Hobeto bizitzea. Jokabide problematikoen ebaluazio funtzionala

PRAKTIKAONAKezinduei emandako arretan

HOBETO BIZITZEAJokabide Problematikoen Ebaluazio Funtzionala

PRAKTIKA ONAK

ezinduei emandako arretan

Jokabideari lotutako laguntza positiboko gida hau Hobeto BizitzeaProiektuaren barruan kokatzen da. Proiektu hori Arabako ForuAldundiak sustaturikoa izan da, zerbitzuak atenditutako pertsonen bizikalitatea hobetzean oinarritutako arreta eredu baterantz orientatzekoxede nagusia edukita.

Arreta eredu hau ikuspegi, kontzeptu eta arreta jarraibide aurreratue-nak, pixkanaka, zerbitzu ezberdinetan sartzearen inguruan antolatutadago:

• Laguntzen paradigma eta eredua.• Pertsonan oinarritutako plangintza.• Bizi kalitatearen kontzeptua eta dimentsioak.• Jokabideari lotutako laguntza positiboa.

Ikuspegi berri horren ondotik, erronka ezinduen arretan, profesionaldiren aldetik, esku hartzen duten pertsonen lan jarraibideak egokitzeada, bai haien funtzioa plangintza eta esku-hartz e teknikoan oinarritzendenean, bai zerbitzuen eguneroko antolamenduan, funtzionamenduaneta arretan oinarritzen direnean. Halaber, esku hartzen duten pertsonaguztiengan, halabeharrez, jarrera aldaketa esan nahi du: inolakozalantzarik gabe profesionalena, baina, baita ere, erabiltzaileena eurenaeta haien senideena. Azken batean, aldaketaren aurrean egon ohi denerresistentzia naturala gainditzeko esfortzu bateratua edukitzea esannahi du.

Espero dugu Hobeto Bizitzea proiektuaren esparruan landutako etaadostutako prestakuntza material hauek helburu horretan laguntz ea.

EgileaSIIS Dokumentazio eta Ikerketa ZentroaEgia-Kareaga Fundazioa

EdizioaArabako Foru Aldundia

DiseinuaEstudio Lanzagorta

MaketazioaConcetta Probanza

InprimaketaArabako Foru Aldundia

Lege Gordailua: VI/484-2011

Aitortu-EzKomertziala-LanEratorririkGabe (by-nc-nd): Ezin da lan hau merkataritza xedetarako erabili, eta lan era-torrien sorkuntza ere ez. Argitalpen honen erreprodukzio partziala baimendua dago, irabazi-asmorik gabe helbu-ru didaktiko, informatzaile edo dibulgatzaileak dituenean, eta irabazi-asmorik gabeko erakunde publiko edo pri-batu batek eginikoa bada. Erreprodukziorik egingo balitz, jatorrizko iturria adierazi beharko litzateke; eskuliburua-ren titulua, egilea, eta editorea.

3

AURKIBIDEA

AURKEZPENA 5

I. SARRERA 7

II. EBALUAZIO FUNTZIONALAREN FUNTSEZKO OINARRIAK 9

III. EBALUAZIO FUNTZIONALAREN FASEAK 141. 1. fasea: Jokabide problematikoen identifikazioa 14

2. 2. fasea: Jokabide problematikoen lehentasun maila horien

ebaluazioa eta esku hartzeari begira 16

3. 3. fasea: Jokabide problematikoen definizio operatiboa 18

4. 4. fasea: Hipotesiak egitea 21

4.1. Egituratutako elkarrizketak 22

4.2. Behaketa sistematikoak 24

4.3. Analisi funtzional esperimental sistematikoa 32

5. 5. fasea: Ebaluazioaren emaitzen eta esku hartzeen

emaitzen arteko harremana 38

I. ERANSKINA. Ebaluazio funtzionalaren inguruko adibide praktikoa 40

1. Jokabide problematikoen identifikazioa 40

2. Jokabide problematikoen arteko lehentasun mailak 41

3. Jokabide problematikoen definizio operatiboa 42

4. Hipotesiak egiten 42

II. ERANSKINA. Ebaluazio funtzionalaren eta jokabideari

lotutako laguntza positiboaren prozesuak 47

OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA 49

5

AURKEZPENA

Jokabide problematikoen ebaluazio funtzionalari buruzko gida hau “Hobeto

bizitzea” multzoaren barruan dago eta praktika onei buruzko beste gida

teknikoekin batera, “Hobeto bizitzea. Ezintasunen bat duten pertsonentzako

egoitza zerbitzuetan bizitzea nola ulertzen dugun” gidaliburua osatzen du.

Dena den, aplikazio eremua egoitza eremutik harago doa eta osatzen duten

jokabideari lotutako laguntza positiboaren gaineko praktika onei buruzko

gidaliburua eta estrategia indarberritzaileei buruzko praktika onen

gidaliburua bezala, bizitzaren beste testuinguru batzuetan ere aplikatu

daiteke.

Multzo hori osatzen duten material guztien moduan, gida hori zenbait

profesionalen arteko eztabaida eta adostasun prozesu baten emaitza da.

Profesionalen profila desberdina bada ere, guztiek daukate helburu komun

bat: ezintasunen bat duten pertsonentzako egoitza zerbitzuetako bizi

kalitatea hobetzea eta, horretarako, arreta eta laguntza emateko modua

hobetzea.

Gida eratzerako orduan parte hartzea errazteko, eztabaida talde bat

antolatu zen, honako hauek osatzen zuten taldea: Ezinduen Arloko

arduraduna eta laguntza teknikariak; ezintasunen bat duten pertsonentzako

arreta zerbitzuetan lan egiten duten taldeetako profesionalak; proiektuaren

koordinazioaren ardura duen Gizarte Zerbitzuetako Idazkaritzako kalitate

teknikaria; eta Eguia-Careaga Fundazioaren SIIS Dokumentazio eta

Ikerketa Zentroko profesionalak. Fundazio hori proiektuaren kontzeptua eta

diseinuaren arduraduna da, bai eta prestakuntza materialen idazketaren eta

prozesuaren dinamizazioaren arduraduna ere. Hauek dira eztabaida taldeko

kideak:

• Arabako Gizarte Ongizaterako Foru Erakundearen Ezinduen Arloa:

– Francisco Javier Leturia Arrazola. Arloko zuzendariordea.

– Blanca Arrazola Herce. Arloko psikologoa.

– Txelo Auzmendi Jimenez. Autonomia Pertsonaleko Zentroko terapeuta

okupazionala.

– Edurne Basterra Arana. Etxebidea egoitzako gainbegiralea.

– Izaskun Cuesta Aizagar. APDEMA – Ezintasun Intelektuala duten

Pertsonen Aldeko Arabako Elkarteko psikopedagogoa.

– Meyi Fernandez Rodriguez. Arloko psikologoa.

– Saioa Foronda Alonso. Arloko psikologoa.

– Iñigo Larrieta Pascual. Etxebidea egoitzako psikologoa.

– Raquel Maestro Lazaro. Arloko pedagogoa.

– Juan Olmo Osa. Ehari eguneko zentroko psikologoa.

– Marta Palacios Angulo. Goizalde egoitzako psikologoa eta arduradun

teknikoa.

– Ana Sosoaga Campos. Etxebidea egoitzako hezitzailea.

– Stella Urquijo Jauregui. Egoitzetako hezitzailea.

• Gizarte Zerbitzuetako Idazkaritza.

– Itziar Gonzalez de Zarate Ruiz. Koordinatzailea. Kalitate teknikaria.

• Eguia-Careaga Fundazioaren SIIS Dokumentazio eta Ikerketa Zentroa:

– Helena Sotelo Iglesias. “Hobeto bizitzea” proiektuaren kontzeptua eta

aplikazioaren arduraduna.

Eztabaida taldearen barruan ez dauden profesionalen eta teknikarien

zeharkako laguntzarekin aberastutako parte hartzeko modu horri esker,

eztabaida hobetu ahal izan da eta gida oso desberdinak diren ikuspuntu eta

jarreretatik egindako hainbat ekarpen egokiekin osatu ahal izan da. Horrek

lortutako adostasunaren izaera adierazgarria zabaldu eta sakondu du.

Proiektu honetan zuzenean edo zeharka parte hartu duten profesional

guztien inplikazioa eta elkarrizketarako irekia dagoen gogo konstruktiboa

eskertu nahi ditugu. Euren laguntzarik gabe, euren esperientziarik eta

ezintasunen bat duten pertsonen arretaren zuzeneko eta eguneroko

ezagutzarik gabe, kanpoko ikuspegietara eta ideien trukera irekita egon

gabe, Hobeto bizitzea proiektua ez zen existituko.

6

Hobeto Bizitzea • Praktika Onak

Jokabidearen ebaluazio funtzionala, multzo honetako beste gida batean

deskribatzen den jokabideari lotutako laguntza positiboa bezala, haren

balioak eta printzipioak partekatzen ditu, bai eta azken helburua ere: bizi

kalitatea hobetzea, laguntzen ereduaren filosofiarekin eta egokitzeko

gaitasunen ikastearekin. Oro har, pertsona guztiei, ezintasunen bat duten

edo ez alde batera utzita, aplikatu ahal zaien balorazio, esku hartze eta

ikasketa teknika bat da.

Izaera orokor hori garrantzitsua da jardueraren ikuspegi orokor gisa

ulertzea ahalbidetzen duelako. Hala ere, gidaliburu horren xedea

ezgaitasunen bat duten pertsonei arreta emateko zerbitzuko profesionalei

eredu edo erreferentzia gisa balio diezaien denez, edukiak gidaliburua

pertsona horiei aplikatzea dauka hizpide.

Bestalde, aintzat hartu behar da, ondoren ikusiko dugun moduan,

jokakidearen ebaluazio funtzionala zenbait jokabide motei aplikatu ahal

bazaie ere, benetako muina eta esku hartzearen muina jokabide

problematikoak direla.Gida honen edukiak jokabide mota hori dauka

hizpide; izan ere, zenbait zerbitzuetako laguntza langileak gehien kezkatzen

dituen jarduera profesionalaren alderdietako bat da. Hori egiterakoan,

abiapuntutzat hartzen da jokabide problematikoak direla, Emersonen

definizioari jarraiki, “intentsitateagatik, iraupenagatik edo maiztasunagatik

banakakoaren garapen pertsonalari modu negatiboan eragiten diotenak,

baita komunitatean parte hartzeko aukerei ere” eta erreferentziazko

sailkapen gisa ICAP eskalan jasotakoa erabili da (sailkapen hori gida

honetan jaso da). Jokabide problematiko horiek jokabide disruptiboak,

agresiboak edo iraingarriak barne hartzeaz gain -agian gehienetan aipatzen

direnak dira, ikusgarrienak eta gogaikarrienak izateagatik-, beste jokabide

batzuk ere barne hartzen dituzte, ez horren nabarmenak diren

uzkurtasunezko edo arretarik ezako jokabideak hain zuen (horren adibide

batzuk, esaterako: beste pertsona batzuengandik urrun mantendu, tristura,

gogorik gabe egon, gehiegizko logura, kontzentratzeko zailtasun handiak).

Gida irakurtzerakoan honako hau kontuan hartzea garrantzitsua da:

jokabide problematikoak ezintasun intelektuala duten pertsonek eta

ezintasun fisikoa edo sentsoriala duten pertsonek izan ditzakete (batez ere

eragin kognitiboari lotuta dagoenean), nahiz eta azken hori esparru hain

ezaguna ez izan. Bertan, ezintasun intelektualaren esparruan oro har egon

ohi diren faktoreetatik argi eta garbi desberdintzen diren zenbait faktore bat

datoz. Adibidez:

7

Jokabide Gatazkatsua

“Jokabide gatazkatsua da bizitasunagatik,iraupenagatik edo maiztasunagatikgizabanakoaren garapen pertsonaleannahiz hark komunitatean parte hartzekodituen aukeretan eragin negatiboa duenhori”.

Emerson (1995)

Nori eragiten dio?

Jokabide problematikoak ezintasunintelektuala duten pertsonek eta ezintasunfisikoa edo sentsoriala duten pertsonekizan ditzakete (batez ere eraginkognitiboari lotuta dagoenean).

Jokabide Problematikoen Ebaluazio Funtzionala

I.SARRERA

• Hartutako kalte zerebrala duten pertsonen bizitza estiloan jazotako

haustura bortitza, horrek dakartzan ondorio guztiekin, hau da, berriro

ikasteko beharrari, eragin emozionalari, rolen aldaketari, aurreko bizitza

estiloa galdu izana onartzeko beharrari edo aurreko gizarte harremanak

mantentzeko zailtasunari dagokionez.

• Endekapenezko gaixotasunen kasuan, aurrekoari geroz eta handiagoak

diren mendetasun mailak gain hartzea gehitzen zaio.

• Kasu batzuetan, jokabide problematikoek zergati organiko bat dute:

apatia organikoa adibide argia da, jorratzeko oso zaila dena.

• Hainbat kasutan, moldakaiztasunaren ondoriozko jokabide

problematikoak: umekeria, judizio sozialik eza, bitxikeria, erantzunen

ereduaren zurruntasuna.

8


Jokabide problematikoen aurrean, bai ezgaitasun intelektualen bat duten

pertsonei, bai ezintasun fisiko edo sentsorialen bat duten pertsonei eragiten

dietenean, profesionalek pertsonaren eta ingurunearen beharrei modu

egokian eta eraginkorrean erantzuteko gai diren esku hartzeak diseinatzeko

eta aplikatzeko erronkari aurre egin behar diote.

