ુ નલેમ્ફય, 1948ભાાં (નલનીત:- 15

એતપ્રર, 1948) તેન ે ‘મુનાઈટેડ સ્ટેટ્વ ઑપ વોયાષ્ટ્ર’ નાભ આલાભાાં આવ્મ.ુ વોયાષ્ટ્રના યાજલીના અગ્રવેય જાભનખયના જાભવાશેફ (હદગ્લીજમતવાંશજી)આ એઔભના પ્રભુકદે અન ેબાલનખયના ભશાયાજા ઔૃષ્ણઔુભાયતવાંશજી આ એઔભના ઉપ્રભુક ફન્મા.

વોયાષ્ટ્રના ભુખ્મભાંત્રી ઉછાંખયામ ઢેફય ફન્મા અન ે

ફલાંતયામ ભશેતા, નાનાબાઈ બટ્ટ, યતવઔરાર યીક,

જખુબાઈ યીક, ભનુબાઈ ળાશ લખેયે ભાંત્રીભાંડભાાં જોડામા. 1

વપ્ટેમ્ફય, 1949 છી જૂનાખઢભાાં રઔભત રેલામા ફાદ ત ેવોયાષ્ટ્રના એઔભભાાં જોડામુાં અને ળાભદાવ ખાાંધી ભાંત્રીભાંડભાાં જોડાતાાં આયઝી શઔૂભતનુાં તલવજયન ઔયલાભાાં આવ્મુ. બાયતનુાં ફાંધાયણ અભરભાાં આવ્મા ફાદ 1951ભાાં

વોયાષ્ટ્ર ‘ફી’ લખયનુાં યાજ્મ ફન્મુાં. 19 હડવેમ્ફય, 1954ભાાં

ઉછાંખયામ ઢેફયે યાજીનાભુ આતાાં યતવઔરાર યીક, 20

હડવેમ્ફય, 1954ના યજ વોયાષ્ટ્રના ફીજા ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા.

બાાલાય યાજ્મ યચનાની

હદળાભાાં ગુજયાત

ઈન્દુરાર માતજ્ઞઔ ભશાખુજયાત ચલના ભુખ્મ નેતા

શતા. આ તવલામ પ્રફધ યાલ, શહયશય કાંબજા, શહયપ્રવાદ વ્માવ અન ે રહ્મઔુભાય બટ્ટ ણ આ ચલના ભશત્ત્લના નેતા શતા. ખુજયાતી વાહશત્મ હયદ ણ આ

ભાટે પ્રમત્ન ઔયી યશી શતી. 17-18 હડવેમ્ફય, 1948ના યજ ભશાખુજયાત જનતા હયદનુાં અતધલેળન ભળ્ુાં શતુ. આ લકત ે ખુજયાતી વાહશત્મ હયદના પ્રતતતનતધ તયીઔે

ઔનૈમારાર ભુનળીએ લાાંવલાડા, ડુાંખયુય અન ેડાાંખની બાા ખુજયાતી શઈ તેભન ેખુજયાતભાાં વભાલલા ભાાંખણી ઔયી શતી. 1951ભાાં વય રુુિભદાવ તત્રઔભદાવના પ્રભુકણા નીચે

‘ભશાખુજયાત વીભા વતભતત’ની યચના થઈ. ભશાખુજયાત વીભા વતભતતએ ભુાંફઈ વહશત ખુજયાત યાજ્મની ભાાંખણી ઔયી શતી.

સ્લાતાંત્ર્મ ભતાાં જ શ્રી એવ. ઔે. ધાયના પ્રભુકદે એઔ બાાલાય પ્રાાંત ઔતભળન નીભલાભાાં આવ્મુ. ઔોંગ્રેવે ણ આલુાં જ એઔ ઔતભળન તેના જમયુ અતધલેળનભાાં નીમ્મુાં શતુ. એ

ઔતભળનના ઔુર ત્રણ વભ્મ શતા. 1. જલાશયરાર નશેરુ, 2. લલ્લબબાઈ ટેર અને 3. ડૉ. ટ્ટાબી વીતાયાભૈમા. આ

Gujarat History



ત્રણેમના નાભ યથી ત ે ‘જ.ેલી.ી. ઔતભળન’ના નાભે કાતુાં શત.ુ ફાંન ેઔતભળનએ બાાઔીમ ધયણ ેપ્રાાંતની યચના થામ ત ેતવદ્ધાાંતને સ્લીઔામો શત.

ઈ.વ. 1952ભાાં આાંધ્રભાાં તેરુખુબાી યાજ્મની યચના ભાટે ટ્ટી શ્રી યાભુલ્લુએ આભયણ ઉલાવ ઔમાય. 56 હદલવના ઉલાવના હયણાભે તેભનુાં ભૃત્મુ થમુ. આથી વભગ્ર આાંધ્રભાાં બાયે તપાન થમાાં અન ેઅાંત ેઈ.વ. 1953ભાાં આાંધ્રન ેઅરખ યાજ્મ તયીઔે જાશેય ઔયલાભાાં આવ્મુ.

આાંધ્ર અરખ ફનતાાં ફીજાાં યાજ્મભાાં ણ બાાલાય યાજ્મની યચનાની ભાાંખણી થઈ. આથી 1953ભાાં બાયત

વયઔાયે ‘યાજ્મ નુયયચના ઔતભળન’ની તનભણૂઔ ઔયી.

ન્મામભૂતતય શ્રી પઝરઅરી, ાંહડત હૃદમનાથ ઔુાંજરૂ અન ેવયદાય ઔે. એભ. ાણીઔય તેના ત્રણ વભ્મ શતા. આ ાંચ ે16 ગટઔ યાજ્મ અન ે 3 ઔેન્રળાતવત પ્રદેળ યચલાની બરાભણ ઔયી. જો ઔે વભમને અનુરૂ ઊબા થમેરા વાંજોખના આધાયે ાછથી આ ઔતભળનની બરાભણભાાં ઔેટરાઔ પેયપાય ઔયલાભાાં આવ્મા અને એ ભુજફ 1956ભાાં ધાય

વાય ઔયલાભાાં આવ્મ. આ ધાય ‘યાજ્મ નુયયચના ધાય’

ઔશેલામ. આ ધાયા ભુજફ ફાંધાયણભાાં ‘વાતભ વુધાય’

ઔયલાભાાં આવ્મ અન ે જૂનાાં ‘ અ ’, ‘ ફ ’, ‘ ઔ ’ અને ‘ ડ ’ પ્રઔાયનાાં યાજ્મ યદ ઔયલાભાાં આવ્માાં અન ેતનેા સ્થાને ગટઔ યાજ્મ અન ે ઔેન્રળાતવત પ્રદેળ એલુાં લખીઔયણ ઔયલાભાાં આવ્મુ. આ ગટઔ યાજ્મ નીચે ભુજફ શતાાં.

1. આાંધ્રપ્રદળે, 2. અવભ, 3. હયસ્વા, 4. ઉિયપ્રદેળ,

5. ઔણાયટઔ, 6. ઔેય, 7. જમ્ભુ-ઔશ્ભીય, 8. તશ્ચભ ફાંખાા

9. ાંજાફ, 10. તફશાય, 11. ભરાવ, 12. ભધ્મપ્રદેળ, 13. ભુાંફઈ અન ે14. યાજસ્થાન.

ઔોંગે્રવના તનણયમ તલરુદ્ધ ભશાખુજયાત ભાટે ચલ

ઔયનાય ફધા યાજઔીમ ક્ષએ જનતા હયદની વપ્ટેમ્ફય,

1956ના યજ સ્થાના ઔયી. ઑક્ટફય, 1956ના યજ ઈન્દુરાર માતજ્ઞઔ દ્વાયા નશેરુની વબાની વભાાંતય અન્મ એઔ વબા ર ઔરેજ કાતે બયલાભાાં આલી શતી.

આ યીત ેહદ્વબાી યાજ્મની યચના 1/11/1956થી થઈ.

અભદાલાદભાાં 7 ખસ્ટ, 1957ના યજ ખુજયાત ઔોંગ્રવે શાઉવ વાભ ેતલયધી દેકાલ થમા અન ે8ભી ખસ્ટે હશાંવઔ દેકાલભાાં ચાય ભાણવ ભૃત્મુ ામ્મા. તેભાાં ફનાવઔાાંઠાના ુનભચાંદની કયી ઉડી ખઈ શતી. તેને ભશાખુજયાત ચલન પ્રથભ ળશીદ ભાનલાભાાં આલે છે. આ તવલામ

વેન્ટ ઝેતલમવય ઔરેજન તલદ્યાથી ઔોતળઔબાઈ તથા અન્મ એઔ તલદ્યાથી અબ્દુરબાઈ ીય ણ ળશીદ થમા શતા.

1958ભાાં ખુજયાતભાાં ળશીદ સ્ભાયઔના સ્થ અાંખ ેતલલાદ વજાયતાાં તપાન થમાાં. ભુાંફઈભાાં ણ આ વભમ ે તપાન

થમાાં. આથી આ પ્રશ્નની પયી તલચાયણા થઈ. ભાચય, 1960ભાાં ઔેન્ર વયઔાયે ભુાંફઈના તલબાજનન કયડ પ્રતવદ્ધ ઔમો. ભુાંફઈની તલધાનવબાભાાં ચચાયમા ફાદ તે રઔવબાભાાંથી

વાય ઔયલાભાાં આવ્મ અને 1 ભે, 1960થી ખુજયાત અન ેભશાયાષ્ટ્ર એલાાં ફ ેયાજ્મ અતસ્તત્લભાાં આવ્માાં.

1રી ભે, 1960ના યજ યતલળાંઔય ભશાયાજ ે વાફયભતી

આશ્રભ, અભદાલાદ કાતે નલા ખુજયાત યાજ્મન ભાંખ પ્રાયાં બ ઔયાવ્મ.

ડૉ. જીલયાજ ભશેતા ખુજયાતના પ્રથભ ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા અન ે ભશેદી નલાઝ જ ાંખ પ્રથભ યાજ્માર ફન્મા. ઔલ્માણજી ભશેતા પ્રથભ તલધાનવબાના અધ્મક્ષ અને અાંફારાર ળાશ પ્રથભ ડેપ્મટુી સ્ીઔય ફન્મા શતા. નખીનદાવ ખાાંધી પ્રથભ

તલધાનવબાના તલયધ ક્ષના નતેા શતા. 18 ઑખસ્ટ, 1960ના યજ ખુજયાત તલધાનવબાનુાં પ્રથભ વત્ર તવતલર

શતસ્ટર, અભદાલાદભાાં ભળુ્ાં. રીટેઔનીઔ, આાંફાલાડી કાતે ખુજયાતનુાં વતચલારમ ળરૂ ઔયલાભાાં આવ્મ.ુ

ડૉ. જીલયાજ ભશેતા

(1 ભે, 1960 – 19 વપ્ટેમ્ફય, 1963)

તે અભયેરીના લતની શતા. તેભણ ે ભુાંફઈ અન ેરાંડનભાાં તફીફી તળક્ષણન અભ્માવ ઔમો શત.

ઈ.વ. 1915ભાાં તેભણે ભુાંફઈભાાં ડૉક્ટય તયીઔે પે્રક્ટીવ ળરૂ ઔયી. 1919ભાાં તે સ્લાતાંત્ર્મતા વાંગ્રાભભાાં જોડામા શતા. ઈ.વ. 1932ભાાં તલજાુય જરેભાાં અને ઈ.વ. 1942ભાાં મયલડા અન ે નાતવઔ જરેભાાં ઔાયાલાવ બખવ્મ. ઈ.વ. 1921ભાાં તેભની લડદયા યાજ્મના ચીપ ભેડીઔર ઑપીવય તયીઔે તનમુતક્ત થઈ.

1925થી તે ભુાંફઈની G. S. Medical College અન ે

Gujarat History



KEM Hospitalના 17 લય વુધી ડીન યહ્યા શતા. ઈ.વ. 1946ભાાં ભુાંફઈ યાજ્મની તલધાનવબાભાાં ચૂાંટામા. 1948ભાાં તે લડદયા યાજ્મભાાં દીલાન ફન્મા. 1949ભાાં લડદયા યાજ્મનુાં ભુાંફઈ પ્રાાંતભાાં જોડાણ થતાાં 1949 થી 1952 દયમ્માન તે ભુાંફઈ યાજ્મના ભાંત્રીભાંડભાાં જાશેય ફાાંધઔાભ કાતાના

ભાંત્રી ફન્મા શતા. 1952 છી દારૂફાંધી, ઉદ્યખ અને નાણા કાતાના ભાંત્રી શતા. ઈ.વ. 1960ભાાં 1 ભેના યજ અરખ ખુજયાતની સ્થાના થતાાં તે ખુજયાતના પ્રથભ ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા. 1962ભાાં ખુજયાત તલધાનવબાની 132 ફેઠઔની પ્રથભ ચૂાંટણી થતાાં તેભાાં ઔોંગ્રેવને 113 ફેઠઔ ભી અને તે ુનઃ ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા.

ખુજયાત તલધાનવબાનુાં પ્રથભ વત્ર 18 ઑખસ્ટ, 1960ના યજ અભદાલાદની તવતલર શતસ્ટરભાાં ભળ્ુાં.

ાંચામત અતધતનમભ, 1961 નુાં 1 એતપ્રર, 1963થી ખુજયાતભાાં અભરીઔયણ થમુ.

લડદયા(ફાજલા) કાત ે Gujarat State

Fertilizer Company ની સ્થાના ઔયલાભાાં આલી. તેભના વભમભાાં અાંઔરેશ્વય તરેકે્ષત્રની ળધ થઈ.

ખુજયાત મતુનલતવયટી તલધેમઔ, પયતજમાત પ્રાથતભઔ

તળક્ષણ તલધેમઔ, વશઔાયી ભાંડી તલધેમઔ લખેયે તલધાનવબાભાાં વાય ઔયલાભાાં આવ્માાં.

9 વપ્ટેમ્ફય, 1963ના યજ વયઔાય તલરુદ્ધ

અતલશ્વાવની દયકાસ્ત આલી; જ ે 101 તલરૂદ્ધ 32 ભતથી યાસ્ત થઈ. ઔાભયાજ મજના ભુજફ ક્ષના વાંખઠનની

જલાફદાયી સ્લીઔાયલાને ઔાયણે તેભણે 19 વપ્ટેમ્ફય, 1963ના યજ યાજીનાભુ આપ્મુ.

ફલાંતયામ ભશેતા

(19 વપ્ટેમ્ફય, 1963 – 19 વપ્ટેમ્ફય, 1965) તેભન જન્ભ 19

પેરુઆયી, 1899ના યજ બાલનખયભાાં થમ શત. ખાાંધીજીની અવશઔાય ચલભાાં ણ તેભણ ેબાખ રીધ શત અન ેઠક્કયફાાએ ળરૂ ઔયેર શહયજન વેલાના ઔામયભાાં ણ પા આપ્મ શત. યાજ્મભાાં

સ્લતાંત્રતાની ચલ ચરાલલા ૧૯૨૧ભાાં તેભણે બાલનખય પ્રજાભાંડની સ્થાના ઔયી શતી. તેભણ ે 1930ભાાં ધરયેા

વત્માગ્રશભાાં આખ ડત બાખ રીધ શત; જનેા ઔાયણે તેભને 2 લયની જરેની વજા ણ થઈ શતી. આ ઉયાાંત

તેભણે 1923ભાાં ‘નાખુય વત્માગ્રશ’ અને 1928ભાાં ‘ફાયડરી

વત્માગ્રશ’ભાાં ણ બાખ રીધ શત. તેભણે 1940ભાાં

‘વ્મતક્તખત વત્માગ્રશ’ અન ે 1942ભાાં ‘હશાં દ છડ’ આાંદરનભાાં ણ ઔાયાલાવ બખવ્મ શત. તે ઈ.વ. 1946ભાાં બાલનખય યાજ્મની ધાયાવબાભાાં તલયધ ક્ષના

નેતા શતા અને 15 જાન્મઆુયી, 1948ના યજ બાલનખય

યાજ્મના પ્રથભ ભુખ્મપ્રધાન ફન્મા શતા. તેભણે ‘મુનાઈટેડ

સ્ટેટ્વ ઑપ વોયાષ્ટ્ર’ભાાં ભાંત્રી તયીઔે ણ પયજ ફજાલી શતી. તે 1952 થી 1962 વુધી રઔવબાના વભ્મ શતા. તે વાંવદની અાંદાજ વતભતત ચેયભેન શતા. તેભણ ે ળૈક્ષતણઔ

વાંસ્થા 'બાયતીમ તલદ્યાબલન'ની સ્થાના ઔયી શતી. ખુજયાતની સ્થાના વભમ ે૧૭ તજલ્લા શતા. ઈ.વ. ૧૯૬૪ભાાં તેભના વભમભાાં ખાાંધીનખય તજલ્લાની સ્થાના થતાાં આ વાંખ્મા ૧૮ થઈ.

