EUSKARAEUSKERA

Itzultzailea: Naiara Ibero EgañaAurrean duzun argitalpenak ondoko

Creative Commons lizentzia du:Aitortu-EzKomertziala-LanEratorririkGabe

!

PROGRAMAEGITATAUA

2011.10.05

16:30 Bienvenida y apertura + Ongi etorria eta irekiera.- - - - - - - - - - - - - - - - - - 17:00 Presentación + Aurkezpena: Emagin Elkartea - Bilgune Feminista - - - - - - - - - - - - - - - - - 17:30 Presentación + Aurkezpena: Asociació On-giz Elkartea - - - - - - - - - - - - - - - - - -18:00 Presentación + Aurkezpena:Federación HERRIKOA Federazioa- - - - - - - - - - - - - - - - - -18:30 Pausa + Atsedenaldia kafea- - - - - - - - - - - - - - - - - -19:00 - 20:30 Corrillo/debate de grupo + Talde txikia/talde-eztabaida

2011.10.06

16:30 Presentación + Aurkezpena: Emakume Internazionalistak- - - - - - - - - - - - - - - - - -17:00 Presentación + Aurkezpena: Por los Buenos Tratos Navarra + Tratu Onen alde Nafarroa- - - - - - - - - - - - - - - - - -17:30 Presentación + Aurkezpena: Personal del CAIM - Centro de Atención Integral a la Mujer de Tudela + CAIMeko Lantaldea - Tuterako Emakumearentzako Laguntza Integraleko Zentroa- - - - - - - - - - - - - - - - - -18:00 Pausa + Atsedenaldia kafea- - - - - - - - - - - - - - - - - - 18:30 - 19:30 Corrillo/debate de grupo + Talde txikia/talde-eztabaida- - - - - - - - - - - - - - - - - - 19:30 - 20:00 Cierre del encuentro + Topaketaren amaiera:ZALOA BASABE

- - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - -

ONGI ETORRI, ESKERRIK ASKO ETA AURRERA_5Lamiak

GIZONEN TALDEAK SORTZEA ETA HORIEI PRESTAKUNTZA EMATEA ON:GIZ ELKARTETIK GENERO BERDINTASUNA SUSTATZEKO _7Mikel Otxotorena FernandezOn:giz

ZER DA HEZKIDETZEA_17Herrikoa Federazioa Ceapa Konfederazioa

HEZKIDETZA_21Emakume Internazionalistak

HEZKIDETZA_26Por los Buenos Tratosacciónenred

ONDORIOAK_31Zaloa Basabe

AURKIBIDEA

3

ONGI ETORRI,ESKERRIK ASKOETA AURRERA

Aurreko 2011ko urriaren 5ean Hezkidetza Feministari buruzko 1. Topaketen hasieran ongi etorria

eta eskerrak eman genizkion geure buruari eta lanean jarraitzera animatu ere, (izatez, bidean egi-

niko geldiune bat besterik ez baitzen izan topaketa). Jardunaldiaren azpitituluak honela zioen: “Aniz-

tasuna arau edukiko duen hezkuntza ez sexista baten alde”. Dokumentatzea ez da argitalpen honen

helburua, bai, ordea, bi arratsalde haietan entzun, esan eta bizi genituen hainbat zio biltzea. Ez dugu

nahi ikasitakoa zabaldu gabe utzi nahi eta ahal den neurrian zuek emandakoa itzuli nahiko genizue-

ke hori baita gure ardura topaketaren antolatzaile gisa.

* * *

Lamiasek, Emakume Gazteen Federazioko bazkide nafarrak, aldarrikapenak eta bestelakoak zabaldu

ohi ditu irmoki esanez egun “dugun eskola mistoa izan badela, baina inolaz ere ez hezkidetza-eskola

bat”. Jardunaldietan topatu genituen lankideak ere ados zeuden baieztapen horrekin eta, ez hori

bakarrik, hezkidetzaren aldeko jakintzak eta esperientziak partekatu zituzten. Jo dezagun behingoz

aurrera: “Badakigu, jakintzak eta transmisio moduak androzentrikoak eta sexistak izaten jarraitzen

dutela. Edukiak berrikusteak ez gaitu zertan asetu behar, metodologia autoritario eta zuzendaritzaz-

ko batek hezkidetza aplikatzeko saiakera guztiak bertan behera utz baititzake. Horregatik, hezkide-

tza feminista batek –elkarketa errepikakorra agian baina garrantzitsua guretzat- hezkuntza esparru

guztiak bere gain hartu behar ditu adierazgarria izateko”. Topaketotan lankideek haritik tira egin

zuten, betaurreko lilak jarri eta emakume guztion laguntzarekin, berrikusi, eraldatu eta konkistatu

beharreko beste hezkuntza esparru batzuk aipatu eta horien inguruko diskurtsoak egin. Hauexek

dira aipatutako esparru horiek:

> Lortzen zaila den oinarrizko zioa: ikastetxeetan hizkuntza inklusiboa eta ez sexista erabiltzea, bai

ahoz baita idatziz ere.

> Irakasleen lanean: gelan interakzio orekatua lortzea neska eta mutilei ahots bera emateko.

> Eguneroko lana eta beti zintzilik gelditzen dena: sororitatea ikastetxe barruan dauden pertsona

guztien artean zabaltzea.

5

> Ez dadila ezer gelditu bitan pentsatu gabe: parte hartzeko metodologiak erabiltzea ikasle guztiak,

neskak eta mutilak, indartuko dituztenak.

> Fantasia bat, baina ziur lortuko duguna: ikastetxeetako gune fisikoak, patioa gehienbat, diseina-

tzeko eta kudeatzeko begirada kritikoa eta irudimenez beteriko bestelako aukerak edukitzea, neskek

eta mutilek baldintza berberak izan ditzaten.

> Eskaintza berezia merezi duena: emozioei eta gorputzei arreta berezia eskaintzea, oso ahaztuak

baitaude biak hezkuntza formalean.

(… aipatutako puntu horiek ondoren datorrenaren zatitxo bat besterik ez dira…)

Esan beharrik ere ez dago. Topaketan askoz gauza gehiago egon ziren eta ez zuten izan hemen aipa-

tutakoak baino garrantzi gutxiago. Esate baterako, hezkidetza feministak arreta jarri behar dio ere

afektu/sexu-aniztasunari eta sexu-heziketari, kolonialismo ondorengo feministek dituzten ekarpenei

zein aniztasun etniko/kulturalari eta maitasun erromantikoa bertan behera uzteari. Eta azkeneko

puntu honetan azpimarratu nahi dugu, bereziki, ikastetxeetako eraso sexistei aurre egiteak supo-

satzen duen erronka. Arazo hau, agian, hurrengo hezkidetza feministari buruzko topaketa baten gai

nagusia izan liteke.

* * *

Hemen uzten zaituztegu konpainia onean. Guk aurrera jarraituko dugu lanean eta hurrengorako

egin beharreko gauza batzuk kontuan hartuko ditugu. Izan ere ez dugu nahi besteen akatsak baka-

rrik ikusi. Gure agendetan hurrengo topaketako antolakuntza eta diseinua hobetzeko lana badugu:

nola bukatu burua eta gorputzaren arteko binarismoarekin eragin akademiko handia duten jardu-

naldi batzuetan? Nola egin dinamikoagoa entzutearen eta egitearen arteko harremana? Nola ku-

deatu ongi denborak eta, aldi berean, elkarrizketa gune zabalago bat sustatu? Zuekin batera ikasten

jarraitzen dugu.

Lamiak

2011ko abendua

6

GIZONEN TALDEAK SORTZEA ETA HORIEI PRESTAKUNTZA EMATEA ON:GIZ ELKARTETIK GENERO BERDINTASUNA SUSTATZEKO

MIKEL OTXOTORENA FERNANDEZ

On:Giz Berdintasunaren aldeko Elkartearen sortzaileetariko bat eta bertako kideaEz:berdin Berdintasunaren aldeko Zentroa kudeatzen duen Elkartea

info@ongiz.com ezberdinzentroa@gmail.com

2011ko URRIA

Donostia

AURREKARIAK Gerora On:Giz Elkartea eta Ez:Berdin1 Berdintasunaren aldeko Zentroa eta horien lan ardatza izango zena, 2005-2008 urte bitartean garatutako proiektu baten bidez sortu zen. Proiektuaren izena ho-nakoa zen: “Programa de Prevención de la violencia contra las mujeres, mediante la formación de formadores sobre el sistema sexo-género en el Territorio Histórico de Álava” eta proiektuan 3 era-gile elkarlanean aritu ziren: Arabako Foru Aldundiko Gizarte Ongizaterako Foru Erakundea (GOFE), Euskal Herriko Unibertsitateko (EHUko) Gizarte Psikologiako Saila eta maskulinitateak eta generoa lantzen esperientzia duten hezitzaile talde bat. Pertsona horietariko batzuk izan ziren gerora On:Giz Berdintasunaren aldeko Elkartea sortu zutenak alegia. Proiektuaren amaieran esku-hartzeko gida bat egin zen: “Guía práctica para la intervención con grupos de hombres: una herramienta para promover la implicación de los hombres en la igualdad” (X.Odriozola, M.Pizarro, 2009). Gida horrek EAEn egindako lan pilotua eta aitzindaria biltzen du, 2005eko uztaila eta 2008ko ekainean Arabako Lurralde Historikoan praktikan jarritakoa. Lan horrek gizonei maskulinitateen eta sexu-genero sistemaren inguruan prestakuntza ematen die eta, horren bidez, emakumeen aurkako indarkeria aurreikusten eta gizonengan eta, gizartean orokorrean, se-xismoa desagerrarazten lagundu nahi du. Aipatu gidak esku-hartzearen esparruan lanean dihardutenei edo lanean hasi nahi dutenei (bai modu profesionalean baita boluntario gisa ere) esku hartzeko lanabesak ematea du helburu. Era berean, gizonak prestatzeko eta gaitzeko lan aberasgarrian bidea erraztu nahi die, egiten duten lan pertsonala lagundu nahi du eta, gehienbat, gizartea bidezkoagoa eta berdinagoa bihurtzeko eraldaketa bidean lagundu nahi du. On:Giz elkartetik eta Ez:Berdin Zentrotik taldeekin egiten den trebakuntzari dagokionez egiten den lana ulertzeko, oso garrantzitsua da taldeekin egiten dugun lana zein ikuspuntutik egiten dugun az-tertzea. Izan ere, lan hori zentrotik bertatik erabiltzen den lanabesa baita.

1. Ez:Berdin zentroaren inguruko informazio gehiago lortzeko www.ezberdin.com web orriaren bidez egin daiteke edo kongresu honetan bertan aurkezten den ondorengo txostenaren bidez: “Creación del Centro Ez:Berdin: inclusión de los hombres en las políticas de igualdad de la Diputación Foral de Álava mediante el asociacionismo”.

7

EZ:BERDIN ZENTROTIK TALDEEKIN EGITEN DENLANAREN IKUSPUNTU TEORIKO-PRAKTIKOA Gida egiten ibili zen taldea diziplina desberdinetatik dator baina haien artean osagarriak dira (Gi-zarte Psikologia, Antropologia eta Soziologia). Hiru diziplina horiek erreferentzia gisa erabili ziren aurretik aipatu dugun programa egiteko eta praktikan jartzeko. Gizarte Psikologiak, pertsonen zein taldeen giza jokabidea ideologiarekin ze punturaino dagoen lotua aztertzea helburu duen diziplina gisa ulertzen dugu (Martín-Baró, 1998). Diziplina horrek pertsonek eta taldeek izan dezaketen ahalmena baliatzen du esplotatzen eta zapaltzen duen gizarte sistema bat eraginkor bihurtzen eta justifikatzen duten sen oneko formak agerian jartzeko. Horretarako, konzientizazio prozesu pertsonalak eta gizarte-prozesuak sustatzen ditu talde-guneen bidez. Psikologia humanista ere programan islatu zen. Programak psikologiako korronte horrekin amankomunean du gizakiaren alde gizatiarrenerantz duen ikuspegia, gizabanakoari zuzenean apli-katu ahal zaion modu errealago, zintzoago bat bezala ikusia. Gizakiaren alderdi konstruktiboenak eta sortzaileenak barne hartu ditzakeen modu baikor, positibo eta eguneroko bat bezala ikusia ale-gia. Zehatzago adierazteko, psikologia humanistarekin ondorengoak partekatzen ditugu:

• Gizarteak eta hezkuntzak gizabanakoarengan duen eraginari ematen dion garrantzia eta gizaba-nakoak munduarekiko edo errealitatearekiko duen pertzepzio subjektiboak, jarrerari dagokionez, erabakigarria izateari ematen dion garrantzia.

