64
Hondakin-uren arazketari buruzko materialak ARBUNIÉS Y LECUMBERRI ASOCIADOS Hondakin-uren arazketari buruzko materialak NILSA ARBUNIÉS Y LECUMBERRI ASOCIADOS

Hondakin- - NILSA · Hondakin-uren arazketari buruzko materialak A RBUNIÉS Y L ECUMBERRI A SOCIADOS ARBUNIÉS Y LECUMBERRI ASOCIADOS Hondakin-uren arazketari buruzko materialak NILSA

  • Upload
    others

  • View
    3

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Hondakin-uren arazketari buruzko

materialak

ARBUNIÉS Y LECUMBERRI ASOCIADOS

Hon

dak

in-u

ren

araz

keta

rib

uruz

kom

ater

iala

kN

ILSA

ARB

UN

IÉS

YLE

CUM

BERR

IA

SOCI

AD

OS

Hondakin-uren arazketari buruzko

materialak

Arbuniés y Lecumberri Asociados

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak

Edizioa: NILSA (NAVARRA DE INFRAESTRUCTURAS LOCALES, S.A.)

Koordinazioa: José Ignacio Sanz Arbizu

Ideiak, diseinua eta elaborazioa: Guadalupe Lekunberri BelokiJavier Arbuniés ErceSilvia Fernández Pérez

Marrazkiak: Esteban Zozaya “Birilo”

Diseinu grafikoa eta maketazioa: Giovanni Malucelli Bruno

Itzulpena: M. Oteiza Piera

Inprimaketa: Imprenta Zubillaga

Lege-gordailua: 0000

Lehenengo edizioa: 2002

Hondakin-uren arazketari buruzko

materialak

Hondakin-uren arazketari buruzko materialek UNESCOren Zentroen EspainakoKonfederazioaren bermea daukate. Erakunde honetako ingurumenean adituen ustez,oso lan serio eta txukuna da eta UNESCOk defendatutako printzipioekin bat dator.

UNESCOren Zentroen Espainako Konfederazioa

5

Aurkezpena

Gure gizartearen garapen ekonomiko eta industrialak, hirurogeita hamargarren ha-markadaren amaieran, ibaien kalitatearen narriadura handia eragin zuen, eta horrekondorio nabariak ekarri zituen ekosistemetan eta uren giza-erabilpenetan. Zenbaitkasutan uren kutsadura eta ibilguen degradazioa hain handia izan da, non egoeraaldatzea zaila zela uste baitzen, bai eta ibaiko bizitza berreskuratzea ere.Hasiera batean hartu zen neurria ondoko hau izan zen: arazoari irtenbidea ematea,kolektore batzuen bidez isurkiak biltzea hirietatik urruntzeko, arazoaren benetakoirtenbidea geroko fase batean utziz.80ko hamarkadaren erdialdean, modu koordinatu batez, arazoari aurre egiteko be-harrezko ikerketak egiten hasi ziren eta 1988an Nafarroako Hondakin-UrenSaneamenduari buruzko Foru Legea idatzi zen. Lege honen bidez funtsezkoak di-ren hiru irizpide ezartzen dira, arazoari aurre ekiteko:

• Jarduketak modu koordinatuaz eta globalki planifikatzen dira, PlanZuzendari baten bidez.

• Plan honetako jardueren zuzendaritza eta koordinazioa eta obrenegitea sozietate publiko bati eman zaio (NILSA).

• Saneamendu kanona ezartzen da, eta hortik ateratako dirua PlanZuzendariaren gastuak estaltzeko izanen da.

Une horretatik eta gaur egunera arte, Nafarroako ibaien egoera pixkanaka-pixkanakahobetu egin da, eraiki eta martxan jarri diren gero eta Hondakin-uren Araztegi ge-hiagorik esker. Une honetan gure ibaien berreskurapena dagoeneko ez da ezinez-ko helburu bat, gure eskura dagoen zerbait, baizik.Uren kutsaduraren arazoen irtenbidea eta ibaiko ibilguen berreskurapena ez da po-sible izango gizartearen laguntzarik gabe. Partehartzea eta gaiaren ezagupena errazteko asmoz, batez ere eskolako neska-mutilen lana errazteko asmoz, NILSAk material didaktiko hauek proposatzen di-tu hartzaileak gure ibaien mantenimenduan eta kalitatearen hobekuntzan inpli-katzeko, bai eta administrazio desberdinak zainketan eta eskakizunetan ere ar-dura dezaten.

Material honen erabilpena erraztu nahian hiru kapituluetan banatu ditugu:

■ Irakasleendako Orientabide-koadernoa

■ Jarduera-fitxategia

■ Dokumentu Informatiboa

6 7

Aurkibidea

■ Irakasleendako Orientabide-koadernoa

Sarrera ...................................................................................................................... 10. orr.

Erabilpenaren testuingurua............................................................................... 10. orr.

Gidaren egitura .................................................................................................... 10. orr.

Helburuak .............................................................................................................. 11. orr.

Edukien multzoa ................................................................................................. 11. orr.

Orientazio metodologikoak ............................................................................ 13. orr.

Nola erabil ditzakegu material hauek? ....................................................... 13. orr.

Materialen eskema .............................................................................................. 14. orr.

Material didaktikoaren eta kurrikulu-

diseinuaren arteko lotura .................................................................................. 16. orr.

Ekintzetan landutako ezagupen-arloak ............................................................. 16. orr.

Unitateko helburu eta jardueren arteko erlazioa ............................................... 17. orr.

Jardueretan landutako edukien erlazioa ........................................................... 18. orr.

Ohartxo batzuk ebaluazioari buruzkoak .................................................... 20. orr.

■ Jarduera-fitxategia

Albistearekin bueltaka ....................................................................................... 24. orr.

Ardi sorokoiek, lagunak bilatzen ................................................................... 33. orr.

Nolakoa da eta nola funtzionatzen du araztegi batek? ........................ 41. orr.

Egun bat Evaren bizitzan ................................................................................. 57. orr.

Ur lasterra, ur ederra .......................................................................................... 66. orr.

Nik bai, hark ere bai, hik zergatik ez! ........................................................... 69. orr.

Jaun-andreok: hona hemen…! ...................................................................... 73. orr.

Zer deritzozu? ..................................................................................................... 76. orr.

■ Dokumentu Informatiboa

Sarrera ..................................................................................................................... 82. orr.

Kutsadura ............................................................................................................... 83. orr.

Betidanik halakoa izan da .................................................................................. 83. orr.

Zer esan nahi du kutsadurak? ........................................................................... 84. orr.

Kutsadura-iturriak ................................................................................................ 85. orr.

Hirikoa ................................................................................................................ 85. orr.

Industriala ............................................................................................................ 86. orr.

Nekazaritza eta abeltzaintzako kutsadura........................................................... 87. orr.

Nafarroako ibaien egoera Nafarroako Ibaien

Saneamenduaren Plan Zuzendaria egin aurretik ....................................... 88. orr.

Ibaien Saneamendurako Plan Zuzendaria .................................................. 91. orr.

Zer lortu nahi dugu? ......................................................................................... 91. orr.

Non egiten dugu lan? ....................................................................................... 91. orr.

Plan zuzendaria egitea ....................................................................................... 93. orr.

Nork burutzen ditu lanak? NILSA, Planaren kudeaketa darama ...................................... 97. orr.

Nork ordaintzen du arazketa? .......................................................................... 97. orr.

Nafarroako ibaien gaur egungo egoera .......................................................98. orr.

Ibaien autoarazketa-ahalmena ..................................................................... 101. orr.

Ibaiertzeen filtro efektua .................................................................................. 101. orr.

Dekantazioa, urloetan ....................................................................................... 101. orr.

Araztegi biologikoa .......................................................................................... 101. orr.

Ur-hondakinen arazketa .................................................................................. 102. orr.

Arazketaren oinarrizko eskemak ....................................................................... 102. orr.

Araztegi motak eta bere sailkapena Nafarroan ................................................ 111. orr.

Ohitura eta portaera osasungarriak ............................................................. 114. orr.

Ibaien kontserbazioa ahalbidetzeko ............................................................... 114. orr.

Araztegien etekin handia lortzeko ................................................................... 114. orr.

Glosategia ........................................................................................................... 116. orr.

Bibliografia, informazio-iturriak eta baliabideak ................................... 122. orr.

Ibaiei buruzkoak ............................................................................................... 122. orr.

Arazketari buruzkoak ........................................................................................ 122. orr.

Nafarroari buruzkoak ........................................................................................ 122. orr.

Etnografia ......................................................................................................... 122. orr.

Mendi-gidak ..................................................................................................... 123. orr.

Hezkuntzakoak ................................................................................................. 123. orr.

Ipuinak eta leiendak ......................................................................................... 123. orr.

Ikus-entzuteko materialak ................................................................................. 124. orr.

Interneteko helbideak ...................................................................................... 124. orr.

IrakasleendakoOrientabide-koadernoa

Arbuniés y Lecumberri Asociados

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak

10 11

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Irakasleendako Orientabide-koadernoa

SarreraMaterial honek irakasleendako gida bat izatea du xede; irakaslearen lana erraz-tuko duen materiala dugu.Ondoko puntu hauek planteatzen ditu:

• Programarekin landu daitezkeen eduki eta helburuak.

• Orientabide metodologiko orokor batzuk.

• Jarduera-sekuentzian erabilitako funtsezko-lan eskema.

• Hurrengo kapituluan ikusiko diren jardueren deskribapena, bai eta helbu-ruekin zein edukiekin dagoen erlazioa ere.

• Planteatzen dugun ebaluzio-sistemari buruzko informazioa.

Erabilpenaren testuinguruaMaterial hauek Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzarako (DBH) diseinatu dira araz-keta gaia hobe datorkion ikas-maila izateagatik.

Gidaren egituraMaterialak hiru zati desberdinetan eta osagarrietan antolatzen dira:

• Irakasleendako Orientazio-koadernoa non irakasleek izanen baitituhainbat jarraibide dokumentuaren erabilpenerako. Momentu honetan ira-kurtzen ari zaren dokumentua duzu.

• Jarduera-fitxategia modu erraz batean egituratzen da, honek ekintzakbanan banan edo sekuentzia logiko baten bitartez egitea ahalbidetzendu ikastaldia.

• Dokumentu Informatiboa. Honetan hondakin-uren arazketari buruzkofuntsezko informazioa ematen da, eta irakasle nahiz ikasleak erabiltzekodiseinatua dago.

Helburuak

Edukien multzoaDagoeneko materialetan landu diren funtsezko edukiak ondoko hauek dira:

■ Hondakin-uren arazketak duen garrantzia eta beharraren kontzientzia hartzea.

■ Gure eguneroko ohiturak, uren arazketa eta Nafarroako ibaien ingurugiro-ego-eraren artean dagoen erlazioaz kontzienteak izatea.

■ Nafarroako Ibaien Plan Zuzendariaren puntu nagusiak ezagutzea.

■ Jarrera pertsonalei buruz pentsatzea, kontserbazioa eta ibaien hobekuntzasustatzen dituztenak bereziki.

■ Araztegi baten egitura eta oinarrizko funtzionamendua ezagutzea.

■ Uraren kudeaketa zuzena ahalbidetzen duten prozedurak garatzea.

■ Ibaien hobekuntza eta kontserbazio-ekintzetan zein hauen kutsaduraren mu-rrizketa-ekintzetan partehartzea.

■ Kutsadura.

■ Uren kutsadura-iturriak.

■ Nafarroako ibaiei buruzko kutsaduraren ondorioak.

■ Ibaien autoarazketa-ahalmena.

■ Nafarroako Ibaien Saneamendurako Plana.

■ Hondakin-uren arazketa.

■ Hondakin-uren arazketaren oinarrizko eskema.

■ Ibaien kalitatearen kontserbazioa ahalbidetzen duten ohiturak.

■ Jokabide egokiak arazketa-sistemetan etekin hobea ateratzeko.

12 13

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Irakasleendako Orientabide-koadernoa

Kontzeptuak

KutsaduraKutsaduraren garapen historikoa.

Definizioa.

Kutsadura-iturriakHirikoa.

Industriala.

Nekazaritza eta abeltzaintzakokutsadura.

Kutsaduraren ondorioak

Ibaien egoera NafarroanSaneamendurako Planaegin aurretik

Ibaien SaneamendurakoPlan Zuzendaria

Planaren helburuak.

Plan Zuzendaria egitea.

NILSA, Planaren kudeaketadarama.

Nork ordaintzen du arazketa?

Hondakin-uren arazketaArazketaren funtsezko eskemak.

Araztegi motak.

Bere sailkapena Nafarroan.

Ibaien gaur egungoegoera Nafarroan

Ibaien kontserbazioaahalbidetzen dituztenjokabideak eta ohiturak

Ohiturak eta jokabideak,araztegienfuntzionamenduahobetzeko

Prozedurak

Esperimentazioko etaikerkuntzakoa

Gaiaren buruzko iturridesberdinetako informazioarenbilketa eta interpretazioa(telebista, prentsa, liburuak...) .

Objetu eta egoeren azterketa,sentimen guztiak erabiliz etajasotako informazioaz osatuz.

Gizakiek ingurunean duteneskuhartzearen azterketa kritikoa,iturri desberdinetako datuenbilketan oinarrituta.

Jasotako datuen trataera etaantolaketa.

Ibaien egoeran eragina dutenfaktore desberdinakidentifikatzea.

Espresio / KomunikaziokoaHitzaldi, erakusketa, muralenbidez... egindako lanakomunikatzea.

Formak (puntua, lerroa...) sortzendituzten elementu espresiboenerabilpena.

Ingurunearenhobekuntzarako

Ibaien hobekuntza etakontserbaziorako zuzendutakoekimenetan partehartzea.

Lagunei dagokienezPartehartzea lan-taldean, taldeeraketaren irizpideak onartuz.

Lan-banaketaren onarpena etaeztabaida antolatuak.

Jarrerak

Natura eta kulturaondarearen aurrean

Urak duen garrantzia baloratzea.

Kutsadura nahiz gehiegizkokontsumoa sortzen duten gizajardueren aurrean jarrera kritikoaizatea.

Ingurunean eragin negatiboenpraktikak antzematea.

Dagoeneko neurriei buruzkointeresa ingurunearenbabeserako.

Ezagupenaren aurreanHainbat arazori aurre egitekoirtenbide eta azalpenak bilatu,aztertu eta ikertzeko interesa.

Arazoak izaten direla eta,irtenbideak aurkitzen lan egitekobeharra dagoela onartzea.

Bildu den informaziodesberdinetatik balorapenkritikoa egitea.

Gainontzeko pertsonenaurrean

Taldeka partehartzea, iritzipropioak emanez eta besteenakbaloratu eta errespetatuz.

Lan-taldea, zereginarenkontzepzioa.

Norberako eta kolektibokoekintzen ondorioen kontzienteaizatea.

Prozedura eta jarreren adierazpena bigarren hezkuntzaren kurrikulu dekretuan egin-

dakoarekin bat dator. Horrela bereziki egin dira, irakaslearen lana erraztu nahian.

Orientazio metodologikoakIH-ko (Ingurumen-Hezkuntza) funtsezko ildo metodologikoetan (BelgradekoKartaren orientabideetatik abiatuta) eta dagozkion hezkuntza mailaren oinarrimetodologikoetan (bigarren hezkuntzaren erreformako kurrikulu dekretuan aurkidaitezke) oinarritzen da.

Jarraian lan-metodologiaren funtsezko puntuak adierazten dira:

• Disziplinartekotasuna. Ingurumenaren errealitatearen ezagupena kon-plexu eta zabala da oso, eta horregatik disziplina bakar batetik lantzeaezin baita heldu. Arrazoi horregatik IH (Ingurumen-Hezkuntza) arlo des-berdinetan oinarritzen da. Proeiktu honetan, printzipio hau kontuan hartunahi dugu, isolaturik dauden ezagupen-arloetan hezkuntza-sisteman ego-kituz. Horretarako, arlo bakoitzean lan egiteko jarduera desberdin propo-satzea egokiena dela iruditzen zaigu, modu honetan ikasgai desberdine-tatik ingurunea izango den buruhausgarriko pieza desberdinak ikus bai-taiteke. Horrek gairen ikuspegi zabala ematen du, halaber erabilpen erra-za irakaslearentzako.

• Arazoen azterketan eta errealitatearen ikuspegi hurbila eta zabala ahal-bidetzen dituen prozesuetan oinarritutako metodologia dugu.

• Praktika eta ikasleen ingurunearekin erlazioa. Zentzu honetan ikas-tetxetik hurbileko araztegi batera joatea planteatzen da, bisitak hezkun-tza-materialaren osagarria izanen direlakoan.

• Sentsibilizazioa eta inguruneari hurbilketa eginez ezagupenera heltzeko.

• Banakako erreflesioa eta, errealitatearen egiaztatze eta beste pertso-nen kontrastearen bidez ikuspegi zabalagoak ikasi ahal izatea.

• Partehartzeko modukoa; ikasleek elkarrekin lanabesak eduki ahal izate-ko, arazoei aurre egiteko ikasleen parte hartzearekin.

Nola erabil ditzakegu material hauek?Jarduera-fitxategia dokumentu bat da, eta modu zabal eta malguan egin da.Irakasleari lana aurrezteko asmoz, funtsezko lan-sekuentzia planteatu da; ondo-ko hau duzue:

• Sentsibilizazioa: ekintzak arreta pizteko eta ingurunera hurbiltaraztekodiseinatu dira.

14 15

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Irakasleendako Orientabide-koadernoa

• Ezaguera: ekintza hauek ezagutu, ikertu, aztertu, sakontzeko…. egin di-ra. Unitatearen muina garatzen dituzten ekintzak dira. Atal honetanNafarroako araztegiak ezagutu eta ikasteko irteerak kontuan hartzen dira.

• Ekintza: proposaturiko jarduera guztiek ekintza maila desberdinak eska-tzen dituzte, baina atal honetan sartuak dira ingurunearen hobekuntzanzuzeneko eragina duten ekintzak egitea proposatzen dituzten jarduerakdaude sartuta atal honetan; bai portaeren aldaketan, erreibindikazioanedo laguntza gisan ibai baten garbiketa egiterakoan.

• Sintesi / Komunikazioa: amaierako jarduera hauek gogoratzeko, proze-sua oro har aztertzeko eta besteei komunikatzeko ere balio dute.

• Ebaluazioa: jarduera hauek ikasleen ikastaldia baloratzeko bereziki pen-tsatu dira, jardueren martxa, helburuen betetze maila eta programarenegokitzapena ere baloratzeko. Nahiz amaieran agertu ere, horrek ez duesan nahi azkenak burutu behar direnik.

Merezi du aipatzeak, ekintzen funtsezko sekuentziaz gain, beste puntu klabea:araztegiko bisitak. NILSAk Iruñerritik kanpoko araztegietara joateko bisitak an-tolatu ditu errealitatea hurbiletik ezagutzeko asmoz. Hauek jarduerak burutzera-koan muintzat har ditzakegu.

Nafarroako Gobernuaren Ingurumen Departamentuak argitaratu dituen ibaiei bu-ruzko materialak osagarri gisa erabil ditzakezue (ikus Bibliografia). Hurrengoatalean ibaiari dagozkion jarduerak adierazten dira, bai eta erabilpenerako ego-kia den ordena ere.

Materialen eskemaAurreko atalean emandako eskema orokorrari jarraituz, eginen diren ekintzak on-doko hauek dira:

Jarduera mota

Sentsibilizazioa

Izenburua

Albistearekinbueltaka

DeskribapenaIbaien kutsaduraren alderdi desberdinekin erlazioa dituzten prentsaalbisteen azterketa (Nafarroako ibaietan arrainen heriotza, Doñanakohondamena…), bai eta arazketarekin erlazioa dituztenak (araztegieninaugurazioa, arazketako emaitzak, ibaien kalitatea..).

Ekintza Nik bai, hark erebai, hik zergatikez!

Dekalogoak egitea:

• Bat errezetilekin, uraren gastua murrizteko eta etxean eta ohikobizitzan uraren kutsadura murrizteko.

• Beste bat berraztertzeko eta ikastetxeko instalazioen erabilpen egokiaegiteko uraren gaiari buruzkoa.