તેભના વભમભાાં ધુલાયણ લીજી ભથઔની અન ેલડદયા કાત ે ઔમરી યીપાઈનયીની સ્થાના ઔયલાભાાં આલી. દયેઔ

તજલ્લાભાાં GIDCની સ્થાના ઔયલાભાાં આલી. ળેત્રુાંજી, બાદય અને દાાંતીલાડા મજના ળરૂ ઔયલાભાાં આલી. રઔળાશીભાાં વિાના તલઔેન્રીઔયણ તયપી તેભના મખદાન ભાટે તભેને "ાંચામતી યાજના તળલ્ી" તયીઔે કલાભાાં આલ ેછે.

ઔચ્છ તજલ્લાના ‘છાડફટે’ તલસ્તાયના પ્રશ્નના ઉઔેર ભાટે 1965ભાાં બાયત – ાહઔસ્તાન મુદ્ધ વભમ દયમ્માન ઔચ્છની વયશદે તલભાની તનયીક્ષણભાાં 19 વપ્ટેમ્ફયના યજ તેભનુાં તલભાન તડી ાડલાભાાં આલતાાં વુાંથયી કાતે તેભનુાં ભૃત્મ ુ

થમુ. ત્માાં તેભની માદભાાં ફલાંતયામ ભેભહયમર ણ ફનાલલાભાાં આલેર છે.

ટાર તલબાખ, બાયત

વયઔાય તયપથી ખણીવભી

પેરુઆયી, ૨૦૦૦ના હદન ે તભેની ૧૦૦ભી જન્ભ જમાંતતની ઉજલણી તનતભિ ે તેભન ચશેય દળાયલતી

અન ે ૩ (ત્રણ) રૂતમાની હઔાંભતની એઔ કાવ ટાર હટહઔટ ફશાય ાડલાભાાં આલેર છે.

https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AB%E0%AB%87%E0%AA%AC%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%81%E0%AA%86%E0%AA%B0%E0%AB%80_%E0%AB%A7%E0%AB%AF

https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AB%E0%AB%87%E0%AA%AC%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%81%E0%AA%86%E0%AA%B0%E0%AB%80_%E0%AB%A7%E0%AB%AF

Gujarat History



હશતેન્દ્રબાઈ દેવાઈ:-

(19 વપ્ટેમ્ફય, 1965 – 13 ભે 1971)

તે વુયતના લતની શતા. તે ભાત્ર 15 લયની લમ ેઈ.વ. 1930ની ચલભાાં જોડામા શતા અન ેઔાયાલાવ ણ બખવ્મ શત. આ ઉયાાંત તેભણ ે

‘વ્મતક્તખત વત્માગ્રશ’

અન ે ‘હશાં દ છડ

આાંદરન’ભાાં આખ ડત બાખ બજવ્મ શત. ઈ.વ. 1946થી દવ લય વુધી વુયત મ્મુતનતવાતરટીના વભ્મ યહ્યા શતા અન ે અનેઔ વતભતતના અધ્મક્ષ ણ ફન્મા શતા. ઈ.વ. 1957ભાાં ભાાંખય ભતતલસ્તાયભાાંથી ચૂાંટાઈન ે ભુાંફઈ યાજ્મના તળક્ષણભાંત્રી ફન્મા. ખુજયાત યાજ્મની સ્થાના છી

તળક્ષણ, ઔામદ, કેતી, જ ાંખર, નળાફાંધી, વભાજ ઔલ્માણ,

ુનઃ લવલાટ, ભશેવૂર લખેયે કાતાના ભાંત્રી તયીઔેની જલાફદાયી વાંબાી. ફલાંતયામ ભશેતાના વભમભાાં ખૃશભાંત્રી શતા.

તેભણે દેલસ્થાન ઈનાભ નાફૂદીન ઔામદ વાય ઔમો.

છાત લખયના તલદ્યાથી ભાટે ભપત છાત્રારમ,

તળષ્મલતૃિ, પી ભાપી અને ભપત ઔન્મા ઔેલણીની જાશેયાત ઔયી. તેભના વભમ દયમ્માન ઈ.વ. 1966ભાાં વુયતભાાંથી લરવાડ તજલ્લાની યચના ઔયલાભાાં આલી.

11 પેરુઆયી, 1971ના યજ ખુજયાત તલધાનવબા

અભદાલાદથી ખાાંધીનખય, વેક્ટય-17, ભધ્મસ્થ ગ્રાંથારમ કાત ે ઔામયયત થઈ. તેભના વભમ દયમ્માન જ ખાાંધીનખય ખુજયાતનુાં ાટનખય ફન્મુાં.

ખુજયાતનાાં આ ત્રીજા ભુખ્મભાંત્રીની પ્રતતબાન ે ઔાયણ ે

‘ટાઈમ્વ ઑપ ઇતન્ડમા’ દૈતનઔે તેન ે ‘વી. એભ. લીથ

યીખર રુઔ’નુાં તફરુદ આપ્મુાં શતુ. તેભના ળાવન દયતભમાન યાજ્મભાાં ભપત ઔન્મા

તળક્ષણની ળરૂઆત થઈ. લરવાડની ાયડીની ગાતવમા જભીનના 14 લય જૂના

પ્રશ્નનુાં તનયાઔયણ રાલલાભાાં આવ્મુ. ળશીદ સ્ભાયઔના પ્રશ્નનુાં તનયાઔયણ રાલલાભાાં આવ્મ.ુ રહ્મઔુભાય બટ્ટના પ્રમત્નથી વયદાય બલનના કૂણાભાાં સ્ભાયઔ ભાટે ભાંજૂયી આલાભાાં

આલી. 19 વપ્ટેમ્ફય, 1968ના યજ ઈન્દુરાર માતજ્ઞઔના શસ્તે તેનુ ઉદગાટન ઔયલાભાાં આવ્મુ.

વપ્ટેમ્ફય, 1969 દયમ્માન અભદાલાદ, લડદયા, જૂનાખઢ લખેયે સ્થએ ઔભી યભકાણ થમાાં. વયઔાય તનેે અાંઔુળભાાં રેલાભાાં તનષ્પ નીલડી. 1969ભાાં નભયદા જતલલાદ ટર ીબ્મનુરની યચના ઔયલાભાાં આલી.

એતપ્રર, 1971ભાાં ભાધ્મતભઔ તળક્ષણ ભપત જાશેય ઔયલાભાાં આવ્મ.ુ લશીલટીતાંત્રને સ્લચ્છ ફનાલલા અન ે

રાાંચરુળલત નાફૂદ ઔયલા ‘તલતજરન્વ ઔતભળન’ની યચના ઔયલાભાાં આલી.

લડદયા કાતે બાયતના પ્રથભ IPCLની સ્થાના ઔયલાભાાં આલી. બાયત વયઔાયે નલાાં 215 ઓદ્યતખઔ એઔભ ખુજયાતભાાં સ્થાલાની યલાનખી આી.

ઈ.વ. 1969ભાાં ઔોંગ્રેવના બાખરા થમા. વાંસ્થા ઔોંગ્રેવ જ ે તવન્ડીઔેટના નાભે કાતી અન ે ઈતન્દયા ઔોંગે્રવ ઔે જ ે

ઈન્ડીઔેટના નાભે કાતી. ઈ.વ. 1970ભાાં વાંસ્થા ઔોંગ્રવે,

જનવાંગ, સ્લતાંત્ર ક્ષ અને વભાજલાદી ક્ષનુાં જોડાણ થમુ. ઈ.વ. 1971ની રઔવબાની ચૂાંટણીભાાં ઈતન્દયા ઔોંગ્રેવન ેફશુભતત ભતાાં ખુજયાતની વાંસ્થા ઔોંગ્રેવ ય હયણાભની અવય થઈ. સ્લતાંત્ર ક્ષના વભ્મએ ક્ષરટ ઔયતાાં તલધાનવબાભાાં હશતને્રબાઈની વયઔાયે ફશુભતી ખુભાલી. તેભણે તલધાનવબાભાાં ફશુભતી ખુભાલતાાં યાજીનાભુ આપ્મુ. યાજીનાભુ આપ્મા ફાદ તેભના વાથીએ ુનઃ વિા પ્રાપ્ત ઔયલાના પ્રમત્ન ઔમાય. અક્ષ અને નાના ક્ષન વાથ

ભેલી 8 એતપ્રર, 1971ના યજ નલા પ્રધાનભાંડની યચના ઔયલાભાાં આલી. યાં ત ુ આ ખઠફાંધન રાાંફ વભમ ચાલ્મુ

નશીં અન ે 13 ભે, 1971ના યજ હશતેન્રબાઈએ યાજીનાભુ આપ્મુાં અને ખુજયાતભાાં યાષ્ટ્રતત ળાવન રાદલાભાાં આવ્મુ.

ઘનશ્માભબાઈ ઓઝા

(૧૭ ભાચગ, ૧૯૭૨ – ૧૭ જુરાઈ, ૧૯૭૩) તભેન જન્ભ 25

ઑક્ટફય, 1911ના યજ

ઉભયાા, બાલનખયભાાં થમ

શત. તેભણે LLBન અભ્માવ ૂણય ઔયી લઔીરાત ળરૂ ઔયી શતી. તેભણ ે

‘યાણુય વત્માગ્રશ’ અન ે

‘હશાં દ છડ’ ચલભાાં બાખ રીધ શત.

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AD_%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%9A&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AD%E0%AB%A8&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AD_%E0%AA%9C%E0%AB%81%E0%AA%B2%E0%AA%BE%E0%AA%87&action=edit&redlink=1


Gujarat History



ઈ.વ. 1951 થી 1956 દયમ્માન તે વોયાષ્ટ્રભાાં ધાયાવભ્મ અન ે ભાંત્રી શતા. ઈ.વ. 1957ભાાં રઔવબાના વભ્મ તયીઔે ચૂાંટામા શતા. ઈ.વ. 1971ભાાં ઔેન્રભાાં યાજ્મઔક્ષાના ઓદ્યતખઔ અન ેતલઔાવ પ્રધાન શતા.

તેભના વભમભાાં 15 પેરુઆયી, 1973ના યજ ભાધ્મતભઔ તળક્ષણ તલધેમઔ વાય થતાાં ભાધ્મતભઔ તળક્ષણ ફડયની યચના થઈ અને કાનખી તળક્ષણ વાંસ્થાના વાંચારનભાાં પેયપાય થમા.

તેભણે રૂયર શાઉતવાંખ ફડય અન ે ખુજયાત આહદજાતત તલઔાવ ઔોયેળનની યચના ઔયી. તેભણે નાના કેડૂતન ેભશેવૂરભાાંથી ભુતક્ત આત ઔામદ ફનાવ્મ. આ ઉયાાંત

તેભણે ‘ટેસ્ટ ઔાં ટર ર ડયય’ ફનાવ્મ, જનેા દ્વાયા 25થી લધુ વ્મતક્તના જભણલાય ય પ્રતતફાંધ ભૂઔલાભાાં આવ્મ. તેભણે ખાંદા લવલાટ તલસ્તાય નાફૂદી અન ેનુલયવલાટ અાંખે મજના તમૈાય ઔયી.

તેભના તલરુદ્ધ યતવઔરાર યીકના નેતૃત્લભાાં અતલશ્વાવની દયકાસ્ત વાય થતાાં તેભણે યાજીનાભુ આપ્મુાં.

ચીભનબાઈ ટેર

(17 જુરાઈ, 1973 – 9 પેબ્રઆુયી, 1974)

(4 ભાચગ, 1990 – 17 પેબ્રઆુયી, 1994)

ચીભનબાઈ ટેરન જન્ભ 3

જૂન, 1929ના યજ

તચકરા, તા.

વાંકેડા, તજ. લડદયાભાાં થમ શત. તે ખુજયાત તલદ્યાથી ઔોંગ્રેવના ભાંત્રી અન ેખુજયાતના વોથી નાની લમના ભુખ્મભાંત્રી શતા. ભશાયાજા વમાજીયાલ મુતનલતવયટીભાાં ઈ.વ. 1950-51

દયમ્માન તે મુતનલતવયટીના ‘તલદ્યાથી ભાંડ’ના પ્રથભ

પ્રભુક શતા. તે વમાજીયાલ મતુનલતવયટીભાાં અથયળાસ્ત્રના અધ્માઔ શતા. તેભણે ઈ.વ. 1954 થી 1967 દયમ્માન ખુજયાત પ્રદેળ ઔોંગે્રવના ભશાભાંત્રી તયીઔે જલાફદાયી વાંબાી શતી. ઈ.વ. 1967ભાાં તે તલધાનવબાના વભ્મ

ફન્મા. હશતને્રબાઈ દેવાઈની વયઔાયભાાં તે આમજન ભાંત્રી અને ગનશ્માભબાઈ ઝાની વયઔાયભાાં ઉદ્યખભાંત્રી શતા. ગનશ્માભબાઈ ઝાએ યાજીનાભુ આતાાં ક્ષના નેતા ભાટે ચૂાંટણી મજાઈ. ઔાાંતતરાર ગીમાને 62 ભત અન ે

ચીભનબાઈ ટેરને 72 ભત ભળ્ા. આથી 17 જુરાઈ, 1973ના યજ તે ખજુયાતના ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા. ચીભનબાઈ ટેરે 1990ભાાં જનતાદ (ખુજયાત) અને બાયતીમ જનતા ક્ષની તભશ્ર વયઔાય યચી. યાં ત ુબાયતીમ જનતા ક્ષ તભશ્ર વયઔાયભાાંથી નીઔી જતાાં ઔોંગ્રેવના

ટેઔાથી 4 ભાચય, 1990ના યજ વયઔાય યચી અને ફીજી લાય ખુજયાતના ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા.

તાને છટે વયદાય તયીઔે કાલતા શ્રી ચીભનબાઈ ટેરે નભયદાનાાં નીય ખુજયાતભાાં રાલલા ભાટે અનઔેતલધ

વાંતનષ્ઠ પ્રમાવ ઔમાય શતા. 1991ભાાં ‘નભયદા ફચાલ

આાંદરન’ના ખરે યચામેરી ‘ભવય વતભતત’ને ુનલયવલાટ અને માયલયણરક્ષી પ્રશ્નની ફાફતભાાં થમેર અવાંતથી

તલશ્વફેન્ઔની વશામ ફાંધ થઈ જતાાં તેભણે ‘નભયદા ફન્ડ’ની જાશેયાત ઔયી શતી.

તેભણે જનતાદ(ખુજયાત) નાભન નલ ક્ષ યચ્મ શત. તેભણે હઔવાન ભજદૂય રઔ ાટી ફનાલી શતી. તેભણે

‘નમા ખુજયાત’નુાં સ્લપ્ન જોમુ શતુ. તેભના વભમભાાં યટી યભકાણ અન ે નલતનભાયણ

આાંદરન થમાાં શતાાં. નલતનભાયણ ળબ્દ રુુિભ ભાલાંઔયે

આપ્મ શત. નલતનભાયણ આાંદરનને ઔાયણ ે 9 પેરુઆયી, 1974ના યજ તેભણે યાજીનાભુ આતાાં યાષ્ટ્રતત ળાવન

રાદલાભાાં આવ્મુ. 17 પેરુઆયી, 1994ના યજ હૃદમયખન શુભર થતાાં તેભનુાં અલવાન થમુ.

ફીજુાં યાષ્ટ્રતત ળાવન :

(9 પેરુઆયી, 1974 – 18 જૂન, 1975) યાષ્ટ્રતત : ડૉ. લી. લી. તખહય અને પકરૂદ્દીન અરી

એશભદ યાજ્માર : શ્રી ઔે. ઔે. તલશ્વનાથન

ફાફુબાઈ જળબાઈ ટેર

(18 જૂન, 1975 – 12 ભાચગ, 1976)

(11 એતપ્રર, 1977 – 17 પેબ્રુઆયી, 1980)

ફાફબુાઈન જન્ભ 9 પેરુઆયી, 1911ના યજ નહડમાદભાાં થમ શત. તે પ્રથભ તફનઔોંગ્રેવી ભુખ્મભાંત્રી શતા.

Gujarat History



તે પેરુઆયી, 1937ભાાં ભુાંફઈની ધાયાવબાભાાં ચૂાંટામા શતા. ઈ.વ. 1940-42 દયમ્માન સ્લતાંત્રતા વાંગ્રાભભાાં જરેલાવ બખવ્મ શત. ઈ.વ. 1946ભાાં ફીજીલાય ધાયાવભ્મ ચૂાંટામા અન ેભુાંફઈના ભુખ્મભાંત્રીના વાંવદીમ વતચલ ફન્મા. ઈ.વ. 1952ભાાં ત્રીજીલાય ધાયાવભ્મ તયીઔે ચૂાંટામા અન ેજાશેય ફાાંધઔાભ અને લાશનવ્મલશાય કાતાના ભાંત્રી ફન્મા.