• Pertsona orok, berez, bere burua hazteko edo garatzeko duen potentziala helburu baikorretara (elkartasunera, gizarte justiziaren zentzumenera, elkarlanera, armoniara, maitasunera edo pertso-na zein talde mailan hobetzeko esperantzara edo ilusiora etab.) bideratzen ditueneko egiten duen baieztapena.

• Pertsona bera subjektu independiente eta bere ekintzen arduradun gisa hartzea. Kontuan hartuz, era berean, inguruak pertsonarengan eragin handia duela, baina beharrezko sostengu eta laguntza-rekin edozein egoerari aurre egiteko gai izan beharko litzatekeela, eredu konduktibistek egiten du-tenaren aurka, oinarrian dauden zergatietan pentsatu gabe. Pertsona bat ulertu dezakegu soilik bere lekuan jar gaitezkeenean mundua bere ikuspegi beretik ikusteko. Orduantxe da ulertzen hasten garenean bere bizitzan izan duen paperak harreman zuzena duela kasu bakoitzean hoberena egiten saiatu deneko hipotesiarekin. Giza garapena sustatzeko e-zinbestekoak eta nahikoak diren jarrerak badaude ere.

Taldeekin egingo zen lanari zegokion programaketa diseinatzean (landuko ziren gaiak eta errefe-rentziazko bibliografia), Gizarte Antropologiatik eta Soziologiatik sexu-generoa sistemaren eta maskulinitateen eraikuntzaren inguruko ekarpen teorikoak hartu genituen baita hausnarketa sozio-politikoak ere. Ditugun diziplinak kontuan hartuta, gidak dituen egitura eta saioak bi mailatan lan egiteko pentsa-tuta daude:

8

• Maila ideologikoan: genero harremanekin lotutako alderdi ideologiko, kultural eta soziopolitikoei helduz, pertsonek, itxuraz, loturarik edo garrantzirik gabeko gertaeren arteko kausa eta ondorio harremanak identifikatu ahal izateko helburuarekin. Azterketa kritiko bat eginez, horren bidez natu-ral bihurtu denaren esanahia aurki dezaten, eta azterketa horrek pertsonen beraien jatorria sinpli-fikatzen, murrizten, lausotzen edo ezkutatzen dituzten eguneroko bizitzako azalpenak baztertzen la-gundu diezaien. Azalpen horiek emakume zein ginonentzako kaltegarriak, edota desorekatuak edo desberdinduak diren egoerak saihestezinak edo “gauzak izateko modua” direla onartzera eramaten baititu pertsonak.

• Maila psikologiko-emozionalean: “Gizon” gisa sentitzeari eta garatzeari eta gizon-emakume zein emakume-gizon harremanei eta “gizon” izatearen barneratutako definizio horrek sortutako jarre-ra kaltegarriak identifikatzeko zailtasunei lotutako alderdi emozionalei eta bizipenezkoei helduz. Zertarako eta norbere emozioak eta besteenak antzematen eta adierazten jakiteko, harreman soli-darioak eta berdintasunezkoak enpatizatzeko, aintzat hartzeko, zaintzeko eta garatzeko… Sozializazio prozesuaren bidez transmititutako maskulinitate hegemonikoak, zuzenean, sentimendu, bizipen, emozioengan… eragina duela eta horien adierazpena, ulermena, elaborazioa eta kudeaketa egokia oztopatzen duela oinarritzat hartzen dugu. Horren ondorioz, gizon askok egoera psiko-emozional nahasia izan dezakete eta hori hazi edo argamasa gisa jokatzen du introiektoak eta agindu sexis-tak errotzeko, gaitasun psiko-emozionala, sentimentala, intuiziozkoa eta afektiboa kaltetuz eta, ba-tzuetan, oztopatuz. Horrek guztiak jarrera eredu eta harremanak izateko estilo osasungarriak, ber-dintasunezkoak, kooperatiboak eta demokratikoak sortzeko garaian oztopoak eta baldintzapenak sortzen ditu. (Odriozola, 2077).

Bi mailetan lan egitea ezinbestekotzat jotzen dugu, Martín-Barók (1998) bezala guk ere ulertzen du-gulako konzientizazioa prozesu psikologikoa eta soziala dela, mugimendua eta, gehienbat, gatazka eta aldaketa inplikatzen dituena eta, gehienetan, maila pertsonalean mingarria dena gainera. Konzientizazioa prozesu psikologikoa da pertsonak munduaren aurrean duen errealitatearen kon-tzientzia berria eraikiz doalako zentzu zabal batean. Pertsona bere burua jakiten doa, mundua jaki-ten doa. Konzientizazioak berarekin dakar gizabanakoaren eraldaketa bortitza eta gizabanakoaren eta munduaren arteko prozesu dialektikotik sortzen doan kontzientzia erreflexua eta eraginkorra. Horrekin batera, gizarte prozesua ere bada ez bakarrik norbanakoaren kontzientziak, gehienbat, dimentsio sozial gisa zentzua duelako, baizik eta konzientizazioaren subjektua guztiaren gainetik eta ezer baino lehenago komunitate bat delako. herri bat. Gainera, konzientizazio prozesuaren talde-, komunitate-izaera eta, oinarrian, politikoa dena azpimarratzen du, eraldaketa soziala bilatzen duen neurrian. Eraldaketa sozial hori “goranzko norabidea” duela esan genezake, hau da, gizartearen oinarritik aktibatzen edo gelditzen den aldaketa prozesua da eta gorago dauden gizarte egiturengan eragina izatea du helburu. Hala ere, eraldaketa sozial hori lortzeko bide desberdinak daude. Ez:berdin Zen-trotik eta On:Giz Elkartetik uste dugu taldeen bidez lan egiteak gizonak berdintasunean inplikatzea lortzeko lanabes gisa giltzarri dela hain grina handiz itxoiten den aldaketa soziala lortzeko; emakume eta gizonen arteko berdintasuna lortzeko alegia.

Zergatik lan egin taldeen bidez? Alderdi praktikoenean, Taldea ezinbesteko lanabestzat jotzen dugu gaitzeko, garapen pertsonalerako (berdintasunezko maskulinitate ereduetara aldatzeko zentzuan hartuta) eta gizartea eraldatzeko.

9

Taldeen bidez eginiko trebakuntzan edo, bestela esanda, taldean eginiko heziketa prozesuan, aipa-tutako alderdi praktiko hori subjektibitate kolektibo baten nozioak eusten du. Subjektibitate kolek-tibo horrek inplikatua dagoeneko prozesuak begiratzeko eta beregain hartzeko modu aberasgarri-ak eraiki ditzake. Taldeekin lan egitean, taldearen lan arrunta antolatzen duten prozesuei buruzko pentsamendua sustatzen da. Horretaz gain, gizarteko dispositibo eta praktiken inguruko gaitasun kritikoa berreskuratu daiteke. Zentzu horretan, talde kontzepzio praktikoaren (kontzepzio klinikoa, hezkuntzazkoa edo beste edozein) aplikazio esparruaz haratago, trebakuntza esku hartzeko eredu pribilegiatua da talde heziketan adierazten den prozesuen oinarrizko ideia gailentzen delako ber-tan.

Talde izaera hori didaktikan joan den mendean agertutako kontua da. Gutxi gora behera taldeak didaktika klinikoan agertzearekin batera. Talde izaera horrek interpretazio anitz ditu, praktika asko eta kontzeptualizazio maila desberdinak. Ezaguna eta zabaldua izan den joera bat talde dinamika izan da, Kurt Lewinen teorian eta talde txi-kiei buruzko ikerketetan inspiratua. Korronte hori bertsio eta praktika desberdinetan agerian jartzen da baina trebakuntzaren esparruan eragin gehien izan duen ekarpena “T taldeari” (kasu taldeari edo trebakuntza taldeari) buruzko teorizazioa da. Talde hori Lewinen jarraitzaile nagusienek (Benne, Bradford, Gibb) hezkuntza esparruan berrikuntza gisa aurkezten dute. “T grouparen” pedagogia direktibismo eza, demokrazia eta metodo aktiboaren (Lapassade, 1981) arteko nahasketa zen. “T taldetik” topaketa taldea etorri zen (Carl Rogersek finkatutako terminoa). Topaketa taldea “gizakiaren potentzialen inguruko mugimenduaren oinarrizko gailu” gisa hartzen da, besteak beste, Gestalt eta bioenergetikako taldeen proposamenak bereganatzen dituena. Bestalde, topaketa talde horrek ere eboluzio pertsonalaren oinarria komunikazioak eta pertsonen arteko ha-rremanak hobetzean ezartzen du. Ingalaterran, Bath-Tavistock izenez ezagutzen den trebakuntzako taldeen lana egiten da eta “T tal-dearen” antzeko gerturapena da baina Bion eta Ezrielen bidezko psikoanalisiaren eraginekin. Testuinguru horretan, oso era zatituan antolatua, kokatzen da 40. hamarkadaren bukaeran Enrique Pichón Riviérek hasitako talde operatiboen proposamena. Proposamen hori lan esperientzia kliniko instituzionaletatik eta gizarte psikiatria eta psikologiako esparruko trebakuntza esperientzietatik sortu zen. Hortik aurrera, esperientziak ugalduz joan ziren esparru eta geografia desberdinetan. Bauleonek (1970) idazten duenaren arabera: Taldeetan eginiko ikaskuntza irakasteko eta ikasteko modu berria bihurtu da; didaktika modu berria bihurtu da. Talde didaktika talde prozesuen eta horiek aldaketa prozesuekin duten loturan oinarritutako prak-tika da. Ikasteko eredu tradizionalak aldatzea proposatzen du trebakuntzari esanahi sozial eta ideo-logiko berria emateko. On:Giz Elkarteak taldeen bidez lan egiteari dagokionez honako ikuspuntua hartu du: eztabaida taldea konzientizazio metodo gisa. Bere helburua zapaldutako taldeek dituzten arazoen eta gizarte prozesu zabalagoen arteko harremanen inguruko konzientizazioa sustatzea da. Baita zapalduak egoteko zer-gatiei aurre egiteko ekintza kolektiboaren beharraren inguruko konzientizazioa sustatzea ere. Gure ustez, gizonak zapaltzaileak eta zapalduak dira aldi berean eta, horregatik, bi ikuspuntu horietatik lan egiten dugu.

11

Eztabaida taldearen metodoa kontzeptuzko hiru iturri nagusitatik elikatzen da:

a) Freirek garatutako kultura zirkuluetatik (1971, 1973, 1979), konzientizazio feministari buruzko taldeetatik (Allen, 1972) eta National Training Laboratorytik (NTLtik).

Freirek (1971, 1973, 1979) kultura zirkuluaren kontzeptua Latinoamerikako komunitate marjina-tuekin egindako alfabetatze lanetan garatu zuen. Bere metodo pedagogikoa hezkuntza arruntari eginiko kritikatik sortzen da. Hezkuntza mota horretan hezten duenak jakintza duena da eta ikasleei transmititzen die, azken hauek modu pasiboan jakintza hori barneratzea espero delarik. Alde ho-rretatik, hezkuntza arruntak dominazioko harreman sozialak erreproduzitzen eta indartzen ditu eta Freirek hori gainditzeko pedagogia askatzaile bat proposatzen du alfabetizazioa konzientizaziorako bidea delarik. Irakurtzen eta idazten irakasteko pertsonen errealitatea eurek beraiek ulertzen duten moduan erabiltzen da gaitzat. Errealitate horren analisia modu kritikoan egiten da, natural edo hala-beharrezkotzat hartzen diren egoeren inguruko hausnarketa kritiko sakona eginez. Freirek zioenez (1973), konzientizazioak inplikatzen du bakoitzak errealitatearen ulerkuntzaren berezko eremutik haratago joatea eremu kritiko batera iristeko, non errealitatea objektu ezagungarri gisa ematen den eta pertsonak jarrera epistemologikoa hartzen duen (30. orr.).

