323
JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

  • Upload
    others

  • View
    13

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak

Noiz eguneratua: 2016-03-17

Page 2: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Zernahi (Ahoskera)

"-il" + bokala egokitzean, "elle" ahoskatu

Galdera:Euskarazko hitzetan "il" ageri denean, "ll" (gaztelaniaz bezala) esan behar dugu ala "j bustia"? Ez al da "elle"a erdalduna?

Erantzuna:Egia da "elle" hotsa erdaraz ere badela (bereziki gaztelaniaz), baina horrek ez du esan nahi erdalduna denik; izan ere, horrelaxe ahoskatu behar baitira euskarazko "-il" gehi bokala duten hitzak: esate baterako, "bila, oilo, mila" eta abar.Palatalizazio hori egiten ez dakienak "bi-la, oi-lo, mi-la, langi-le" eta abar ahoska beza, eta ez, inola ere ez, "biya, oiyo, miya, langiye" eta abar.

Data: 20010625

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

"j" letra "y" ahoskatu

Galdera:Egia al da "j" letra "y" ahoskatu behar dela?

Erantzuna:Bai, batasuneko ahoskera zainduan "j" letra "y" ahoskatu behar da ia beti.Euskaltzaindiaren 87. arauak, "Euskara Batuaren ahoskera zaindua" izenekoak dioenez, "j" letraren euskarazko ahoskera oinarrizkoa "y" da, eta hori da hizkera zaindurako hobesten den ahoskera:

"j" hitz hasieran gertatzen denean, "y" ahoskatuko da. Hala ere, salbuespentzat hartzen dira Heg. marka daramaten "jertse, jipoi" edo "jira" bezalakoak, eta hitz horietan onartzen da "j" ahoskera.

"j" hitz barruan gertatzen denean, "y" ahoskatuko da. Hala ere, gaurko egoera kontuan izanik, Hegoaldeko "j" belarra (gazt. "jamón") eta Iparraldeko "Z" sabaiaurrekoa ere (fr. "jambon") onartzen dira hizkera zainduan, "garaje" edo "ijito"bezalako hitzetan.

Data: 2001/11/27

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Izena eta azentu-indargunea: Maddi, Andoni, Arantzazu... nola ahoskatu

Galdera:Nafarroako Bera herrian, Maddi izena ma-yí ahoskatzen da, azentua bigarren silaban paratuz (beti pentsatu dut frantsesaren eraginez dela, frantsesez Marie

Page 3: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

horrela ahoskatzen baita). Aldiz, Gipuzkoan lehenbiziko silaban paratzen dute indargunea. Zein da ahoskera zuzena?

Erantzuna:Euskaltzaindiak arautu gabeko kontua da hori. Nire ustez, honela jokatzen da nagusiki:1. Kasu gehien-gehienetan ez dago azentu-indargune berezirik: Non dabil Maddi? Hor dator Maddi. Etxera joan da Maddi. Kalean ikusi dut Maddi.2. Norbaiti bere izenez deitzean (kasu berezi horri deikia edo bokatiboa deritzo), deikiak izenaren azken silaban hartu ohi du azentu-indargunea (Maddi izenean, bigarren silaban, adibidez; Andoni izenean, hirugarrenean; Arantzazu izenean, laugarrenean): Zatoz, Maddí! Ekarri ogia, Andoní! Begira gora, Maddí! Non bizi zara, Arantzazú?Jokaera hori, esan bezala, ahoskerari bakarrik dagokio; izan ere, euskaraz idazterakoan ez da azentu grafikorik erabiltzen, Euskaltzaindiak batasunerako bereziki araututako erdal izen berezietan izan ezik.

Data: 20140708

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Nazioarteko Alfabeto Fonetikoa (IPA): s, ts eta z, tz hotsen ikurrak

Galdera:Nola transkribatu behar dira euskarazko ese eta zeta hotsak Nazioarteko Alfabeto Fonetikoko (IPA) irizpideak jarraituz?

Erantzuna:Euskal hotsak transkribatzeko IPA alfabetoa erabiltzean, arazoak izaten dira; izan ere, IPA alfabetoa ezin da beti erabili bere horretan, eta egokitzapenak egin behar. Arazo larriena txistukariak bereiztekoa da: s eta z batetik, eta ts eta tz bestetik.Alfabeto horretan ez dago ikur desberdinik s eta z bereizteko, eta diakritikoak erabili behar: hain zuzen ere, azentu grafikoa eransten zaio s hotsa adierazteko ikurrari. Bestearen hotsa, z-arena, honela adierazten da: [s]. Arazo bera dago ts eta tz bereizteko ikurrekin. Horregatik, azentu diakritikoa eransten zaio ts hotsa adierazteko ikurrari, eta tz-arena, honela adierazten da: [ts].Zenbait aplikazio informatikotan, zeinu diakritiko horiek ez dira ikusten edo desitxuratuta ikusten dira. Horregatik ez ditut idatzi hemen s eta ts hotsak adierazteko ikurrak; baina IPAren webgune ofizialean ikus ditzakezu: http://www.internationalphoneticassociation.org Bestela, http://westonruter.github.io/ipa-chart/keyboard/ eta antzeko helbideetara jo dezakezu.Paperezkoan, Miren Lourdes Oñederra euskaltzainak UPV/EHUn 2004an argitaratutako Fonetika Fonologia Hitzez Hitz liburuaren eranskin batean zerrendaturik agertzen dira euskal hots nagusienei dagozkien Nazioarteko Alfabeto Fonetikoko ikurrak.

Data: 20151123

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Page 4: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Ahoskera-eredua

Galdera:

a) Ahoskatze kontua, eta oro har, Euskara Batuaren Ortoepia arazo larria da oso. Zein eredu irakatsi behar diegu gure ikasleei? Zer gertatzen da azentua eta kontsonante multzoen ahoskerarekin? Gure ustez Euskaltzaindiak Euskara BatuarenOrtoepia Batua ere bultzatu behar luke: ahozko kodearen arautzeari ekin behar lioke euskararen irakaskuntzaren mesedetan.b) Ahoskera: ez dago > eztago; ez gara > ezkara eta hil zen > hiltzen; omen zuen > omentzuen?c) Doinuak duen garrantzia jakinda, aditzen arau fonetikoak biltzen dituen txosten bat lagungarri izango genuke.

Erantzuna:a) Euskaltzaindiak, 1998ko ekainaren 26ko bileran onartu zuen 87. araua, ahoskera zaindurako araua, eta urte horretan bertan argitaratu. Hor aipatzen da nola ahoskatu behar genituzkeen bokalak eta kontsonanteak, bai eta kontsonante bilkurak ere.b) Arau horretan gomendatzen denaren arabera, hauexek lirateke ahoskera zuzenak:

<eztago> / <ezkara> / <hiltzen> / <omentzuen>c) Ahoskera lantaldeak jardun du ikastaroak ematen, eta aurrerantzean ere aztertukodu arau hori osatu beharrik dagoen, eta hedatzeko biderik egokienak zein izan litezkeen.

Data: 1999

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

G edo J duten zenbait mailegu

Galdera:

Nola idatzi zenbait mailegu, eta nola ahoskatu. Bereziki, nola ahoskatu behar den "j".magia/majia (nola ahoskatu?)trajea (horrela idatzi, baina nola ahoskatu?)agentzia/ajentzia agenda/ajenda

Erantzuna:Batetik, "g" hori, "e" eta "i" bokalen aurrean, beste bokalen aurrean bezalaxe ahoskatu behar litzateke, ahoskera zainduan behintzat. Ikus 87. araua.Bestetik, "j" letraren euskarazko ahoskera oinarrizkoa da, eta hori da hizkera zaindurako hobesten den ahoskera. Hala ere, "j" hitz hasieran ahoskatuko da (salbuespentzat hartzen dira Heg. marka daramaten jertse, jipoi edo jira bezalakoak. Horietan onartzen da [x] ahoskera).Baina "j" hitz barruan gertatzen denean, izango litzateke ahoskera zainduena. Hala ere, gaurko egoera kontuan izanik, Hegoaldeko [x] belarra (gazt. jamón) eta Iparraldeko sabaiaurrekoa ere (fr. jambon) onartzen dira hizkera zainduan garaje

Page 5: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

edo ijito bezalako hitzetan.Idatzi, "g" letrarekin idatziko dira oro har mailegu berriak. Eta hauen ahoskera zainduena [g] da (magia, agente, etab.)

Data: 2000

Erantzulea: Araua

Data (Idazkera)

hamaika

Galdera:

Nola idatzi behar da: apirilaren 11a ala apirilaren 11 (alegia, hamaika A letraz bukatzen denez, ipini behar da beste -a hori)?

Erantzuna:Ez, hamaika a letraz bukatzen denez, ez zaio erantsi behar beste -ahori. Beraz, apirilaren 11 da zuzena.

Data: 2001/05/04

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Data nola adierazi

Galdera:

Ondo al dago Durango, 1983ko martxoak 9 idaztea?

Erantzuna:37. arauaren hasieran berean garbi asko esaten denez, forma hedatu eta erabilia da hor ageri dena. Baina hori baino erabiliagoa izan da beste hau: Durango(n), 1983komartxoaren 7a(n). Hain zuzen ere, Euskaltzaindiak gomendatu duena.

Data: 1996

Erantzulea: Araua

Data nola adierazi: -garren

Galdera:Euskaltzaindiaren 37. arauan, data nola adieraz daitekeen azaldu ondoren, arauaren bukaerako data ematerakoan, bertan adierazitako egiturak erabili beharrean, -garren atzizkiaren ordezko den puntuaren bidez ematen du data Euskaltzaindiak. Nola behar du?

Page 6: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan ere ez da gaitzesten, nahiz eta han bestelako eredua eman:Durangon, 1995eko martxoaren 7anedoDurango, 1995eko martxoaren 7a

Nolanahi ere, Euskaltzaindiko Jagon saileko Corpus batzordeak erabaki du ondorengo erabilera hau gomendatzea:"Datari dagokion urtea idaztean, ez erabili -garren atzizkia (ez letraz eta ez puntuz),salbu urte-kopuruaren ondoren urte hitza idazten denean (eta orduan, nahitaez erabili -garren atzizkia)."Adibidez, 1982an, 1664ko udaberrian, 2001eko abenduaren 13an, 1952. urtean, 1952an eta abar.Urtearen digitoa bera punturik gabe idatzi behar da.

Data: 2002/06/15

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Data nola idatzi

Galdera:

Euskaldunon Egunkarian hau ikusi nuen: Igandea, 1997ko azaroaren 9a, baina barruko orrialdeetan bertze hau: Igandea, 1997ko azaroak 9.Arauak dio aposizioan bakarrik erabil daitezkeela azaroak 9 bezalakoak, eta EuskalGramatika Laburrak dio tituluetan ere erabil daitezkeela. Horien arabera, aipatu adibidea ongi al dago?

Erantzuna:Bai, adibidea zuzen dago. Arauan "aposizioan bakarrik" erabil daitezkeela esatean, hauxe esan nahi zen: alegia, ondoren ezin zaiola kasu-markarik erantsi. Behar bada ez zen hori adierazteko modurik egokiena, baina azaroak 9an ez dela zuzena adierazteko modua zen.

Data: 1998

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Data: puntua

Galdera:

Data idaztean, urtea jartzerakoan, puntua jarri behar da ala ez?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du erabaki data jartzerakoan urtearen ondoren puntua idatzi behar den ala ez. Euskaltzaindiak, datari buruzko 37. araua eman zuenean, batez eredataren barruan hilabetea nola jarri behar den argitu nahi izan zuen. Arau horren

Page 7: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

azalpenetan ez da inolako aipamenik egiten urtearen atzean puntua jartzeaz edo besterik gabe izen bezala deklinatzeaz.Hala ere, Euskaltzaindiko Jagon saileko Corpus batzordeak erabaki du ondorengo erabilera hau gomendatzea:"Datari dagokion urtea idaztean, ez erabili -garren atzizkia (ez letraz eta ez puntuz),salbu urte-kopuruaren ondoren urte hitza idazten denean (eta orduan, nahitaez erabili -garren atzizkia)."Adibidez, 1982an, 1664ko udaberrian, 2001eko abenduaren 13an, 1952. urtean, 1952an eta abar.Urtearen digitoa bera punturik gabe idatzi behar da.

Data: 2002/06/15

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Dataren deklinabidea "ekainak 18 / ekainaren 18a"

Galdera:Zuzena al da, adibidez, "2001eko ekainak 18" idaztea?

Erantzuna:Bai, 37. arauak eta Euskaltzaindiaren Euskal gramatika laburra: Perpaus bakuna liburuak (ikus 100. or.) diotenez, zuzena da "2001eko ekainak 18" idaztea; baina tituluetan eta aposizioan bakarrik: alegia, deklinabide-atzizkirik erantsi gabe idazteadagokionean bakarrik. Beraz:a) 2001eko ekainak 18 ZUZENA DAb) 2001eko ekainak 18a OKERRA DAc) 2001eko ekainak 18an OKERRA DAd) 2001eko ekainak 18ko OKERRA DAe) 2001eko ekainak 18tik OKERRA DAf) 2001eko ekainaren 18a ZUZENA DAg) 2001eko ekainaren 18ko ZUZENA DAh) 2001eko ekainaren 18tik ZUZENA DA

Data: 2001/06/18

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Ordua: eta erdi (apostrofeaz)

Galdera:

35. arauan irakurri dut bost eta erdiak idatzi behar dela. Hala ere, zuzena al da bost´erdiak edo bost t´ erdiak erabiltzea?

Erantzuna:Arauan esaten den bezala, eta osorik idatzi behar da:"Idazkerari dagokionez, t´erdi da Hegoaldean erabat hedatua; Iparraldean, ordea, eta idazteko ohitura dago, eta oraingo erabileran et´erdi ere arrunta da. Horiek horrela, batasuna etaren bidetik egin behar dela uste du Euskaltzaindiak. Ahoskerari

Page 8: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

dagokionez, bakoitzak bere euskalkiko ohitura gorde beza".Beraz, bost eta erdiak.

Data: 2001/04/23

Erantzulea: Araua

Orduak: 03:00etan, 04:00etan, 13:00etan

Galdera:Nola idatzi behar dira orduak "hiru" eta "lau" zenbakien deklinabidea dela eta: 03:00etan eta 04:00etan ala 03:00retan eta 04:00retan (betiere, "goizeko hiruretan..." idaztekoak ez diren kasuetaz ari naiz). Eta 13:00ean ala 13:00etan? Jakin nahi nuke, gainera, zelan irakurri behar dira hauek: 15:01ean, 15:02an, 15:01era, 15:01 arte, 15:02ra, 15:01etik, 15:02tik

Erantzuna:Euskaltzaindiaren 35. arauak hauxe dio 5. puntuan:"5. Zifretan ematen direnean, bi punturekin bereizten dira orduak eta minutuak, eta bakoitzeko bi zifra erabili behar dira beti: 00:12, 12:10, 09:25, e.a. Deklinatzen direnean, orduei plurala erantsi, eta minutuei singular marka, dagozkien lotura bokalekin: 15:00etan, 15:03an, 15:04an, 15:30ean, e.a. Irakurtzeko orduan hobe da,hala ere, honela irakurtzea: hiruretan, hirurak eta hiruan, e.a. Erabilera formaletan ontzat ematen dira, dena den, hamabostak eta bostean, hamabostak eta hamabostean, e.a."Horren arabera:- 13:00etan / hamahiruetan (formalean) ZUZENAK DIRA- 13:00ean / hamahiruan (formalean) EZ DIRA ZUZENAKBestalde, honela irakurri behar dira erabilera formalean:- 15:01ean hamabostak eta batean- 15:02an hamabostak eta bian- 15:01etik hamabostak eta batetik- 15:02ra hamabostak eta biraIkus, horrez gainera, zer dioen Euskaltzaindiaren 35. arauak 6. puntuan:"6. Egitarau, kartel eta horrelakoetan ez da eragozpenik erdiko bidea hartzeko: arratsaldeko 5etan, goizeko 11,30etan, iluntzeko 8etatik 11k arte, arratsaldeko 3etatik gaueko 12ak arte, e.a."Seigarren puntuko adibideetan aipatzen den "3etatik" horren ildo beretik, hortaz, "03:00etan" eta "04:00etan" da idazkera zuzena. Izan ere, Beñat Oihartzabalek adierazi bezala, kontuan hartu behar da "hiruretan" hitzeko bigarren "r" letra zenbakiaren izenari dagokiola (behinolako "hirur" izenari), ez atzizkiari.Horrez gainera, ikus datu-base honetako "Orduak" sarrera.

Data: 2002/01/11

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Urtea

Page 9: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Data jartzerakoan, urtearen atzean puntua jarri behar da ala ez?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du erabaki data jartzerakoan urtea nola idatzi behar den, puntuarekin ala punturik gabe: ikus37. araua. Datari buruzko arau hori bereziki hilabeteen idazkeran zegoen erabilera okerra zuzentzera etorri da, nahiz eta data osoa jartzerakoan urtearen idazkeraren aukera bat bakarrik erabili, hots, punturik gabekoa.Nolanahi ere, Euskaltzaindiko Jagon saileko Corpus batzordeak erabaki du ondorengo erabilera hau gomendatzea:"Datari dagokion urtea idaztean, ez erabili -garren atzizkia (ez letraz eta ez puntuz),salbu urte-kopuruaren ondoren urte hitza idazten denean (eta orduan, nahitaez erabili -garren atzizkia)."Adibidez, 1982an, 1664ko udaberrian, 2001eko abenduaren 13an, 1952. urtean, 1952an eta abar (urtearen digitoa bera punturik gabe idatzi behar da).Beraz, data jartzerakoan, zilegi da bi eratan egitea:Bilbon, 1996ko apirilaren 17an.Bilbon, 1996. urteko apirilaren 17an.

Data: 2002/06/15

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Urtea ("-garren"en erabilera)

Galdera:Euskaltzaindiaren 37. arauak, data adierazteko honako egitura hau hobesten du: "Durango(n), 1983ko martxoaren 7a(n)".Nire zalantza da ea zilegi den ordinala erabiltzea urtea adierazteko: "Durango(n), 1983.eko martxoaren 7a(n)". Badirudi baietz, arauaren datan egitura hau ageri baita: "Euskaltzaindiak, Donostian, 1995.eko uztailaren 28an onartua". Hala ere, ez litzateke egokiagoa izango "-garren"en erabilera gaitzestea digitoekin?

Erantzuna:Gramatika batzordeak erabaki zuen ezin dela "-garren"en erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan ere ez da gaitzesten, nahiz etahan bestelako eredua eman: "Durangon, 1995eko martxoaren 7an" edo "Durango, 1995eko martxoaren 7a". Baina Gramatika batzordeak esana du arauan bertan adierazten den horixe dela errespetatu beharrekoa (adibideetako bi egitura horiek, alegia).Horrez gainera, eta 37. arauaren osagarri, ondorengo jokaera hau hobetsi zuen Jagon saileko Corpus batzordeak:"Datari dagokion urtea idaztean, ez erabili "-garren" atzizkia (ez letraz eta ez puntuaz), salbu urte-kopuruaren ondoren "urte" hitza idazten denean (eta orduan, nahitaez erabili "-garren" atzizkia). Adibidez, 1982an, 1664ko udaberrian, 2001eko abenduaren 13an, 1952. urtean, 1952an, 1664. urteko udaberrian..."Oharra:Urtearen digitoa bera punturik gabe idatzi behar da, adibide horietan ikus dezakezunez.

Page 10: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 2004/06/21

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Marratxoa (Idazkera)

audio: audio-liburua, audioliburua, audio liburua; audiometria

Galdera:Nola idatzi behar da audio-liburua, audioliburua ala audio liburua?

Erantzuna:Audio hitzak oraindik ez dauka batasunik idazkeran; batzuek bereiz, beste batzuk, loturik, eta beste batzuk marratxo batekin idazten baitute: audio gida, audiogida, audio-gida, esaterako.Hortik alde batera uzten dira, jakina, audiometria, audiologia bezalako hitzak, zeintzuetan audio ez den aurrizkia, hitzaren osagai organikoa baizik, eta gu, bereziki, audio-dokumentu, audio-seinale bezalakoez ari gara hemen. Horregatik, eta hitzak, berak bakarrik, oraindik autonomia urria duela ikusita, hitz hori bere zerrendetan oraingoz ez aipatzea erabaki zuen Euskaltzaindiak 2014-12-19an.Horrek ez du esan nahi, noski, hitz hori ezin erabil daitekeenik; baina Euskaltzaindiak, era horretako hitzetan, nahiago izaten du denbora pixka bat itxarotea, eta askatasuna uztea, idazleen artean kontsentsu edota erabiltzeko joera nagusia zein den antzeman arte, gehiengoaren aurkako erabakirik ez hartzeko. Beraz, segurenetik, bideo hitzarekin gertatu zen bezala, oraindik denbora pixka bat itxaron beharko dugu, datu gehigarri nahikorik eskuratu arte.Bitartean, zerorrek ondoen deritzozun eran idazteko askatasun osoa duzu, zalantzazko era horretan aurkitzen diren gainerako hitzetan bezala.

Data: 20150608

Erantzulea: Xabier Kintana

Hitz elkartuen idazkera: marratxoa Euskaltzaindiaren hiztegietan

Galdera:Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delakoan, unitate sarreran (ikus 787. or.), hor ageri da luzera unitatea adibidea marratxorik gabe idatzia. Horrek zer esan nahi du, luzera-unitatea marratxoz lotuta idaztea okerra dela?

Erantzuna:Idazkera biak zuzenak dira; izan ere, Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan, luzera sarreran, hor ageri baita luzera-jauzia adibidea (marratxo eta guzti). Hiztegi horretako ´´Argibideak´´ atalean (2010, 13. or.), azalpen orokor hau ageri da, besteak beste:´´Adierak ezaugarritzeko, adibideak erabili ditugu beste kasu batzuetan. Esan beharda adibide horietan -eta gorago aipatu diren definizio eta adierazgarrietan-, marratxoa, Euskaltzaindiaren arauaren arabera aukerakoa denean, batzuetan ipinidugula eta besteetan ez, aukerako izate hori errespetatzeko eta adibideok marratxo

Page 11: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

parentesidunez ez betetzeko. Sarreretan, aldiz, marratxoaren erabileraren arauak zilegitzat jotzen dituen idazkera guztiak eman ditugu. Kontuan izan behar du irakurleak haize(-)oihal-ek haize oihal eta haize-oihal idazkerak biltzen dituela´´.Hemen adibide pare bat (ikus Hiztegi Batua): gernu-debeku edo gernu debeku: gernu debekutik operatu dute. izerdi-lika edo izerdi lika: izerdi-likak eta odola darizkio. Gauza bera gertatzen da hiztegi-sarrerako formaren atal bat aukerakoa denean: lehen, parentesi artean jasotzen zen, eta gaur bikoiztuta ematen da; baina adibide bakarra jasotzen da. Hemen adibide pare bat (ikus Hiztegi Batua): adio esan edo adioak esan: aberastasunei adio esan.egunero... -ago edo egunero eta... -ago g.er.: egunero eta maiteago dute elkar.

Data: 20121210

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Marratxoa, hitz elkartuetan

Galdera:

Jarraian datozen hitz hauek nola idatzi behar dira, marratxoarekin ala marratxorik gabe?Pila DaniellPila LeclanchéSulfato de cobreAtomo de cobreDioxido de carbonoPentacloruro de fósforoFósforo de aluminioOxido de plataAngulos consecutivosAproximadamente

Erantzuna:Aurreneko biak Daniell pila eta Leclanché pila idatzi behar dira; beraz, marratxorikgabe, "aposizioak" baitira.Hurrengoak, berriz, kobre sulfatoa, kobre atomoa, karbono dioxidoa, fosforo pentakloruroa, aluminio fosforoa eta zilar oxidoa "eguzki-lore" motakoak dira; beraz, marratxoarekin nahiz bereiz idatz daitezke. Baina kimikan, marratxorik gabe erabili ohi dira.Beste biak honela idatzi behar dira:ondoz ondoko angeluak (kasu-marka desberdineko "bikoiztapena" delako) eta gutxigorabehera (ikus Hiztegi Batua).

Data: 1998

Erantzulea: Araua

Marratxoa, hitz elkartuetan

Page 12: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:

Argi ikusten dugu zenbait kasutan marratxoaren erabilerak esanahia argitzen lagun diezagukeela (esaterako ume-biltzailea eta ume biltzailea adibidearen kasuan). Baina era horretako kasuak bereizi beharrak, esaterako, kimikaren arloa marratxoz jostera garamatza. Orain arte ondo konpondu gara jakintzagai horretan marratxorik erabili gabe, ez dugu beharrezkoa ikusten.