Ekintza honetan jarrerak eta konpromezu pertsonalak lantzen dira.

Sintesi /Komunikazioa

Jaun andreak:hona hemen...!

Sentsibilizazio kanpaina bat egitea hasieran landutako puntuengarrantziari buruzkoa; gurasoei zuzendua dago, bai eta gainontzekoikastetxekideei ere.

Ebaluazioa Zer deritzozu? Ekintza honek ikasleek ikasi dituzten gauzak aztertzeko eta begiratzekobalio du, bai eta beste batzuk ere: materialen egokitzapena, ikasleenasetze-maila…

Ezaguera Ardi sorokoiek,lagunak bilatzen

Ibaien kutsadura-iturri desberdinen “buruhausgarria”. Ikasleakkutsadura-iturri desberdinak sortarazten dituzten ezaugarri etaeraginekin lotu behar ditu.

Nolakoa da etanola funtzionatzendu araztegi batek?

Araztegi baten azterketa: Nolakoa da eta nola funtzionatzen du? Irudibatzuen bitartez eginen da, hauek puzzle bat osatzen dute etaikasleek antolatu behar dute. Jarduera hau irakaslearen azalpenarekinosatuko da.

Egun bat Evarenbizitzan

Familia tipo baten eguneroko ekintza desberdinetaz ematen da berri,bai eta sortzen dituzten hondakin-urak. Hemen ikaslea zeintzuk izatendiren bere ohituretaz erreflesionatzea bilatzen da, bai eta bere familianematen diren portaerak eta ikaslearen ikastetxean garatzen diren ortaerak.

Ur lasterra, ur ederra

Posterra aztertzea, non hainbat portaera ematen diren, positiboak zeinnegatiboak, uraren arazketarekin eta ibaien kontserbazioarekinzerikusia dutenak.

16 17

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Irakasleendako Orientabide-koadernoa

Hurrengo taulan ibaien unitateari dagozkion ekintzak ematen dira (beltzez etakurtsiban), hauek dagoeneko unitatea osatzen dute; erabilpenerako orden ego-kienean daude:

Jarduera mota

Sentsibilizazioa

Titulua

Jokin IzokinAlbistearekin bueltaka

Jarduera

Albistearekin bueltaka

Erlazionaturik dauden ezaguera-arloekin

Natur Zientziak

Jarduerak

Albistearekin bueltaka

Ardi sorokoiek, lagunak bilatzen Natur Zientziak

Egun bat Evaren bizitzan Natur Zientziak

Zer deritzozu? Natur Zientziak

Ur lasterra, ur ederra Natur Zientziak, Gizarte Zientziak

Nolakoa da eta nola funtzionatzen duaraztegi atek?

Natur Zientziak eta Teknologia

Nik bai, hark ere bai, hik zergatik ez! Natur Zientziak, Gaztelania, Euskara eta Literatura

Jaun-andreok: hona hemen ...! Natur Zientziak, Gaztelania, Euskara, Literatura etaHezkuntza Plastikoa eta Irudi Bidezkoa

Ekintza Nik bai, hark ere bai, hik zergatik ez!

Zabor-biltzaileak

Sintesi / Komunikazioa Txostena egitenJaun-andreok: hona hemen…!

Haikua

Ebaluzazioa Gertaldien erregistroakKonponbideak bilatuz: eraiki dezagun araztegiaZer deritzozu?

Ezaguera Ardi sorokoiek, lagunak bilatzen

Nolakoa da eta nola funtzionatzen du araztegi batek?

Zergatik ez da ibaietako ura arazten?Egun bat Evaren bizitzan

Ur lasterra, ur ederra

Material didaktikoaren eta kurrikulu-diseinuaren arteko loturaAtal honetan emandako jarduerak dituzten aspektu batzuk errazago ulertzekoeta hauek eskolako kurrikuluarekin duten erlazioa azaltzen da.

Ekintzetan landutako ezagupen-arloak

Ondoko taulan jarduera bakoitzean lantzen den ezagupen-arloa ematen da.Material didaktiko hauek Ingurumen-Hezkuntzaren zeharkako arloa lantzeakahalbidetzen du, jarduera zehatzak arlo desberdinetan lantzeko zehaztuz.

Unitateko helburu eta jardueren arteko erlazioa

HelburuakHondakin-uren arazketak duen garrantzia eta beharraren kontzientzia hartzea.

Dokumentu InformatiboaNafarroako Ibaien Plan Zuzendariaren puntu nagusiak ezagutzea.

Egun bat Evaren bizitzan

Ur lasterra, ur ederra

Jarrera pertsonalei buruz pentsatzea, kontserbazioa eta ibaienhobekuntza bereziki sustatzen dituztenak.

Nik bai, hark ere bai, hik zergatik ez!

Jaun-andreok: hona hemen …!

Ibaien hobekuntza eta kontserbazio-ekintzetan zein hauenkutsaduraren murrizketa-ekintzetan partehartzea.

Araztegi baten egitura eta oinarrizko funtzionamendua ezagutzea.

Albistearekin bueltaka

Nolakoa da eta nola funtzionatzen duaraztegi batek?

Egun bat Evaren bizitzan

Gure eguneroko ohiturak, uren arazketa eta Nafarroako ibaieningurumen-egoeraren artean dagoen erlazioaz kontzienteak izatea.

Egun bat Evaren bizitzan

Nik bai, hark ere bai, hik zergatik ez!

Jaun-andreok: hona hemen …!

Ur lasterra, ur ederra

Uraren kudeaketa zuzena ahalbidetzen dituzten prozedurak garatzea.

Ardi sorokoiek, lagunak bilatzen

Nolakoa da eta nola funtzionatzen duaraztegi batek?

18 19

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Irakasleendako Orientabide-koadernoa

Jardueretan landutako edukien erlazioa

Jardueraren izena Edukien multzoaKontzeptualak Prozedurazkoak Jarrerazkoak

Albistearekin bueltaka Uraren kutsadura.

Kutsadura-iturriak.

Kutsaduraren ondorioak.

Uraren kalitatea.

Iturri desberdinetako infor-mazioaren bilketa eta inter-pretazioa.

Ibaien egoeran eragina du-ten faktore desberdinakidentifikatzea.

Arazoak izaten direla eta,irtenbideak aurkitzen lanegiteko beharra dagoelaonartzea.

Bildu den informazio des-berdinetatik balorapen kriti-koa egitea.

Norberako eta kolektibokoekintzen ondorioen kon-tziente izatea.

Ardi sorokoiek, lagunak bilatzen Kutsadura.

Kutsadura-iturriak.

Kutsaduraren ondorioak.

Jasotako datuen trataera etaantolaketa.

Ingurunean eragin negati-boen praktikak antzematea.

Hainbat arazori aurre egite-ko irtenbide eta azalpenakbilatu, aztertu eta ikertzekointeresa.

Arazoak izaten direla eta,irtenbideak aurkitzen lanegiteko beharra dagoelaonartzea.

Lan-taldea, zereginarenkontzepzioa.

Nolakoa da eta nolafuntzionatzen du araztegi batek?

Hondakin-uren arazketa. Objetu eta egoeren azter-keta, sentimen guztiak era-biliz eta jasotako informa-zioa osatuz.

Iturri desberdinetako infor-mazioaren bilketa eta inter-pretazioa (tv, prentsa, libu-ruak...).

Dagoeneko neurriei buruz-ko interesa ingurunearenbabeserako.

Hainbat arazori aurre egite-ko irtenbide eta azalpenakbilatu, aztertu eta ikertzekointeresa.

Jardueraren izena Edukien multzoaKontzeptualak Prozedurazkoak Jarrerazkoak

Egun bat Evaren bizitzan Kutsadura-iturriak.

Ohiturak eta jokabideak,araztegien funtzionamen-dua hobetzeko.

Gizakiek ingurunean duteneskuhartzearen azterketakritikoa.

Urak duen garrantzia balo-ratzea.

Norberako eta kolektibokoekintzen ondorioen kon-tziente izatea.

Kutsadura nahiz gehiegizkokontsumoa sortzen dutengiza jardueren aurrean jarre-ra kritikoa izatea.

Dagoeneko neurriei buruz-ko interesa ingurunearenbabeserako.

Ur lasterra, ur ederra Ibaien kontserbazioa ahal-bidetzen dituzten jokabi-deak eta ohiturak.

Ohiturak eta jokabideak,araztegien funtzionamen-dua hobetzeko.

Gizakiek ingurunean duteneskuhartzearen azterketakritikoa.

Kutsadura nahiz gehiegizkokontsumoa sortzen dutengiza jardueren aurrean jarre-ra kritikoa izatea.

Nik bai, hark ere bai, hik zergatik ez!

Ibaien kontserbazioa ahal-bidetzen dituzten jokabi-deak eta ohiturak.

Ohiturak eta jokabideak,araztegien funtzionamen-dua hobetzeko.

Gizakiek ingurunean duteneskuhartzearen azterketakritikoa.

Iturri desberdinetako infor-mazioaren bilketa eta inter-pretazioa.

Jasotako datuen trataera etaantolaketa.

Partehartzea lan-taldean,talde eraketaren irizpideakonartuz.

Lan-banaketaren onarpenaeta eztabaida antolatuak.

Dagoeneko neurriei buruz-ko interesa ingurunearenbabeserako.

Bildu den informazio des-berdinetatik balorapen kriti-koa egitea.

Norberako eta kolektibokoekintzen ondorioen kon-tziente izatea.

Jaun-andreok: hona hemen...! Ibaien kontserbazioa ahal-bidetzen dituzten jokabi-deak eta ohiturak.

Ohiturak eta jokabideakaraztegien funtzionamen-dua hobetzeko.

Hitzaldi, erakusketa, mura-len bidez... egindako lanakomunikatzea.

Partehartzea lan-taldean,talde eraketaren irizpideakonartuz.

Lan-banaketaren onarpenaeta eztabaida antolatuak.

Formak (puntua, lerroa...)sortzen dituzten elementuespresiboen erabilpen.

Urak duen garrantzia balo-ratzea.

Kutsadura nahiz gehiegizkokontsumoa sortzen dutengiza jardueren aurrean jarre-ra kritikoa izatea.

Lan-taldea, zereginarenkontzepzioa.

Taldeka partehartzea, iritzipropioak emanez eta bes-teenak baloratu eta erres-petatuz.

Zer deritzozu?

20 21

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Irakasleendako Orientabide-koadernoa

Ingurumen-Hezkuntzaren (IH) funtsezko norabideen arabera, IHko programabaten ebaluazioak ondoko puntu hauek aztertu behar ditu:

• Abiapuntua zehazten laguntzea (aurrekontzeptuen analisia).

• Ikas-prozesuari jarraipena egitea.

• Aurrerapausuak helburuekin bat baloratzea.

• Ekipamenduen eraginkortasuna eta laguntzako materialak baloratzea.

(Dean B. Bennet, Evaluación de un programa de EA, Programa Internacional de EA Unesco-Pnuma,Serie de EA nº 12, Los libros de la Catarata, 1993.)

Esku artean dituzun material hauen ebaluazio-sistema jarduera bakoitzean bera-riazko zati batzuen sarreran oinarritzen da, non hauek gai bakoitzeko aurrera-pausuak ebaluatzeko balio baituten. Aldi berean ebaluzioaren ekintza zehatzbatekin osatzen da, horrek aurretiko aspektu batzuk lantzen ditu (ikus, Zer de-ritzozu? jarduera).

Jarraian eskema batean ekintza bakoitza eta jarduera hauetan landu beharrekoebaluazio-aspektuak ematen dira:

Jarduera

Albistearekin bueltaka Ibaien egoera orokorra etaarazketa-sistemak.

X

Ardi sorokoiek, lagunak bilatzen Kutsaduraren definizioa,iturriak eta eraginak.

X

Nolakoa da eta nolafuntzionatzen du araztegi batek?

Araztegi baten egitura etafuntzionamendua.

X X

Egun bat Evaren bizitzan Eguneroko jarrera etaportaerak arazketarekinzerikusia dutenak

X

Egun bat Evaren bizitzan

Ur lasterra, ur ederra

Eguneroko portaerak ibaienkutsadurarekin erlazioadutenak.

X X

Nik bai, hark ere bai, hik zergatik ez!

Oro har kontzeptuak hartzea,jarrerak eta prozedurak, gaiaridagozkionak.

X

Jaun-andreok: hona hemen …! Oro har kontzeptuak hartzea,jarrerak eta prozedurak, gaiaridagozkionak.

X X

Zer deritzozu? Programa, materialak, ekintzaketa antolakuntzarenhelburuen betetze-maila.

X

Ebaluatutakopuntuak

Aurrekontzep-tuen analisia

Amaierakoebaluazioa

Ohartxo batzuk ebaluazioari buruzkoak

Jarduera-fitxategia

Arbuniés y Lecumberri Asociados

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak

24 25

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Albistearekin bueltakaSentsibilizazioa

Deskribapena

Hemen aipatzen den jarduera Nafarroako ibaien egoerarekin erlazioa dutenprentsako albisteen azterketan datza.

Helburuak

Nafarroako ibaien egoeran norberaren eta taldearen ekintzen ondorioetaz kon-tzientzia izatea.

Materialak

Prentsa-zatiak

Ekintza honetarako ematen diren ikasleendako materialak erabil daitezke, nahizgaiari dagozkion prentsa-zati berriekin osagarritzea gomendatzen da.Artikulu guztiak lantzea ez da beharrezkoa, bat edo biekin aski izan daiteke.

Prestakuntza

Garrantzitsua da ekintza hau egin aurretik irakasleak prentsa-zatiak sailkatu etaprestatuak edukitzea.Horretarako ikaslearen laguntza eska dezake, taldean egiteko, prentsa dossierbat urari, ibaiei, uraren kutsadurari buruzkoa…

Garapena

Lehenengo partea:

Jardueraren azalpena emanen da, eta taldeka prentsako albisteei buruzko az-terketa eginen da.Ikasleak 4 edo 5 pertsona inguruko taldeetan banatuko dira, eta talde bakoi-tzari albiste-pakete bat emanen zaio.

Jarraian, talde bakoitzak irakurri eta aztertu beharko ditu albisteak. Horretarako,eta laguntza moduan, ondoko gidoi hau erabil ditzakete:

• Zeintzuk dira albisteen ideia nagusiak?

• Irakurri duzunari buruz, zer deritzozu? Erlaziorik badu ezagutzen zenuenNafarroako ibaien egoerari buruzkoa edo ez? Zergatik?

• Zerikusirik badu nire eguneroko ohiturek Nafarroako ibaien egoerarekin?

Bigarren partea: egindako lana amankomunean jartzea.Horretarako talde bakoitzak aldez aurretik bozeramaile bat hautatuko du; boze-ramaileak ondorioak azalduko dizkie gainontzeko ikasleei.Talde desberdinetan eman diren interpretazio desberdinak komentatzeko etaparekatzeko aldia da.

Galdera hauek orientabide gisa balio ahal dizute:

• Zein albiste atentzioa eman dizue gehien? Zergatik?

• Badira albisterik elkarren artean kontraesankorrak direnik?

• Zergatik?

Gomendatutako zikloak

• Bigarren Hezkuntzako 1. eta 2. zikloak.

Ezagupen arloak

• Natur Zientziak

Antolakuntza

• 1. partean talde txikietan (4-5 pertsona).

• 2. partean talde handi batean.

Kontzeptu nagusiak

• Uraren kutsadura.

• Kutsadura-iturriak.

• Kutsaduraren ondorioak.

• Uraren kalitatea.

Lekua

• Ikasgela.

Prozedurak

• Iturri desberdinetako informazioaren bilketa eta interpretazioa.

• Ibaien egoeran eragina duten faktore desberdinak identifikatzea.

Iraupena

• 50 minutu (aldakorra; aztertutako albiste kopuruaren arabera).

Jarrera eta balore nagusiak

• Arazoak izaten direla eta, irtenbideakaurkitzen lan egiteko beharra dagoela onartzea.

• Bildu den informazio desberdinetatik balorapen kritikoa egitea.

• Norberako eta kolektiboko ekintzen ondorioen kontziente izatea.

27

Jarduera-fitxategia

26

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak

Iradokizun gehigarriak

Albiste gutxirekin lan egin daiteke (eta taldekideei albiste berdinak eman diz-kiegu) edo albiste askorekin ere egin daiteke, eta orduan, talde bakoitzak albis-te desberdinak aztertu. Bigarren kasu horretan, talde bakoi-tzak albisteen inter-pretazioa eman aurretik azalduko ditu.

Jarduera hau osa daiteke: ikasleek liburu, prentsa, internet eta beste motatako in-formazioa bilatu eta bildu beharko du Nafarroako uraren egoerari buruzkoa...horrek ahalbidetuko digu datozen jardueretan dossier zabal bat egitea.

arduera amaitzerakoan irakasleak ibaien egoeraren laburpen teorikoa eman deza-ke, hau ikasleak azaldutakoaren osagarria izanda (horretarako DokumentuInformatiboaren Kutsadura, Kutsadura iturriak eta Nafarroako ibaien egoe-ra Nafarroako Saneamenduaren Plan Zuzendaria egin aurretik atalak kon-tsulta ditzake).

Irakasleendako material osagarria

Albistearekin bueltaka

28

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak

29

Jarduera-fitxategia

30 31

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

33

Jarduera-fitxategia

Ardi sorokoiek, lagunak bilatzenEzagutza

Gomendatutako zikloak

• DBHko 1. eta 2. zikloak.

Ezagupen arloak

• Natur Zientziak.

Antolakuntza

• Talde handi batean.

Kontzeptu nagusiak

• Kutsadura.

• Kutsadura-iturriak.

• Kutsaduraren ondorioak.

Lekua

• Ikasgela.

Prozedurak

• Jasotako datuen trataera eta antolaketa.

Iraupena

• 25 minutu.

Jarrera eta balore nagusiak

• Ingurunean eragin negatiboen praktikakantzematea.

• Hainbat arazori aurre egiteko irtenbide etaazalpenak bilatu, aztertu eta ikertzeko interesa.

• Arazoak izaten direla eta, irtenbideak aurkitzenlan egiteko beharra dagoela onartzea.

• Lan-taldea, zereginaren kontzepzioa.

Dekribapena

Txartel bakoitza dagokion txartelarekin elkartuko da, hau da, kutsadura-iturri bakoi-tzak bere definizioa eta ingurunean sortzen dituen ondorio txartel bana izanen du.

Helburuak

Uraren kutsadura-iturri nagusiak eta sortzen dituen eraginak ezagutzea.

32

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak

34 35

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Materialak

Txartelak (ikus irakaslearendako material osagarria).

Masila itsasgarria blu – tack motatakoa.

Arbela edo horma.

Prestakuntza

Garrantzitsua da jarduera hasi baino lehen irakasleak txartelen fotokopiak egitea.Paper edo kolorezko kartulina batean kopiak egitea gomendatzen da, horrela hi-ru kolore desberdinetako txartelak izanen ditugu: bat, izenak jartzeko; bertzebat, definizioak idazteko eta hirugarren batean eraginak idazteko. Horrek ikasle-ek eginen dutenjardueraren lehenengo partea errazago egitea ahalbidetuko du.Txartel bakoitzaren kopia bakarra egin daiteke eta gero bederatzi lagun dinami-ka egiten duten bitartean gainontzekoek begiratu.Talde osoa inplikatu nahi badugu kopia pare bat egin beharko da.

Garapena

Lehenengo partea:

Taldean txartelak banatuko dira, pertsona bakoitzak gutxienez bat izanen du.Ikasleak ikasgela erdian jarriko dira.Behin hau eginda, osagarritzen dituzten txartela edo txartelak ikasleak bilatukoditu. Hau da, pertsona batek eragin-txartela badu, horrek sortzen duen jardue-raren izena bilatuko du, bai eta bere definizioa ere. Bat baino gehiago baditu,bere txartelarekin bat datozenak bilatuko ditu; amaieran hiru txarteleetako pake-teak izan arte. Bigarren partea errazteko asmoz, hasiera batean izena zuen per-tsonak jasoko ditu txartelak.

Bigarren partea: amankomunean jartzea.