Zirkuluetan parte hartzen duten pertsonen bizi-esperientziak modu kritikoan aztertzeko prozesua deskodetze prozesu bat da. Prozesu hori egoera baten eta horren esanahia bere osotasunean az-tertzeari egiten dio erreferentzia. Horretarako, egoeraren atal desberdinak, alderdi zehatzak eta ho-rien arteko loturak identifikatzen ditu. Behin esperientziak deskodetu direnean, kodetze prozesu bat hasten da zapalkuntzako instantzia zehatzak eta prozesu historiko zabalagoaren arteko loturak eza-rriz, parte hartzen duten pertsonen errealitatearen ikusmolde berri bat sustatuz. Kontzientzia berri horren helburua da, gizarte aldaketaren beharra ulertzea eta ekintza kolektiboaren bidez etorkizu-nerako proiektuak ikustea. Modu horretan, pertsonak ulertzen eta kontrolatzen ez dituzten egoerei lotuak daudeneko bizi-egoeran era pasiboan sartuta egotetik, prozesu historiko batean pertsona subjektu-egile gisa txertatzera igarotzen dira. Konzientizazio talde feminista batzuek erabiltzen duten metodoak Freireren metodoaren elementu asko partekatzen ditu. Alleneren (1972) eta Petcheskyren (1980) arabera, konzientizazio taldeen helburua da parte hartzaileen esperientzia aztertzea pertsonala dena eta politikoa denaren arteko harremana aztertuz. Hau da, parte hartzaileek, genero eta klaseari dagokienez, duten zapalkuntza kokapena aztertzea aldaketa pertsonala eta soziala emateko beharrezkoak diren laguntza eta elkar-tasuna sortzeko. Allenek konzientizazioa bultzatzen duen eztabaidan maila desberdinak proposatzen ditu: a) elkar ezagutzea: bakoitzaren esperientzien, beharren, kezka zehatzen eta sentimenduen in-guruan hitz egitea; b) partekatzea: emakume gisa zapalkuntzaren inguruko esperientziek duten lo-tura amankomuna agerikoa egitea; c) aztertzea: bere zapalkuntzaren erro sozialak identifikatzea eta patriarkatuarekin dituzten harremanak ikustea; eta d) abstrakzioa egitea: azterketa abiapuntutzat harturik, gure beharrekin eta izatera iritsi gaitezkeenarekin bat datozen bestelako aukera sozialak ikustea. Eztabaida taldea osatzeko hirugarren iturria National Training Laboratory (NTL) laborategiko trebakuntzaren metodologia da. Erakunde hori trebakuntza eredu eta zerbitzuak garatzen dituzten jokaeraren zientifikoek osatzen dute. Oso erabilgarritzat jotzen da garrantzia esperientzia bidezko ikaskuntzan jartzea. Ikaskuntza mota hori egituratutako jardueren bidez antolatzen da, jarduera ho-riek errazten baitute parte hartzaileek ere aktiboan beraien ikaskuntzaren baitan sartzea. Horrekin batera, talde prozesu zehatzen azterketa ere egiten da; oso garrantzitsua gizarteko dominazioa eta

12

enajenazio harremanak taldeen harremanen berehalako praktikan nola errepikatzen diren identi-fikatzeko. Adibidez, erabakiak hartzeko prozesuetan, arauetan, lidergoan eta ahozkoa zein ahozkoa ez den komunikazioan. Taldearenak berezkoak diren prozesuak autoaztertuz, elkarlan eta elkartasun handiagoko harremanak garatzea ahalbidetuko duten aukerak hautatu ahalko dira. Eztabaida taldeak aipatu hiru iturri nagusi horiek oinarritzat harturik osatzen dira. Hortaz, labur-bilduz, ondorengo ekarpenak egiten dira: a) parte hartzaileen behar zehatzak oinarritzat harturik beraien errealitatea ezagutzea eta ez hartzea, soilik, oinarritzat teoria eta kontzeptu orokorrak; b) parte hartzaileen artean berdintasun handiagoko harremanak ezartzea eta koordinatzen duenaren zein parte hartzaileen artean bata bestearengandik ikasteko harremanak ezartzea; c) parte hartzai-leen esperientzia zehatzak gizarte prozesuekin lotzea taldean azterketa eginez eta d) kooperazio eta laguntza handiagoko talde prozesuak sustatzea. Taldeekin eginiko mota horretako lanerako, teknika sorta zabala dago eta hori erabiltzen dugu Ez:Berdin Zentrotik eta On:Giz Elkartetik. Idatzi honetan toki gehiago ez dugunez, horietariko batzuk baino ez ditugu izendatuko zertan diren azaldu gabe: Role playing, modelajea eta “kontramodela-jea”, erlaxazioa, masajeak, ukipen fisikoa duten jolasak, zuzendutako eztabaida, ikus-entzunezko materiala eta material idatzia, brainwriting, azpitaldeak, baloreen hierarkia, auto-behaketa, eztabai-da, zuzendutako irudikatzea eta abar. ON:GIZ ELKARTEAK DINAMIZATZEN DITUENTALDE PROZESUETAKO FASEAK ETA ATALAK Normalean, On:Giz Elkarteak eta, Araban, Ez:Berdin Zentroak dinamizatu dituen eta dinamizatzen ari diren taldeekin egiten den lana bi fasetan egituratzen da. Fase horietan helburu batzuk betetzeko xedearekin hainbat gai lantzen dira aldi berean atal desberdinetan egituratuta. Lehenengo Fasea Lehenengo Fase honen helburua trebakuntza taldea egonkortzea izaten da; kontzeptu teoriko be-rriak ezagutzea eta gehitzea eta zaharkituak zein okerrak direnak ezabatzea; gizarte patriarkalaren eta sexismoaren sorreraren inguruan hausnartzea; sexismoari eta horrek gizonengan, emakumeen-gan eta gizartean, orokorrean, dituen ondorioei buruz kontziente izatea; baita emakumeen eta gizo-nen gizarte mugimenduetatik eta erakundeetatik jarraitzen diren “aldaketa sozialerako” estrategia desberdinak ezagutzera ematea. Ezagutzen azterketa eta barneratzea sistema patriarkalaren eta sexismoaren azterketa soziokultural eta politikoarekin konbinatzen dira baita lan pertsonalarekin eta bizipenezkoarekin ere. Fase honetan hainbat lan saio2 proposatzen dira. Lan saioak hiru ataletan egituratzen dira eta horietariko bakoitzaren hasieran sarrera teoriko bat egiten da hizkuntza erraza, hurbila eta kolokiala erabiliz. Sarrera horietan gizonen taldeetatik hartutako ezagutzatik datozen ekarpenak ere gehituko dira.

Lehenengo Atala. genero bereizketaren eta sexismoaren sorrera eta dimentsioa gizartean zein giza-kietan: genero bereizketa bezalako gaiak lantzen dira baita sexismoaren sorrera eta horrek gizartean eta gizakiarengan duen eragina ere. Atal honetan, gizartearen curriculum sexista eta gizonen eta beraien sexismoa egonkor egiten duten gizarte egiturak aztertzen dira. Lehenengo saio praktikoetan

2. Taldearen arabera eta taldea biltzen den maiztasunaren arabera eta abar saio kopurua alda daiteke. Hitzaldian aipatuta-ko gidan ezartzen den saio kopurua 43koa da lehenengo fasean.

13

sexismoa eta genero sistema lantzen da. Hurrengo saioetan, boterearen, indarkeriaren eta sexuali-tatearen ikuspegitik rol sexisten inguruan sakontzen da, hau da, maskulinitate androzentrikoaren “erdigune gogorrari” heltzen zaio. Bigarren Atala. Genero sistema eta sexismoak gizonengan duen eragina: genero sistemak eta sexis-moak gizonengan duen eragina aztertzen da. Batetik, gizonek gizatasun gutxiago izatea eragiten duten sozializazio mekanismoak eta mekanismo kulturalak aztertzen dira eta, bestetik, maskulini-tate hegemonikoak gizon eta emakumeengan duen eragina. Saio hauetan parte hartzeko dinamiken bidez ondorengo gaiak lantzen dira: gizonen baldintzapen maskulinoa, eredu patriarkalaren “inpo-saketa” eta gizon zein emakumeengan duen eragina, rolak, jarrerak, gizonengandik espero diren idealak zein horiengan jarritako itxaropenak eta, bereziki, maskulinitate hegemonikoa eta hori guz-tia inposatzeak besteengan duen eragina eremu desberdinetatik ikusia (indarkeria, sexismoa, ai-tatasuna, zainketa, harremanak…) Hirugarren Atala. Maskulinitate zapaltzailearekin amaitzeko egon daitezkeen konponbideak eta eredu berriak bilatzea: sexismoa gainditzeko aukerak aztertzen dira, ondorengoei aipamen berezia eginez: informazio okerrari (uste okerrak, estereotipoak, aurreiritziak, mitoak…), hezkuntzari eta berrikusi edota zuzendu beharreko hainbat alderdiren analisiari. Horrekin batera, gizonak rol hori-etatik askatzeko eta emakume zein gizonen arteko berdintasuna lortzeko proposamenak eta poli-tikak biltzen dira. Saioek, gehienbat, jaiotzen eta garatzen garen gizarte sexista hauetan gertatzen zaigunari buruzko informazio zuzena ezagutzearen eta ezagutzera ematearen garrantzia jorratzen dute, baita premisa horietatik abiatuta heztearen edo berriro heztearen garrantzia ere.

Sexismorik gabeko ahalezko gizarte baten inguruan hausnartzen da; pertsonalitatea zein giza harre-manak eta gizarte horri dagozkion giza baloreak berriro eraikitzea posible den gizarte baten ingu-ruan alegia. Sexismoaren oinarrizko akats batzuk aztertzen dira, pribilegioa/eskubidea dialektika adibidez, eta gizon eta emakumeen arteko berdintasunaren inguruan sakontzen da. Horrekin bate-ra, askapenerako zenbait gizarte politikei buruzko ideiak proposatzen dira.

Saioen ordenak ondorengo logika jarraitzen du: lehenengo, gizonak sentikortzea eta horien kon-tzientzia esnatzea bilatzen da, ondoren, giltzarri diren gaiak ulertzen saiatzeko jarrera eta nahia izatea eta, azkenik, maila pertsonalean aldaketak egitera iristea eta horiek testuinguru sozial batean kokatzen jakitea. Helburua da norbere burua konbentzitzea orain arte egiten ezinezkoa edo zalan-tzazkoa zena egin daitekeela, bai maila indibidualean baita taldean ere, hau da, ikustea ekintza per-tsonalak inguruan eragina izan dezakeela. Jarrera indibidualak eta kolektiboak partekatutako gizarte inguruan esku-hartze garrantzitsuak eragin dezaketela, finean, gizartea eraldatzen lagundu dezake-tela. Hori guztia parte hartzeko ikuspegi batetik, hau da, gizonek bere parte-hartze aktiboaren bidez beraien ezagutza eraikitzen doazen ikuspegi batetik. Horrekin batera, momentu horra arte gizonak izatetik soberan edo baztertu daitekeena kenduz. Bigarren Fasea

Lehenengo fasean proposatutako trebakuntza bukatzean, trebakuntza jaso dutenek gizonen se-xismoarekin eta horrek gizon zein emakumeengan dituzten eraginekin lotutako landutako gaien inguruko giltzarriak dituzte. Baina gure helburuetariko bat da programako bi faseak egiten dituz-tenek beste talde batzuk dinamizatzeko gaitasuna edukitzea. Pertsona horiei zuzendutako helburua trebakuntzako bigarren fasean taldeak dinamizatzeko gaitzea da, beharrezko gaitasunak eta trebe-ziak emanez. Bigarren fase hau lehenengoa baino askoz motzagoa da.

14

Hainbat gai jorratzen dira gizonen taldeen dinamizatzaile gisa trebatzeko. Lehenengo saioetan tal-dearekin eta horren prozesuarekin lotutako alderdi teorikoak eta horiei heltzeko modua jorratzen bada ere, horiei heltzeko modua, hurrengo saioetan bezala, gehienbat praktikoa izan behar duela uste dugu eta dinamizatu beharko duten taldeari oso zuzendua: sentikortze taldeak (konzientiza-zioa) eta hausnarketa zein topaketa taldeak. Fase honetan, saio batzuetan gizonak sentikortzeko talde batekin praktikak egiteko aukera ere pro-posatzen zaie. Praktikan dauden “ikasleek” ere sentikortze taldea aukeratzen, aplikatuko duten sen-tikortze programaren saioak diseinatzen eta programa bera antolatzen parte hartzen dute.