Maiz gertatzen da, egoeraren premia dela eta, garrantzi handiagoa ematen

diogula jokabide problematikoa desagerrarazteari edo gutxitzeari, jokabide

hori eragin duen arrazoia edo arrazoiak identifikatzeari baino. Zalantzarik

gabe ulergarria den erreakzioa da: ahalik eta azkarren desagerrarazi nahi

dugu gainontzekoak distraitu egiten dituelako, suntsitzailea delako edo,

besterik gabe, oso gogaikarria delako. Dena den, grina hori dela eta,

honako akats hau egin dezakegu: esku hartzeak euren efektuaren

berehalakotasunaren arabera aukeratzea eta ez epe luzean duten

eraginaren arabera. Horrek esan nahi du, askotan, zigor izaera duten esku

hartzeak aplikatzen direla (hala nola, pertsona jokabide hori garatu den

ingurunetik urruntzea, haren gustukoa den objekturen bat kentzea edo bere

jarduerarik gogokoenean parte hartzea galaraztea).

Hala eta guztiz ere, beste metodo bat badago: jokabidearen ebaluazio

funtzionala egitean datza, jokabide problematikoan eragina duten aldagaiak

antzemateko eta jokabide horrek daukan funtzioa eta lortu nahi duen

helburua zehazteko. Hori guztia, oinarri hori aintzat hartuta, jokabide hori

gutxitzera edo ezabatzera bideratutako jokabideari lotutako laguntza planak

eratu ahal izateko.

1. FUNTSEZKO OINARRIAK

1. oinarria. Jokabideak funtzio eta helburu zehatzak dauzka

Hauxe da jokabide problematikoen ebaluazio funtzionalaren abiapuntua:

jokabideak funtzio zehatza daukala eta xede zehatza lortu nahi duela uste

du, hau da, jokabide mota hori duen pertsonarentzat erabilera argia dauka.

Oro har, jokabidearen helburua zerbait lortzea edo zerbaitetik ihes egitea

izango da.

• Helburua zerbait lortzea denean, lortu nahi dena hau izan daiteke:

– Beste pertsona baten arreta. Arreta gutxi jasotzen duen pertsona

batek ikasi dezake zenbait jokabideren emaitza arreta lortzea dela

9

II.EBALUAZIO FUNTZIONALARENFUNTSEZKO OINARRIAK

Ebaluazio funtzionalaFuntsezko oinarriak

• 1. Jokabideak funtzio eta helburuzehatzak dauzka.

• 2. Jokabide problematikoak helburukomunikatibo bat dauka etaprofesionalek komunikazio saiakera batizango balitz bezala aintzat hartu behardute.

• 3. Jokabide problematikoak aurretikoeta ondorengo ingurumen faktoreekinzuzeneko lotura dauka. Inguruneakontrolatzeko modu bat bezala ulertudaiteke.

• 4. Egoera problematiko batek hainbatfuntzio eta helburu eduki ditzake etahoriek ingurua edo testuinguruarenaraberakoak izan daitezke.


hain zuzen. Hala, norberaren aurkako jokabide agresiboa garatzen

duen pertsonak, jokabide horren erantzun gisa, arreta motaren bat

jasotzen du, bai errieta gisa, bai kontsolamendu gisa, bai arreta

mediko gisa.

– Zerbait zehatza edo hautemangarria (nahi duen objekturen bat edo

jarduera gogokoenetan parte hartzea). Adibidez, bakar-jokoak egiten

ondo pasatzen duen pertsona batek ikasi dezake taldea egongelan

telebista ikusten dagoenean edo taldeko jardueraren bat egiten

dauden bitartean aztoratzen baditu, langileek beste toki batera

eramango dutela, kideetatik aldenduz. Horrek kartetan bere kabuz

jolasteko aukera emango dio eta horixe da hain zuzen benetan egin

nahi duena.

• Estimulazio sentsoriala (ikusmenaren, ukimenaren, gorputzaren

estimulazioa... ). Adibidez, isolatuta eta bakarrik sentitzen den pertsona

batek bere buruari eraso egin ahal dio beste pertsona batzuk arreta

eskaini diezaioten eta kontsolatu dezaten ilea laztanduz edo eskutik

helduz; horrek kontaktu fisikoa ematen dio. Halaber, gainontzekoei

traba egin ahal die jarduera bat egin bitartean gelatik irteten utz

diezaioten bere logelara joan ahal izateko, adibidez, eskuak

miazkatzeko.

• Jokabide problematikoen bigarren helburu nagusia zerbaitetik ihes

egitea da: adibidez, jarduera jakin bat amaitu dadila edo zaila iruditzen

zaion, gustatzen ez zaion, horretan ona ez den edo, besterik gabe,

aspergarria iruditzen zaion lan bat egin bitartean atseden hartzeko egin

dezake.

2. oinarria. Jokabide problematikoa komunikatzeko modu bat da

Aurrekoa onartzen bada, hau da, jokabide problematikoak funtzio eta

helburu zehatzak dituela, nahitaez ondorioztatu behar da jokabide horrek

mezu bat jakinarazten duela, jokabide problematiko horrek dituen helburu

edo funtzioetan oinarrituta dagoena. Hala nola, posible da hau esan nahi

izatea: “zurekin hitz egin nahiko nuke”, “aspertuta nago”, “atsedena behar

dut”, “laguntza behar dut”, “ondo ari naiz egiten nire lana?”, “jarduera

honekin aspertu naiz”, etab.

Ezintasunen bat duten zenbait pertsonek ez dute euren nahiak,

lehentasunak eta beharrak adierazteko beste modurik ikasi. Beraz, horiek

10

Jokabidearen helburuak

• Zerbait lortzea

– Arreta

– Hautemangarria den zerbait

– Estimulazio sentsoriala

• Zerbaitetik ihes egin


adierazteko modu bakarra jokabide problematikoa da; izan ere, emaitza

bera da. Beste pertsona batzuek, aldiz, bere garaian komunikatzeko modu

alternatiboak ikasi zituzten baina galdu egin dituzte ezintasunaren ondorioz;

hortaz, batzuetan komunikatzeko daukaten aukera bakarra jokabide

problematikoa da. Profesionalek jokabidearen komunikazio saiakerak

errespetatzea ezinbestekoa da, baita ezintasunen bat duen pertsonak, nahi

duena lortze aldera, modu kontzientean jokabidearen estrategia erabiltzen

duela bistakoa denean ere.

3. oinarria. Jokabideak ingurunearekin zerikusia dauka

Jokabide problematikoak ez dira ausazkoak, gehienetan, ingurunea edo

testuingurua kontrolatzeko balio dute. Hala, ingurunean gertatzen denarekin

zenbait elkarketa egin ostean, pertsona batek jokabide jakin bat erabiltzen

ikasi dezake egoera zehatzen gaineko kontrol motaren bat gauzatze aldera.

Adibidez, bakarrik egotea gustatzen ez zaion pertsona batek ikasi dezake

gauzak jaurtitzen edo botatzen beste pertsona batzuen arreta lortu

dezakeela. Horrela, objektu bat botatzen duen bakoitzean, pertsona batek

esaten dio: “Ez bota; norbaiti min egin ahal diozu. Zurekin eseriko naiz”;

edo eguneko zentrora heltzerakoan motxila eta berokia euren lekuan uzteari

uko egiten badio norbait gerturatzen zaio eta motxila utzi behar den

aldagelara laguntzen dio.

Jokabide baten testuinguruak gertatu aurretiko gertakariak eta horren

osteko gertakariak barne hartzen ditu.

Horrez gain, zenbait gertakarik edo aldagai orokorrek jokabidean eragina

izan dezakete: osasun egoera, neke maila, ohikerian egondako aldaketak,

familiarekin eztabaidak, etab. Adibide bat jartzearren, pertsona batek

erreakzio jakin batzuk izan ditzake gaixorik dagoenean eta oso erreakzio

desberdinak ondo dagoenean: horrela, ezintasun intelektuala duen eta

gripea duen pertsona batek jantokira joateko oztopoak jarri ditzake soinean

txiza eginez; normalean lantokian ematen dizkioten jarraibideei kasu egiten

dien eta portaera arazorik ez daukan pertsona batek jokabide

problematikoak izan ditzake lanera joan eta aurreko gauean 7 ordu baino

gutxiago lan egin baditu.

1.taulak jokabide problematikoen aurrekari eta ondoriorik ohikoenen

zerrenda jasotzen du.

11

Jokabidearen testuingurua

• Ia beti jokabide problematikoak inguruaedo testuingurua kontrolatzekogertatzen dira.

• Jokabide baten testuinguruak gertatuaurretiko gertakariak eta horren ostekogertakariak barne hartzen ditu.

• Horrez gain, faktore orokorrak barnehartzen ditu: osasun egoera, ohikerianegondako aldaketak, nekea, etab.


1. TaulaNormalean jokabide problematikoetan eragina duten faktoreak

Jarduera faktoreak

• Aldaketak ohikerian• Zereginak burutzeko zailtasunak• Berrindartze gutxi edo berrindartzerik eza ingurunean• Funtzionalak edo adierazgarriak ez diren jarduerak• Desatseginak diren jarduera funtzionalak• Ikaskuntza prozesuaren geldotasuna• Pertsonak hautaketak egiteko aukerarik ez egitea• Zereginetan aldaketarik eza• Akats asko zereginak egiterakoan

Ingurunearen faktoreak

• Erosoa ez den tenperatura (gehiegizko beroa edo hotza)• Ingurune zarata• Egokia ez den argia• Inguruan dagoen jende kopurua (gehiegizkoa edo eskasa)• Nahikoa ez den lekua pertsonaren inguruan• Erosoa ez den ingurunea• Arkitektura oztopoak, egokitua ez dagoen ingurunea

Faktore pertsonalak

• Gaixotasuna, alergiak• Mina• Nekea• Egarria edo gosea• Medikazioaren ondorioak• Aldartea (hala nola, amorrazioa edo antsietate)• Aurreko ikasketak eta esperientziak

Gizarte faktoreak

• Langileen presentzia eta langileen arreta maila• Adiskideen presentzia edo ez egotea eta adiskideen arreta maila• Langile jakin baten presentzia edo ez egotea• Aldaketak langileei dagokienez• Familiarekin, langileekin edo adiskideekin desadostasunak• Familiaren, langileen edo adiskideen hurbiltasuna• Errefortzuen edo ondorioen presentzia edo ez egotea (hala

nola, jokabide problematikoak egotea profesionaletan dueneragin emozionala)

• Profesionalen jarrera eta abileziak

12


4. oinarria. Jokabide batek hainbat funtzio eduki ditzake.

Azken funtsezko elementuak honekin dauka zerikusia: jokabide batek

hainbat funtzio izan ditzake. Hala, pertsona batek ikasi dezake jokabide

berak ondorio bat baino gehiago eduki dezakeela testuinguruaren arabera:

egoera jakin batean, pertsonak daki jotzearen ondorioa lanean atseden bat

hartzea dela baina, beste testuinguru batean, jotzeak langileen eta

adiskideen arreta bereganatzea dakar; testuinguru jakin batean, botaka

egiteak deserosoa den egoera batetik ihes egiteko baliagarria izan daiteke

eta, beste inguruabar batzuetan, kontaktu fisikoa lortzeko; batzuetan

soinean txiza egitearen helburua arropa bustitzea izan daiteke gehien

gustatzen zaion arropa jantzi ahal izateko eta, beste batzuetan, xedea

arreta faltagatik haserrea adieraztea da; zenbait kasutan eskura dituen

objektuak jaurtitzearen helburua jantokitik ateratzea izan daiteke eta,

horrela, gustatzen ez zaion zerbait jatea galaraztea, dena den, langileen

arreta bereganatzeko estrategia bat ere izan daiteke.

13

Funtzio anitzak

Jokabide berak funtzio bat baino gehiagoeduki dezake, beraz, jokabideatestuinguru desberdinetan aztertzeakomeni da, funtzioa beti bera den edotestuinguruaren arabera aldatzen denzehazteko.


Gidaliburu honek jokabide problematikoen ebaluazio funtzionala aurrera

eramateko zer egin behar den eta zer ordenatan egin behar den azaltzen

du. 2. Taulak prozesuaren eskema orokorra barne hartzen du.

Gidan zehar, autoebaluazioari buruzko zenbait fitxa gaineratu dira, ebaluazio

funtzionala egiteko ardura duen pertsonarentzat oso erabilgarriak izan

daitezkeenak: galdera bakoitzari erantzun behar zaio prozesuaren hurrengo

fasearekin aurrera jarraitu ahal den edo arreta aurreko fasean kontzentratu

behar den zehazteko.

1. 1. FASEA: JOKABIDE PROBLEMATIKOAK IDENTIFIKATZEA

Pertsona baten jokabide problematikoen ebaluazio funtzional bat egiten

denean, eman beharreko lehenengo urratsa jokabide horiek eta euren

testuingurua edo zein egoeratan gertatzen diren identifikatzea da.

Horien identifikazioa errazte aldera, ICAP eskalaren barruan dagoen

jokabideari lotutako arazoen sailkapena jaso da:

ICAP ESKALAN DEFINITUTAKO JOKABIDE ARAZOAK

14

2. TaulaJokabide problematikoenebaluazio funtzionala

FASEAK

1. fasea: Jokabide problematikoakegituratutako elkarrizketen bitartezidentifikatzea. Elkarrizketa horiekin zerajakin nahi da:

• Jokabide problematikoa zertan datzan.

• Zer maiztasunarekin gertatzen den.

• Zer nolako intentsitatearekin.

• Zer testuingurutan.

2. fasea: Identifikatutako jokabideproblematikoen artean lehentasun ordenaezartzea honako hau zehazte aldera:

• Zein jokabidek behar duten premiazkoebaluazioa eta esku hartzea.

• Zeintzuk behar duten ebaluazio formalabaina ez dira premiazkoak.

• Zeintzuk ez duten ebaluaziorik behareta berrazterketa edo jarraipeninformalarekin nahikoa duten.

3. fasea: Jokabide problematikoak moduoperatiboan definitzea.

4. fasea: Hipotesiak egitea.