Erantzuna:Marratxoaren erabilera aukeran utzi zen hainbat kasutan, hala nola eguzki-lore izenaz "bataiatu" genuen motan eta elkarte sintetikoetan (ikus Hitz elkartuen osaera eta idazkera). Horrelakoetan, norberak erabakitzen du marratxoa erabili ala ez. Euskaltzaindiak, gainera, Hiztegi Batuan beti adierazten du hitz elkartu horiek marratxoarekin nahiz gabe idatz daitezkeela (ikus 13. araua).

Data: 2000

Erantzulea: Araua

Marratxoa, hitz elkartuetan

Galdera:

Konposagaien artean noiz erabil daiteke marratxoa eta noiz ez? Zuzena da, esate baterako, barne- eta kanpo-alarmak marratxo eta guzti idaztea?

Erantzuna:Bai, jakina (ikus 13. araua).

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Marratxoak nola jarri lerroz aldatzean

Galdera:

Euskaltzaindiak, 13. arauean, hitzak silabaka zatitzea gomendatzen du. Baina, silabaka zatitzean, egokia litzateke lerro-amaieran bokal-multzorik ez haustea. Adibidez, ez du-ela, gau-ean; baizik due-la, gauean.Beraz, lerro-hasierako hitz hautsia beti kontsonantez hastea egokiagoa litzateke ("h"letradunak barne: be/rre/hun, le/hia), bai begietarako bai irakurtzeko, lerroaren bukaeran beti egin ohi den pausatxoa bideratzeko. Bestalde, nola jokatu hitz elkartuko osagai bat lerro-amaieran gertatzen denean, eta bestea hurrengo lerroaren hasieran? Errepikatu egin behar al da marratxoa?

Erantzuna:Lerroz aldatzean marratxoa nola jarri aztertu zuenean, Euskaltzaindiak ez zuen ikusi arautu zuena baino gehiago arautu beharrik. Hala ere, aztertuko du arau hori osatu ala ez.

Page 13: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Marratxoaren erabilera

Galdera:Noiz erabili behar da marratxoa?Uda oporrakUda-oporrak

Erantzuna:Kasu horretan, bietara idatz daiteke, marratxoa aukeran dago, Euskaltzaindiaren 25.arauan adierazten den bezala (eguzki-lore bezalako menpekotasunezko izen-elkarteak).Nolanahi ere, badugu gure artean hedatuagoa eta erabiliagoa den forma bat: udako oporrak.

Data: 1999/05/05

Erantzulea: Gramatika batzordea

Zenbakiak (Idazkera)

bat zenbakia

Galdera:

Euskaltzaindiaren 7. araua betez gero, fakturak egiterakoan, adibidez, ez dugu inolako arazorik kopurua "bat" ez beste edozein denean. Baina kopurua "bat" edo unitate osoa ez denean, aldatu egiten da ordena. Beraz, argitu egin beharko diguzue nola idatzi eta nola irakurri horrelakoak. Esaterako, dendako testu hau:Idatzi: 1 metro soka Irakurri: metro bat sokaIdatzi: 2 kilo mandarina Irakurri: bi kilo mandarinaIdatzi: 1,5 kilo madari Irakurri: kilo t´erdi madari

Erantzuna:Euskara Batuko batzordeak aztertuko du arazotxo hori, araua osatu behar den ala ezikusteko.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Txekeak betetzeko idazkera-eredu batua

Galdera:Txekeak nola bete euskaraz?

Page 14: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Euskaltzaindiko Jagon saileko Corpus batzordeak, txekeak euskaraz betetzeko orduan zegoen nahaspila kaltegarria ikusirik, erabaki zuen euroari egokitutako "Txekeak betetzeko idazkera-eredu batua" prestatzea, herritarren esku jarri behar denerako. Horretarako, kutxa eta bankuetako ereduak bildu eta aztertu zituen, eta eredu berria landu, hizkuntza-arauak eta legezkotasunari dagozkionak betez. Horrelaxe sortua dugu "Txekeak betetzeko idazkera-eredu batua".

Data: 2004/01/07

Erantzulea: Jagon saila - Corpus batzordea

Dokumentua: Txekeak betetzeko idazkera-eredu batua (irizpena ) - http://www.euskaltzaindia.net/dok/jagonet/txekea.pdf

Zenbakien idazkera: 1.200.000

Galdera:Nola idatzi behar da 1.200.000?

Erantzuna:Milioi bat eta berrehun mila da egokia, eta ez milioi eta berrehun mila.

Data: 1999/01/07

Erantzulea: Gramatika batzordea

Zernahi (Idazkera)

A zer (...)! / Hara zer (...)!

Galdera:"A ze(r)" idatz daiteke edo beti "Hara zer" idatzi behar da? Ez baitu inork horrela esaten, baizik eta "A ze(r)" entzuten da.

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du esan "A ze(r) etxea!" modukoak erabil daitezkeen ala ez; horibai, Hiztegi Batuan "Hara" bakarrik agertzen da (eta, sarrera horren barruan, "hara han", "hara hemen", "hara hor" esapideak). Bestea ("A zer") ez da Hiztegi Batuko lehen bueltan sartu, eta uste izatekoa da ez dela aurrerantzean ere sartuko, ontzat ematekotan (edo txartzat) biak aldi berean sartzekoak diruditenez gero.Gainera, hizkuntzen berri eta hizkuntzen idazkeren berri duen orok badaki ahoskeraren argumentua ez dela beti erabil daitekeen irizpidea; ez baita beti, zorionez edo zoritxarrez, ahoskatzen den bezala idazten (ala "eztakit" idatzi beharko genuke, hala esaten dugulako?).Hortaz, erregistro jaso samarrean "Hara zer" erabiliko nuke. Besterik litzateke adiskide bati-edo egindako gutunean.

Data: 2002/01/08

Page 15: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Agintera: ez ezazu / *etzazu

Galdera:Aginteran, ezezko perpausetan etzazu idaztea onartzen da ala soilik ahozko forma da?

Erantzuna:Euskara batuan, ahozkoan bakarrik onartzen da etzazu forma. Idazkera formal zuzen bakarra eta ahoskera zaindua ez ezazu da. Gainera, ikus datu-base honetako agintera eta aditz trinkoak sarrerak.

Data: 2008/05/21

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

agur t`erdi

Galdera:Nola idatzi behar da agur t`erdi esamoldea?

Erantzuna:Zeure galderan ondo idatzita daukazu. Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 12. or.), hauxe da agur t`erdi azpisarreran datorrena:- agur t`erdi Agur egiteko erabiltzen den adeitasun esapidea. Agur t`erdi, ongi etorri, jauna. Agur, Jon Arrospide, agur, agur t`erdi, zeru goienetan atsedendu bedi.

OHARRAArazo informatiko batek beharturik, t` ageri da hemen, kakotxa eskuinera begira duela; baina, bere izatez, t letraren alboko kakotx hori ezkerrera begirakoa da (edo bertikala), eta horrela idatzi beharrekoa, ez hemen ageri den bezala.

Data: 20141120

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Azentu grafikoa (tildea) erdal izenetan: Kordoba (Esp.), Córdoba (Arg.), couché...

Galdera:Gaztelaniazko izenak euskaraz idaztean, zer egin behar da haien tildearekin, idatzi ala ez? Adibidez: Ramón Fernández / Ramon Fernandez; Cádiz/Cadiz; María/Maria...

Erantzuna:Euskaltzaindiak bereziki arautu gabeko kontua da hori, baina azentu grafikorik

Page 16: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

gabe ere idatz daitezke erdal izenak (eta horrela idatzi ohi dira gehienak, bereziki deklinaturik doazenean). Azentu (tilde) grafikorik gabe idatzi ohi dira, adibidez, Ramon Fernandez; Cadiz...; baina Maria tilderik gabe idazten da beti euskaraz. Etxekotu gabeko izenen kasuan, ordea, hobe da azentu grafiko eta guzti idaztea: René Bêrtol doktorea, Sóstenes erregea...Euskaltzaindiak batasunerako bereziki araututako erdal izen bereziak (leku-izenak edota bestelakoak) Euskaltzaindiak erabaki bezalaxe idatzi behar dira: Kordoba (Espainia), Córdoba (Argentina), couché papera...Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako Espainiako erresumako probintzia eta autonomia erkidegoen izenak sarrera.

Data: 20130314

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

gau on, gabon, Gabon gau, Gabon egun, Gabon zahar, Gabonak

Galdera:Zuzena da Agur, eta gabon pasa! idaztea edo Agur, eta gau on pasa! idatzi behar da? Eta Eguberrietakoak?

Erantzuna:Biak zuzenak dira. Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 2012koaren 281. or.), hauxe da, besteak beste, gabon sarreran datorrena:gabon 1 interj. Gauaz agur egiteko erabiltzen den esapidea. Ikus gau on. -Gabon! -Bai(ta) zuri ere!2 iz. pl. Eguberriak. Gabonak etxean igarotzera etorria.Gabon egun, Gabon-egun Abenduaren 24a. Gabon egun goizean.Gabon eske, Gabon-eske iz. Gabonetan etxez etxe egiten den eskea. Haurrak etxerik etxe zebiltzan Gabon-eskean.Gabon gau, Gabon-gau Gabon eguneko gaua. Gabon gaua ospatzeko aitaren eta amaren ondoan.Gabon kanta, Gabon-kanta Eguberrietan abesten den kanta alaia, Jesu Kristoren jaiotzaren inguruko gaia duena. Guraso eta seme-alabak gabon-kanta zaharrak kantatzen.Gabon zahar Abenduaren 31, urteko azken eguna. Ikus Urtezahar. Gabon zaharrean urteko zorrak ordaindu. Gabon zaharrez, hamabiak ezkero datorren lehen ura jasotzera. Gabon zaharretako kopletan.Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako gau sarrera, gau hitzaren deklinabide berezi eta guzti.

Data: 20150316

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

guzti: hau guztiau, hori guztiori, honek guztionek

Galdera:Zuzena al da honek guztionek idazkera erabiltzea?

Page 17: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Hiztegi Batuan begiratzen baduzu, adibide hauek aurkituko dituzu, besteak beste, guzti sarreran: hau guztiau; hori guztiori. Beraz, bi idazkera horiek ere arautu ditu Euskaltzaindiak batasunerako: bi forma horiek ere zuzenak dira. Hortaz, uste izatekoa da honek guztionek erabiltzea ez dela okerra izango; nahiz eta oraindik ageri ez Hiztegi Batuan.

Data: 20140918

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Hitz elkartuak: bideo (bideo-arte, bideo-instalazio...)

Galdera:Badakit batasunerako zuzenak direla bideo-joko eta bideo joko; bideokamera; bideokasete; bideoklip; bideoklub; bideoteka; bideozaintza idazkerak. Baina zuzenak al dira bideo-arte eta bideo-instalazio formak?

Erantzuna:Dudarik gabe, bideo aurrizki/hitza gaur egun hitz osotzat ere har daiteke. Erdaraz, egia esan, nolabaiteko anarkia dago hitz horren erabileran, kasu batzuetan bereiz, beste batzuetan marrarekin loturik eta beste batzuetan elkarturik idazten baita. Erdararen erregela, nolabait, elkarketaren luzeran oinarritzen dela esango nuke, hots, zenbat eta bigarren elementua laburragoa izan, are arrazoi gehiago elkarturik idazteko.Horrez gainera, jakina, bistan da bigarren elementuak -zain edo -teka atzizkiak edo gisa horretakoak direnean, normalagoa dela erabat loturik idaztea. Ene ustez, erabiltzaile askoren eredua erdararena da, eta erdaraz nola, euskaraz ere halaxe idazten dute.Euskararako orain arte eman diren arauekin bat, ene ustez, bideo-arte edo bideo arte idatz liteke; baina arte hitz polisemiko honen kasuan, argiago litzateke bideo-arte, marratxo eta guzti idaztea.

Data: 20140114

Erantzulea: Xabier Kintana

Hitz elkartuak: naturazale (natura/natur, kultura/kultur; biologia/biologi...)

Galdera:Zuzena al da naturzale forma erabiltzea, naturazale erabili ordez?

Erantzuna:Galderako naturazale/naturzale eta gisako hitzez esan behar dizut egia dela hasieran -ia eta -ura bukaerako berbak hitz eratorri eta elkartuetan azken -a hori galzitekeela Euskaltzaindiak berak esan arren (filologi, biologi, zoologi / kultur, natur, literatur... gisako forma laburtuekin), azken urteotan nagusituz joan dela -a hori ez kentzeko joera, eta horixe dela gaur indartuz doana. Gogoan izan, Euskaltzaindiak ez duela inoiz esan azken -a hori nahitaez kendu

Page 18: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

behar dela, baizik eta, ken zitekeela, oinarriz forma biak onartuz. Akademiak ez du iritzia aldatu, baina azken urteotako aukera soziala ikusita, badirudi joera nagusia -ahori ez kentzekoa dela. Hortaz, naturazale litzateke, nolabait, erarik gomendagarriena.

Data: 20140303

Erantzulea: Xabier Kintana

Idazkera: ç (c hautsia)

Galdera:Antzinako euskal testuetako ç hizkiaren ordez, zein letra erabili behar da?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren 17. arauak hauxe dio, besteak beste: <ç (c hautsia), q, v, w eta y, ohiko euskal hitzak idazteko erabiltzen ez diren arren, kanpotar izenak transkribatzeko beharrezkoak direlarik, euskal alfabetoan sartzen dira>>.Antzinako euskal testuetan agertzen den ç (c hautsia) egungo euskal grafian ematerakoan, oro har, Euskaltzaindiaren Hiztegi Batua hartu behar da eredutzat, aldian aldiko baliokideak (z, tz, ...) erabiliz. Adibidez: - XVI. mendeko Milia Lasturkoaren eresia delakoan ageri diren çauria, lur oça, doçu grafien ordezkoak zauria, lur hotza, dozu dira. - XVI. mendeko Joan Perez Lazarraga delakoaren testuetan ageri diren çara, çu, doçu, naucaçu grafien ordezkoak zara, zu, dozu, naukazu dira. - XVII. mendeko Axularren Gero delakoan ageri diren çatçaizquit, çait, çutçaz grafien ordezkoak zatzaizkit, zait, zutzaz dira. - Elizanbururen Ikusten duzu goizean abestian ageri diren heçurrik, çait, duçu grafien ordezkoak hezurrik, zait, duzu dira.

Data: 20130214

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Idazkera: iparra, hegoa; Ipar Euskal Herria, Hego Amerika...

Galdera:Minuskulaz idatzi behar al dira iparralde, hegoalde eta gainerako puntu kardinalak?

Erantzuna:Bai, letra xehez hasita idazten dira ostertzeko puntuak (iparra, hegoa, ekialdea, mendebaldea; ipar-ekialdea, ipar-mendebaldea... ); baina puntu horietakoren bat leku-izen berezi baten parte denean, letra larriz hasita idazten da (Ipar Euskal Herria = Iparraldea, Hego Amerika, Ipar Irlanda... ).

Data: 20121015

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Page 19: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Idazkera: dela eta, dela-eta

Galdera:Euskaltzaindiak onartzen du eta kausala marratxoarekin idaztea? Adibidez: Trenak ihes egin dio, berandu ibili da-eta. Ezingo dizut eskura ordaindu, diru barik nago-eta. Horrelako esaldiak marratxoz idaztea onartzen da? Edo idazlearen esku uzten da marratxoaren erabilera? Edo erabat baztergarritzat jotzen da?

Erantzuna:Araututako idazkera marratxorik gabea da: adibidez, dela eta. Salbuespen gisa eransten zaio marratxoa, bestela testua nahasgarri gerta daitekeenean; adibidez: Galdezka hasi zaio lanaldia dela-eta eta oporrak direla eta. Beraz, hauek dira idazkera zuzen-egoki arruntak: Trenak ihes egin dio, berandu ibili da eta. Ezingo dizut eskura ordaindu, diru barik nago eta. Ahoskerari dagokionez, berriz, dela eta eta gisakoak ere osorik ahoskatzekoak dira maila zainduan.

Data: 20120531

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Mendeak nola aipatu: XVIII. mendean, XVII. eta XVIII. mendeetan...

Galdera:37. arauaren osagarri, mendeak aipatzeko onargarriak al dira XVIII.ean, XVII-XVIII.etan eta antzeko idazkerak? Hau da, mende hitza erabiltzen ez bada, ez al dira motz samarrak gertatzen XVIIIan, XVII-XVIIIetan bezalakoak? Zein da zure irizpena?

Erantzuna:Euskaltzaindiak arautu gabeko kontua dugu hau. Iritziak iritzi, ni ere zure iritzi berekoa naiz: alegia, *XVIII.an eta gisako erabilerak motz geratzen direla, ez direla egokiak. Hortaz, hauxe duzu nire proposamena: - Ohiko testuetako erabilera arrunta: XVIII. mendean, XVII. mendean eta XVIII. mendean, XVII. eta XVIII. mendeetan eta abar (egokiena da, beti ere eta aldiro-aldiro, ordinalaren -garren atzizkia puntuaz ordeztea). - Testu zientifikoetan mende hitzaren maiztasun handiko erabilera egokitzen den testuguneetan, ordea, ez dago aldiro idatzi beharrik mende hitza: XVIII.ean, XVII.ean eta XVIII.ean (beti ere marratxorik gabe erantsiz puntuaren ondorengo deklinabide-atzizkia). Hala ere, ez zaizkit egokiak iruditzen beste idazmolde hauek:*XVIIan, *XVII-XVIIIetan, *XVII-XVIII.etan, *XVII.-XVIII.etan.

Data: 20120403

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

zer, zein / ze: zer ordu, zer polita, zer ona...

Page 20: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Zuzena al da ze ordu, ze polita, ze ona... idaztea? Edo zer ordu, zer polita, zer ona...idatzi behar da?

Erantzuna:Idazkera zuzen-egokia zer da; izan ere, ze forma lagunartekotzat markatu baitu Euskaltzaindiak. Honela dator Hiztegi Batuan:ze 2 1 Lagunartekoa Hobetsi ezen; zeren. 2 Lagunartekoa Hobetsi zer; zein.Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 2012koaren 833. or.), hauxe da, besteak beste, zer sarreran datorrena:- zer 1 Izen baten aurrean, honen nolakotasun edo xehetasun ezezagun bat ordezkatzen duen hitza. Etxean zer lan egiten duzu? Zer adin zuen? Zer gizon modu dugu andaluziarra? Zer bidetatik hara joan uste duzu?Ugariak dira orrialde horretan, zer sarreran, datozen adibideak: zer gauza, zer lan, zer adin, zer gizon, zer zoriona, zer goxotasuna, zer bakea, zer polita, zer ona...

Data: 20151013

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

"elle" letra

Galdera:

Mantentzen al da "elle" letra hitz hauetan: tortilla, pastilla, bonbilla…?

Erantzuna:Hiztegi Batuan datoz, besteak beste, bonbilla Heg., pastilla eta tortilla Heg. "arrautzopila".

Data: 2000

Erantzulea: Araua

bait

Galdera:

Ahoskera kontuan harturik eman omen duzue idaztaraua bait partikularen kasuan (bainaiz, baikara, baitu…). Zergatik ez da horrela jokatu beste hainbatetan? Adibidez, behinik behin, batik bat, -z gero, seietan/seiretan), alde/-kalde eta beste hainbatekin.

Erantzuna:2. arauan behin eta berriz esaten den bezala, bait elkarturik idatzi behar dela erabakitzeko arrazoia ez da ahoskera izan, mendetako tradizio idatzia baino (testu hitza etengabe aipatzen da bigarren arau horretan).

Data: 1996

Page 21: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

batez beste eta batez besteko

Galdera:

Hiztegi Batuan begiratu dut eta, batez beste eta batez besteko bereiz idatzita datoz. Azkenaldi honetan, ordea, sarri-sarri ari naiz ikusten lotuta batezbesteko, era horretara izenaren balioa omen duela eta. Zein da idazkera zuzena?

Erantzuna:Hiztegi Batuak agintzen du. Beraz, batez beste eta batez besteko dira idazkera zuzen bakarrak batasunean, Hiztegi Batuak arauaren indarra duenez.

Data: 2001/03/21

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

egun on / egunon

Galdera:

Zein da idazkera zuzena, egun on ala egunon? Edo biak zuzenak dira?

Erantzuna:Hiztegi Batuan egun on besterik ez dator; beraz, horixe da idazkera zuzena batasunerako.

Data: 2001/04/04

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

ez ezik

Galdera:

Nola idatzi behar dugu, ez ezik ala ezezik?

Erantzuna:Euskaltzaindiak argitaratutako Hiztegi Batuan begiratzen baduzue, berehala ikusikoduzue batasunerako hobetsitako forma ez ezik dela.

Data: 2001/03/07

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

ezta? ala ez da?

Page 22: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:

Nola idatzi behar da: ezta? ala ez da?Etorriko zara, ezta?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du araurik eman horretaz; beraz, ezta? nahiz ez da? idatz daiteke oraingoz. Hala ere, Gramatika batzordekideok ezta? formaren aldekoak gara, honako arrazoiak direla medio:1) Literatur tradizioan biak erabili izan diren arren, forma fosildua, egina, (ezta?) gehiagotan erabili izan da.2) Gaur egungo erabileran ere forma hori (ezta?) nagusitu dela dirudi.Baina forma zaharragoak erabili nahi izatera, orduan ezta hala? baino egokiagoak lirateke bereiz idatzitakoak: ez da hala?, ez al da hala?, hala ez da? eta abar.

Data: 2001/02/06

Erantzulea: Gramatika batzortdea

Dokumentua: ..ezta / ez da? / beti(ko) legez (irizpena ) - http://www.euskaltzaindia.net/dok/jagonet/Ezta-beti_legez.pdf

Aldaketak ortografian: -il-/-ill- eta h

Galdera:

Zergatik erabaki da hainbat aldaketa ortografian? Esaterako, -il-/-ill-, kontsonante ondoko h letra eta abar.

Erantzuna:Salbuespenak dira horiek, bide-aldaketarik markatzen ez dutenak. Lehen kasuan, -il-/-ill- proposatzen da nazioarteko forma denean, eta, beraz, Iparraldean ere palatala ahoskatzen dutenean: artilleria, gillotina... Bigarren kasuan, hitz gutxi batzuk onartuko dira: Iparraldeko hitzak, h letrarik gabe erabat ulergaitz gertatzen direnak (ala/alha); izan ere, kontsonante ondoko h letra onartzen ez bada, Iparraldekoek ez baitute hitz horiek erabiltzeko aukerarik izango.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Atzizkiak / hitz elkartuak / hitz eratorriak

Galdera:

1. Euskaltzaindiaren 25.arauan, "Loturik idaztekoak diren hitz elkartuak" atalean, d) puntuan aipatzen dira bigarren osagaia -dun, -gin, -gile, -zain, -zale... duten elkarteak; eta e) puntuan, berriz, bigarren osagaia -aldi, -buru, -gizon, -(g)une... duten elkarteak. Baina aipatutako -gin,-gile, -zain, -(g)une... horiek ez al dira atzizkiak? Atzizkiak baldin badira, hitz eratorrien osagaiak izango dira, ez hitz

Page 23: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

elkartuenak. Horrela bada, nolatan aztertzen dira hitz-elkarketari dagokion atalean? Zein da horren arrazoia? Nonbait irakurri ere egin dut horietako batzuei erdi-atzizki izena ere ematen zaiela. Zergatik erdi hori?2. Bidenabar, nola idatzi behar dira Epelegain eta Arotzenea etxe-izenak: elkarturik ala marratxoz loturik?

Erantzuna:1. Egia da askotan atzizkitzat hartu direla d) puntuan ageri direnak eta, horrenbestez, ez luketela agertu beharko hitz elkartuei buruzko arauan. Baina Hitz-Elkarketa/4 liburuan egindako sailkapenean du oinarria erabaki horrek; izan ere, -gin, -gile eta abarrek badute elkarte sintetikoen egitura (hau da, lehen osagaia objektu zuzentzat har daiteke). Horrexegatik aztertu ziren horiek guztiak "Elkarte sintetikoak" atalean, Hitz-Elkarketa/3 liburuan. Bestetik, e) puntukoei dagokienez, euskal gramatikak begiratu baino ez dago gramatikari batzuek hitz elkartuen artean aztertu dituztela ikusteko, eta beste batzuek, berriz, atzizkien artean. Villasantek berak, Palabras vascas compuestas y derivadas liburuan, behin baino gehiagotan esaten du "se emplea también como vocablo independiente...", "empleado como sufijo o segundo elemento de composición..." eta abar. Argi dago, beraz, horiek hitzelkartutzat zein eratorritzat har daitezkeela. Inguruko hizkuntzetan ere badira horrelakoak (ikuspegi teorikotik aztertu nituen neure tesian, Hitz elkartuak euskaraz liburuan argitaratutakoan).2. Epelegain eta Arotzenea etxeen izen propioak diren neurrian, ez nuke inolako zalantzarik izango elkarturik idazteko.