Arbela edo horma erabil daiteke lana errazteko, hemen masila itsasgarriaz lagun-duko gara, hots, arbelan “txartel-familiak” itsatsiko ditugu.Talde bakoitzak zein irizpide erabili duen txartelak batzerakoan azalduko du; gai-nontzeko ikasleei aukera emanen zaie txartelak aldatzeko.Prozesu horren amaieran irakaslearen papera garrantzitsua da, kasuan kasuko alda-ketak egiteko, gakoak zuzentzeko, eta baita egindako eta atera diren emaitzak bo-robiltzeko ere.

Iradokizun gehigarriak

Dinamika hau irakasleak amaieran emanen duen azalpenarekin osa daiteke.Horretarako Dokumentu Informatiboaren Kutsadura iturriak atala kontsultarakomaterial moduan erabil daiteke.

Irakasleendako material osagarria

Ardi sorokoiek, lagunak bilatzen

Hirietan sotzen den ura dugu hau.Iturri desberdinetakoak izan daitezke:

• Etxeko ura. Hauek etxekoak dira. Hemen sukaldekoak, garbiketakoak,garbitze-urarenak eta ur-beltzak edo sanitarioak direnak barnean daudelarik.

• Garbiketa publikoko ura eta ureztatzeko ura.

• Euri-urak.

Kutsadura-iturri honen osagai nagusia hondakin organikoa da. Gai-organiko nagusia da ibaietandauden komunitate biologikoendako. Kutsadura organiko kasuetan arrainen biomasa handitukoda, bai eta makroornagabe eta algaena. Biomasa horren onddo eta bakteriek deskonposatukodute.

Gai-organikoen ekarpena oso fuertea bada, oxigenoa desagaertuko da eta biomasaren gehien-goa galtzeko eta komunitate ekologikoen galera sortuz.

Bestalde, fosforoaren ekarpena, hau da, detergenteetatik datorren fosfatoak algak asko hazitzenlaguntzen du. Prozesu honi eutrofizazioa esaten zaio.

Hiriko kutsadura

36 37

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Ardi sorokoiek, lagunak bilatzen

Lantegi edo industrian sortzen diren motatakoa dugu.Uraren kutsadura industriagatik oso aldakorra izaten da produkzio prozesuen arabera.

• Nekazaritzako produktuak eraldatzen dituzten industriek, hiltegiek eta produktu naturalekin lan egiten dituzten lantegiek organiko motatako kutsadura sortzen dituzte animalia eta landare hondarren kontzentrazio altuekin.

• Beste motatako industriek, kimikoa edo siderurgikoa, batez ere hondar kimikoak sortzen dituzte,hauek toxizitate maila desberdinekin.

Kutsadura iturri honek sortzen dituen eraginak industria motaren araberakoak izaten dira:

• Gai organiko kantitate handia sortzen duten hiltegiak, kontserbera-industriak eta beste enpresak.Gai organiko honen deskonpositzioak oxigeno asko behar du, horrek uratik dagoen oxigenoahartzen duela esan nahi du edota ibaietan bizitza duten elementuen desagerpena adierazi na-hi du. Hiri-urak bezalakoak lirateke.

• Hondakin toxikoak sortzen dituzten industria kimikoak, metalurgikak... (metal astunak, azidoak,zianuroak...). Sustantzia hauek nahiz eta kopuru txikian eman eragina dute bizidunengan.Landareak animaliak baino erresistenteak dira toxikoen aurrean, eta animalien artean ornogabe-ak dira kontzentrazio altuak hobe jasaten dituztenak, nahiz eta denbora luzez ez izan hain erre-sistenteak.

Industrien gehiengoak erabiltzen duen ura modu berezi batez tratatu egin behar du. Soilik hilte-gietan edo antzeko enpresetan, hots, hiriko hondakinak sortzen dituen enpresak hondakin-urenaraztegi batean araztu ahal du.

Industri-kutsadura

Ardi sorokoiek, lagunak bilatzen

Nekazaritzako zein abeltzaintzako hondakinekin zerikusia duen kutsadura dugu hau.

• Abeltzaintzak ibaiei batez ere kutsadura organikoa ematen die; kutsadura honek animalien go-rotzak dira. Ustiategia estentsiboa denean, eta lurra artzantzarako erabiltzen denean, lur horrekarazteko filtro moduan funtzionatzen du hondar organiko gehienak gordetuz. Abeltzaintza-us-tiategia intentsiboa denean egoera aldatzen da; animaliak ikuiluetan egoten dira eta pientsoabesterik jaten ez badute. Kasu honetan, goratza-produkzioa eta purinak arazo bat izaten dira,zeren hauek kontzentrazio handikoak baitira eta tratatuak izan behar baitira uraren kutsadura sai-hesteko.

• Nekazaritzak ezaugarri propioko kutsadura mota bat sortzen du, honi nekazaritza-kutsadura lau-sotua esaten zaio, nekazaritza modernoan erabiltzen diren ongarriak eta pestizidak kaltetzen du-te. Ongarri eta pestizida hauek zuzenean lurzorura botatzen dira, bai eta laborantza gainean.

Kutsadura mota honek eragin desberdinak izaten ditu ibaietara heltzen diren ekarpenen arabera:

• Mantenugai-hondarrak: ongarri gehiegi botatzeagatik ibaietara fosforoa eta nitrogenoa joangoda, hauek eutrofizazio-prozesua ahalbidetzen du (ibaien bizi-komunitateen gehiegi handitzenbaita, oxigenoa galduko da, horrek komunitate horren heriotza sortuko du).

• Gai organikoak: abeltzaintza-ustiategien ondorioa da, ura dagoen oxigenoa kontsumitzen dutegai-orgainikoek, ekosistemaren elementu sentsibleen galera sortuz.

• Toxikoak: pestiziden hondarrak ditugu, urarekin nahasterakoan ura pozoitzen dute toxikoek,dentsitatea eta komunitateen biomasa murriztuz.

Nekazaritza etaabeltzaintzako

kutsadura

38 39

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Nekazaritza etaabeltzaintzako

kutsadura

Ikasleendako materiala

Ardi sorokoiek, lagunak bilatzen

Hiriko kutsadura

Industri-kutsadura

Hirietan sotzen den ura dugu hau.Iturri desberdinetakoak izan daitezke:

• Etxeko ura. Hauek etxekoak dira. Hemen sukaldekoak, garbiketakoak, garbitze-urarenak eta ur-beltzak edo sanitarioak direnak barnean daudelarik.

• Garbiketa publikoko ura eta ureztatzeko ura.

• Euri-urak.

Kutsadura iturri honek sortzen dituen eraginak industria motaren araberakoak izaten dira:

• Gai organiko kantitate handia sortzen duten hiltegiak, kontserbera-industriak eta beste enpresak.Gai organiko honen deskonpositzioak oxigeno asko behar du, horrek uratik dagoen oxigenoahartzen duela esan nahi du edota ibaietan bizitza duten elementuen desagerpena adierazi na-hi du. Hiri-urak bezalakoak lirateke.

• Hondakin toxikoak sortzen dituzten industria kimikoak, metalurgikak... (metal astunak, azidoak,zianuroak...). Sustantzia hauek nahiz eta kopuru txikian eman eragina dute bizidunengan.Landareak animaliak baino erresistenteak dira toxikoen aurrean, eta animalien artean ornogabe-ak dira kontzentrazio altuak hobe jasaten dituztenak, nahiz eta denbora luzez ez izan hain erre-sistenteak.

Industrien gehiengoak erabiltzen duen ura modu berezi batez tratatu egin behar du. Soilik hilte-gietan edo antzeko enpresetan, hots, hiriko hondakinak sortzen dituen enpresak hondakin-urenaraztegi batean araztu ahal du.

Nekazaritzako zein abeltzaintzako hondakinekin zerikusia duen kutsadura dugu hau.

• Abeltzaintzak ibaiei batez ere kutsadura organikoa ematen die; kutsadura honek animalien go-rotzak dira. Ustiategia estentsiboa denean, eta lurra artzantzarako erabiltzen denean, lur horrekarazteko filtro moduan funtzionatzen du hondar organiko gehienak gordetuz. Abeltzaintza-us-tiategia intentsiboa denean egoera aldatzen da; animaliak ikuiluetan egoten dira eta pientsoabesterik jaten ez badute. Kasu honetan, goratza-produkzioa eta purinak arazo bat izaten dira,zeren hauek kontzentrazio handikoak baitira eta tratatuak izan behar baitira uraren kutsadura sai-hesteko.

• Nekazaritzak ezaugarri propioko kutsadura mota bat sortzen du, honi nekazaritza-kutsadura lau-sotua esaten zaio, nekazaritza modernoan erabiltzen diren ongarriak eta pestizidak kaltetzen du-te. Ongarri eta pestizida hauek zuzenean lurzorura botatzen dira, bai eta laborantza gainean.

Ardi sorokoiek, lagunak bilatzen

40 41

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Ardi sorokoiek, lagunak bilatzen

Kutsadura-iturri honen osagai nagusia hondakin organikoa da. Gai-organiko nagusia da ibaietandauden komunitate biologikoendako. Kutsadura organiko kasuetan arrainen biomasa handitukoda, bai eta makroornagabe eta algaena. Biomasa horren onddo eta bakteriek deskonposatukodute.

Gai-organikoen ekarpena oso fuertea bada, oxigenoa desagaertuko da eta biomasaren gehien-goa galtzeko eta komunitate ekologikoen galera sortuz.

Bestalde, fosforoaren ekarpena, hau da, detergenteetatik datorren fosfatoak algak asko hazitzenlaguntzen du. Prozesu honi eutrofizazioa esaten zaio.

Lantegi edo industrian sortzen diren motatakoa dugu.Uraren kutsadura industriagatik oso aldakorra izaten da produkzio prozesuen arabera.

• Nekazaritzako produktuak eraldatzen dituzten industriek, hiltegiek eta produktu naturalekin lanegiten dituzten lantegiek organiko motatako kutsadura sortzen dituzte animalia eta landare hon-darren kontzentrazio altuekin.

• Beste motatako industriek, kimikoa edo siderurgikoa, batez ere hondar kimikoak sortzen dituz-te, hauek toxizitate maila desberdinekin.

Kutsadura mota honek eragin desberdinak ditu ibaietara heltzen diren ekarpenen arabera:

• Mantenugai-hondarrak: ongarri gehiegi botatzeagatik ibaietara fosforoa eta nitrogenoa joangoda, hauek eutrofizazio-prozesua ahalbidetzen du (ibaien bizi-komunitateen gehiegi handitzenbaita, oxigenoa galduko da, horrek komunitate horren heriotza sortuko du).

• Gai-organikoak: abeltzaintza-ustiategien ondorioa da, ura dagoen oxigenoa kontsumitzen dutegai-orgainikoek, ekosistemaren elementu sentsibleen galera sortuz.

• Toxikoak: pestiziden hondarrak ditugu, urarekin nahasterakoan ura pozoitzen dute toxikoek,dentsitatea eta komunitateen biomasa murriztuz.

Nolakoa da eta nola funtzionatzen duaraztegi batek?Ezaguera

Gomendatutako zikloak

• DBHko 1. eta 2. zikoak.

Ezagupen arloak

• Natur Zientziak.

• Teknologia.

Antolakuntza

• 1.eta 3. parteak talde txikietan (4-5 pertsona).

• 2.,4. eta 5. parteak talde handi batean.

Kontzeptu nagusiak

• Hondakin-uren arazketa.

Iraupena

• 50-100 minutu + bisita.

Jarrera eta balore nagusiak

• Dagoeneko neurriei buruzko interesaingurunearen babeserako.

• Hainbat arazori aurre egiteko irtenbide etaazalpenak bilatu, aztertu eta ikertzeko interesa.

Deskribapena

Herriko araztegiaren eskema osatu hainbat fitxeen bidez datza jarduera honeneginbeharrekoa.

Helburuak

Araztegi batek dituen zati desberdinak ezagutzea.

Zertarako balio duen eta nola funtzionatzen duen aipaturiko parte bakoitzak.

Lekua

• Ikasgela + ateraldia (aukerakoa).

Prozedurak

• Objetu eta egoeren azterketa, sentimen guztiakerabiliz eta jasotako informazioaz osatuz.

• Iturri desberdinetako informazioaren bilketa(telebista, prentsa, liburuak...).

42 43

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Materialak

Ikasleendako materialean jarduera honi dagozkion txartelak aurki daitezke.

Prestakuntza

Araztegi batera joanez gero NILSAko talde-hezitzailearekin harremanetan jar-tzea gomendatzen da eguna eta ordua zehazteko, eta baita ere dauden mate-rialak zuei bidaltzeko:

Arbuniés y Lecumberri AsociadosSan Ignacio etorb. 10 zbk. 4. A (31002) Iruña

Tfnoa:948 210131 Faxa: 948 229264

Posta elektronikoa: [email protected]

NILSAren web orrialdea: www.nilsa.com

Garapena

Lehenengo partea:

Ikasleak 4 edo 5 pertsonetako taldeetan banatu.Talde bakoitzak herritik hurbilen dagoen araztegiko pieza guztiekin fitxa-jokubana izanen du. Horretarako irakasleak ikasleei emanen die materialaren arteanfitxaren bat soberan dagoen azalduko du. Behin hau eginda, talde bakoitzak fitxak ahal duen moduan ordenatuko dituaraztegi osoa eraiki arte.

Bigarren partea:

Amankomunean jarri talde bakoitzean planteatzen diren eskema desberdinak.Puntu honetan eztabaidak egon daitezke.

Hirugarren partea:

Hasieran egindako taldeen zalantzak argitzeko asmoz informazioa bilatuko du.Horretarako, gai honi buruzko galdera eta zalantza guztiak zerrendatuko dituzte.Jarraian informazioa bilatuko dituzte zalantza hauei aurre egiteko. Horretarako en-tziklopediak, internet, liburuak erabil ditzakete... eta batez ere, material hauek osa-garritzen dituzten dokumentu informatiboa.

Laugarren partea:

Talde bakoitzak lortu duen informazioa amankomunean jarriko du. Zalantzak argi-tzeak eta akatsak zuzentzeak bidea ematen du araztegi baten ezagupenean sa-kontzeko.

Bosgarren partea:

Herritik hurbil dagoen araztegi batera bisita gidatua eginen da.

Iradokizun gehigarriak

Irakaslea gurekin harremanetan jarri ahal da hurbil dagoen araztegi baten eskemazehatza eskatzeko.

Bisitarik egiten ez bada, eta sakontzeko nahia egonez gero, hau ordezka daite-ke irakaslearen azalpenarekin (Dokumentu Informatiboa kontsultatzea gomen-datzen dizugu, hain zuzen, Ibaien Saneamendurako Plan Zuzendaria etaHondakin-Uren Arazketa kapituluak).

Ebaluazioa

Jardueraren lehenengo parteak ikasleek dituzten aurretiko kontzeptuak araztegi-sistema baten funtzionamenduari buruzkozk emanen dizkugu.

Ikastaldia nola eman den ezagutzeko, araztegi baten eskema fitxa batzuen bi-dez egin dezakete banaka. Kasu horretan ikasleari pakete guztia emanen zaio,hau da, bisitatu duen araztegiari buruzko fitxak hartzeko (ikus ikasleendako ma-teriala).

Ikasleendako materiala

Nolakoa da eta nola funtzionatzen du araztegi batek?

44 45

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Nolakoa da eta nola funtzionatzen du araztegi batek? Nolakoa da eta nola funtzionatzen du araztegi batek?

46 47

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Nolakoa da eta nola funtzionatzen du araztegi batek? Nolakoa da eta nola funtzionatzen du araztegi batek?

48 49

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Nolakoa da eta nola funtzionatzen du araztegi batek? Nolakoa da eta nola funtzionatzen du araztegi batek?

50 51

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Nolakoa da eta nola funtzionatzen du araztegi batek? Nolakoa da eta nola funtzionatzen du araztegi batek?

52 53

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Nolakoa da eta nola funtzionatzen du araztegi batek? Nolakoa da eta nola funtzionatzen du araztegi batek?

54 55

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Nolakoa da eta nola funtzionatzen du araztegi batek? Nolakoa da eta nola funtzionatzen du araztegi batek?

56 57

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Nolakoa da eta nola funtzionatzen du araztegi batek? Egun bat evaren bizitzan

Ezaguera

Gomendatutako zikloak

• Bigarren Hezkuntzako 1. eta 2. zikloak.

Ezagupen arloak

• Natur Zientziak.

Antolakuntza

• 1. partea bakarrik.

• 2. partea talde handi batean.

Kontzeptu nagusiak

• Kutsadura-iturriak.

• Ohiturak eta jokabideak araztegienfuntzionamendua hobetzeko.

Iraupena

• 50 –100 minutu.

Jarrera eta balore nagusiak

• Urak duen garrantzia baloratzea.

• Norberako eta kolektiboko ekintzen ondorioen kontziente izatea.

• Kutsadura nahiz gehiegizko kontsumoa sortzen duten giza ekintzen aurrean jarrerakritikoa izatea.

• Dagoeneko neurriei buruzko interesaingurunearen babeserako.

Deskribapena

Jarduera honek erabilpena eta uraren kutsadurarekin erlazioa dituzten hainbateguneroko jarrera eta portaerak aztertzen ditu; testu baten irakurketa eta anali-siaren bidez aztertuko da.

Lekua

• Ikasgela.

Prozedurak

• Gizakiek ingurunean duten eskuhartzearenazterketa kritikoa.

58 59

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Helburuak

Aztertzea eta desberdintzea jarrera desberdinen artean, hots, ur-hondakinenarazketa ahalbidetzen dituzten jarrerak.

Banaka eta taldeka erreflexionatzea ibaien eta arazketa-sistemaren mantenimen-du eta zainketari buruz ditugun jarrera pertsonaletaz.

Ingurunearen kontserbazioari dagokionez, kontzientzia hartzea gure portaerengarrantziaz.

Materialak

Irakurketa (ikus ikaslearendako materialak).

Arbela eta klarionak.

Prestakuntza

Komenigarria litzateke irakasleak aurretikan portaera egokiak eta kaltegarriak be-rrikustea eta uren arazketari buruzko azalpenekin bat osatzea (ikus DokumentuInformatiboan, azken kapituluak).

Garapena

Lehenengo partea:

Irakasleak jarduera zertan datza azalduko du.Ikasleek berriz irakurriko dute testua, ondoren, istorioaren amaieran dauden gal-derei erantzuna emanen diete (horretarako ikaslearendako materialak erabilikoditu ikasleak).Ikasleek hartu dituzten notatxoak irakasleari emanen dizkio hurrengo azterketa ba-terako (ikus ikaslearendako materialean, hemen informazio argiagoa ematen da).

Bigarren partea: azterketan sakontzen.

Lehengo zatiaren azterketa maila baxua izaten da. Horregatik bigarren mailako batproposatzen da, jarrera, portaera eta ondorioetan sakontzen ahalbidetuko duena.Ikasleek behin fitxa bete eta ematen dutenean egiten da.Erronda bat egiten da, non ikasle bakoitzak bere erantzuna emanen duen.Irakasleak arbelan notatxoak hartuko ditu, eta ikasleek amaitzen dutenean irakasleakiradokizun-sintesia edo laburpena eginen du.

Hirugarren partea:

Beste goi mailako azterketa ere egin daiteke ikasleen arteko eztabaida pizteko, gal-dera ireki batzuen bidez: zergatik...?, nola eragiten du…?

Kasu horretan, eta ekarpen berririk ez daudenean, ikasleek laburpen berri bat egi-nen dute.

Iradokizun gehigarriak

Testuak hiru sakontze maila desberdinak ditu, honako hauek dira:

• Portaera-anailisiari ekin.

• Jarrera eta portaera, hots, hauen barnean dauden jarrera eta portaerak aztertu.

• Hiru puntu hauek batera lantzea: portaerak, jarrerak eta eragin-faktoreakedo baloreak.

Ebaluazioa

Gai honi dagokionez, jardueraren lehendabiziko parteak ikasle bakoitzaren eza-gupen-mailari buruzko den ideia ematen digu.

60 61

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Irakasleendako material osagarria

Egun bat Evaren bizitzan

Ikasleak behan duen testua irakurriko du.

Testu honen analisia egiteko marijinetan azalpenekin erlazioa duten hainbat zenbaki eta letra daude.