• Egituratutako elkarrizketak

• Behaketa sistematikoak

– Scatter Plot

– A-B-C analisia

• Jokabide problematikoaren analisifuntzional esperimentala

– Faktoreen diseinua.

– Faktoreak behatzea.

– Faktoreak erregistratzea.

– Segurtasun neurri prebentiboak.

5. fasea: Ebaluazioaren emaitzak eskuhartzeekin lotzea.


III.JOKABIDE PROBLEMATIKOENEBALUAZIO FUNTZIONALARENFASEAK

Nork bere burua zauritzekoedo bere buruari minemateko jokabidea

Bere gorputzari ematen dio min.

Adibidez: jipoituz, burukadak emanez, harramazkatuz,moztuz edo ziztatuz, hozka eginez, azala igurtziz, iletiktiratuz, atximur eginez edo azazkalak janez.

Heteroagresibitatea edobeste batzuei min ematea

Beste pertsona edo animalia batzuei min fisikoaeragiten die.

Adibidez: kolpatuz, ostikadak emanez, hozka eginez,ziztatuz, harramazkatuz, iletik tiratuz, beste objektubatekin kolpatuz.

Objektuak suntsitzea Nahita gauzak apurtu, hondatu edo suntsitzen ditu.

Adibidez: kolpatuz, urratuz edo moztuz, tiratuz, errez,ziztatuz edo marrak eginez.

Jokabide disruptiboa Beste batzuen jardueratan sartzen da.

Adibidez: besteak gehiegi besarkatuz, jazarriz edogogaituz, eztabaidatuz edo kexatuz, istiluak bilatuz,arrazoirik gabe barre edo negar eginez, eragotziz,garrasi edo oihu eginez.

Iturria: MONTERO CENTENO, D. (1993). “Evaluación de la Conducta adaptativa en personascon discapacidades. Adaptación y validación del ICAP”. Hezkuntzako Ikerkuntza eta EbaluazioSaila. Deustuko Unibertsitatearen ICE, Bilbo.

Jokabide problematikoak identifikatzeko erabili beharreko oinarrizko

metodoa egituratutako elkarrizketena da. Horietan, galdera irekiak zein

itxiak erabili behar dira, 4. taulan agertzen direnak bezalakoak.

Ezintasunen bat duen pertsona oso ongi ezagutzen duten eta jokabide

problematikoak ongi ezagutzen dituzten pertsonak elkarrizketatzea

funtsezkoa da; izan ere, mahaigaineratu beharreko galderei zehaztasunez

erantzuteko gai diren pertsonak dira. Posible den heinean, pertsona horien

artean, beti egon behar da senideren bat eta aztertu nahi den jokabidea

15

3. TaulaElkarrizketarako galderak, jokabideproblematikoak identifikatzera

zuzendutakoak

• Ezintasunen bat duen pertsonak daukanedozein jokabide problematikozerrendatu eta deskribatu ezazu.

• Adierazi ezazu normalean zermaiztasunarekin gertatzen direnjokabide horiek.

• Jokabide bakoitzaren intentsitateadeskribatu ezazu.

• Jokabide problematiko bakoitzarenkasuan, identifikatu ezazu zerjardueratan edo zer ingurunetan gertatuohi den.


Ohitura atipikoak edoerrepikakorrak(estereotipiak)

Oso ohikoak ez diren jokabideak, bitxiak, behin etaberriro errepikatzen direnak.

Adibidez: logelatik barrena ibili, kulunkatu, hatzakbihurritu, hatzak edo beste objektu batzuk miazkatu,astinduak eman gorputzeko atalekin (nerbio tikak),bakarrik hitz egin, hortzak klaskatu, lurra edo bestegauza batzuk jan, oso gutxi edo neurrigabe jan,objektu bat edo hutsa finkotasunez begiratu, keinu edohots arraroak egin.

Erasoko jokabide soziala Beste pertsonak iraintzen dituzten jokabideak dira.

Adibidez: oso ozen hitz egin, madarikatu edo hizkerairaingarria erabili, gezurrak esan, gehiegi hurbildu edobeste pertsonak gehiegi ukitu, mehatxatu, tontakeriakesan, besteei txistua bota, atzamarra sudurrean sartu,korrokada egin, puzkerrak bota, genitalak ukitu, lekudesegokietan txiza egin.

Uzkurtasuna edoarretarik eza

Beste pertsona batzuekin harremanik eduki ez izanareneta arretarik jarri ez izanaren arazoak dira.

Adibidez: beste pertsona batzuengandik urrunmantendu, oso ohikoak ez diren beldurrak adierazi, osomoteli bili, triste edo kezkatuta agertu, zenbaitjardueratan kontzentrazio gutxi adierazi, lo gehiegiegin, nor bere buruari buruz modu negatiboan hitzegin.

Laguntzaileak ez direnjokabideak

Pertsonak laguntza ematen ez dueneko jokabideak dira.

Adibidez: esana bete nahi ez izatea, haren lanak ezegin edo arauak ez errespetatu, modu desafiatzaileanjardun edo aurpegi txarra jarri, eskolara edo lanerajoan nahi ez izatea, partekatu edo haren txanda itxaronnahi ez izatea, gezurra esan, lapurtu edo legea ezerrespetatu.

duen pertsona artatzen duen egoitza zerbitzuetako edo eguneko

zerbitzuetako langileren bat, bai eta ezintasunen bat duen pertsona bera

eta bere adiskideak ere, betiere, haiekin ahoz, keinu bidez edo ikusmenaren

bidez komunikatzeko arazorik ez badago.

Elkarrizketek, parte hartzen duten pertsonen arabera, bereziki

problematikotzat jotzen diren jokabide eta egoera guztiak aintzat hartu

behar dituzte.

2. 2. FASEA: LEHENTASUN MAILA JOKABIDE PROBLEMATIKOEIDAGOKIENEZ

Ezintasunen bat duten pertsonek jokabide problematiko bat baino gehiago

izan ohi dute eta, horrelakoetan, esku hartzea prestatze aldera, ebaluazio

funtzionala egiteko ardura duen pertsonak horien arteko lehentasun ordena

bat ezarri behar du: zehaztu beharko du zeintzuk diren lehentasunezko

ebaluazioa eta esku hartzea behar duten jokabideak, zeintzuk diren

aurrekoak bezainbeste premia ez duten baina ebaluazio formala behar

duten jokabideak eta, zeintzuk, aldiz, berrazterketa edo jarraipen

informalarekin nahikoa duten.

Oro har, premiazko esku hartzea behar duten jokabideak hauek dira:

ezintasunen bat duen pertsonari edo inguruko norbaiti (adiskideak, senideak

edo profesionalak) kalte fisikoa eragin ahal diotenak edo haren bizitza

arriskuan jartzen dutenak. Hauek ere premiazko ebaluazioa eta esku

hartzea behar dute: ezintasunen bat duen pertsonaren edo beste pertsona

baten gizarteratze edo integrazio prozesua zaildu edo oztopatzen dutenak,

bai eta kalte materialak eragiten dituzten jokabideak ere. Edonola ere,

premiaz esku hartzea beharrezkoa den zehazte aldera, komenigarria da,

jokabidea edozein dela ere, bi faktore aintzat hartzea: (a) premiaz esku

hartzen ez bada, jokabidea okertzeko edo larriagotzeko arriskua ote dagoen

eta b) jokabideak modu negatiboan eragina duen pertsonaren onarpenari

dagokionez.

4. taulan jokabide problematikoen artean lehentasun ordena ezartzeko

lagungarria den galdera sorta bat dago.

Ebaluazio funtzionala egiteko ardura duen pertsonak, identifikatutako

jokabide problematiko bakoitzaren kasuan, taulan adierazitako galdera

bakoitzari erantzun beharko dio. Zerrendako lehenengo hiru galderen

16

4. TaulaJokabide problematikoenarteko lehentasun mailak

1. ¿Jokabidea pertsonaren bizitzarenaurkako mehatxu bat da?

2. Jokabidea pertsonaren osotasunfisikoaren aurkako mehatxu bat da?

3. Jokabidea pertsonaren osotasunfisikoaren edo beste pertsonenbizitzaren aurkako mehatxu bat da?

4. Jokabideak pertsonaren gizarteratzeazaildu edo oztopatu egiten du?

5. Jokabideak beste pertsonengizarteratzea zaildu edo oztopatuegiten du?

6. Jokabideak kalte materialak eragitenditu?

7. Premiazko esku hartzerik ez badaburutzen jokabideak okerrera egingodu?

8. Jokabidearen ondorioz, beste pertsonabatzuek ez dute jokabidea duenpertsona onartzen?


erantzunetako bat baiezkoa bada, horrek esan nahi du jokabide horrek

ebaluazio funtzionala eta premiazko esku hartzea behar dituela

jokabideari lotutako laguntza plan baten bidez. Horrez gain, informazioa

jasotzeko fasean eta esku hartze planaren diseinuan zehar gerta

daitezkeen krisiak bideratu ahal izateko prozedurak aurreikustea

ezinbestekoa da.

Lehenengo hiru galderen erantzuna ezezkoa bada baina hurrengo

galderetako erantzunen bat baiezkoa bada, esku hartzearen lehentasun eta

premia maila baxuagoa da. Horrelakoetan informazioa jasotzeko fasean eta

jokabideari lotutako laguntza planaren diseinuan zehar gerta daitezkeen

krisiak bideratu ahal izateko prozedurak aurreikustea ez da beti beharrezkoa

izango, nahiz eta zenbait kasutan ezinbestekoa izan.

Galdera guztien erantzuna ezezkoa bada, pentsa daiteke ez dela

beharrezkoa inolako esku hartzerik edo jokabidearen erregistrorik eta

ingurua –senideak, profesionalak, adiskideak, lagunak- dela jarrera aldatu

behar duena eta toleranteagoa izan jokabide hori onartuz. Antzemandako

jokabidea duen pertsonaren ingurune hurbila osatzen duten pertsonen

artean, gerta daiteke zenbait pertsonen kasuan, jarrera aldaketa hori

lortzea erraza ez izatea. Batez ere, pertsona horiek narriadura edo

zurruntasun kognitiboa baldin badute. Kasu horietan, modu sakonagoan lan

egin behar da jokabideari lotutako laguntza positiboan oinarrituta,

egokitzapen horretan laguntze aldera.

Horrez gain, aintzat hartu behar da batzuetan ez dela erraza jokabide bat

disruptibo gisa kalifikatu behar den edo ez zehaztea edo problematikotzat

jotzeko maiztasun edo intentsitate nahikoarekin gertatzen den edo ez. Are

gehiago, gerta daiteke pertsona batek pentsatzea badela eta beste batzuek,

aldiz, kontrakoa pentsatzea. Horri dagokionez, komenigarria da kontuan

hartzea profesionalen jarrera edo pertzepzioa aldatu daitekeela edo

eraginpean egon daitekeela nekeagatik edo asetasunagatik. Ondorioz, une

jakin batean jokabide batek esku hartzea behar duela pentsa dezakete

baina, egoera lasaiago batean, jokabide bera onargarria eta ez

problematikoa dela pentsatuko lukete. Hori dela eta, ebaluazioarekin eta

esku hartzearekin lotutako edozein erabaki hainbat pertsonen iritzian eta

oharretan oinarritu behar da, soilik pertsona batenak kontuan hartu

beharrean. Jokabidearen jatorriaren inguruan nolabaiteko desadostasuna

dagoenean, hasiera batean, jokabidearen gainbegiratze informala egin

daiteke eta egoerak okerrera egin duela antzemanez gero, ebaluazio

funtzionala burutu.

17


GOGORATU

Jokabide bati esleitzen zaion lehentasunaedozein dela ere, profesional guztiekgogoan eduki behar dute esku hartze batiezin zaiola hasiera eman ebaluazioabukatu, jokabideari lotutako laguntzaplana egin eta hori abian jartzea adostuarte.

Jarduera horiek taldean egiteaezinbestekoa da, erabakiei aurrea hartugabe eta modu independentean jardungabe. Taldean lan egitea eta jarduerensendotasuna arrakastaren gakoa diraprozedura mota horietan.

Elkarrizketetan eta 4. taulako galderen erantzunen bitartez lortutako

informazioan oinarritu analisiak eta esku hartzeak hizpide izango dituen

jokabideen lehentasun maila zehazte aldera.

3. 3. FASEA: JOKABIDE PROBLEMATIKOEN DEFINIZIO OPERATIBOA

Jokabide problematikoen lehentasun maila behin ezarrita,

lehentasunezkotzat jo diren jokabideen definizio operatiboa egin behar da.

Definizio operatiboak ezinbestekoak dira ebaluazioan esku hartzen dute

langile guztiek ebaluatzen ari den jokabidea zein den zalantzarik gabe

dakitela bermatzeko. Horren helburua pertsonak jokabide hori daukanean

modu kontzientean erantzutea da. Horrez gain, definizio horiek jokabide

problematikoaren maiztasunari eta intentsitateari buruzko datuak etengabe

jasotzea errazten dute, esku hartzearen eboluzioa eta horren arrakasta

maila ezagutze aldera. Halaber, ezinbestekoak dira jokabide

problematikoaren azpian dagoen funtzioa edo objektiboaren gaineko

hipotesiak egiteko.

Jokabide problematiko bat modu operatiboan definitzeko, jokabidea osatzen

duten eta behagarriak diren ekintzak zehaztea beharrezkoa da deskribapen

orokorren baliabidea saihestuz; izan ere, oso interpretazio desberdinak

eragin ditzake. Adibidez, jokabide bat agresiboa dela esatea orokorregia da;

harramazkatzea, jotzea, bultzatzea, ostikadak ematea, gauzak jaurtitzea

edo beste hainbat gauza barne hartu ditzake; jokabide agresiboa definitzeko

erasoak zer jokabide zehatz barne hartzen dituen zehaztea nahitaezkoa da.