GAUR EGUN Egun, mota honetako ekimenak Araban dute eragin handiena. Izan ere, On:Giz Elkartean, Ez:Berdin Zentroaren babespean, fase desberdinetan dauden hainbat talde dinamizatzen ari baitira: Gasteizen gizonen 3 talde ditugu eta emakumeen talde 1 eta zentroko instalazioetan elkartzen dira. Laudion gizonen talde 1 dugu eta beste bat Agurainen. Azpimarratzekoa da, Zentroa bera topaketa gune gisa erabiltzen dela baita dinamizaziorik behar ez duten taldeentzako, adibidez, Taupadak3 taldearen-tzako. Behin gizonok emakume eta gizonen arteko benetako berdintasunaren bila abiatzen garenean ez dago atzera bueltarik. Eta modu pertsonalean zein kolektiboan hartzen den konpromisoa handitu besterik ez da egiten. Taldeak osatuz doazen gizonek maila pertsonalean lanean ari dira gure buru-ak eta inguratzen gaituzten pertsonena hainbeste murrizten duen sexismoa bertan behera uzteko. Baina gizarte mailan ere lanean ari dira Gizon Sarea (Berdintasunaren Aldeko Euskal Herriko Gizo-nen Elkargunea: www.gizonsarea.org) zein estatu mailako berdintasunaren aldeko gizonen sarea (Red Estatal de Hombres por la Igualdad: www.redhombresigualdad.org) bezalako sareetan parte hartuta eta inplikatuta. Emakume eta gizonek amankomunean dugun helburua, gure gizarteetan emakume eta gizonen arteko berdintasun osoa lortzea alegia, egunetik egunera hurbilago dago. Jarrai dezagun, bada, bide horretatik emakume eta gizonen artean lortuko baitugu eta.

BILBLIOGRAFIA

BAULEO, A. (1970), Ideología, grupo y familia, Buenos Aires, Editorial Kargieman.

FREIRE, P. (1971),La educación como práctica de la libertad. Ciudad de México, Siglo XXI.

FREIRE, P. (1973), Concientización, Colombia, Asociación de Publicaciones Educativas.

FREIRE, P. (1979), Psicología del oprimido, Ciudad de México, Siglo XXI.

LAPASSADE, G. (1981), Autogestión pedagógica, Barcelona, Granica.

MARTIN-BARÓ, I. (1998), Psicología de la liberación, Madrid, Editorial Trotta.

3. Taupadak Ez:Berdin Zentroan elkartzen den gizon talde baten izena da eta taldekide batzuek zentroa sortu baino lehena-goko prozesuan/proiektuan parte hartu zuten. Beste batzuk, ordea, Ez:Berdin Zentroko lehenengo bi taldeetako kideak ziren. Beraiek autokudeatzen dira, lan saioak antolatzen dituzte eta abar inongo dinamizariorik gabe.

15

ODRIOZOLA, X., PIZARRO, M., OTXOTORENA, M., ARITZETA, A., ARNOSO, A., (2009), Guía práctica para la intervención con grupos de hombres: una herramienta para promover la implicación de los hombres en la igualdad, Donostia San-Sebastian, Erein (e-book: www.gurebook.com). ODRIOZOLA, X. (2007), El sexismo de los hombres, su masculinidad y liberación, Donostia San Sebas-tian, s.e.

PETCHESKY, R. (1980) Reproductive freedom: Beyond´A Woman´s Right to Choose, Chicago, University of Chicago Press.

16

ZER DA HEZKIDETZEA

Herrikoa Federazioa – Ceapa Konfederazioa

Hezkidetza ez da bakarrik…

• Neska eta mutilak elkarrekin jartzea.

• Neskek mutilek egiten dituzten jarduera berberak egin ditzaten saiatzea.

• Gauza guztietarako talde mistoak egitea. Esku hartu behar da egoera hori aldatzera “jolasteko”.

• Testuetan barrak eta @ jartzea.

• Heztea da, neska-mutilak direnarekin ongi senti daitezen.

• Bi sexuak barne hartzen dituen hizkuntza erabiltzea da.

• Pertsona guztien hezkuntza eta trebakuntza aukerak handitzea da.

• Partekatzea da gizonak eta emakumeak garen horretatik, gure historiatik, gizateriari egin dizkio-

gun ekarpenetatik.

• Balio bera ematea da gizona edo emakumea izateari.

• Gizon eta emakume osoak heztea da, mundu hau ulertzen lagunduko dieten jakintzak emanez.

Zergatik ez dugu inoiz ongi ulertu hezkidetza zer den?

• Batzuetan, sexua eta generoa nahasten ditugu.

• Batzuetan, eskubide eta aukera berdintasuna “haurrek egiten duten berbera egitearekin” nahas-

tu da.

• Batzuetan, gizonen proposamenak soilik jo dira ontzat baita haien beharrak, desioak eta abar

ere.

• Batzuetan, garrantzi handiagoa ematen diogu hezkuntzan ezagutzak transmititzeari eta garrantzi

gutxiago ematen diogu sentimenduak, emozioak, afektua eta abar kontuan hartuta hezteari.

Familia eremuari dagokionez honakoa hobetu da:

• Elkarrizketa (gaiaren arabera).

• Gizon eta emakumeen aisialdirako ordutegia.

• Hala nahi duten emakumeek lan-munduan sartu ahal izatea.

• Emakumeen eskubideak sustatzen dituen legeria.

• Emakumeek familian eta gizartean orokorrean duten egoerari buruz hitz egiten duten sentikor-

tze kanpainak.

• Lanen banaketari dagokionez zerbait hobetu da.

Lanean jarraitu beharko litzateke:

• Haurrentzako jostailu eta opariak izaera sexista handia izaten jarraitzen dute.

• Aitek eta amek seme-alabekin dituzten familia-harremanak.

• Nerabezarotik aurrera badirudi komunikazio kanalak ahultzen direla.

• Hitz egiteko eta gure artean komunikatzeko denbora falta.

17

• Aitak eta amak izatea lan autodidakta izaten jarraitzen du.

• Azterketa eta egiaztatze falta; eztabaida falta.

• Emakumeek haien kabuz bizitza proiektu bat aukeratzea: eduki nahi den familia.

• Amatasunaren inguruko hausnarketa: egungo amatasunaren atzerapena.

• Haurtzaroa ikusgarriago egitea.

• Kultura batzuetan ikasketak bukatzearen aurrean familia bat izateari lehentasuna ematen zaio

eta horren inguruan lan egitea.

Eskolan honakoa hobetu da:

• Lanak banatzeko eta antolatzeko ahalegina.

• Legeria.

• Emakumeek hezkuntza sistema guztian lanpostuak dituzte.

Honakoa hobetzeko lanean jarraitu behar da:

• Neska-mutilen garapen emozionalean heztea.

• Eskolaz kanpoko jarduerak: neska eta mutilen hautaketak oso estereotipatuak dirudite.

• Eskolako testuak.

• Irakasleen arteko harremanak eta irakasle eta ikasleen artekoak.

• Lehen gizonek zituzten lanpostuak betetzen dituzten emakumeen eredu propioa bilatzea.

• Ikasleei lanbide eta ikasketa sorta zabala eskaintzea eta estereotipo sexistetatik urruntzea.

• Irakasleak hezkidetzaren inguruan sentikortuak daude baina ez dute trebakuntzarik eta, askotan,

ez dakite nola egin.

Eskolaren eta familien beharrak

• Irakasleak eta familiak estimulatzeko, sentikortzeko, konbentzitzeko beharra hausnarketa bultza-

tzeko.

• Jostailu eta ipuinen bidez etxean zein eskolan lan egin dezakegu.

• Aisialdia eta dirua kudeatzea.

• Sexualitatea: kontu honetan hitz gakoa “naturaltasuna” da; bakoitzak bere sentsibilitatearen

arabera heldu beharko dio horri.

• Sexualitatea afektibitatea da.

• Sexualitateari buruz hitz egiteko garrantzia nerabezaroan beldurrak galtzeko.

• Sexualitatea eta harreman sexualak bereiztearen garrantzia.

• Egun, gure nerabeek jasotzen duten sexu-heziketa ez da beti hezkidetzan oinarritua.

• Neska eta mutilak txikitatik nahasita ikusten baditugu ere, horrek ez du esan nahi askatasunik

dagoenik haien harremanetan eta erabakietan.

Testuliburuak

• Irudi gehienen protagonistak mutilak edo gizonak dira; estereotipatutako rolak antzeztuz ager-

tzen dira.

• Testuei dagokienez, itxura guztia ematen du emakumeek ez dutela ez historian ez musikan parte

hartu.

18

Guneen erabilera

• Diskriminazioa dago gizonek egindako jarduerak neurriz kanpo baloratzen direlako.

• Futbolean jolasten uzten da ia toki guztietan.

• Ez zaio balioa ematen modu erosoan hitz egiteko eta esperientziak partekatzeko toki bat eduki

ahal izatera.

Hizkuntza eta sinbologia

• Sinbologian eta hizkuntzan badago desberdintasuna eta diskriminazioa.

Arlo desberdinak

• Neska eta mutilak elkarri nola eragiten dioten behatzea estereotipo sexistak agertzen direneko

egoeretan esku hartu, hitz egin eta horiek gainditu ahal izateko.

ESKOLA KONTSEILUETATIK ETA GURASO ELKARTEETATIK HEZKIDETZARI HELTZEKO GILTZARRIAK

Entitateari berari dagokionez:

• Administrazioari exijitzea neurriak jar ditzan entitateak trebakuntza jasotzeko eta balioa eta

sinesgarritasuna edukitzeko.

• Aukera berdintasunaz arduratzen den pertsonak prestaturik egon behar du.

• Pertsona hori hezkidetzako batzorde bat sortuz babestea bakarrik ez sentitzeko.

• Aukeratutako pertsona honetan sinetsi behar du.

• Zuzendaritza taldearekin enpatiazko lotura bat ezartzea.

• Batzorde horrek duen garrantziaz kontzientziatzea.

• Hezkidetzako batzordeak goiko ikasketa mailetako ikasleen artean ordezkaritza izan beharko

luke.

• Guraso elkartean lan-batzorde bat sortzea batzorde horretan dauden pertsonak aldatzen badira

ere lanaren jarraitasuna ziurtatzeko.

Hezkidetza kontuan hartuz ikastetxea antolatzeari dagokionez:

• Irakasle eta ikasleen arteko harremanak behatzea.

• Zuzendaritza taldeak ikasturte hasieran igorritako mezuak behartzea.

• Patioko guneen banaketa aztertzea.

• Emakumeei ematen zaien tratua aztertzea.

• Ikasgelako kudeaketa ahalik eta demokratikoena izaten saiatzea.

Emakumeen irudi sinbolikoa hizkuntzaren eta bestelako sinboloen bidez:

• Hizkuntza eta testuliburuak behatzea (edukiak eta irudiak).

• Batzordeak testuliburuak aztertzea.

• Hizkuntzari garrantzia ematea: ikastetxeko idazkiak eta irakasleekiko komunikazioa.

• Ikastetxeak dituen literatura eta ipuinak: sexistak ez izatea eta indarkeria sustatzen duten testuak

ez izatea.

19

• Gizonak eta emakumeak barne hartuko dituen literatura.

• Egunero erabiltzen dugun hizkuntza zaintzea. Gizonak eta emakumeak barne hartzen dituela

ziurtatzea.

Bestelako egoerak:

• Eskolaz kanpoko jarduerak haurren interesekoak direla ikustea.

• Ikasleei sexualitateari buruzko hitzaldiak ematea. Sexu-heziketari heltzea eta ez bakarrik ugalke-

tari.

• Familiei berdintasunaren inguruko heziketa ematea.

• Haurren garapen emozionala bultzatzea.

• Pertsonen arteko harremanei garrantzia ematea.

• Gizonen eskutik emaniko indarkeria antzematea eta hori isolatzeko ikasleak inplikatzea.

• Komunikabideen eragina behatzea eta horien inguruko orientabideak ematea.

• Haurtzaroa babesteko ordutegia errespetatzen ez duten programak salatzea.

Ikasgelan hezkidetza praktikan nola jarri:

• Hezkidetza hasten da ikasleen artean neskak eta mutilak daudela konturatzean.

• Konfiantza eta harreman guneak sortzea.

• Espazioa eta denbora bizitzea.