Data: 2001/05/04

Erantzulea: Miren Azkarate

azpiizenburu/azpizenburu (i + i)

Galdera:Nola idatzi behar da "azpi + izenburu"? Izan ere, Euskaltzaindiaren Hitz elkartuen osaera eta idazkera arauak zera dio: "lehen osagaia aurre-, azpi-, eta gain- duten izen-elkarteak loturik idatzi behar dira".

Erantzuna:Bai, Euskaltzaindiaren 25. arauak loturik idatzi behar direla dio, "azpiegitura", "azpimarra" eta "azpimultzo" aipatuz adibidetzat.Kontua da, ordea, "azpizenburu" ala "azpiizenburu" beharko lukeen. Euskaltzaindiak erabaki beharreko kontua da hori, eta Hiztegi Batuan ez da horrelako kasurik ageri. Beste aurrizki batekin badira, ordea, "i + i" saileko adibideak hiztegietan (ez Hiztegi Batuan), eta horietan "ii" egiten da, eta ez "i"; adibidez, "antiinflamatorio", "antiizoztaile" eta "antiinperialista".Baina horiek datuak dira, Euskaltzaindiak ontzat ala txartzat eman beharrekoak.

Data: 20010925

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

El alfabeto occidental, ¿invento vasco?

Page 24: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:

En un foro de debate me he encontrado esta afirmación: "El alfabeto occidental es un invento vasco, copiado por todas las naciones de esta parte del mundo, y además, maltratado. En su origen, era un poco diferente del actual".¿Hay algo de cierto en esa afirmación? (Quien lo dice no parece tener intención de insultar o provocar, como suele ser habitual.)

Erantzuna:Sería totalmente sorprendente que el alfabeto occidental fuera un invento vasco, habida cuenta de que, hasta fechas relativamente recientes, el euskera ha sido, sobretodo, idioma de transmisión oral.

Data: 2001/05/03

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Eratorpena eta hitz elkarketa

Galdera:

Nola idatzi behar dira ondorengo hitzak?HomogéneoAparato digestivoTornilloEstanqueCentroQuímicoCientíficoDetalle Egipcio LaboratorioDisciplinaDadoPruebaGeratu/gelditu: badago alde garbirik?Makal, itzel adjektiboak ezezkakoetan erabili behar dira beti edo ohiz?Jarduera ala iharduera?

Erantzuna:Zerrendako hitzak arau desberdinei dagozkien arren, galderan datozen bezalaxe erantzun ditugu:homogeneo (ikus Hiztegi Batua)digestio(-)aparatu (ikus Hiztegi Batua)torloju (ikus Hiztegi Batua)urmael (ikus Hiztegi Batua)zentro (ikus Hiztegi Batua eta maileguei buruzko erabakiak)kimikari (ikus Hiztegi Batua)zientzialari (ikus Hiztegi Batua) Izan ere, 49. arauan erabakitakoari jarraituz, -ia bukaerako oinarrietan -a galdu gabe jokatuko da: ekonomialari, zientzialari,

Page 25: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

historialari…xehetasun (detaile edo detalle ez da onartu, oraingoz behintzat: ikus Hiztegi Batua)egiptoar (herritarra), egiptoera (hizkuntza) (ikus Hiztegi Batua)laborategi (ikus Hiztegi Batua)diziplina (ikus Hiztegi Batua)dado (ikus Hiztegi Batua)froga (zerbait egia dela finkatzeko edo egiaztatzeko balio duena), proba besterik da (inprenta-proba adibidez)Geratu eta gelditu berdintsuak dira. Sarasolaren Euskal Hiztegian geratu sarreraren definizio bakartzat gelditu ematen da.Makal, "ahul" adierakoa ez dena, ezezko esaldietan edo harridurazkoetan erabiltzenda (Makala da, bada, bera! edo Ez du errapea makala!).Baina itzel, ostera, baiezkoetan ere oso normala da.Jarduera da zuzena (ikus Hiztegi Batua).

Data: 2000

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Erdaraz "x" idazten denean

Galdera:

Erdaraz "x" idazten denean, euskaraz nola idatzi behar da: extra ala estra?

Erantzuna:Bokal artean, "x"; kontsonante aurrean "s". Beraz, estra. Gogoan izan, bestalde, erdal extra- aurrizkia, askotan, "x + kanpoko" egituraz ordezka daitekeela; hala nola, extrajudicial = judizioz kanpoko, estrajudizial.

Data: 1996

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Euskara batuaren sorrera

Galdera:Non eta noiz gertatu zen, lehenengo aldiz eta ofizialki, euskera batuaren sorrera?

Erantzuna:1968. urtean egin zen, Gipuzkoako Arantzazun, Euskaltzaindiaren VII. Biltzarra, eta orduan hasi zen, lehenengo aldiz eta ofizialki, euskara batuaren bidea: hain zuzen ere, idazteko arau gidari batzuk eman edo gomendatu zituenean Euskaltzaindiak (ikus Euskera, XIII. alea, 1968).Bide hura nola eta nora zihoan ikusteko, hamar urteko epea ezarri zion Euskaltzaindiak bere buruari, eta hamar urteak bete zirenean, 1978an, Euskaltzaindiak, batasunaren bilakaera aztertzeko, bere VIII. Biltzarra egin zuen Bergaran.Jakitunago egoteko, irakur Euskaltzaindiaren Euskera aldizkaria, XXIV. alea, 1978 (bereziki 441.-477. or.).

Page 26: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 2001/07/30

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Hitz elkartuak: gune

Galdera:

Nola eratzen diren da gune hitza erabiliz sortzen diren elkarketak? Izan ere, HiztegiBatuko agerpen ia guztietan elkartuta agertzen da; baina salbuespenen bat agertzen da (marratxoz lotuta). Hori dela eta, nola idatzi behar dira industria-gune eta horrelakoak?

Erantzuna:Hitz elkartuen osaeraz eta idazkeraz emandako 25. arauan, Euskaltzaindiak adierazizuen bigarren osagaia gune dutenak elkarturik idaztekoak direla. Hala ere, hitzak berriak direnean, oraindik guztiz lexikalizatu gabeak direnean, ez da harritzekoa izaten marratxoa ikustea, hor aipatzen den industria-gune horren kasuan bezala. Izan ere, horrelakoetan badirudi oraindik ere gune horren izen kategoria oso argi ikusten dela (gaztelaniaz "zona industrial" izateak ere izango du eragina, noski). Nolanahi ere, zerbitzugune elkarturik idazten den bezalaxe, uste izatekoa da azkenean industriagune idaztera iritsiko garela.

Data: 2001/05/04

Erantzulea: Miren Azkarate

Hitz elkartuen erabilpen-eremua

Galdera:Hiztegi-kontu batek kezkatzen gaitu aspaldian. Zein hobetsi behar dugu: arazo ekonomikoa ala ekonomia-arazoa?; zergen aitorpena ala zerga-aitorpena?; foru-ogasuna ala ogasun forala?

Erantzuna:Arazo hori hiztegi-kontua baino zabalagoa da. Erantzuna aurkitzen hasteko, bi puntu aipa litezke:a) Kontua ez da "bata ALA bestea", baizik "noiz bata ETA noiz bestea".b) Erantzun erabatekorik nekez izango du auzi horrek, baina argibideren bat edo beste aurki liteke Euskaltzaindiaren arauetan:b1) Ikus 25. arauan "Hitz elkartuen erabilpen-eremua" atala: "Baliabide indartsua da hitz-elkarketa (...) Askotan eta egoki balia daitekeen hitz-elkarketak ere baditu, ordea, bere mugak."b2) Apustu zorrotzagoa egiten da 50. arauan: "Izenondoetan (...) ahal dela, maileguz hartutako erdal izenondoen ordez, hobe euskal egituraren araberako ordainak erabiltzea."Ez dizkizut osorik idatzi arauetako testuak; baina eskueran dituzu, arauen karpetetan nahiz Interneten.

Data: 2001/12/18

Page 27: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Jose A. Aduriz, Hiztegi Batuko lantaldea

Hitz elkartuen osaera eta idazkera

Galdera:

Oro har, konplikatuegia da 25. araua, eta errazteko modua eskatzen dugu. Baditugu,halere, galdera konkretuak:a) -ia letra-multzoez amaitutako hitzak lehen osagai direnean, bereziki laburrak direnean (kopia, biblia, grafia...), -a galdu egiten da ala ez?

b) Soinu jole edo soinu-jole elkarketa agertzen da adibideetan; hiztegietan, ordea, soinujole aukeratzen da, gehienetan. Guk denak bereiz idazten ditugu. Ongi ari al gara?

c) Parte hartu, eskua sartu eta horrelakoen nominalizazio eta eratorrietan nola jokatu? Parte hartze ala partehartze, esku sartze ala eskusartze, parte hartzaile ala partehartzaile…?

d) Izena+puska/pixka/apur/poxi/amini/mordo/pila/izpi/pare eta abar, nola idatzi? Marratxoz? LEF batzordearen arabera, mugakizun bereziko menpekotasunezko hitz-elkarteak dira, marratxoz zein bereiz idatz daitezkeenak. Marratxoa erabiltzea erabakiz gero, lotsa-izpirik ez du idatzi behar genuke, edo jende-mordoa etorri zen, idi-parea, etab. Baina ondoan bat hartzen dutenean, nolabaiteko "zenbatzaile zehaztugabe"-tzat jo litezke, batzuk behintzak: pixka, poxi, amini, mordo, pila... (baina puska ez, adibidez). Beraz, lasaitasun pixka bat behar dugu, gatz poxi batekin.

e) Marratxoa noiz erabili, letra larriz idatzitako hitz-elkarteetan. Hezkuntza Saila idaztea gomendatzen da; baina, marratxoa erabiltzen dutenentzat, ez al da nahasgarri samarra, letra larriak erabiltzerakoan izan ohi diren zalantzak kontuan hartuta? Hezkuntza-Saila idaztea gaitzesten da?

Erantzuna:25. araua dela eta:a) Araua eman zenean, datuak ikusirik, askatasuna eman zen -ia amaierako bokalarekin nola jokatu. Hala ere, Euskaltzaindiak Autonomia Erkidego erabakitzean, bide bat markatu nahi izan du.

b) Berez, hitz elkartu mota horri buruzko arauak, elkarte sintetikoei buruzkoak, dioena da horrelakoak bereiz nahiz marratxoarekin idatz daitezkeela. Beraz, zuzen ari zarete.

c) Marratxoz nahiz loturik, Hitz-elkarketa/4 liburuan ageri denez.

d) Erabat ados.

e) Letra larriz idazten diren hitz elkartuetan, LEF batzordeak ez zuen hain beharrezko ikusten marratxoa. Horixe adierazi nahi izan zuen gomendio horren

Page 28: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

bidez. Berez, ez da gaitzesten marratxoa erabiltzea; hori ez baita araua, gomendioa baino.

Data: 1996

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Kontsonante-multzoen idazkera

Galdera:

Nola idatzi behar dugu postposisio ala posposizio, substantzia ala sustantzia? Eta -bsz- multzoa dutenak? Abszesu eta abszisio hitz teknikoak, adibidez.

Erantzuna:Hitz mailegatuek jatorriz hiru kontsonantezko multzoa dutenean bere baitan, euskarak ere hiru kontsonanteak gordeko ditu: institutu, konstituzio… Ez, ordea, euskara idatzian aspaldidanik erabili diren hitzek hizkera arrunteko esanahia dutenean: sustantzia… Hala dio Euskaltzaindiaren erabakiak. Ez dirudi gaur idazleek darabilten substantzia izenak esanahi "arrunta" duenik; beraz, ondo dago substantzia. Bestalde, hitz teknikoak diren neurrian, ez dago abszesu edo abszisio erabili ezinik.

Data: 1996

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Latinezko esapideak: deklinabidea eta ortotipografia

Galdera:

Latineko esapideak deklina al daitezke euskaraz? Eta deklinatzekotan, zein da idazkera zuzena: komatxoak, marratxoa...? Adibidez:- Lantegi gehienetan "curriculum vitae" eskatzen dute.- Almeriaraino joan ondoren, senideei "vis a vis"-a galarazi diete.- "Modus vivendi" eskasa dago hor.- Egiteko modu "sui generis" bat erabiltzen du Mikelek.- Gutunaren azken aldean "nota bene" bat ezarri zidan.

Erantzuna:Bai, latinezko esapideak deklina daitezke euskaraz, jakina; baina Euskaltzaindiak ez du ezer erabaki horrelakoen ortotipografiari buruz. Beraz, aukeran daukazu marratxoa erabiltzea edo kakotxak; nahiz eta egokiagoa izan, agian, letraketra etzana erabiltzea.Besterik da latinezko esapideak erabiltzea komeni den ala ez: hori estilo-arazoa da, norberak (edo enpresako estilo-liburuak) erabaki beharreko auzia. Bistan da, hala ere, euskarazko testuetan arazo ugari sortzen duela erdarazko esapideak deklinatu beharrak; beraz, zenbat eta gutxiago txertatu, hobe. Gainera, ez dira beharrezkoak izaten gehienetan; eta, beharrezko direnean, deklinazio-atzizkirik gabe erabiltzea komeni da. Zuk aipatutako adibideak, esate baterako, honela emango nituzke nik:

Page 29: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

- Lantegi gehienetan, curriculum vitae eskatzen dute.- Almeriaraino joan ondoren, senideei elkar ikustea (edo aurrez aurre egotea) galarazi diete.- Bizimodu eskasa daukate hor.- Gauzak egiteko modu berezia dauka Mikelek.- Gutunaren azken aldean ohar bat ezarri zidan.

Data: 2001/04/24

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Leku-izenak nola idatzi

Galdera:

Gure herriko kaleko pasabide bati Arritarte esaten dio jendeak. Udalak plaka bat jarri nahi du bertan, pasabidearen izena adieraziz; baina zalantza sortu zaigu izen hori nola idatzi erabakitzeko orduan. Herrian badugu Arriarte izeneko baserri bat, baina pasabide horren berri idatzirik ez dugu inon aurkitu. Hortaz, nola idatzi behar dugu: Harri tarte, Harri-tarte, Harriarte edo Arriarte pasabidea?

Erantzuna:Batetik, Euskaltzaindiak esana dauka H letraz eta palatalizazioaz hartutako erabakiak ez direla erabili behar Onomastikan (horregatik Iruñea eta ez Iruinea, adibidez). Bestetik, Euskaltzaindiak berak 2000. urtean argitara emandako Toponimia txikia normalizatzeko irizpideen arabera, idatzizko lekukoei eman behar zaie lehentasuna (zaharregiak ez badira, behintzat). Arau horiek kontuan harturik, Arriarte pasabidea idatzi behar da.

Data: 2001/04/02

Erantzulea: Mikel Gorrotxategi, Onomastika batzordeko idazk.

Letra larriak hitz konposatuetan

Galdera:

Hitz konposatuetan zilegi al da letra larriak bietan erabiltzea: Neba-Arrebak etorri dira? Espainiako Errege-Erreginak etorri dira?

Erantzuna:Letra larriak bietan erabiltzeko, bi osagaiek izan behar dute izen bereziak, eta zaila da horrelako adibideak aurkitzea. Azken urteetan maiz samar ikusten ditugunak Vitoria/Gasteiz bezalakoak dira, eta horietan biak idazten dira letra larriz. Euskal literaturan badira Axular-Etxepareak edo Sakana-Burundak bezalako adibideak ere.Galderan aipatzen diren kasuetan, puntu baten ondoren Anai-arrebak idatziko genuke, hau da, lehen izena bakarrik letra larriz. Bigarren kasuan, Errege eta Erregina idatziko genuke Euskaltzaindiaren gomendioaren arabera; beraz, Errege-Erreginak.

Page 30: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 1998

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Maileguak: "-itis" bukaeradun hitzak eta beste

Galdera:Nola erabili behar dira euskaraz grekozko "-itis, -osis" eta antzeko amaierak dituzten hitzak?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuak honako hauek dakartza, besteak beste: "tetanos; flebitis, konjuntibitis; osmosi, psikosi; analisi, krisi..."Bestalde, Maileguzko hitz berriei buruzko Euskaltzaindiaren erabakiak argitalpenak (ikus 33. or.) laburpen hauxe dakar:

"Grekoz S bukaera dutenek letra hori galdu egiten dute, salbu -ITIS bukaeradunak eta silaba bakarrekoak edo bikoak direnak."

Data: 2001/11/14

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Maileguen zahar-berria: -sz-, g eta j

Galdera:

Noiz esan daiteke mailegu bat zaharra dela (edo berria)? Nola jakin noiz den -sz- multzoa ala -z- soila? Edo noiz gorde j eta noiz egokitu mailegua g forman? Noiz du mailegu batek erabakigarria izateko adinako tradizioa?

Erantzuna:Zaila da muga argia markatzea mailegu zaharren eta berrien artean. Zaharra, oro har, euskarak aspalditik bereganatua duena da, literaturan dokumentatua duguna etaabar.Bi txistukariz osatutako kontsonante-multzoaz, -sz- edo g/j kontuez, lehendik ere emanak dira arau orokorrak (ikus Maileguzko hitz berriei buruz Euskaltzaindiaren erabakiak). Horrez gainera, Hiztegi Batuan begira daiteke mailegu jakin bat nola idatzi behar den. Hor ikus daiteke mailegu berriak g letraz idaztekoak direla, oro har. Bestalde, maileguak nola ahoskatu behar diren ere adierazia du Euskaltzaindiak(ikus Euskara Batuaren Ahoskera Zaindua izeneko 87. araua).

Data: 2000

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Ordena, hitz elkarketan

Page 31: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:

Tabako paketea / pakete tabakoa eta antzekoetan, zein da ordena zuzena?

Erantzuna:Zer esan nahi den: paketeaz ari bagara, tabako paketea behar du, poxpolo kaxa bezalakoxe egitura duen hitz elkartua. Baina tabako kantitateaz ari bagara, paketetabakoa nahiz pakete bat tabako (edo bi pakete tabako, etab.) esan beharko dugu. Adibidez: hiru pakete tabako erosten ditut astero, baina hiru tabako pakete eskatu dizkit alabak eskulan bat egiteko. (ikus Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna, 93.-94. or.).

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Ordinalen eta banatzaileen idazkera

Galdera:

a) 18. arauak dioenez, ordinaletako garren ahoskatzeko, puntua jar daiteke. Baina lehenengo laburtzeko modua zein da: 1. nahiz eta garren ahoskatu ez?b) Zergatik batgarren eta ez bostgarren. Beharbada, stg kontsonante multzoagatik ote? c) Bestalde, garren horren ordezko puntua beti jarri behar al da? 2 eta 3. atalean edo 2. eta 3. atalean?

Erantzuna:a) Bai, noski.b) Bai, arauan bertan esaten den bezala, "batasunean kontsonante multzoak murrizteko hartu den erabateko jokabidea (hiztegi eta ez hitztegi) kontuan harturik, badirudi forma bakuna dela gomendatzekoa".c) Puntua behar du, bai. Beraz, 2. eta 3. atalean nahiz 2. eta 3. ataletan.

Data: 1996

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Puntuazio ortografikoa: "koma"ren erabilera

Galdera:Zer dauka arautua Euskaltzaindiak komaren erabileraz, edota non aurki dezaket gai horri buruzko argibiderik?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du ezer erabaki puntuazioari buruz, ez bada alor jakinen bati buruzko gomendio-saila (adibidez, hitz elkartuen idazkeraz). Beraz, ez dago ezer arauturik komaren erabileraz ere.

Puntuazioarena-eta begiratzeko, bibliotekan-edo eskura dezakezu, besteak beste,

Page 32: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

honako liburu hau:

ZUBIMENDI, Joxe Ramon; ESNAL, Pello: Idazkera-liburua, Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia, Gasteiz, 1993.

Data: 2001/07/13

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Zenbakietako eta

Galdera:Zilegi al dira Mila bostehun lagun hil dira, Bost laurogeiko jauzia egin du nahiz Errealak bi bat irabazi dio Athletic-i eta gisakoak ala, uste dudanez, horietan guztietan eta juntagailua erabili behar da?

Erantzuna:Hobestekoak dira honako egiturak hauek:Mila eta bostehun lagun hil dira.Bost eta laurogeiko jauzia egin du.Errealak bi eta bat irabazi dio Athletic-i.Kasu horietan euskaraz juntagailua erabili izan da literatur tradizioan; gainera, lehen adibidearen kasuan, 1994an argitaratutako 7. arauak dioen bezala, mila berrehun eta bat da euskara batuan hobesteko egitura.

Data: 1999/11/15

Erantzulea: Gramatika batzordea

Aditzaren ingurukoak (Lexikoa)

"iritzi" + "-eLA"

Galdera:Zein da zuzena: "Gaixotasunaren diagnostikoa garaiz egitea komenigarria dela irizten diote" ala "Gaixotasunaren diagnostikoaRI garaiz egitea komenigarria dela irizten diote"?

Erantzuna:Lehenbizikoa bakarrik da zuzena. Dirudienez, "-eLA" konpletiboarekin duzu zalantza. Ez dago arazorik "iritzi" aditzarekin "–eLA" menderagailua erabiltzeko. Badira era horretako egituren testigantzak literaturan, eta ugari samar gainera: "Etxe ona eta andre obea izango dituala deritzot" (Garoa), "Neritzan neretzat bakarrik itz egiten zenduala" (Agirre Asteasukoa) eta abar.Datiboko marka ere eska dezake aditz horrek. Hala ere, ematen duzun bigarren perpausa, datiboduna, okerra da; izan ere, datiboaren markak "-t(z)ea"dun perpaus konpletiboan joan behar du eta ez perpaus horretako osagai baten gainean; eta horrez gain, "-eLA"dun perpausik ez du behar. Beraz:OKERRA: "*Gaixotasunaren diagnostikoaRI garaiz egitea komenigarria dela

Page 33: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

irizten diote."ZUZENA: "Gaixotasunaren diagnostikoa garaiz egiteaRI komenigarria irizten diote."

Data: 20010912

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

ahala, ahalean: irabazi ahala, irabazi ahalean

Galdera:Gauza bera al dira ahala eta ahalean? Adibidez, irabazi ahala eta irabazi ahalean.

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delakoan (ikus 13. or.), hauxe da, besteak beste, ahala sarreran datorrena:- ahala 1 adlag. (Aditz baten era burutuaren eskuinean). Bezain laster, -en neurrian.Iritsi ahala eseri dira. Platerak atera ahala husten ziren.Horren arabera, ahala hobetsi da batasunerako, esanahi bikoitz horrekin. Lehen, ordea, gipuzkeraz behintzat, herriak bereizten zituen ahala (ZENBAT, -en neurrian)eta ahalean (NOIZ, bezain laster). Adibidez:- Irabazi ahala gastatzen zuen dirua. (ZENBAT: irabazten zuen guztia)- Irabazi ahalean gastatzen zuen dirua. (NOIZ: irabazi bezain laster)Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako 'ahal' sarrera.

Data: 20131104

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

aldi oro, aldiro, -en aldiro: naizen aldiro, naizenero

Galdera:Zuzena al da Tolosara itzultzen naizenero gertatzen zait hori esatea? Zuzena da NAIZENERO hori?

Erantzuna:Baiezkoan nago. Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, VI,Mendeko perpausak 2, liburukian, ´´Denborazko Perpausak, 2.1.2. Aldiberekotasunerrepikatua´´ atalaren amaieran (ikus 90. or.) dator honako hau: ´´Bestalde, -eN ALDIRO ere aipa daiteke´´.Horregatik, naizenero = naizen aldiro iruditzen zaidalako daukat zuzentzat Tolosara itzultzen naizenero gertatzen zait hori esaldia = Tolosara itzultzen naizen aldiro gertatzen zait hori.

Data: 20130924

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

argitu: eguna argitu du

Page 34: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Badakit eguna argitu du zuzena dela, baina okerra al da egunak argitu du esatea?