5. taulan definizio operatiboen zenbait adibide eman dira, batzuk zuzenak

eta beste batzuk desegokiak, orientabide gisa erabil daitezen:

18


GOGORATU

Zehazteko behar hori une oro gogoanedukitzea oso garrantzitsua da. Praktikan,ohikeriaren, hainbat eginkizunen etaerabiltzaileei arreta emateko beharrarenondorioz, jokabideak erregistratzeari etadeskribatzeari buruzko funtzioak ahaztudaitezke baina hori egitea eta ondo egiteafuntsezkoa da. Zehaztasunik ezak edoorokortzeek metodoaren aplikazioaindargabetzen dute eta fidagarriak ezdiren emaitzak eragiten dituzte, hau da,jokabidea arazteko eta horren gainekoesku hartze sendoa bermatzekobaliagarriak ez diren emaitzak.

5. TaulaDefinizio operatibo zuzenen eta desegokien adibideak

Jokabide disruptiboa

• Zuzena: (a) objektuak jaurtitzea; (b) oso ozen eta eskolako edukiarekin zerikusirikeduki gabe hitz egitea; (c) eskolan zehar oso ozen hitz egitea baimena eskatu gabe.

• Desegokia: (a) ez laguntzea; (b) ordenatua ez izatea; (c) urduri egotea.

Nork bere buruari eraso egitea

• Zuzena: (a) burua lurraren kontra jotzea; (b) burua ukabilez jotzea; (c) atzamarrabegian sartzea.

• Desegokia: (a) norbere burua zauritzea; (b) norbere burua ez estimatzea; (c)norberaren aurkako jokabide agresiboa izatea.

Jokabide estereotipatua

• Zuzena: (a) eskuak astintzea; (b) gorputza kulunkatzea; (c) objektuak ahoan sartzeaeta xurgatzea.

• Desegokia: (a) zentzurik ez duten jokabideak; (b) errepikakorrak diren jokabideak;(c) norbere burua estimulatzea.

Ahozko erasoa

• Zuzena: (a) beste pertsona batzuk mehatxatzea eta ostikadak ematea; (b) irainekineta keinu lizunekin erantzutea zeregin bat egin dezan eskatzen zaion bakoitzean.

• Desegokia: (a) zakarra izatea; (c) lotsagabea izatea.

Eraso fisikoa• Zuzena: (a) jotzea; (b) ostikadak ematea; (c) harramazkatzea.• Desegokia: (a) beste batzuei min ematea; (b) beste batzuei erasotzea.

19


AUTOEBALUAZIOA EGITEKO FITXA

Prozesuaren une honetan zu bezala, ebaluatzen ari garen jokabidek dituen ezindua ondo ezagutzen

duten pertsonak jada elkarrizketatuko zenituen eta, hala badagokio, ezintasunen bat duen pertsona

bera ere elkarrizketatuko zenuen. Elkarrizketa horien emaitza gisa bereziki kezkagarriak diren

jokabideak identifikatuko zenituen, bai eta jokabide horiek zein egoera, testuinguru edo ingurutan

gertatzen diren ere. Hainbat jokabide problematikotzat jo badira, horien artean lehentasun ordena bat

ezarriko zenuen analisirako eta esku hartzerako, hau da, prozesuaren hurrengo faseak errazteko:

beharbada premiazko esku hartzea behar duten zenbait jokabide identifikatu dituzu; beste batzuk, esku

hartzea behar duten arren, ez daukate horrenbesterako presarik; zenbait jokabidek gainbegiraketa

informala besterik ez dute behar eta, beharbada, gainontzeko jokabideak onartzeko erabakia hartu

duzu eta, ondorioz, aldatu behar direnen zerrendatik kanpo utzi. Azkenik, esku hartzearen helburu gisa

hautatutako jokabide problematikoei dagozkien definizio operatiboak ezarri dizkiezu, betiere, termino

behagarri eta neurgarrietan.

6. taulak lehenengo fase honen eta bertan lortutako emaitzen autoebaluazioa egin ahal izateko gidoi

bat jasotzen du. Autoebaluazio hori egin ostean, prozesuaren hurrengo faseari hasiera eman ahal diozu,

hau da, beharrezkoa den informazioa jasotzea ezintasunen bat duen pertsonarentzat jokabide

problematikoek duten funtzioari eta lortu nahi duten helburuari buruzko hipotesi onargarriak egin ahal

izateko.

6. TaulaAutoebaluazioa:

Jokabide problematikoak identifikatzea,lehentasuna ematea eta definitzea

20


Prozesua Emaitzak

Pertsona ondo ezagutzen duten beste pertsonaadierazgarriak elkarrizketatu dituzu?

• Beste pertsona batzuen aburuz garrantzitsuak edoadierazgarriak diren jokabide problematikoakidentifikatu dira.

• Testuinguruak eta/edo funtsezko egoera problematikoakidentifikatu dira.

Jokabide problematikoei dagokienez, lehentasun ordenaezarri duzu?

• Jokabide problematikoei dagokienez, lehentasun ordenaezarri da.

Antzemandako jokabide problematikoen artean, batenizaerak hala eskatzen bazuen, krisiak bideratzeko plan bateratu duzu?

• Beharrezkoa den kasuetan, krisiak bideratzeko plan bateratu da.

Hautatutako jokabide bakoitza azterketaren helburu gisadefinitu duzu behagarriak eta neurgarriak direnterminoetan?

• Jokabide problematikoak modu operatiboan definitudira.

4. 4. FASEA: HIPOTESIAK EGITEA

Jokabide problematikoek duten funtzioaren inguruan hipotesiak egiteko,

jokabidean eragina duten faktoreetan kontzentratu behar da, bai

aurretikoak direlako, bai ondorengoak direlako. Egindako hipotesiek ondoko

aukera hauetako bat edo batzuk iradoki dezakete:

• Jokabidea arreta lortzeko modu bat da.

• Jokabidea hautemangarria den zerbait lortzeko modu bat da: hala nola,

janaria, objektu zehatz bat edo jarduera bat egitea.

• Jokabidea zeregin, jarduera edo pertsona batetik ihes egiteko gauzatu da.

• Jokabidea estimulazio sentsoriala lortzeko modu bat da.

• Jokabidea ezinegon fisikoa edo mina adierazteko gauzatu da.

• Jokabideak beste testuinguru eta beste momentu batean gertatutako

jazoera batekin zerikusia dauka (hala nola, lo egin ez izana, autobuseko

gidariaren aldaketa, etxean izandako eztabaida).

Zenbait kasutan, hemen aipatutako hipotesi guztiak garrantzitsuak izan

daitezke jokabide jakin baten kasuan; hau da, jokabide problematiko bakar

bat hainbat faktorek eragin dezakete. Beste kasu batzuetan, berriz, gerta

daiteke soilik hipotesietako bat garrantzitsua izatea. Edonola ere, beti eduki

behar da gogoan, baita eragilea faktore bakarra dela ematen duenean ere,

faktoreek elkarri eragiten diotela; hala, adibidez, ingurunean gertatutako

jazoerek pertsona batek zeregin batetik ihes egiteko duen beharra handitu

dezakete.

Ondoren, hipotesiak egite aldera beharrezkoa den informazioa biltzeko hiru

metodo edo estrategia deskribatu dira: egituratutako elkarrizketak,

behaketa sistematikoak eta jokabide problematikoaren analisi funtzional

esperimental sistematikoa. Metodo horiek errazenetik –egituratutako

elkarrizketak- zehatzenera –analisi funtzionala- doan continuum bat bezala

ikus daitezke; lehenengoek bigarrenek baino prestakuntza gutxiago eta

espezializazio maila baxuagoa behar dute.

Zailtasun edo konplexutasun txikiagoa duten arren, egituratutako

elkarrizketak aski izan daitezke aztertu nahi den jokabideari buruzko

21

Informazioa biltzekoestrategiak

• Egituratutako elkarrizketak:

– ezintasunaren bat daukan pertsonari;

– ondo ezagutzen dioten pertsonei.



informazio nahikoa lortzeko; beraz, kasu horietan, ez da beharrezkoa

informazio hori beste metodo batzuk aplikatuz lortutako datuekin zabaltzea.

Dena den, hipotesiak fidagarriagoak izango dira egituratutako elkarrizketak

behaketa sistematikoarekin konbinatzen badira. Hala ere, ez da beharrezkoa

analisi funtzional esperimental sistematikoa egitea aurreko metodoen

bitartez jokabide eredu argiak lortu badira.

Informazio hori oinarritzat hartuta, jokabide horren funtzioari eta pertsonak

jokabide horrekin lortu nahi duen xedeari buruzko hipotesiak egin ahalko

dira.

4.1. Egituratutako elkarrizketak

7. taulan, elkarrizketen testuinguruan, jokabide problematikoaren eragile

edo leherrarazle zuzenak diren gertakariak edo egoerak identifikatzen

laguntzen duten galderak bildu dira. Horrez gain, jokabidearen osteko beste

gertakari edo egoerak ere identifikatzeko lagungarriak izan daitezkeen

galderak daude.

Halaber, jokabide problematikoak eragiten dituzten inguruko beste faktore

batzuk, izaera zabalagoa edo orokorragoa dutenak, zehazteko lagungarriak

izan daitezkeen galderak gaineratu dira.

Jokabide problematikoak identifikatzeko fasean bezala, elkarrizketatutako

pertsonek jokabide problematikoa daukan pertsonaren ezagutza sakona

eduki behar dute. Pertsona bati baino gehiagori elkarrizketa egitea

gomendatzen dugu (adibidez, tailerreko begiralea, adiskideak, zaintzaileak,

gurasoak, anai-arrebak), baita, posible bada, ezintasunen bat duen

pertsona bera ere; modu horretan ikuspuntu desberdinak ezagutu ahalko

dira. Elkarrizketatutako pertsonen arteko aniztasun hori funtsezkoa da; izan

ere, adierazi den moduan, jokabide problematikoaren arrazoiak aldatu

daitezke ingurua edo testuinguruaren arabera.

22


7. TaulaJokabide problematikoak gertatzen diren egoerakidentifikatzera zuzendutako elkarrizketako galderak

1. Normalean, zein jardueratan edo ingurutan gertatzen da jokabidea? Zehaztuezazu erantzuna identifikatutako jokabide problematiko bakoitzeko.

2. Jokabide problematikoa gertatzen denean, zer gertatu ohi da? Hau da, nolajarduten duzu zuk eta nola jarduten dute gainontzekoek? Zehaztu ezazuerantzuna antzemandako jokabide problematiko bakoitzeko.

3. Ba al dago gertakari zehatzen bat jokabide problematikoa gertatu baino lehenbeti edo ia beti jazotzen dena? Hala bada, deskribatu itzazu.

4. Ba al dago jarduera edo ingurune zehatzen bat zuk saihesten duzuna horrenemaitza jokabide problematikoa izan ohi delako? Hala bada, deskribatu itzazu.

5. Ba al dago jarduera edo ingurune zehatzen bat zuk maiz iradokitzen duzunabadakizulako egoera horietan jokabide problematikoa gertatzeko aukeragutxiago daudela? Jarduera edo ingurune hori deskribatu ezazu.

6. Zure ustez, ezintasunen bat duen pertsonak jokabide problematikoa bestepertsonekin komunikatzeko asmoarekin erabiltzen du? Deskribatu.

7. Jokabide problematikoak ezintasunen bat duen pertsonaren osasunegoerarekin zerikusia daukala uste duzu? Jokabide problematikoa gertatzekoaukera gehiago daude pertsona gaixorik dagoenean? Nabaritu duzu jokabideproblematikoa pertsona gaixorik dagoela antzeman baino lehen gertatu ohidela? Jokabideak pertsonak min daukala adierazi dezake?

8. Jokabide problematikoa ezintasunen bat daukan pertsonaren aldarteari lotutaegon daiteke (hala nola, larritasun sentimendua, antsietatea)? Jokabide horieduki eta gero, aldarte aldaketaren bat antzeman daiteke? Hala bada, aldaketahori deskribatu ezazu.

9. Inguruneari lotutako faktoreek (gelan dagoen pertsona kopurua, zarata, argia,tenperatuta, besteak beste) eragina izan dezakete jokabidean? Hala bada,zeintzuk.

10. Beste ingurune batean jazotako gertaera edo egoerek (hala nola, bestepertsonekin izandako harremanetan egondako arazoak, zenbat orduz lo eginduen, etxeko ohikerian egondako aldaketak) eragindako jokabideproblematikoaren ereduren bat antzeman duzu? Hala bada, deskribatu itzazuantza jokabide problematikoa eragiten duten inguruabar edo egoerak.

23


Horrez gain, oso erabilgarria izan daiteke jakitea egoera edo

testuingururen bat dagoen, zeinetan jokabide problematikoa ez den inoiz

gertatzen. Horrek jokabidea ez gertatzea eragiten duten arrazoiak

mugatzen lagundu dezake (eta, ondorioz, gertatzea eragiten dutenak ere).

Gogoan eduki behar da, elkarrizketak egin eta gero ondorioztatzen bada

ezintasunen bat duen pertsonaren osasun egoerari lotutako faktoreek

jokabide problematikoetan eragina daukatela, lehenengo neurri gisa,

egokienak diren medikuen esku hartzea eskatu beharko dela, aproposena

den tratamendua agindu dezaten. Hala eta guztiz ere, gaixotasuna edo

gaitza tratatu eta gero, posible da pertsonak jokabide problematikoarekin

jarraitzea nahi duen zerbait lortzeko egoera hori erabiltzen ikasi duelako

(langileen arreta, atsedena lanean ari den bitartean, etab.). Kasu horietan,

ebaluazio prozesu bat mantentzea eta jokabideari lotutako laguntza plana

garatzea beharrezkoa izan daiteke.