• Arlo guztietan emakumeek dituzten esperientziak eta jakintzak berreskuratu ditzagun.

• Hizkuntza bizi dezagun.

• Ikasgelan harremanak izaten ikastea errespetuan oinarriturik.

20

HEZKIDETZA

Emakume Internazionalistak

Emakume Internazionalistak kolektibo feminista eta internazionalista bat gara eta feminismotik lan-du dugu hezkidetza. Urtero Escuelita feminista bat egiten dugu eta urte batetik bestera gai desber-dinak jorratzen ditugu: ekofeminismoa, lana, familia, maitasuna eta sexualitatea, sexu-aniztasuna, emakumeak Amerikaren konkista baino lehenago, bitartean eta ondoren... Aurreko urtean hezki-detza jorratu zen.

Mugimendu feministak betidanik aztertu eta hausnartu du hezkuntzaren inguruan. Etengabe begi-ratu da gelan zer gertatzen den. Araututako hezkuntzaz ari naiz, hezkuntza sistemaz, izan ere hez-tea oso zabala baita. Beti galdetu izan zaio hezkuntza sistemari eta salatu izan da hezkidetzarekin lotutako ekarpenak ez zirela hezkuntza sisteman barne hartzen. Sistemaz ari naiz eta ez irakasle batzuk egin dituzten eta egiten dituzten esku-hartzeez. Hezkidetza oso gai zabala eta interesgarria da; alderdi askoren inguruan hitz egin daiteke. Ezarri didaten denbora errespetatzeko asmoz, ideia zehatzak aukeratu ditut baina ez dira horregatik nahitaez garrantzitsuenak.

Hezkuntza prozesu politiko bat dela azpimarratuz, hezkidetza harreman politikoetako marko ho-rretan esku-hartzeko modua da. Esku-hartze hori egiten ez bada, prozesuak bere bidea jarraitzen duela jakinda, hezkidetzako esku-hartzearen ardatz batzuen inguruan hitz egingo dut, haien artean erlazionatuak daudenak.

Lehenik eta behin argitzea, hezkuntza mistoa ez dela hezkidetza. Neska-mutilak elkarrekin egoteak ez du adierazi nahi biengan esku-hartzen ari garenik. Hezkidetzea emakumeak eta gizonak bultza-tzeko nahita egindako esku-hartze prozesua da. Irakaskuntza-ikaskuntza prozesuaren momentu eta gune guztietan eragina duen teoria eta metodologia da (edukiak, moduak, gelako metodologiak, espazio fisikoak, ikastetxearen antolakuntza eta egitura). Hezkidetzak duen hezkuntza helburuak eskola-egitura guztian eragina izan beharko luke.

Hezkidetzeak berarekin dakar konturatzea haurrak, neska-mutilak, identitate eta pertsona desber-dinak daudela eta bakoitzak errealitate desberdinak dituela, eta modu desberdinean gizarteratu direla. Horretaz gain, hezkidetza errealitate horretan botere harremanak daudela konturatzea da. Horiek gertatzen direla ikusi beharra dago eta identifikatu behar dira; nola gertatzen diren ikusi.

Hezkidetzak esperientzia desberdinen osoko hezkuntza eskatzen du, hezkuntza integratzailea eta ez berdintzailea. Horregatik, gizartean gailentzen diren ezagutza eta eduki akademikoen moduak zalantzan jartzen ditu.Era berean, jakin behar da hezkidetza bultzatzea ikasleek gizartearen beste eremutan (familia, kalea, aisialdia, erlijio kultuak) bizi dituzten baloreekin bat etorri daitekeela edo ez.

Dakigunez, curriculum esplizitu bat dago, ezarrita datorkiguna baina malgua denez aldatu daitekee-na. Irakasle eta maisu-maistra batzuk alegia, geletako esperientzia aberasgarriei mamia ateratzen diete.

Badago curriculum inplizitu bat ere, oso garrantzitsua dena horren barruan ondokoak ezartzen bai-tira: ikastetxeko antolaketa sistema, gelako metodologia, irakasleen jarduteko eta egiteko moduak, ikasleekin egindako interakzioak eta testuliburuetako argitaletxeak.

21

Curriculum esplizituan sexismoa badago baina larriena ezkutuan dagoen curriculuma da. Sexis-moaren transmisio kaltegarriena eta ohikoena ezkutuko curriculumarekin du zerikusia (arauak, ohi-turak, erabilitako adibideak, guneen erabilera, karguen okupazioa, ahozko interakzioak, aurreiri-tzien proiekzioa…).

Adibidez, emaitza akademikoetan berdintasun adierazleak bilatzen baditugu, baieztatu dezakegu berdintasuna ia lortuta dagoela. Izan ere, nesken emaitzak mutilenak baino altuagoak edo berbe-rak baitira. Baina ezkutuko curriculumeko beste mezu batzuei arreta jartzen badiegu (irakasleen itxaropenak, ikasleekiko interakzioa, aurkeztutako ereduak, neskei eta mutilei eginiko erreferentzia kopurua) hor bai identifikatzen ditugula sexu-diskriminazioarekin lotutako mekanismoak. Gauza guztietan esku hartzea ez da lan erraza, lan handia da eta plangintza bat eskatzen du.

Adibidez, ikusi binaka, neska/mutila, lan egitean nork ibiltzen duen ordenagailua, taldean lan egi-tean nork ibiltzen dituen laborategiko tresnak, nork deitzen duen gehiago arreta ikastetxeko sarrera eta irteeretan, nork adierazten duen ardura gehiago biltzeko, ikastetxea edo gela apaintzeko.

Patioan: kontuan hartzen al da denek ez dutela futbola gustuko? Ba al dago lasaiago jolasteko to-kirik? Baloiarekin joko ez zaituzten gunerik al dago? Nortzuk dira jolas-gunean protagonistak? Nor-tzuk kokatzen dira patioaren erdialdean?

Irakasleen lana ikasleekiko: berdin ebaluatzen al dira neskak eta mutilak? Mutilei neskei bezain bes-te galdetzen al zaie, berdin galdetzen al zaie? Mutilek hitz egitean eta neskek hitz egitean arreta berdina jartzen al zaie? Neskak taldea lasaitzeko erabiltzen al dira? Nortzuen izenak nabarmentzen dira?

Galdera horiek eta beste asko egiten badizkiozu zure buruari eta horien inguruan lan egiten baduzu, emaitzak kezkagarriak dira eta argi ikusten da esku hartu behar dela hezkidetza aplikatzeko. Orain-dik ere rol eta estereotipo sexisten transmisioaren arazoari aurre egin behar diogu. Testuliburuetan ere ezkutuko curriculum bat dago eta horietan islatu eta errepikatzen dira nagusi diren balore sis-temak.

Adibidez, batxilergoko lehenengo mailako historiako liburu batean ondorengo izenburua ikus de-zakegu: “Emakumeak lanean hastea”. Horrela irakurrita, oso izenburu baikorra ematen du emaku-meak ikusgai egiten dituelako eta ziurrenik asmo horrekin idatzi da. Hala ere, “lanean haste” hori ordaindutako lanari egiten dio erreferentzia eta hitzen ekonomia horrek esanahia guztiz aldatzen du eta karga semantiko zein ideologiko oso zehatzak dituen mezua igortzen zaigu: ordaindutako lana da garrantzia duena. Eta berriz ere ezkutuan gelditzen da doako lana. Zainketak, etxeko lanak, emaku-meek egiten zituzten eta oraindik egiten dituzten lanak, alegia, ezkutuan gelditzen dira eta ez dira baloratzen. Horri deitzen diogu, hain zuzen ere, ezkutuko curriculuma. Eskolako testuek arlo zehatz bat aurkezteaz gain (matematikak, historia, fisika, euskara, gaztelania etab.), kultura, munduaren kosmoikuspegi zehatz bat, eta maskulinoa zein femeninoa denaren irudia transmititzeko bidea ere badira.

Testuliburuak androzentrikoak, etnozentrikoak eta heteronormatiboak dira. Kultura maskulinoa erakusten da eta mendebaldeko kultura. Emakumezkoen pertsonaiak eta bizitzeko moduak isiltzen dituzte; emakumeak gutxiesten dira eta ez zaie behar bezala islatzen. Agertzen diren pertsonaiak, nagusiki, Europako edo Estatu Batuetako gizonezkoak dira eta islatzen dituzten baloreak iparraldeko herrialdeetako gizonezkoen munduarekin lotu ohi direnak izaten dira. Heteronormatiboak dira arau

22

gisa identitate heterosexuala dutelako. Gauza horiez guztiez konturatzea lehenengo urratsa da hez-kidetzaren ikuspuntutik esku hartzen hasteko bidean. Sexismoa gure kulturari eta mundua ikusteko moduari atxikita daramagu eta eguneroko harremanetan errepikatzen dugu bere desagerpena zail-duz. Ez irakasleek ezta ikasleek ere ez dira konturatzen sexismoa dagoenik. Horregatik, aldaketarako konpromisoa lortu aurretik sentikortzeko eta kontzientzia hartzeko prozesuak beharrezkoak dira. Hezkidetzan murgiltzeko garaian pisu sexista handia duen beste elementu garrantzitsu bat hizkera da. Hizkuntza errealitatea ordenatzeko eta harreman sozialak eraikitzeko balio du eta, gure kasu pa-triarkalean, ideologia transmititzeko. Pertsonak irizpide sexista bati jarraiki sailkatzen dituen hizke-rak ekartzen duena da diskriminatzailea dena ohiko bezala hartzea. Hizkera errealitatea ezagutzeko eta izendatzeko darabilgun baliabidea da. Izendatzen ez dena ez da existitzen. Maskulino generikoa erabiltzeak ulermen arazoak sortzen ditu. Gelan hitz egiterakoan maskulinoa erabiltzen bada, ez dira neskak izendatzen ezta barne hartzen ere. Maskulino generikoa erabiltzean neskengan pentsatzen al da? ez dago beti hain argi. Erne bazaude konturatuko zara askotan maskulino generiko horretan ez direla emakumeak barne hartzen.

Horren adibide ezagun asko dago, haur hezkuntzako neskatila batena esaterako. Irakasleak gaztele-raz “todos los niños al patio” esan eta neskatila geldi geratu zen bera deitu ez zutelako eta irakasleak berriro adierazi beharra izan zion “venga que he dicho al patio”. Beste momentu batean irakasleak dio “que levanten la mano todos los niños que quieran participar en el fútbol” eta neskatilak eskua altxatu zuela ikustean, irakasleak errepikatu egiten dio “he dicho los niños no las niñas”. Emaku-me gisa noiz barne hartzen zaituzte eta noiz ez? Erabilitako maskulino hori neutroa da ala ez? Oso maiz gertatzen den beste gauza bat Jauzi semantikoa da. Oso arrunta da testuliburuetan, prentsan eta beste komunikabideetan baita narrazioetan ere. Jauzi semantikoa zera da: genero gramatikal maskulinoa duen termino bat neutro izango balitz bezala erabiltzea eta termino hori benetan sexu maskulinoari bakarrik erreferentzia egitea.

Adibidez, ikusi ondorengo gaztelerazko esaldiak: “Los antiguos egipcios habitaban en el Valle del Nilo, sus cosechas eran…, sus mujeres solían…” “El IVA a caído sobre los intelectuales como una maldición terrible y… generalmente suelen tener a su lado sufridas y valientes compañeras que les llevan las cuentas”

Beste adibide sexista bat ikastetxeetako gaztelerazko errotulu eta karteletan aurkitzen dugu:Sala de profesores ------- ProfesoradoDirector --------------------- DirecciónJefe de estudios ----------- Jefatura de estudiosAsociación de padres ---- Asociación de padres y madres

Hau guztia kontuan hartzea garrantzitsua da, hezkidetzako esku-hartzeak egin nahi baditugu. Hiz-kuntza inpartziala ez dela argi edukitzea ideologia androzentriko baten ondorio da eta neska-mu-tilen jarrerazko jarraibideetan eragina du. Baina kontua ez da, soilik, maskulinoan edo femeninoan hitz egitea, kontua hizkuntza inklusiboa izatea da, hau da, erabiltzen diren adibideek emakumeak eta horien bizitza eta errealitatea barne hartzea. Zalantzan jartzekoak dira ere arau bezala hetero-sexualitatearen inguruan egiten diren aipamenak, arau horretatik kanpo dagoena aipatzen denean, alegia. Adibidez, gizonezko idazle, margolari, zientzialari asko ikasten dira eta ez da haien sexuali-tatearen inguruko ezer aipatzen. Oscar Wilde ikasten denean, ordea, homosexuala dela adierazten da (irakasleek ezaugarri hori bere obran garrantzitsua dela zehazten dute). Baina ez da adierazten Einstein heterosexuala dela eta bere emazte Milevaren adimenaz eta lanaz onura atera zuela ospe-tsu bihurtzeko erlatibitatearen teoriarekin. Kasu honetan garrantzitsua da ere heterosexuala zela.