Jarrerak

A, B

Faktoreak

1, 2

TestuaEgunero goizeko 8etan jaikitzen naiz eta esnatzeko dutxa bat hartzendut. Beno egun batzuetan ezin ditut begiak ireki ere, eta dutxa bestebaterako uzten dut.Ur beroa sentitzea gustatzen zait, horrek neuronak esnatzen laguntzennau. Kontua da, batzuetan dutxan nagoenean ur beroa bukatzen da(berogailu elektrikoak edukitzearen desabaintaila), beste batzuetan,amak atea joka hasi eta igela bihurtuko naizela esaten du. Ezin dut ezta goizeko minutuetaz disfrutatu ere egin.

A, B 1, 2, 3Gero, gosaldu baino lehen gela txukundu behar dut. Egia esanda langutxi dut, soilik asteburuetan gauza gehiago egin behar ditut, adibidez,garbigailuan sartuko dudan arropa prestatu. Izugarrizko mendi-arropabiltzen dut. Niri behintzat gertatzen zait; egun batean parranda egin etagero arropak kriston usai txarra hartzen du, beraz, hurrengo eguneangarbigailura bota behar dut.Maiz erdi hutsik egoten da garbigailua, baina edozein modutan erejartzen dut, horrela, hurrengo egunean bakeroak garbi-garbiak ditut.

B 2, Arropa oso zikina dagoenean detergente mordo bota, lixiba zurrutadabat eta listo... prest arropa garbitzeko.

A, B, C, D 2, 4, 5 Nire anai txikia nire familia bezalakoa da, aurreztea gustatzen zaio, betiuraren kontuarekin bueltaka dabil. Hortzak garbitzen dituenean, kanilaixten du…

A, B, D 2, 3, 4, 5 gainera gure gurasoak konbentzitu zituen: komuneko zisternan botilabete bat jarri behar zela,...

C 1, 3, 4eta anaiak komun-ontzitik gauzak botatzen ikusten bagaitu (konpre-sak…) egundoko erretolika zain izanen dugu.

A 1Amak kasu egiten dio, baina, hala ere, komun-ontzitik janari-hondarrakbotatzen ditu nire anaiak irtenbideren bat bilatu arte.

A 2, 3, 4Beste etxeetan ez dakit zer eginen dute edo nola eginen dute harrikoa,nire etxean behintzat, amak terreinan harrikoa xaboitzen du, eta baxeraaldi berean urberritzen du.

A, B, D 2, 3, 4, 5 … hustubideetan filtroak jarri eta iturrietan difusoreak ipini arte ez zenlasai geratu,

B 1, 2, 4Nire etxean, aurrezteko kontuarekin, beti eskaintzetako produktuakerosten ditugu, eta detergenteen markak maiz aldatzen dira. Joan denegunean garbigailua amaitzen ari zen bitartean, detergente batenosagaiak irakurtzen hasi nintzen, eta egia esanda, gauza arraro batzukirakurri nituen, soilik fosfatoena ulertu nuen, entzuna ere nuelako...zientzietako irakaslea klasean mintzatu zelako.

Istorio honetan portaera positibo batzuk daude, aldiz, bertze batzuk hobe egondaitezkeenak ematen dira ur-hondakinen arazketari buruzkoak. Aipaturiko portaerakpertsona bakoitzeko jarreretan oinarritzen dira, ingurunearen zainketari dagokionez,bere ohiko ohitura eta bere ikas-prozesuari dagokionez. Portaerak nahiz jarrerak kon-tsolidatu dira eragin desenkadenante batzuei bidez.

Irakasleari jardueraren jarraipena errazteko nahian, jarraian kontuan izandakopuntu nagusiak aurkezten dira:

■ Portaerak:

Portaeren estraktua, (+) ikurrarekin positiboak direnak eta (-) ikurrarekin nega-tiboak direnak ematen dira.

• Dutxan xaboinatzen zarenean, ura joaten uztea (-).• Arropa ia garbia garbitzera botatzea (-).• Ikuzkailua ia hutsik martxan jartzea (-).• Lixiba gehiegi erabiltzea (-).• Detergente fosfatodunak erabiltzea (-).• Hortzak garbitzerakoan, kanila ixtea (+).• Komuneko zisternan botila bat jartzea (+).• Hustubideetan filtroak jartzea (+).• Iturrietan disfusoreak ipintzea (+).• Komun-ontzitik deus ere botatzea (konpretsak, zigarro-mutxikinak..) (+).• Komun-ontzitik janari-hondarrak botatzea (-).• Terreinan harrikoa xaboitzea, eta baxera aldi berean urberritzea (+).

Aipaturiko portaerak aurreko testuan dauden esaldi azpimarratuak dira.

■ Jarrerak:

Jarduera honetan landu beharreko jarrerak ondoan aipatzen diren hauek ditugu.

• Urak duen garrantzia baloratzea (A).• Gure ingurunean norberaren eta taldekoaren ekintzen ondorioetaz

kontzientzia izatea (B).• Izaera kritikoa giza-jardueraren aurrean, batez ere, kutsadura eta uraren

gehiegizko kontsumoa dituzten iritziekin (C).• Ingurune babeserako dauden neurriei buruzko interesa (D).

Testuaren ezkerreko aldean jarrerak ematen dira, hauek dagozkien letraren on-doan irudikatuak daude, bai eta sortzen dituzten portaeren arteko erlazioa.

62 63

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

■ Jarduera eta portaeren garapenean eragina dituzten faktoreak:

• Erosotasuna (1).• Ezaguera – ingurunean jarduera pertsonal batzuen eragin negatiboen

ezagutzagabetasuna (2).• Familiaren erantzunkizunak: obedientzia.. (3).• Gainontzeko familiaren jarrerak: ereduak (4).• Natura eta ingurumena, giza balioak. (5).

1. eta 2. puntuak faktore pertsonaleei erreferentzia egiten die. 3. eta 4.Puntuak, aldiz, hurbil dugun inguruneari buruzkoa da eta 5. puntua giza-era-ginetaz jardutzen da.Eman diren eraginak soilik eragin handiagoa dituztenak dira. Gerta daiteke jar-duerak egiterakoan gehiago ere egotea. Testuaren eskuinaldeko marijinan bakoitzari dagokion zenbakia, eta testuanazaltzen diren portaerekin bat ematen dira.

Ikasleendako materiala

Egun bat Evaren bizitzan

Testua arreta handiz irakur ezazu:

Kaixo Eva naiz!Etxean egunero egiten ditudan urari buruzko erabilpenak kontatzea eskatu didate.Hori da kalamatriko, hori!Baina, egiten ez badut irakaslearen errieta jasoko dut, beraz, saiatuko naiz erretolika handia ez bo-tatzen.Goazen ba!:

Egunero goizeko 8etan jaikitzen naiz eta esnatzeko dutxa bat hartzen dut. Beno egun batzuetan ezinditut begiak ireki ere, eta dutxa beste baterako uzten dut.Ur beroa sentitzea gustatzen zait, horrek neuronak esnatzen laguntzen nau. Kontua da, batzuetandutxan nagoenean ur beroa bukatzen da (berogailu elektrikoak edukitzearen desabaintaila), bestebatzuetan, amak atea joka hasi eta igela bihurtuko naizela esaten du.Ezin dut ezta goizeko minutuetaz disfrutatu ere egin.Gero, gosaldu baino lehen, gela txukundu behar dut. Egia esanda lan gutxi dut, soilik asteburuetangauza gehiago egin behar ditut, adibidez, garbigailuan sartuko dudan arropa prestatu. Izugarrizkomendi-arropa biltzen dut. Niri behintzat gertatzen zait; egun batean parranda egin eta gero arropakkriston usai txarra hartzen du, beraz, hurrengo egunean garbigailura bota behar dut.Maiz erdi hutsik egoten da garbigailua, baina edozein moduan ere jartzen dut, horrela, hurrengoegunean bakeroak garbi-garbiak izango ditut.Arropa oso zikina dagoenean detergente mordo bota, lixiba zurrutada bat eta listo... prest arropagarbitzeko!Nire etxean, aurrezteko kontuarekin, beti eskaintzetako produktuak erosten ditugu, eta detergenteenmarkak maiz aldatzen dira. Joan den egunean garbigailua amaitzen ari zen bitartean, detergente ba-ten osagaiak irakurtzen egon nintzen, eta egia esanda, gauza arraro batzuk irakurri nituen, soilik fosfa-toena ulertu nuen, entzuna ere nuelako... bai, horixe, zientzietako irakaslea klasean mintzatu zelako. Nire anai txikia nire familia bezalakoa da, aurreztea gustatzen zaio, beti uraren kontuarekin bueltakadabil. Hortzak garbitzen dituenean, kanila ixten du, gainera gure gurasoak konbentzitu zituen: komu-neko zisternan botila bete bat jarri behar zela, hustubideetan filtroak jarri eta iturrietan difusoreakipini behar direla, eta anaiak komun-ontzitik gauzak botatzen ikusten bagaitu (konpresak,…) egun-doko erretolikaren zain izanen dugu.Amak kasu egiten dio, baina, hala ere, komun-ontzitik janari-hondarrak botatzen ditu nire anaiak ir-tenbideren bat bilatu arte. Beste etxeetan ez dakit zer eginen dute edo nola eginen dute harrikoa, nire etxean behintzat, amakterreinan harrikoa xaboitzen du, eta baxera aldi berean urberritzen du.Beno, gaurkoz aski dut. Espero dut aski izatea.

64 65

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Hurrengo galdereei erantzuna ematen saia zaitez; erantzunak ongi pentsatu eta aha-lik eta gehien erantzuten saia zaitez:

■ Ohiko ohitura hauei dagokionez, zein izango zen ekolosgista baten iritzia?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

■ Istoriaren pertsonaien jarrerak izan dira begirunekoak ingurunearekiko?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

■ Zeintzuk ez?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

■ Uste duzu Evaren jarrera lagundu edo oztopatzen duela hondakin-uren arazketa?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

■ Eta bere anaiarenak?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

■ Zer jarrerak daude pertsona bakoitzaren portaeren atzean?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

■ Nola uste duzu izan behar zela bere jarrera?Zutabe batean azaltzen saia zaitez.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

■ Evaren familiaren jarrerak kontuan harturik, zer motatako faktoreek eragina izan dute? Zerrendatu.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

66 67

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Ur lasterra, ur ederra

Ezagupena

Gomendatutako zikloak

• Bigarren Hezkuntzako 1. eta 2. maila.

Ezagupen arloak

• Natur Zientziak.

• Gizarte Zientziak.

Antolakuntza

• Talde handi batean.

Kontzeptu nagusiak

• Ibaien kontserbazioa ahalbidetzen dituzten jokabideak eta ohiturak.

• Ohiturak eta jokabideak, araztegien funtzionamendua hobetzeko.

Iraupena

• 20-30 minutu.

Jarrera eta balore nagusiak

• Kutsadura nahiz gehiegizko kontsumoasortzen duten giza ekintzen aurrean jarrerakritikoa izatea.

Deskribapena

Posterrean dauden ekintza guztiak bilatzen datza jarduera hau. Taldeka egiteaeta aztertzea gomendatzen da.

Helburuak

Ibaien kontserbazioa dela eta, zeintzuk diren jarrera baiezkoen eta ezezkoenkontzientzia izatea.

Lekua

• Ikasgela.

Prozedurak

• Gizakiek ingurunean duten eskuhartzearen azterketa kritikoa.

Materialak

Murala.

Arbela.

Prestakuntza

Iruñerritik kanpoko ikastetxe guztietara posterra postaz bidali da. Hala eta guz-tiz ere, norbaitek ez balu NILSAko talde-hezitzailearengana jo dezake.

Garapena

Lehenengo partea:

Bi boluntario hartuko dira, batek arbelan idatziko du, eta besteak klaseko lagu-nen parte hartzeak antolatuko ditu (hitz egiteko txandak emanez…).Jarraian posterrean ematen diren elementu eta ekintza adierazgarrienak ikustekoideia-euria eginen da. Boluntaria den pertsonak arbelan idatziko ditu aipatzen diren ideiak.Emaitza zerrenda bat izanen da non nabarmenena edo ikasleen arreta gehienizan dena ikusiko da.

Bigarren partea:

Behin osatzen dituzten muraleko elementuak ikusita eta adostuak, irakasleak bildu-tako informazioa antolatzeko dialogo zuzendua eginen du.

Irakasleak galdera hauek erabil ditzake taldea dinamizatzeko eta informazioa anto-latzeko:

• Zer motatako jarrerak ikusten dituzue kartelean?

• Jarrera hauetatik: zeintzuk kutsatzen dituzte edo ingurunea degradatzen dute?

• Zeintzuk, ordea, dira jarrera baiezkoak?

68 69

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Hirugarren partea:

Ikasleen ezagupenaren errebisioa eta hobekuntza.Bi modu desberdinetan antola daiteke:

• Posterretik ekintza zehatz bat hartuko da, eta bineta eta marrazkiaren es-kuinaldeko partean dagoen testua kokatzen saiatu behar da.

• Alderantziz ere: testu bat irakurri eta kartelean bilatu dagokion marrazkia.

• Edozein bi kasuetan ere, parte honek orain arte ikusi dena argitzeko etalanean sakontzen aritzeko balio du.

Irakalseak zalantzak argitu eta gaiari buruzko informazio zabala eman dezake.

Iradokizun osagarriak

Jarduera hau helburu desberdinekin erabil daiteke:

• Sarrera moduan, soilik lehenengo partea erabiltzen. Jarduera hau erabilidezakegu ikasleen gain honi buruz dakiten aurre-kontzeptuak ikusteko,horretarako pertsona bakoitzak egiten dituen ekarpenak idatziko ditugu.

• Amaieran gaia biltzeko. Baiezko eta ezezko jarrerei dagokionez, ikasleenur-arazketari buruzko ikastaldia ebaluatzeko balioko du.

• Jarduera hau aurrekoaren osagaiatzat hartzea: “Egun bat Evaren bizitzan” etahurrengo jarduerako jarrera positiboen dekalogoa egitea ahalbidetzen du.

Nik bai, hark ere bai, hik zergatik ez!

Ekintza

Gomendatutako zikloak

• Bigarren Hezkuntzako 1. eta 2.maila.

Ezagupen arloak

• Natur Zientziak.

• Bigarren Hezkuntzako Gaztelania, Euskara eta Literatura.

Antolakuntza

• 1. partea bakarrik.

• 2. eta 3. parteak talde handi batean.

Kontzeptu nagusiak

• Ibaien kontserbazioa ahalbidetzen dituzten jokabideak eta ohiturak.

• Ohiturak eta jokabideak araztegienfuntzionamendua hobetzeko.

Iraupena

• Aldakorra. Irakasleak zehaztuko du.

Jarrera eta balore nagusiak

• Dagoeneko neurriei buruzko interesa ingurunearen babeserako.

• Hainbat arazori aurre egiteko irtenbide etaazalpenak bilatu, aztertu eta ikertzeko interesa.

• Norberako eta kolektiboko ekintzen ondorioen kontziente izatea.

Lekua

• Ikasgela.

Prozedurak

• Gizakiek ingurunean duten eskuhartzearenazterketa kritikoa.

• Iturri desberdinetako informazioaren bilketa eta interpretazioa.

• Jasotako datuen trataera eta antolaketa.

• Lan-banaketaren onarpena eta eztabaida antolatuak.

70 71

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Deskribapena

Bi dekalogo landu eta diseinatuko dira:

• Bat “errezetilekin” uraren gastua murrizteko eta gure ohiko bizitzan konta-minazioa murrizteko ere.

• Beste bat errebisiorako; uraren gaiari dagokionez, ikastetxeko instalazio-etan erabilpen egokia ematen den ikusteko.

Helburuak

Arazketaren azterketan eduki, jarrera eta izandako sentsazio mota desberdinakbildu eta azaldu.

Ondorioak ateratzen ikasi eta sintesi gaitasuna garatu.

Imaginazioa eta kreatibitatea potentziatu.

Idazteko modua hobetu.

Materialak

Papera eta boligrafoa.

Dokumentazioa.

Garapena

Lehenengo partea: informazioa bilatu.

Ikasle bakoitzak behar duen informazioa bilatuko du bi dekalogo horietatik bategiteko, horrela klase erdiak dekalogo bat eginen du, eta beste erdiak bigarrena.Horretarako, Dokumentu Informatiboa kontsulta dezakete, Bibliografia kapitu-lua; horrez gain beste lekuetan ere bila dezakete.Lehenengo dekalogoak kutsadura eta uraren kontsumoa maila pertsonalean mu-rrizteko aholku pertsonalak izanen ditu. Aholku hauek eremu desberdinetakoakizanen dira, hau da, etxean zein ikastetxean aplika daitezkeenak…Bigarren dekalogoa, aldiz, txekeo-zerrenda bat izanen da non ikastetxearen ura-ri buruzko ezaugarri nagusienak berrikusteko ahalbidetuko duen.Irakasleendako materiala kontsultatu, hain zuzen, 72. orrialdea, honi buruzkoadibide batzuk ikus daitezke.

Bigarren partea: amankomunean jartzea.

Bildutako ideien aurkezpena klase aurrean egin. Taldean ematen diren ideiak irakasleak arbelan idatziko ditu, hurrengo pausuaerrazteko asmoz.

Hirugarren partea:

Dekalogo bakoitzetik hamar ideia hoberenen hautaketa.Denon artean eginen da.

Ebaluazioa

Dekalogoen analisiak ebaluazio sistema bezala balio du, ondoko puntu hauekebalua daitezke:

• Gaiari buruzko informazioa bilatzea.

• Ur-arazketari buruz landu diren kontzeptuak.

72 73

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Irakasleendako material osagarria

Nik bai, hark ere bai, hik zergatik ez!

■ Lehenengo dekalogoa:

Ur-arazketa ahalbidetzen dituzten portaerak bildu beharko ditu.Aurreko jarduerarekin erlazionaturik dago (“Egun bat Evaren bizitzan”). Mota honetako esaldiak egin ditzakezue:

• Ura erabiltzen ez denean ur-iturria itxi.

• Pinturak, disolbenteak…ez bota komunetik.

• Komun-ontziaren ondoan zakarrontzi bat jarri paperak, bastonziloak, kotoiakbotatzeko…

■ Bigarren dekalogoa:

Txekeo-zerrendak ezaugarrien jarraipena egiteko balio du, bai eta instalazio batengarapena ikusteko ere (kasu honetan ikastetxea edo etxea). Horietan aztertu beha-rreko puntuak biltzen dira, bai eta hauen balorazioa ere.

Diseinua:Lantzen ari garen gaiari buruzko puntu nabarmenen zerrenda bat egin beharkogenuke.Adibideak:

• Komun-ontzietako zisternan uraren erregulatzaileak jartzea.

• Iturrietako tanta-erortze.

• Ur-ihesak.

• Garbiketarako erabili diren produktuak…

Jarraipena:Noizean behin ikasleek datuak hartuko dituzte, eta denboran zehar eman den bila-kaera ikusteko aztertuko ditu.Ebaluaziorako aktuazio positiboen eta negatiboen kopurua hartuko da.Jardueraren zati honen ondorioz, ikasleek portaera diferenteak izan ditzakete, adibi-dez, ikastetxearen zuzendaritzan zenbait eskaerak egin…

Jaun-andreok: hona hemen…!

Sintesi / Komunikazioa

Gomendatutako zikloak

• Bigarren Hezkuntzako 1. eta 2.maila.

Ezagupen arloak

• Natur Zientziak.

• Gaztelania, Euskara eta Literatura.

• Hezkuntza Plastikoa eta Irudi Bidezkoa.

Antolakuntza

• 1. partea, bakarrik.

• 3. partea talde txikietan.

• 2., 4., 5. eta 6. parteak talde handi batean.

Kontzeptu nagusiak

• Ibaien kontserbazioa ahalbidetzen dituzten jokabideak eta ohiturak.

• Ohiturak eta jokabideak, araztegien funtzionamendua hobetzeko.

Iraupena

• Aldakorra.

Jarrera eta balore nagusiak

• Urak duen garrantzia baloratzea.

• Kutsadura nahiz gehiegizko kontsumoa sortzen duten giza jardueren aurrean jarrerakritikoa izatea.