4.2. Behaketa sistematikoak

Hainbat kasutan, egituratutako elkarrizketen bitartez jasotako informazioa

osatu egin beharko da. Hala, elkarrizketen bidez jakin daiteke jokabide

problematiko zehatz bat bereziki ohikoa dela jarduera jakin bat egin

bitartean baina beharbada, informazio horri esker, ezin da jakin zergatik

gertatzen den testuinguru horretan. Kasu horietan, jarduera horretan zehar

zuzeneko behaketa egitea hipotesia egiteko lagungarria izan daiteke.

Bestalde, behaketa zuzena erabilgarria izan daiteke elkarrizketen bidez

lortutako informazioan oinarrituta ateratako ondorioak egiaztatzeko. Gogoan

eduki: zenbait eta informazio gehiago, orduan eta zehatzagoa izango da

hipotesia.

Oinarrizko bi metodo daude behaketa sistematiko zuzena egiteko:

lehenengoa, “scatter plots” izenekoak erabiltzean datza; bigarrenak A-B-C

analisia erabiltzen du.

• Scatter Plot. Datuak biltzeko modu horri esker gertaera ereduak lortu

daitezke. Eredu horiek eguneko momentu edo ordu desberdinei lotuta

daude. Adibidez, jokabidea maizago gertatzen da 13:00etatik aurrera?

Ez da inoiz eguerdia baino lehen gertatzen?.

Metodo hori aplikatzeko egin behar den lehenengo gauza hauxe da:

behaketaren datuak apuntatzeko txantiloia diseinatzea. 1. irudia adibide

24

Behaketa sistematikoaegiteko metodoak

• Scatter Plot: eguneko une edo ordujakin batzuekin zerikusia duten gertatzeereduak lortzeko aukera ematen du.

• A-B-C analisia: pasadizozko izaeraduen erregistroa da, jokabidea gertatubaino lehenago eta gertatu eta segituanjazotakoa erregistratzen duena.


gisa erabili daiteke: ardatz horizontalak asteko egunak erakusten ditu

eta ardatz bertikalak eguneko orduak. 1. irudian eguna 30 minutuko

tarteetan banatu bada ere, tarte handiagoak edo txikiagoak erabili

daitezke, behaketarako erabilgarriena denaren arabera. Adibidez,

pertsona bat zu behatzen ari zaren jardueran bakarrik ordu bat egoten

bada erabilgarria izan daiteke behaketa tartea 15 minutura murriztea.

Metodo hori aplikatzen den bakoitzean erabaki beharko da, jokabide

problematikoak gertatzen direnean, txantiloiaren laukietan oharrak nola

hartu behar diren. Oro har, jokabide problematikoen erregistroa hiru

marka motaren bidez egiten da: laukia hutsik uztea; laukian zehar

diagonal bat egitea; laukia guztiz koloreztatzea. Marka horietako

bakoitzak esanahi desberdinak ditu behatzailearentzat: orokorrean,

laukia zuri uzteak esan nahi du tarte horretan ez dela behaketak

hizpide duen jokabidea gertatu; laukia diagonal batekin markatzeak

jokabidea erdiko kopuruen barruan gertatu dela adierazten du; laukia

guztiz koloreztatzeak, berriz, jokabidea askotan gertatu dela esan nahi

du. Behatutako jokabide bakoitzaren kasuan, zuk zehaztuko duzu zer

den erdiko kopuruen barruan egotea eta zer den oso maiz gertatzea.

Adibidez, behaketa jakin batean, aukeratu dezakezu diagonalean

egindako marra batek esan nahi duela jokabidea gehienez ere bost aldiz

gertatu dela eta guztiz koloreztatua dagoen laukiak, berriz, jokabidea,

behaketak iraun duen bitartean, bost bider baino gehiagotan gertatu

dela adierazten duela.

Metodo horren bitartez, zenbait eguneko datuak biltzen direnean,

jokabide problematikoaren gertatze edo ez gertatze orduei lotutako

ereduak antzeman ahalko dira. Jokabidea beti eguneko ordu zehatzetan

gertatzen dela egiaztatzen bada, denbora tarte horiek arretaz aztertzea

komenigarria da, jokabidean eragina eduki dezaketen faktore

bereizgarriak identifikatze aldera. Modu berean, gertatzen ez den

orduak aztertzea ere komeni da, tarte horiek komunean duten

faktoreak ikusteko.

25


1. irudiaScatter Plot

26


Al As Az Og Os La Ig

7:00-7:30

7:30-8:00

8:00-8:30

8:30-9:00

9:00-9:30

9:30-10:00

10:00-10:30

10:30-11:00

11:00-11:30

11:30-12:00

12:00-12:30

12:30-13:00

13:00-13:30

13:30-14:00

14:00-14:30

14:30-15:00

15:00-15:30

15:30-16:00

16:00-16:30

16:30-17:00

17:00-17:30

17:30-18:00

18:00-18:30

18:30-19:00

19:00-19:30

19:30-20:00

20:00-20:30

20:30-21:00

21:00-21:30

21:30-22:00

Identifikazio datuak

Pertsonaren izena:Behatzailearen izena:Hasiera data:Bukaera data:Behatutako jokabideak:1. jokabidea:2. jokabidea:3. jokabidea:

Behaketaren datuakJarraibideak:

8. taulan scatter plots izenekoetan jasotako datuak aztertzeko lagungarriak

izan daitezkeen zenbait galdera jaso dira. Horrez gain, jokabide

problematikoaren funtzio edo funtzioei buruzko hipotesiak egiten lagundu

dezakete ere.

8. TaulaScatter Plot izenekoan antzemandako ereduak aztertzeko egin beharreko galderak

1. Pertsonaren jokabide problematikoa azaltzen den denbora tartean, zailtzatjotzen duen lanen bat egin behar du? Zer jardueratan parte hartzen ari da?Jarduera horietan akats tasa altua dauka?

2. Parte hartzen ari den jarduera horiek, bere gustukoak dira? Asko gustatzenzaion jarduera bat bukatu berri du eta une hori gutxiago gustatzen zaizkionjarduerak egiteko erabili behar izan du?

3. Jarduera horietan gogoko ez dituen adiskideak parte hartzen ari dira?

4. Gogoko ez dituen pertsonak ari dira irakasten edo gainbegiratzen?

5. Posible da atsedena behar izatea nahikoa denbora jarraian egon delakolanean?

6. Pertsona haserre egon daiteke?

7. Eguneko une horretan zer tokitan dago? Toki hori atsegina eta erosoa da(tenperatura, argia, zaratari dagokienez)?

8. Jarduera desberdinen artean hautatzeko aukera eman zaio?

9. Berarentzat balio funtzionalen bat, hau da, erabilera praktikoren bat duenjarduera bat egiten ari da?

10. Behaketak irauten duen bitartean gertatzen diren jokabide egokiei dagokienezarreta motaren bat jasotzen ari da?

12. Pertsona asko daude aldi berean gela berean? Jende multzo txikiagoak nahiagoditu?

12. Pertsona bakarrik dago une horretan?

13. Apur bat itxaroteko eskatu zaio jarduera jakin bat hasi baino lehen, pertsonajakin batekin edo baino lehen edo gauza jakin bat eman baino lehen?

14. Denbora tarte horretan zehar, objekturen bat berariaz arbuiatu du edo jarduerajakin bat egiteari uko egin dio?

27


• A-B-C analisia. A-B-C analisi bat (aurrekaria-jokabidea-ondorioa)

pasadizozko izaera duen erregistroa da, jokabidea gertatu baino

lehenago eta gertatu eta segituan jazotakoa erregistratzen duena.

2. irudiak erregistro mota horren adibide bat jaso du:

– Ezkerreko zutabean, “aurrekariak” izena daukan horretan, langileek

edo ezintasunen bat duen pertsonaren adiskideek jokabide

problematikoa gertatu baino lehen esan diotena edo egin diotena

idatzi behar da. Horrez gain, jokabidearen aurretiko testuingurua

osatzen duten ingumeneko inguruabarrak deskribatzea beharrezkoa

da.

– Erdiko zutabean, “jokabidea” izena daukan horretan, idatzi behar da,

termino eraginkorretan, jokabide problematikoa zertan datzan, hau

da, ezintasunen bat duen pertsonak esan edo egin duen edozein

gauza.

– Azkenik, eskuineko zutabean, “ondorioak” izena daukan horretan,

langileek edo ezintasunen bat duen pertsonaren adiskideek jokabide

problematikoa gertatu eta berehala esan diotena edo egin diotena

idatzi behar da.

2. irudiaA-B-C analisi bat egiteko erregistroa

28


Aurrekariak Jokabidea Ondorioa

Pertsona:

Behaketaren data:

Behatzailea:

Behaketa egun bakoitzerako erregistro orrialde desberdina erabiltzea

komenigarria da.

Gogoetak modu ez nabarmenean erregistratzen saia zaitez. Halaber, saia

zaitez ezintasunen bat duen pertsonarentzat ulertzen zaila den modu

batean egiten. Horrela, uneren baten erregistroa ikusten badu, ez du bere

erantzuna edo jokabidea aldatuko erregistratutako datuen arabera.

Saia zaitez jokabideari buruzko interpretaziorik edo iritzirik ez ematen:

behaketan zehar, soilik ikus daitezkeen gertakariak erregistratzen dira, ez

dira gertakari horiek interpretatzen.

Datuak zenbait egunetan zehar jaso behar dira, jarraian ez bada ere. Modu

horretan, jokabidearen aurretiko eta ondorengo gertakariei dagokienez

ereduak antzeman ahalko dira. Hala, adibidez, jokabide problematikoaren

aurrekariak berraztertzerakoan beharbada ohartuko zara jokabidea beti

jarduera mota jakin baten ostean gertatzen dela. Modu berean, ondorioak

berraztertzerakoan, saiatu behar zara ikusten ea langileen edo ezintasunean

bat duen pertsonaren adiskideen eskutik erantzuteko ohiko eredu bat ote

dagoen. Adibidez, jokabide hori daukanean edo eduki eta berehala,

inguruko norbaitek modu sistematikoan arreta (positiboa edo negatiboa)

eskaintzen diola ikusi duzu? Kontuan hartu emandako arreta oso desberdina

izan daitekeela eta langileen eskutik (norbait kontsolatzen saiatu daiteke,

norbaitek errieta egin ahal dio, langileak errazagoa den jarduera batean

parte hartu dezan edo gustatzen zaion jarduera bat egin dezan erabaki

dezake), bai eta adiskideen eskutik ere etorri daitekeela. Jasotako datuen

analisiak jokabidearen funtzioaren gaineko hipotesiak egiten lagundu

dezake.

A-B-C analisiek zorroztasuna behar dute euren aplikazioan, bai behaketan,

bai erregistroak egiterakoan. Praktikan, maiz, mota ezberdineko akatsak

gertatzen dira, horiek behaketaren baliozkotasuna hutsaltzen dute eta,

ondorioz, fidagarritasuna galtzen dute eta datuak interpretatzen ituena

ondorio akasdunetara eraman dezakete:

– ohikoa da, adibidez, behaketa erregistratzerakoan jokabidearen

aurrekaria edo atzekaria nahastea, nahiz eta jokabidea aldez aurretik

ondo definitu;

– horrez gain, noizean behin erregistroak oso zehaztugabeak izaten dira

eta orokortzeko joera daukate: hala nola, jokabidearen testuingurua

29


Behaketa sistematikoa

egiteko metodoak

A-B-C analisiek zorroztasuna behar duteeuren aplikazioan, bai behaketan, baierregistroak egiterakoan. Praktikan, maiz,mota ezberdineko akatsak gertatzen dira,horiek behaketaren baliozkotasunahutsaltzen dute eta, ondorioz,fidagarritasuna galtzen dute eta datuakinterpretatzen dituena ondorioakasdunetara eraman dezakete.

deskribatzerakoan, batzuetan behaketa eta erregistroa egiten ari den

pertsonak bakarrik idazten du “betikoak” bertan zeudela, pertsona

horiek nortzuk diren zehaztu gabe, egon ohi den norbait falta ote zen

idatzi gabe eta normalean ez dagoen norbait bertan zegoen aipatu

gabe.

Datuak jasotzea, scatter-plot zein A-B-C analisiaren bitartez, hainbat

behatzaileen esku utzi daiteke (hezitzaileak, begiraleak, gurasoak edo

zeharkako arretako funtzioetan esku hartzen duten beste pertsonak).

Bi metodoak aldi berean erabili daitezke; izan ere, scatter-plot

izenekoarekin lortutako emaitzak lagungarriak izan daitezke A-B-C analisi

bat noiz gauzatu behar den erabakitzeko. Horrela, adibidez scatter plot

baten bitartez ondorioztatzen bada jokabidea normalean goizeko 9:00etatik

10:30ak bitartean gertatzen dela eta une horretan eragina duten faktore

bereizgarriak identifikatzeko gai ez bazara, informazioa zabaldu dezakezu

denbora tarte zehatz horretan A-B-C analisi bat eginez.

30



Une honetan, ezintasunen bat duen pertsonaren bizitzan adierazgarriak diren pertsonen eskutikjasotako informazioa bildu eta erregistratuko zenuen eta, posible izan bada, ebaluatu nahi denjokabidea daukan ezinduak berak emandako informazioa ere. Informazio hori jokabide problematikoakduen funtzioaren gaineko hipotesiak egiteko erabiliko zenuen eta, hori egiteko nahikoak ez baziren,behaketa sistematikoak egingo zenituen, scatter plot izenekoaren bitartez eta/edo A-B-C analisiarenbidez. Hori guztia, hipotesiak egiteko lagungarria den informazio osagarria lortzeko edo behaketa eginaurretik egindako hipotesiak egiaztatzeko. Hipotesiak egiteko unea datuek ematen dizuten segurtasunmailaren araberakoa da: elkarrizketen bidez lortutako datuak nahikoak badira, formulazio hori eginahalko da; nahikoak direla ematen badu baina egiaztatu nahi badira edo nahikoak ez direla uste bada,behaketa sistematikoa erabiliko da, bai hasierako hipotesia egiaztatze aldera, bai hipotesi bat egitealdera. Behaketa sistematikoko fase bat burutu arren, oraindik ere eskuragarri dauden datuekhipotesiak segurtasunez emateko aukera ematen ez badute, jokabide horren analisi funtzionalsistematikoa aurrera eraman beharko litzateke, 4.3. atalean deskribatu den moduan.