ઈ.વ. 1956ભાાં તે ભુાંફઈના આમજન, તલઔાવ અને લીજી કાતાના ભાંત્રી શતા. ઈ.વ. 1956ભાાં ભશાખુજયાત આાંદરન વભમ ેતેભના યાજઔીમ ક્ષ પ્રત્મનેા યન ેઔાયણે ધાયાવબાભાાં તેભની શાય થઈ શતી અન ે1962ભાાં ણ તેભની શાય થઈ શતી. ત્માય ફાદ તે ઈ.વ. 1967ની ચૂાંટણીભાાં

તલજતેા ફનતાાં જાશેય ફાાંધઔાભ, લીજી અન ે નાખહયઔ ૂયલઠા તલબાખના ભાંત્રી ફન્મા શતા. ઈ.વ. 1971ભાાં તેભણે નાણાભાંત્રી તયીઔે જલાફદાયી વાંબાી શતી.

7 ભાચય, 1975ભાાં ભયાયજી દેવાઈએ તલધાનવબા તલવજયન ભાટે ઉલાવ ઔમાય શતા.

વાંસ્થા ઔોંગ્રેવ, વામ્મલાદી ક્ષ અન ે યીતબ્રઔન કે્ષ

બેખા ભી ‘જનતા ભયચા’ની યચના ઔયી શતી. તલધાનવબાની ચૂાંટણીભાાં જનતા ભયચાને લધુ ફેઠઔ ભી. ાાંચ ક્ષના ટેઔા વાથે જનતા ભયચાના નેતા ફાફબુાઈ

ટેર 18 જૂન, 1975ના યજ ખુજયાતના પ્રથભ તફનઔોંગ્રવેી

ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા. 25 જૂન, 1975ના યજ તત્ઔારીન લડાપ્રધાન ઈતન્દયા ખાાંધીએ દેળભાાં ઔટઔટીની જાશેયાત ઔયી.

60 લયથી ઉયની તનયાધાય ભહશરા અન ે65 લયથી

ઉયના તનયાધાય ુરૂ, અાંખ અન ેઅળક્ત ભાટે ભાતવઔ રૂ.૩૦ની વશામ ભાટેની ને્ળનની મજના ળરૂ ઔયી.

તેભણે ગ્રાભીણ ફેંઔની સ્થાના ઔયી શતી. યાજ્મભાાં રઔામુક્તની તનભણૂઔ ભાટે તેભણે ખરાાં રીધાાં અને રઔામુક્તની તનભણૂઔ ઔયી. ઉયાાંત દયેઔ તજલ્લાભાાં દૂધની ડેયીની સ્થાના ઔયી. ખાાંધીનખયન ે અત્માધુતનઔ ાટનખય ફનાલલાભાાં તેભન તવાંશપા શત. તેભણ ેભાતૃબાાભાાં લશીલટની ળરૂઆત ઔયી.

તેભણે યાજ્મની ફાંધ તભર ચાર ુ ઔયાલી. લધુ ેટર ઔેતભઔલ્વ વાંઔુરની સ્થાના ઔયી.

18 ઑખસ્ટ, 1978ના યજ ‘નભયદા જતલલાદ

ટર ીબ્મનુર’ન ચુઔાદ આવ્મ. ત ે ભુજફ 163 ભીટય ફાાંધઔાભની ભાંજૂયી આલાભાાં આલી. તેના આધાયે 1979ભાાં ઔાભ ળરૂ ઔયલાભાાં આવ્મ.ુ

તેભના ળાવનઔા દયમ્માન 12 ઑખસ્ટ, 1979ભાાં ભયફીભાાં ભચ્છુ ડેભ તટૂલાની ગટના ફની. તેના ઔાયણે વોયાષ્ટ્રભાાં બાયે તાયાજી વજાયઈ. અશીં યાશતઔામયભાાં થમરેા

તલરાંફને ઔાયણે 17 પેરુઆયી, 1980ના યજ ભાંત્રીભાંડ ફયકાસ્ત ઔયલાભાાં આવ્મુ અને યાજ્મભાાં યાષ્ટ્રતત ળાવન રાદલાભાાં આવ્મ.ુ

બાલનખય મુતન.ની સ્થાના અને તળક્ષણભાાં 10+2+3ની દ્ધતત દાકર ઔયલાભાાં આલી. 20 ભુદ્દા ઔામયક્ભન ખુજયાતભાાં અભર ળરૂ થમ. તેભણ ેયાજ્મની ફાંધ તભર ચારુ ઔયાલી અને ટેર ઔેતભઔલ્વ વાંઔુરની સ્થાના ઔયાલી.

જાન્મુઆયી, 1978ભાાં અન્મ છાત જ્ઞાતત ભાટે 10% અનાભત યાકલાન તનણયમ ઔયલાભાાં આવ્મ. તેભણે ફઢતીભાાં યસ્ટય દ્ધતત દાકર ઔયી.

તેભણે રીવ મતુનમનને ભાન્મતા આી શતી, જ ે1988ભાાં યદ ઔયાઈ. અાંત્મદમ મજનાની ળરૂઆત થઈ. તેભણે ફમ્ફ ે શાઈ તેરકે્ષત્રભાાંથી ખુજયાતને ખેવન હશસ્વ અાવ્મ.

1976ભાાં ફજટે વત્ર દયમ્માન તલધાનવબાભાાં નાખહયઔ ૂયલઠાની ભાખણી દયમ્માન ભતદાનભાાં તેભન યાજમ થતાાં

યાજ્મભાાં 12 March, 1976ના યજ યાષ્ટ્રતત ળાવન રાદલાભાાં આવ્મ.ુ

તેભના વભમ દયમ્માન ખુજયાતભાાં ફ ે લાય યાષ્ટ્રતત ળાવન અભરભાાં આવ્મુ.

ત્રીજુાં યાષ્ટ્રતત ળાવન :

(12 ભાચય, 1976 – 24 હડવેમ્ફય, 1976) યાષ્ટ્રતત : શ્રી પકરૂદ્દીન અરી એશભદ યાજ્માર : શ્રી ઔે. ઔે. તલશ્વનાથન ચથુાં યાષ્ટ્રતત ળાવન :

(17 પેરુઆયી, 1980 – 6 જૂન, 1980) યાષ્ટ્રતત : શ્રી નીરભ વાંજીલ યેડ્ડી યાજ્માર : શ્રી ઔે. ઔે. તલશ્વનાથન

Gujarat History



ભાધલતવાંશ વરાંકી

(24 હડવેમ્ફય, 1976 – 11 એતપ્રર, 1977)

(7 જૂન, 1980 – 10 ભાચગ, 1985)

(11 ભાચગ, 1985 – 6 જુરાઈ, 1985)

(10 હડવેમ્ફય, 1989 – 3 ભાચગ, 1990)

તેભન જન્ભ 30 જુરાઈ, 1928ના યજ ીરુદયા,

તા.જ ાંફુવય, તજ. બરૂચ કાત ે થમ શત. નયેન્ર ભદી અને તે વોથી લધુલાય (ચાય લાય) ભુખ્મભાંત્રી ફનનાય વ્મતક્ત છે.

ઈ.વ. 1952 અને 1957ભાાં ભુાંફઈ તલધાનવબાભાાં ધાયાવભ્મ તયીઔે ચૂાંટામા શતા. ઈ.વ. 1962 થી 1967 વધુી

ખૃશ, ભશેવૂર, ન્મામતાંત્ર, આમજન અન ેલનતલબાખભાાં યાજ્મ ઔક્ષાના ભાંત્રી અને ઈ.વ. 1973ભાાં ગનશ્માભબાઈ ઝાની વયઔાયભાાં ઔેતફનટે ઔક્ષાના ભશેવૂર ભાંત્રી તયીઔે જલાફદાયી વાંબાી શતી. ઈ.વ. 1975ભાાં ખુજયાત ઔોંગ્રેવ ઈન્ડીઔેટના પ્રભુક ફન્મા શતા. તેભણે ઈ.વ. 1975-76 અને ઈ.વ. 1977-80 દયમ્માન તફનઔોંગ્રેવી વયઔાયભાાં ઔોંગ્રવે ઈન્ડીઔેટના નેતા તયીઔે તલધાનવબાભાાં તલયધક્ષના નતેા તયીઔે જલાફદાયી વાંબાી શતી.

ફાફબુાઈ ટેરની વયઔાયનુાં તન થતાાં તલધાનવબાના વભ્મ ક્ષરટ ઔયી ઈન્ડીઔેટ ઔોંગે્રવભાાં જોડાલા રાગ્મા.

હડવેમ્ફય, 1976ભાાં ઈન્ડીઔેટ ઔોંગે્રવન ે ફશુભતી વભ્મન

ટેઔ ભતાાં ભાધલતવાંશ વરાંઔી 24 હડવેમ્ફય, 1976ના યજ ખુજયાતના ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા. તે ખુજયાતના પ્રથભ તફનવલણય ભુખ્મભાંત્રી છે.

ભાચય, 1977ભાાં છઠ્ઠી રઔવબાની ચૂાંટણીભાાં ઈન્ડીઔેટ ઔોંગ્રેવન યાજમ થમ અન ેઔેન્રભાાં પ્રથભલાય તફનઔોંગે્રવી

‘જનતાક્ષ’ની ભયાયજી દવેાઈની વયઔાયની યચના થઈ. હયણાભે ખુજયાતભાાં પયી ક્ષરટ ળરૂ થમ. ઈન્ડીઔેટ ઔોંગ્રેવના તલધાનવબાના વભ્મ જનતાક્ષભાાં જોડાતાાં ભાધલતવાંશ વરાંઔીએ તલધાનવબાભાાં ફશુભતત ખુભાલી. 11

એતપ્રર, 1977ના યજ તેભણે ભુખ્મભાંત્રી દેથી યાજીનાભુ

આપ્મુાં અને ફાફબુાઈ જળબાઈ ટેર ખુજયાતના ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા.

ભે, 1980ભાાં ખુજયાત તલધાનવબાની ચૂાંટણી થઈ. ઈતન્દયા ઔોંગ્રેવન ે 182ભાાંથી 141 ફેઠઔ ભતાાં ભાધલતવાંશ

વરાંઔી 7 જૂન, 1980ના યજ ખુજયાતના ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા.

ાાંચ લયન ઔામયઔા (7 જૂન, 1980 – 10 ભાચય, 1985) ણૂય ઔયનાય તે ખુજયાતના પ્રથભ ભુખ્મભાંત્રી છે. તેભણ ે ઔેન્ર

વયઔાયભાાં 21 જૂન, 1991 થી 3 ભાચય, 1992 દયમ્માન લડાપ્રધાન શ્રી ી. લી. નયતવાંમ્શાયાલની વયઔાયભાાં તલદેળભાંત્રી દે ણ ઔામય ઔમુું છે.

તેભણે ફક્ષીાંચ ફડય , ખારઔ ફડય , ભારધાયી ફડયની યચના તથા વાહશત્મ અઔાદભીની નલેવયથી યચના ઔયી. તેભના વભમભાાં રૂયર રેફય ઔતભશ્નયની તનમુતક્ત ઔયલાભાાં આલી.

તેએ ‘પૂડ પાય લઔય ’ની મજના, લશીલટીતાંત્રભાાં એઔ

ફાયી(‘તવાંખર તલન્ડ’)ની દ્ધતત અન ે ાંચામત સ્લબાંડભાાંથી અભુઔ યઔભ તાન ેઅનઔૂુ ઔાભભાાં લાયી ળઔે તેલી મજના ળરૂ ઔયાલી શતી. તેએ ખયીફ

ુરુને ધતતમાાં; ત ભહશરાને ભપત વાડી આલાની મજના અભરી ફનાલી શતી.

KHAM તથમયી... ક્ષતત્રમ, શહયજન, આહદલાવી,

ભુતસ્રભ. આ તયાશના જનઔ તયીઔે ભાધલતવાંશ, વનતબાઈ અને ઝીણાબાઈ દયજીને ખણલાભાાં આલે છે.

તેભના વભમભાાં અનાભત ફેઠઔ ન બયામ ત ઔેયી પયલડય ઔયલાની દ્ધતત દાકર ઔયલાભાાં આલી. આન તલયધ થમ. આ તવલામ યસ્ટયન ણ આ વભમ ેતલયધ થમ. ખુજયાતભાાં તપાન થમાાં. આકયે 13/04/1981થી ઔેયી પયલડય પ્રથા યદ ઔયલાભાાં આલી.

વયદાય વયલય ભાટે લલ્ડય ફેન્ઔ ાવેથી 500 ઔયડની રન રઈ વયદાય વયલય અને લીજભથઔનુાં ફાાંધઔાભ ળરૂ ઔયલાભાાં આવ્મુ. તેભના ળાવનઔા દયમ્માન ખુજયાત ઉદ્યખના તલઔાવભાાં દેળભાાં આઠભા નાંફયેથી ફીજા નાંફયે આવ્મુ. છાત લખય ભાટે ઔુટુાંફથી દાકર ઔયલાભાાં આલી. તેભણે કેતભજૂયના દૈતનઔ લેતનભાાં લધાય ઔયી રગુિભ લેતનન અભર ઔમો. ભધ્માશન બજન મજનાની ળરૂઆત ઔયલાભાાં આલી.

ધયણ 5થી પ્રાથતભઔ ળાાભાાં અાંગ્રેજી ળીકલલાની ળરૂઆત થઈ. મતુનલતવયટી વુધી ઔન્મા તળક્ષણ ભપત જાશેય ઔયલાભાાં આવ્મુ. તેભાાં નાણાભાંત્રી વનત ભશેતાન ણ પા

Gujarat History



શત. ઈ.વ. 1981ભાાં અનાભત આાંદરન થતાાં ખુજયાતના ઈતતશાવભાાં પ્રથભ લાય તલદ્યાથીને યીક્ષા આપ્મા લખય ભાવ પ્રભળન આલાભાાં આવ્મુ.

બરૂચભાાં GNFCનુાં ઔાયકાનુાં ળરૂ ઔયલાભાાં આવ્મ.ુ 9

જુરાઈ, 1982ના યજ યાજ્મારશ્રી ળાયદા ભુકયજી દ્વાયા ખુજયાત તલધાનવબાના નલા તલઠ્ઠરબાઈ ટેર બલનનુાં ઉદગાટન ઔયલાભાાં આવ્મ.ુ

1981ભાાં વાભાતજઔ અન ે આતથયઔ ાંચની યચના ઔયલાભાાં આલી. 1982ભાાં આ ાંચની બરાભણન તલયધ

થમ, જભેાાં OBCભાાં 10% ફઠેઔન લધાય ઔયલાભાાં આવ્મ શત. અનાભત આાંદરનના ઔાયણે તપાન થતાાં અન ેઔેન્રનુાં દફાણ થતાાં તેભણે 6/7/1985ના યજ યાજીનાભુ આપ્મ.ુ

અભયતવાંશ ચોધયી (6 જુરાઈ, 1985 – 9 હડવેમ્ફય, 1989)

તેભન જન્ભ 31 જુરાઈ, 1941ના યજ થમ શત. તે

ડરલણ, તા.વ્માયા, તજ.તાીના લતની શતા. તે ખુજયાતના પ્રથભ આહદલાવી ભુખ્મભાંત્રી શતા.

ઈ.વ. 1972ભાાં શ્રી ગનશ્માભબાઈ ઝાની વયઔાયભાાં યાજ્મઔક્ષાના ફાાંધઔાભ ભાંત્રી અને ત્માયફાદ ખૃશભાંત્રી ફન્મા શતા. ભાધલતવાંશ વરાંઔીએ યાજીનાભુ આતાાં 7

જુરાઈ, 1985ના યજ તે ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા.

તેભણે નભયદાભાાંથી ીલાના ાણીની ાઈરાઈનની

મજનાન ે ભાંજૂયી આી શતી. 11 એતપ્રર, 1988ભાાં નભયદા ઔોયેળનની યચના ઔયી વનત ભશેતાને તનેા અધ્મક્ષ ફનાવ્મા.

તેભણે 1988ભાાં રીવ મતુનમનની ભાન્મતા યદ ઔયી. અનાભત આાંદરન ળાાંત ાડલા તેભણ ે 10% ન લધાય સ્થતખત ઔમો. પ્રાથતભઔ ળાાના ફાઔને ભપત ાઠ્યસુ્તઔ આલાભાાં આવ્માાં. યાજ્મની પ્રવૂતા ભહશરા

ઔાભદાયન ેફ ેભાવ ભાટે રૂ. 500 આલાની મજના અભરભાાં ભૂઔી.

તેભના વભમ દયમ્માન વતત ત્રણ લય દુષ્ઔા ડ્ય.