23

Hizkuntza sexista da eta, hortaz, ez da inklusiboa eta iraingarria ere izan daiteke. Eta hemen hezki-detzako beste ardatz garrantzitsu bati helduko genioke, indarkeria eta emakumeen aurkako erasoei. Testuliburuetan ez agertzeak, izendatua ez izateak, patioan gunerik ez edukitzea eta abar… Eraso-tzat jo al daiteke? Batzuek baietz pentsatuko duzue, beste batzuek ezetz. Dena dela, hezkidetzako lana egin nahi badugu, errealitate hauek kontuan hartu behar ditugu.

Nik erasoak eta indarkeria fisiko zein ahozkoa hizpide izango ditut. Ikastetxeetan indarkeria fisiko eta ahozkotzat jotzen diren jarrerak egon badaude. Mª José Urruzularen arabera, indarkeriako ka-suak haur zein lehen hezkuntzan ikusten dira. Haurrek ikusten dutena errepikatzen dute, bigarren hezkuntzan ordea, erasoak modu kontzienteago batean egiten dira. Esaterako, mutil batzuk nesken gorputzaren inguruko txantxak egiten dituzte gorputza barregarri utziz “horrekin ezin da hitz egin, lodi dago eta”. Pasilloan nesken kontrako irain fisiko eta ahozkoak nonahi gertatzen dira: pasilloan, aldageletan, ikastetxean sartu eta ateratzean. Joera handia dago nesken inguruko mespretxuzko txantxak egiteko eta emakumezko irakasleen gorputzen inguruko aipamenak ere arruntak dira.

Era berean, indarkeria fisikoa ere gertatzen da, hona hemen adibide batzuk:

- Bikote diren neska eta mutila. Neskak uzten dionean mutila hura jotzeko eskubidea duela sentitzen du. 2010eko ikerketa batek adierazten duenez, bigarren hezkuntzako eta batxilergoko mutilen %5ak uste du bere neskalaguna jo dezakeela neskak uzten badio.- Beste ikastetxe bateko atera neskak ukitzera doazen mutil talde bat.- 3 edo 4 mutileko taldea neska bat hartu eta bere gorputza ukitzeko gelan, komunean, armairuan sartzen dutena.

Baina zer gertatzen da egoera hauekin guztiekin? zer gertatzen da gai honen inguruan? Zer iritzi dute ikasleek? eta irakasleek? Eta zer egiten da? Zerbait egiten bada. Gertatzen dena da komunikabidee-tan ematen den indarkeriaren ikuspegia izuarena dela. Arreta hilketetan jartzen da baina denok da-kigunez, hilketa azkeneko momentuan gertatzen da eta aurretik hain muturrekoa ez den indarkeria egoten da. Indarkeria continuom horretatik latzena azpimarratzen da. Modu horretan, irakasleek, beste pertsona askok bezalaxe, emakumeen aurkako indarkeria muturreko indarkeriarekin iden-tifikatzen dute eta ez dituzte gainontzeko egoerak ikusten. Ez dute ikusten indarkeria gertaera bat izan daitekeela, egoera zehatz bat izan daitekeela. Orokorrean, indarkeria hau eta ikastetxeetako eraso fisiko zein ahozkoak ez dira ikusten, ikusezin egiten dira, maiz ez ikusiarena egiten da eta ez zaio garrantzirik ematen. Gainera, irakasle askok indarkeria delituarekin lotzen du eta delituarekin lotzen den momentutik dena gelditu egiten da, indarkeria ikustea zailago egiten da.

Indarkeria hau egitura soziala sexista batean gertatzen da. Haurrek hierarkia soziala barneratuz doaz eta garrantzitsuena dena ikasten da, normalean gizonek egiten dutena (futbola garrantzitsua da eta toki gehiago hartzen du). Ikasketa horrek gu geu egiten gaitu eta hori oinarritzat harturik egiten ditugu gainontzeko gauza guztiak. Indarkeria sexista ondorio duten jarrera sexistak daude. Jarrera sexistak eta indarkeriazkoak antzemateak ematen digun beldurra galdu behar dugu eta bere izenez deitu. Beharrezkoa da konturatzea ikastetxeetako ikasgeletan gizon eta emakumeen arteko botere harremanak daudela; eskolak ez daude gizartetik kanpo. Nesken aurkako indarkeria badagoela jakin behar dugu eta ikasi behar dugu hori antzematen. Indarkeria hori antzematen, ikusten, identifika-tzen eta indarkeria sexistadun jarrerak daudela izendatzen ikasi behar dugu alegia.

Ez da lan erraza eta ezin da plangintza edo protokolo batekin egin. Indarkeria antzemateko eta esku hartzeko erne egon behar dugu, delituarekin parekatzea ekidinez. Ezinbestekoa da ongi pentsatzea

24

zein motatako esku-hartzea egingo den eta, noski, ezin da etengabeko hezkidetza lana ahaztu indar-keriako egoera hauek pixkanaka desagerrarazteko. Nire ustez, guk feministok esku hartzeko lana-besak eduki behar ditugu. Eta administrazioa, zer egiten du administrazioak ikastetxeetan ematen diren indarkeriazko jarrerekin? Eta hezkidetzari dagokionez?

Hau izango da jorratuko dudan azkeneko gaia.Badaude irakasle batzuk sexismoa, homofobia, arra-zakeria, emakumeen kontrako indarkeria aipatzen dituztenak eta saiatzen direnak ohikoa ez den bestelako ikuspuntu bat ematen. Baina hezkuntza sistemak berez, egungo hezkuntza ereduak ale-gia, ez du hezkidetza barne hartzen, ez ditu hezkidetzak eginiko oinarrizko ekarpenik barne hartu.

Administrazioak hezkidetzaren inguruan emaniko erantzuna berdintasunaren aldeko apustua da. Berdintasunaren paradigmaren baitan guztia lantzen da, beno hobe dagoenarekin erkatuz desber-dina den guztia (ijitoak, etorkinak etab) eta nahasketa horretan neska eta mutilen arteko desberdin-tasuna ez da nabarmen egiten.

Paradigma hobe dagoena da, gizon zuria, osasuntsua, heterosexuala eta mendebaldekoa alegia, eta gainontzekoak desberdinak dira; ideia hauxe eskolara eramaten da. Norbaiten berdina izateko, eredu bakar baten berdina izateko, hezten da aniztasuna eta desberdintasunak agerian utzi eta baloratu beharrean. Berdintasunaren aldeko apustu hori jarraituta, lorpen izugarritzat jotzen da neskek futbolean aritzea. Gauza bat da neskek futbola gustuko izatea eta, jolasten badute kontuan hartuak izatea eta errespetatuak izatea, eta beste gauza bat da hori lorpen bat izatea. Futbolean aritzea baloratzen da ez delako pentsatzen mutilek gomarekin jolastu dezaketenik, ezta neskek ere berdintasunaren aldeko apustu honek emakumeek eginiko jolasak edo jarduerak laidotu baititu.

Orduan, nora garamatza berdintasunaren paradigma honek? Gizonezkoen mundukoa dena emaku-mezkoena eta besteena dena baino gehiago baloratzera. Mugimendu honetatik administrazioa sa-latu eta kritikatu da beti eta hala egiten jarraituko dugu ez baitituzte gutxieneko edukiak ere barne hartu. Adibidez, ez dituzte gutunak maisu eta maistrei zuzenduta idatzi ere egin; gauza benetan erraza.

Amaitzeko, ideia bat proposatzea: etengabeko esku-hartzea egiteko modu bat emakumeei autori-tatea ematea da. Autoritatea ematea, gure lankideei, emakumeak direnei, alegia, autoritatea uztea lanean, kalean, ikasgeletan. Hau oso garrantzitsua da; oinarria da. Emakumezko lankide bati auto-ritatea ematea, lorpen gutxiagorekin gizonezko lankide bati ematen diogun bezalaxe. Gauza bera ikasgelan emakumeak euren buruak identifikaturik sentitzen dituzteneko adibideak erabiltzea. Eta modu horretan, emakume guztion artean, ilusioa eta gogoak ez galtzea eta borrokan jarraitzea.

Hitzaldi txiki honetarako Emakume Internazionalistak mugimenduko ideiak eta Camino Josuérenak erabiltzeaz gain, Marta Monasterio Martín, Soraya González Guerrero eta Andrea García Gonzá-lezen La coeducación en la escuela del siglo XXI liburua (Pandora Mirabilia, Catarata argitaletxea, Madrid 2011) ere erabili dut.

25

HEZKIDETZA

Por los Buenos Tratos

Dauzkagun 30 minutu hauetan hezkidetza feministari zein ekarpen egiten diogun eta nola egiten dugun azaltzen saiatuko gara.

Ezer baino lehen, Tratu Onen Aldeko Kolektiboa (Colectivo Por Los Buenos Tratos) ezagutzen ez duzuenok jakin pertsonen arteko indarkeriaren eta indarkeria sexistaren prebentzioan lan egiten dugula; gure elkartea neska eta mutil boluntarioek osatzen dugu eta genero indarkeria prebe-nitzeko hainbat jarduera egiten ditugu, jende gazteari zuzenduak, batik bat, eta ikuspegi baikor batetik: hau da, tratu txarren aurrean, gure artean ongi tratatzen ikastearen aldeko apustua egiten dugu. Hitzaldian zehar gai horren inguruan sakonduz joango gara. Programaren aurkezpen gisa Ka-narietako “I love” bideoa. Gure jarduerak zeintzuk diren eta nola egiten ditugun azaldu aurretik, hezkidetza eta feminista ter-minoetan geldiune bat egingo dugu. Ez ditugu definizioak emango, soilik adieraziko dugu pertsonak hezi, trebatu eta testuinguru desberdinetan gure identitatea eraikiz goazela. Estimulu askotatik “elikatzen” gara: hezkuntza sistema, familia, lagun, komunikabide, internet eta abarretatik. Hau da, gure trebakuntzan hainbat eragilek parte hartzen dutela eta horietatik ikasi edo “desikasi” egiten dugu. Jaiotzen garenetik modu desberdinean eta hierarkizatuan heziak eta tratatuak izaten gara gure sexu biologikoaren arabera. Hau da, neska ala mutil jaio, guregandik espero dena eta egokitzen zaizkigun ezaugarriak desberdinak dira. Hezkuntza sexista hori, lehen aipatu bezala, ez da sektore batengandik bakarrik etortzen, aitzitik, elementu askoren ondorio da. Horregatik, hezkidetzaren aldeko apustua egin behar da ez bakarrik hezkuntza sisteman baizik eta pertsona gisa eragiten diguten esparru guztietan.

Eta hori azpimarratzea garrantzitsua iruditzen zaigu hortik ondorioztatzen baitugu gizarte gisa ar-dura bat dugula jasotzen dugun hezkuntza sexista hori apaltzeko/arintzeko: elkarteetatik erakunde publikoei eskatu ahal diogun guztiaz konturatzen gara etab… Baina ardura hori ez dugu gizarte/kolektibo gisa bakarrik, ardura indibidual bat ere badugu, hau da, zer egin dezakedan nik, hiri-tar gisa, emakume zein gizonengan eragina duten eskema sexistak ez errepikatzeko. Eta hori bera profesional gisa dudan paperetik, berdinkideak tratatzean, pentsamoldeak eta ideiak… Zentzuzkoa dirudi pentsatzeak gizartea berdinagoak diren balioetarantz eraldatzearen aldeko apustua egiten badugu, denon artean egin beharreko lana izan behar duela. Hau da, emakume eta gizonek modu indibidualean zein gizarte mailan lan egin behar dugu berdintasunaren bidean aurrera egiteko.