9. TaulaAutoebaluazioa: Egituratutako elkarrizketen eta behaketa sistematikoen

bitartez hipotesiak egiteko datuak biltzea

Prozesua Emaitzak

31

1. Elkarrizketen testuinguruan, jokabidea eragindezaketen faktoreak identifikatzea posible izan da?Jokabidea gertatu eta gero, modu kontzientean,antzematen diren faktoreak identifikatzea posibleizan da?

2. Elkarrizketen testuinguruan lortutako informazioaegiaztatzeko edo osatzeko behaketa sistematikoakegin dituzu?

3. Elkarrizketen eta behaketa sistematikoen bitartezlortutako informazioa berraztertu duzu?

4. Berrazterketa horren bidez, posible izan modutrinkoan jokabidea eragiten duten faktoreak, bai etamodu trinkoen ere jokabide problematikoa eta geroantzeman daitezkeen faktoreak identifikatzea?

5. Lortutako datuek, aztertu nahi den jokabideproblematikoak ezintasunen bat daukanpertsonarentzat duen funtzioari edo funtzioeiburuzko hipotesia egiteko nahikoa den oinarrisendoa osatzen dute?

1. Jokabide problematikoa gertatu baino lehen modukontzientean eragina duten faktore potentzialakidentifikatu dira.

2. Jokabide problematikoa barne hartzen duen gertaerabakoitzaren osteko faktoreak identifikatu dira.

Hipotesia segurtasunez egiteko nahikoa den oinarriadaukazula uste baduzu, egin ezazu honako galderarierantzunez: zer helburu lortzen ditu ezintasunen batduen pertsonak jokabide problematiko horren bidez?

Daukazun oinarria hipotesiak egiteko nahikoa ez delauste baduzu, jokabide problematikoaren analisifuntzional esperimental sistematikoa egitea komeni da.


4.3. Analisi funtzional esperimental sistematikoa

Egituratutako elkarrizketen eta/edo behaketa zuzenaren bitartez, hipotesi

bat segurtasunez egiteko nahikoak diren datuak lortu ez direnean, jokabide

problematikoaren analisi esperimental sistematikoa egitea komeni da.

Analisi hori jokabide problematikoan eragina izan dezaketen faktoreen

manipulazio sistematikoan oinarrituta dago.

Zenbait pertsona metodologia horren aurka daude eta argudiatzen dute

egoera errealetan aplikatzea oso zaila dela –praktikan nekagarria eta

deserosoa delako eta horren aplikazioa nahitaez esperientzia handia duten

profesionalen esku utzi behar delako-; beste espezialista batzuek, berriz,

baliagarria dela uste dute testuinguru esperimentalean eta denbora tarte

motzean aplikatzen bada. Edonola ere, analisi funtzional esperimental

sistematikoaren aplikazioan dena ezin hobeki kontrolatuta, araututa,

programatuta eta zuzenduta egon behar da. Halaber, hori aurrera eramaten

duten profesionalek metodologia hori oso ondo ezagutu behar dute eta

ohituta egon behar dira, egon daitezkeen arriskuak gutxitzeko.

Analisi funtzional esperimental sistematikoa aurreko faseetan bildutako

informazioan oinarritu behar da, bai jokabide problematikoaren identifikazio

zein definizio operatiboaren faseetan, bai egituratutako elkarrizketetan eta

behaketa zuzenean lortutako emaitzetan; informazio hori analisi funtzional

esperimentalaren testuinguruan manipulatuko diren faktoreen diseinurako

baliagarria izango da.

Ondoren aurkeztuko den adibidean faktoreak modu jakin batean manipulatu

dira helburu argitzaileekin; benetako aplikazio batean faktoreak beste

ordena batean manipulatu daitezke, egoeraren inguruabar zehatzak aintzat

hartuta, komenigarriena denaren arabera. Faktore posible eta imajinagarri

guztiak manipulatzea ez da beharrezkoa, soilik jokabide problematikoa

eragiteko aukera gehien dituztenak.

• Lehenengo faktorearen behaketa. Demagun aldez aurretiko faseetan

lortutako emaitzen berrazterketak honako ondorio hau eragin duela:

ziurrenik ezintasunen bat duen pertsonarentzat jokabide

problematikoaren funtzioa ihes egiteko aukera dela pentsatzea, baina

ez dakizu segurtasunez eta hipotesi hori hobeto oinarritu nahi duzu,

jokabidea zailtzat jotzen duen jarduera batetik edo gustatzen ez zaion

jarduera batetik ihes egiteko aukera ematen dion egiaztatuz.

Egiaztapen hori egin ahal izateko, zenbait faktore manipulatu behar dira

32


ADI

Jokabide problematikoa oso larria bada,beharbada analisi funtzional esperimentalaegitea ez da egokia, nahiz eta laburraizan; izan ere, kalte fisikoak egotekoarriskua dago. Kasu horretan, hipotesiakjokabidearen funtzioa aintzat hartuta eginbeharko dira, horretarako, soilik lehenengofaseetan (aurreko ataletandeskribatutakoak) lortutako informazioanoinarritu beharko da.

eta jokabide problematikoak testuinguru esperimentalean dauzkan

ondorioak aztertu. Kasu zehatz horretan, aztertu nahi den jokabidea

daukan pertsona zailtzat jotzen duen jarduera bat egin dezan eskatu

beharko zaio (beste pertsona batzuek zailtzat jotzen ez badute ere).

Demagun “erratzez garbitzea" zeregina aukeratzen dela. Pertsonari

erratza pasatzen has dadila eskatzen zaio eta jokabide problematikoa

gertatzen den bakoitzean garbitzeari uzteko baimena ematen zaio oso

denbora tarte motzez; hau da, jokabide problematikoa daukan

bakoitzean lan horri dagokionez atseden txiki bat lortzen du (10

segundo besteak beste). Behaketaren denboraldian zehar, jokabide

problematiko bakoitzaren erregistroa egiten da, emaitza horiek ondoren

beste faktore batzuen behaketan lortzen diren emaitzekin alderatzeko:

horrela, behaketa horretan zehar jokabide problematikoa askotan

gertatzen bada, beste faktore batzuen behaketaren testuinguruko

maiztasunarekin alderatuz, horrek esan nahi du lehenengo faktoreak

eragin handiagoa daukala jokabide problematikoari dagokionez. Jokabide

problematikoaren maiztasuna, berriz, baxuagoa bada beste faktore

batzuen behaketaren testuinguruko maiztasunarekin alderatuz, horrek

adierazten du behatutako faktorearen eta jokabide problematikoaren

artean ez dagoela loturarik edo oso lotura txikia dagoela.

• Bigarren faktorearen behaketa. Lehenengo faktore horren behaketa

egin eta gero, saiatu gaitezke zehazten pertsonak jokabide

problematikoa arreta deitzeko erabiltzen duen edo ez. Horretarako,

denbora tarte motz bat ezarri behar da (hala nola, 10 minutu) eta tarte

horretan zu edo ezintasunen bat duen pertsonarekin harreman ona

duen beste pertsona bat bere ondoan eseri behar da elkarri eragin

gabe; are gehiago, denbora tarte horretan inork ez dio elkarri eragin

behar. Jokabide problematikoa gertatzen den bakoitzean, jokabide horri

arreta zehatza eskaini behar zaio; hala nola, jokabide problematikoa

objektu bat jaurtitzean badatza, hori gertatzen den bakoitzean horrelako

esaldi bat esanez erantzun ahal zaio “Utzi gauzak botatzeari” edo “Norbaiti

min egin ahal diozu” edo “Ez bota”. Beste kasu batzuetan (adibidez,

norbere buruari min egitean datzan jokabidea), kontsolatuz erantzun ahal

zaio. Lehenengo faktorearen behaketan bezala, jokabide problematikoa

erregistratu behar da emaitza horiek beste faktore batzuen behaketetan

lortutako emaitzekin alderatu ahal izateko eta, lehenengo behaketa

horretan bezala, oso maiz gertatu bada horrek esan nahi du

manipulatutako faktorearen eta hizpide dugun jokabidearen arteko

lotura oso sendoa dela; emaitza baxuek, berriz, harreman gutxi edo

harremanik eza adierazten dute.

33


• Hirugarren faktorearen behaketa. Hirugarren behaketa proba bat egin

daiteke osagarria den faktore bat manipulatuz, hau da, jokabide

problematikoaren funtzioa hautemangarriak diren gauzak (janaria,

jostailuak edo beste objektu batzuk edo bereziki gustatzen zaion

jarduera bat egitea) lortzea dela kontuan hartuz. Horretarako,

ezinduarentzat erakargarriak diren eta prozesuaren aurreko faseetan

horrela identifikatu diren gauzak edo jarduerak aukeratu behar dira.

Behaketa burutu ahal izateko, aukeratutako objektua ezintasunen bat

daukan pertsonari begi bistan baina hartu ezin duen toki batean jartzen

zaio; jokabide problematikoa gertatu bezain laster aukeratutako

objektua denbora tarte labur batez ematen zaio (10 segundo adibidez).

Ondoren, objektua kentzen zaio eta begi bistan baina hartu ezin duen

toki batean jartzen da berriro ere jokabide problematikoa bigarren aldiz

gertatzen den arte, orduan ematen zaio berriro. Eragiketa hori

errepikatu behar da aldez aurretik ezarritako behaketa tartean zehar

(hala nola, 10 minutu) eta bitartean jokabide problematiko bakoitza

erregistratu behar da, ondoren, emaitza horiek eta beste faktoreei

dagozkien behaketetan lortutako emaitzak alderatu ahal izateko.

• Laugarren faktorearen behaketa. Laugarren behaketa batean, egiaztatu

daiteke pertsonak jokabide problematikoa bakarrik dagoenean ote

daukan estimulazio sentsoriala lortze aldera. Horretarako, pertsona

bakarrik utziko da elkarri eragiten dion inolako objektu edo materialik

gabe. Ez da inor egon behar baina norbaitek eszena ezkutatuta begiratu

dezake segurtasunez jakin ahal izateko pertsonak ez duela jokabidea

arreta lortzeko erabiltzen. Aurreko behaketetan bezala, behaketa saioan

zehar jokabidea gertatzen den bakoitzean erregistratu behar da.

Behaketa hori honetan oinarritzen da: jokabide problematiko bat

pertsona bakarrik dagoenean eta inolako objekturik eskura ez

daukanean gertatzen baldin bada, helburua nolabaiteko estimulazio

sentsoriala izango da: entzumenaren estimulazioa (burua eskuekin

kolpatzerakoan egindako soinua, besteak beste), ikusmenaren

estimulazioa (hala nola, argi iturri batera begiratzerakoan eta

atzamarrak argi iturri horren aurrean mugitzerakoan sortzen diren argi

distirak) edo kinestesikoa (kulunkatzea bezalako mugimendu

atsegingarriak).

Faktore bakoitzaren behaketa denboraldia berdina izatea garrantzitsua da

alderaketak baliagarriak izan daitezen.

Faktore bakoitzaren kasuan, jokabide problematikoa grafiko batean

34


erregistratu behar da eta horrek emaitzak modu errazean alderatzeko

aukera emango du. Lehenengo behaketa txanda eta gero, behaketak

bigarren txanda batean errepikatzea beharrezkoa da, gutxienez, muturreko

emaitzak lortu dituzten faktoreei dagokienez. Horren helburua da horiek

egiaztatzea eta mantentzen diren edo aldatu diren ikustea. Bigarren

txandan emaitzak antzerakoak badira, baliagarritzat jo daitezke.

Faktore desberdinen arteko alderaketek erakutsi dezakete faktore batek

baino gehiagok jokabidean eragina daukatela edo, kontrakoa, soilik bat dela

jokabidea eragiten duena.

3. irudiak analisi funtzional esperimental sistematiko baten balizko emaitzak

jasotzen ditu:

• hasierako behaketan zehar, “zerbaitetik ihes egin” faktoreari buruzkoa,

behatutako pertsonak 8 bider garatu zuen jokabide problematikoa.

Jokabidea hozka egitean eta harramazkatzean zetzan;

• “arreta lortzea” faktorearen behaketan zehar, lau bider gertatu zen;

• “hautemangarriak diren objektuak lortzea” faktorearen behaketan

zehar, behin gertatu zen;

• “estimulazio sentsoriala lortzea” faktorearen behaketan zehar ez zen

inolako gorabeherarik gertatu.

35


3. irudiaAnalisi funtzional sistematikoaren datuen adibidea

36


Pertsona: Tomás

Behatzailea: Madalen

9876543210

Ihes egitea Arreta Hauteman-garriak

Sentsoriala Ihes egitea Sentsoriala

1. behaketa 2. behaketa

Kolpe eta harramazka kopurua

Emaitza horien aurrean, ondorioztatu daiteke hasierako bi faktoreak direla

eragileak, hau da, egoera jakin batetik ihes egiteko grina eta, aukera

gutxiagorekin, arreta jasotzeko nahia. Azken bi faktoreak, aldiz, ez dira

adierazgarriak jokabide problematikoaren arrazoiari dagokionez.