નલેમ્ફય, 1989ભાાં ખુજયાત રઔવબાભાાં ઔોંગ્રેવની શાયના ખરે તાની નૈતતઔ જલાફદાયી વભજી યાજીનાભુ આપ્મ.ુ

ળાંકયતવાંશ લાઘેરા (23 ઑક્ટફય, 1996 – 27 ઑક્ટફય, 1997)

ળાંઔયતવાંશ લાગેરાન જન્ભ 21 જુરાઈ, 1940ના યજ

થમ શત. તે લાવણ, તજ.ખાાંધીનખયના લતની છે. તે યાષ્ટ્રીમ સ્લમાં વેલઔ વાંગ વાથે જોડામેરા શતા. અખાઉ તે જનવાંગ નાભના ક્ષ વાથે જોડામેરા શતા અને તેના ામાના ઔામયઔય શતા.

ઑક્ટફય, 1996ભાાં તેભણે યાષ્ટ્રીમ જનતા ક્ષ નાભે નલા ક્ષની યચના ઔયી અને 44 જટેરા ધાયાવભ્મને કજૂયાશ રઈ ખમા. આ તલલાદ શજૂહયમા કજૂહયમા તયીઔે કામ છે. ત્માયફાદ ઔોંગ્રેવના 47 ધાયાવભ્મના ટેઔાથી વયઔાય યચલાની ભાાંખણી ઔયી. યાજ્મારે યાષ્ટ્રતત

ળાવન શટાલીને 23 ઑક્ટફય, 1996ના યજ તેભને ભુખ્મભાંત્રી તયીઔે તનમુક્ત ઔમાય. આ છી તે યાધનુયની ફેઠઔ યથી ચૂાંટાઈન ે ખુજયાત તલધાનવબાના વભ્મ ફન્મા શતા.

2 ક્ટફય, 1997ના યજ આણાંદ, દાશદ, નભયદા, નલવાયી અને યફાંદય એભ ઔુર 5 નલા તજલ્લાની યચના ઔયી. તેભણ ે ચાર ુ નઔયીએ અલવાન ાભનાય ઔભયચાયીના આતશ્રતન ે યશેભયાશે નઔયી આલાની ળરૂઆત ઔયી.

ઔોંગે્રવ ક્ષની ઔેન્રીમ નતેાખીયી વાથ ે ભતબેદ થતાાં

તેભણે 27 ઑક્ટફય, 1997ના યજ ભુખ્મભાંત્રી દથેી યાજીનાભુ આપ્મુ.

Gujarat History



છફીરદાવ ભશેતા

(17 પેબ્રુઆયી, 1994 -14 ભાચગ, 1995) તે ભશુલા, તજ. બાલનખયના લતની શતા. તેભણ ે ‘હશાં દ

છડ’ આાંદરનભાાં બાખ રીધ શત. 1948ભાાં ભુાંફઈ તલધાન હયદના વભ્મ ફન્મા શતા. ઈ.વ. 1962 અન ે 1967ભાાં ખુજયાત તલધાનવબાના વભ્મ શતા. 1973ભાાં ચીભનબાઈના ભાંત્રીભાંડભાાં જાશેય ફાાંધઔાભ કાતાના ભાંત્રી શતા. 1990ભાાં તે નાણાભાંત્રી ફન્મા. ચીભનબાઈ ટેરનુાં અલવાન થતાાં

17 પેરુઆયી, 1994ના યજ તે ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા. તેભના વભમ દયમ્માન તાી નદીભાાં ૂય આવ્મુ શતુાં અને વુયતભાાં પ્રેખ પાટી નીઔળ્ શત.

1990ભાાં તેભણે ફ ેનામફ ભુખ્મભાંત્રીની તનભણૂઔ ઔયી શતી. ઔોંગ્રેવના શ્રી વી. ડી. ટેર અન ેજનતા દના શ્રી નયશહય અભીન.

ભાચય, 1995ની નલભી ખુજયાત તલધાનવબાની ચૂાંટણીભાાં ઔોંગ્રેવન યાજમ થતાાં

તેભણે 14 ભાચય, 1995ના યજ ભુખ્મભાંત્રી દથેી યાજીનાભુ આપ્મુ.

વુયેળચાંદ્ર ભશેતા

(21 ઑક્ટફય, 1995 – 19 વપ્ટેમ્ફય, 1996)

વુયેળચાંર ભશેતાન જન્ભ 5 ઑખસ્ટ, 1936ના યજ

થમ શત. તે ભાાંડલી, ઔચ્છના લતની શતા. ઈ.વ. 1967-69 દયમ્માન તે જ્મુડીળીમર ભેજીસ્ટરે ટ શતા.

બાયતીમ જનવાંગના ઉભેદલાય તયીઔે ભાાંડલી ફેઠઔ યથી ચૂાંટાઈને ઈ.વ. 1985 થી 1990 દયમ્માન

તલધાનવબાભાાં ક્ષના નેતા યહ્યા. ચીભનબાઈ ટેરની તભશ્ર વયઔાયભાાં ભાંત્રીભાંડભાાં ઉદ્યખ અન ે કાણ કાતાના ભાંત્રી યહ્યા. ઈ.વ. 1995ભાાં ભાાંડલી ફેઠઔ યથી ચથીલાય ચૂાંટાઈન ેઔેળુબાઈ ટેરની વયઔાયભાાં નાણાભાંત્રી ફન્મા. ઔેળુબાઈ ટેરે યાજીનાભુ આતાાં અવાંતુષ્ટ્એ ભુખ્મભાંત્રી તયીઔે

તેભની વાંદખી ઔયતાાં 21 ઑક્ટફય, 1995ના યજ તે ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા. અવાંતષુ્ટ્ન ે ળાાંત ાડલા તેભણે 41

ભાંત્રીની તનભણૂઔ ઔયી શતી; જ ે‘જમ્ફ પ્રધાનભાંડ’ તયીઔે કામ છે. તેભણ ેઅનુવૂતચત જનજાતતની તલદ્યાથીની

ભાટે વામઔર આલાની ‘વયસ્લતી વાધના’ મજના અભરભાાં ભૂઔી શતી. એભના વભમ દયમ્માન 1996ભાાં તલધાનવબાભાાં તલશ્વાવન ભત રેતી લકતે બાાંખપડ થતાાં ખુજયાતભાાં ાાંચભીલાય યાષ્ટ્રતત ળાવન રાદલાભાાં આવ્મુ.

હદરીબાઈ યીખ

(28 ઑક્ટફય, 1997 – 4 ભાચગ, 1998)

તેભન જન્ભ 14

પેરુઆયી, 1937ના યજ ભુાંફઈભાાં થમ શત. તેભણ ે

ખુજયાત લેાયી ભશાભાંડ, ખુજયાત યાજ્મ પ્રાતસ્ટઔ ભેન્મુપેક્ચયવય

એવતળએવન, પ્રાતસ્ટઔ

એન્ડ યફય ઈન્સ્ટીટ્યટુ, ખુજયાત ચેમ્ફય ઑપ ઔભવય એન્ડ ઈન્ડસ્ટર ીઝ જલેી ઉદ્યખ અન ે લેાયની વાંસ્થાભાાં પ્રભુક તયીઔે વેલા આી શતી.

1990 અન ે 1995ભાાં તે ધાંધુઔાની ફેઠઔ યથી બાજના ઉભેદલાય તયીઔે ખુજયાત તલધાનવબાભાાં વભ્મ

તયીઔે ચૂાંટામા શતા. ઑક્ટફય, 1996ભાાં બાજભાાં બાંખાણ ડતાાં ળાંઔયતવાંશ લાગેરાના નેતૃત્લલાી યાષ્ટ્રીમ જનતા ાટીભાાં જોડામા અન ે તેભની વયઔાયભાાં ઉદ્યખભાંત્રી ફન્મા. ઔોંગ્રવે ક્ષ વાથ ે ભતબેદ થતાાં ળાંઔયતવાંશ લાગેરાએ

યાજીનાભુ આપ્મુાં અને 28 ઑક્ટફય, 1997ના યજ તે યાષ્ટ્રીમ જનતા ાટીના ફીજા ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા શતા.

તેભના વભમભાાં ાાંચભુાં ખાયાંચ રાખુ ઔયલાભાાં આવ્મ.ુ તેભણે યાજ્માર વભક્ષ નલભી તલધાનવબાના તલવજયનની ભાાંખણી ઔયી અને દવભી તલધાનવબાની ચૂાંટણી મજલાભાાં આલી. હદરીબાઈન તાના ભતતલસ્તાયભાાં

Gujarat History



યાજમ થમ. ચૂાંટણીભાાં બાજન ે117 ફેઠઔ ભતાાં 4 ભાચય, 1998ના યજ હદરીબાઈએ યાજીનાભુ આપ્મુાં અન ેઔેળુબાઈ ટેર ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા.

કેળુબાઈ ટેર

(14 ભાચગ, 1995 – 21 ઑક્ટફય, 1995)

(4 ભાચગ, 1998 – 7 ઑક્ટફય, 2001)

તેભન જન્ભ 14 જુરાઈ, 1930 ના યજ થમ શત. તે યાજઔટના લતની શતા. તે યાષ્ટ્રીમ સ્લમાંવેલઔ વાંગ વાથે જોડામેરા શતા. યાજઔટ ળશેય વુધયાઈની ચૂાંટણીભાાં જનવાંગના ઉભેદલાય તયીઔે ચૂાંટાઈને તે તલયધક્ષના નતેા

ફન્મા શતા. ઈ.વ. 1975ભાાં ફાફબુાઈ ટેરની વયઔાયભાાં તવાંચાઈ અને ઔૃત ભાંત્રી તથા 1977ભાાં ફાાંધઔાભ કાતાના ભાંત્રી શતા. ઈ.વ. 1990ભાાં ચીભનબાઈ ટેરની તભશ્ર વયઔાયભાાં તેભણે નભયદા અન ેજવાંતિ ભાંત્રીન શદ્દ વાંબાળ્ શત.

ભાચય, 1995ની ખુજયાત તલધાનવબાની ચૂાંટણીભાાં

બાજને 182ભાાંથી 121 ફેઠઔ પ્રાપ્ત થતાાં 14 ભાચય, 1995ના યજ તે ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા. તેભના નેતૃત્લભાાં બાજ પ્રથભલાય ખુજયાતભાાં વિાસ્થાન ે આવ્મ. ઈ.વ. ૨૦૦૦ભાાં તેભના દ્વાયા ભશેવાણાભાાંથી ાટણ તજલ્લાની સ્થાના થતાાં ખુજયાતના ઔુર તજલ્લાની વાંખ્મા ૨૫ થઈ.

૪ ખસ્ટ ૨૦૧૨ના યજ તેભણે ખુજયાત તલધાનવબાની ચૂાંટણી ભાટે "ખુજયાત યીલતયન ાટી" નાભે એઔ નલ યાજઔીમ ક્ષ સ્થાપ્મ અને બાજભાાંથી યાજીનાભુ આપ્મુ.

તેએ લોથી ફાંધ ઔાડ તભરનાાં ઔાભદાયના ફાઔી ડતાાં રેણાાં અાંખે ઔેન્ર વયઔાય વાથ ેલાટા-ગાટ ઔયી તેભના ભાટે લતય હયન્મુઅર પન્ડની મજના તૈમાય ઔયી તનેે અભરી ફનાલી અને તભરના વેંઔડ ઔાભદાયને નઔયીના તનલૃતિના નાણાઔીમ રાબ આપ્મા.

સ્થાતનઔ સ્લયાજ્મની વાંસ્થાની નઔયીભાાં ભહશરા ભાટે 30 % અનાભતની જોખલાઈ ઔયી. ઔુાં લયફાઈનુાં

ભાભેરૂ નાભે મજના અભરભાાં ભૂઔી, જભેાાં અનુવૂતચત જાતત,

અનુવૂતચત જનજાતત અને અન્મ છાત લખયના જ ે

હયલાયની આલઔ 7,500 ઔયતાાં છી શમ તેભની દીઔયીના રિ લકત ેરૂ. 5000ની આતથયઔ વશામ આલાભાાં આલતી.

તેભના ળાવનઔાભાાં વોથી ભશત્ત્લનુાં ઔામય આક્ટર મ નાફૂદીનુાં થમ ુશત.ુ ખુજયાતભાાં તલક્ભજનઔ એઔ રાક ચોંત્રીવ શજાય ચેઔડેભ ફાંધામા.

તે ઈન્પટેઔ નીતત અન ે ાવા નાભન ઔડઔ ઔામદ

અભરભાાં રાવ્મા. 1 ભે, 1998ના યજ ખુજયાત વયઔાયની

લેફવાઈટ ળરૂ ઔયલાભાાં આલી. 2 પેરુઆયી, 1999ના યજ ખાાંધીનખયભાાં ઈન્પતવટીન તળરાન્માવ ઔમો. તેભણે વયસ્લતી વાધના મજના અન ે ખઔુ ગ્રાભ મજના અભરભાાં ભૂઔી.

તેભણે કેડૂતન ે 14 ઔરાઔ લીજી આી. કેડૂત ખુજયાતભાાં ખભે ત્માાં જભીનના ભાતરઔ થઈ ળઔે ત ે ભુજફના અતધઔાય તેને આપ્મા. તેભણે ખયીફ ભાટે વસ્તા દયે ગઉંની મજના અભરભાાં ભૂઔી. એવ.ટી. ફવના બાડાભાાં રઔને 20% યાશત આી. ઉદ્યખભાાં સ્થાતનઔ યશીળને 85% નઔયી ભે ત ેભુજફના તનમભ ફનાવ્મા.

તેભણે ‘વયઔાય રઔને દ્વાય’ નાભે ઔામયક્ભ અભરભાાં ભૂક્મ. ત ે ભુજફ ભાંત્રીભાંડના વભ્મએ તારઔુા સ્થએ રૂફરૂભાાં રઔના પ્રશ્ન વાાંબલાના અને સ્થ ય જ તેનુ તનયાઔયણ રાલલાનુાં શતુ.

વપ્ટેમ્ફય, 1995ભાાં ઔેળુબાઈ ટેર અભેહયઔાની માત્રાએ ખમા. ક્ષના અવાંતુષ્ટ્ વભ્મએ રઔવબાના વભ્મ ળાંઔયતવાંશ લાગેરાના નેતૃત્લભાાં વયઔાય વાભે આક્ભઔ લરણ અનાવ્મુાં. બાજની લહયષ્ઠ નેતાખીયીએ ક્ષના આાંતહયઔ ફલાન ેળાાંત ાડલા ઔેળુબાઈ ટેરને યાજીનાભુ

આલાની પયજ ાડી. આથી તેભણે 21 ક્ટફય,

1995ના યજ યાજીનાભુ આપ્મુ. ત્માયફાદ 4 ભાચય, 1998ના યજ તે ફીજીલાય ખુજયાતના ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા. 2001ભાાં ઔચ્છના ધયતીઔાં ફાદ નુવ્મયલસ્થાના તલરાંફન ે ઔાયણે વિા હયલતયન થતાાં તેભણે યાજીનાભુ આપ્મુાં અન ે નયેન્ર ભદી ખુજયાતના ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા.

નયેન્દ્રબાઈ ભદી

(7 ઑક્ટફય, 2001 – 22 હડવેમ્ફય, 2002)

(22 હડવેમ્ફય, 2002 – 25 હડવેમ્ફય, 2007)

(25 હડવેમ્ફય, 2007 – 26 હડવેમ્ફય, 2012)

(26 હડવેમ્ફય, 2012 – 22 ભે, 2014)

Gujarat History



નયેન્રબાઈ ભદીન જન્ભ 17 વપ્ટેમ્ફય, 1950ભાાં થમ

શત. તે લડનખય, તજ.ભશેવાણાના લતની છે અન ેવોથી લધુ વભમ ભાટે ભુખ્મભાંત્રી યહ્યા શતા. તે ફાણથી જ યાષ્ટ્રીમ સ્લમાં વેલઔ વાંગ વાથે જોડામેરા શતા. મુલાલસ્થાભાાં વાંગના પ્રચાયઔ ફન્મા શતા. તભેણે યાજનીતતળાસ્ત્રભાાં અનસુ્નાતઔની હડગ્રી ભેલી શતી.

ઔેળુબાઈ ટેરે યાજીનાભુ આતાાં તે 7 ઑક્ટફય, 2001ના યજ ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા. ત્માયફાદ યાજઔટ તશ્ચભની ફેઠઔ યથી ચૂાંટાઈને ખુજયાત તલધાનવબાના વભ્મ ફન્મા શતા. ઈ.વ. 2002ભાાં અતખમાયભી તલધાનવબાની ચૂાંટણીભાાં બાજને 182ભાાંથી 127 ફેઠઔ ભતાાં તે વતત ફીજીલાય ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા શતા.