Erantzuna:Ez da egokia; baina tradizio literarioan badira erabilera horren adibideak ere, nahiz eta gehien-gehienak eguna argitu du erakoak izan.Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 2012koaren 49. or.), hauxe da, besteak beste, argitu sarreran datorrena:argitu 1 du aditza. Argi egin. Eguzkiak argitzen du mundua.argitu 4 da/du aditza. Eguna zabaldu, egun argia agertu. Neguan oso berandu argitzen du eguna. Eguna argitu zenean Jesus han agertu zen. Eguna argitu baino lehen.Beraz, eguna argitu da erabilera zuzen-egokia batasunerako.

Data: 20151026

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Determinatzaile zehaztugabeak: *beste egunean, lehengoan, lehengo egunean

Galdera:Zuzena al Beste egunean ez zinen etorri esatea?

Erantzuna:Ez. Okerra da erabilera hori (erdarakada da), eta beste hauek dira zuzenak: - Lehengoan, ez zinen etorri. - Lehengo egunean, ez zinen etorri. - Aurrekoan, ez zinen etorri. - Aurreko egunean, ez zinen etorri. - Joan den egunean, ez zinen etorri. - Joan zen egunean, ez zinen etorri. - Orain hurrena, ez zinen etorri. - Orain hurrengoan, ez zinen etorri.

Data: 20090310

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

eragin, arazi

Galdera:Zein forma hartzen dute eragin eta arazi aditzek: NOR-NORK edo NOR-NORI-NORK? Noiz bata eta noiz bestea? Arau bera erabiltzen da bientzako?

Erantzuna:1. Orokorrean, oinarriko aditza da erakoa denean, -arazi eranstean du erregimena hartzen du (Isildu da Mikel / Norbaitek isilarazi du Mikel); eta du erakoa denean, -arazi eranstean dio erregimena hartzen du (Egia esan du Mikelek / Norbaitek egia esanarazi dio Mikeli).

Page 35: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Xehetasun gehiago jakiteko, irakur Euskaltzaindiaren 43. araua, Arazi aditzaren erregimena izenekoa. Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako arazi sarrerak.Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

2. Gauzak ez daude garbi eragin aditz arazlearen kasuan, eta aztertzeko dagoela esango nuke nik. Ez dirudi berdin jokatzen duenik mendebaldeko tradizioko eraginaditz arazleak.Orotariko Euskal Hiztegira baldin bagoaz (VI. liburukia, 736. or., eragin sarrera), honako adibide hauek ikusten ditugu, -araziren jokamoldeaz beste dutenak:a) Aditz iragangaitzekin ere, NOR-NORI-NORK (dio) erako aditza duten hauek:- Zek etorri eragin deutsu nigana? Añibarro.- Bere naigabea aztu eragiten zion. Arrue.b) Bestalde, du erako aditz iragankorra ez du, kasu honetan, dio aditz bilakatzen:- Lege edo pena bat ifiñi ta gorde eragiten badezu. Kardaberaz. Ondorioak ateratzeko, hobeto aztertu beharreko aditza da eragin hau.

Data: 20131125

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

Euskal aditz-sistema / formas verbales en castellano

Galdera:Euskara-Gaztelania-Euskara: aditzen baliokidetasun taularik edo eskemarik ba al da, adibidez, erdarazko pluscuamperfecto subjuntivo euskaraz nola adierazi jakiteko?

Erantzuna:Nik dakidala, ez dago halako korrespondentziak dituen gramatikarik. Hizkuntza bakoitzak bere erara antolatzen du aditz-sistema, eta, testuinguruen arabera, askotarikoak izan daitezke hizkuntza bateko aditz-forma baten ordainak beste hizkuntza batean. Oso zaila da, edo ezinezkoa, hizkuntza biren aditz-sistemen korrespondentzia automatikoak egitea (bereziki, gaztelaniaren eta euskararen arteandagoen aldea ikusita; oso desberdinak baitira biak).

Data: 20120223

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

ezagutu: poza ezagutu?

Galdera:EZ DU BERRIRO POZIK EZAGUTUKO.Badakigu HERRIAK GARAPEN HANDIA EZAGUTU ZUEN modukoak ez direla egokiak (zuzenak), eta hor EZAGUTUren ordez, IZAN behar lukeela; beraz, uste izatekoa da goian aipaturikoa ere ez dela, gutxienez, egokia, euskaraz. Zuzen gabiltza?

Page 36: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Bai. Izan ere, ezagutu aditza, erabilera horretan behin besterik ez dugu aurkitu: Berria egunkarian, Igor Elortzaren 2009ko bertso batean (beraz, atzo goizean). Hortik kanpo, ez da adibiderik bat ere kausitzen ez Orotariko Euskal Hiztegian, ez Ereduzko Prosan, ez corpusetan.Beraz, azken orduko erdarakada izateko itxura osoa dauka, segur asko erdarazko conocer aditzaren balio guztiak, automatikoki, euskal hitzari ere alegeraki eransteagatik. Gogoan izan euskaraz ezagutu aditzak erdarazko conocer=(re)conocer-ekin daukala kidetasun semantikoa, eta ez conocer=saber-ekin. Hori dela eta, euskaraz hizkuntzak jakin dakizkigu, eta ez ezagutzen. Horrexegatik, itzulpen kaxkarra da erdarazko conocimiento de lenguas euskaraz hizkuntzen ezaguera moduan itzultzea (hobe hizkuntzen jakite-maila, adibidez), ez baita esaten zenbat hizkuntza ezagutzen dituzu?, baizik zenbat hizkuntza dakizkizu?Beraz, hobe da, dudazko gainerako kasuetan bezala, zalantzarik gabeko formetara jotzea, hots, klasiko eta ohikoagoetara, eta, kasu honetan EZ DU BERRIRO POZIKIZANGO hobetsi.

Data: 20140220

Erantzulea: Xabier Kintana

ezin: ezin zen, ezin zitekeen

Galdera:- Mundua lehen pentsa ezin zitekeen egoerara iritsi da. - Mundua lehen pentsa ezin zen egoerara iritsi da. Bi perpaus horiek zuzenak dira? Zein da bien arteko desberdintasuna, baldin eta pentsa ezin zitekeen eta pentsa ezin zen aditzek esanahi desberdina badute?

Erantzuna:Balioz, gauza bera dira bi formak, ezin zitekeen eta ezin zen, eta esanahiaren aldetikere ez da bereizketarik. Hori bai, zure galderako bigarren esaldia ez da zuzena; izanere, adizki horietako bakoitzak aditz nagusiari eskatzen dion forma ez baita bera (ezin zitekeen pentsa / ezin zen pentsaTU): -* Mundua lehen pentsa ezin zen egoerara iritsi da. (Okerra) - Mundua lehen pentsaTU ezin zen egoerara iritsi da. (Zuzena) Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako ezin sarrerak.

Data: 20131104

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

galdetu: -en galde etorri, -en galdea egin, -en galdez ibili, -en galdezka ari

Galdera:Zuzena al da Ikerrengatik galdetzeko esan didate esatea, adibidez, Iker zein den edonon dabilen jakin nahi dudala adierazteko?

Page 37: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Ez. Hauek dira erabilera zuzen-egokiak galdetu aditzaren adiera horretan: Ikerren galde nator, Ikerren galdea egiteko esan didate, Ikerren galdez nabil, Ikerren galdezka ari naiz... Beraz, -en atzizkia hartu duen izen sintagma mugatu bati dagokio erabilera hori. Beste esanahi bat du, oso desberdina, Ikerrengatik galdetu egiturak: adibidez, Ikerrengatik galdetu dut trenen ordutegia; nik ez nuen jakin beharrik, baina hark Pariseko trena hartu behar du igandean.Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 2012koaren 288. or.), hauek dira, besteak beste, galdez, galdezka sarreretan datozen adibideak: bere anaia txikiaren galdez, aitaren galdez, zure galdez; Jesusen galdezka, zure galdezka...

Data: 20150611

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

itxaron apur bat, itxaron apur batean

Galdera:Zein da forma zuzena, itxaron apur bat edo itxaron apur batean?

Erantzuna:Biak zuzenak dira. Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 43. or.), hauxe da, besteak beste, apur sarreran datorrena:- apur bat Pixka bat. Itxaron ezazu apur bat.- apur batean (Denbora adieraziz). Itxaron ezazu apur batean.

Data: 20141201

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

maite gaituzten/gaituztelako seinale

Galdera:Zuzena al da maite gaituztela seinale esaldia?

Erantzuna:Ez da zuzena, ez. Euskaltzaindiaren 116. arauak erakusten duenez, maite gaituztenseinale / maite gaituztelako seinale dira egitura zuzenak. ´´Literatur tradizioaren lekukotasuna ikusita, hau da Euskaltzaindiaren erabakia izenak gobernatzen dituen perpaus osagarri jokatuetan erabili beharreko atzizkiez: Aitzakia, albiste, berri, damu, esperantza, froga, hitz, iritzi, irudipen, itxaropen, itxura, kezka, konfiantza, kontu, marka, promesa, seinale, sentimendu, susmo, uste, zantzu, zurrumurru... eta horrelako izenek gobernatzen dituzten perpaus osagarrietan –eLAKO eta –eN atzizkiak erabiliko dira euskara batuan: - Maite gaituztelako seinale da egin diguten harrera beroa. - Maite gaituzten seinale da egin diguten harrera beroa. Baina euskara batuan ez da egoki perpaus osagarriotan –eLAREN, –eNEKO edo –eNAREN atzizkiak erabiltzea, ez baitute literatur tradizioan aski den adinako

Page 38: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

lekukotasunik. Beraz, gisa honetako perpausek ez dute lekurik euskara batuan: - *Maite gaituztenaren seinale da egin diguten harrera beroa´´.

Data: 20121008

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

mozorrotu

Galdera:Nola esan behar da: indio mozorrotu ala indioz mozorrotu? Galdera zein litzateke Nola mozorrotu zara? ala Zer mozorrotu zara?

Erantzuna:Galdera egokia Nola mozorrotu zara? litzateke. Bestalde, -z mozorrotu (indioz mozorrotu) ala mozorrotu (indio mozorrotu) egituretako zein erabili den (erabili bada) jakiteko Orotariko Euskal Hiztegiko datuak ikusita, gaur egunera arte, ez da aurkitu -z mozorrotu egituraren lekukotasunik batere euskarazko tradizio idatzian, eta horregatik hobetsi zuen Gramatika batzordeak -0 mozorrotu egitura 1997an. Gramatika batzordearen ustez, -z mozorrotu bezalakoak berri samarrak dira, eta euskarak horren ordez beste egitura batzuk erabili izan ditu: hala nola, indio jantzita, indio jantzian, indio mozorroan, indio arropetan (iparraldean) eta abar. Mozorrotu aditza erabili izan da literaturan, baina bakarrik agertzen da gehienetan: mozorrotuta joan zen kalera. Egia da gaur eguneko erabileran asko ugaldu dela -z mozorrotu egitura; Ereduzko Prosa Gaur corpuseko datuetara baldin bagatoz, nabarmena da ugaltze hori. Euskaltzaindiaren Hiztegia osatzeko, lehenagoko tradizioko datuak (OEH) eta gaur egungoak (EPG) erabili dira, eta, horregatik, indioz mozorrotu egitura ere ontzat eman da 2012an.

Data: 20121015

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

oso, asko: asko maite zaitut

Galdera:Zuzena al da asko maite zaitut esatea? Edo oso maite zaitut esan behar dugu?

Erantzuna:Bai, zuzena eta egokia da erabilera hori. Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 2012koaren 61. or.), horixe da, besteak beste, asko sarreran datozen adibideetako bat: Asko maite zaitut.asko 3 adizlaguna. (Aditzaren osagarri, dagokion ekintza neurri handian gertatzen dela adieraziz). Horrek asko daki. Asko maite zaitut. Asko gustatzen zaion janaria. Asko argaldu zen. Asko lagundu zioten. Ez zait asko(rik) gustatu.Gainera, Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako horretan (ikus 657. or.), oso sarreran, adibideetako batek eranskin berezia dakar:oso 10 adizlaguna. (Aditz bati dagokiola). (...)Banuen astakume polit bat oso maite

Page 39: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

nuena: asko maite nuena.Eranskin horrek adierazi nahi du, noski, oso maite nuena zuzena izan arren, asko maite nuena erabiltzea hobesten dela batasunerako. Beraz, asko maite zaitut esatea zuzena eta egokia da.

Data: 20151008

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

pentsatu: bere buruan pentsatu, bere buruagan pentsatu

Galdera:Zein da zuzena: bere buruan pentsatu ala bere buruagan pentsatu?

Erantzuna:Biak zuzenak dira; izan ere, -GAN edo BAITA- formarik gabekoa ere maiz agertzen da euskal literaturan (ikus Orotariko Euskal Hiztegia, V, 672. or.): nork bere buruan pensatzen zuelarik, bere burura erakarriko duela kaltea... / gaixoa bere buruagan pentsatzen, bere buruaganako amodioa, bere buruagan fidatua aurkitu...

Data: 20120705

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

samar/samarra/samartua/samartuta

Galdera:Zuzenak al dira ondorengo esaldiak Pixka bat handituta dauka besoa adierazteko? a. Handitu samar dauka besoa. b. Handitu samartuta dauka besoa. c. Handitu samartua dauka besoa. d. Handitu samarra dauka besoa.

Erantzuna:Denak zuzenak dira, lehenbizikoa (a) izan ezik. Alboan erantsi dut beste adibide zuzen bana: a. Handitu *samar dauka besoa. / Etxe handi samar batean bizi zen. b. Handitu samartuta dauka besoa. / Nahastu samartuta etorri zen. c. Handitu samartua dauka besoa. / Egin samartuak ditu lanak. d. Handitu samarra dauka besoa. / Aurreratu samarra du bere lana.

Data: 20121203

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

sartu: etxean sartu, etxera sartu

Galdera:Zuzenak al dira etxeAN sartu, etxeRA sartu egiturak? Biak zuzenak?

Page 40: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Bai, galderako bi egitura horiek zuzenak dira, eta euskalki guztietan erabili izan dira (ikus Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegia, OEH, XIV. lib. 583. or.); batez ere, -(e)an sartu egitura. Hona OEHtik hartutako adibide zenbait: inoren gauzetan ez sartu; gipuzkoarrok sartu dira Gazteluko etxean; begira zelan zabiltzan, non sartzen zarean; oilar-hotsa belarrian sartu zitzaion; korajia sartzen da horren biotzian; ohera sartu nadin; zerura sartuteko modu edo erarik ez dakigulako... Hona, gainera, Sagardoaren grazia izeneko bertsoen hasierakoa: Goizean SARTU TABERNAN eta / ateratzen naiz azkena... Baina, adibidez, Uztapide bertsolariak TABERNARA SARTU ere kantatu zuen.

Data: 20090514

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Zenbat balio du? Zenbatean dago?

Galdera:Zein da zuzena? Zenbat balio du kilo batek mahats / kilo bat mahatsek? Kilo batek mahats / kilo bat mahatsek bi euro balio du.

Erantzuna:Hauek dira galde-erantzuteko ohiko egitura zuzenak: - Zenbat balio du kilo bat mahatsek? Zenbat euroan dago mahatsa? Zenbatean dago mahatsa? - Kilo bat mahatsek bi euro balio du. Kilo batek bi euro balio du. Mahatsa bi euroan dago. Kiloa bi euroan dago. Bi euroan dago kiloa. Bi euroan dago mahatsa.

Data: 20120417

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Zenbatzaile zehaztugabeak: franko, franko aldiz, frankotan

Galdera:Zuzena al da franko esan du esatea askotan esan du esan ordez?

Erantzuna:Ez. Izan ere, franko aldiz esan du edo frankotan esan du esan behar da askotan esan du adierazteko. Zenbatzaile zehaztugabea da franko, eta lau erabilera hauek erakusten ditu izenen ondoan, Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU-I) liburukiak150. orrialdean dakarrenez: lana franko, lan franko, lanik franko, franko lan (asko lan bezala, ekialdean). Horrez gainera, ikus Euskaltzaindiaren Hiztegia eta JAGONETeko datu-base honetako “nahiko” sarrera.

Page 41: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 20060330

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Zenbatzaile zehaztugabeak: makina bat, *makina

Galdera:Zuzena al da Makina aldiz entzun diot kontu hori esaldia?

Erantzuna:Ez. Izan ere, makina hitzak asko esan nahi duenean, makina bat erabili behar da zenbatzaile zehaztugabe gisa (ikus Hiztegi Batua). - Makina bat aldiz entzun diot kontu hori. - Makina bat bider hartu izan dut hango haize ederra! - Makina bat markes bada bazterretan. - Makina bat mediku eta botika ibili zen gure etxean. - Makina bat orrialde idatzi du.

Data: 20100223

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

zertan ibili/jolastu: pilotan, dendaketan, zezenketan, harrapaketan...

Galdera:Arestian, piratetara jolastu irakurri dut. Zuzena al da zertara jolastu egitura hori?

Erantzuna:Euskaltzaindiak besterik arautu artean, tradizioak agintzen du horretan ere, eta tradizioa, nik dakidala, ZERTAN ibili/jolastu erabiltzearen aldekoa da, argi eta garbi. Beraz, pilotan ibili, pirataketan jolastu eta gisakoak erabiltzea da egokiena, nire ustez: amaketan, dendaketan, zezenketan, harrapaketan, kaniketan... ibili/jolastu.

Data: 20120702

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

zuzendu

Galdera:Zuzena al da haurdunei zuzendutako ikastaroa esaldian zuzendu aditza erabiltzea?

Erantzuna:Bai, zuzena da erabilera hori. Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 863. or.), hauxe da, besteak beste, zuzendu sarreran datorrena:- zuzendu 4 du aditza. Zerbait beste zerbaitetara edo norbaitengana bideratu. Hona orain gure galdera, irakurle guztiei zuzendua.Koldo Mitxelena zenari hartuak dira ondorengo adibide hauek ere:

Page 42: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

- Bada Tovar jaunaren erantzun bat; Corominas jaunari zuzendua dago.- Zein euskal sukaldetan entzun da sekula Eñaut zaharrak emazteari zuzentzen dionbezalako predikurik?

Data: 20141211

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

ahal izan

Galdera:

Oso esparru zabala duen aditza da, era ezberdinetan erabiltzen duguna, gainera. Guk forma arruntenak eta erabilienak zein diren jakin nahi dugu eta nork, norekin, noiz, zertarako eta abar kontuan hartuz egokitasunez erabiltzen irakatsi ere bai. Esate baterako, mendebaldean bultzatu behar ote dugu etortzen ahal zara forma?

Erantzuna:Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna liburuak dakarrena (420.-423. or.) gomendatuko nuke:Ahal desirazkoa ("ez ahal da oinez etorriko!") / ahal ahalezkoa ("ez da oinez etortzen ahalko").Ahalezko balioan, aditz laguntzaile guztiekin ager daiteke, beti ere aditz nagusiarenerregimenaren arabera: joaten ahal da, egiten ahal dugu, joan ahal naiteke, egin ahal dezake...Eta ez dirudi, -kedun formetan, ahal erabiltzeak esanahia aldatzen duenik ("egin ahal dezake", "egin dezake").Aspektuari dagokionez, aspektu burutua izan edo ukan partizipioen bidez adierazten da, aditz nagusia gehienetan partizipioa izanik (euskalki batzuetan aditz izena ere bai): aski goiz etorri ahal izan da, liburuak erosi ahal izan ditu, horri esker ikasten ahal izan dut munduaren berri...Aspektu burutugabea, ahalek berak bakarrik adierazten du, aditz nagusia, euskalkien arabera, partizipioa edo aditz izena izanik: etorri ahal naiz, etortzen ahal naiz...Geroaldia markatzeko, ostera, forma bat baino gehiago aurki daiteke; badirudi erabilienak, geroaldiaren marka ahali zuzenean erantsi, eta aditz nagusia -tu edo -t(z)en formak daramatenak direla: ikusi ahalko dugu, ikusten ahalko dugu... Nahiz geroaldiaren marka izan aditzari ere lot dakiokeen: ikusi ahal izango dugu.Euskaltzaindiak ez du azterketa berezirik egin, ez araurik eman. Dena den, Gramatika batzordea ari da aditz "modal" hauen erabileraz arau-proposamena prestatzen, bai baitirudi gramatiketako forma horien artean, ez dutela guztiek pisu bera izan eta puntu batzuek (aditz nagusiaren aspektuari dagozkionak, edo geroaldiko forma nagusiak zein diren) hobeto aztertu beharrekoak direla.Bestalde, ez dago bereziki bultzatu beharrik etortzen ahal zara; aski da jakitea/irakastea egitura hori zuzena dela euskaraz, erabil daitekeela eta, batez ere, Ekialdeko euskalkietakoa dela.

Data: 1999

Erantzulea: EGLkoaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Page 43: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

ahal eta ezin

Galdera:

Erabilera zuzena zein da? Etortzen ahal naiz, etorri ahal naiz, etorri ahal liteke…Bestalde, jokatu ahal dut = jokatzen ahal dut. Horrako ahal biak ontzat ematen ote dira?Joan ahal nahiz - ez dut joaten ahal, ezin dut joan / ezin eraman dezaketEzin naiz joan / ezin dut joan? Horrako ezin horrek beti laguntzaile trantsitiboa eskatzen al du?Ba ote dago ñabardurarik egin dezake eta egin/egiten ahal duren artean? Edo berdin-berdin erabil ditzakegu?

Erantzuna:Ezinek eta ahalek ez dute laguntzailea aldatzen: ezin naiz etorri; ez naiz joaten ahal.Gainerako galderak aztertuko ditugu.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

behar izan

Galdera:

Etorri behar izan zer da: naiz ala dut?

Erantzuna:113. arauak dio behar izan horrek du saileko aditz laguntzailea hartuko duela, salbubertan aipatzen diren kasuetan. Beraz, etorri/joan behar dut da batasunerako forma zuzena.

Data: 2001

Erantzulea: Araua

behar izango / beharko, ezin izango / ezingo eta gisakoak

Galdera:

Zuzenak al dira behar izango / beharko; balio izango / balioko; bizi izango / biziko; ezin izango / ezingo; ahal izango / ahalko; nahi izango / nahiko forma horiek denak?

Erantzuna:Bai, horiek denak dira zuzenak, Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, II liburukian aipatzen denez. Liburuki horretan esaten da perifrasiaren osakide diren izan edo ukan aditzek hartzen dutela aspektu-marka; nahiz eta askotan, aditz horiek isildu ondoren, nahi eta gura izenek (447. or.),

Page 44: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

beharek (453 or.) eta ahalek (459. or.) hartzen duten -ko marka hori.Balio izan, bizi izan eta ezin izan aditzekin ere gertatzen da izanen elipsi hori. Hala erakusten dute behintzat Orotariko Euskal Hiztegiko literatura corpuseko adibide ugariek (balioko formak, 83 agerraldi; biziko formak, 567; ezingo formak, 103...).Oro har, gainera, zuk emandako aditz horietan ugariagoak dira izan aditza eliditutako formak (beharko, balioko, biziko eta abar), besteak baino (behar izango,balio izango eta abar baino).

Data: 2001/04/19

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

deitu

Galdera:

Ez dugu oso garbi ikusten zergatik onartzen den deitu didate, deitu naute-ren ordez.

Erantzuna:39. arauan, Iparraldeko eta Hegoaldeko tradizioak kontuan harturik, biak onartzen dira; beraz, ez da deitu naute baztertzen.

Data: 1998

Erantzulea: Araua

du eta da

Galdera:

Inpertsonalaren erabilera orain arteko ohituren kontrakoa: esaten da, ikusten da…Irauli, bestalde, hiztegietan du agertzen da; baina Txalupa irauli egin zen.

Erantzuna:Du motako aditz askok onartzen dute da laguntzailea, subjektu jakinik adierazten ez denean, hau da, inpertsonala adierazteko. Hiztegi Batuan, hala ere, aditz horiek du ad. bezala azalduko dira, jakina.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

dut eta daukat

Galdera:

Ez daukagu sartzerik: ez duzu sartzerik. Sinetsia dut: sinetsita daukatOso garbi dut: oso garbi daukatZerbait egin beharra nuen/neukanZer alde dago batetik bestera? Bikote horietako forma biak zuzenak dira?

Page 45: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Bai, besterik erabakitzen ez den bitartean, bi formak ematen dira zuzentzat.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

egon eta izan

Galdera:

Izan aditza erabiltzea egonen ordez: bilduta izan da goiz guztian, gaixorik izan da joan den astean… Ba al dago honetaz arau argirik emateko moduren bat?