ADISegurtasun neurriak

Ziurtatu behaketak segurtasun osoz egitendirela, bai behatuko den ezintasunen batduen pertsonari dagokionez, bai bertandauden gainontzeko pertsonei dagokienez.Horrek esan nahi du egokitzat jotzen dirensegurtasun neurriak hartu behar direla:gainontzeko pertsonak behaketatestuingurutik kanpo ateratzea arrisku edoeraso egoera bat gertatu ahal delaantzematen denean eta besteen aurkakoedo bere buruaren aurkako jokabideagresiboak blokeatzea.


Prozesuaren une honetan, aztertu nahi diren eta esku hartzeak hizpide dituen jokabide problematikoek

ezintasunen bat duen pertsonarentzat duten funtzioaren inguruan baliagarria den informazio asko

edukiko duzu (egiaztatua): zenbait faktore identifikatu eta definituko zenituen eta, ohar batzuk aintzat

hartuta, manipulatuko zenituen jakiteko horietako zein edo zeintzuk eragiten duten jokabide

problematikoa edo zein edo zeintzuk daukaten eragin adierazgarria jokabide horri dagokionez;

faktoreak manipulatu eta gero, grafiko batean faktore desberdinen behaketan lortutako datuak

erregistratuko zenituen lortutako emaitzak alderatu ahal izateko; ondoren, behaketa errepikatuko

zenuen, gutxienez, lehenengo behaketan jokabide maiztasun handia eragiten zuten faktoreei

dagokienez. Lortutako datuei esker pentsa daiteke faktore horiek direla benetan jokabidea eragiten

dutenak, eta horrek esku hartzeak hizpide dituen jokabide problematikon funtzioen gaineko hipotesiak

zehaztasunez egiteko aukera ematen du.

10. TaulaAutoebaluazioa: Jokabide problematikoaren analisi funtzionala

Prozesua Emaitzak

37


1. Elkarrizketen eta behaketa sistematikoen bitartezlortutako informazioa nahikoa ez dela eta informazioosagarria beharrezkoa dela erabaki duzu? Eskuraduzun informazioa osatzeko analisi funtzionalesperimental sistematikoa egitea erabaki duzu?

2. Analisi horren testuinguruan manipulatu nahi dituzunfaktoreak identifikatu eta definitu dituzujokabidearen funtzio posible hauei lotuta:

a. Egoera batetik ihes egitea?

b. Arreta lortzea?

c. Hautemangarria den zerbait lortzea (gauza bat,jarduera jakin bat egitea)?

d. Estimulazio sentsoriala lortzea?

3. Behaketa saio baten testuinguruan, hautatutakofaktore bakoitza manipulatu duzu?

4. Lehenengo behaketaren arabera, muturrekoemaitzak lortu dituzten faktoreei dagokienez,behaketa errepikatu duzu emaitzak egiaztatzealdera?

1. Jokabide problematikoen funtzioak identifikatu dira.

5. 5. FASEA: EBALUAZIOAREN ETA ESKU HARTZEEN EMAITZENARTEKO HARREMANA

Aztertutako jokabide problematikoaren funtzioa edo funtzioak izan

daitezkeenei buruzko hipotesia behin eginda eta esku hartze plana garatu

aurretik –hau da, jokabideari lotutako laguntza plana-, hipotesia idatziz

zehaztu behar da, esku hartzearen garapena bideratzeko terminoetan.

Hipotesi zehatzek hiru elementu barne hartu behar dituzte:

• Jokabidea noiz gertatzen den: aurrekari zehatzen eta jokabide

problematikoari lotutako inguruko gertakarien deskribapena.

• Jokabidea zertan datzan: jokabide problematikoaren deskribapen

zehatza.

• Jokabidea zertarako erabiltzen duen: jokabide problematikoaren funtzio

posiblearen gaineko deskribapena.

11. taulan ondo egindako hipotesien adibideak jaso dira.

Hipotesia egin eta gero, urrats bat gehiago eman behar da jokabidea ulertu

ahal izateko: Zer saiatzen da komunikatzen ezintasunen bat duen pertsona

jokabide problematikoaren bitartez? Zein da horren azpian dagoen

komunikaziozko mezua? 13. taulan jokabide problematikoen funtzio

ohikoenei lotu ohi zaizkien komunikaziozko saiakera posibleak zerrendatu

dira.

38

11. TaulaHipotesiak egiteari buruzko adibideak

1. adibidea: Arreta lortzeaAnek erabiltzen ari den materialakbotatzen ditu begiralearen arretabereganatzeko, azken horrek 10 minutubaino gehiago bakarrik uzten duenean.

2. adibidea: Egoera batetik ihes egiteaMaddik burua mahaiaren kontra kolpatzendu zailak diren lanak egin ditzan eskatzendiotenean.

3. adibidea: Hautemangarriak direnobjektuak lortzeaJonek altu hitz egiten du baimenik gabeeta adiskideak distraitzen dituordenagailuarekin jolastera joan dadila utzdiezaioten.

4. adibidea: Estimulazio sentsorialalortzeaArantxa bakarrik dagoenean etaentretenitzeko ezer ez daukanean,arropetatik tira egiten du.

5. adibidea: Osasun egoera txar batenberri emateaMikel ondo sentitzen ez denean, bestepertsonei hozka egiteko aukera gehiagodaude.

6. adibidea: Inguruko faktoreorokorrei lotutako zailtasunen berriemateaGoizeko lehenengo orduetako ohikerianaldaketaren bat gertatzen denean, Koldokbere burua edo adiskideakharramazkatzeko aukera gehiago daudegustatzen ez zaizkion jarduerak eginditzan eskatzen bazaio.


12. TaulaJokabide problematikoen funtzio etakomunikaziozko saiakera ohikoenak

Funtzioak Mezu posibleak

Gizarte elkarrekintzan parte hartzea “Nirekin jolastu”“Begira zer ari naizen egiten"“Ondo egin dut?”“Egon zaitez apur bat nirekin”“Goaz hau elkarrekin egitera”“Nire txanda da”“Talde horrekin egon nahi dut"

Jardueretan parte hartzea, “Zerbait hartzera atera nahi dut”objektuak, janaria lortzea “Berak daukana eduki nahi dut”

“Musika entzun nahi dut”“Hau egiten jarraitu nahi dut; ondo ari naizpasatzen”“Gose naiz”

Desiragarriak ez diren egoerak “Utz nazazu bakarrik”amaitzea edo horietatik ihes egitea “Hau oso zaila da egiten”

“Laguntza behar dut”“Ez dut hau egin nahi”“Ez esan zer egin behar dudan”“Ez zait gustatzen iraintzen nauzunean"“Aspertuta nago”“Ez nago ondo”“Atsedena behar dut”

Gogoratu ebaluazio funtzionala zenbait testuingurutan burutzea beharrezkoa

izan daitekeela; izan ere, inguru bakoitzean jokabide problematikoek

helburu desberdinak izan ditzakete.

Bestalde, aintzat hartu behar da, jokabideak denborarekin aldatzen direla

eta ebaluazio funtzionala etengabeko prozesu bat izan behar dela; beraz,

gutxitu edo ia desagertu den jokabide bat berriro agertu dela antzematen

denean, hasierako fasera itzuli beharra dago eta informazioa berriro bildu.

Ezin da pentsatu jokabide problematikoen funtzioak aldaezinak direnik:

berriro agertzen denean, jokabide berak funtzio guztiz desberdina izan

dezake, hasiera baten zeukan funtzioarekin alderatuz.

Ebaluazio funtzionalaren emaitzak dira jokabideari lotutako laguntza

positiboaren plana zehazten dutenak. Esku hartze luzeenen helburua da

ezintasunen bat daukan pertsonak egokiak diren jokabide alternatiboak

erabili ditzan jokabide problematikoak zuen funtzio berarekin eta eraginkortasun

maila bera eduki dezaten. Esku hartzeko plan bat eratze aldera, multzo honetako

jokabideari lotutako laguntza positiboari buruzko gida kontsultatu daiteke.

39

Jokabide problematikoenfuntzioa ez da aldaezina

• Jokabideak denborarekin aldatzen dira,beraz, ebaluazio funtzionala prozesujarraitua izan behar da.

• Ezin da pentsatu jokabideproblematikoen funtzioak aldaezinakdirenik: berriro agertzen denean,jokabide berak funtzio guztiz desberdinaizan dezake, hasiera baten zeukanfuntzioarekin alderatuz.


1. ERANSKINA.EBALUAZIO FUNTZIONALARENINGURUKO ADIBIDE PRAKTIKOA

Adibide honek Down-en sindromea duen 25 urteko pertsona batentzat

garatu zen ebaluazio funtzionala deskribatzen du. Hori burutu zenean, Jon

eguneko zentro batera joaten zen astelehenetik ostiralera eta bere

amarekin bizi zen familiaren etxebizitzan. Bere bi begirale eta bere ama

kezkatuta zeuden jokabide agresiboak zituelako, beraz, jokabide

problematikoen ebaluazio funtzionala egiteko erabakia hartu zen, aurreko

kapituluetan zehar deskribatutako urratsak jarraituz.

1. JOKABIDE PROBLEMATIKOEN IDENTIFIKAZIOA

Jonen eguneko zentroaren arduradunak bertan lan egiten zuten begiraleekin

zenbait elkarrizketa izan zituen aztertu beharreko jokabide problematikoak

identifikatze aldera. Zenbait jokabide agresibo identifikatu ziren:

harramazkatzea, jotzea, bere adiskideei ukabilkadak eta ostikadak

ematea... Elkarrizketetan lortutako informazioaren arabera, Jonek jokabide

horiek edukitzen zituen jardueren arteko trantsizioan zehar edo taldeko

jarduerak egiten zituen bitartean. Halaber, antzeman zen askotan Jonek

ukabilkadak ematen zizkiola objektuei jarduera bat amaitzen zuenean edo

zentrotik etxera joan edo etortzerakoan.

Autobus zerbitzuko laguntza lan taldeko kideekin elkarrizketak izan zituen

eta esan ziotenaren arabera, Jonek adiskideak jo eta harramazkatzen zituen

edo paretaren kontra ukabilkadak ematen zituen haren jokabideari buruzko

ohar negatibo bat zeraman bakoitzean. Ohar horiek batzuetan begiraleek

idazten zituzten bere amari zuzenduta eta, beste batzuetan, amak idazten

zituen begiraleei zuzenduta (etxebizitza eta eguneko zentroa bere

jokabideari buruzko oharren eta bere jardueren balorazio orokorraren

bitartez komunikatzen ziren).

Jonen amarekin telefono bidez izandako elkarrizketa batean, ebaluazioaren

arduradunak jakin zuen Jonek ez zituela ateak kolpatzen eguneko zentroan

bakarrik, beste komunitate zentro edo zerbitzuetan sartu edo irteterakoan ere

egiten baitzuen. Horrez gain, etxean zenbait objektu kolpatzen zituen haserre

zegoenean edo frustrazioa sentitzen zuenean. Halaber, adierazi zuen berak ez

zuela inoiz ikusi beste pertsonen aurkako erasorik, ez etxean, ez beste inon.

Zentroko arduradunak ondorioztatu zuen Jon gaixorik zegoenean, bereziki,

otitisa zeukanean, beste pertsonen aurkako jokabide agresiboak areagotzen

zirela; horiek harramazkatzea, jotzea edo ukabilkadak edo ostikadak

ematea barne hartzen zuten.

40


Bide batez, egoera beste jokabide problematiko baten jarraipena egiteko

aprobetxatu zen. Jokabide hori hitz itsusiak esatean eta keinu lizunak

egitean zetzan. Jokabide hori aldez aurretik antzeman zen baina esku

hartzerik ez bideratzea erabaki zen honako hipotesi honetan oinarrituta:

Jonek jokabide hori erabiltzen zuen helduen arreta bereganatzeko. Jarraipen

bileran, ondorioztatu zen jokabide horiek modu nabarmenean gutxitu zirela

eta kezkagarriak ez zirela.

2. JOKABIDE PROBLEMATIKOEN ARTEKO LEHENTASUN MAILAK

Ebaluazio funtzionalean esku hartzen duten ekipoko kide guztiek –Jonen

amak, begiraleek, autobuseko laguntza lan taldeak- adierazi zuten

ebaluaziorako eta esku hartzerako lehentasunezkotzat jotzen zituzten

jokabideak hauek zirela: beste pertsonak harramazkatzea eta jotzea. Hala,

jokabide horiek etxean gertatzen ez baziren ere, eguneko zentroan

gertatzen ziren jokabide larrienak ziren; izan ere, askotan adiskideei zauriak

eta lesioak eragiten zizkion eta, ondorioz, amak eta zentroko langileek, Jon

adiskideei erasotzen jarraituz gero, lagunik gabe geratzearen beldur ziren.

Jonek jokabide hori edukitzen zuen zenbait bider egunean zehar: lehenengo

harramazkatzen zuen eta gero jotzen zuen; oso jarraian gertatzen ziren

ekintzak zirenez, elkarrekin aintzat hartu dira, jokabide bakarra bezala.

Analisirako bigarren lehentasuna objektuei kolpeak ematean datzan

jokabidea izan zen. Dena den, ebaluazio funtzionalak lehentasunezko

jokabiderako –jotzea eta harramazkatzea- esku hartzeko plana garatu arte

itxaron zezakeela erabaki zen. Bitartean, horren erregistroa egingo zen eta

maiztasunak edo intentsitateak okerrera egiten zuela antzemanez gero,

prozesua aurreratuko zen eta jokabide horren ebaluazio funtzionalari

hasiera emango zitzaion.

Lehentasun gutxien zuten jokabideak hitz itsusiak eta keinu lizunak egitea

barne hartzen zutenak ziren; izan ere, modu nabarmenean gutxitu ziren

hasiera batean antzeman zirenetik, beraz, ebaluazio funtzional formala

egitea ez zen beharrezkotzat jo.