2007ની ફાયભી તલધાનવબાભાાં બાજને 182ભાાંથી 117 ફેઠઔ ભતાાં તે વતત ત્રીજીલાય ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા. 2007ભાાં અરખ તાી તજલ્લાની યચના ઔયલાભાાં આલી. 2012ભાાં તેયભી ખુજયાત તલધાનવબાની ચૂાંટણીભાાં બાજન ે182ભાાંથી 115 ફેઠઔ ભતાાં તે વતત ચથીલાય ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા. ઈ.વ. ૨૦૧૩- તેભના દ્વાયા છટા ઉદેયુ, અયલલ્લી, ભશીવાખય, ભયફી, ફટાદ, ખીય વભનાથ, દેલબતૂભ દ્વાયઔા એભ ઔુર ૭ તજલ્લાની સ્થાના થતાાં તજલ્લાની ઔુર વાંખ્મા ૩૩ થઈ. તે છેલે્લ ત્રણલાય

અભદાલાદની ભતણનખય ફેઠઔ યથી ચૂાંટામા શતા. 22 ભે, 2014ના યજ તેભણ ેભુખ્મભાંત્રી દેથી યાજીનાભુ આપ્મુાં અન ે

26 ભે, 2014ના યજ તે બાયતના લડાપ્રધાન ફન્મા. તે વોથી નાની લમના તથા વોથી લધુ વભમ ખુજયાતના ભુખ્મભાંત્રી દે યશેનાય એઔભાત્ર ભુખ્મભાંત્રી છે.

લય ૨૦૦૨ભાાં ખુજયાત વયઔાય દ્વાયા ભહશરા અન ેફાતલઔાવ તલબાખ ળરૂ ઔયલાભાાં આવ્મ. યાજ્મભાાં તફનતનલાવી ખુજયાતી (બાયતીમ) વાથ ે રિ ઔયનાય ફશેનન ે રિ ઔમાય ફાદ થતી ભુશ્ઔેરીના હઔસ્વાને ધ્માને રઈને યાજ્મ વયઔાય દ્વાયા ઑખસ્ટ – ૨૦૦૮ભાાં

એન.આય.આઈ. વેરની યચના ઔયલાભાાં આલી. પેરુઆયી-

૨૦૧૪ભાાં ભહશરા ભાટે ‘અબમભ’ ભહશરા શેલ્રાઈન નાંફય 181ની ળરૂઆત ઔયલાભાાં આલી.

વાણાંદ કાતે ‘નેન’ન પ્રજકે્ટ સ્થામ.

આાંતયયાષ્ટ્રીમ તાંખત્વલ, ઔચ્છન યણત્વલ, ઈન્ડસ્ટર ીમર

ઔોળલ્મલધયન ઔેન્ર, લાાંચ ે ખજુયાત, સ્ઔ, ખયીફ ઔલ્માણ

ભેા, કેર ભશાઔુાંબ, ફટેી ફચાલ અતબમાન, ાંચાભૃત

મજના, યાષ્ટ્રીમ તળક્ષણ વતભટ, યાષ્ટ્રીમ આમલુહેદઔ વતભટ,

લાઈરન્ટ વતભટ, ભુખ્મભાંત્રી અભૃતભ(ભા) મજના, વુજરાભ

વુપરાભ મજના, ભાતલૃાંદના મજના, ગયદીલડા મજના,

લનફાંધ ુ ઔલ્માણ મજના, ભાતૃ લાંદના (પ્રજનન અન ે ફા આયગ્મ ઔામયક્ભ અાંતખયત પ્રતતફાંધઔ અને ઉચાયાત્ભઔ

વેલા ઉરબ્ધ ઔયાલલાભાાં આલે છે), ફાબખ મજના ,

વાખયકેડુ મજના, તનભય ખુજયાત, સ્ટેચ્મુ પ મતુનટી,

વોની મજના, જ્મતતગ્રાભ મજના, સ્લાખત નરાઈન,

ઔૃત ભશત્વલ, યજખાય ભેા, તભળન ભાંખરમ , આણ

તારુઔ લાઈરન્ટ તારુઔ(ATVT), ભભતા અતબમાન,

ખુણત્વલ, નાયી ખોયલ નીતત, ાંચલટી મજના, તીથયગ્રાભ-

ાલન ખાભ, ઈ-ગ્રાભ તલશ્વ ગ્રાભ મજના, તચયાં જીલી મજના,

ઔભયમખી અતબમાન, સ્ેશ્મર ઈઔનતભઔ ઝન લખેયે.

આનાંદીફેન ટેર

(૨૨ ભ,ે ૨૦૧૪ – ૭ ઑગસ્ટ, ૨૦૧૬ )

તેભન જન્ભ 21 નલેમ્ફય, 1941ના યજ થમ શત.

તે કયડ, તા.તલજાુય, તજ.ભશેવાણાનાાં લતની છે.

એથ્રેહટક્વભાાં ઉત્ઔૃષ્ટ્ દેકાલ ફદર તેભને ‘લીયફાા’

ુયસ્ઔાય ભેર છે. તે M.Sc ખલ્ડ ભેડાતરસ્ટ છે અન ેતે 1968 થી 1998 વુધી અભદાલાદભાાં ભહશનીફા ઔન્મા તલદ્યારમભાાં તળક્ષઔ અન ેત્માયફાદ આચામાય શતાાં.

તેભણે શે્રષ્ઠ તળક્ષઔ તયીઔે યાજ્માર અન ે યાષ્ટ્રતતના શસ્તે એલડય પ્રાપ્ત ઔમો છે. બાજના વાભાન્મ ઔામયઔય

તયીઔે જોડાઈન ે તે ઈ.વ. 1987 થી 1993 વુધી ‘બાજ

ભહશરા ભયચા’નાાં અધ્મક્ષ યહ્યાાં. ઈ.વ. 1994-95ભાાં

ચીનભાાં મજામેરી ‘તલશ્વ ભહશરા હયદ’ભાાં બાયતના પ્રતતતનતધ તયીઔે બાખ રીધ શત. ઈ.વ. 1992-98 દયમ્માન યાજ્મવબાનાાં વભ્મ શતાાં.

ખુજયાત વયઔાયભાાં ૨૦૦૭ થી ૨૦૧૪ દયતભમાન ભાખય

અને ભઔાન, ભશેવૂર, ળશેયી તલઔાવ લખેયે જલેાાં ભાંત્રારમનાાં ઔેતફનટે ભાંત્રી તયીઔેની જલાફદાયી વાંબાી શતી.

https://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%A8_%E0%AA%AE%E0%AB%87&action=edit&redlink=1

https://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%A6%E0%AB%A7%E0%AB%AA&action=edit&redlink=1

https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%97%E0%AB%81%E0%AA%9C%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A4_%E0%AA%B8%E0%AA%B0%E0%AA%95%E0%AA%BE%E0%AA%B0

Gujarat History



તેભણે ખતતળીર ખુજયાત નાભે ઔામયક્ભ અભરભાાં ભૂક્મ. તેભના વભમભાાં કાનખી મુતનલતવયટીન ે રખતા તલધેમઔ

‘ખુજયાત કાનખી મતુનલતવયટી (વુધાયા) તલધેમઔ –

૨૦૧૬’ને ભાંજૂયી ભતાાં નલી ચાય મતુનલતવયટી અતસ્તત્લભાાં આલી. તેભાાં વાાંઔચાંદ ટેર મુતનલતવયટી –

તલવનખય, ભાયલાડી મુતનલતવયટી – યાજઔટ, પ્રાસ્ટ ઈન્ડીમા ઈન્ટયનેળનર મુતનલતવયટી – લાી અન ે અનાંત નેળનર મતુનલતવયટી – અભદાલાદન વભાલેળ થામ છે. આ ઉયાાંત યાજ્માર દ્વાયા ખણત મતુનલતવયટી વધુાયા

તલધેમઔ – ૨૦૧૬ને ણ ભાંજૂયી આલાભાાં આલી છે. ‘જભીન વાંાદન નુઃ સ્થાના અન ેુનલયવલાટભાાં લાજફી લતય

અને ાયદતળયતા અતધઔાય વુધાયા તલધેમઔ-૨૦૧૬’

ખુજયાત તલધાનવબાભાાં વાય ઔયલાભાાં આવ્મુ. ‘ખુજયાત

સ્ટેમ્ અતધતનમભ વુધાયા તલધેમઔ’ વાય ઔયલાભાાં આવ્મુ. લનવાંજીલની મજના અાંતખયત ૧૦૮ એમ્બ્મુરન્વની વેલાન ે આહદલાવી દુખયભ તલસ્તાય વુધી તલસ્તતૃ ઔયલાભાાં આલી. લય ૨૦૧૬ભાાં ફ્રયાઈડ ભુક્ત ાણી રઔને ૂરૂ ાડલાભાાં ખુજયાત વભગ્ર દેળભાાં પ્રથભ સ્થાન ે યહ્યુાં. યાજ્મભાાં પ્રથભલાય કાતેદાય કેડૂતને ખાભ નભૂના નાં.૭/૧૨ અને ૮ની નઔર પ્રતત લય એઔલાય તલનાભૂલ્મ ે આલાન તનણયમ ઔયલાભાાં આવ્મ. ખજુયાતના ઈતતશાવભાાં પ્રથભલાય વતત ફ ેલય જને્ડય ફજટે યજૂ ઔયલાભાાં આવ્મ.ુ

જનૈ વભાજન ે યાજ્મભાાં રગુભતતન દયજ્જ આલાભાાં આવ્મ. યાજ્મભાાં સ્લાલરાંફન મજના અભરભાાં ભૂઔલાભાાં આલી. તનેા ઔાયણે યાજ્મની ધયણ ૧ થી ૧૨ની તભાભ વયઔાયી અન ે ગ્રાન્ટેડ ળાાના તલદ્યાથીન ે ભપત

ાઠમસુ્તઔ આલાભાાં આલળે. ઉયાાંત, ભહશરા ફઠેઔ ભાટે સ્થાતનઔ સ્લયાજ્મની ચૂાંટણીભાાં ૫૦% અનાભતની જોખલાઈ ઔયલાભાાં આલી.

‘રિ વશામ મજના’ અાંતખયત ખુજયાતભાાં તલઔરાાંખ વાથે રિ ઔયનાયની વશામભાાં લધાય ઔયલાભાાં આવ્મ. અત્માય

વુધી આલા મુખરભાાંથી ઔઈ એઔન ે જ રૂ. ૨૦,૦૦૦ અાતા શતા. શલે આ યઔભ મુખરદીઠ ફાંનેન ેઆલાભાાં આલળ ેઅને

દયેઔને ૫૦,૦૦૦ રેકે મુખરને ઔુર ૧,૦૦,૦૦૦ની વશામ આલાભાાં આલળે.

યાજ્મભાાં નલી કેરઔૂદ નીતત અભરી ફની. ત ે અાંતખયત યાજ્મ ઔક્ષાથી રઈન ે આાંતયયાષ્ટ્રીમ ઔક્ષા વુધી તવતદ્ધ ભેલનાયને 3 રાકથી રઈન ે5 ઔયડ વુધીની ઈનાભી યઔભ તથા વયઔાયભાાં લખય 3 થી લખય 1 વુધીની વયઔાયી નઔયી આલાની જાશેયાત ઔયલાભાાં આલી. યાજ્મભાાં જશાજ

યીવામઔરીંખ ઉદ્યખન ે પ્રત્વાશન આલાના શેતથુી ‘ળી

યીવામતક્રાંખ રીવી – ૨૦૧૫’ જાશેય ઔયલાભાાં આલી.

આ ઉયાાંત ‘ભા લાત્વલ્મ મજના’ અન ે ‘ભા અભૃતમ

મજના’ જલેી મજના અભરભાાં ભૂઔલાભાાં આલી. યાજ્મની

૭૫% જનતાને આલયી રતેી ‘ભા અન્નૂણાય મજના’ન

વાણાંદથી પ્રાયાં બ ઔયલાભાાં આવ્મ. ૭ એતપ્રર, ૨૦૧૬ (તલશ્વ આયગ્મ હદન)ના યજ નાખહયઔન ે અદ્યતન સ્લાસ્થ્મ તનદાન-ડામિતસ્ટઔ વુતલધા વયઔાયી દલાકાનાભાાં યૂી

ાડલાના શેતુથી ‘ભુખ્મભાંત્રી તનદાન મજના’ન પ્રાયાંબ ઔયલાભાાં આવ્મ.

સ્લચ્છ બાયત અતબમાન અાંતખયત વભગ્ર દેળના 70% જટેરાાં ળોચારમના તનભાયણ વાથ ે પ્રથભ પેઝભાાં ખુજયાત દેળભાાં પ્રથભ નાંફયે આવ્મ.ુ ખયીફી તનભૂયરન ભાટે ઔેન્ર વયઔાયના ૨૦ ભુદ્દા અભરીઔયણ ઔામયક્ભ અાંતખયત 96.49% તવતદ્ધ વાથે 2016ભાાં ખુજયાત દેળભાાં પ્રથભ ક્ભે યહ્યુાં.

ફાાંધઔાભના શ્રભમખી અને તેભના હયલાયના

આયગ્મની તચાંતા ભાટે ‘ધન્લાંતયી યથ’ની ળરૂઆત ઔયલાભાાં આલી. તલશ્વ ફેન્ક્ના યીટય ભુજફ લય ૨૦૧૫ભાાં ઉદ્યખ કે્ષત્રે ઈઝ ઑપ ડુઈંખ તફઝનેવ અાંતખયત ખુજયાત વભગ્ર દેળભાાં પ્રથભ સ્થાને યહ્યુાં. યાજ્મભાાં નાનાાં લાશન ભાટે ટરટેક્ષ ભાપ ઔયલાન તનણયમ રલેાભાાં આવ્મ. બતૂલૂય ભુખ્મભાંત્રીશ્રી નયેન્રબાઈ ભદી દ્વાયા ઔયલાભાાં આલેર જાશેયાત વાંદબયભાાં તેભના દ્વાયા અભયેરી તજલ્લાના તળમા ફેટ ય દહયમાભાાં ઔેફર ાથયીન ે લીજી રઈ જલાભાાં આલી. આ તળમા

ફેટ ‘તવાંશર દ્વી’ તયીઔે ણ કામ છે. રઔવાંલાદ વેતુ ઔામયક્ભ અાંતખયત રઔના પ્રશ્નનુાં સ્થ

ય તનલાયણ ઔયલાભાાં આવ્મ.ુ આ ઔામયક્ભ અાંતખયત 2016ભાાં જાભનખય તજલ્લાના ઉન્ડ – 1 જાળમના અવયગ્રસ્ત 1700

Gujarat History



કેડૂતના 35લય જૂના પ્રશ્નન તનઔાર ઔયલાભાાં આવ્મ. અશીં

કેડૂત જાળમના ાણીથી કેતી ઔયતા. યાં ત ુ ડેભનુાં ાણી છુાં થઈ જતાાં અને લીજીની વખલડ ન શલાના રીધે તે ચભાવા તવલામ કેતી ઔયી ળઔતા ન શતા. આથી આ કેડૂત ભાટે વરાય ાંની વ્મલસ્થા ઉરબ્ધ ઔયાલલાન તનણયમ રઔવાંલાદ વેતનુી ફેઠઔ દયમ્માન જ ઔયલાભાાં

આવ્મ શત. તેભના દ્વાયા ખુજયાતભાાં ‘યતલ ઔૃત

ભશત્વલ’ની ળરૂઆત ઔયલાભાાં આલી.

‘ભુખ્મભાંત્રી ખશૃ મજના’ શેઠ તૈમાય થમેરા બૂઔાંપૂ્રપ

૧૦૯૨ ભઔાન ધયાલતા ‘ાંહડત દીનદમા ઉાધ્મામ નખય’નુાં લડદયાભાાં રઔાયણ ઔયલાભાાં આવ્મ.ુ

ભહશરાન ે તણાલભુક્ત થલા ભાટેની વીડી અન ે

‘અબમમ ’ ૧૮૧ ભફાઈર એપ્વનુાં ણ રતન્ચાંખ ઔયલાભાાં આવ્મુ. તેભણ ે ખુજયાતની બાલી ેઢીને તાંદુયસ્ત અન ેણમુક્ત ફનાલલાના શેતથુી યાજ્મવ્માી ભશાઅતબમાન

અાંતખયત ૂયઔ ણ આશાય ભાટે ‘ફાર અભૃતમ ’ અને ભાતા તથા હઔળયીન ે આમનયની ખી અન ે

રશતત્ત્લમુક્ત આશાય ભાટેની ‘તભળન ળતક્ત’ મજનાન ડાાંખ તજલ્લાના લનલાવી કે્ષત્ર આશલાથી પ્રાયાં બ ઔયાવ્મ શત.