Horregatik, gure feminismoa inklusiboa da, gizonek ere berdintasunarekin irabazten ateratzen di-relako eta badute zer esan. Emakumeok baitakigu, emakume gisa sexismoak guregan duen eragina norainokoa den eta gizonek maila nagusiagoa badute ere sexismoak haientzako ere badu kalterik.Egungo egoeran sexismoa oraindik ere badagoela argi dago. Eskubide berdintasuna dugu (legearen aurrean) baina ez dago bizitzaren inguruko berdintasun bat. Ez ditugu ahaztu nahi azken urteotan ikusi ditugun aurrera pausoak. Atzean gelditu dira gure amek kontu korronte bat irekitzeko edo pasaportea egiteko aitei edo senarrei baimena eskatu behar zioteneko egunak. Eta aurrera pauso horiek borroka feministari zor dizkiogu.

Sektore batzuk “dagoeneko lortutako berdintasun” baten inguruan hitz egiten badute ere, gizarte sexistetan bizitzen jarraitzen dugu eta, horregatik, borroka feministak aurrera jarraitu behar du.

26

Izan ere, asko baitago egiteko oraindik, adibidez, zainketen eta lan-merkatuaren inguruan etab… borrokak jarraitu behar du bai, baina dituen estrategiak egungo egoerari egokitzeko ahalegina egin behar du. Jardunaldiari izena ematen dioten bi termino hauen inguruko gora behera hauek azaldu ondoren, gure elkarteak hezkidetza feministari egiten dizkion ekarpenei helduko diegu.

Adierazi dugun bezala, Tratu Onen aldeko Kolektiboak pertsonen arteko indarkeriaren eta indarke-ria sexistaren prebentzioan lan egiten du eta, horretarako, jende gazteari eta hiritarrei orokorrean zuzendutako hainbat jarduera egiten ditugu. Adierazi dugu ere, sexismoak bizi garen testuinguru sozial guztia hartzen duela eta guk, emakumeok, oso maila zehatzean jarduten dugu. Gure harri-koskorra jartzen dugu pertsonen arteko harremanetan desberdintasuna sustatzen duten ideien, pentsamoldeen inguruko hausnarketaren bidez. Jende gazteak, eta ez hain gazteak, beste pertsone-kin harremanak ezartzen dituenean, ideia, mito, pentsamolde batzuk sartzen dira jokoan eta horiek ez daude beti berdintasun irizpideetan oinarriturik.

Hori dela eta, gure lana maitasuna nola ulertzen dugun, gatazkei nola aurre egiten diegun, sexua-litatea nola ulertzen dugun eta abarrei buruz ditugun ideien inguruko hausnarketan oinarritzen dugu. Eta modu inplizituan berdintasuna, generoa, indarkeria eta identitateen trebakuntza lan-tzen ditugu.

Alderdi horien inguruan ditugun ideiak eragina dute harremanak edukitzeko garaian eta, batez ere, bikote harremanak edukitzean egoera “zailetara” edo gatazkatsuetara iritsi gaitezkeelarik. Badakigu bikotekide gehienek ez dizkietela elkarri tratu txarrik ematen, jende gaztea alegia oso urrun ikusten du bere burua halako egoeretatik (“nagusien kontua da”). Baina bai egia dela askotan ez diogula bata besteari tratu onik ematen oso barneratutako jarreren bidez, oso ohikotzat hartzen direnak eta askotan zoriontasun eza eta ezinegona ekartzen dutenak. Gazteek eta ez hain gazteek gure artean ongi ez tratatzea eragiten duten jokabide eta jarrera horiek (adibidez, bikotekidea neurriz kanpo kontrolatzea eta etengabe telefonoz deitzen ibiltzea non eta norekin dabilen jakiteko) “ohikotzat” jotzen ditu baita maitasun seinale gisa. Gainera, bi norabideetan gertatzen dira, hau da, neskek zein mutilek jartzen dituzte praktikan. Ohikoak eta hurbilak diren jarrera horietatik abiatuta lan egi-ten dugunean, gurekin lanean diharduten pertsonek identifikatuagoak sentitzen dira beraien egu-nerokotasunaren zati direlako. Gainera, ikuspegi baikor batetik lan egiten badugu, hau da, dugun positiboena indartuz eta hobetu dezakegunaren inguruan pentsatuz, lana askoz emankorragoa da.

Finean, programa honen helburua tratu txarrei aurre egitea da tratu onen aldeko apustua eginez: gure artean ongi tratatzen ikasiko dugu tratu txarrak prebenitzeko modu gisa. Ikuspegi baikor ho-rrekin azpimarratu nahi dugu pertsonek gure bizitza gidatzeko dugun gaitasuna. Horregatik, pro-gramaren bidez egiten ditugun jarduerak bi alderdi dituzte oinarrian: indibiduala eta soziala.

> Gizarte eta hezkuntza arloko esku-hartzeak, jende gazteari zuzendutako tailerren bidez. Tailerrak hezkuntza formalaren barruan (institutuak, unibertsitatea) eta hezkuntza ez-formalean (elkarteak) egiten dira; · Topaketa guneak hausnarketa bultzatzeko. · Beste ikuspegi batzuk ezagutzea. · Mahai gainean zenbait balore jartzea. · Pentsamoldeak, jokaerak eta jarrerak zalantzan jartzea. · Parte hartzeko dinamiken bidez.

· Material didaktikoa erabilita, adibidez, “Hechos son amores” programatik egin genuen film

27

laburra eta horrekin batera doan unitate didaktikoa (“Prevención de violencia interpersonal, en la pareja, y mucho más…”).

> Sentikortze kanpainak (A25, O14, M8, E28): · Alderdi soziala · Egun horien inguruan zalantza egitea sustatzea. · Hainbat alderdiren inguruko sentikortzea eta kontzientziazioa sortzea. - Balioei heltzea. - Tratu onen alde inplikatzera animatzea. - Hainbat ardatz kanpainen barruan: - Publizitatea: irudia + leloa + material gaztea - Proposamen didaktikoak - Jarduerak: lip dub, jaiak, etab.

> Trebakuntza:Efektu biderkatzailea sortzea, pertsonek gizarte eragile gisa duten garrantzia azpimarratzea, gizar-tean eragina dutelako eta beraien inguruan bestelako erreferente baikorrak sortzeko ahalmena du-telako. Geure buruak eta ingurukoak heziz heztea (“Educar educándo-nos”) ikuspegiari heltzea.

· Elkarteetako boluntarioak trebatzea. Izan ere, garrantzi handia ematen baitiogu bolunta-rioak garen pertsonak trebatzeari beste pertsonak trebatzen ari diren bitartean (boluntario berriak trebatzen ari garenean baita tailerren bidez ere). · Gurasoak trebatzea (gurasoentzako heziketa). · Jende gaztearekin lan egiten duten bestelako gizarte eragileak, gizarte zein hezkuntza ar-lokoak trebatzea (irakasleak, unibertsitateko ikasleak, elkarteetako boluntarioak…).

Horretaz gain, jarduerak egitean ondorengo ardatzak hartzen ditugu oinarrizkotzat. · Ikuspegi baikor batetik abiatzea.· Gaztetik gaztera, berdinkidetik berdinkidera.· Neska eta mutilak inplikatzea pertsona guztiak irabazten ateratzen garelako.· Pertsona bakoitzari ardura eskatzea. · Taldeen egunerokotasunetik abiatuta, haien errealitatean eragitea eta ezagunak zaizkien moduak erabilita programarekin zein landutako gaiekin identifikatu daitezen bilatzea. · Inor epaitu gabe.

Jarduera guztiak ondorengo helburuarekin egiten ditugu: gure ustez pertsonen arteko harremanak oinarritzat eduki behar dituzten baloreak indartzeko, eta ondorioz, harreman horien kalitatea han-diagoa izan dadin.

Zein baloreren alde egiten dugu apustu? − Berdintasuna.− Aukeratzeko askatasuna baldintzapen sexistarik gabe.− Autonomia pertsonala. − Errespetua.− Elkartasuna.− Elkarlana.− Etab.

Zer ikusten dugu gazteekin eta ez hain gazteekin egiten dugun zuzeneko esku-hartzean? Pentsamol-deen esparruan, aipatu ditugun printzipio etikoak eta baloreak nahiko ongi hartzen dira (indarkeria

28

gaitzestea, adibidez) eta ikusi daiteke gainera gizarte mailako pentsamolde batzuk, edo horien ingu-ruko diskurtsoa, aldatu direla sektore askotan (emakumeak eta gizonak berdinak gara, adibidez).

Baina badakigu ordea, askotan printzipio horiek ez direla beti gure jokaerekin bat etortzen (bakeza-lea naiz gogaitzen nauten arte…). Eta askotan, baloreen eta jokaeren arteko jauzia gertatzen da.

Askotan, errealitate hori aurkitzen dugu aurrez aurre. Gazteek begi onez ikusten dituzte lantzen ditugun baloreak baina egoera zehatzei, haien harremanetan aurkitzen dituzten zailtasunei, heltzen diegunean, balore horien eta dituzten ideien arteko kontraesana gertatzen da. Adibidez, jokaera batzuk maitasunagatik egiten direla justifikatzea; maitasunaren izenean autonomia galtzea edo ga-tazkak konpontzeko indarkeria erabiltzea. Beste adibide bat jartzearren, bikoteaz gain bestelako harremanak izateko beharraz galdetzen dugunean baietz erantzuten digute, garrantzitsua dela fa-miliaren maitasuna, lagunak… baina praktikan askok lagunak utzi eta denbora guztia bikotearekin igarotzen dute, beraien autonomiari eta interesei uko eginez.

Komeni da, hortaz, galdetzea zergatik gertatzen den jauzi hori, non dagoen arazoa eta horretan ga-rrantzia jartzea baloreen eta jokaeren arteko distantzia murriztea helburu nagusitzat jarriz.

Pentsamolde horietan garrantzia jartzen dugu, izan ere, gizarteak eraikitako pentsamoldeak izanik aldatu baitaitezke. Horregatik, heziketaren alde apustu egiten dugu pentsamolde horiek bertan behera uzteko giltzarri gisa eta, era berean, pertsonen euren burua eraldatzeko duten gaitasuna-ren alde ere egiten dugu, baldintzapen sexistek baldintzatzen dutelako baina ez erabaki. Tratu Onen Aldeko programaren bidez, hainbat gizarteak eraikitako hainbat alderdiengan eragina izan nahi dugu: mitoengan eta hainbat blokeren inguruko pentsamoldearengan:

1. Maitasunaren eta bikotearen inguruko ikusmoldea: · Laranja osoak gara: gure autonomia handitzea. · Nola nahi dut zuk maitatzea? · Gure ibilbide orri pertsonala idaztea, gure baietzak eta ezetzak. · Maitasuna ez da itsua. Maitasunaren izenean ez du denak balio. · Gure maitasunak modu baikorrean bizitzeko mugak. “Kalitatezko maitasunen” alde apustu egitea proposatzen dugu: bikotea aukera bezala aurkeztea eta ez beharra bezala; etengabe eraikitzen doan proiektu gisa ulertzea; konfiantza eta leialtasuna beza-lako zutabe egonkorretan oinarritua, erabakitako akordioak errespetatuz, bikote bakoitzak akordio desberdinak izango dituela kontuan hartuz.

2. Gatazkak: · Bizitzak berezkoak ditu: hor daude, ezin dugu ukatu. · Bake estrategiak horiei aurre egiteko: elkarlana, negoziazioa.

· Amore eman? Irabazi? saihestu? Kontua ez da irabaztea ala galtzea. Gatazkak saihesteak egoera okerragotzen du.

3. Sexualitatea:Oso kritikoak gara iritzi sexistekin, homofoboekin eta kontserbatzaileekin pertsonen zoritxarra eta sufrimendua eragiten dutelako.

· Gizakiaren beste alderdietariko bat gure artean komunikatzeko, sentitzeko eta plazerra emateko.

· Dagoen aniztasuna onartzea eta errespetatzea.

29

· Norbere buruarekiko eta besteekiko ardura eta errespetua.· Harremanen beste alderdiak eraikitzeko erabiltzen ditugun balore berberak erabiltzea sexualitatea eraikitzeko: errespetua, berdintasuna…

Zeharka: berdintasuna, generoa, subjektibotasunak… Pertsona bakoitzak duen argiarekin dirdira egitearen alde apustu egiten dugu eta gure subjektibitateak askatasun, autonomia, errespetu… handiagoz eraikitzearen alde, beldurrik gabe, debekurik gabe.