Erantzuna:Oso zabaldua dago aspalditik egon aditza, batez ere Hegoaldean. Oraingoz ez da inolako araurik eman horretaz; aztertuko da gaia.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

espero izan

Galdera:Ez al da egia espero izan aditza nominalizazioarekin erabiltzen dela normalean? Adibidez:Zu etortzea espero dut.

Erantzuna:Egia da espero izan aditza nominalizazioarekin erabiltzen dela normalean, eta zuzena da zure adibidea:Zu etortzea espero dut.Nolanahi ere, ez da molde bakarra; izan ere, -ela-dun perpaus osagarri bat lagun duela ere eman baitaiteke aipatu aditza:Etorriko zarela espero dut.Beraz, biak erabil daitezke espero izan aditzaren osagarri gisa.Erregimen berbera dute beste aditz batzuek ere:Jaialdira joatea agindu nion.Jaialdira joango nintzela agindu nion.

Data: 1999/05/05

Erantzulea: Gramatika batzordea

ezin jasoa / jaso ezina

Galdera:

Page 46: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Zuzena al da hau ezin jasoa da esaldia? Badakigu ohikoagoa dela jaso ezina, baina uste dugu eginahala eta ahaleginaren antzekoa izan daitekeela.

Erantzuna:Zuzena da, bai, hau ezin jasoa da esaldia. Orotariko Euskal Hiztegiko literatura corpusean molde horretako adibide asko dago (baita ezin atzetik dela ere, jakina). Jaso aditzarekin bat bakarra (tripa ezin jasoa, ezer ezin jana, Iturriaga, Bertsoak, 42. or.), baina ugari beste aditz batzuekin: besteak beste, ezin askatua, ezin ahaztuzkoa, ezin agortuzkoa, ezin baztertuzkoa, ezin egona, ezin eramana, ezin esana, ezin jasana, ezin ikusia eta abar. Marratxo eta guzti idatzita ere agertzen diraliteratura tradizioan.

Data: 2001/04/19

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

ezin

Galdera:

Zein da forma zuzena: ezin dut jan ala ezin jan dut?

Erantzuna:Biak dira zuzenak; baina bigarrena adierazkorragoa, askorentzat.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

gose

Galdera:

Gose izan, goseak egon… gosea eduki. Gose naiz, goseak nago egiturak jatorrak dira; baina gose handia daukat, izugarrizko egarria zuen esaterik bai? (Orotariko Euskal Hiztegian badaude gosea izan/eduki modukoak).

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du oraindik aztertu gai hori. Hiztegi Batua osatzeko bigarren itzulian aztertzen ahaleginduko gara, Gramatika batzordearekin batera.

Data: 2000

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

iritzi

Galdera:

Page 47: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Iritzi aditza erabiltzean konpletiboa erabil daiteke (polita dela deritzot, gaizki dagoela deritzogu)?

Erantzuna:Orotariko Euskal Hiztegian, iritzi sarreran, badira konpletiboaren adibideak (bi arrazoiz deritzat herri honi hain izen hautua eman ahal izan ziotela), nahiz XX. mendekorik ez den ageri. Hiztegi Batuan ez da bereziki ezer esan konpletiboaz iritzi sarreran.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

joan berri

Galdera:

Joan berri naiz ala joan berri dut? Jende askoren zalantza izaten da.

Erantzuna:Joan berri naiz, zalantzarik gabe; berri ezartzeak ez baitu aditz laguntzailea aldarazten.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

merezi izan

Galdera:Merezi izan aditza dela-eta, ontzat ematen ditut honelakoak:Mikelek saria merezi du.San Ferminetara joatea merezi du.Donostiako Alde Zaharrera joatea merezi du.Baina ondoko perpaus hau (Euskaltzaindiaren 31. arauan esaten denaren kontra doana) ontzat eman al daiteke?Arestian aipatutakoak (hau da), Donostiako Alde Zaharrera joateak, merezi du.

Erantzuna:Gramatika batzordearen iritziz, azkeneko perpaus hori txartzat ematekoa da. Izan ere, egia da merezi izan aditzak ergatiboa eska dezakeela (Mikelek saria merezi du),baina aditz horren bi erabilera bereizi beharrean gara:1. Subjektu ergatiboa eta objektu absolutiboa duena:Mikelek saria merezi du.Mikelek saria jasotzea merezi du.2. Merezi izan aditzaren erabilera inpertsonala, subjektu ergatiborik ez duena:Merezi du lan egitea.Merezi du Euskal Herria ongi ezagutzea.Goian aipatzen den zalantzazko perpausa bigarren baliokoa litzateke, subjektu agerikorik ez duena. Beraz, perpaus hori erabili nahi izanez gero, honelako zerbait

Page 48: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

gomendatuko genuke:Arestian aipatutakoa egitea, Donostiako Alde Zaharrera joatea, merezi du.

Data: 1999/05/05

Erantzulea: Gramatika batzordea

operatu

Galdera:

Operatu diote ala dute: hankan, hankaz, hankatik...?

Erantzuna:Hiztegi Batuan, operatu du ad. dela esaten da. Bestalde, Sarasolaren Euskal Hiztegian: operatu, du ad. "Bihotzetik operatu; zango gangrenatua operatu".

Data: 2000

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Aditz esapideak: faltan bota eta atentzioa deitu

Galdera:

Faltan bota eta atentzioa deitu onartzekoak al dira?

Erantzuna:Atentzio ez da oraingoz Hiztegi Batuan sartu.Mira egin aditz esapidearen adiera definitzean, "norbaiten edo zerbaiten falta nabaritu" esaten da. Beraz, mira egin eta falta nabaritu, biak erabil daitezke. Faltanbota ez da txukunegia euskara batuan erabiltzeko.Ibon Sarasolaren hiztegian: atentzioa deitu* e. atentzioa eman.

Data: 2000

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Ahalera eta ezina: joan ahal naiz, joan naiteke / ezin joan naiz, ezin naiz joan, ez(in) naiteke joan

Galdera:1. Ahalerazko formak (naiteke, dezake) AHAL eta EZIN aditzen baliokidetzat jo daitezke? Adibidez, "joan ahal nintzen" = "joan nintekeen"? Ezezkoan, zein da ñabardura?2. Zuzena al da "ezin joan naiz" esatea?

Erantzuna:1. Bai, elkarren baliokidetzat jo daitezke, bai baiezkoetan eta bai ezezkoetan.

Page 49: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Joan ahal naiz = Joan naitekeEzin naiz joan = Ez(in) naiteke joanÑabardurak direla eta, nik ez dut halako alderik nabaritzen. Orotariko Euskal Hiztegian, (ikus OEH, VII, 666. or.), EZIN sarreran honako hau esaten da: "Altube (Erderismos 248) señala una diferencia semántica [que Azkue (Morf. 998) confiesa no percibir] entre las oraciones "ezin etorri naiz", que indicaría la imposibilidad de un acto en el momento en que se intenta y "ezin etorri naiteke" imposibilidad más abstracta o intemporal". Ni, kasu honetan, Azkuerekin bat nator.

2. Bai, zuzena da "ezin joan naiz". OEHko orrialde horretan bertan honako hau esaten da: "con el auxiliar siguiendo inmediatamente a "ezin" ("ezin naiz etorri") es muy poco frecuente al Norte antes del s. XX. Al sur, no ocurre así en la mayoría de textos antiguos. En el s. XVIII sigue siendo bastante poco usual, pero su utilización va aumentando considerablemente desde principios del s. XIX".

Horrez gainera, ikus datu-base honetako "ahal" eta "ezin" sarrerak.

Data: 2002/01/14

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Aspektuaz: egon/izan, ibili...

Galdera:

Egoki egina al da ondorengo adibideokin egin dugun "zuzen/oker" sailkapena?Asteburu honetan ziza biltzen egon gara Isaban. (oker)Asteburu honetan zizak hartzen izan gara Isaban. (oker)Asteburu honetan ziza biltzen izan gara Isaban. (zuzen)Asteburu honetan ziza biltzen ibili gara Isaban. (zuzen)Pilotan jokatzen egon gara 5:00etatik 6:00etara. (oker)Pilotan jokatzen aritu gara… (zuzen)Atzo klinikan izan nintzen, ama bisitatzen.(zuzen)Hamabost egun egon naiz klinikan, heste-soberatik operatuta. (zuzen)Telebista ikusten egon naiz. (zuzen)

Erantzuna:Behin baino gehiagotan entzun dugu lanean egon dena ez zela gehiegi nekatuko. Gomendagarriagoak dira, noski, adibide horietan zuzentzat ematen direnak. Hala ere, ez da gomendio berezirik eman puntu horretaz (literaturako erabilera ez da berariaz aztertu), eta gerta daiteke, euskalki batzuetan eta besteetan erabilera desberdinak aurkitzea. Hobe, beraz, zorrotzegi ez jokatzea.

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Beldur izan: zeren beldur izan

Page 50: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Zuzena al da "zeren beldur zara?" galderari "iluntasunaren, otsoaren eta zure" soil-soilik erantzutea?

Erantzuna:Nik ez nuke txartzat emango, baina ez zait egokia iruditzen. Zaila da Orotariko Euskal Hiztegian egitura horien bilaketa egitea; baina, horrelakoen testigantzarik izatekotan, testigantza zahar samarrak aurkituko genituzkeela uste dut.Patxi Altunak gramatikaltzat dauka egitura hori ("beldur" gabeko erantzunarena); baina gaur egun ohikoagoa eta egokiagoa da "iluntasunaren, otsoaren eta zure beldur" erantzutea; nahiz eta galderako "beldur" hitza errepikatu.

Data: 2002/01/08

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

berdin izan (jolastu/jolastea)

Galdera:Zalantza hauxe sortu zaigu: "berdin dit (zait) jolastu/jolastea". Zein da zuzena?

Erantzuna:Orotariko Euskal Hiztegian, BERDIN IZAN azpisarreran (ikus IV. lib. 731. or.), bi aukera horiek ere ageri zaizkigu: "berdin dit (zait) jolastu" eta "berdin dit (zait) jolastea".Dirudienez, "berdin dit (zait) jolastea" da gaur egun erabiliena; baina badira beste ereduaren adibideak ere literaturan:- Berdin zitzaion iparrera igo edo egoaldera jetsi (T. Agirre, Uztaro, 212. or.)Beraz, bai aditz-partizipioa, bai aditz-izena eta bai bestelako forma batzuk ere [batzuetan, aditz-erroa, "ba-(...) ere" egitura eta abar] erabil daitezke "berdin izan"en osagarri.Horrez gainera, ikus datu-base honetako "berdin izan" sarrera.

Data: 2001/11/05

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Bildu, bilera: bileran egon / bilduta egon

Galdera:"Bildu" aditzarekin, erabil daiteke "bilduta daude" egitura: alegia, jendea bilera batean dagoela adierazteko? Pertsonak "bilduta" egon daitezke?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du ezer erabaki horretaz; baina "bilduta egon" egiturak gaztelaniazko "estar reunido" esapidearen kalko ustela dirudi eta, beraz, erdarakada nabarmena (non eta ez den esan nahi "estar recogido"). Hortaz, "bileran egon" erabiltzea izango dugu egokiena.

Data: 2001/09/25

Page 51: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Ezinezkoa da / ez du lasaitzerik

Galdera:Zuzentzat ematen al dira "urduri baino urduriago dago, ezinezkoa da bera lasaitzerik" eta "urduri baino urduriago dago, ez du lasaitzerik" esaldiak? Zer alde dago batetik bestera?

Erantzuna:Lehendabiziko perpausa ez da zuzena, ez "lasaitu" aditzaren erabilera iragankorrean, ez eta iragangaitzean ere: "lasaitzea" behar du. Beraz, "urduri baino urduriago dago, ezinezkoa da bera lasaitzea".Bigarren perpausa ondo legoke "lasaitu" aditzaren erabilera iragangaitzean. Erabilera iragankorrean ("guk hura lasaitu") ez litzateke egokia.

Data: 2001/05/25

Erantzulea: Beñat Oihartzabal, Jesus Mari Makatzaga

Ezintasuna: ezin dut, ezin dezaket, ez dezaket

Galdera:Zein da ondorengo hauen artean formarik egokiena: "ezin dut hori egin / ezin diot ulertu / ezin dezaket hori egin / ezin diezaioket ulertu / ez dezaket hori egin / ez diezaioket ulertu"?

Erantzuna:Ezintasuna adierazteko forma horiek guztiak dira zuzenak eta egokiak. Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, II liburukian, "15.4.2. Ezina" atalean (ikus 461. or.), Gramatika batzordeak honela dio:"... perifrasi egitura oinarriz hartu eta "ezin" erasten zaio ("ezin naiz etorri", "ezin dut egin", adibidez). Ahalezko adizkiekin eta "ahal" daramatenekin "ez" soila ere erabiltzen ahal da ("ez dezaket egin", adibidez), "ezin" eta guztiko erabilera ("ezin dezaket egin") lehenagokotzat jotzen bada ere."

Data: 2001/06/14

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Izena + egin aditzarekin, arazi ala eragin?

Galdera:

Izenez osatzen diren aditzetan (hitz egin, barre egin...) zein erabili behar dugu, arazi ala eragin? Noiz bata eta noiz bestea?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du arau orokorrik eman izena + egin egiturako aditzen forma arazleaz. Praktikan, ordea, biei zabaldu die atea: hitz sarreran, bi azpisarrerok

Page 52: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

aurkituko dituzu Hiztegi Batuan: hitz eragin eta hitz eginarazi. Ostera, barre, lan eta negar sarreretan barre eragin, lan eragin eta negar eragin baino ez da sartu. Horiek ikusirik, ez da zalantzarik izena + eragin badela euskara batukoa; baina ez dut uste izena + eginarazi baztertua geratzen denik, hitz eginarazi azpisarrera hor dago-eta.

Data: 2001/05/04

Erantzulea: Miren Azkarate

Jakin: jakin badakit / jakin dakit

Galdera:Zein da egokiagoa, "jakin dakit" ala "jakin badakit"?

Erantzuna:Teorian behintzat, jakin dakit eta jakin badakit ez dagozkio egitura berari. Lehen kasuan aditza galdegai gisa hanpatua da; eta bigarrenean, mintzagai gisa.Egia esan, aditza modu horretan adizkera trinkoekin galdegai gisa hanpatzea itzuli markatua da eta gutxitan baliatua, bereziki jakin aditzarekin; adibide gutxi dira Orotariko Euskal Hiztegiaren literatura korpusean. Hona biga:- Azkengabe jakintsu ta egiaren iturri zeran jaun aundi orrek, gauza guztiak ezagun dezaguzkizu ta egi guztiak jakin dakizkizu (Izenik gabea, Gasteizko elizbarrutikokatixima).- Arras erreza ei zan izarren egitea eta jakin zekian berak, bainan orduan lan egin behar zuan (Oskillaso, Kurloiak)Aditza mintzagai gisa hanpatzea, berriz (alegia, jakin badakit), egungo euskaran bederen, errazago egiten dela dirudi.

Data: 2001/05/25

Erantzulea: Beñat Oihartzabal

kapaz izan

Galdera:Nola esan behar da pluralean, "kapazak gara" ala "kapaz gara"?

Erantzuna:Euskaltzaindiak argitaratutako Orotariko Euskal Hiztegian (ikus X. liburuko 414. or.), "kapaz" sarreran, adibide hauek datoz (denak ere "kapaz" soilaren egokitasunaren lekuko):- Artuteko kapaz gara / gu onen industria (Bertso Bizkaitarrak, 12. ahapaldia) (1688)- Gu kapaz gaituk Josapateko zelaian sartzeko be (Kirikiño, Abarrak, II, 169. or.)- Andre bana mantentzeko / kapaz ez geranak (Uztapide, Lengo Egunak Gogoan, I, 50. or.)- Sakrifizio handienen egiteko aiher (kapaz) [ziren] (Pierre Lafitte, CEEN 1973, 130. or.)

Page 53: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 2001/08/08

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Nahi izan: nahiago dut ez egin / bihar nahiago dut joan

Galdera:

NAHIAGO erabiliz gero, berau NAHI aditza bezala erabili behar omen da. Erabilpen arrunta, ordea, bestelakoa da. Izan ere, hau bezalako perpausak esan ohi ditugu: bihar nahiago dut joan. Adibide horretan ez daukat zalantzarik, araua betetzen baita; nire zalantza, ordea, ezezko perpausak egiterakoan dator. Esate baterako, zuzena al da nahiago dut ez egin (baiezko perpausa)? Edo ez dut egin nahiago (ezezko perpausa) esan behar da?

Erantzuna:Erantzuna (J. R. Zubimendi, JAGONETen arduraduna)Zalantza bikoitza ageri zait zure galderan, eta bitan erantzungo dizut.Batetik, nahiago dut ez egin zuzena da; baina ez dut egin nahiago okerra da.Bestetik, bihar nahiago dut joan bezalako esaldietako hitzen ordenarekin arretaz jokatu behar da; bestela, ordena aldatzean, esanahia ere aldatu egiten baita. Begira nola (samurrago ulertzeko, lan egin aditza erabiliko dut hurrengo adibideetan):Bihar nahiago dut lan egin (greba egin baino).Bihar lan egin nahiago dut (gaur lan egin baino).Dena den, eta galderari gune ilun bat ere ikusten diodanez, Gramatika batzordeko lankideen iritzia ere azalduko dizut, ea auzi hau gehixeago argitzen dugun.

Erantzun osagarria (Beñat Oyharçabal, IKER sailburua)Ezezkoetan du arazoa galdegileak. Halakoetan, Joxe Ramonek esan bezala, gaizki dago ez dut egin nahiago. Horrelakoetan, ezeztapena beti doa perpaus osagarrian, eta ez perpaus nagusian. Beraz: nahiago dut ez egin zuzena da, eta ez dut egin nahiago okerra da.Kontrakoa gertatzen da NAHI IZANekin. Honekin, ezeztapena aditz nagusiarekin doa: ez dut egin nahi zuzena da, baina nahi dut ez egin okerra da.Semantikoki EZ DUT EGIN NAHI eta ??NAHI DUT EZ EGIN desberdinak dira, baina hizkuntza naturalean hauturik ez da (erdaraz ere ez : ??je veux ne pas travailler, ??quiero no trabajar).Bigarrenean ere arrazoi guztia du Joxe Ramonek hitz ordenarekin oso kontuz ibili behar dela esatean. Hala, ondorengo esanahi hauek bereizi nahi baditugu, hitz ordena bat edo bestea erabili beharko dugu:Bihar nahiago dut joan (etxean geratu baino). Nahiago dut bihar joan (etzi baino). Bihar joan nahiago dut (etzi joan baino)??

Oharra (Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazkaria)Azkeneko bihar joan nahiago dut eta gisakoetan, askoz ere arruntagoa da nahiago dut aditza perpaus osagarriaren aurretik ematea: nahiago dut bihar joan. Hala dirudi, behintzat, literatura corpuseko adibideen argitan. Ez nuke, hala ere, txartzat joko bihar joan nahiago dut; baina bai markatutzat.

Page 54: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 2001/04/26

Erantzulea: Aipatutakoen iritziak

NOR-NORI-NORK adizkia, NOR 3. pertsona ez denean

Galdera:

NOR-NORI-NORK kasuetan, NOR hirugarren pertsona ez bada, nola osatzen da aditz laguntzailea? Adibidez: Nik zu poliziari entregatuko...

Erantzuna:Egia esan, oso bitxiak dira egitura horiek euskaraz. Hain bitxiak, non literatura-tradizio osoan ia erabili ere ez baitira egin (eta ageri diren bakanak, literatura zaharrean ageri dira). Aipatu, Euskaltzaindiaren Arauak saileko bigarren karpetan aipatzen da kasu hori (ikus 683. or.). Adibide batzuk jasotzen dira han: zuk ni hari eraman naiozu eta abar. Patxi Altunaren Euskal Aditza. Batua? Baturakoa liburuan (Etor, 1971) ere aipatzenda auzi hori (ikus 66. or. eta ondorengoak). Han esaten denaren arabera, Hegoaldean ez dira jaso Azkuek Arratian entzundako hiru formak besterik (eta literatura idatzian, bat ere ez). Iparraldean, berriz, 15 agerraldi aipatzen ditu Altunak (horietatik 13, Leizarragaren testuetakoak). Adibide bat ere aipatzen du Altunak pasarte horretan: Txominek ni hartu eta alkate jaunari eraman... kasuan, aditz laguntzailea N-A-U-KIO edo horrelakoren bat litzatekeela dio. Objektua 3. pertsona ez den kasu horietarako ez dago paradigmarik: Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, II liburukian ez dira jaso. Baina, dirudienez, erabili behar handirik ere ez dago. Altunak berak dio normal-normalena dela objektua ia beti ZERBAIT izatea, eta ez NORBAIT. Objektua 1. edo 2. pertsona bada, bestelako egitura batzuetara jotzea da ohiko baliabidea. Datiboko sintagma kentzea, adibidez: Txominek alkatearen aurrera (alkatearengana) ekarri nau, Poliziaren eskuetan utziko zaitut, Komisaldegira eramango zaitut edo horrelako zerbait.

Data: 2001/03/28

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Aditzen erregimena (Lexikoa)

aldatu: iritziz aldatu naiz

Galdera:Zuzena al da iritziz aldatu NAIZ esatea?

Erantzuna:Bai, zuzena da iritziz aldatu NAIZ egitura.Gehienetan, -z aldatu egitura lekua, egoera eta arroparekin erabili izan da: etxez aldatu naiz, lekuz aldatu zara, ostatuz aldatu zen; bizitzaz aldatu zen, mailaz aldatu

Page 55: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

gara, iritziz aldatu naiz; soinekoz aldatu zen, arropaz aldatu da...Egitura horiek denak iragangaitzak dira (NI ALDATU NAIZ etxez, lekuz...); baina objekturen bat dagoenean (NIK ALDATU DUT mahaia lekuz), orduan egitura iragankorra izaten da. Izan ere, ez dira gauza bera etxez aldatu naiz, autoz aldatu naiz (etxe batetik bestera joan naiz, auto batetik bestera pasatu naiz) eta etxea aldatu dut, autoa aldatu dut (etxearen, autoaren itxura aldatu dut); baina bigarren honek, gainera, esan nahi lezake etxe edo auto zaharra saldu eta berria erosi dudala.Eta beste horrenbeste gertatzen da, adibidez, ohe aldaketarekin: ohez aldatu naiz = ohe batetik bestera pasatu naizohea aldatu dut = oheko izarak aldatu ditutohea aldatu dut = orain beste ohe bat daukat (edo bestelakoa) ohea lekuz aldatu dut = orain beste leku batean daukat oheaHorrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako aldatu da/du sarrera.

Data: 20130610

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

dadila/dadin/ -t(z)eko ... eskatu, agindu, gomendatu, proposatu, aholkatu

Galdera:Subjuntiboa nola egiten da eskatu aditzarekin: eskatu diote etor dadila edo eskatu diote etor dadin? Eta proposatu, gomendatu eta aholkatu aditzekin?

Erantzuna:Egitura hauei dagokienez, gure gramatikan (EGLUetan) estilo zuzena eta zehar-estiloa aipatzen ditugu (ikus Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, V, Mendeko perpausak, 1, 30.-32. or.), eta baliokidetzak ezartzen ditugu estilo zuzenean ematen diren egituren eta zehar-estiloan ematen direnen artean.Hala, esaten dugu baliokideak direla agintera modu hauek:- Etor zaitez! -esan diot. (estilo zuzena)- Etor dadila esan diot. (zehar-estiloa, aditz jokatu subjuntibokoa duena)- Etortzeko esan diot. (zehar-estiloa, aditz jokatugabea duena)Aginduaz gain, gomendioa, eskaera edo galdea ere baditugu bi estiloak onartzen dituztenak:- Etor zaitez! -eskatu diot. (estilo zuzena)- Etor dadila eskatu diot. (zehar-estiloa, aditz jokatu subjuntibokoa duena)- Etor dadin eskatu diot. (zehar-estiloa, aditz jokatu subjuntibokoa duena)- Etortzeko eskatu diot. (zehar-estiloa, aditz jokatugabea duena) Berdintsu gertatzen da gomendatu aditzarekin ere: Goizean goiz abiatzeko gomendatu dit.Aditz jokatugabekoetan, zenbait hizkeratan, -T(Z)EKOren ordez, -T(Z)EA menderagailua erabiltzen da: Goizean goiz abiatzea gomendatu dit.Zenbait aditzetan, -T(Z)EA eta -T(Z)EKO, biak erabiltzen dira, esan bezala, zenbaithizkeratan; baina, edozein kasutan, -T(Z)EKO menderagailuak dirudi erabiliagoa.JAGONET zerbitzu honetan bertan, galdetu izan zaigu zein den zuzena bi bikote hauen artean: -T(Z)EA eskatu/ -T(Z)EKO eskatu eta -T(Z)EA agindu/-T(Z)EKO agindu. Gure erantzuna izan da biak direla zuzenak, baina -T(Z)EKO aldaera dela arruntagoa: ikus JAGONETeko datu-base honetako -t(z)eko, -t(z)ea sarrerak.