Modu berean, ondorioztatu zen une horretan ez zela beharrezkoa adiskideei

ukabilkadak eta ostikadak ematean zeutzan jokabideei buruzko informazioa

gehiago biltzea, ez baitziren ohikoak eta intentsitate baxukoak baitziren.

41


3. JOKABIDE PROBLEMATIKOEN DEFINIZIO OPERATIBOA

Hortaz, ebaluazio funtzionala Jonen bi jokabide agresiboetan oinarritu zen:

harramazkatzean zetzan jokabidea honela definitu zen “azazkalekin

adiskideak besoetan harramazkatzea” eta jotzean zetzan jokabidea honela

“adiskideak jotzea eskua irekita”.

4. HIPOTESIAK EGITEA

Jonen jokabide problematikoen (adiskideak jotzea eta harramazkatzea)

funtzioei buruzko hipotesiak egiteko, begiraleek egituratutako elkarrizketak

eta behaketa sistematikoak gauzatu zituzten (bai scatter plots izenekoak,

bai A-B-C analisiak).

• Egituratutako elkarrizketak

Egituratutako elkarrizketen bidez, honako informazio hau lortu zen:

– Jokabideak maizago gertatzen ziren Jon talde handietan zegoenean

(hau da, 8 adiskide edo gehiago barne hartzen zituzten jarduerak

egin bitartean), talde txikietan zegoenean baino.

– Jokabideak testuinguru jakin batzuetan maizago gertatu ohi ziren:

jardueren arteko trantsizio uneak, bazkaldu ostean daukaten

aisialdirako tartean, goizeko bileretan eta berak nahi zuen zerbait

ukatzen zitzaionean.

– Normalean, jokabideak ez ziren gertatzen tailerreko jardueretan zehar

begiraleekin eserita zegoen bitartean, sukaldeko jardueran parte

hartzen zuenean eta komunitatearen inguruan garatutako zenbait

jardueretan zehar (erosketak, liburutegia...).

– Errieta egiten zitzaionean jokabideak gertatzeko aukera gehiago

zeuden, bai eta eguneroko ohikerian aldaketaren bat egoten zenen

ere.

– Jarduera zailei (hala nola, goizeko bilerak) edo desiragarriak ez

zirenei (piezak muntatzea, ordenagailua, besteak beste) aurre egin

behar zienean gertatzeko aukera gehiago zeuden.

42


– Elkarrizketatutako pertsonek uste zuten Jonek beste pertsonak

harramazkatzen zituela arreta lortzeko, beste pertsona batzuk egiten

zituzten ekintzak gelditzeko (adibidez, fisikoki gidatzen zutenean edo

ukitzen zutenean) eta zenbait jarduera bukatu behar zituenean

protesta egiteko. Halaber, uste zuten jotzean zetzan jokabidearen

bitartez inguruan edo testuinguruan zeuden langileen arreta lortzen

zuela.

– Ematen zuen jokabideen helburua ez zela objektu zehatzak lortzea.

– Ez zen horrelakorik gertatzen Jon bakarrik zegoenean, beraz, xedea

ez zen estimulazioa lortzea.

– Horrez gain, adierazi zuten Jonek ahoz komunikatzeko gaitasuna zuen

arren, bere esaldiak 2 edo 3 hitzekoak izaten zirela eta gainontzekoek

ez zutela beti ulertzen. Elkarrizketatutako pertsonek azaldu zuten,

noizean behin, ematen zuela Jonek ez zuela bere frustrazioak modu

egokian adierazteko hitzik topatzen.


Esku hartze plana garatu baino lehen, informazioa osatzea eta

elkarrizketen testuinguruan aztertutako jokabideen funtzio posibleen

gainean lortutako zenbait ondorio egiaztatzea beharrezkotzat jo zen.

Horretarako, behaketa sistematikoak egitea erabaki zen, scatter plot

izenekoaren bitartez eta A-B-C analisi baten bitartez.

– Scatter plot. Begiraleek scatter plot izenekoa burutu zuten 5 egun

jarraituetan zehar, jotzean eta harramazkatzean zeutzan jokabideak

behatze aldera. Horretarako, erregistro fitxa bat erabili zuten. Bertan,

jokabide hori zenbait bider gertatzen zen adierazi behar zuten 30

minutuko denbora tarteetan. 4. irudian egun horietan egindako

scatter plot izenekoa jaso da.

43


4. irudiaScatter Plot

– A-B-C analisia. Scatter plot izenekoaren emaitzak berraztertu eta

gero, antzeman zen eguneko zein ordutan gertatzen ziren jokabideak

maizago, hau da, 13:30ak eta 14:30ak bitartean, A-B-C analisi bat

burutzeko. 5. irudian ikus daitekeen erregistro fitxa erabiliz,

informazioa jaso zen 3 egunetan zehar.

44


Identifikazio datuak

Pertsonaren izena: JonBehatzailea: MikelHasiera data: 2008ko azaroaren 20aBukaera data: 2008ko azaroaren 25aBehatutako jokabideak: Jotzea eta harramazkatzea

Behaketaren datuak

Jarraibideak: = 0 = <3 = ≥3

Al As Az Og Os La Ig

9:00-9:30

9:30-10:00

10:00-10:30

10:30-11:00

11:00-11:30

11:30-12:00

12:00-12:30

12:30-13:00

13:00-13:30

13:30-14:00

14:00-14:30

14:30-15:00

15:00-15:30

15:30-16:00

16:00-16:30

16:30-17:00

5. irudiaA-B-C analisi bat egiteko erregistroa

45


• Hipotesien garapena

Egituratutako elkarrizketen eta behaketa sistematikoen bitartez jasotako

informazioan eta datuetan oinarrituta, taldeak Jonen jokabideen inguruko

hipotesiak egin zituen. Hauexek dira egindako hipotesiak:

– Jonek, ukitzen dutenean, adiskideak harramazkatzen ditu kontaktu

fisikoa saihesteko jarduera batetik beste batera pasatzerakoan edo

testuinguru batetik beste batera pasatzerakoan.

– Jonek adiskideak jotzen ditu horrenbeste ez gerturatzeko eta bere

inguruan espazio gehiago uzteko esateko modurik topatzen ez

duenean.

– Jonek adiskideak harramazkatu eta jotzen ditu autobusean, bai etxera

doanean, bai etxetik datorrenean, bere jokabideari buruzko balorazio

negatiboa daramala uste duenean.

Pertsona: Jon

Behatzailea: Kepa

Hasiera data: 2009ko urtarrilaren 14a

Bukaera data: 2009ko urtarrilaren 16a

Aurrekariak Jokabidea Ondorioak

Jon taldean ibiltzen ari daautobusetik zentrora;adiskide batek ukitzen du.

Jonek adiskidea jotzen du. Adiskideak urruntzen dira.

Goizean egindako bileran,adiskide batek esaten dioez zaiola ulertzen.

Jonek harramazkatzen dubere ondoan dagoenadiskidea.

Begiraleak errieta egitendio “ez da harramazkatubehar” eta taldetikurruntzen du 5 minutuz.

Bazkaldu ostean,atsedenaldian, begiraleakkorrikarik ez egitekoesaten dio.

Jonek gertu dagoenadiskide bat jotzen du.

Jonek oihuka egiten du,begiraleak arreta eskaintzendio eta berak korrika egitenjarraitzen du.

– Jonek adiskideak jo eta harramazkatzen ditu begiralearen arreta

bereganatzeko.

– Jonek adiskideak jo eta harramazkatzen ditu, zailtzat jotzen dituen

(goizeko bilerak) edo bere gustukoak ez diren (tailerreko eginkizun

okupazionalak edo jarduerak ordenagailuarekin) jardueretatik ihes

egiteko, nahiz eta denbora motzez izan.

46


47


JOKABIDE PROBLEMATIKOENEBALUAZIO FUNTZIONALA

1. fasea: Jokabide problematikoakegituratutako elkarrizketen bitartezidentifikatzea. Elkarrizketa horiekinzera jakin nahi da:

• Jokabide problematikoazertan datzan.

• Zer maiztasunarekin gertatzen den.

• Zer nolako intentsitatearekin.

• Zer testuingurutan.

2. fasea: Identifikatutako jokabideproblematikoen artean lehentasunordena ezartzea honako hau zehaztealdera:

• Zein jokabidek behar duten premiazkoebaluazioa eta esku hartzea.

• Zeintzuk behar duten ebaluazioformala baina ez dira premiazkoak.

• Zeintzuk ez duten ebaluaziorik behareta berrazterketa edo jarraipeninformalarekin nahikoa duten.

3. fasea: Jokabide problematikoakmodu operatiboan definitzea

4. fasea: Hipotesiak egitea

• Egituratutako elkarrizketak.

• Behaketa sistematikoak:

– Scatter Plot

– A-B-C analisiak

• Jokabide problematikoaren analisifuntzional esperimentala:

– Faktoreen diseinua

– Faktoreak behatzea

– Faktoreak erregistratzea

– Segurtasun neurri prebentiboak

5. fasea: Ebaluazioaren emaitzakesku hartzeekin lotzea

JOKABIDEARI LOTUTAKO LAGUNTZAPOSITIBOAREN PLANEN DISEINUA

Aurrekarien aldaketa

Gaitasun alternatiboak irakastea

• Gaitasun alternatiboak

• Gaitasun orokorrak

• Egoera problematikoei aurre egitekoeta onartzeko gaitasunak

Ondorioak oinarri dituzten eskuhartzeak

• Gaitasun alternatiboen erabilerasustatzea

• Jokabide problematikoen emaitzakgutxitzea

• Krisiak bideratzea

Bizitza estiloaren inguruko eskuhartzeak

• Egokitzapenak bizi kalitatearidagokionez

– Harremanak

– Hautapena eta kontrola

– Jarduerarik gogokoenak

– Gizarteratzea

• Mantentze estrategiak

Jokabideari lotutako laguntzapositiboko planak aplikatu bitarteanaurrerapenen ebaluazioa eta planenedukien berrazterketa etaegokitzapena

2. ERANSKINA.EBALUAZIO FUNTZIONALARIETA JOKABIDEARI LOTUTAKOLAGUNTZA POSITIBOARIBURUZKO PROZESUAK

49


Carr, G.; Horner, R.; Turnbull, A.P.; Marquis, J.G.; Magito-McLaughlin, D.;McAtee, M.; Smith, C.E.; Anderson Ryan, K.; Ruef, M.B. Doolabh, A.;Braddock; D. (1999). Positive behaviour support for people withdevelopmental disabilities. A research synthesis. American Association onMental Retardation, Washington.

Emerson, E. (1995). Challenging Behaviour: Analysis and intervention in peoplewith learning disabilities. Cambridge University.

Goñi, M.J.; Martínez, N.; Zardoya, A. (2007). Apoyo Conductual Positivo.Algunas herramientas para afrontar las conductas difíciles. Praktika OnakKoadernoa – 10. zk. Madril: FEAPS.

La Vigna, G.W.; Donnellan, A.M. (1986). Alternatives to Punishment: SolvingBehaviour Problems with Non-aversive Strategies. Irvington Publishers, Inc.New York, NY.

Long, W. S. (2005): Caring for People with Challenging Behaviors: EssentialSkills and Successful Strategies in Long-Term Care. Baltimore: HealthProfessions Press.

Luiselli, J.K.; Cameron, M.J. (1998). Antecedent Control: InnovativeApproaches to Behavioral Support. Baltimore: Paul H. Brookes PublishingCo.Inc.

Montero Centeno, D. (1993). Evaluación de la conducta adaptativa en personascon discapacidades. Adaptación y validación del ICAP”. HezkuntzakoIkerkuntza eta Ebaluazio Saila. Deustuko Unibertsitatearen ICE, Bilbo.

O’Neill, R.E.; Horner, R.H.; Albin, R.W.; Storey, K.; Sprague, J.R. (1990).Functional Analysis of Problem Behaviour. Sycamore Publishing Company.

Reid, D.H. and Parson, M.B. (2007). Positive Behavior Support TrainingCurrículo. Second Edition. Washington, AAIDD.

OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA

PRAKTIKAONAKezinduei emandako arretan

HOBETO BIZITZEAJokabide Problematikoen Ebaluazio Funtzionala

PRAKTIKA ONAK

ezinduei emandako arretan

Jokabideari lotutako laguntza positiboko gida hau Hobeto BizitzeaProiektuaren barruan kokatzen da. Proiektu hori Arabako ForuAldundiak sustaturikoa izan da, zerbitzuak atenditutako pertsonen bizikalitatea hobetzean oinarritutako arreta eredu baterantz orientatzekoxede nagusia edukita.

Arreta eredu hau ikuspegi, kontzeptu eta arreta jarraibide aurreratue-nak, pixkanaka, zerbitzu ezberdinetan sartzearen inguruan antolatutadago:

• Laguntzen paradigma eta eredua.• Pertsonan oinarritutako plangintza.• Bizi kalitatearen kontzeptua eta dimentsioak.• Jokabideari lotutako laguntza positiboa.

Ikuspegi berri horren ondotik, erronka ezinduen arretan, profesionaldiren aldetik, esku hartzen duten pertsonen lan jarraibideak egokitzeada, bai haien funtzioa plangintza eta esku-hartz e teknikoan oinarritzendenean, bai zerbitzuen eguneroko antolamenduan, funtzionamenduaneta arretan oinarritzen direnean. Halaber, esku hartzen duten pertsonaguztiengan, halabeharrez, jarrera aldaketa esan nahi du: inolakozalantzarik gabe profesionalena, baina, baita ere, erabiltzaileena eurenaeta haien senideena. Azken batean, aldaketaren aurrean egon ohi denerresistentzia naturala gainditzeko esfortzu bateratua edukitzea esannahi du.

Espero dugu Hobeto Bizitzea proiektuaren esparruan landutako etaadostutako prestakuntza material hauek helburu horretan laguntz ea.

Documents

Hobeto bizitzea. Jokabide problematikoen ebaluazio funtzionala