‘સ્ભાટય તલરેજ’ મજના અાંતખયત ખુજયાતનાાં ૪૦૦ ખાભડાાંન ે પ્રથભ તફકે્ક સ્ભાટય તલરેજ ફનાલલાની ળરૂઆત ઔયલાભાાં આલી. યાજ્મ વયઔાયે દય ભહશનાના

ફીજા ળુક્લાયન ે‘ભશેવૂરી વેલા હદલવ’ તયીઔે જાશેય ઔમો. ખુજયાતના તલદ્યાથીન ે સ્ધાયત્ભઔ યીક્ષાભાાં લધુ

રાબ ભે તે શેતથુી સ્ીાભાાં ૩૪૦ ફેઠઔ લધાયીને ઔુર વાંખ્મા ૧૦૦૦ ઔયલાભાાં આલી અને દયેઔ તજલ્લાભાાં સ્ીાનાાં પ્રાદેતળઔ તારીભ ઔેન્ર ળરૂ ઔયલાભાાં આવ્માાં.

આ વભમખાા દયમ્માન જૂનાખઢ કાત ે બક્ત ઔતલ નયતવાંશ ભશેતા મુતનલતવયટી અને ખધયા કાતે ખતલાંદ ખુરુ મુતનલતવયટી ઔામયયત થઈ. યાજ્મ વયઔાય દ્વાયા ૧૯૬ લન લવાશતી ખાભન ે ભશેવૂરી દયજ્જ આલાભાાં આવ્મ. શ્રભમખીન ેફધી જ વયઔાયી મજનાન રાબ એઔ જ

પ્રેટપભય યથી ભે તે ભાટે તેન ે U-win ઔાડય આલાભાાં આવ્માાં.

લય ૨૦૧૬ભાાં યાજ્મને ‘તલરેજ પ્રપાઈર અને તારુઔા

પ્રાતનાંખ એટરાવ’ પ્રજકે્ટ ભાટે ઔેન્ર વયઔાયન ‘નેળનર

ઈ-ખલનયન્વ’ એલડય , તદુયાાંત યાજ્મની પ્રજાભાાં ભતદાન ભાટે હદનપ્રતતહદન જાખૃતતભાાં લધાય ઔયલા ફદર ળાા-ઔરેજના તલદ્યાથી દ્વાયા જુદી જુદી પ્રલૃતિથી ભતદાય

જાખૃતત ભાટેની પ્રળાંવનીમ ઔાભખીયી ફદર ઈરેક્ળન ઔતભળન ઑપ ઈતન્ડમા દ્વાયા તળક્ષણ તલબાખને એલડય

આલાભાાં આવ્મ. ઉયાાંત, ખુજયાત પ્રદૂણ તનમાંત્રણ

ફડયના Extended Green Node (XGN)ન ેincremental innovation in existing project લખય શેઠ ખલ્ડન એલડય અને તેરીતફમાાં ાઔભાાં વલયશે્રષ્ઠ

ઉત્ાદન તથા ઉત્ાદઔતા ભાટે ઔૃત તલબાખન ે ‘ઔૃત ઔભયણ

એલડય ’ પ્રાપ્ત થમ. આાંતયયાષ્ટ્રીમ એજન્વી પાઈનાન્વ ટાઈમ્વ દ્વાયા

પ્રઔાતળત થમેરા અશેલાર ભુજફ ખુજયાત લય ૨૦૧૫ભાાં વીધુ તલદેળી ભૂડીયઔાણ ભેલલાભાાં વભગ્ર દેળભાાં પ્રથભ ક્ભે યહ્યુાં.

તલજમ રૂાણી : ભખુ્મભાંત્રી ગુજયાત યાજ્મ

(૮ ઑગસ્ટ, ૨૦૧૬ – શદ્દા ય ચારુ)

ભત તલસ્તાય : ૬૯ યાજકટ (તિભ) તે યાજઔટના

લતની છે. તેભન

જન્ભ ૨ ઑખસ્ટ, ૧૯૫૬ના યજ ફભાયભાાં જનૈ લતણઔ હયલાયભાાં થમ શત. તેભના તતા યાજઔટના ભટા વાભાતજઔ ઔામયઔય શતા. આથી તે

તલજમબાઈ રૂાણીના જન્ભ ફાદ તયત જ યાજઔટ આવ્મા શતા અન ેઅશીં સ્થામી થમા શતા.

અભ્માવ દયમ્માન અતકર બાયતીમ તલદ્યાથી હયદના જનયર વેકે્ટયી તયીઔે તેભની તનભણૂઔ થઈ તે હદલવથી તેભન યાજઔીમ ગ્રાપ ઊંચ આવ્મ. નલતનભાયણ આાંદરન લકત ે તથા સ્લ. જમપ્રઔાળ નાયામણ પ્રેહયત ભ્રષ્ટ્ાચાય

તલયધી ચલભાાં તેભના દ્વાયા સ્થાતત ‘છાત્ર વાંગય

વતભતત’ના નજેા શેઠ તભેણ ે ઔાભખીયી ફજાલી. વન ૧૯૭ભાાં રાદલાભાાં આલરેી ઔટઔટી લકતે યાષ્ટ્રીમ સ્લમાંવેલઔ વાંગના સ્લમાંવેલઔ તયીઔે બાલનખયની જરેભાાં

એઔ લય જરેલાવ બખવ્મ અન ે ‘વોથી નાની લમના

તભવાલાવી’ તયીઔે ક ામ્મા. ૨૪ લયની લમથી તભેણે બાજના વહક્મ ઔામયઔય તયીઔે ઔાભખીયી ળરૂ ઔયી. ૧૯૮૭ભાાં ભાત્ર ૩૧ લયની લમે તે યાજઔટના ઔોયેટય દે ચૂાંટામા શતા. સ્થાતનઔ યાજઔાયણભાાં તેભની ઔડ ભજફૂત ફની

Gujarat History



એટરે ફ ેટભય વુધી તે સ્ટેટ ઔતભટીના ચેયભેન યહ્યા અન ેફાદભાાં ભેમય તયીઔે ણ જલાફદાયી વાંબાી શતી.

યાજઔીમ જલાફદાયી ઉયાાંત વભાજવેલાભાાં તેભણે ુજીત રૂાણી ભેભયીમર ટરસ્ટની સ્થાના ઔયી અન ેતનેા થઔી ખયીફ તલદ્યાથીન ે ઉચ્ચ તળક્ષણ તેભજ અનેઔ વેલાઔીમ પ્રલતૃિન રાબ આપ્મ. તેભણે ૨૦ ભુદ્દા અભરીઔયણ વતભતતના અધ્મક્ષ તયીઔે ણ જલાફદાયી વાંબાી છે. ૨૦૦૬ભાાં ટુયીઝભ તલબાખના ચેયભેન તયીઔે ણ તેભણે ઔાભખીયી ફજાલી શતી. ૨૦૦૬ભાાં યાજ્મવબાના વભ્મ

તયીઔે લયણી થતાાં ૨૦૧૨ વુધી લટય યીવવય ઔતભટી, ેય રેડ ન ટેફર ઔતભટી (વબાખૃશના ભેજ ઉય ભૂઔલાના

ઔાખ ભાટેની વતભતત), ભાનલ વાંવાધન તલઔાવ વતભતત,

પુડ, ઔસ્ટભ અપેવય એન્ડ તબ્રઔ હડસ્ટર ીબ્મુળન (અન્ન, ગ્રાશઔની ફાફત અને જાશેય તલતયણ વ્મલસ્થા વતભતત) જાશેય વાશવ ભાટેની વતભતત લખેયે જલેી જુદી જુદી ઔતભટીભાાં વભ્મ તયીઔે ઔામય ઔમુું. ૨૦૧૩ભાાં મ્મુતનતવર પામનાન્વ ફડયના ચેયભેન તયીઔે લયણી થઈ. લય ૨૦૧૪ભાાં લજુબાઈ લાાની તનભણૂઔ યાજ્માર તયીઔે થતાાં યાજઔટની વીટ કારી ડી અન ે અશીંથી તે ધાયાવભ્મ તયીઔે

ચૂાંટામા અન ેવયઔાયભાાં લાશનવ્મલશાય, ાણી ુયલઠા અને શ્રભ અન ે યજખાય કાતાના ઔેતફનટે ઔક્ષાના ભાંત્રી ફન્મા. એઔ લય ફાદ ક્ષ દ્વાયા તેભને ક્ષના પ્રભુક તયીઔેની જલાફદાયી વોંલાભાાં આલી અન ે ત્માયફાદ લય ૨૦૧૬ભાાં તે ભુખ્મભાંત્રી ફન્મા. યાજઔટના મુલા ઔામયઔય તલજમ

રૂાણીને ‘નાના ઔાઔા’ તયીઔે કે છે. તેભણે નામફ ભુખ્મભાંત્રી તયીઔે તનતતન ટેરની તનભણૂઔ ઔયી.

તનતતનબાઈ ટેર : નામફ ભુખ્મભાંત્રી, ગુજયાત

તે ખુજયાતના ત્રીજા નામફ ભુખ્મભાંત્રી છે. તેભને ઔેતફનેટ ભાંત્રી તયીઔે ૨૦ લયન અનબુલ છે. ૧૯૯૦ભાાં વોપ્રથભ તે ઔડી તલધાનવબા ફેઠઔ યથી

તલજમ પ્રાપ્ત ઔયીને ખુજયાત તલધાનવબાના વભ્મ ફન્મા શતા. ૨૦૦૨ભાાં ખુજયાત તલધાનવબા અન ે ૨૦૦૪ની રઔવબા ચૂાંટણીભાાં તેભની શાય થઈ શતી. ૧૯૯૫થી તે ખુજયાત વયઔાયભાાં બાજની વયઔાયભાાં ભાંત્રીદ ે

યહ્યા છે. તેભણે આયગ્મ અને હયલાય ઔલ્માણ, ઔૃત,

નભયદા, જવાંતિ અન ે ાણી ુયલઠ, નાણા તલબાખ,

ભશેવૂર, ળશેયી તલઔાવ અને ભાખય અન ે ભઔાન તલબાખ જલેાાં કાતાાંન શલાર વાંબાેર છે.

Gujarat History



ગુજયાતના ભુખ્મભાંત્રીઓ

ક્ભ ભુખ્મભાંત્રી નાભ ઔામયઔા ટભય

૧ ૧ ડ. જીલયાજ નાયામણ ભશેતા

૧ ભે, ૧૯૬૦ - ૩ ભાચય,૧૯૬૨ ૧

૨ ** ડ. જીલયાજ નાયામણ ભશેતા

૩ ભાચય, ૧૯૬૨ – ૧૯ વપ્ટેમ્ફય, ૧૯૬૩ ૨

૩ ૨ ફલાંતયામ ભશેતા ૧૯ વપ્ટેમ્ફય, ૧૯૬૩ -૨૦ વપ્ટેમ્ફય, ૧૯૬૫ ૧

૪ ૩ હશતેન્ર દેવાઇ ૨૦ વપ્ટેમ્ફય, ૧૯૬૫ -૩ એતપ્રર, ૧૯૬૭ ૧

૫ ** હશતેન્ર દેવાઇ ૩ એતપ્રર, ૧૯૬૭ – ૬ એતપ્રર, ૧૯૭૧ ૨

૬ ** હશતેન્ર દેવાઈ ૭ એતપ્રર, ૧૯૭૧ – ૧૨ ભે, ૧૯૭૧ ૩

૭ ૪ ગનશ્માભબાઈ ઝા ૧૭ ભાચય, ૧૯૭૨ – ૧૭ જુરાઇ, ૧૯૭૩ ૧

૮ ૫ ચીભનબાઈ ટેર ૧૮ જુરાઇ, ૧૯૭૩ – ૯ પેરુઆયી, ૧૯૭૪ ૧

૯ ૬ ફાફબુાઈ જળબાઈ ટેર ૧૮ જુન, ૧૯૭૫ – ૧૨ ભાચય, ૧૯૭૬ ૧

૧૦ ૭ ભાધલતવાંશ વરાંઔી ૨૪ ડીવેમ્ફય, ૧૯૭૬ -૧૦ એતપ્રર, ૧૯૭૭ ૧

૧૧ ** ફાફબુાઇ જળબાઇ ટેર ૧૧ એતપ્રર, ૧૯૭૭ – ૧૭ પેરુઆયી, ૧૯૮૦ ૨

૧૨ ** ભાધલતવાંશ વરાંઔી ૭ જૂન, ૧૯૮૦ – ૧૦ ભાચય, ૧૯૮૫ ૨

૧૩ ** ભાધલતવાંશ વરાંઔી ૧૧ ભાચય, ૧૯૮૫ – ૬ જુરાઈ, ૧૯૮૫ ૩

૧૪ ૮ અભયતવાંશ ચોધયી ૬ જુરાઈ, ૧૯૮૫ – ૯ ડીવેમ્ફય, ૧૯૮૯ ૧

૧૫ ** ભાધલતવાંશ વરાંઔી ૧૦ ડીવેમ્ફય, ૧૯૮૯ – ૪ ભાચય, ૧૯૯૦ ૪

૧૬ ** ચીભનબાઈ ટેર ૪ ભાચય, ૧૯૯૦ – ૧૭ પેરુઆયી, ૧૯૯૪ ૨

૧૭ ૯ છફીરદાવ ભશેતા ૧૭ પેરુઆયી, ૧૯૯૪ - ૧૪ ભાચય, ૧૯૯૫ ૧

૧૮ ૧૦ ઔેળુબાઈ ટેર

૧૪ ભાચય, ૧૯૯૫ - ૨૧ક્ટફય, ૧૯૯૫ ૧

૧૯ ૧૧ વુયેળબાઈ ભશેતા ૨૧ ક્ટફય, ૧૯૯૫ - ૧૯ વપ્ટેમ્ફય, ૧૯૯૬ ૧

૨૦ ૧૨ ળાંઔયતવાંશ લાગેરા ૨૩ ક્ટફય, ૧૯૯૬ - ૨૭ ક્ટફય, ૧૯૯૭ ૧

૨૧ ૧૩ હદરી યીક ૨૮ ક્ટફય, ૧૯૯૭ - ૪ ભાચય, ૧૯૯૮ ૧

૨૨ ** ઔેળુબાઈ ટેર ૪ ભાચય, ૧૯૯૮ - ૬ક્ટફય, ૨૦૦૧ ૨

૨૩ ૧૪ નયેન્ર ભદી ૭ ક્ટફય, ૨૦૦૧ - ૨૨ હડવેમ્ફય, ૨૦૦૨ ૧

૨૪ ** નયેન્ર ભદી ૨૨ હડવેમ્ફય, ૨૦૦૨ -૨૪ હડવેમ્ફય, ૨૦૦૭ ૨

૨૫ ** નયેન્ર ભદી ૨૫ હડવેમ્ફય, ૨૦૦૭ - ૨૬ હડવેમ્ફય, ૨૦૧૨ ૩

૨૬ ** નયેન્ર ભદી ૨૬ હડવેમ્ફય, ૨૦૧૨ - ૨૨ ભે, ૨૦૧૪ ૪

૨૭ ૧૫ આનાંદીફેન ટેર ૨૨ ભે, ૨૦૧૪ – ૭ ઑખસ્ટ, ૨૦૧૬ ૧

http://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%A1%E0%AB%8B._%E0%AA%9C%E0%AB%80%E0%AA%B5%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C_%E0%AA%A8%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%AF%E0%AA%A3_%E0%AA%AE%E0%AA%B9%E0%AB%87%E0%AA%A4%E0%AA%BE

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7_%E0%AA%AE%E0%AB%87&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AC%E0%AB%A6&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A9_%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%9A&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%A1%E0%AB%8B._%E0%AA%9C%E0%AB%80%E0%AA%B5%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%9C_%E0%AA%A8%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%AF%E0%AA%A3_%E0%AA%AE%E0%AA%B9%E0%AB%87%E0%AA%A4%E0%AA%BE

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A9_%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%9A&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF_%E0%AA%B8%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%87%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%AC%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AA%AC%E0%AA%B3%E0%AA%B5%E0%AA%82%E0%AA%A4%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%AF_%E0%AA%AE%E0%AA%B9%E0%AB%87%E0%AA%A4%E0%AA%BE&action=edit&redlink=1



http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%A6_%E0%AA%B8%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%87%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%AC%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AC%E0%AB%AB&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%A6_%E0%AA%B8%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%87%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%AC%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AC%E0%AB%AB&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A9_%E0%AA%8F%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BF%E0%AA%B2&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AC%E0%AB%AD&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A9_%E0%AA%8F%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BF%E0%AA%B2&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AC%E0%AB%AD&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%AC_%E0%AA%8F%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BF%E0%AA%B2&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%AD_%E0%AA%8F%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BF%E0%AA%B2&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%A8_%E0%AA%AE%E0%AB%87&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AD_%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%9A&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AD_%E0%AA%9C%E0%AB%81%E0%AA%B2%E0%AA%BE%E0%AA%87&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AA%9A%E0%AB%80%E0%AA%AE%E0%AA%A8%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%87_%E0%AA%AA%E0%AA%9F%E0%AB%87%E0%AA%B2&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AE_%E0%AA%9C%E0%AB%81%E0%AA%B2%E0%AA%BE%E0%AA%87&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%AF_%E0%AA%AB%E0%AB%87%E0%AA%AC%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%81%E0%AA%86%E0%AA%B0%E0%AB%80&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AD%E0%AB%AA&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AA%AC%E0%AA%BE%E0%AA%AC%E0%AB%81%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%87_%E0%AA%9C%E0%AA%B6%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%87_%E0%AA%AA%E0%AA%9F%E0%AB%87%E0%AA%B2&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AE_%E0%AA%9C%E0%AB%81%E0%AA%A8&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AD%E0%AB%AB&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AB%A7%E0%AB%A8_%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%9A