Page 56: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 20131203

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

eboluzionatu, existitu

Galdera:Aditz horiek Nor ala Nor-Nork dira? Eboluzionatu dut/naiz? Existitzen dut/naiz?

Erantzuna:Erabilera zuzenak eboluzionatu dut eta existitzen naiz dira.Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan, eboluzionatu sarreran adierazten da du sailekoa dela, baina Nor kasurik gabea.Bestalde, Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 2012koaren 258. or.), hauxe da, besteak beste, existitu sarreran datorrena:existitu da aditza. Izatasun motaren bat izan. Hortik aurrera, ikusten ez zaitudanez gero, ez zara existitzen. Orain existitzen ez den izar baten argia ikusten dugun bezala. Ez dakit hitz hori existitzen den.

Data: 20150331

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

entrenatu naiz/dut

Galdera:Zein da zuzena ni futbolean entrenatzen naiz edo nik futbolean entrenatzen dut?

Erantzuna:Egitura zuzena ni futbolean entrenatzen naiz da.Erabilera biak ditu entrenatu aditzak, baina bereiz: ni futbolean entrenatzen naiz / nik futbol-taldea entrenatzen dut.Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan hauek dira entrenatu sarreran datozen bi adibideak: gogotik entrenatu naiz igerian; zuk futbol-taldea entrenatuko duzu.

Data: 20150331

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

entzun

Galdera:Hiztegi Batuan ageri denez, entzun aditza du sailekoa da. Hortaz, nik Urliari entzun diot kontu hori egitura okerra da?

Erantzuna:Ez, ez da okerra; nik Urliari entzun diot kontu hori egitura zuzena da. Egia da entzun aditza du sailekoa dela; baina Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak (ikus VI. lib. 685. or.) honako lekukotasun hauek dakartza "aditu diogu erraten, entzun diogu esaten, amari entzun diot eskualdun kanta bat…", azalpen

Page 57: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

orokorraz gainera: "Para "escuchar a alguien" los septentrionales usan exclusivamente el auxiliar transitivo bipersonal [du]; al Sur, desde mediados del siglo XIX, se emplea generalmente el tripersonal [dio], aunque parece que hasta esa época alternaban ambas construcciones (a menudo en un mismo autor), si bien predominando los ejemplos del tipo entzun nauzu sobre los del tipo entzun didazu. Para -t(z)en entzun,mientras al Sur encontramos sólo ejemplos con auxiliar transitivo tripersonal [dio], al Norte hallamos tanto hori erraiten entzun diot como hori erraiten entzun dut, abundando más tal vez el segundo tipo".Hona datiboaren erabileraren adibide batzuk: - Gure legeak gaitzesten al du iñor, berari entzun gabe? (Iraizoz) - Ari entzun ondoan, kezka aunditan yartzen zan (Iraizoz) - Aitari entzun ta argandik ikasten duen edozein nigana etortzen da (Iraizoz) - Neri entzun didatenai galdegiezu zer esan diedan (Iraizoz) - Neri entzun balit buru gogor arrek, ez genduan orain orrelako penarik izango (Zabala) Bestalde, zuzenak dira ni Euzkitze bertsotan entzunda nago, ni Euzkitzeri halako bertso entzunda nago, ni Euzkitzeren halako bertso entzunda nago eta gisakoak.

Data: 2007/03/08

Erantzulea: J. R. Zubimendi, JAGONETen arduraduna

erantzun, ihardetsi (galdera/galderari erantzun)

Galdera:Hiztegi Batuan ageri denez, erantzun aditza du sailekoa da (baita ihardetsi aditza ere). Hortaz, nik galdera erantzun dut esateaz gainera, nik zu erantzun zaitut esan behar dugu? Zuzenak al dira nik galderari erantzun diot, nik zuri erantzun dizut eta abar?

Erantzuna:Bai, egia da erantzun eta ihardetsi aditzak, du sailekoak izateaz gain, dio sailekoak ere badirela. Gainera, nik galderari erantzun diot da gehien erabiltzen den forma. Zuri erantzun dizut perpausari dagokionez, horixe da zuzena eta egokia; eta ez *zu erantzun zaitut, bigarren egitura hori okerra baita. Baina nik galderari erantzun diot eta nik galdera erantzun dut zuzenak dira biak. Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegian esaten da galderari erantzun dela ohikoena (ikus VI. lib. 773. or.): "En cuanto a su comportamiento sintáctico, encontramos algún ejemplo aislado del tipo galdera erantzun (Iraizoz, Mitxelena), pero la forma habitual es galderari erantzun.

Data: 2008/10/20

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

erdu

Page 58: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Bizkaierako erdu aditz arkaikoa pluralean erabil daiteke? Zuzena da erdu danok esatea?

Erantzuna:Bai, zuzena da erdu danok esatea eta mintzakide pluralekoekin ere erabiltzea erdu aditza. Hona, horren erakusgarri, Orotariko Euskal Hiztegiko eta Ibon Sarasolaren Euskal Hiztegiko adibideok: - Erdu bijok ara (J.A. Mogel, Peru Abarka)- Erdu, goazan guztiok lorakaz aldra baten (E.M. Azcue, Parnasorako bidea)- Erdu, erdu gizon guztiok, handi eta txiki (Ibon Sarasola) Hala ere, Orotariko Euskal Hiztegian honako hau esaten da: "En la mayoria de los ejemplos atestiguados, la forma erdu hace referencia a la segunda persona del singular. Emplean erdu tanto para el singular como para el plural J.J. Moguel, Añibarro, Astarloa, J.A. Moguel y E.M. Azkue. Sin embargo Astarloa, J.A. Moguel y Añibarro alternan para el plural erdu y erdu(b)e. Siguen elsistema erdu (singular) / erdue (plural) Arrese Beitia, Iturzaeta, K. Enbeita y E. Bustinza. La forma erduze para el plural, la encontramos en F. Bilbao y S. Mitxelena".

Data: 2008/10/20

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

gehitu

Galdera:Zuzena al da lana izugarri gehitu zait esaldia?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan ageri denez, gehitu aditza da eta du sailetakoa da; baina, zaio sailekoak izan arren, zuzentzat dauzkat nik lana izugarri gehitu zait,zorrak gehitu zaizkio eta gisako esaldiak. Besteak beste, Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegian (ikus OEH, VIII. lib. 488. or.) aurkitu ditut gehitu aditza zaio sailean ere onartzearen aldeko lekukotasunhauek: - itxumena geitzen edo azitzen zaie (Gerrico) - geitu jakon itxaropena (Uriarte) - Mendibururen euskal idazlanak bi halako gehitu zaizkigu orain (Mitxelena)

Data: 2008/10/20

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

gozatu

Galdera:Zuzenak al dira jendea kirolaz gozatzen da / jendeak kirolaz gozatzen du / jendeak kirola gozatzen du esaldiak? Hirurek esanahi bera al dute?

Page 59: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Hirurak zuzenak dira, bai; baina ez dute esanahi berbera. Hona nire ikuspegia: Jendea kirolaz gozatzen da esatean, gozatu aditzak "jendea gozoago, eztiago bihurtu" esan nahi du. Jendeak kirolaz gozatzen du esatean, gozatu aditzak "jendeak kirolaren atsegina bereganatu" esan nahi du. Jendeak kirola gozatzen du esatean, berriz, "kirolak bereganatuko luke jendearen atsegina".Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegian aurkituko dituzu gozatu aditzaren gainerako adierak eta erabilerak (ikus OEH, VIII. lib. 820. or.).

Data: 2008/10/20

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

harritu

Galdera:Zuzenak al dira harritzen naiz horrela izatea, harritzen naiz horrela izateaz, harritzen nau horrela izateak esaldiak? Eta harritzen zait horrela izatea zuzena da?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan ageri denez, harritu aditza da eta du sailetakoa da: hori da araua. Beraz, ontzat ematekoak dira galderaren hasierako hiru esaldiak. Baina harritzen zait formari dagokionez, erabilerak erabilera, ez dirudi euskara baturako gomendatzekoa denik harritzen zait horrela izatea egitura: tradizio idatzian ez dago horrelakorik. Tradizio idatzian agertzen dira NOR-NORI(-NORK) erakoak; baina objektua dutenak dira eta, seguraski, beste esanahi bat: - Bihotza zait harritzen - Satani bere bihotza diozu harritzen - Harritzen darotazu osoki ene gorphutza

Data: 2008/10/20

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

iritzi (uste izan, iruditu): on/ona deritza, astun/astuna deritzo

Galdera:Nola esan behar da: etxeko janariari on/ona deritza, astun/astuna deritza...? Biak zuzenak dira?

Erantzuna:Bai, zuzenak dira on deritza / ona deritza, on deritzo / ona deritzo eta gisako erabilerak: biak zuzenak dira. Kontuan hartu deritzat eta deritzot (eta gisako bikoteak) adizki berbera direla, eta forma biak zuzenak direla. Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delakoan (ikus 424. or.), hauek dira iritzi sarrerako 1. adieran datozen adibideak: Zer deritzak (horri)? Nik gaizki deritzat etxea saltzeari. Zer irizten diozu?

Page 60: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Bestalde, Orotariko Euskal Hiztegiaren corpusetik ateratako adibideen artean, hor ageri dira on deritzat / ona deritzat eta gisako erabilerak. Horiek ere biak zuzenak dira. Testu zaharretan, mugagabearen erabilera da nagusi (luze deritza, eder deritza, gaitz deritzo). XX. mendekoetan, berriz, erabilera biak antzeko maiztasunez ageri dira (eder deritzat, ederrena deritzot; astun deritzot, astuna deritzat; eder baino ederrago deritzo, ona baino hobea deritza). Aipagarria da, gainera, hainbat idazle ezagunen testuetan erabilera biak aurkitzea: kaxkarrago deritzagu, seguruago deritzat; onuragarria deritzot (Orixe); egokiago deritzat, pasagarriago deritzat; legezkoa deritzat, beharrezkoa deritzat, probetxuzkoa deritzat, trinkoagoa eta ezkutuagoa deritzat (Koldo Mitxelena); zentzugabe deritzat; egokia deritzat (Txillardegi). Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako iritzi (deitu) sarrera.

Data: 20131126

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

itxaron (autobusari itxaron)

Galdera:Zuzena al da autobusari itxaron behar diot esaldia?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan ageri denez, itxaron aditza dio sailekoa da "objektu biziduna denean" bakarrik (adib. Mireni itxaron diogu), gainerakoetan du sailekoa izanik (adib. itxaroten dut hilen piztuera).Horren arabera, badirudi autobusari itxaron behar diot txartzat eman behar dugula; baina autobusa nolabaiteko biziduntzat har daitekeenez (berez mugitzen den ibilgailua delako), esaldi hori txartzat ematea desegokia iruditzen zait. Beraz, ez nuke esango okerra denik autobusari itxaron behar diot esaldia. Gainera, Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak (ikus IX. lib. 693. or.) honako argibide hau dakar itxaron sarreran: "el complemento va siempre en dativo si se trata de seres animados; por lo demás, el complemento suele ir tanto en caso absoluto como en dativo". Beraz, ontzat ematen da datiboa (NORI kasua) erabiltzeaizen bizigabeekin.

Data: 2008/10/20

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

izan, ukan, eduki: ideiarik ere ez dut

Galdera:Zein da zuzena ideiarik ere ez daukat edo ideiarik ere ez dut? Zuzena al da eduki aditza erabiltzea hor?

Erantzuna:Bereziki arautu gabeko kontua da hori; baina Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak dioenez, aditz laguntzaile gisa izan ezik, izan/ukan erabiltzen diren

Page 61: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

testuinguru guztietan erabili da eduki literaturan, batez ere bizkaierazko testuetan. Bereziki kontuan hartzekoa da Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 2012koaren 191. or.), eduki sarreran datorren ohar hau:Oharra: aitaren antza zuen, hogei urte zituen edo egun ederra izan dugu bezalakoenlekuan, Hegoaldean, batez ere gaur egun, eduki aditza erabiltzeko joera dago: aitaren antza zeukan, hogei urte zeuzkan edo egun ederra eduki dugu. Euskaltzaindiaren gomendioa da izan laguntzailearen alde egitea horrelakoetan.Bestalde, Orotariko Euskal Hiztegiak dakartzan adibideetan ikusten denez, ideiarikere ez daukat eta ideiarik ere ez dut biak zuzenak dira; baina batasunerako egokienaizango da ideiarik ere ez dut erabiltzea. Hona adibide horietatik hartutako zenbait esaldi:ideia: Idea, representación, imagen de una cosa en la mente; creencia; opinión, parecer.- Irudimena berpiztu zait eta ideia asko badut.- Bere ideia bazuen haurren hazteko moldearen gainean.- Neuk, naiz ez ikusi, badaukat [txondar] orren idea.ideia: Intención, propósito, plan.- Perretxikutara joateko idia neukan baiña eurixa dihardu.- Ezkontzeko ideak banituan. - Etxian ontzat euken idea ori, eta alan egin genduen.

Data: 20151005

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

jarraitu, jarraiki

Galdera:Ba al da erabilera-desberdintasunik jarraitu eta jarraiki aditzen artean? Zeintzuk dira jarraiki aditzaren iraganeko forma trinko zuzenak euskara batuan? Zilegi da darraiote erabiltzea (Nor-nori-nork)?

Erantzuna:1. Bai, bada desberdintasunik bien erabileran. Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak (ikus X. lib. 109. or.) azaltzen duenez, jarraiki ekialdeko tradiziokoa da, batez ere; eta jarraitu, berriz, mendebaldekoa. Gainera, jarraiki iragangaitz moduan erabili izan da (DA eta ZAIO aditza); baina jarraitu bietara erabili izan da,iragangaitz nahiz iragankor moduan: XVIII. mendetik aurrera nagusitu da erabilera iragankorra mendebaldean (DU/DIO aditza). Horregatik hartu zuen Euskaltzaindiakarau maila duen Hiztegi Batuko erabaki hau: jarraiki, jarraikitzen. da/zaio jarraitu, jarrai(tu), jarraitzen. du/dio ad.: lanean jarraitu du; Jesusi jarraitu dio. 2. Aditz trinkoei dagokienez, ez da erabili izan Nor-nori-nork paradigma, baizik Nor-nori paradigma. Euskaltzaindiaren argitalpenetan, bai Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, II liburukian (ikus 262. or.), bai Euskal Aditz Batua liburuan (ikus 105. or.), iraganeko adizki hauek jaso dira: NINDERRAION, HINDERRAION, ZERRAION, GINDERRAIZKION, ZINDERRAIZKION, ZINDERRAIZKIOTEN, ZERRAIZKION. 3. Gaur egungo araudiari jarraituz, darraiote erabili ordez, darraie erabili behar da (polizia lapurrei darraie).

Page 62: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Badira tradizioan darraiote bezalakoak; baina, gure irudirako, analogikoak dira, etaNor-nori ereduari jarraitzen diote (bipertsonalak dira, eta ez tripertsonalak, OEHko terminologia erabilita). Hona Orotariko Euskal Hiztegitik hartutako adibide batzuk:

- Egizu kontu, egizu gogoeta ea zenbat urte dirian bekatuan zagozala ta bekatu egiteari darraiozula (Añibarro) - Bestela, berba egiten dozun bitartean jakinik zagoz arrisku bildurgarrian bizi zareala, infernuko bide zabalari darraiozula ta azkeneko orduan estura larrian aurkituko zareala (Añibarro) - Ontasunek, egitekoei darraioten barraiadurak, paganokeriak berak; hitz batez, deusek ere ez gaitzake gibela, gu nor bagare, sartzetik zeruan (Larreguy) - Baiñan, ene semea, konsidera zazu nolakoa izanen den nekhe haukien fruitua, zeiñ guti iraunen duten eta zeiñ sari handia darraioten (Chourio) - Naturaleza lurreko gauzei darraiote, bozten da irabaziaz, tristatzen kalteaz, asarratzen eta sumintzen hitz ofensagarri batez (Chourio) Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako jarraitu sarrera.

Data: 2008/11/28

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

jolastu, borrokatu (bizkaieraz)

Galdera:Bizkaieraz betidanik erabili dogu jolasten dogu, borrokatzen dogu. Txarto dago batuan?

Erantzuna:Euskaltzaindiak batasunerako arautu du jolastu eta borrokatu aditzak da sailekoakdirela (ikus Hiztegi Batua). Beraz, jolasten gara eta borrokatzen gara dira egiturazuzenak. Euskaltzaindiaren erabakiak euskalki guztietako erabilerak kontuan hartu ondoren arautzen dira. Beraz, argi balego, galdegileak dioen bezala, bizkaieraz aditz horiek trantsitiboak edo iragankorrak izan direla beti, orduan du sailean ere onartzekoak lirateke. Baina bizkaieraren tradizioa aztertuta ikusten da jolastu eta borrokatu aditzak da sailekoak direla bizkaieraz ere, nahiz eta jolastu aditza du sailean ere agertu adibide batzuetan. Hona Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiko bizkaierazko hainbat adibide: jolastu DA- Onekaz ikusbide eder guztiokaz, ondo jolastu oi-dira ondartzan bizi direanen begiak eta ikusmenak (Echeita) - Biaramonean bere, batu zan Mati, Eladi ta onen lagunaz, da etzan aldendu eurakandik: jantzan-be egieban biakaz, da ondo jolastu zan arratsalde guztian (Echeita) - Ollo edo txitaren bat eskuan ebala jolastu oi zan egunaro (Echeita) - Alaitu ziran gure gaztiak; Etzan entzuten besterik: Jainkua geugaz daukogu eta Jolastu gaizan azkerik (K. Enbeita) - Tanbolin-txistu alai gozoan lenago ziran jolasten, gaur eguneko dantza loturik ez eben ontzat artutzen; ondiño geiau: pekatu-pean jolas au eben zigortzen (B. Enbeita)

Page 63: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

- Baratz eder-ederrenian Azke bizi zan Usoa, Alai, pozik kantau ta egaz, Jolasten zala naikoa, Lapurtzar bik gau illunian Arrapau eben gaixoa; Basamortu itzal bat orain Da bere bizi lekua (K. Enbeita) jolastu DU- Udagoien da neguan, olga edo jolastu oi eban, bere lagunaka, pelotan, da beste asmo askotan, etxeratu bear ebanarte (Echeita) - Nire aittamak eztabe nai, Josetxo, nik zugaz jolastu daittan; baña zugandik aldenduta ibilli-arren, beti izango naz lengoa (Echeita) - Umetzaroa barriz ez dot ikusiko, maite ninduen ama gaur be dot gogoko; mutil koskorretan lez ez dot jolastuko, Uzparitxa ez daukat aztuta uzteko (B. Enbeita) - Zure atzeko mendi goiko tontorretan azke jolasten neban mutil koskorretan; amakdei egin arte beti jolasetan, gomuta asko gabe munduko gauzetan (B. Enbeita) Borrokatu aditzaren adibide bakarra aurkitu dugu bizkaieraz (eta iragangaitza da): - Martizdi azkarrakaz burrukatu baaz ator bildur bagarik gudatuten geugaz (F. Mateo Zavala) Ikus, gainera, Orotariko Euskal Hiztegian (V. lib. 521. or.) borrokatu sarrera. Badira aditz-lokuzioak ere, tradizioan asko erabiliak; baina horiek, lokuzioaren egituragatik beragatik, erabilera iragankorra dute: JOLAS EGIN DU, BORROKA EGIN DU, BORROKAN EGIN DU. Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako jolas sarrera.

Data: 2008/10/27

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

operatu (ebakuntza egin)

Galdera:Nola erabili operatu aditza? Zuzenak al dira bihotzetik operatu dute, hankan operatu dute esaldiak?

Erantzuna:Euskaltzaindiak batasunerako arautu du operatu aditza du sailekoa dela (ikus Hiztegi Batua). Beraz, gaixoa operatu dute da egitura zuzena. Ebakuntzako gorputz-atala aipatzeko, -(e)TIK atzizkia erabiltzen da (ablatiboa): - Boxeolaria izan nahi badu, operatu egin beharra zeukak sudurretik (B. Atxaga) - Gernu debekutik operatu dute / Eria bihotzetik operatu (Ibon Sarasola) - Urdailetikan egin zizuten sekulako ebakuntza (Uztapide) Beraz, zuzena da bihotzetik operatu dute esaldia. Galderan aipatzen den hankan operatu dute bezalakorik ez da ageri literatura-tradizioan. Inesiboa erabiltzekotan, aditz-lokuziora joko nuke: hankan egin diote ebakuntza, hankan egin diote operazioa. Beste egitura hau ere aukeran dugu: hanka operatu diote- Begirik txarrena operatu zioten (X. Olarra) Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako operatu sarrera.

Data: 2008/10/22

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Page 64: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

uste izan (ikusi uste du)

Galdera:Zuzena da ezbaian jarri uste banauzu esaldia?

Erantzuna:Zuzena da, bai, eta arrunta da egitura hori, literatura-tradizioko adibide hauek erakusten duten bezala: ekarri uste du; ikusi uste du; erabaki uste dutenen iritziak; horrelako zerbait irakurri uste dut…

Data: 2008/10/20

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

gustatuko litzaidake eta gustatzen zait

Galdera:Zer alde dago gustatuko litzaidake eta gustatzen zaiten artean izaeran edo erabileran?

Erantzuna:Lehena, gustatuko litzaidake, baldintza baten geroaldiko ondorio hipotetikoa denean edota kortesiazko erabileretan eman daiteke; bigarrena, gustatzen zait, berriz, indikatiboko orainaldi ez-burutua da.

Data: 1999/01/07

Erantzulea: Gramatika batzordea

ihardun/jardun

Galdera:

Zein da forma zuzena, ihardun ala jardun?

Erantzuna:Jardun da batasunekoa, Hiztegi Batuan jasotakoa.

Data: 2000

Erantzulea: Araua

lagundu

Galdera:

(39. araua)Lagundu Nor-Nork eta Nor-Nori-Nork egin daiteke, baina gomendatua dago semantikoki bereiztea bi esanahiak?

Page 65: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Ez dago halako gomendiorik; Iparraldean Nor-Nork bezala erabili baita bi adieretan, eta Hegoaldean Nor-Nori-Nork bezala.

Data: 1996

Erantzulea: Araua

menperatu

Galdera:Euskara menperatzen du perpausa gramatikaltzat jotzen al duzue?

Erantzuna:Bai.

Data: 2000/03/02

Erantzulea: Gramatika batzordea

-tzea (egin/egitea)

Galdera:Zuzenak al dira ondorengo hauek?Nik lana egin dut.Nik zuk lana egitea nahi dut.Nik lana egin nahiago dut.Nik lana egitea nahiago dut.Nik zuk lana egin nahiago dut.Nik zuk lana egitea nahiago dut.

Erantzuna:Nik lana egin dut. (Zuzena)Nik zuk lana egitea nahi dut. (Zuzena)Nik lana egin nahiago dut. (Zuzena)Nik lana egitea nahiago dut. (Zuzena)Nik zuk lana egin nahiago dut. (OKERRA)Nik zuk lana egitea nahiago dut. (Zuzena)Perpaus nagusiko subjektua eta mendeko perpausekoa erreferentzikide direnean (subjektua bietan bera denean), ohikoena partizipioa erabiltzea da (nik lana egin nahi dut, nik lana egin nahiago dut). Hala ere, zenbait hiztunek -tzea aditz-izena erabiltzen dute (nik lana egitea nahiago dut).

Data: 1999/05/05

Erantzulea: Gramatika batzordea

-(e)kin + aditza

Page 66: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:

Zapuztu beharrekoak al dira "gai honekin bukatu", "euliekin amaitzeko", "gai horrekin jarraitu" eta antzekoak?Bestetik, -ekin gelditu, halako orduan gelditu onargarriak dira?Azkenik, -ekin ahaztu onargarria da?