• Lan-taldea, zereginaren kontzepzioa.

• Taldeka partehartzea, iritzi propioak emanez etabesteenak baloratu eta errespetatuz.

Lekua

• Ikasgela

• Areto nagusia.

Prozedurak

• Kanpaina baten bidez... egindako lana komunikatzea.

• Partehartzea lan-taldean, talde eraketarenirizpideak onartuz.

• Lan-banaketaren onarpena eta eztabaida antolatuak.

• Formak (puntua, lerroa...) sortzen dituztenelementu espresiboen erabilpena.

74 75

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Deskribapena

Kanpaina bat diseinatzean datza, ibaien kontserbaziorako eta hondakin-urenarazketaren garrantzia zein den komunikatzeko.

Helburuak

Arazketaren azterketan eduki, jarrera eta izandako sentsazio mota desberdinakbildu eta azaldu.

Familiari eta ikastetxeko inguruneari orain arte ur-arazketari buruz landutako pun-tuen berri ematea.

Materialak

Masila itsasgarria blu – tack motakoa.

Papera eta kartulinak.

Arkatzak eta margoak.

Material desberdina eszenografia eta jantzitegirako (hobe birziklatuak badira).

Musika eta irrati-kaseta girotzeko. (Azken bi puntuak aukerazkoak dira).

Prestakuntza

Irakasleak aurreko jardueran egindako dekalogoak aurrean izanen ditu, bai etakontsultarako materialak ere.Ikasleen gurasoekin ere harremanetan jarriko da irakaslea; honek taldean zer eginden azalduko die.

Garapena

Aurkezpenaren diseinua ikasleek eginen dute.Gomendatzen da material bereziren bat egitea jendea eraman dezan eta lan-dutako ideia nagusiak hor azaltzea (komun edo sukaldeetan jartzeko pegatinak,triptiko bat izan daitezke…).

Lehenengo partea: Argumentuari buruzko erreflexio pertsonala.

Taldeari aurkezpenean nahi duten ideiak jartzea eta pentsatzen hastea propo-satzen zaio (orain arte landutakoaren arabera).Ideia bakoitza txartela batean jarriko da, irakasleak aldez aurretik txartela emanendie ikasleei.

Bigarren partea:

Aurreko atalean egindakoaren euri-ideia eginen da (txartel guztiak bilduko dira etamasila itsasgarriaren bidez arbelean itsatsiko dira).Ideiak honako puntu hauen arabera bilduko dira:

• Edukiek sekuentzia logikoa izan ditzaten (orden honen arabera txartelak be-rrantolatuko dira arbelean).

• Eduki bakoitzak izanen duen aurkezpen modua ikusi (zeintzuk dauden trip-tikoan, zeintzuk ahozko aurkezpenean emanen diren…).

Talde guztien artean eginen da, irakaslearen laguntza eta zuzendaritza izanen duteikasleek.

Hirugarren partea:

Ikasleak taldeka antolatuko dira, talde bakoitzak aurkezpenaren parte baten ardura-dunak izanen direlarik.Diseinatzeko lana, taldeka izanen da.

Laugarren partea:

Taldeetan egindako lanaren aurkezpena eginen da, koherentea den eta konjuntokoikuspegia ikusi ahal izateko.

Bosgarren partea:

Hurrengo pausuan, kanpaina aurrera eramateko ikasleen artean egin beharreko fun-tzio desberdinen lana banatuko du ikasleak:

• Triptikoak edo bestela material grafikoak egin eta diseinatu.

• Pertsonaiak banatu (egonez gero).

• Eszenografia.

• Musika…

Jarraian saio batzuk egin beharko dira, eta eszenatokia ere prestatu beharko da.

Seigarren partea:

Kanpaina aurkeztu, ikastetxe osoa bilduko da, bai eta ikasleen gurasoei ere deitukozaie.Jardueraa konplexu samarra dirudi, baina oso atsegina da ikasle zein irakasleenda-ko, aldi berean lantzen ari garen gaia sakontzen ahalbidetzen digu.

Iradokizun gehigarriak

Gidoia egiteko dokumentazioa zein beste motatako kontsulta-materialak erabildaitezke, edo baita ere aurretikan egindako beste jardueren emaitzen arabera(dekalogoak, prentsako artikuluak…) oinarritu ahal da irakaslea.

76 77

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Zer deritzozu?

Ebaluazioa

Gomendatutako zikloak

• Bigarren Hezkuntzako 1. eta 2. maila.

Ezagupen arloak

• Natur Zientziak.

Antolakuntza

• 1. partea, bakarrik.

• 2. partea, irakasleak.

• 3. partea, talde handi batean.

Kontzeptu nagusiak

Iraupena

• 50 minutu (honi irakasleak behar duen

denbora analisiarako gehitu behar zaio).

Jarrera eta balore nagusiak

Lekua

• Ikasgela.

Prozedurak

Deskribapena

Ikasleek ikas-prozesua bere osotasunean ebaluztzeko galdetegi bat beteko du-te (helburuak bete diren, ikasitako ezagupenak, jarduerak, antolakuntza eta la-guntzarako materialak nolakoak diren).

Helburuak

Hondakin-urekin zerikusia duen ikas-prozesua eta materialak ebaluatu, errefle-xionatu eta aztertzea.

Materialak

Ebaluzioko galdetegia (ikus ikasleendako materialak).

Prestakuntza

Ebaluazio-sistema bi talde handi batzuetan sailkatzen da: lehenengoz, ikaslea-ren ikas-prozesua ebaluatzen da, eta bigarren taldean, gainontzeko ikas-pro-zesuari dagokionez, ikasleen iritziak bilduko dira.Lehenengo zatia egiteko beharrezkoa da bertze jardueretan egindako ebalua-zioak kontuan hartzea (Irakasleendako Orientabide-koadernoan informazio ge-haigo izanen duzue Ebaluazio atalean).

Jarduera hau bigarren zatiaren helburuak estaltzeko planteatzen da.

Garapena

Lehenengo partea: galdetegia banan-banan egitea.

Lehenedabiziko 9 galderek jarduera eta metodologiari erreferentzia egiten diote.Azken biek helburuak betetzen diren sakontzen dute.Amaitzen denean, irakasleari eman.

Bigarren partea: irakasleak galdetegiak aztertuko ditu.

Analisia ikasleen hustuketa baten bidez egin daiteke.

Hirugarren partea: ikasleen iritziak amankomunean jarriko dira.

Irakaslea hasiko da galdetegian ateratako emaitzak azaltzen.Ikasleek zalantzak argitzeko edo komentatzeko astia izanen dute une honetan ere.

Ebaluazioa

Jarduera honen helburua da: ikasleak erreflesionatzea, bai eta orain arte egin di-ren jardueren sekuentzia nabarmenenak ere aipatzea.

Aldi berean, irakasleak aukera izanen du ikasleei gehien gustatu zaiena, baliozaizkien aspektuak eta metodologiak ikusteko eta ebaluatzeko, hau da, meto-dologia ia egokia den.

Ikasleendako materiala

Zer deritzozu?

1 Zer deritzozu hondakin-uren arazketari buruz egin dituzun jardueretaz?Gurutze baten bidez marka ezazu kasuan kasuko kasilan zure iritzia.

2 Jardueren artean, zein da gehien gustatu zaizuna? Zergatik?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3 Zein da gutxien gustatu zaizuna? Zergatik?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4 Laguntza-materialak (erabiltzen dituzunak) honako hauek dira:

5 Zerbait hobetuko zenuke? Zer? Zer eginen zenuke?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6 Zein da gehien gustatu zaizun lan egiteko modua? Gurutze batekin markatuz.

7 Zergatik?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8 Zein izan duzu baliagarriena?

9 Zergatik?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10 Zertarako izan dira baliagarriak jarduera hauek?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11 Irakasleak jarduera hauek egiterakoan, zer nahi zuen lortu?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

78 79

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Jarduera-fitxategia

Ongi Gaizki

Atseginak Aspergarriak

Oso interesanteak Interes gutxikoak

Interesgarriak

Bakarka

Talde txikietan Talde handian

Bakarka

Talde txikietan Talde handian

Aspergarriak

Ulergarriak Ulergaitzak

Errazak Konplexuak

Laburrak Luzeak

Dokumentu Informatiboa

Arbuniés y Lecumberri Asociados

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak

82 83

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

SarreraDokumentu informatibo honek Nafarroako ikasle zein irakasleei informazio erra-za eta eguneratua ematea nahi du; ibaien kutsaduraren arazoari buruzkoa etahori zuzentzeko ematen ari diren neurriei buruzko dokumentua duzue.

• Horretarako, dokumentuaren hasieran kutsadura zer den definitzen eta ku-tsaduraren historiaz apur bat ematen da.

• Bigarren kapitulu batean uraren kutsadura-iturriak aipatzen dira.

• Hirugarren kapituluan Saneamendurako Plan Zuzendaria egin aurretik Nafa-rroako ibaien egoera planteatzen da.

• Laugarren kapituluan Nafarroako Ibaien Saneamendurako Plan Zuzendarianematen diren neurriak aztertuko ditugu.

• Gero, Nafarroako ibaien egoera aztertuko dugu azkeneko azterketak kontuanizanda, kasu honetan 2000 urtekoa.

• Hurrengo atalean ibaiek autoarazketa egiteko ahalmena dutela ikusiko dugu.

• Hondakin-uren arazketari buruzko orrialdeak hartutako teknologia desberdi-nak azaltzen ditu, bai eta hondakin-uren arazketa aurrera eramateko eta be-re aplikazioaz Nafarroan.

• Osagarri moduan hainbat ohitura eta portaerak ematen ditugu beti ere ibaienkontserbazioa hobetzeko eta arazketa errazteko.

• Azkenik material honetan erabili ditugun terminu nagusiekin glosario bat ema-ten dugu eta informazioa zabaltzeko hainbat erreferentzi bibliografikoak.

KutsaduraBetidanik halakoa izan da?

Aurrehistoriatik, gizakiek euren bizilekua ibaien bazterretan kokatu dute bizitzekoerrekurtso ugari baitzeudelako: ura eta arrainak ibaiaren ibilguan, eta ehiza eta frui-tuak basoaren bazterrean ere baitzeuden. Garai hartako biztanleria gutxi bazen ere,ez zuen ekosistemaren ziklo naturaletan aldaketa garrantzitsurik sortzen.

Hirien garapenarekin bat, iadanik erromatarren garaian, kutsadurako lehenbiziko fo-koen agerpena eman zen. Geografiaren zonalde desberdinetan hondakin organi-koen kantitate handiak bildu ziren. Ibaia hondakinaz libratzen agertzen da. Aldi be-rean kutsadura kimikoaren fenomeno batzuk ematen dira, hauek artisau-industri etameatzeen ustiategitik ondorioztatzen dira.

Erdi Aroan zehar, ibaiarekin egiten diren erabilpenak mantentzen dira. Arabiakomunduari esker, errotak eta presak hobetzen dira eta ureztatze-sail zonaldeak han-ditzen dira. Horrek ibaietan aldaketa garrantzitsuak sortu zituen. Artisau motatakoenpresa txiki batzuek (burdinolak, zurrategiak, bolategiak…) kutsadura-foko batzuksortu zituzten, hauek leku batzuetan garrantzitsuak izanik helduz.

Egoera egonkorra hau mantenduko da industri iraultzaraino. Momentu horretatik,makinen sarrerarekin bat, ondasun-produkzioaren prozesua handitzen da, erre-kurtso naturalen ustiapena eta hondakinak sortuz; kasu gehieneten ibaietara doaz,bizkortuz.

Jakinmina duenarentzat, historiaren zehar eman diren kutsadura motei buruzkohainbat datu ematen ditugu.

Aintzinatik nekazaritzan plagak eta landaren gaixotasunei aurre egiteko produktu batzuk erabiltzen ziren. Homerok (1000 k.a.)

sufrea prebentibo gisa aipatzen du eta Cato erromatarrak (200 k.a.) landareen estraktuen nahasketak propietate intsektizidoak

zituela esaten zuen.

XIII. mendearen amaieran Marco Polok olio mineral gordinaz kamelia hazteritsuak sendatzeko aipatu zuen.

Tabako-landarearen sarrerarekin (XVI. mendean), landare honetatik ateratzen zuten zukua intsektizida moduan erabiltzen zuten.

XIX. mendean arseniko, kobre, berunaren produktu inorganikoen erabilpena hedatu zen… landare-estraktuen piretrina natura-

lak ere. Mende honen amaieran eta XX. mendearen hasieran, oinarri organiko konpostu desberdinak nagusitzen dira. Urte haue-

tan plagizida hauen eragin kaltegarriak gizakien osasunegan ikusten hasten dira.

XX. mendearen hasieran DDT delakoa agertzen da, bai eta organiko motatako plagizidak ere; hauek Bigarren Gerrate Mundialean

egindako ikerketetan garatu ziren. Sintesi-substantzi berri batzuen garapena gaur egun arte, produktu berrien agerpenarekin bat

etorri dira. Gaur egun materia aktibo asko daude, bai eta herri desberdinetan erregistratutako produktu tekniko asko ere.

Ongarriek prozesu bera jarraitzen dute. Nekazaritzaren lehenengo garaietatik eta XVIII. mendera arte gorotza dugu ezagutzen

zen ongarri bakarra. XIX. mendetik aurrera mineral motatako ekarpenak erabiltzen hasten dira, bai eta sintesi-ongarriak ere lur-

zoruaren emakortasuna handitzeko.

84 85

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

Kutsadura-iturriakAurreko atalean ikusi dugun lez, uraren kutsadurak gizakien historioan zehar ga-rapena izan du, XX. mendean bizkortuz. Gaur egun gure ibaietan ematen ariden kutsadura hobe uler dezagun, bere jatorriaren arabera aztertu behar dugu.

HirikoaHiriko hondakin-ur hauek hirietan sortu direnak ditugu. Jarraian azalduko dituguniturri desberdinetatik datoz:

Etxeko ura (edo antzekoak)

Etxeetan, dendetan, tailer txikietan, tabernetan sortutakoak dira… isurki motadesberdinetaz osatua dago

• Sukaldeko ura gatzarekin, materia koipetsua, hondar-solidoak, eta abar.…

• Ur garbiak komunekoak eta garbiketarako erabiltzen den ura xaboiarekin,garbiketa-likidoak. Komunetatik datoz, dutxa, ontzi-garbigailuetatik etabaita ere ikuzkailuetatik…

• Lokal garbiketarako ura xaboiarekin, area, papera…

• Ur beltzak edo sanitarioak giza-kaka eginarenak. Gai organikoen kopuruhandia dute eta mikroorganismoen kantitate handia ere.

Garbiketa publikoko ura eta ureztatzeko ura

Hau da, kale-garbiketako ura eta lorategiak ureztatzeko ura dugu. Zaborrak,olioak, ongarri eta pestizidak daramate.

Euri-urak

Printzipioz, ur geza, oso garbia da (eta tratatu gabea), baina lurzoru motarenarabera zaborrak, lurra, abonua eraman ahal ditu… aurrekoak bezalatsu.

Saneamenduko sistemak: hustubideak, estoldak, kolektoreak… ur hau guztiabiltzen dute eta hondakin-uren araztegietara bideratzen dute. Kasu batzuetaneuri-urak eta ureztatze-ura eta kale garbiketako ura estolda desberdin sistemabaten bidez bildu eta zuzenean ibaietara isurtzen dira.

Zer esan nahi du kutsadurak?

Definizio asko eman dira kutsadurari buruzkoak, egileen jarduketa alorra edo es-pezialitatearen arabera. Hemen adierazgarrienetariko batzuk emanen dizkizuegu:

“Ingurunean askatasun artifiziala, bai substantzi edo energiakoa, kontrakoeraginak sortzen dituena gizaki edo ingurunearengan bai zuzenean baizeharkan.”

(Diccionario de la naturaleza, Angel Ramos, Espasa-Calpe, Madrid 1987)

“Kutsaduratzat hartuko dugu substantzi eta energia-formen presentzia ingu-runean, kalteak zein arriskuak edo pertsonendako eta edozein naturako on-dasunei eragozpen larri bat ekar dezakeena.”

(La contaminación atmosférica,José Mª Sanz Sá, Unidades temáticas ambientales, MOPT 1991)

“Egia esan kontaminazioa, legal motako kontzeptua da eta ingurune ze-hatz batek egiten duenari erreferentzia egiten dio; orokorrean fluidoa da,ura edo atmosfera, erabilpen batzuetarako ez egokia hartzen bada ere.Orokorrean kontaminazioa gauza bat lekuz kanpo dagoela esan nahi da,eta horren ondorioz propietateak eta fluido zehatz baten kontzentrazioakohikoak baino diferenteak dira.”

(Ecología, Ramón Margalef, Omega, Barcelona 1989)

“Kutsatzaile bat baino gehiagoren presentzia kantitate batean eta denborakonkretu batean landare eta animaliei kaltegarria izateko ere (gizona barne),edo objektuei ere, edo bizitzaren edo gauzen gozamen normala oztopa-tzen duena.”

(Programa de educación sobre problemas ambientales en las ciudades,varios, PIEA, Madrid 1993)

Definizio guztiak hurrengo puntu hauetan bat datoz:

• Elementu arraro batzuen presentzia ingurunean, edo ohiko baino subs-tantzi kopuru gehiago ere daudela azpimarratzen dute.

• Substantzi hauek arruntak edo izaera arraro bat eduki dezakete.

• Ingurune horren kalitatean ekosistema baten erabilpen edo funtziona-mendurako, hauek ondorio larriak izan dezakete.

Kasu gehienetan, aurrexeago ikusiko dugun lez, kutsatzaile elementuen jatorriagizakien akzioan gertatzen da.

86 87

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

Industriala

Uraren kutsadura industriagatik oso aldakorra izaten da produkzio prozesuenarabera.

• Nekazaritzako produktuak eraldatzen dituzten industriek, hiltegiek eta pro-duktu naturalekin lan egiten dituzten lantegiek animalia eta landare hondarrenkantitate handia sortzen dute, hauek organiko motatako kutsadura sortuz.

• Beste motatako industriek, kimikoa edo siderurgikoa adibidez, batez ere hon-dar kimikoak sortzen dituzte, hauek toxizitate maila desberdinekin.

Hurrengo koadroan industria desberdinetan sortzen diren kutsatzailerik inportanteenakikusi ahal dira:

Hemen aipatzen diren isurki batzuk oso toxikoak dira, beraz, modu bereizi ba-tez tratatuak izan behar dira hiriko araztegietara heldu baino lehen, eta noskiibaietara heldu baino lehenago. Orokorrean industriek isurki industrialak eurenaraztegietan tratatu behar dituzte. Isurkia hiri-jatorrikoa bada, (gai organikoak,xaboiak…eta substantzi toxikorik gabe) orduan hiriko hondakin-uren araztegibatean tratatu daiteke.

Nekazaritza eta abeltzaintzako kutsadura

Iturri kontzentratuetan sortutako uren kutsaduraz gain (hirietan eta industrietan), ne-kazaritza eta abeltzaintzan jatorria duen beste kutsadura mota bat ere ematen da.

Abeltzaintza

Ibaiei batez ere kutsadura organikoa sortzen die; kutsadura honek animalien go-rotzatik dator.

Ustiategia estentsiboa denean, eta lurra artzantzarako erabiltzen denean, lur honekarazteko filtro moduan funtzionatzen du hondar organiko gehienak gordetuz.

Egoera desberdina ematen da abeltzaintza-ustiategia intentsiboa denean, etaanimaliak ikuiluetan egoten direnean eta pientsoa besterik ez jaten dutenean.Kasu honetan, goratza-produkzioa eta purinak arazo bat izaten dira, zerenhauek kontzentrazio handikoak baitira eta tratatuak izan behar baitira uraren ku-tsadura saihesteko.

Nekazaritza

Ezaugarri propioko kutsadura mota bat sortzen du; honi nekazaritza-kutsaduralausotua esaten zaio, nekazaritza modernoan erabiltzen diren ongarriak eta pes-tizidak kaltetzen dute.

Produktu hauek lurzorura zuzenean botatzen dira, bai eta laborantza gaineanere. Baina denborarekin produktu hauek lurraren barrukaldera pasatzen dira etalurpeko urak kutsatu ahal dute. Kutsadura mota honek azaleko uretan eraginaizan dezakete.