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AD%E0%AB%AC&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%A7%E0%AA%B5%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%82%E0%AA%B9_%E0%AA%B8%E0%AB%8B%E0%AA%B2%E0%AA%82%E0%AA%95%E0%AB%80&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%AA_%E0%AA%A1%E0%AB%80%E0%AA%B8%E0%AB%87%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%AC%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AD%E0%AB%AC&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%A6_%E0%AA%8F%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BF%E0%AA%B2&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AD%E0%AB%AD&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AA%AC%E0%AA%BE%E0%AA%AC%E0%AB%81%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%87_%E0%AA%9C%E0%AA%B6%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%87_%E0%AA%AA%E0%AA%9F%E0%AB%87%E0%AA%B2&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%A7_%E0%AA%8F%E0%AA%AA%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AA%BF%E0%AA%B2&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AD%E0%AB%AD&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AD_%E0%AA%AB%E0%AB%87%E0%AA%AC%E0%AB%8D%E0%AA%B0%E0%AB%81%E0%AA%86%E0%AA%B0%E0%AB%80&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AE%E0%AB%A6&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%AD_%E0%AA%9C%E0%AB%82%E0%AA%A8&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AE%E0%AB%A6&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%A6_%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%9A&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AE%E0%AB%AB&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%A7_%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%9A&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%AC_%E0%AA%9C%E0%AB%81%E0%AA%B2%E0%AA%BE%E0%AA%88&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%85%E0%AA%AE%E0%AA%B0%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%82%E0%AA%B9_%E0%AA%9A%E0%AB%8C%E0%AA%A7%E0%AA%B0%E0%AB%80

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%AC_%E0%AA%9C%E0%AB%81%E0%AA%B2%E0%AA%BE%E0%AA%88&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%AF_%E0%AA%A1%E0%AB%80%E0%AA%B8%E0%AB%87%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%AC%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AE%E0%AB%AF&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%A6_%E0%AA%A1%E0%AB%80%E0%AA%B8%E0%AB%87%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%AC%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AE%E0%AB%AF&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%AA_%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%9A&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AF%E0%AB%A6&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AA%9A%E0%AB%80%E0%AA%AE%E0%AA%A8%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%88_%E0%AA%AA%E0%AA%9F%E0%AB%87%E0%AA%B2&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AF%E0%AB%A6&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AF%E0%AB%AA&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AF%E0%AB%AA&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AA_%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%9A&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AF%E0%AB%AB&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AA%95%E0%AB%87%E0%AA%B6%E0%AB%81%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%88_%E0%AA%AA%E0%AA%9F%E0%AB%87%E0%AA%B2&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AA_%E0%AA%AE%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%9A&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%A7_%E0%AA%93%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8B%E0%AA%AC%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AA%B8%E0%AB%81%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%B6%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%87_%E0%AA%AE%E0%AA%B9%E0%AB%87%E0%AA%A4%E0%AA%BE&action=edit&redlink=1




http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AF%E0%AB%AC&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AA%B6%E0%AA%82%E0%AA%95%E0%AA%B0%E0%AA%B8%E0%AA%BF%E0%AA%82%E0%AA%B9_%E0%AA%B5%E0%AA%BE%E0%AA%98%E0%AB%87%E0%AA%B2%E0%AA%BE&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AF%E0%AB%AC&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%AD_%E0%AA%93%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8B%E0%AA%AC%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AF%E0%AB%AD&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AA%A6%E0%AA%BF%E0%AA%B2%E0%AB%80%E0%AA%AA_%E0%AA%AA%E0%AA%B0%E0%AB%80%E0%AA%96&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%AE_%E0%AA%93%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8B%E0%AA%AC%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AF%E0%AB%AD&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AF%E0%AB%AE&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AA%95%E0%AB%87%E0%AA%B6%E0%AB%81%E0%AA%AD%E0%AA%BE%E0%AA%88_%E0%AA%AA%E0%AA%9F%E0%AB%87%E0%AA%B2&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A7%E0%AB%AF%E0%AB%AF%E0%AB%AE&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%AC_%E0%AA%93%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8B%E0%AA%AC%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AB%A8%E0%AB%A6%E0%AB%A6%E0%AB%A7

http://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%A8%E0%AA%B0%E0%AB%87%E0%AA%A8%E0%AB%8D%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%B0_%E0%AA%AE%E0%AB%8B%E0%AA%A6%E0%AB%80

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%AD_%E0%AA%93%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8B%E0%AA%AC%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AB%A8%E0%AB%A6%E0%AB%A6%E0%AB%A7

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%A8_%E0%AA%A1%E0%AA%BF%E0%AA%B8%E0%AB%87%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%AC%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%A6%E0%AB%A6%E0%AB%A8&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%A8_%E0%AA%A1%E0%AA%BF%E0%AA%B8%E0%AB%87%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%AC%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%A6%E0%AB%A6%E0%AB%A8&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%AA_%E0%AA%A1%E0%AA%BF%E0%AA%B8%E0%AB%87%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%AC%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%A6%E0%AB%A6%E0%AB%AD&action=edit&redlink=1


http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%AB_%E0%AA%A1%E0%AA%BF%E0%AA%B8%E0%AB%87%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%AC%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1

http://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%A6%E0%AB%A6%E0%AB%AD&action=edit&redlink=1

https://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%AC_%E0%AA%A1%E0%AA%BF%E0%AA%B8%E0%AB%87%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%AC%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1

https://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%A6%E0%AB%A7%E0%AB%A8&action=edit&redlink=1

https://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%AC_%E0%AA%A1%E0%AA%BF%E0%AA%B8%E0%AB%87%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%AC%E0%AA%B0&action=edit&redlink=1

https://gu.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%AB%A8%E0%AB%A6%E0%AB%A7%E0%AB%A8&action=edit&redlink=1





Gujarat History



૨૮ ૧૬ તલજમ રૂાણી ૭ ઑખસ્ટ, ૨૦૧૬ થી શારભાાં શદ્દા ય ચારુ ૧

ગુજયાતભાાં યાષ્ટ્રતત ળાવન

ગુજયાતના યાજ્મારશ્રીઓ

ક્રભ નાભ શદ્દાની ભુદ્ ત

૧ શ્રી ભશેંદી નલાઝ જ ાંખ ૧/૫/૧૯૬૦ – ૩૧/૭/૧૯૬૫

૨ શ્રી તનત્માનાંદ ઔાનુન્ખ ૧/૮/૧૯૬૫ – ૬/૧૨/૧૯૬૭

૩ શ્રી ી. એન. બખલતી ૭/૧૨/૧૯૬૭ – ૨૫/૧૨/૧૯૬૭

૪ ડૉ. શ્રીભન નાયામણ ૨૬/૧૨/૧૯૬૭ – ૧૬/૩/૧૯૭૩

૫ શ્રી ી. એન. બખલતી ૧૭/૩/૧૯૭૩ – ૩/૪/૧૯૭૩

૬ શ્રી ઔે. ઔે. તલશ્વનાથન ૪૪/૧૯૭૩ – ૧૩/૮/૧૯૭૮

૭ શ્રીભતી ળાયદા ભુકયજી ૧૪/૮/૧૯૭૮ – ૫/૮/૧૯૮૩

૮ પ્ર. ઔે. એભ. ચાાંડી ૬/૮/૧૯૮૩ – ૨૫/૪/૧૯૮૪

૯ શ્રી ફી. ઔે. નશેરૂ ૨૬/૪/૧૯૮૪ – ૨૫/૨/૧૯૮૬

૧૦ શ્રી આય. ઔે. તત્રલેદી ૨૬/૨/૧૯૮૬ – ૨/૫/૧૯૯૦

૧૧ શ્રી ભહશારતવાંશ ળાસ્ત્રી ૩/૫/૧૯૯૦ – ૨૦/૧૨/૧૯૯૦

૧૨ ડૉ. સ્લરૂતવાંશ ૨૧/૧૨/૧૯૯૦ – ૩૦/૬/૧૯૯૫

૧૩ શ્રી નયેળચાંર વક્વેના ૧/૭/૧૯૯૫ – ૨૯/૨/૧૯૯૬

૧૪ શ્રી ઔૃષ્ણારતવાંશ ૧/૩/૧૯૯૬ – ૨૪/૪/૧૯૯૮

૧૫ શ્રી અાંળુભાનતવાંશ ૨૫/૪/૧૯૯૮- ૧૫/૧/૧૯૯૯

૧૬ શ્રી ફારઔૃષ્ણન ૧૬/૧/૧૯૯૯ – ૧૭/૩/૧૯૯૯

૧૭ શ્રી વુાંદયતવાંશ બાંડાયી ૧૮/૩/૧૯૯૯ – ૬/૫/૨૦૦૩

૧૮ શ્રી ઔૈરાળતત તભશ્રા ૭/૫/૨૦૦૩ – ૨/૭/૨૦૦૪

૧૯ ડૉ. ફરયાભ જાકય ૩/૭/૨૦૦૪ – ૨૩/૭/૨૦૦૪

૨૦ શ્રી નલરહઔળય ળભાય ૨૪/૭/૨૦૦૪ – ૨૯/૭/૨૦૦૯

૨૧ શ્રી એવ. વી. ઝભીય ૩૦/૭/૨૦૦૯ – ૨૬/૧૧/૨૦૦૯

૨૨ ડૉ. ઔભરા ફેનીલાર ૨૭/૧૧/૨૦૦૯ – ૬/૭/૨૦૧૪

૨૩ શ્રીભતી ભાખાયયેટ આલ્લા ૭/૭/૨૦૧૪- ૧૬/૭/૨૦૧૪

૨૪ શ્રી ભપ્રઔાળ ઔશરી ૧૭/૭/૨૦૧૪ – શદ્દા ય ચારુ

ક્ભ વભમખા ભુખ્મભાંત્રી યાજ્માર હદલવ

1 13 ભ,ે 1971 – 17 ભાચય, 1972 હશતેન્ર દેવાઈ શ્રીભન્નાયામણ 309

2 9 પેરુઆયી, 1974 -18 જૂન, 1975 ચીભનબાઈ ટેર ઔે.ઔે. તલશ્વનાથન 494

3 12 ભાચય, 1976 – 24 હડવેમ્ફય, 1976 ફાફબુાઈ ટેર ઔે.ઔે. તલશ્વનાથન 287

4 17 પેરુઆયી, 1980 – 6 જૂન, 1980 ફાફબુાઈ ટેર ળાયદા ભુકયજી 120

5 19 વપ્ટેમ્ફય, 1996 – 23 ક્ટફય, 1996 વુયેળ ભશેતા ઔૃષ્ણારતવાંશ 34

Gujarat History



ભાનનીમ શ્રી ઓભ પ્રકાળ કશરી : યાજ્મારશ્રી, ગુજયાત યાજ્મ

તતાશ્રીનુાં નાભ : સ્લ. શ્રી ભનશયરાર ઔશરી

જન્ભ તાયીખ : ૯ભી ખસ્ટ, ૧૯૩૫

જન્ભસ્થ : હદલ્શી કામાગનુબલ : હદલ્શી મતુનલતવયટી વાથ ે વાંરિ શાંવયાજ ઔરેજ અને દેળફાંધુ ઔરેજભાાં ૩૭ લય વ્માખ્માતા તયીઔે ઔામય ઔમુું. વન ૧૯૯૪ભાાં યીડય તયીઔે તનલૃિ થમા.

તલદ્યાથી તયીકે : હદલ્શી મુતનલતવયટી વાંરિ શાંવયાજ

ઔરેજ વાંવદના ી. એભ. યશી ચૂક્મા છે. હદલ્શી

મુતનલતવયટી તલદ્યાથી મતુનમન (D.U.S.U.)ની ઔાયફાયી વતભતતના વભ્મ યશી ચૂક્મા છે. અતકર બાયતીમ તલદ્યાથી

હયદ (A.B.V.P.) ના વતત ત્રણ વભમાલતધ વધુી પ્રભુક યહ્યા શતા.

તળક્ષક તયીકે : વન ૧૯૭૩-૭૯ દયતભમાન મતુનલતવયટીના

તળક્ષઔ ભાંડ (ડી.મ.ુટી.એ.) ના પ્રભુક યહ્યા શતા. હદલ્શી મુતનલતવયટીની ઔેલણી અન ે ઔાયફાયી હયદના વભ્મ તયીઔે ચૂાંટાઈ આવ્મા શતા. મુતનલતવયટીના તળક્ષઔની

યાષ્ટ્રલાદી વાંસ્થા, યાષ્ટ્રીમ રઔળાશી તળક્ષઔ ભયચાના પ્રભુક યશી ચૂક્મા છે.

યાજકીમ કામગકય તયીકે : યાષ્ટ્રીમ ઔટઔટી લકત ે તભવા (એભ.આઈ.એવ.એ.) શેઠ તેભની ધયઔડ ઔયલાભાાં

આલી અન ે ૧૯ ભહશના તેભણે હદલ્શી, આખયા અન ેલાયાણવી કાતનેી જરેભાાં તલતાવ્મા.

વાંવદભાાં વાય કયેરાાં લો : વન ૧૯૯૪-૨૦૦૦

દયતભમાન યાજ્મવબાના વભ્મ તયીઔે ચૂાંટાઈ

આવ્મા. યાજ્મવબાભાાં ખૃશતનભાયણ વતભતતના પ્રભુક યશી

ચૂક્મા છે. યાજ્મવબાના ભેજ ય ભૂઔલાના ઔાખની વતભતતના વભ્મ યશી ચૂક્મા છે. ળશેયી અને ગ્રાભ-તલઔાવની સ્થામી વતભતતના વભ્મ યશી ચૂક્મા છે.

નાણાઔીમ સ્થામી વતભતતના વભ્મ યશી ચૂક્મા છે. બૂતર

હયલશન ભાંત્રારમની યાભળયઔ વતભતતના વભ્મ શતા. ધાયણ કયેર વાંગઠનાત્ભક દ અને જલાફદાયીઓ : હદલ્શી પ્રદેળ યાજ્મ બાયતીમ જનતા ક્ષના પ્રભુક

પ્રથભલાય વન ૧૯૯૧ થી ૯૫ દયતભમાન; જ્માયે ત્માયફાદ વન ૨૦૦૯-૧૦ દયતભમાન ફીજી લકત પ્રયશી ચૂક્મા છે.

બા.જ..ના યાષ્ટ્રીમ ભાંત્રી ણ યશી ચૂક્મા છે. જમ્ભુ-

ઔશ્ભીય, ાંજાફ, ચાંદીખઢ, શહયમાણા, હશભાચર પ્રદેળ અન ે

યાજસ્થાનના બા.જ..ના પ્રબાયી (In-charge) યશી

ચુક્મા છે. ઔેન્રીમ બા.જ.. તળસ્તારન વતભતતના ભાંત્રી

અને પ્રભુક તથા બા.જ.. ભુખ્મારમના પ્રબાયી યશી ચૂક્મા છે.

યાજ્માર તયીકે : તે ૧૬ભી જુરાઈ, ૨૦૧૪ના યજ

ખુજયાતના ભાન. યાજ્માર તયીઔે તનમુક્ત થમા.