Erantzuna:a) Hiztegi Batuan ez da horrelakorik ageri. Literaturan ageri diren bizitza heriotza gaizto batekin bukatu eta horren antzekoetan, -kin adizlagunak beste zerbait adierazten du, noski. Beraz, erabilera berriak dira hor aipatzen direnak; eztabaidatu gabe dugu zein maila eman, onartu ala baztertu.b) -ekin gelditu, halako orduan gelditu eta horrelakoak Sarasolaren Euskal Hiztegian gelditu aditzaren sarreran jasotzen dira, Hegoaldeko marka emanik. 1855. urtea ematen da lehen agerraldiaren urtetzat.c) -ekin ahaztu onargarria da Hegoaldean, -z ahaztu erabileraren pareko. Ahaztu sarreran ez du honetaz ezer esan Euskaltzaindiak.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

-(e)la + aditza

Galdera:

Adibidez:-(e)la informatu/mehatxatu

Erantzuna:Sarasolaren Euskal Hiztegiak ez du -(e)la informatu/mehatxatu jasotzen. Gramatikaeta Hiztegi Batuko batzordeek aztertuko dute aditz hauen erregimena nolakoa den. Nolanahi ere, Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), V liburukiak azalpen luzea dakar konpletiboez.

Data: 2000

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

-(r)en galde(a) egin

Galdera:

Zuzena al da Txominen galde egin du esatea?

Erantzuna:I. Sarasolaren Euskal Hiztegian jasotzen da -(r)en galde(a) egin. Beraz, ongi dago horko adibidea.

Data: 1996

Page 67: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

bakean utzi, berdin izan

Galdera:

Bakean utzi zer da: Nor-Nork ala Nor-Nori-Nork? Alegia, utz nazazu bakean ala utzidazu bakean?

Bestalde, berdin izan nola jokatzen da: berdin dit ala berdin zait?

Erantzuna:Orotariko Euskal Hiztegia ikusirik, oro har, Mendebaldean bakean utzi zion erabiltzen da (Nor-Nori-Nork), eta Ekialdean, bakean utzi zuen (Nor-Nork):

Agindu zion, bai, haren arrebari bakean uzten bazion, hark ere utziko ziola hari (Orixe)Lehen Antiochus hark bakean utzi bazituen Juduak... (Zerbitzari)

Batasunerako ez da ezer hobetsi. Kontuan izan, lehen ere onartu direla euskalkien araberako erregimen bikoitzak, lagundu, deitu eta beste aditz batzuekin. Beraz, biakdira onargarri, bai utz nazazu bakean eta bai utzidazu bakean. Bestalde, berdin izan, tradizioko datuak ikusirik, laguntzaile batekin baino gehiagorekin erabiltzea onartu da batasunean.Hiztegi Batuan, honela ageri da:berdin izan da/zait/zaio ad.; du/diot/dio ad.

Data: 1999

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

begiratu

Galdera:

Begiratu zer da: Nor-Nork ala Nor-Nori-Nork?

Erantzuna:Begiratu dio = so egin dio Nor-Nori-Nork (ikus Hiztegi Batua).Begiratu du = zaindu, gorde, jagon egin du Nor-Nork (ikus Hiztegi Batua).

Data: 2000

Erantzulea: Araua

bihurtu

Galdera:

Jakin badakigu Emakume ederra bihurtu eta Emakume eder bihurtu bezalako

Page 68: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

esaldiak egokiak direla; baina badirudi Euskaltzaindiak ontzat ematen dituela Emakume eder bat bihurtu bezalakoak ere. Horrela al da?

Erantzuna:40. arauaren testuan aipatzen diren adibideek nahasmena sortu dute, antza denez; izan ere, bat daramaten adibideak badaudela adierazi nahi izan da, baina inola ere ez forma horiek gomendatu. Adibide-sorta hori, bihurtu aditzaren predikatu osagarria mugaturik ere erabili izan dela erakusteko zen batik bat. Beraz, emakume eder(a) bihurtu edo bihotz sendoko gizon(a) bihurtu.

Data: 1996

Erantzulea: Araua

bukatu

Galdera:

Badago esaterik:Hitz egiten bukatu duHitz egitea bukatu duIdazten bukatu duguIdaztea bukatu dugu?

Erantzuna:Orotariko Euskal Hiztegian honako adibideok aurkitu ditugu:

Amak bukatu zuenean garbitzez, hartu zuen palangana...Esatez bukatu baino lehenJaten bukatu arteBelen mintzatzen bukatu zenean...Arrautza jatez bukaturikHoriek dira tradizioa dutenak. Ez da araurik eman, batasunerako egitura jakin bat gomendatuaz.

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

darrai ala darraio?

Galdera:

Horrek bere horretan darrai bezalako esaldietan "darrai" forma trinkoak onartzen du Nor-Nork erregimena?

Erantzuna:Aditz batuko formak ematean, Euskaltzaindiak darraio arautu zuen, hau da, jarraiki aditzari dagokion forma trinkoa (Nor-Nori motakoa). Datiborik (Nori sintagmarik) ez dagoenean azken urteotan erabili den darrai berria

Page 69: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

da, eta ez da horretaz ezer esan. Dena den, bere horretan jarraitzen du ere lasai esan daiteke, forma berririk sortu beharrik gabe.

Data: 2000

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

ebatu/oratu

Galdera:

Zein da ebatu aditzaren erregimena?

Erantzuna:Forma dialektala da ebatu, eta hobestekoa da Bizkaiko oratu forma (heldu); dio ad.

Data: 1996/04/09

Erantzulea: Hiztegi Batuko lantaldea

errukitu, damutu, damu izan

Galdera:

Aditz horiek zein erregimen behar dute: damutu naiz, damutu zait, damu izan naiz, damu izan zait…?

Erantzuna:Damutu naiz / damutu zait, biak onartu ditu Euskaltzaindiak.Damu izan: damu dut nagusia; damu zaio askoz gutxiagotan ageri da.Errukitu da ematen du Hiztegi Batuak (beraz, errukitu zaio ere erabil daiteke, literatura tradizioan behin baino gehiagotan ageri den bezala).

Data: 2000

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

etorriko dela / etortzea + aditza

Galdera:

Adibidez:etorriko dela espero dut / etortzea espero dut

Erantzuna:-(e)la espero izan bai; nominalizazio adibiderik ez dator ez Mitxelenaren ez Sarasolaren hiztegietan.

Data: 1996

Page 70: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

-gatik + aditza

Galdera:

Adibidez:-gatik ari izan (nigatik ari zara).

Erantzuna:Ez dago argi zein den zalantza. Orotariko Euskal Hiztegiak badakartza Chourioren eta Duvoisinen adibideak, baina -gatik "por causa de" adieran, jakina:

Lan hori hartzen dutenek bazkagatik egiten dute gehienek. Ez dira gerokoagatik ari.

Ari izan "ocuparse de, tratar (sobre)" adieran, instrumentalarekin ageri da gehienetan. Adiera honi badagokio zalantza, hobeto aztertu beharko da zein leku izan dezaketennigatik ari da bezalakoek, nitaz ari da egituraren ondoan.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

gustatu

Galdera:Zuzenak al dira esaldi hauek?Mendira joatea gustatuko litzaidake.Pastela gustatuko litzaizuke.Mendira joatea gustatzen zait.Pastela gustatzen zait.

Erantzuna:Bai, zuzenak dira eta horiek guztiak erabil daitezke; izan ere, gustatu aditzaren erregimenak biak onartzen baititu: izena nahiz aditz-izena.

Data: 1999/05/05

Erantzulea: Gramatika batzordea

hobe dut esan/esatea/esaten

Galdera:

Hobe dut esan/esatea/esaten bezalako esapideetan zein erabili behar dugu? Zein kasutan bakoitza?

Erantzuna:a) hobe izan + partizipio iragana (subjektu erreferentziakideekin). Adibidez: hobe dugu isildu, lotsagarri gelditu baino.

Page 71: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

b) hobe izan + -tzea. Adibidez: hobe da ez izatea, gaizki izatea baino.c) hobe izan + -tzen ez dago adibiderik; ez da horrelakorik erabiltzen.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

ibili, NON ala NONDIK?

Galdera:Ibili aditza zein kasu da: NON ala NONDIK?

Erantzuna:Non ibili zara? bezain zuzena da Nondik ibili zara? Hori Euskal Gramatika: LehenUrratsak (EGLU), I liburukian argiro azaldua dator:"Bi balio ditu, besteak beste, ablatibo markak, euskalki batzuetan bederen: abiapuntuaz gain (etxetik etorri zen), barrena edo zehar ere esan nahi du: basotik etorri da, hots, basoan zehar edo barrena" (406. or.).Lafitten gramatikan ere honela esaten da: "Pour répondre à la question par où, on emploie les mêmes formes élatives. Ex.: il est passé de près, hurbildik iragan da" (354. or.).

Data: 1996/04/17

Erantzulea: Gramatika batzordea

irten, igo

Galdera:

Irten du edota Igo du esan daiteke?

Erantzuna:Hiztegi Batuan esaten da irten da ad. dela; Bizkaian (eta Gipuzkoaren zati batean) irten (erten) du esan arren, euskalki mailako erabileratzat hartuko genuke.Igo ere da ad. dela esaten da Hiztegi Batuan.

Data: 1999

Erantzulea: Araua

jarraitu eta segitu

Galdera:

Nola da: jarraitu zion/zitzaion eta segitu zuen?

Erantzuna:Hiztegi Batuan: jarraitu du/dio: lanean jarraitu du; Jesusi jarraitu dio. Hau da,

Page 72: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

"zeri/nori" jarraitu eta "zertan" jarraitu.Segitu dio (Heg.) eta du (Ipar.)

Data: 2000

Erantzulea: Araua

jarraitu, jarraiki, barkatu

Galdera:

Ni bideari jarraitu natzaio ala Nik bideari jarraitu diot? Edo biok ondo?

Eta nola jokatu barkatu aditza:Barka nazazu ala Barkaidazu?

Erantzuna:Hiztegi Batuaren arabera, Nik bideari jarraitu diot da; izan ere, jarraitu, du/dio aditza baita, eta Ni bideari jarraiki natzaio; izan ere, jarraiki aditzaren erregimena, da/zaio baita.Bestalde, Hiztegi Batuan barkatu sarreran du ad. dela esaten da, baina kontuan izanik du ad. gehienek onartzen dutela dio laguntzailea ere, ezin da ondoriorik aterabarkaidazu formaren desegokitasunaz. Orotariko Euskal Hiztegiko adibideak ikusirik, eta Sarasolaren Euskal Hiztegiak dioena ("pertsona bati dagokionean, dio ad."), barkaidazu (edo barka iezadazu) da forma jatorra, Hegoaldean behintzat.

Data: 1999

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

jokatu/jostatu, jolastu

Galdera:

Belokik oso ondo jokatu zuen (zuzen).Eugik oso txarto jostatu zuen (oker).

Erantzuna:Eugi eta Beloki pilotariak izanik, eta pilota jokoa denez, jokatu egiten da, jakina; ezjostatu edo jolastu.Horrez gainera, ikus datu-base honetako "joko" sarrera.

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

jolastu, bihurtu, behartu

Galdera:

Page 73: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Jolastuko dugu ala Jolastuko gara?Emakume eder bihurtu da ala Emakume ederra bihurtu da?Ikustera behartu naute? ala Ikusten behartu naute?

Erantzuna:Da ad. ematen da Hiztegi Batuan, jolastu aditzaren erregimentzat; beraz, Jolastuko gara?Bestalde, bihurtu aditza dela eta, literaturako erabilerak aztertu ondoren, hala zioenGramatika batzordeak:"Predikatua izen soila denean arautzat eman daiteke mugagabea dela (eguna gau bihurtu da). Baina izena bestelako ingurukariz (hala nola, izenondoz, izenlagunez, partizipioz, adjektibo superlatiboz nahiz konparatiboz, eta abar) janztean, araua joera hutsa gertatzen da eta mugagabearen ordez predikatua mugatua duten salbuespenak nahitaezkoak dira."Hona aurkitutako adibideetako batzuk:

ornamentik ederrena bihurtu baitaemakumerik ederrena bihurtu ahal banendiarnas huts-hutsa bihurtu banintz bezalazure bizi moldea guretzat damugarriagoa bihurtzekobihurtu ziraden buztin kolorekoakbihurtu ziren demonio itsusi nazkagarriak

Beraz, biak daude zuzen, bai emakume eder bihurtu da eta bai emakume ederra bihurtu da.Azkenik, behartu aditza dela eta, Hiztegi Batuko batzordeak erantzun hau eman zuen 1996an:"Behartu aditzaren konplementazio hedatuena -tzera da (adibidez, lana ongi egitera behartu zuten, ikus Orotariko Euskal Hiztegia)."

Data: 1999

Erantzulea: Arauaz gainerakoarena, Gramatika batzordea eta Hiztegi Batuko batzordea

jolastu, dantzatu, mintzatu, solastu...

Galdera:

Zer dira naiz ala dut?

Erantzuna:Hiztegi Batuan:dantzatu: arratsalde osoan dantzatu naiz (ez *dantzatu dut); aurreskua dantzatu dutjolastu da ad. mintzatu da ad. solastatu da ad.

Data: 2000

Page 74: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Araua

lagundu + dizut/zaitut

Galdera:Zein da egokiena: lagunduko dizut etxera ala lagunduko zaitut etxera?

Erantzuna:Biak dira egokiak, Euskaltzaindiaren 39. arauan aditzera ematen den bezala.

Data: 2000/03/02

Erantzulea: Gramatika batzordea

oinarritu

Galdera:Zertan oinarritzen zara hori esateko galderari nola erantzun behar zaio aditz bat erabiliz?

Erantzuna:Gramatika batzordearen ustez, galdera horri erantzuteko bide arruntena eta erabiliena inesiboko kasu-marka duen izen sintagma bat erabiltzea da. Adibidez: Liburu horretan oinarritzen naiz esan dizudana esateko.Aditz bat erabili behar izanez gero (beti ere gogoraraziz ez dela bide ohikoena) nominalizazioa erabili beharko genuke, inesiboko kasu-markarekin ere. Adibidez: esatean, entzutean, egitean ...

Data: 1998/10/21

Erantzulea: Gramatika batzordea

oparitu / opari egin eta opatu / opa izan

Galdera:

Gramatikala al da oparitu aditza? Zuzena al da onena opatzen nau forma?

Erantzuna:Bai, oparitu aditza gramatikala da, formarik ohikoena ez bada ere. Hori baino tradizio hobekoa da opari egin (zerbait norbaiti) forma.Bestetik, opatu forma (opa izan bezala) dio ad. da ia beti. Hots: "zerbait norbaiti opatzen diot" moduko erabilerak ditu, eta ez du onartzen opatzen nau, zaitut, gaitu modukorik.

Data: 1995/12/05

Erantzulea: Hiztegi Batuko lantaldea

Page 75: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

-t(z)ean, -t(z)erakoan, -t(z)ekoan, -keran

Galdera:

Zein da forma zuzena, etortzean esango dizut ala etortzerakoan esango dizut?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du auzi horretaz araurik ez gomendiorik eman. Gramatika batzordeak, berriz, Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, VII liburukian aztertuko ditu aditz jokatugabeko mendeko perpausak. Oraindik ez dugu, beraz, horren inguruko irizpenik. Nire iritziz, galderako adibide biak dira ontzat ematekoak. Euskalkien arteko aldea nahiz erabilera-ñabarduraren bat gorabehera (EGLU VII liburukian aztertuko dugu hori), badirudi ez dagoela alde handirik forma bien artean. Luis Villasantek zioen (ikus Sintaxis de la oración compuesta, 106. or.) "de sentido similar" zirela -tzean eta -tzerakoan, eta horiekin batera -t(z)ekoan eta bizkaierazko -keran.

Data: 2001/04/04

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

-t(z)ekotan, -t(z)ekotz

Galdera:

Noiz eta zelan erabili behar da -t(z)ekotan? Ba al da araurik?

Erantzuna:Ez, ez dugu forma horri buruzko araurik, eta Euskaltzaindiaren gramatikan oraindikez dira aztertu aditz jokatugabedun mendeko perpausak (Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, VII liburukian bilduko dira).Hiru balio nagusi, behintzat, ikusten dizkiogu -t(z)ekotan formari: baldintza, helburua eta kontzesioa.BaldintzaLuis Villasantek, Sintaxis de la oración compuesta liburuan, -t(z)ekotz aztertzen ari delarik, "de sentido similar" dela dio -t(z)ekotan ere; baldintza balioa duela, alegia. Koldo Mitxelenak ere hala dio liburu horretako oinohar batean (186. or.): "-t(z)ekotz es nuestro -t(z)ekotan. Hay algo elidido: kontu(t)an."Hona tradizioko adibide batzuk eta geuk asmatutako beste batzuk:- Ematekotan, nik Luisi emanen nioke aritz-abarra. (Gaztelu, Musika ixilla, 30. or.)- Niork jakitekotan, gazte onek jakinen du. (S. Mendiburu, Idazlan argitaragabeak,390. or.)- Egitekotan, ondo egin.- Emango dizut, baina berriro itzultzekotan.HelburuaVillasantek helburuzkoen edo "finalen" artean sartzen ez badu ere, izan lezake helburu balioa ere -t(z)ekotan formak. Kontua da eliditutako hitza besteren bat ere izan daitekeela, kasu honetan ikusten den bezala; alegia, baldintza kutsua baino areago, helburu kutsua duen izenen bat: adibidez, asmo. Beraz, -t(z)ekotan, -t(z)eko(asmo)tan formatik eratorria litzateke.

Page 76: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Hona adibide batzuk:- Etsaia badabila gure ingurutan, errabian bezala gu irestekotan. (S. Monho, Poemak, 90. or.)- Antzara jokua astekotan zegon. (Y. Etxaide, Joanak joan, 90. or.)- Jai hartzekotan gaude/gara.Kontzesioa-t(z)ekotan formari ere lokailua erantsiz gero, kontzesio balioa ere har dezake perpausak. Gauza bera gertatzen da -t(z)ekotz ere formarekin: "pero otras veces el sentido es más bien concesivo" dio Villasantek arestian aipatutako liburuan (ikus 195. or.).Hona adibide batzuk:- Istilluak izatekotan ere, ez dira nik aldez aurretik uste eta beldur nuen bezain bortitzak izan. (K. Mitxelena, Idazlan Guztiak, MEIG, 2, 163. or.)- Lasai, joatekotan ere, ez diot inori esango.Azalpen zehatzagoak, esan bezala, EGLU, VII liburukian.

Data: 2001/04/26

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

-t(z)en, -(e)z + aditza (egiten ikasi / eginez ikasi)

Galdera:

Zein da forma zuzena, egiten ikasten da ala eginez ikasten da?

Erantzuna:Aukera biak dira zuzenak; baina desberdinak, esanahiaren aldetik. Batetik, -t(z)en ikasi "ZERTAN ikasi" galderaren erantzuna da: esaterako, "igeri egiTEN ikasten arinaiz". Bestetik, -(e)z ikasi "NOLA ikasi zerbait egiten" galderaren erantzuna da: adibidez, "uretan sartuZ, besoak mugituZ eta oinei eraginEZ ikasten da igeri egiTEN" edo "taka-taka ibiliZ ikasten da oinez ibilTZEN".

Data: 2001/04/04

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

-tzat eman/jo

Galdera:

Badakit, jakin, galdutzat eman, jo... eta halakoak zuzenak direla; baina zuzendutzat eman, zuzendutzat jo, egintzat eman, amaitutzat eman eta horiek ere ondo dagoz?

Erantzuna:Bai, zuzenak dira galdutzat, amaitutzat, zuzendutzat, egintzat eta gisakoak eman etajo aditzekin.

Data: 2001/05/03

Page 77: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

-tzea, -tzen eta -tzera

Galdera:

Erraza da eskalatzea = erraza da eskalatzen?Konpontzen saiatu da = konpontzera saiatu da?

Erantzuna:Erraza da eskalatzea "escalar es fácil" esateko ondo dago; orobat, mendi hori eskalatzea erraza da. Baina erraza da eskalatzen ezin da izan "escalar es fácil"; bai,ostera, mendi hori erraza da eskalatzen. Laburbilduz, badirudi:

-tzea erraza da (irakurtzen ikastea erraza da)zerbait -tzea erraza da (liburu hori irakurtzea erraza da)zerbait erraza da -tzen (liburu hori erraza da irakurtzen)

Azken adiera horretan -tzeko ere erabiltzen dugu (liburu hori erraza da irakurtzeko).Euskal Hiztegian ageri den bezala, -tzera saiatu gaur gutxi erabilia da; gaur erregimen nagusia -tzen saiatu da.

Data: 1996

Erantzulea: Patxi Goenaga eta Miren Azkarate (iritzia)

-tzen utzi / -tzera utzi

Galdera:

1994ko IHE 1eko "Aukera anitzeko galdekizun"etan honako hau agertzen zen:Zergatik zaude hain haserre?a) Ez zidatelako gaia azaltzera utzib) Ez zidatelako gaia azaltzen utzic) ...d) ...Erantzunetan ontzat ematen zen b) aukera. Ekialdeko euskalkietan -tzera da erabiltzen dena, beraz utzi-rekin -tzen erabili behar da beti ala biak erabil daitezke? Edo, non bata eta non bertzea?

Erantzuna:Hiztegi Batuan, utzi, du ad. dela besterik ez da esaten.Ibon Sarasolaren Euskal Hiztegian, utzi sarreran, (Ipar. eta naf. joatera utzi) ematendu. Beraz, euskaraz bi erregimenak dira zuzenak; eta Euskaltzaindiak bietatik bat hobesten ez duen bitartean, euskara baturako ere biak dira onargarri.

Data: 2000

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Page 78: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

-tzera/-tzen geratu, gelditu, ausartu

Galdera:

Egoki egina al da ondorengo adibideokin egin dugun "zuzen/oker" sailkapena?Arotxanean geratu ginen afaltzera (oker)Arotxanean geratu ginen afaltzen (zuzen)Arotxanean sartu ginen afaltzera (zuzen)Arotxanera sartu ginen afaltzera (zuzen)Bestalde, nola da hurrengoa:Ikustera/ikusten ausartu naiz?

Erantzuna:Hiztegi Batuko batzordeak ez ditu sakon aztertu oraindik datuak. Gerta daiteke euskalkien artean erregimen desberdina izatea, honako adibide honek erakusten duen bezala:

Behin ere gelditu gabe zuri gerla egitera (Haraneder)

Hurrengoa, euskalkien arabera: Ipar-Ekialdean -tzera ausartu da, eta Mendabaldean, berriz, -tzen ausartu. Batasunerako ez da aukerarik egin, bata hobetsiz. Beraz, zuzenak izateaz gain, euskara batuan biak erabil daitezke.

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Aditz berriak: eskiatu

Galdera:

Zein erregimen segitu behar dute aditz berriek? Esate baterako eskiatu, eskiatuko naiz/eskiatuko dut.

Erantzuna:Horrako eskiatu hori du aditza da (ikus Hiztegi Batua).

Data: 2000

Erantzulea: Araua

Aditz jokatua + -danik atzizkia

Galdera:Gerraurreko liburu batean, bizkaierazko adizki bitxi batzuk aurkitu ditut, aditz jokatua + -danik atzizkia dutenak (zandanik, yakundanik, ebendanik...). Dirudienez,denborazko perpaus mendekoen balioa dute.Arruntak al dira? Euskara batuan lekurik izango al lukete?

Page 79: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Forma horiek, Gramatika batzordearen ustez, ez dira inondik ere arruntak eta ez dirudi euskara batuan lekurik izango luketenik gaur egun. Jakina da, bestalde, -danik atzizkia adberbioei atxekita erabiltzea dela ohikoena.

Data: 1999/05/05

Erantzulea: Gramatika batzordea

Aditzen erregimena: utzi/debekatu (sartzen utzi, sartzea debekatu...)

Galdera:Zuzenak al dira sartu aditza eta utzi/debekatu aditzak elkartuz sortutako esaldi hauek?

SARTZEN UTZIa) Ez didate utzi hor sartzea.b) Ez naute utzi hor sartzea.c) Ez didate utzi hor sartzen.d) Ez naute utzi hor sartzen.

SARTZEA DEBEKATUa) Debekatu egin didate hor sartzea.b) Debekatu egin didate hor sartzen.c) Debekatu egin naute hor sartzea.d) Debekatu egin naute hor sartzen.

Erantzuna:SARTZEN UTZIa) *Ez didate utzi hor sartzea: Okerra.b) *Ez naute utzi hor sartzea: Okerra.c) Ez didate utzi hor sartzen: Zuzena (utzi aditzak erregimen hori agintzen du: NORK-NORI aditza da erabilera horretan eta zertan utzi eskatzen du, -tzen alegia).d) *Ez naute utzi hor sartzen: Okerra.