Beraz arazo larri baten aurrean gaude, zeren modu lausotuan ematen baita etaberez kutsatzen diren urak araztea ezinezkoa suertatzen baita.

Jarduera

Paper-orefabrikazioa

Kutsatzaile motakPulpa eta papera egiterakoan sortutako isurkiak.

Kloro hondarrak papera txuritu eta gero (kloroarekin egiten bada).

Aparrak.

Jarduera

Esne-industria

Kutsatzaile motakOntzi, hustubide, ekipo eta solairuetarako erabiltzen diren urak.

Partikula koloidalak.

Gai organikoa, hartzidura handikoa.

Olioak OEB

Partikula koloidalak.

Koipeak.

Mineral-garbitegiak

Partikula solidoak, garbiketakoak.

Ur garratzak.

Ehungintza Alkalino edo garratza, koloratzaileak diren isurkiak.

Gai organikoak.

Produktu koipetsuak.

Zurratzeak

Siderometalurgikoa Garratzak.

Ion-metalikoak.

Zianuroak.

Kromatoak.

Kimika etabotika-industriak

Kutsadura organikoa.

Ion-metalikoak.

Produktu toxikoak.

Aparrak.

Kontserbagintzaeta elikagaigintza

Hondar solidoak.

Gai organikoak.

Koipeak.

Hartzidura Gai organikoak.

Produktu amoniakalak eta karea.

Hondar organikoak.

Tanino-likidoa.

Garratzak eta oinarriak.

Gatz-metalikoak eta sulfuroak.

88 89

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

Nafarroako ibaien egoera, NafarroakoIbaien Sanamenduaren Plan Zuzendariaegin aurretikNafarroako Ibaien Saneamenduaren Plan Zuzendaria egin aurretik, biztanleek etaindustriek erabiltzen zituzten uraren gehiengoa ibaietara botatzen zen araztugabe.Hurrengo taulak Saneamenduaren Plan Zuzendaria iraunaldian hasi baino lehenematen ari zen egoera laburtzen du:

Araztegi mota Entitateen kopurua Biztanlea

Hobi septikoa 440 62.000Dekantazioa, digestorea 6 500Aireztapena/lohiak 14 34.000Beste batzuk 5 4.300Araztu gabeak 254 403.000

Kontserbazio-egoera

Ona 169 45.000Erregularra 87 38.600Txarra 208 38.600

Okerreko egoera ibaien erdiko tarteetan ematen zen: Arga ibaia Iruñatik, EgaLizarratik, Zidakos Tafallatik eta Aragoi ibaia Zangotzatik pasatzean. Ebro ibaiabere agorraldiaren kalitate-emaria nahiko ona izaten zen.

Iparraldeko ibaiek kalitate ona mantentzen zuten, salbu une konkretu batzuetanere, nahiz eta desiatutako kalitatera ailegatzeko atentzioak ere behar, batez ereBidasoa ibaia, izokinak dituen Nafarroako ibai bakarra izanik.

Egoera ideal batean Nafarroako ibaietan, goiko partean eta kantabriar isurialde-an izokinak ditugu, aldiz, mediterraniar isurialdean karparen familiakoak izanendira.Ondoan duzuen mapan 1987an Nafarroako ibaien egoera ikus dezakezue:

UR-KALITAEA. INDIZE BIOTIKOAK 1987AN.

Ibai baten ur-kalitatea definitzeko agorraldi-garaian arrain mota desberdinen analisia egiten da, hau da, ibaiak ur gutxiago

eramaten duen garaian egiten da.

Irizpide honen arabera hiru mota hauek aipatuko ditugu:

• Ur onak izokinaren familikoendako: argiak, freskoak eta oxigenatuak, non amuarrainak, txipak eta mazkarrak daude;

Bidasoa ibaiaren eta honen ibaiadarretaren kasuan izokinak egon daitezke. Kalitate hoberenetarikoak dira.

• Ur onak karparen familikoendako: ura ez da aurreko kasuan lez hain argia eta freskoa, eta oxigenoaren presentzia gut-

xiagoa da, batzuetan ere oso aldakorra izanik. Ibaiaren zatiaren arabera loina, barbo, tenka, zamo arruntak, zamo

txikiak daude.

• Ur txarrak karparen familikoendako: ur hauetan kontaminazio baldintzak direla eta arrainen bizitza baztertzen da.

2 0 20Km

EskaSalazar

Irati

Urrobi

Erro

Bidasoa

Ezkurra

Larraun

UltzamaArakil

Urederra

EgaArga

Zidakos

Aragoi

EbroIB (BMWP) Klaseak

Kalitate txarra

Kalitate urria

Ertaineko kalitatea

Kalitate ona

Oso kalitate ona

Informaziorik gabe

90 91

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

Egoera hau ikusita plan baten beharra egitea ikusi zen, baita ere gai honetan adi-tuak diren administrazio desberdinen aktuazioak koordinatzeko beharra ere,ibaien berreskurapena eta kontserbazioa lortzeko.

Hondakin-uren Saneamendurako Foru Legean ezartzen da:

“Por ello se considera imprescindible establecer un Plan Director de in-fraestructuras y servicios, comprensivo de todo el territorio de Navarra,que formule el esquema y las directrices básicas de saneamiento, deter-minando los niveles de calidad que se deben alcanzar, los ámbitos tem-porales y espaciales en los que se ejecutarán las obras precisas y orde-nando las actuaciones de las diferentes Administraciones competentesen la materia…”

Planteamendu honekin Nafarroako Gobernuak 1989an Ibaien Saneamendurakolehendabiziko Plan Zuzendaria aurrera ateratzea onartzen du. Bi urte geroxea-go, 1991. urtean, Planaren lehenengo berrikusketa egiten da eta 1996. urtean,berriz, eguneratzen da.

Ibaien Saneamendurako Plan ZuzendariaZer lortu nahi dugu?

Nafarroako Ibaien Saneamendurako Plan Zuzendariarekin honako hau lortu nahida: “garantizar la defensa y restauración del medio ambiente de los cauces flu-viales que discurren por el territorio de la Comunidad Foral, así como hacerefectiva la implantación de los servicios de depuración de aguas residuales encuanto a infraestructura local, a fin de complementar la capacidad regenera-dora de los ríos allá donde esta no es suficiente para alcanzar los niveles de ca-lidad exigibles.” (Nafarroako Hondakin-uren Saneamendurako Foru Legea).

Laburbilduz:

• Ibaiko ingurumena kontserbatzea eta berriztatzea.

• Aurreko helburua betetzeko beharrezko diren araztegien funtzionamen-du zuzena mantentzea eta ezartzea.

Non egiten dugu lan?

Plan Zuzendariaren alorra Nafarroako Lurralde osoan zehar ezartzen da, atalntiar etamediterraniar isurialdekoen ibaiadarren eta ibaiak hartuz. Azterketak egiterakoan etaaktuazio proposamenak egiteko ondoko eskema hau kontuan hartu da:

Kantabriar isurialdeaAraxesLeizaranUrumeaBidasoa

Mediterraniar isurialdeaArga Ultzama

ArakilLarraun

Ega UrederraAragoi Eska

SalazarIrati

UrrobiErro

ZidakosEbro, eskuinaldeko ertza Alhama

QueilesEbro

92 93

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

2 0 20Km

Eska

Salazar

Areta

Irati

Urrobi

Erro

Mediano

BidasoaEzkurra

Urumea

Leitzaran

Araxes

Larraun

UltzamaArakil

Salado

Biarra

EgaArgaLinares

Ordoi

Leoz

Zidakos

Aragoi

Alhama

Queiles

Ebro

Nivelle

Atlantiar isurialdea

Mediterraniar isurialdea

Plan Zuzendaria egitea

Plan Zuzendaria egiteko eta berrikusteko oinarritzat hartu zen metodologia hirufase hauen arabera egin zen:

1. Fasea: bilketa eta eskura dagoen dokumentu desberdinen informazio-azterketa

Orain arte egin dena ezagutzean datza eta baita ere biztanleriaren nukleoarenirudia izatea, bai eta industria eta agropekuariako instalazioak; baita ere lurzo-ruaren erabilera desberdinak, babeserako proposamenak eta ibilguen egoerak.Horretarako honako informazio honekin lan egin zen:

• Biztanle-errolda.

• Jarduera industrialeko zerrenda.

• Lurzoruaren erabilpenerako eta aprobetxamendurako mapak.

• Ingurune fisikoaren babeserako mapak.

• Hirietan azpiegiturako inkestak.

• Ibaien kalitatearen kontrol-sarearen analisia (Nafarroako Gobernua etaMOPU).

• Kartografia.

• Bidasoa ibaiaren saneamenduaren azterketa.

• Iruñerrian uraren ziko osoaren plana.

• Arrain-hazkuntzaren faunaren azterketa.

• Emari-erregulazioaren azterketa.

2. Fasea: lan-alorrak

Bigarren fase honek aurrekoa osatzen du; lurralde bertan hartutako laginekin bat,300 biztanletik gora dituzten herriak hartuz. Hauen arten nukleo batzuk hartu zi-ren tamainaren arabera, isurkiak modu sistematikoki aztertzeko asmoz.

Hainbat puntu kontuan hartu ziren:

Etxe motatako kutsaduraren analisia

Hiriko isurkietan dagoen kutsadura ezagutzeko balore adierazgarri batzuk azter-tu ziren:

• Oxigeno-eskari biologikoa (OEB): uran dagoen gai-organikoaren des-konposizioa emateko behar den oxigeno kopuruak neurtzen du. DBO ba-lore altuak adierazten dute gai organiko altua dagoela. Ibai batera doangai organikoa altua denean, kutsatzaile organikoek uran disolbaturik da-goen oxigenoa kontsumitzen dute, ibaiaren bizitza arriskuan jarriz.

NAFARROAKO IBAIAK.

94 95

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

• Oxigeno-eskari kimikoa (OEK): uran dagoen gai organikoa neurtzekobeste modu bat da. Aurrekoan lez adierazten du. Gehiago zehazten duindustrian jatorria dutenak.

• Solido esekiak (ESM): uran airean dauden solidoen kopurua neurtzen du.

• Amoniakoa (NH3): organiko motatako kutsadura indikatzailea da, batez erehiri eta abeltzaintzan du jatorria.

Indikatzaile hauekin kanpainan aztertutako isurkien mota:

Hirietan isurki mota

Batez besteko dotazioa 175,00 litro/biztanle eta egun bakoitzekoOEB 45,00 gramo/biztanle eta egun bakoitzekoOEB/OEK erlazioa 0,61ESM 50,00 gramo/biztanle eta egun bakoitzekoNH3 9,00 gramo/biztanle eta egun bakoitzeko

Industri-kutsaduraren analisiaIndustri-kutsadura aztertzeko 280 establezimenduei egindako inkestaren bidezlan egin zen, hemendikan isurki-karakterizazio kanpainan objetu izan ziren jar-duera desberdinetako adierazgarri 60 industria hautatu ziren.

Nekazaritza eta abeltzaintzako kutsaduraIsurkien ebaluazioa eta nekazaritza eta abeltzaintzako establezimenduen kutsa-tzaile kargak ebaluazioa behi eta txerri 160 granjetan egin zen. Horietatik 25 har-tu ziren isurkien karakterizazio kanpainarendako.

Emari hartzaileetan uren kalitatearen analisiaDagoeneko datuak osatzeko uren kalitateari buruzkoak emari hartzailetan hiru la-gin motak egin ziren Nafarroako hidrografiko sarearen puntu desberdinetan, biagorraldietan eta bestea udaberrian.

Lehen aipaturiko datuez gain ondoko puntu hauek ere kontuan hartu ziren:

• Hiri, industri eta nekazaritza eta abeltzaintzako jatorria duten kutsadura-ren analisia.

• Isurkien ebaluazioa (bolumena eta kontzentrazioa) Planaren amaierakourterako.

• Analisi eta aforo kanpainen ebaluazioa.

3. Fasea: planifikazioa

Honako puntu hauek osatzen dute:

• Ibaiaren alde desberdinendako kalitate-helburuak.

• Arazketa-mailak eta emariak kontuan hartzekoak.

• Simulazio ereduak.

• Ekintzen definizioa eta balorapena.

• Ekintzen plana.

• Kudeaketa eta kontrol plana.

• Inbertsio eta finantziatzeko plana.

Hasieratik burutu ziren ekintzak ibaien kalitatearen hobekuntzan areagotzeko eginzirenak ditugu; horretarako irizpide bikoitza jarraitzen da:

• Ibaien hasierako zatietatik aktuazioak hastea, horrela beheko uren ibaieta-ko zatiak berreskuratuko baitira.

• Lehen bait lehen hiriko kontzentrazio handietan lan egitea, hots,Iruñerrian, arazo larrienak ematen baitira.

Azken helburua egoera batera iristea da non ibaiek berreskuratu ahal izanen du-te zati bakoitzari dagokion arrainen bizitza. Ondoko mapa honetan informaziohau ematen da:

96 97

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

Eska

Salazar

Areta

Irati

Urrobi

Erro

Mediano

BidasoaEzkurra

Urumea

Leitzaran

Araxes

Larraun

UltzamaArakil

Salado

Biarra

Ega

Arga

Linares

Odroi

Leoz

Zidakos

Aragoi

Alhama

Queiles

Ebro

Nivelle

Llano

Legenda

ur onak, izokinaren familikoendako

ur onak, karparen familikoendako 2 0 20Km

Nork burutzen ditu lanak? NILSA Planaren kudeatzailea dugu

Hondakin-uren Saneamendurako Foru Legeak saneamenduko obrak egitea etahonen esplotazioa ere enpresa publiko bati ematen dio, Sozietate Anonimamoduan, non kontseilua Bertako Administrazioen eta Nafarroako Gobernuen ar-tean banatuko da kontseilu honen administrazioa.

Xedapenen honen aitzitik sozietate publiko bat sortu zen “Navarra deInfraestructuras Locales Sociedad Anónima” (NILSA) izenekoa, honako funtziohauek dituelarik:

• Plan Zuzendarian aurreikusten diren aktuazioak zuzendu eta koordinatzea.

• Bertako entitateei laguntza teknikoa eman obren proiektuak egitea, eta ku-deaketa eta mantenimendu zuzena ematea.

• Foru Administrazioak zuzenean atxikitzen dituen zerbitzuen kudeaketaeta inbertsioak egitea.

• Dirua bildu, kudeatu eta dauden fondoak banatu Saneamendurako Planaaurrera eraman ahal izatea (saneamendu kanona, Nafarroako aurrekontuorokorretatik eta europako fondoetatik transferentziak).

• Bertako entitateekin elkarrekin oinarrizko eta bertako azpiegituretan, baieta dagokion zerbitzuen esplotazioan lan egitea.

Nork ordaintzen du arazketa?

Araztegiak egiteko eta hauen geroko mantenimendua aurrera eraman ahal izate-ko iturri desberdinetako dirua dago:

• Saneamendu kanona: kontsumitutako uraren m3 –ri ezartzen zaio eta be-re balioa urtero eguneratzen da. Altuagoa baita etxeko erabiletarako ezetxekoetarako baino.

• Isurkien kanona: aurrekoarekin bat dator. Portzentai bat konfederazio hi-drografikoetara eramaten da.

• Aurrekontu orokorren dirulaguntzak: Bertako Haziendeen Fondoetatik eu-ren kargura duten inbertsioen 80%aren dirulaguntza ematen da.

• Europar Batasuneko kohesio Fondoa: 80%ko dirulaguntza jasotzen dutefondo honen bidez bideratzen diren inbertsioak.

KALITATE-HELBURUAK ARRAIN HAZKUNTZARAKO. 1997.

98 99

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

Nafarroako ibaien gaur egungo egoera1994tik Nafarroako Gobernuaren Lurralde Antolamendu, Etxebizitza etaIngurumen Sailak urtero Nafarroako Ibaien ur-kalitateari buruzko azterketa bategitea eskatzen du.

Horretarako, 64 puntuetan muestreoak edo laginak egiten dira. Puntu bakoitze-an ondoko aspektu hauek aztertzen dira:

• Uraren kalitate fisiko-kimikoa eta kalitate biologikoa.

• Kalitate biologikoa. Kalitate biologikoa neurtzen da indize biotiko ba-tzuen bidez udaberriko eta udazkeneko agorraldian urtero egiten direnkanpainetan.

2000. urtean egindako azken kanpainaren emaitzetan Nafarroako ibai-sare ge-hiengoetan hobekuntza ikaragarriak ikus daitezke.

Tramu altuek kalitate ona edo altua dute; tramu ertainak eta baxuak aldiz okerre-nak daudenak ditugu.

Ondoan ematen dizuegun mapan lehenago aipaturiko kanpainan egindakoemaitzak ikus ditzakezue.

2 0 20Km

EskaSalazar

Irati

Urrobi

Erro

Arga

BidasoaEzkurra

Leizaran

Larraun

Ultzama

Arakil

Urederra

EgaArga

Zidakos

Aragoi

Alhama

Ebro

Ebro

IB (BMWP) Klaseak

Kalitate txarra

Kalitate urria

Ertaineko kalitatea

Kalitate ona

Oso kalitate ona

Informaziorik gabe

UR-KALITAEA. INDIZE BIOTIKOAK 2000N.

100 101

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

Hobe kontserbaturik dauden ibaien artean kantabriar ibaiak ditugu; Ega ibaiabere ibilgu gehienean, Urederra ibaia, Ultzama ibaiaren tramu ertaina, Aragoiibaia eta pirinioetako zonaldeko ibai guztiak (Irati, Salazar, Erro, Eska...)

Indize biotiko puntuazio okerrenak dituzten ibai-tramuak Arga ibaiarenak dira,bai eta Arakil ibaiaren azken tramua eta Zidakos eta Ebrorenak ere. Nahiz eta au-rreko kanpainetan egindakoarekin azken ibai honetan aipagarria izan.

Ibaien autoarazketa-ahalmenaIbaiek kutsadurari aurre egiteko bere baliabide propioak dituzte. Bere dinamika pro-pioa eta bere ekosistema osatzen dituzten izaki bizidunak gai dira kutsadurazko kan-titate kopuru zehatz bat bereganatzen.Uraren abiadura, saltuak eta ur-lasterrak ura mugitu eta oxigenoa hartzen ahalbide-tzen dute. Horregatik zati altuak, azkarragoak, autoarazketa-ahalmena handiagoa du-te. Zati baxuak, aldiz, ur lasaiagoak dituztenak, fotosintesi-prozesuaren baitan dau-de, prozesu hau ibai bertan dagoelarik.

Ibaiertzeen filtro efektua

Landareak eta ertzetako lurrak atxikitzen ditu ur gaineko elementuak eta elementu ten-soaktiboak. Ibaiaren urloek lan honetan laguntzen dute. Kutsadura-iturritik urruntzenari garen heinean uraren azalera elementu arraroez libre geratzen da. Ur gaineko ele-mentu hauetariko batzuk, hots, plastikozko boltsak, nekazaritzako plastikoak, landa-reetako adarretan lotuak geratzen dira.

Dekantazioa, urloetan

Pisudun elementuak, bere dentsitatearen eta uren abiaduraren arabera, ibilguarenfondoan geratzen dira. Errazago geratzen dira urloetan eta putzuetan korriente-las-terretan baino. Piskanaka-piskanaka ibaia aske geratuko da partikula sedimentagarriaz.

Araztegi biologikoa

Lehengaia, disolbaturik edo airean, hau da, urak eramaten dituena animaliak edo lan-dareak aprobetxatzen dituzte elikatzeko.

Ibai baten autoarazketa-ahalmena hiru faktore hauen baitan dago:

• Bere emariaren araberakoa izaten da, emari handiagoa denenan ibaiaren ahal-mena handiagoa izaten da kutsadura bereganatzeko.

• Ibaiaren egoera orokorra.

• Bere naturartasun graduak ere eragina du autoarazketa-ahalmenean.Ibaiertzeak ongi kontserbatuak dituen ibaiak, hots, ibaiertzetako begetaziougaria zein ibilgu naturala, meandroekin eta ur-lasterrak eta ur-lasaiak alterna-tziarekin, dibertsitate biologikoa eta lehen aipaturiko hondakin filtrazioa ahal-bidetzen, bai eta sedimentazioa eta gai-organikoaren prozesatuak.