Gujarat History



ગુજયાત તલધાનવબાના અધ્મક્ષ

ક્રભ નાભ કામગકા

૧ ઔલ્માણજી લી. ભેશતા ૧ ભે, ૧૯૬૦ - ૧૯ ખસ્ટ ૧૯૬૦

૨ ભાનતવાંશજી યાણા ૧૯ ખસ્ટ ૧૯૬૦ - ૧૯ ભાચય ૧૯૬૨

૩ પતેશ અરી ારેજલારા ૧૯ ભાચય, ૧૯૬૨ - ૧૭ ભાચય, ૧૯૬૨

૪ યાગલજી રેઉલા ૧૭ ભાચય, ૧૯૬૭ - ૨૮ જૂન, ૧૯૭૫

૫ ઔુાં દનરાર ધહઔમા ૨૮ જૂન, ૧૯૭૫ - ૨૮ ભાચય, ૧૯૭૭

૬ ભનુબાઈ ારકીલારા (ઔામયઔાયી અધ્મક્ષ) ૨૮ ભાચય, ૧૯૭૭ - ૨૧ એતપ્રર, ૧૯૭૭

૭ ઔુાં દનરા ધહઔમા ૨૧ એતપ્રર, ૧૯૭૭ - ૨૦ જૂન, ૧૯૮૦

૮ નટલયરાર ળાશ ૨૦ જૂન, ૧૯૮૦ - ૮ જાન્મુઆયી, ૧૯૯૦

૯ ઔયવનદાવ વનેયી (ઔામયઔાયી અધ્મક્ષ) ૮ જાન્મુઆયી, ૧૯૯૦ - ૧૯ જાન્મુઆયી, ૧૯૯૦

૧૦ ફાયજોયજી ાયડીલારા ૧૯ જાન્મુઆયી, ૧૯૯૦ - ૧૬ ભાચય, ૧૯૯૦

૧૧ ળતળઔાાંત રાકાણી ૧૬ ભાચય, ૧૯૯૦ - ૧૨ નલેમ્ફય, ૧૯૯૦

૧૨ ભનુબાઈ યભાય (ઔામયઔાયી અધ્મક્ષ) ૧૨ નલેમ્ફય, ૧૯૯૦ - ૧૧ પેરુઆયી,૧૯૯૧

૧૩ હશમ્ભતરાર ભુરાણી ૧૧ પેરુઆયી,૧૯૯૧ - ૨૧ ભાચય, ૧૯૯૫

૧૪ શહયળચાંર ટેર ૨૧ ભાચય, ૧૯૯૫ - ૧૬ વપ્ટેમ્ફય, ૧૯૯૬

૧૫ ચાંદુબાઈ ડાબી (ઔામયઔાયી અધ્મક્ષ) ૧૬ વપ્ટેમ્ફય, ૧૯૯૬ - ૨૯ ક્ટફય, ૧૯૯૬

૧૬ ખુભાનતવાંશજી લાગેરા ૨૯ ક્ટફય, ૧૯૯૬ - ૧૯ ભાચય, ૧૯૯૮

૧૭ ધીરૂબાઈ ળાશ ૧૯ ભાચય, ૧૯૯૮ - ૨૭ હડવેમ્ફેય, ૨૦૦૨

૧૮ પ્ર. ભાંખદાવ ટેર ૨૭ હડવેમ્ફેય, ૨૦૦૨ - ૧૮ જાન્મુઆયી, ૨૦૦૮

૧૯ અળઔ બટ્ટ ૧૮ જાન્મુઆયી, ૨૦૦૮ - ૨૯ વપ્ટેમ્ફય, ૨૦૧૦

૨૦ પ્ર. ભાંખદાવ ટેર (ઔામયઔાયી અધ્મક્ષ) ૨૯ વપ્ટેમ્ફય, ૨૦૧૦ - ૨૩ પેરુઆયી, ૨૦૧૧

૨૧ ખણત લવાલા ૨૩ પેરુઆયી, ૨૦૧૧ - ૨૬ હડવેમ્ફય, ૨૦૧૨

૨૨ લજુબાઈ લાા (ઔામયઔાયી અધ્મક્ષ) ૨૬ હડવેમ્ફય, ૨૦૧૨ - ૧૯ જાન્મુઆયી, ૨૦૧૩

૨૩ ડૉ. તનભાફેન આચામય (ઔામયઔાયી અધ્મક્ષ) ૧૯ જાન્મુઆયી, ૨૦૧૩ - ૨૨ જાન્મુઆયી ૨૦૧૩

૨૪ લજુબાઈ લાા ૨૩ જાન્મુઆયી ૨૦૧૩ - ૩૦ ખસ્ટ ૨૦૧૪

૨૫ ભાંખુબાઈ છખનબાઈ ટેર ૩૧ ખસ્ટ ૨૦૧૪ - ૮ નલેમ્ફય ૨૦૧૪

૨૬ ખણત લવાલા ૯ નલેમ્ફય ૨૦૧૪ - ૭ ખસ્ટ ૨૦૧૬

૨૭ યફતબાઈ ટેર (ઔામયઔાયી અધ્મક્ષ) ૭ ખસ્ટ ૨૦૧૬ - ૨૨ ખસ્ટ ૨૦૧૬

૨૮ યભણરાર લયા ૨૨ ખસ્ટ ૨૦૧૬ - શદા ય ચાર ુ

Gujarat History



ગુજયાત તલધાનવબાના ઉાધ્મક્ષ


૧ શ્રી અાંફારાર ળાશ ૨૩/૮/૧૯૬૦ – ૧/૩/૧૯૬૨

૨ શ્રી પ્રેભજીબાઈ ટી. રઉેઆ ૨૨/૩/૧૯૬૨ – ૨૮/૨/૧૯૬૭

૩ શ્રી લવાંતરાર ભશેતા ૨૭/૩/૧૯૬૭ – ૧૩/૫/૧૯૭૧

૪ શ્રી યભેળચાંર યભાય ૨૮/૩/૧૯૭૨ – ૬/૩/૧૯૭૪

૫ શ્રી ભનબુાઈ ારકીલારા ૩૦/૩/૧૯૭૫ – ૧૭/૨/૧૯૮૦

૬ શ્રી યભતણઔબાઈ ધાભી ૨૭/૬/૧૯૮૦ – ૮/૩/૧૯૮૫

૭ ડૉ. ઔયવનદાવ વનેયી ૨૬/૩/૧૯૮૫ – ૨/૩/૧૯૯૦

૮ શ્રી ભનબુાઈ યભાય ૨૧/૩/૧૯૯૦ – ૧૩/૬/૧૯૯૨

૯ શ્રી ભાનતવાંશ ટેર ૧૬/૮/૧૯૯૩ – ૧૧/૩/૧૯૯૫

૧૦ શ્રી ચાંદબુાઈ ડાબી ૩૦/૩/૧૯૯૫ – ૨૬/૧૨/૧૯૯૭

૧૧ શ્રી ઉને્રબાઈ તત્રલદેી ૩૧/૩/૨૦૦૦ – ૧૯/૭/૨૦૦૨

૧૨ શ્રી ભાંખુબાઈ ટેર ૩/૧૦/૨૦૧૩ – ૨૦/૧૧/૨૦૧૪

૧૩ શ્રી આત્ભાયાભ યભાય ૨૫/૨/૨૦૧૫ – ૬/૮/૨૦૧૬

૧૪ શ્રી ળાંબુજી ચેરાજી ઠાઔય ૨૨/૮/૨૦૧૬ - શારભાાં શદ્દા ય

Gujarat History



ગુજયાતના તલયધ ક્ષના નેતાઓ


૧ શ્રી નખીનદાવ ખાાંધી ૨૯/૮/૧૯૬૦ – ૧/૩/૧૯૬૨

૨ શ્રી બાઈરારબાઈ ધાબાઈ ટેર ૨૩/૩/૧૯૬૨ – ૨૮/૨૧૯૬૭

૩ શ્રી બાઈરારબાઈ ધાબાઈ ટેર ૧૬/૩/૧૯૬૭ – ૨૦/૪/૧૯૬૮

૪ શ્રી જમહદતવાંશજી ૨૪/૪/૧૯૬૮ – ૧૪/૧૧/૧૯૭૦

૫ શ્રી ઔાાંતતરાર ગીમા ૧૬/૧૧/૧૯૭૦ – ૨૭/૪/૧૯૭૧

૬ શ્રી ચીભનબાઈ ટેર ૨૮/૪/૧૯૭૧ – ૧૨/૫/૧૯૭૧

૭ શ્રી ભાણેઔરાર ખાાંધી ૧/૯/૧૯૭૨- ૧૯૭૪

૮ શ્રી ભાધલતવાંશ વરાંઔી ૨૭/૬/૧૯૭૫ – ૨૪/૧૨/૧૯૭૬

૯ શ્રી ફાફબુાઈ જળબાઈ ટેર ૨૪/૧૨/૧૯૭૬- ૮/૪/૧૯૭૭

૧૦ શ્રી ભાધલતવાંશ વરાંઔી ૧૧/૪/૧૯૭૭ – ૧૭/૨/૧૯૮૦

૧૧ શ્રી દરવુકબાઈ ખધાણી ૯/૬/૧૯૮૦ – ૮/૩/૧૯૮૫

૧૨ શ્રી ચીભનબાઈ ટેર ૧૬/૩/૧૯૮૫ – ૨/૩/૧૯૯૦

૧૩ શ્રી વી. ડી. ટેર ૧૫/૩/૧૯૯૦ – ૨૮/૧૦/૧૯૯૦

૧૪ શ્રી ઔેળુબાઈ ટેર ૨૯/૧૦/૧૯૯૦ – ૧૧/૩/૧૯૯૫

૧૫ શ્રી અભયતવાંશ ચોધયી ૨૦/૩/૧૯૯૫- ૧૯/૯/૧૯૯૬

૧૬ શ્રી વુયેળચાંરૌ ભશેતા ૧૯/૨/૧૯૯૭ – ૨૬/૧૨/૧૯૯૭

૧૭ શ્રી અભયતવાંશ ચોધયી ૧૯/૩/૧૯૯૮ – ૧૮/૧૧/૨૦૦૧

૧૮ શ્રી નયેળ યાલર ૧૯/૧૧/૨૦૦૧ – ૧૯/૭/૨૦૦૨

૧૯ શ્રી અભયતવાંશ ચોધયી ૧૬/૧૨/૨૦૦૨ – ૧૫/૮/૨૦૦૪

૨૦ શ્રી અજુ યનબાઈ ભઢલાહડમા ૨૯/૧૦/૨૦૦૪ – ૨૪/૧૨/૨૦૦૭

૨૧ શ્રી ળતક્તતવાંશ ખહશર ૧૭/૧/૨૦૦૮ – ૨૦/૧૨/૨૦૧૨

૨૨ શ્રી ળાંઔયતવાંશ લાગેરા ૨૩/૧/૨૦૧૩ થી શદ્દા ય ચારુ

Gujarat History



ગુજયાત તલધાનવબાના તલયધ ક્ષના નેતા

શ્રી ળાંકયતવાંશ લાઘેરા ક્ષ : બાયતીમ યાષ્ટ્રીમ કોંગ્રેવ

ભતતલસ્તાય : ૧૨૦ - કડલાંજ ભતતલસ્તાય - તજલ્લ : ખેડા જન્ભ : તા. ય૧ભી જુરાઈ - ૧૯૪૦

સ્થ : લાવણ તા.તજ. ખાાંધીનખય.

તળક્ષણ : એભ. એ. (અથયળાસ્ ત્ર) (ખુજયાત મુતનલતવયટી). વ્મલવામ : કેતી અને વભાજવેલા. વાંવદીમ કાયકીદી : વભ્ મ, (૧) છઠ્ઠી રઔવબા, ૧૯૭૭-

૮૦, (ય) નલભી રઔવબા, ૧૯૮૯-૯૧, (૩) દવભી રઔવબા, ૧૯૯૧-૯૬, (૪) યાજમવબા, ૧૯૮૪-૮૯, (૫) તેયભી રઔવબા, ૧૯૯૯-૨૦૦૪, (૬) ચોદભી રઔવબા, ૨૦૦૪- ૦૯. ભાંત્રીશ્રી, ઔાડ ભાંત્રારમ, બાયત વયઔાય,

૨૦૦૪-૦૯. વાંવદ અને બાયત વયઔાયનાાં તલતલધ ભાંત્રારમની

તલતલધ વતભતતભાાં વભ્મદ ે યહ્યા શતા. જભેાાં (૧) અાંદાજ વતભતત, ૧૯૭૭-૭૮, (૨) ખૃશના ભેજ ઉય ભૂઔલાના ઔાખ ભાટેની વતભતત, ૧૯૭૭-૭૮, (૩) યાભળય વતભતત, ઔૃત અન ે તવાંચાઈ ભાંત્રારમ, ૧૯૭૭-૭૯, (૪) યાભળય વતભતત, ઔેતભઔર અને પહટયરાઈઝય તથા ઉદ્યખ ભાંત્રારમ, ૧૯૮૪-૮૯, (૫) ખૃશ વતભતત, યાજ્મ વબા, ૧૯૮૪-૮૬, (૬) જાશેય વાશવ ભાટેની વતભતત, ૧૯૮૬-૮૭, (૭) યાભળય વતભતત, ેટર તરમભ અને ટેર ઔેતભઔલ્વ ભાંત્રારમ, ૧૯૮૯, (૮) પહટયરાઇઝય અને બાલ વતભતત,

૧૯૯૧-૯૬, (૯) ઊજાય વતભતત, ૧૯૯૧-૯૬, (૧૦) ેટર તરમભ અન ે ઔુદયતી ખેવ વતભતત, ૧૯૯૯, (૧૧) તફનવયઔાયી વભ્મ ભાટેનાાં તલધેમઔ તથા વાંઔલ્ ભાટેની વતભતત, ૧૯૯૯, (૧૨) અાંદાજ વતભતત, ૧૯૯૯ લખેયે વતભતતન વભાલેળ થામ છે.

તા. ય૩ભી ઔટફય ૧૯૯૬ થી તા. ય૭ભી ઔટફય ૧૯૯૭ વુધી ખુજયાત યાજમના ભુખ્ મભાંત્રી શતા અને ત ે દયતભમાન વાભાન્ મ લશીલટ- આમજન- નભયદા તલઔાવ, ખૃશ, ભાહશતી અને પ્રવાયણ લખેયે તલબાખ

વાંબાતા શતા. તા. ૨૩ભી જાન્મુઆયી ૨૦૧૩થી ખુજયાત તલધાનવબાભાાં તલયધ ક્ષના નતેા તયીઔે જલાફદાયી વાંબાે છે.

પ્રલૃતત્તઓ : વન ૧૯૬૯થી બાયતીમ જનવાંગના ૂયા

વભમના ઔામયઔતાય શતા. જનતા ક્ષ, જનતા ભયચ, બાયતીમ જનતા ક્ષ, યાષ્ ટર ીમ જનતા ક્ષના તજલ્લા ઔક્ષાના શદે્દદાયથી પ્રદેળ અધ્ મક્ષ અન ે અતકર બાયતીમ ઔામયવતભતતના વભ્ મદ ે યશી ચૂઔમા છે. જનતા ાટીભાાં

૧૯૭૭-૮૦ દયમ્માન ઉપ્રભુક

શતા. ખુજયાત

પ્રદેળ બાયતીમ

જનતા ક્ષના

૧૯૮૦-૯૧ વુધી ભશાભાંત્રી અને પ્રભુક યહ્યા શતા. નથય એલેન્મ ુએભ.ી.ક્રફ, નલી હદલ્શીના છ લય વુધી પ્રભુક યહ્યા શતા. ખુજયાત પ્રદેળ ઔોંગ્રેવ વતભતતના ૨૦૦૨-૦૪ દયમ્માન પ્રભુક શતા. બાયતીમ પ્રલાવન તલઔાવ તનખભ, પ્રલાવન ભાંત્રારમભાાં ૨૦૧૨ભાાં અધ્મક્ષ તયીઔે પયજ ફજાલેર છે. (૧) વભયણ ચેહયટેફર ટરસ્ટ, ખાાંધીનખય, (૨) ખાાંધીનખય ચેહયટેફર ટરસ્ટ, (૩) શ્રી લજૈનાથ ભશાદલે ટરસ્ટ, લાવણ,

તા. તજ. ખાાંધીનખય, (૪) ળાંઔયતવાંશ લાગેરા ફા ુચેહયટેફર ટરસ્ટ, લાવણ, તા. તજ. ખાાંધીનખયના ભેનેતજ ાંખ ટરસ્ટી તયીઔે પયજ ફજાલે છે. આટ્વય, ઔભવય, ઈજનેયી, પાભયવી, એભ.ફી.એ. લખેયે ગણી ઔરેજોનુાં વાંચારન ઔયે છે. વભાજના આતથયઔ જરૂહયમાતલાા રઔને તન:ળુલ્ઔ તફીફી વશામ, બજન, ઔડાાં, ુસ્તઔ, ળાા તથા ઔરેજની પી, લખેયે, ભાટે ઔામય ઔયતી અવાંખ્મ વાભાતજઔ-ધાતભયઔ અન ે ળૈક્ષતણઔ વાંસ્થાના ટરસ્ટી છે તથા નાટઔ અને વાાંસ્ઔૃતતઔ પ્રલૃતિભાાં ણ ઔામયયત છે.

Documents

Gujarat History Astha Academy, Sector 22, gandhinagar … · 2017. 1. 12. · Gujarat History Astha Academy, Sector 22, gandhinagar Mo.8980961441 6 ભગરઔા ~ અઔફયના