Amaitzeko, gure ekintza gidatzen duten oinarrizko irizpideak aipatuko ditugu: · Ez arautzeko helburu irmoa. Zentzugabekoa litzateke testuinguru sozialak zein kulturalak baldintzatutako, inposatutako eredu batzuen aurka joatea eta aukera gisa maskulinitatea-ren eta feminitatearen eta horien arteko harremanen beste eredu bat eskaintzea. Gure hel-burua hautatze eta askatasun tartea handitzea da. · Ez ditugu maitasun oneko edo bikote harremanetako ereduak eskaintzen. Ez da gure asmoa inoren izenean erabakiak hartzea; esparru honetan hartzen diren erabakiak hausnartuak eta kontzienteak izaten laguntzea da helburua, inplikatutako pertsonentzako kalitatezkoak diren harremanak aukeratzen laguntzeko. · Indarkeria eta gatazka bereizteko ahalegina. Gure bizitzetatik indarkeria desagerraraztea lortu nahi dugu, baina, jakin behar dugu gatazkek bikote harremanaren parte direla. Indarke-ria gatazkaren aurrean hartzen den erabakia da horren aurrean hartzen diren beste erabaki batzuk bezalaxe. Bakoitzaren ardura da. Hortaz, gatazkak konpontzen ikasteko ezinbestekoak dira baloreak eta gaitasunak garatzea. Eta gatazkak modu baketsuan konpontzeko erabakia hala egiteko premisa da. · Jarreren gainean garrantzia jarriz esku hartzeko ahalegina egitea, jarrera hori duten pertso-nak errudun jo gabe. Ez dugu biktimez eta erasotzaileez hitz egin nahi. · Era berean, jokaera guztiak ez dira berdinak. Horiek bereizteko ahalegina egin behar dugu, jokaera guztiak ez baitute min bera egiten eta ez baitira berdin tratatu behar. Desberdintze hori ez da okerrago edo hobe dena hierarkizatzeko kontua, baizik eta ikusteko jokaera guztiek ez dituztela efektu eta ondorio berdinak ez pairatzen dituenarengan ezta jokaera duenaren-gan ere.

Finean, Tratu Onen Aldeko programa pertsonen arteko harremanak zerbait positibo eta garrantzitsu bezala bizi ditzagun du xedetzat. Harreman horiek zoriontasuna eta poza ekar diezaguten nahi du eta ez ditzagun beldurrekin ezta debekuekin ere bizi. Horregatik diogu Tratu Onen Aldeko programa ez dela komunikazio estrategia bat soilik, ezta lelo burutsu bat ere.

Programak eduki bat, jarrera bat eta barru barruko filosofia bat adierazten du: pertsona bakoitzak duen onena indartzea eta ezinegona sortzen diguna identifikatzea hori ikuspegi oso batetik aldatu ahal izateko. Gure mezuak beste bide bat marrazten du: maitasuna zoragarria da eta, horregatik, gogo handiz bizitzeko oztopoak kendu behar ditugu, adibidez, baldintzapen sexistak. Eta gure ustez, sexismo hori apaltzeko konponbidea berdintasunezko irizpideetan oinarritutako hezkuntza baten alde apustu egitea da. Mila esker.

30

ONDORIOAK HEZKUNTZA FEMINISTARI BURUZKO I. TOPAKETA

ZALOA BASABE

Kazetaria, feminista eta berdintasun eragilea

Nafarroako ikastetxe publikoetako leihoetatik pankartak zintzilik zeuden hezkuntza publikoaren kali-

tatea eta irakasleen lan-egoera biziki kaltetzen duten Nafarroako Gobernuak egindako murrizketen

aurka protesta egiteko. Eta aldi berean, NUPen Emakume Gazteen Federazioak antolatutako Hezki-

detza Feministari buruzko I. Topaketa antolatu zen.

Topaketa horretan, toki desberdinetako eta motibazio desberdineko hainbat hezkuntza eragilek

hartu genuen parte. Bertan, bi egunetan zehar zenbait alderdi izan genituen eztabaidagai: hezkide-

tzaren printzipioak, hezkuntza eta ikastetxe publikoen egoera, eta sisteman integratua egongo den

hezkidetza baten konkistan dauden erronka eta erresistentzia berriak. Zenbait maisuk, maistrek,

hezkidetzako hezitzailek, berdintasun eragilek, amek, feministek eta herritarrek (gutariko askok gau-

za bat baino gehiago batera noski), denek, eragile politikoek eta sozialek, aukera izan genuen mahai

gainean gure ilusioak eta frustrazioak jartzeko eta esperientziak, itxaropenak zein eguneroko kezkak

elkar trukatzeko.

Virginia Woolfek lagunak gau-mahaiko lanparekin parekatzen zituen, piztean logelako beste zati ba-

tzuk ikusten uzten ziotelako; aurretik ezezagunak zituen zatiak argitzen zizkiotelako alegia. Horrela

bada, Bilgune Feministako, Emakume Internazionalistak kolektiboko, Herrikoa Federazioko eta Na-

farroako Tratu Onen Aldeko lankideek, Tuterako EAZeko langileek eta On:Giz kolektiboko lankide

batek haien lana zertan den argitu ziguten, batzuetan isilarazi egin den lana baina inoiz ez isilean

egina, egunez egun hezkidetzarantz bidea egiten duena. Egungo hezkuntza sistemaren edukiak, me-

todologiak, guneak eta egiturak errepasatu ziren banan-banan. Eta hala egin zen hegoak irekiz, gure

idealerantz hegan joanez baina lurrarekin kontaktuan jarraitzeko gure buruari inposatzen diogun

soka ahaztu gabe.

Mugimendu feministari hasieratik eraldaketa soziala gertatzeko faktore erabakigarri gisa hezkun-

tza jarri izana eskertzearekin batera, izandako saioetan lorpenak eta erresistentziak tartekatu ziren.

Hain azkar tartekatzen ziren ez zegoela tokirik ez denborarik poztasunerako ezta ezkortasunerako

ere. Urteak dira osoko hezkidetza sistema integratzaile baten alde lanean ari garela. Hala ere, ikaste-

txeetan aurkitzen ditugun curriculum esplizituek (publikoki ezarritako eta adierazitako alderdiak eta

edukiak alegia) eta inplizituek (arauak, ohiturak, sinesmenak, lengoaiak, sinboloak…) gogorarazten

digute asko dagoela egiteko oraindik. Maite Zalakainek (EAZ) ikasleak gillotinatzeko sistema bati

buruz hitz egin zigun, non alderdi kognitiboak emozionalei eta jarrera alderdiei gailentzen zaizkion.

Modu horretan, bizitzako esperientziak eta jakintza kolektiboak ezagutza arloetatik bereizi egiten

dira eta ikasleek ez dute, orokorrean, ikasitakoa eguneroko bizitzarekin lotzen jakiten. Nola bultzatu,

31

orduan, ikasleen parte-hartze aktiboa ikasle horiek ingurunea eta haien burua ere ezagutzen ez ba-

dute? Ikasleak protagonista gisa edukitzea ezinbestekoa da hezkuntza eragileen artean motibazioa

eta komunikazioa lantzeko garaian. Ikasle horietariko zati batek aipatzen ere ez zaiola egiten ikusten

du (“hizkuntza inklusiboaren erabilera denbora galtzea da”) eta ez du bere burua aurkezten zaizkion

edukietan islaturik ikusten (emakumeak gutxitan agertzen dira historiako liburuetan eta, agertzen

direnean, ordaindutako lan-merkatura sartu ondoren izaten da. Eta aurreko mendeetan, non zeu-

den, nondik atera dira? Gizonezkoak ordea, gehienetan gerrari, autoritate militarrari, politikoari edo

erlijiosoari lotuak agertzen dira, eta Europatik kanpoko herriek egindako ekarpen kulturalen eta

zientifikoen izpirik ere ez da aipatzen. Eta horiek adibide batzuk baino ez dira). Erreferente propio-

rik gabe eta parte hartzeko gunerik gabe ikasleak egiten duen lana bi alderdiren arabera neurtua

ikusten du, arrakastaren eta porrotaren arabera. Eta hortaz, zail egiten zaio berarekin batera gune

berean dauden irakasle eta bestelako langileen lana baloratzea. Nafarroako Antzerki Eskolako lan-

kide batek gune horren egitura eta funtzionamendua espetxeekin erkatu zuen: grisak dira, noizean

behin txirrinak jotzen du, patio laukiduna dute atsedenaldi-toki bakar gisa, zenbaketak, guneak,

departamentu txikiak ia egun osoan bertatik ateratzen ez delarik eta departamentu misteriotsuak

dituena eta horien inguruan inoiz jakiten ez delarik.

Gauzak horrela, hizlariek, entzuleek, parte hartzaile guztiok, ez dugu etsiko: atzera begiratzen dugu

eta gure amonen garaiko eskola publikoen egoera gogoratzen dugu. Ingurura begiratu eta poztu

egiten gaitu ikusteak bide berean eta norabide berdinean lanean dihardugula; etorkizuna ikusten

saiatzeko begirada zorroztu eta atzera bueltarik ez dagoela ikusten dugu. Izan ere, hobetzeko asko

badugu ere, eskola publikoa ditugun gune berdintzaileenetariko bat baita (ez da selektiboa, ez da

bereiztailea, ez ditu gizartearen desberdintasunak erreproduzitzen...). Horregatik, feministok eta

hezkidetzatik hezkidetzarako lan egiten dugunok eskola publikoaren defentsan jarri behar dugu in-

darra gizarte eraldaketa bertatik etorriko baita. Ukaezina da martxan gaudela eta zabaltzea beste-

rik ez zaigula gelditzen, kapitalismoak bere pitzadurak agerian jarri ditu eta horietatik tira egin be-

har dugu. Ikastetxeetatik eta gainontzeko hezkuntza eta prestakuntza zentroetatik lan egingo dugu

ikasleek autonomia zein haiekiko konfiantza eta segurtasuna garatu ditzaten eta, finean, hezkuntza

prozesuaren subjektu aktibo bihurtu daitezen. Eta prozesu horretan bidezko harremanek eta ber-

dintasunezkoek hierarkiak (ikasle eta irakasleen artekoak, irakasleen artekoak eta irakasle eta beste

langileen artekoak) indargabetzeko gai izan beharko dute, boterean oinarritutako autoritarismoak

erreferentzialitatean oinarritutako autoritateari bidea utzi beharko dio, gurasook autodidaktak ga-

rela sinesteari utzi eta antolatu egingo gara, ikasi egingo dugu eta gure esperientziak, zalantzak eta

ekarpenak agerian jarriko ditugu. Gune fisikoak, denok erabiltzen ditugunak (gelak, patioa...) eta

okupatzen ditugunak (gure gorputzak, gure buruen azpian aurkituko diren horiek) eraldatuko ditu-

gu, gune sinbolikoak menperatuko ditugu (rol estatikoak, etiketak...).

Lan asko dugu egiteko. Orain badakigula historiak ez duela zuzen aurrera egiten sigi-sagan baizik,

gure konkista sozialak ez daudela uste genuen bezain erroturik, eta murrizketak (ekonomikoak eta

ideologikoak) gure garapen kolektiboa arriskuan jartzen dutela, lanean jarraitzeko garaia da. Hezki-

32

detzak dituen ahalmenetan sakontzeko ordua da, hezkuntzazko (eta ezinbesteko) teoria eta praktika

horrek gizartearen ongizatean eta eraldaketan duen eragina neurtzeko eta agerian jartzeko garaia

alegia. Kalitatezko hezkuntza publikoa ez da hiritar guztiok dugun eskubidea soilik, etorkizuneko

eraldaketa sozialen bermea ere bada.

Badakigu hitz onak, beharrezkoak oraindik, ez direla nahiko. Argi dugu, hezkuntza komunitatea osa-

tzen dutenen zati batek ez duela behar bezalako kontzientziaziorik, prestakuntzarik eta konpromi-

sorik eta administrazioak epe laburrerako ikuspegia duela. Ezagutzen dugu komunikabideek duten

papera eta pisua eta askotan ez dugula jakin horietara nola iritsi. Azken finean, badakigu emateko

ditugun urratsak zeintzuk diren eta bidean oztopo asko aurkituko ditugula. Baina aurrera jarraitzeko

gogo handiak ditugu eta horren adibide izan da Hezkidetza Feministari buruzko I. Topaketa hau. Mila

esker guztiei! eta dagoeneko ilusioz beterik espero dugun II. Topaketan ikusiko dugu elkar.

33