102 103

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

Hondakin-uren arazketa Aurretratamendua

Uraren tratamenduko lehenengo urratsa aurretratamendua da; honen bidez urarielementu solidorik handienak kentzen zaizkio. Hondarrak burdinsarean atxikirikgeratzen dira eta edukiontzi batera dituen zinta garraiatzailera iristen dira. Honakoelementu hauek izaten ditu.

AlbitaritzaInstalazioan uraren gehiegizko pisua saihesteko diseinatua dago. Sarreran isuri han-dia ematen denean (euri kopuru handiak direnean) ibaira desbideratzen du zuze-nean soberakina. Orokorrean ez ditu arazoak sortzen zeren izateko kasuetan kutsa-dura oso sakabanatua doa ibai-isurietatik.

Hesiak eta tamizakKoladore baten funtzioa dute tresna hauek; autogarbiketa moduan erabiltzen dira.Araztegi batera heltzen diren gauza handiak zein txikiak kentzen saiatzen dira,hauek oztopaketak sortzeko arriskua sor dezakete. Azalak, konpretsak, haur-oihalak,mutxikinak... bezalako hondarrak sartzen oztopatzen dute, hauek orokorrean hon-dakin-urekin bat joan ez behar zirenak ditugu. Hondar hauek hesia edo tamizetatikurruntzen dira modu automatikoki, eta behin idortuak daudenean kontenedoreeta-ra isurtzen dira non geroxeago zabortegira eramanen dituzte.

Arazketaren oinarrizko eskemak

Aldez aurretik gauza garrantzitsu bat aipatu behar da: ez dira ibaiko urak depuratzen,gure etxeetako hustubideetatik ateratzen direnak baizik. Etxeko ur guztiak kolektore sis-tema baten bidez biltzen dira, geroxeago Hondakin-ur Araztegietara eramateko.Instalazio hauetan zenbait gauzak ahalbideratzen dira, hots, leku murriztu bateanlehen aipaturiko ibaien autoarazketaren prozesu naturalak ahalbideratzen dira.

Prozesuak honako eskema hau jarraitzen du:

• Hondakin-uren sarrera.

• Aurretratamendua.

• Lehen dekantazio-tanga.

• Tratamendu biologikoa/Biodiskoak/ Lohi aktibatuak/Urmaeleratze.

• Bigarren dekantazio-tanga.

• Hirugarren tratamendua (noiz behinka).

• Hirugarren dekantazio-tanga (hirugarren fasea existititzen bada ere).

• Ur garbien isurkia ibaietara.

Jarraian atal bakoitzaren aspektu inportanteenak azaltzen dira:

Hondakin-uren sarrera: kolektore-sareak

Etxeetan, dendetan, taberna eta industria txikietan sortzen diren hondakin-urenguztiak hustubide sare batetik biltzen dira hiriko uren asimilazioa izanez gero. Sarehau Hondakin-uren Araztegietara joaten da.

104 105

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

Area eta koipe kentzaileakArea eta koipea kentzean partikularik txikienak uretik bereziten dira. Ondoan jalkitakoareak grabitatez edukiontzi batean biltzen dira. Flotatzaileak, koipeak barne, esareazereteneraino arrastatzen dira, eta hor biltzen da, ondoren edukiontzi batean pilatzeko.

Lehenengo tratamendua: lehen dekantazio-tanga

Arazketako lehendabiziko prozesua dugu lehen dekantazio-tanga; prozesu hone-tatik hondakin-urak pasatzen direlarik. Airean dauden partikulen banaketa errazte-an datza prozesu hau, aldez aurretik kendu ez direnak ere aurretratamenduan.

Ematen den mekanismoa oso erraza da; ura biribilezko deposito handietan sar-tzen da non ura geldirik mantentzen da denbora luze batez (4, 6, edo 8 ordu gutxigora-behera, uraren sarreraren arabera eta instalazioaren diseinuaren arabera);horrela airean dauden partikulak depositoaren sakonean geratzen dira. Zubi mugi-kor batek errasketa baten laguntzaz sakonean geratu den lohia bilduko du, honeklohi depositoetara eramanen dituelarik. Uran geratzen diren materiak azaleko erras-keta batekin bilduko dira, horrek bultzatuko ditu fertxon baten bidez uratik aparteutzirik.

Tratamendu honekin airean dauden solidoen %70 ken dezakegu.

Bigarren tratamendua

Bigarren tratamenduak prozesu fisikoekin batera biologiko motatako beste batgehitzen du. Uran disolbaturik dagoen gai organiakoa txikitzen ahalbidetzen du.Prozedimendu biologikoa eta bigarren dekantazio-tanga du. Prozesu biologikoaaurrera eraman ahal izateko sistema desberdin diseinatu dira momentuan komenidena erabiltzea ikustean:

Bakterio-ohantzea (biologikoa)Ohiko kasuetan arazteko prozesu normalena dugu hondakin-urei dagozkienak.Funtzionamenduaren oinarria datza; ura erortzen uzten eta aldez aurretik dekanta-tua dutxa baten moduan azalera handiko superfizie baten gainean (kanto erroldiakedo material plastikozkoak) zilindriko deposito baten barruan.

106 107

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

BiodiskoaZenbait kasuetan ere, non murriztua dagoen lurzoru erabilgarria eta ur-emaria trata-tu behar dena oso handia ez denean sistema hau erabiltzen da.Funtzionamenduaren oinarria bera da, mikroorganismo baten oinarria gai organikoametabolizatzen du uretatik kutsadura kenduz. Aldatzen dena pelikula honen mugi-mendua da. Kasu honetan disko mugikor batzuk daude perpendikularki uraren aza-lera doazenak, biratzerakoan hezetzen doa eta aldi berean osigenatzen doa.

Lohi aktibatuakSistema honen oinarrian labore bakterianoaren hazkuntza araztu behar den uranlantzean datza. Hau guztia “igerileku” handi batean kokatzen da.Ura mugimendu konstantean mantentzen da flokulo bakterianoen nahasketahomogeneizatzeko, alde berean sedimentazioa saihesten da.Hemen ere aireztatzerik badago. Hau agitazio moduan edo airez edo oxigenobidez burbujeokin egin daiteke. Haizetasuna mugikortasunaren bidez egin daite-ke edota airearen burbuilatzearen bidez edo osigenoaren bidez.Lohi aktibatuak aurrekoladore filtroak bezalaxe eta biodiskoak ere bigarren trata-mendu bezala erabil daitezke, edo hirugarren tratamendu bezala uren arazketabetetzeko gai organikoetatik nitratoen zama kendu ahal izateko.

108 109

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

Bigarren dekantazio-tangaBere funtzionamendua lehenegoa bezalakoa da, baina kasu honetan mikroorganis-moak dekantatzen dira aurreko tratamenduetatik datozenak batez ere. Ura kasuhonetan ikusmenaren arabera araztua dago. Lohien tratamendua eta ur gaineandauden elementuetakoa antzekoa da, hau da, lehen dekantadorean bezalakoa.

Beste arazketa sistema bat: urmaeleratzea

Sistema honek aurrekoan azaldutakoarena ordezkatu ahal du edo osagarri gisaere erabil daitekeen sistema dugu.Tratamendu hau oso merkea eta mantentzeko erraza da, baina lur azalera han-diak eskatzen ditu.Sistema urmael batzuetan datza non ura zirkulatzen egonen da araztu bainolehen:

• Urmael anaerobiak: instalazioan ura sartzerakoan urmael desberdinetatikpasatzen da, hauek sakontasun maila diferenteak dituztelarik (2 metrobaino gehiago) non digestio prozesuak ematen dira gai organikoan oxi-genoa ez dagoenean. Urmael honetan digestio prozesua hasten da.

• Hautazko urmaela: hurrengo urmaeletan, sakontasun ertaninekoaz ari gara,(1tik 2 metroetara) aerobia gaineko geruza bat dago, ertaineko fakultatiba bateta beste bat anaerobia gutxikoa. Bigarren fasea arazketaren prozesua da.

• Urmael aerobia: urmael hauetan uraren masa osoa suposatzen da egoeraaerobikoetan. Sakontasun gutxiko ontziak dira (0.3tik 1 metro batera) algaprodukzio maximoarekin. Batez ere patogenoak saihesteko diseinatzendira eta DBO 5 murrizteko maila baxuetara ere, zeren arazketatik funtsez-koena aldez aurretik egin baita.

110 111

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

Zer gertatzen da lohiekin?

Hondakin-urak garbitu ondoren, ibaietara isurtzen dira. Ikus dezagun zer gertatzenden ateratako hondarrekin.

• Aurretratamenduan kendutako elementu solidorik handienak zabortegiraeramaten dira.

• Lehen eta bigarren dekentazio-tangetako lohiak, lohi-biltegitan bilduakdira eta behin lodituak, ongarri bezala erabiltzen dira nekazaritzan.

Lohien tratamendua oso prozesu erraza da. Lohi biltegi batzuetara jartzen dira, nonegun batzuk egoten dira (gutxienez 2 aste). Lohiak loditzen diren einean hondoradoaz, eta ura azalean gelditzen da.Lohi biltegiek bi irteera dituzte, behekoa eta goikoa:

• Lohiak nekazaritzan erabiltzen dira.

• Gai organiko kopuru handia duen ura aurretratamendura edo lehen dekanta-zio-tangara itzultzen da, berriz arazketa prozesua jasan ahal izateko.

Herria

Hondakin-uren araztegiak

Ablitas Lohi aktibatuakAgoitz Lohi aktibatuakAibar Bakterio-ohantzeAlesbes Bakterio-ohantzeAllo-Deikaztelu Bakterio-ohantzeAltsasu/Urdiain Bakterio-ohantzeAratzuri Lohi aktibatuakArbizu/Lakuntza Bakterio-ohantzeArronitz Bakterio-ohantze eta urmelatze naturalaArtaxona Bakterio-ohantze eta urmelatze naturalaBarasoain/Garinoain Bakterio-ohantzeBera/Alkaiaga Bakterio-ohantzeCascante Lohi aktibatuakCaseda Bakterio-ohantzeCitruenigo Bakterio-ohantzeCorella Bakterio-ohantzeCortes Lohi aktibatuakDonamaria Bakterio-ohantzeDoneztebe BiodiskoaElizondo/Baztan Bakterio-ohantzeErrezu Bakterio-ohantze eta urmelatze naturalaEsa Bakterio-ohantzeEtxalar Lohi aktibatuakEtxarri-Aranatz Bakterio-ohantzeEugi Bakterio-ohantze

Mota

Araztegi motak, hauen banaketa Nafarroan

Nafarroako geografiaren puntu desberdinetan lurzoru erabilgarriaren araberatratamendu desberdinen konbinazioa hautatu da, hau da, araztu behar den urkopurua, urtaroko sasoien arabera eta kutsatzaile moten arabera. Araztegien artean gehien eraiki egin direnak bakterio-ohantze dekantazio-siste-ma dutenak ditugu. Iparraldeko zonaldearen hainbat puntuetan non lurzoru era-bilgarria nahiko eskasa den hauek biodiskoen ordez ordezkatu dira.Lohi aktibatuak araztegietan moldatu izan dira irtenbide bezala, araztegi berrie-tan kutsatzaile kopuru handiak dituztenetan, nahiz araztegi zaharretan agertu ereegiten dira eta.Urmealatze naturala lurzoruaren erraztasun handiko zonaldeetara murrizten da.2002ko uztailean Nafarroa osoan zehar 58 araztegi funtzionamenduan daude:

112 113

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

Herria Mota

Eulate Bakterio-ohantzeFitero Bakterio-ohantzeGares Bakterio-ohantzeGoizueta Bakterio-ohantzeIrunberri Bakterio-ohantzeIrurtzun Lohi aktibatuakIzaba BiodiskoaLarraga Bakterio-ohantze eta urmelatze naturalaLeitza Bakterio-ohantzeLekunberri BiodiskoaLerate Hobi septikoa eta urmelatze naturalaLerín Bakterio-ohantzeLesaka Lohi aktibatuakLezaun Hobi septikoa eta urmelatze naturalaLizarra Bakterio-ohantzeak eta lohi aktibatuakMiranda de Arga Bakterio-ohantzeMonteagudo Bakterio-ohantze eta urmelatze naturalaMurillo el Fruto-Zarrakaztelu Bakterio-ohantzeOtsagabia Bakterio-ohantze eta biodiskoaOlazti Bakterio-ohantzeSan Adrian Bakterio-ohantzeSesma Bakterio-ohantze eta urmelatze naturalaTafalla/Erriberri Lohi aktibatuakTutera Bakterio-ohantzeUharte-Arakil Bakterio-ohantzeUltzama Lehenengo tratamenduaUrrobi-Auritz Berri Bakterio-ohantze/hare-iragazkiUrrotz Bakterio-ohantzeValtierra/Arguedas Urmelatze naturalaZangoza Urmelatze naturalaZubieta Lohi aktibatuakZudairi/Barindano Bakterio-ohantzeZugarramurdi. Lohi aktibatuak

Funtzionamenduaren datuak eta erredimenduaren datuak urtero argitaratzen diraIbaien Saneamendurako Plan Zuzendariaren kudeaketa txostenan, Nilsaren weborrialdean kontsulta daitezkenak (ikus Bibliografia).

Araztegi hauez gain, 500 baino gehiago araztegi txikiak esistitzen dira, dekantado-re/digestore motatakoak Nafarroa osoan zehar sakabanaturik daudela eta, hauek erePlan Zuzendariaren baliabideetaz baliatzen direlarik.

Izaba

Irunberri

Agoitz

Otsagabia

Urrotz

BeraLesaka

Goizueta

Leitza

Ultzama

Irurtzun

Barasoain-Garinoain

Tafalla-Erriberri

Murillo el Fruto-Zarrakaztelu

Zugarramurdi

Etxalar

Elizondo-BaztanDonamaria

Donestebe

Zubieta

Urrobi-Auritz Berri

Esa

ZangozaAibar

Caseda

Eugi

Lekunberri

Uharte-ArakilArbizu-Lakuntza

Etxarri-AranatzAltsasu-Urdiain

Olazti

EulateZudairi-Barindano

LezaunErrezuLerate

Aratzuri

Gares

Larraga

Artaxona

Miranda de Arga

Alesbes

San Adrián

Valtierra-Arguedas

Tutera

Cascante

AblitasMonteagudo

Cintruénigo

Corella

LerínSesma

Allo-Deikaztelu

Arronitz

Lizarra

Cortes

2 0 20Km

Fitero

NAFARROAKO HONDAKIN-UREN ARAZTEGIAK 2002KO UZTAILEAN.

114 115

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

Ohitura eta portaera osasungarriak Ibaien kontserbazioa ahalbidetzeko

Gure ohiko portaerekin ibaiak egoera onean mantendu dezakegu. Pertsona ba-koitzak bere aldetik jartzen badu oso erraza izango litzateke ibaien hobekuntzaeta kontserbazioa mantentzea:

• Ibaia bizitzeko eta disfrutatzeko eremua da, erabil eta kontserbatzen la-gun ezazu. Ibaiertzeetatik paseatzerakoan arazoren bat ikusten baduzuNafarroako Gobernuari edota Udalari dei iezaiozue, hau da telefono zen-baki honetara, 112.

• Ibaia ekosistema bat da, etengabeko aldaketan dagoena, hurbil zaitezzentzumenekin eta joaten zarenen bakoitzean saia zaitez dena zegoenmoduan uzten.

• Eguna pasatzera mendira joaten zarenean sortu dituzun hondakinak bil-du eta zure mankomunitateko bilketa bereziren kontenedore batera era-man itzazu. Zaborrak ibaira joaten saihestuko duzu eta baita ere honda-kinen birziklapenean lagunduko duzu.

• Kaleetan botatako zaborrak ibaietan bukatzen dute. Zaborrak zakarrontzi-ra edota etxera eraman itzazu.

• Ibaira kotxez hurbiltzen bazara ez zaitez errepidetik edo bideetatik ate-ra, leku egoki batean aparka ezazu kotxea. Ibaia ez erabili kotxea garbi-tzeko, horretarako garajeak eta kotxe-garbigailuak baitaude.

• Kotxearen olio-isuriekin kontuz ibili, oso kutsakorrak baitira. Zuk zeuk olioaaldatzen badiozu kotxeari, gero kontenedore berezi batera bota. Zuremankomunitatean galdetu.

Araztegien etekin handia lortzeko

175 litro ur pertsoneko eta eguneko kontsumitzen ditugula kalkulatu dute. Gureetxeetan sartzen den ura honako modu honetan sailkatzen da.

Etxeetako uraren erabileraren sailkapena

Komun-ontzia 30%Konketa eta dutxa 30%Harraska edo sukaltarria 20%Garbigailua 10%Sukaldean jana prestatzen, edaten eta ureztatzen 10%

Gure etxeetan sartzen den ur gehiena segituan hustubideetatik doa eta arazte-gietara joanen da ibaietara isurki baino lehen. Horregatik oso garrantzitsua dauren arazketa errazten duten portaera batzuk kontuan edukitzea.

• Ura araztea prozesu garestia da. Ur gutxiago erabiltzen badugu, gutxiagoaraztu beharko dugu. Ura neurri batez erabili eta beharrezko duzuna soi-lik erabili.

• Araztegiak hondar organikoak tratatzeko daude eta edozein produktutoxikoak bere funtzionamendua oztopa dezake. Pintura hondarrak, agoa-rrasa edo orokorrean produktu kimikoak komun-ontzitik edota harraskatikez botatzen saiatu behar gara. Hondar hauek botatzeko mankomunitate-an galdetu eta produktu hauek jaso dituzun dendetan galdetu ia bilketaberezia duten.

• Konpresak, kotoiak, haur-oihalak, tanpoiak, zigarro-mutxikinak... hustubi-deak oztopatzen dute eta araztegi baten funtzionamendua oztopatzendute. Komun-ontzi ondoan zakarrontzi bat jar ezazu inolako arazoriksortu gabe bota ahal izateko.

• Lurra garbitzerakoan, sukaldeko lapikoak eta arropa garbitzerakoan... ongineurtu erabili behar duzun xaboia. Garbigarri gehiegi botatzeak ez duesan nahi hobe garbituko duzunik; horrek esan nahi du zarrastelkeria etaasko kutsatzen duela.

• Garbiketarako produktuak erosterakoan etiketetek zer jartzen duten oharzaitez, gero eta produktu naturalak daude ingurumenarengan eragin gutxi-koak dituztenak. Garbitzeko trukoetaz galdetu: limoia, gatza, ozpina edobikarbonatoa balio handikoak dira garbitzaile moduan; hauek guztiaketxean dituzue eta apenas kutsatzen dute.

• Baliogarriak ez diren janari-hondarrak zabor poltsara bota. Komunontzitikedo harraskatik botatzen badituzu araztegi bateko lana oztopatuko dute;dena den gainontzeko zabor-hondarrak dauden tokira joanen dira bainabide luzexeago batetik.

116 117

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

Glosategia■ Aerobia. Oxigenoaren presentziarekin.

■ Aforo/edukiera. Ur korronte baten emariaren neurria.

■ Agorraldi. Ibai baten emaria edo maila minimoa den urtaroa.

■ Akuifero. Azalpean ur atxikiturik duen formazio geologikoa.

■ Alkalina-isuriak. Bikarbonato alkalinoak edo lurralkalinoak edo karbonatoak dituzten isuriek.

■ Anaerobia. Oxigenoaren presentziarik ez.

■ Arazketa. uraren kutsadura deuseztatzen duen prozesua dugu.

■ Araztegi. hondakin-uren arazketa-tratamenduak egiten diren instalazioak.

■ Aurretrataemendua. Araztegi baten ura sartzerakoan aurkitzen duen elementuen lehenbiziko multzoa. Hurrengo tratamenduan oztopatuko duten tamaina handiko zein txikiko solidoak kentzen dira.

■ Bakterio-maluta. Likido batean esekiak dauden partikulak, eskuarki likidoarigehitzen zaion substantzia baten eraginez, elkarri atxikitzean erazten dutentamaina handiagoko multzoa.

■ Bakterio-ohantze. Arazketa-biologikoaren sistema. Material geldo eta porotsuzko zatikiak dauzkan ontzi batez osatutako iragazkia. Hondakin-urabertatik igarotzean mikroorganismoak hazten dira zatikien azalean, lohi-geruza edo filma eratuz, eta uraren materia organikoaren biodegradazioa gertatzen da. Ura ontziaren drainatzen da. Geruza askatuegiten da eta hondakin-urarekin batera iragazten da.

■ Baseak. Gatzak sortzeko garatzakin konbinatzen den konposatu kimikoa.

■ Bigarren dekantazio-tanga. Bere funtzionamendua lehenengo dekantazio-tanga bezalakoa da, baina hemen dekantatzen dena aurreko tratamenduetatik datozen mikroorganismoak dira.

■ Biodibertsitate. Sistema ekoligikoetan bizi diren izaki bizidunen aniztasuna.

■ Biodiskoak. Araztegi bateko bigarren tratamenduaren osagaia. Hondakin-uren tangan erdi murgildurik dauden eta astiro biratzen duenzenbait disko paraleloz osatutako iragazte-sistema. Diskoen iragazte-materialaren gainean bakterio aerobioen geruza edo zooglea osatzen da eta horrek degradatzen du hondakin-uretako materiaorganikoa.

■ Bizi-baliabide. Ekosistema, organismoen funtzionamendurako beharrezkoaden energia edo materia forma guztia.

■ Bolategi. Antzinean artilezko oihalak iragazkaizteko erabiltzen zen errota.

■ Burdinola. Burdina lantzen den tokia.

■ Burdinsareak eta baheak. Araztegi batean, aurretratamenduaren barruan erabiltzen den sistema, oztopatuko duten tamaina handiko eta ikusgarriakizanen diren objektuak hemen geratuko dira.

■ DDT. Bigarren Mundu-Gerran asmaturiko intsektizida oso kutsakorra; gauregun debekatuta dagoena. Substantzi hau oso arriskutsua da zeren ezinbaita deuseztatu eta naturan irauten baitu.

■ Dekantazio. Solido esekiak jalkitzen dira eta kentzen dira.

■ Dekantazio-tanga digestore. Arazketa-sistema da; hemen dekantatzio prozesua eta arazketa biologikoa ematen dira.

■ Ekosistema. Elkarrekintzan dauden osagai biologikoen (organismoak, gai-organikoa) eta osagai bizigabeen (energia, elementu ez-organikoak),multzoa, non energiaren “sarrerak” eta “irteerak” konta daitezke.

■ Emari. Ibilgu, hodi edo iturrietatik denbora-unitateko iragaiten den ur-bolumena.

■ Estolda. Herri, gune urbanizatu edo industrialde bateko kale-garbiketakoedo ureztatzeko soberan geratu den euri-urak eta ur zikinak bideratu eta hustutzeko lurpeko ubidea.

■ Extensibo-ustiategiko sistema. Abere-ustiategi sistema. Hemen abereekaire librean ematen dute denbora gehiena eta aske egiten dute bazka, belarra edo lurrera erori den fruituak janez.

■ Fotosintesi. Landareek eguzki-argia erabiliz egiten dituzten erreakzio kimikoen multzoa, hau da, landare-zelula batzuen prozesu metaboliko berezia.

■ Gai aktiboa. Pestiziden osagaia. Hauek izurrietan ekintza toxikoak eragiten dituzte, bai eta gaixotasunak ere.

■ Gai organikoa. Molekula organikoak dituen materia edo substantzia; izaki bizidunetik datorrena.

■ Gainezkabide. Ur kopuru gehiegi dagoen kasu berezietan araztegitik hel-tzen den ura desbideratzen den ubidea.

118 119

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

■ Gatz metalikoak. Azido eta oxido metaliko baten nahasketaz sortzen den konposatu kimikoa.

■ Gorotz. Edozein animali baten gorozkiak.

■ Harea kentzeko tangak. Aurretratamenduan area kentzen duen aparatua.Hondoan geratzen diren areak herrestatu egiten dira erasketa batekin duen depositoak dugu.

■ Hartzidura. Oxigeno presentziarik gabe deskonposa daitekeen substantziorganikoa. Mikroorganismo desberdinen bidez egiten da eta, metanoa eta beste antzeko konposatu batzuk sortzen ditu.

■ Hirugarren dekantazio-tanga. Lehenengo eta bigarren dekantazio-tangaren funtzionamendu bera du honek. Hemen tratamendubiologikotik datozen mikroorganismoak edo beste motatako substantziakdekantatzen dira.

■ Hirugarren tratamendua. Araztegi handietan egiten den tratamendu osagarria, batez ere industrietan egiten dena. Gai-organiko kopuru handiaduten uretan egiten den tratamendu biologikoaren bigarren fasea, bai eta kimiko motatako prozesuetan substantzi zehatz batzuk kentzeko (azidoak, metalak...).

■ Hobi septikoa. Herri txikietan edo etxaldeetan erabiltzen den arazketa-sistema. Lurpean bi konpartimendu ditu: digestore bat eta bestebat iragazten duena.

■ Hondakin organiko. Izaki bizidunetik datozen hondakinak.

■ Hondakin-ur. Nekazaritza-abeltzaintza, industria, zerbitzu edo etxeetatikdatozen hondakinak dituzten urak.

■ Hustubide. Uraren irteera-hodi.

■ Ibai-ibilgua. Ibaien ibilgua.

■ Ibaiko habitat. Ibaia. Ibai eta ibaiertzeetan bizi diren espezien sistema edo lekua.

■ Ibai-landaredi. Ibai ertzeetan dagoen landaredia.

■ Indize biotikoa. Ur-masa bateko biota deskribatzeko erabiltzen den zenbakia, uraren kalitate biologikoaren adierazgarritzat hartzen dena.Animalien eta ibai-landareen kopurua eta banaketaren arabera uraren kutsadura-organikoa zein den erakusten digu. Ibai baten edozein momentuan edo lekuan erabil daiteke. Denboraren zehar eman den garapena ikusteak ahalbidetzen du.

■ Ingurunearen kalitate. Toki edo une jakin batean ingurunearen egoerarenadierazgarri den datu-multzoa.

■ Intensibo-ustiategiko sistema. Abere-ustiategi sistema. Hemen abereakikuilu batean daude, pentsua batez ere jaten dute.

■ Ioi metalikoak. Atomoak, molekulak edo molekula-multzoak karga elektriko negatiboarekin; gatz metalikoen banaketatik datozenak.

■ Isuri. Ingurunean hondakinak isuritzea.

■ Isurketa. Euri-ura edo elur urtua lur gainetik ibiltzea, ur-ibilgura heldu edo lur azpira iragazi aurretik.

■ Kantabriar isurialdea / isurialde atlantikoa, iparraldekoa. Nafarroako zonaldea, Kantauriko itsasoan itsasoratzen diren ibaiak. Esate baterako, Bidasoa ibaia.

■ Kare. Azido-oxidoa. Substantzia alkalinoa txuri edo txuri-grisaska kolorekoa.

■ Koipe-kentzaileak. Aurretratamenduaren barruan, uratik koipea kentzekoerabiltzen diren elementuak.

■ Kolektore. Estoldetatik eta hustubidetatik datozen hondakin-urak eta euri-urak jasotzen dituen eta hustutzeko tokira edo araztegira eramaten dituen hodi edo estolda handia. Noizean behin, urbanizazio zonalde berrietan kolektore-sistema desberdin bi daude: alde bateik, etxeetatik etadendetatik araztegira garraiatzen dutena, eta beste aldetik, kaleetako euri-ura ibaira zuzenean garraiatzen dutena.

■ Kromatoak. Oso toxikoa, kromotik datorren konposatu kimikoa.

■ Kutsadura. Ingurunean ezaugarriak aldatzen eta haren egitura edota funtzioa aldatzen dituen materia-kontzentrazioaren edo energiaren emendioa, giza jardueren zuzeneko edo zeharkako ondorioa dena.

■ Kutsadura-fokua. Kutsadura-iturri bat ematen den tokia, adibidez, hustubide bat.

■ Kutsatzaileak. Ingurunean kutsadura sortzen duten gai likidoak, solidoaketa gaseosoak zein erradakzioak, beroa eta zarata bezalako energia motak.

■ Lehenengo dekantazio-tanga. Hondakin-urek jasaten duten arazketarenlehenbiziko prozesua da. Solido esekien partikulen banaketa ahalbidetzen du.

■ Lohi aktibatuak. Arazketa-biologikoaren sistema dugu. Hondakin-urakbakterio aerobio ugari dituen lohiarekin nahasi eta irabiatuz sortzen den lohi-antzeko gai malutatu eta bioligikoki aktiboa.

120 121

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

■ Meandro. Ibai-ibilguetan sortzen diren bihurguneak, gutxi gora-beheraerregularizatuak.

■ Mediterraniar isurialdea/ isurialde hegoaldekoa. Nafarroako zonaldea,Ebro ibaian zuzenean edo zeharkan isuritzen diren urak, beraz mediterraneoko itsasora helduko dira.

■ Mindak. Animalien gorozkiak. Txiza eta gorotzaren nahasketa izaten da.Txerri-aziendetan ditugu.

■ Nekazaritza eta abeltzaintzako kutsadura lauso. Nekazaritzan berezikiematen den kutsadura-mota. Iturri batek edo gehiagok ongarri edo pestizidak bideratu gabe isurtzeak sortzen duen kutsadura-mota, azaleko uredo lurpeko uretara helduz, ezin kontrola daitekeena.

■ Neurotoxiko-gas. Nerbio-sisteman aldaketak sortzen dituzten gasek;hauek heriotza sor dezakete.

■ Nitratoak. Azido nitrikoaren gatza. Landarrek bereganatzen dituzte, hauek nitrogeno ez-organikoaren iturrian bihurtuz.

■ OEB. Uraren kalitatea adieratzen duten adierazle desberdinak (ikus Dokumentu Informatiboan).

■ Ongarriak. Landareak behar duten mantenugaiek, lurrari gehitzen zaionsubstantzia. Adibidez, nitratoak.

■ Partikula jalkiorrak. Jalkitze-abiadura aski handia dutenak eta atmosferangutxi iratuen dutenak.

■ Partikula koloidalak. Likido batean aurkitzen diren partikulak, oso txiki-txikiak diren eta bertan disolbaturik dauden partikulekin nahasten baitira.

■ Patogenoak. Gaixotasunak sortzen dituzten elementuek.

■ Pestizidak. Izurri eta landareen gaixotasunen kontrolerako erabiltzen direnkonposatu kimikoak.

■ Produktu amoniakala. Kolorerik gabeko gasa, usai txarrekoa, uran disolbagarria, nitrogeno eta hidrogenoa duena. Industria kimikoan funtsezko produktua da.

■ Sulfuruak. Konposatu oso toxikoak dira, disolbaturik dagoen oxigenoarekinbat azido sulfurikoan bihurtzen da.

■ Tanino. Uraren azidotasuna handitzen du eta oxigenoaren kopurua txikitzendu.substantzi lehorgarria. Zuhaitzen azalean, mahatsaren txortenan eta beste fruituetan aurkitzen da.

■ Tanino-likido. Uran taninoen disoluzioa. Larruak zurratzeko balio du; beste erabilpen batzuk ere baditu.

■ Tratamendu biologiko. Gaur egungo hondakin-urei egiten zaien arazketaren bigarren prozesua da. Urasn disolbaturik dagoen gai-organikoaren gehiengoa kentzen da.

■ Ur garatzak. Garatz kopuru handiak dituzten urak.

■ Urmaeleratze. Oso merkea eta erraza den sistema dugu. Azalera zabalakbehar ditu. Araztuko den ura urmael batzuetatik doan sistema dugu.

■ Zianuroak. Izaki bizidunentzat oso toxikoa den gatza; 50 µg/l-ko neurria jasangarria duen limitea uran.

■ Zurrategi. Larrua landu eta zurratzen den tokia.

122 123

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak Dokumentu Informatiboa

Bibliografia, informazio-iturriak eta baliabideakIbaiei buruzkoak

Araujo, Joaquín. Ríos. La naturaleza de España. . Ediciones del Prado. Madril, 1998.

Arenillas Parra, Miguel eta Saenz Ridruejo, Clemente. Los ríos. Guía física de España.

Alianza argitaletxea, Madril 1987.

García de Jalón, Diego eta Martinez del Tanago, Marta. Ríos y Riberas. Enciclopedia de laNaturaleza de España. Debate/Circulo. Bartzelona, 1988.

Ibarra Murillo, Julia eta Jaso León, Camino. Manual para la restauración de los ríos. Lurralde

Antolamendu eta Ingurumen Saila. Nafarroako Gobernua, 1991.

Zenbait egile. El agua en Navarra. Nafarroako Aurrezki Kutxa. Iruña, 1991.

Arazketari buruzkoak

José A. Díaz Lázaro-Carrasco. Depuración de aguas residuales. Unidades temáticasambientales de la Secretaría de Estado para las Políticas del Agua y el Medio Ambiente.

MOPT. Madril, 1991.

NILSA. Plan director de saneamiento de los ríos de Navarra 1995. NILSA. Iruña, 1996.

NILSA. Plan director de saneamiento de los ríos de Navarra. Informe de gestión. Año 1996. NILSA. Iruña, 1997.

NILSA. Plan director de saneamiento de los ríos de Navarra. Informe de gestión. Año 1997. NILSA. Iruña, 1998.

NILSA. Plan director de saneamiento de los ríos de Navarra. Informe de gestión. Año 1998. NILSA. Iruña, 1999.

NILSA. Plan director de saneamiento de los ríos de Navarra. Informe de gestión. Año 1999. NILSA. Iruña, 2000

NILSA. Plan director de saneamiento de los ríos de Navarra. Informe de gestión. Año 2000. NILSA. Iruña, 2001

Nafarroari buruzkoak

Del Valle Lersundi, Joaquin eta Villanueva Ferreras, Fermín. Síntesis geológica de Navarra.

Hezkuntza eta Klutura Saila. Nafarroako Gobernua, 1988.

Elósegui Aldasoro, Jesús eta beste batzuk. Navarra, guía ecológica y paisajística. Nafarroako

Aurrezki Kutxa. Iruña, 1980.

Floristan Samanes, Alfredo. Geografía de Navarra. Diario de Navarra. Iruña, 1995.

Etnografia

Beguiristain Gurpide, Mª Amor eta beste batzuk. Etnografía de Navarra. Diario de Navarra. Iruña, 1996.

Caro Baroja, Julio. De la vida rural vasca. Txertoa argitaletxea. Donostia, 1986.

Violant i Simorra, Ramón. El pirineo español. Alta Fulla argitaletxea. Bartzelona 1986.

Mendi-gidakAizpuru, Iñaki eta beste batzuk. Euskal Herriko zuhaitz eta zuhaisken gidaliburua. EuskoJaurlaritzako argitaletxe zerbitzua. Gasteiz, 1996.

Andreas Schulze. Guía para los amantes de las aves. Blume S.A. argitaletxea Bartzelona, 1988.

Bang, Preben eta Dahlstrom, Preben; Huellas y señales de los animales de Europa. EdicionesOmega. Bartzelona, 1975.

Chinery, Michael; Guía de campo de los insectos de España y Europa. Ediciones Omega.Bartzelona, 1980.

Perrins, Christopher; Aves de España y Europa. Nueva generación de guías. EdicionesOmega. Bartzelona, 1987.

Polunin, Oleg; Arboles y arbustos de Europa. Ediciones Omega. Bartzelona, 1984.

Schauer, Th eta Caspari, C. Guia de las flores de Europa. Ediciones Omega. Bartzelona, 1980.

Hezkuntzakoak

Ammann, Konrad. La vida en las aguas dulces. Colección Vivac. Teide argitaletxea. Bartzelona, 1983.

Bolívar, Antonio. La educación de valores y actitudes. Colección hacer reforma. Anaya

argitaletxea. Madril, 1995.

Caduto, Michael J. Guía para la enseñanza de los valores ambientales. Programa Internacionalde Educación Ambiental UNESCO-PNUMA. Serie de Educación Ambiental nº 13.

Nafarroako Gobernuak argitaratua -Los libros de la catarata. Bilbo, 1992.

Equipo Huerta Alegre. El agua en Granada. Guía de aprovechamiento didáctico. Programade Educación Ambiental. Granadako Udalak argitaratua. Granada, 1994.

Izquierdo, Begoña. Abastecimiento y consumo de agua. Educación ambiental para la res-ponsabilidad. Iruñerriko Mankomunitateak argitaratua. Iruña, 2001.

Lecumberri, Guadalupe eta Arbuniés, Javier. Nafarroako ibaiak. Ingurugiro Hezkuntzarakokoadernoak. Nafarroako Gobernuaren publikazio fondoa argitaratua. Iruña, 1999.

Zenbait egile. El agua en la escuela. Cuadernos de EA. Nafarroako Gobernuak argitaratua.

Hezkuntza eta Kultura, eta Lurralde Antolamendu eta Ingurumen Saila. Iruña, 1995.

Zenbait egile. Uraren mundu konplexua arakatzeko iradokizun didaktikoen fitxategia.

Iruñeriko Mankomunitatea. Iruña, 1990.

Zenbait egile. Viviendo al paisaje. Guía didáctica para interpretar y actuar sobre el paisaje.

Nat West fundazioak argitaratua. Madril, 1994.

Ipuin eta leiendak

López, J. Siete cuentos de peces. Juventud argitaletxea. Bartzelona, 1983.

Llorens Camp, Mª Jose. Leyendas del País Vasco y Navarra. M.E. Editores, S.L. Bartzelona, 1995.

124

Hondakin-uren arazketari buruzko materialak

Ikus-entzunezko materialak

Entzuteko

de Hita, Carlos. Atmósferas. Un juego para la sensibilización y percepción del paisajesonoro. Ceneam. Icona. Segovia, 1994. (kaseta eta ilustrazioak).

de Hita, Carlos. Paisajes sonoros. Red de Parques Nacionales. Ceneam. Icona. Segovia, 1993. (CD).

de Hita, Carlos. Sonidos de la España salvaje. Planeta Agostini-k argitaratua, 1997. (CD).

Bideoak

González Purroy, Javier. El salmón del Bidasoa. Nafarroako Gobernua. Lurralde Antolamendu eta

Ingurumen Saila. Iruña.

González Purroy, Javier. Ríos de vida. Navarra salvaje. Euroview/Caja Rural de Navarra. Iruña, 1996.

NILSA. Vida para nuestros ríos. Vídeo institucional NILSA. Iruña, 1999.

Interneteko helbideak

http://chico.rediris.es/archives/agua-es.html.

http://www.cnie.org/pop/pophome.htm/. Ur edangarri eta ingurumenari buruzko datu-baseak.

http://www.cfnavarra.es/Medioambiente/calidad/CalAguas. Nafarroako Gobernuaren Ingurumen

Sailaren orrialdea; bertan Nafarroako ibai desberdinen ur kalitateari buruzko informazioa ematen da.

http://www.fao.org. FAO-ren helbidea, nekazaritza eta elikadurarako ONU-ren antolatzailea.

http://www.irn.org. Ibaiei buruzko Nazioarteko lan-sarea.

http://www.ictnet.es/terrabit. Ingurumenari buruzko informazioa aurki daiteke. Interneten barna in-

formazio-bilatzaile praktikoa du helbide honek; El robot Verde izenekoa; hemen ingurumenari bu-

ruzko helbide aukeratuak daude.

http://www.mma.es/. Ingurumeneko Ministerioa, urari buruzko informazio oso didaktikoaz osatua

dago orrialdea.

http://www.nilsa.com. NILSAren orrialdea (Navarra de Infraestructuras Locales S.A.) hemen araztegien

egoera eta ibaien saneamendu planari buruzko informazio gehiago kontsulta daiteke.

http://www.pangea.org/org/foroagua. Foro del Agua-ren helbidea.

http://www.pangea.org/spie/aedenat/aedenat.html. html Naturaren Babeserako Espaniar elkartea

http://www.redestb.es/personal/alfonso1511. Gorosti Natur Zientzietako Elkartearen Orrialdea

dugu hau. Elkartearen jarduerari buruzko informazioa zein Nafarroako ingurumenari buruzko infor-

mazio ematen du.