Baina beste hau ere zuzena da iparraldeko tradizioan: Ez naute utzi hor sartzera.

SARTZEA DEBEKATUa) Debekatu egin didate hor sartzea: Zuzena (debekatu aditzak erregimen hori eskatzen du).b) *Debekatu egin didate hor sartzen: Okerra.c) *Debekatu egin naute hor sartzea: Okerra.d) *Debekatu egin naute hor sartzen: Okerra.

Baina beste hau ere zuzena da iparraldeko tradizioan: Debekatu egin naute hor sartzetik.

Ikus debekatu aditza Orotariko Euskal Hiztegian, (VI. lib. 52.-53. or.)

Data: 2001/03/12

Page 80: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazkaria

Dokumentua: Erlatiboaz eta utzi eta debekatu aditzen erregimenaz (irizpena ) - http://www.euskaltzaindia.net/dok/jagonet/Erlatiboaz1.pdf

aldatu da/du

Galdera:Zein forma dira zuzenak: ni(k) neu(k) asko aldatu dut/naiz; harrezkero asko aldatu dira/dute gauzak/ek?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuak dio aldatu aditzak "da" nahiz "du" laguntzaileak har ditzakeela. Zure galderako adibideak hartuta, hona egitura zuzenak:Ni neu asko aldatu naiz.Nik neuk asko aldatu dut langela.Harrezkero asko aldatu dira nire lagunak.Harrezkero nire lagunek asko aldatu dituzte gauzak.Horrez gainera, ikus datu-base honetako aldatu sarrera.

Data: 20011105

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

aukera izan (joan nintekeen, ikus nezakeen...)

Galdera:

Zer adierazten du joan nintekeen aditzak? Joateko aukera nuela, baina ez nintzela joan; ala, besterik gabe, joateko aukera? Edota ikus nezakeen esanez gero, zer: ikusinuela ala ikusteko aukera izan nuela (nahiz eta gero ikusi ez)?

Erantzuna:Jakina denez, joan nintekeen, ikus nezakeen eta horrelako aditz-formek adierazten dutena iraganeko aukera edo posibilitatea da. Esate baterako, etxea ikus nezakeen esaten dugunean, "etxea ikusteko aukera izan nuen" adierazten da. Besterik da perpausaren bigarren partean (aditz-forma horren ondoren) esaten dena: alegia, etxea edo dena delako zera ikusi nuen ala ez.

Data: 2001/04/04

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

axola izan: bost axola

Galdera:

Zuzena al da bost axola dit zer egingo duzun esaldia? Horrelako esaldiekin daukadan zalantza zera da: aditz nagusia NOR-NORI-NORK motakoa izanik, NORK kasua menpeko perpausak betetzen du; baina NORK marka ez da ageri.

Page 81: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Bestela esanda, bost axola dit egingo duzunak esango banu, ez nuke zalantzarik, menpeko esaldiak NORK kasuko atzizkia, -ak, agerian du eta (egingo duzunAK).

Erantzuna:Zuzena da, bai. Ergatibodun sintagmak ez ezik, axola izan aditzak bestelako molde batzuk ere har ditzake osagarri. Adibidez:a) motibatiboko sintagma bat: neregatik ajolik ez diola (Orixe)b) genitiboko sintagma bat: izkribatzaileari ez diyo ezeren ajolik (V. Iraola)c) mendeko perpausen bat (zehargaldera nahiz baldintza perpausa)Hona hemen, horren erakusgarri, literaturako adibide batzuk:Zehargaldera izanik osagarri:- Axola dio poza nondik dan. (Orixe, Aitorkizunak, 135. or.)- Ez dit axola nora eramaten duzun, gartzela edo urkamendira. (G. Aresti, Tobera, 282. or.)- Eztuzula axolarik nork hori erran edo manatu duen. (S. Pouvreau, Imitazionea)Baldintza perpausa izanik osagarri:- Oitura txarrik lendik baldin badu, iñundik batere ajola ez digu. (Uztapide, Sasoia joan da gero, 217. or.)

Data: 2001/04/26

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

axola izan: ez zait axola / ez dit axola

Galdera:

Zein da zuzena, ez zait axola ala ez dit axola?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuak aditzera ematen duenez, zaio motako aditz laguntzailea hartzen du gehienetan (bost axola zaizkigu auzokoak adibidea dakar).Ibon Sarasolaren Euskal Hiztegian bi eratara ageri da axola izan: zaio eta dio. Beraz, erabilera biak dira gramatikalak: ez zait axola eta ez dit axola. Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetan bertan bost axola sarrera.

Data: 2001/03/21

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

begira, begiratu

Galdera:Zuzenak al dira "begiratu" aditzaren lau erabilera hauek?1. Begira katua!2. Begira (zertan dabilen) ume hori.3. Begiratu hitz hori hiztegian.4. Nola sortzen dira klimak? Begira itzazu eskemak.

Page 82: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Galderako "begiratu" aditzaren erabilera horiek direla eta, hona oharrak, hurrenez hurren:1. Begira katua! = Begira, hara; ikusi katua!2. Begira (zertan dabilen) ume hori = Begira (ezazu) (zertan dabilen) ume hori.3. Begiratu hitz hori hiztegian. ZUZENA DA BERE HORRETAN.4. Nola sortzen dira klimak? Begira itzazu eskemak. ZUZENA DA, BAINA "aztertu, gainbegiratu, zaindu" ADIERA DUENEAN; BESTELA "zerbaiti edo norbaiti begia luzatu" ADIERAN, "-i begiratu" BEHAR DU.

Horrez gainera, ikus datu-base honetako "begiratu" sarrera.

Data: 2002/07/03

Erantzulea: Gramatika batzordea

behartu: -t(z)era/-t(z)en behartu

Galdera:

Zein da behartu aditzaren erabilera zuzena: Lana ongi egitera behartu zuten ala Lana ongi egiten behartu zuten?

Erantzuna:Behartu aditzaren konplementazio hedatuena -t(z)era da: alegia, zure adibideko Lana ongi egitera behartu zuten. Ikus Orotariko Euskal Hiztegia.

Data: 1996/04/09

Erantzulea: Hiztegi Batuko lantaldea

bota, uretara bota

Galdera:Onargarria al da "mutikoa uretara bota zen" esaldia? Izan ere, Labayru Hiztegiak dioenez, "bota, da, dau: echar(se), tirar(se), arrojar(se), lanzar(se)" erabil daiteke.

Erantzuna:Ez, "uretara bota zen" ez da zuzena: "uretara bota zuen bere burua" erabili behar da.

Data: 2002/07/03

Erantzulea: Gramatika batzordea

damu izan

Galdera:Argibideak nahi nituzke "damu izan" aditzaren erabileraz.

Page 83: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Hiru aukera ageri dira Orotariko Euskal Hiztegian (ikus OEH, VI. lib., 9.-11. or.): "damu dut, damu naiz" eta "damu zait". Adibide-kopurua eta esparru geografikoa ez dira, ordea, berdinak hiruretan.DAMU DUT da erabiliena eta hedatuena. Hiztegi Batuan, erregimena aipatzen ez bada ere, trantsitiboko erabilera bakarrik jaso dute adibidean: "ez dute damu izangoorain horrela ibilia". Era askotara eman daiteke "damu dut" horren osagarria: "ikasia" eta "ikasi izana" batez ere (iparraldean "-z" instrumentala dutelarik: "ikasiaz", "ikasi izanaz"); baita "ikastea" ere, nahiz gutxiagotan agertu. Badira besteforma batzuk ere: "zeren -en", "-lakotz", "-turik" eta abar.DAMU NAIZ aurrekoa baino gutxiago erabilia da. Batez ere iparraldean erabili izan da, eta XX. mende arte ez da ageri hegoaldean. Beste erabileretan ikusten ez dugun "apenarse" esanahia ere ematen zaio. Orotariko Euskal Hiztegiko adibideetako konplementua izen-sintagma bat izaten da, "-z" instrumentalean emana ("ezertaz", "bizi-modu lizunaz"); baina iparraldeko kasuetan "-tzeko" ere erabiltzen da. Bestela, inongo osagarririk gabe ageri da: "damu naiz", "damu zaitezte"...DAMU ZAIT ere jasota dago Orotariko Euskal Hiztegian (adibide gutxi, ordea). Horrekin batera "damutu zait" ere bai (Hiztegi Batuak dio "damutu zait" aditzak "sartua" eta "sartzea", biak onartzen dituela).

Data: 2001/12/03

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

eskegi/eseki

Galdera:Onargarria al da "garabi batetik eskegi dira, protestan" esaldia? Izan ere, Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak adibide hau dakar, besteak beste: "Itxeki zan soka batetik eta aurkitu zuen zinzilika zegoala".

Erantzuna:Erabilera hori ez da oso egokia: hobe da "bere(n) burua" erantsita erabiltzea "eskegi/eseki".

Data: 2002/07/03

Erantzulea: Gramatika batzordea

hasi da/du

Galdera:"Hasi" aditza IZAN laguntzailearekin erabili behar da ala erabil dezakegu UKAN laguntzailearekin ere?

Erantzuna:Bai, "hasi" aditza DA nahiz DU erakoa dela dio Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuak; beraz, bi aukerak onartzen ditu. Izan ere, erregimen bat baino gehiagoko aditza izanik (beste asko bezala), "hasi" aditza bi era horietara erabili izan da euskaraz,

Page 84: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

edozein hiztegitan ikus dezakezun bezala (ikus Euskaltzaindiaren Orotariko EuskalHiztegia, Ibon Sarasolaren Euskal Hiztegia eta abar).

Data: 20011127

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

iritzi (deitu): deitzen zaio, deritzo, deritza, *deritzaio

Galdera:

Nola esan behar da deitzen zaio adizki trinkoa erabiliz, deritzaio ala deritzo? Hau da, bereizten al dira deritzaio (deitzen zaio) eta deritzo (irizten dio)?

Erantzuna:Bi erabilera horiek, behintzat, baditu iritzi aditzak (ikus Orotariko Euskal Hiztegikoiritzi sarrera), eta biak erabil daitezke: Mikelek ongi deritzo afaltzera joateari eta Mikel deritzo mutil horri. Formari dagokionez, Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, II liburukian, Gramatika batzordeak dio deritza nahiz deritzo erabil daitezkeela; baina ez deritzaio (ikus 1997ko argitaraldiko 313. orrialde barreneko oharra).Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako izena sarrera.

Data: 2001/04/02

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

izorratu

Galdera:Zuzena al da "Nik ez dut uste gu IZORRA GAITEZEN egiten dutenik, baina kalte egiten digute" esaldia?

Erantzuna:Ohikoena "gu izorratzeko" esatea da, baina "izorra gaitezen" ere zuzena da. Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuak dio "izorratu" aditza (bigarren adieran, arrunkeriagisa markatutakoan, "kalte egin, hondatu" adieran) "da/du" aditza dela; beraz, bietara joka daiteke (Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak badakar adibiderik).

Data: 2002/01/14

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

lehortu, garbitu, orraztu

Galdera:Zuzena al da "lehortu" aditzarekin "zaitez" erabiltzea? Adibidez, "eskuak lehortu ditu", "bustita zaude eta lehortu zaitez" gisakoetan.

Page 85: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Bai, zuzena da "lehortu, garbitu, orraztu" eta gisakoekin "zaitez" erabiltzea.

Data: 2002/07/03

Erantzulea: Gramatika batzordea

lotu

Galdera:Onargarriak al dira "lotu" aditzaren hiru erabilera hauek?1. Segurtasun-uhala lotu du.2. Lotu zaitez ondo.3. Kateekin lotu dira, protestatzeko.

Erantzuna:Bai, zuzenak dira "lotu"ren erabilera horiek; baina hirugarrenean hobe da "katez lotu dira" erabiltzea, eta ez "kateekin".

Data: 2002/07/03

Erantzulea: Gramatika batzordea

neurtu, pisatu (zenbat?)

Galdera:Zein da egokiagoa "neurtu" aditza erabiltzean, "Zenbat luze zara?" ala "Zenbat neurtzen duzu?"?Eta "pisatu" aditzaren kasuan, zuzena al da "Zenbat pisatzen duzu?" galdetzea?

Erantzuna:"Neurtu" aditzaren erregimena dela eta, Hiztegi Batuan "soka hori bost metro luze da" hobesten da, eta ez "soka horrek bost metro neurtzen ditu". "Pisatu" aditzari dagokionez, ostera, "du" ad. dela dio Hiztegi Batuak, bestelako azalpenik gabe; beraz, "Zenbat pisatzen duzu?" moduko egiturak guztiz ontzat ematen dira.Xehetasun gehiago, Gramatika batzordeak Leioako biltzarrerako prestatu zuen txostenean (ikus Euskera, 1994, 3, 39. liburukia (2. aldia), 935.-939. or. eta 1.023.-1.031. or.).Horrez gainera, ikus datu-base honetako "zenbat/zenbateko/zenbaten" sarrera.

Data: 20010614

Erantzulea: Miren Azkarate

NORI + ari izan

Galdera:

Adibidez:-i ari izan (niri ari zara).

Page 86: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Ez da niri ari zara edo antzeko adibiderik azaldu Orotariko Euskal Hiztegian. Testuinguru zabalagoa beharko litzateke bai ala ez esateko.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

sentitu

Galdera:Zuzenak al dira "sentitu" aditzaren hiru erabilera hauek?1. Estu hartuta daukatela sentitzen du.2. Faxisten biktima sentitzen da.3. Gazterik sentitzen naiz.

Erantzuna:Bai, zuzenak dira "sentitu"ren erabilera horiek (bigarrenean, gaizki legoke "Faxisten biktima sentitzen du bere burua"); baina hirugarrenean, "gazte" behar du: "Gazte sentitzen naiz".

Data: 2002/07/03

Erantzulea: Gramatika batzordea

topo egin, topatu

Galdera:Zuzena al da "topatu" aditzarekin "Mikel topatu dut, Mikelekin topatu naiz" eta gisakoak erabiltzea? Izan ere, Labayru Hiztegiak dioenez, "topau/topatu, dau, da. encontrar(se), hallar" erabil daiteke.

Erantzuna:Bai, zuzenak dira "topatu"ren erabilera horiek. Bi erregimen desberdin dira, eta soziatiboarekin "naiz" laguntzailea hartzen du "topatu" aditzak. Baina ondo gogoan izan behar da "Mikelekin topo egin dut" ere hor dugula, soziatiboarekin askoz ere tradizio handiagoa duena.

Data: 2002/07/03

Erantzulea: Gramatika batzordea

Atzizkiak (Lexikoa)

Galdera:Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan ez dira ageri "egoista" eta "egoismo". Beraz, "nirekoi, zeurekoi, berekoi, geurekoi" eta horiei dagozkien "-keriak" ageri direnez, horrela erabili behar ditugu, ezta?

Page 87: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Bai, inolako zalantzarik gabe.

Data: 20010709

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Galdera:

Erantzuna:Hona hemen bost galde-erantzun, "bana"ren erabilerari buruzkoak:1. Milatik gorako zenbakiekin bakarrik erabili behar da "bana"? Izan ere, Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegian "eun bana" eta "bost eun bana" ere ageri dira.Egia da OEHn esaten dena; alegia, "mila"rekin ez ezik, bestelako zenbakiekin ere erabili izan dela: batez ere "ehun"ekin eta "ehun"etik eratorriekin (berrehun, hirurehun...) eta "milioi"rekin.

2. Ontzat ematen al dira "bosna mila / bost mila bana / bost bana mila" eta gisakoak? Azken hori hizkuntza mintzatuan entzuna daukat.Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I liburukian (ikus 138.-139. or.) ontzat ematen da "bostna mila" ("bosna mila") eta txartzat "*bost milana". Egia da bestelako adibideren bat edo beste badela ("Urtean bost milla bana lauerleko irabazten dituzala", Eguzkitza, Gizarte auzia, 147. or.); baina arruntena, zalantzarik gabe, "bosna mila" da; "bost bana mila" baino arruntagoa, askoz ere.

3. Zein hobetsi, "bost mila eta hogeita hamarna" ala "bost mila eta hogeita hamar bana"?Arruntena lehenbizikoa da: "bost mila eta hogeita hamarna".

4. Zein hobetsi, "bosna milioi / bost milioi bana / bost bana milioi" egituren artean?Hor ere, "bosna mila"ren kasuan bezala, arruntena lehenbizikoa da: "bosna milioi", alegia.

5. Komunztaduran, aditza singularrean ala pluralean erabili behar da? Edo bietara joan daiteke: "bosna gozoki eman dizkiet/diet"?Bietara eman daiteke. Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I liburukiko 131.orrialdean esana dago zenbatzaileekin ("bat"ekin izan ezik, eta sintagmak mugatzailerik ez badu) bi aukerak onartzen direla: singularra nahiz plurala.

Data: 2002/01/08

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

"-ganako/-kiko" maitasuna, gorrotoa, konfiantza...

Galdera:Zein da hobestekoa, "elkarrenganako maitasuna" ala "elkarrekiko maitasuna/gorrotoa/konfiantza"?

Page 88: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Zalantzarik gabe, "elkarrenganako maitasuna" da hobestekoa: hain zuzen ere, horixe da euskal literatura-tradizioan gehien erabiltzen den egitura. Badira "elkarrekiko maitasuna"ren adibideak ere, baina oso-oso gutxi.Bestetik, "-ganako gorrotoa" edota "-ren kontrako/aurkako gorrotoa" dira hobestekoak; izan ere, "-kiko gorrotoa" duen adibiderik ez baitugu aurkitu tradizioan.Orobat "konfiantza"rekin ere: "-ganako konfiantza" da hobestekoa, askoz ere erabiliagoak baitira egitura hori edota "konfiantza ...-gan" modukoak. Bestea gaitzetsi gabe, ordea; izan ere, "-ki(la)ko konfiantza" modukorik aurkitu ez dugun arren, badira horren oinarri izan daitezkeen egiturak: alegia, "konfiantza ...-kin/-gaz" gisakoak.Horrez gainera, ikus datu-base honetako "-kiko" sarrera.

Data: 2001/10/22

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

"-koi": nirekoi, zeurekoi, berekoi, geurekoi

Galdera:Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan ez dira ageri "egoista" eta "egoismo". Beraz, "nirekoi, zeurekoi, berekoi, geurekoi" eta horiei dagozkien "-keriak" ageri direnez, horrela erabili behar ditugu, ezta?

Erantzuna:Bai, inolako zalantzarik gabe.

Data: 20010709

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

"-na": bana, bosna mila / bost mila bana / bost bana mila

Galdera:

Erantzuna:Hona hemen bost galde-erantzun, "bana"ren erabilerari buruzkoak:1. Milatik gorako zenbakiekin bakarrik erabili behar da "bana"? Izan ere, Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegian "eun bana" eta "bost eun bana" ere ageri dira.Egia da OEHn esaten dena; alegia, "mila"rekin ez ezik, bestelako zenbakiekin ere erabili izan dela: batez ere "ehun"ekin eta "ehun"etik eratorriekin (berrehun, hirurehun...) eta "milioi"rekin.

2. Ontzat ematen al dira "bosna mila / bost mila bana / bost bana mila" eta gisakoak? Azken hori hizkuntza mintzatuan entzuna daukat.Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I liburukian (ikus 138.-139. or.) ontzat ematen da "bostna mila" ("bosna mila") eta txartzat "*bost milana". Egia da bestelako adibideren bat edo beste badela ("Urtean bost milla bana lauerleko

Page 89: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

irabazten dituzala", Eguzkitza, Gizarte auzia, 147. or.); baina arruntena, zalantzarik gabe, "bosna mila" da; "bost bana mila" baino arruntagoa, askoz ere.

3. Zein hobetsi, "bost mila eta hogeita hamarna" ala "bost mila eta hogeita hamar bana"?Arruntena lehenbizikoa da: "bost mila eta hogeita hamarna".

4. Zein hobetsi, "bosna milioi / bost milioi bana / bost bana milioi" egituren artean?Hor ere, "bosna mila"ren kasuan bezala, arruntena lehenbizikoa da: "bosna milioi", alegia.

5. Komunztaduran, aditza singularrean ala pluralean erabili behar da? Edo bietara joan daiteke: "bosna gozoki eman dizkiet/diet"?Bietara eman daiteke. Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I liburukiko 131.orrialdean esana dago zenbatzaileekin ("bat"ekin izan ezik, eta sintagmak mugatzailerik ez badu) bi aukerak onartzen direla: singularra nahiz plurala.

Data: 2002/01/08

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

"-xe" (horrekintxe/horrexekin)

Galdera:Zein da zuzena "horrekintxe" ala "horrexekin"?

Erantzuna:Forma horiek biak zuzenak dira. Euskaltzaindiaren Euskal gramatika laburra: Perpaus bakuna liburuak, "Erakusle indartuak" atalean (ikus 84. or.), hauxe dio:Hiztun batzuek "-xe" atzizkia erakuslearen erroaren ondotik jartzen dute, kasu markaren aurrean ("honexeri, horrexeri, harexeri"); beste hiztun batzuek nahiago dute, ordea, azkenean jarri atzizkia (" honixe, horrixe, harixe"). Eta gauza bertsua gertatzen da kasu hauekin guztiekin (batzuekin ezinezkoa den arren) "honexetan/honetantxe, honexekin/honekintxe, honexetara/honetaraxe", eta abar. Erakusleetatik sortzen diren adberbioekin ere ber gauza: "hementxetik/hemendixe, honelakoxe/honelaxeko" eta abar.Horrez gainera, ikus datu-base honetako "-xe" sarrera.

Data: 20010713

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

-(e)ko/-(e)rako: osasun publikoko/publikorako

Galdera:Ondoko errotulazioa nola jarri beharko nuke?OSASUN PUBLIKORAKO ZUZENDARITZA edo OSASUN PUBLIKOKO ZUZENDARITZA?OSASUN PUBLIKOKO TEKNIKARIA edo OSASUN PUBLIKORAKO

Page 90: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

TEKNIKARIA?Alegia, noiz erabili behar da "-(e)ko" eta noiz "–(e)rako"?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du gai horri buruzko araurik eman. Praktikan, bietako adibideak ikusten ditugu, bai "-(e)ko"dunak (Ekialdean batez ere) eta bai "-(e)rako"dunak (Mendebaldean maizago). Beraz, biak eman daitezke ontzat (estilo-kontua ere izaten da askotan, bi "-ko" metaturik jartzea itsusia dela uste dutenak ere badira eta).Horretaz informazio gehiago nahi izanez gero, ikus Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna liburuko 166.-172. eta 494.-498. orrialdeak; eta Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I, liburukiko 370.-373., 377.-381. eta 384.-386. orrialdeak.Bestalde, argigarri gisa, hona zenbait zuzendaritza, negoziatu, atal eta abarren izenak, Euskal Herriko Erakundeen Barne Errotulazioa liburutik hartuak eta bietako ordainak dituztenak:Ekonomia Sustapeneko Zuzendaritza Nagusia = Dirección General de Promoción EconómicaJaurlaritzaren Idazkaritzako eta Legebiltzarrarekiko Harremanetarako Zuzendaritza = Dirección de Secretaría del Gobierno y Relaciones con el ParlamentoGizarte Ekonomiako Zuzendaritza = Dirección de Economía SocialOinarrizko Osasun Laguntzako Zuzendaritza = Dirección de Atención PrimariaLege Koordinazio eta Errekurtsoetarako Zuzendaritza = Dirección de CoordinaciónJurídiza y RecursosEkonomia eta Kudeaketa Laguntzarako Atala = Sección de Asistencia Económica yde GestiónIndustria eta Meategien Kontrol eta Segurtasuneko Atala = Sección de Control y Seguridad Industrial MineraOsasun publikoko albaiteroak = Veterinarios de salud públicaOsasun publikorako udal zentroa = Centro municipal de salud pública

Data: 2001/06/20

Erantzulea: Miren Azkarate

-ENO/*-EINO atzizkia (etortzen ez direno/*direino)

Galdera:Zein da zuzena Etortzen direneino ez dugu alde egingo ALA Etortzen ez direneino ez dugu alde egingo? Eta zein da zuzena "zu joan arte ez naiz isilduko" adierazteko,Joaten ez zareneino ez naiz isilduko ALA Joaten zareneino ez naiz isilduko?

Erantzuna:Etortzen ez dirENO ez dugu alde egingo da zuzena. Horren baliokidea da Etortzen ez dirEN BITARTEAN ez dugu alde egingo. Alegia, etorri arte (etortzen ez diren bitarte guztian), ez dugu alde egingo. Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, VI, Mendeko perpausak, 2 liburukiko 118. orrialdean azaltzen du Gramatika batzordeak erabilerahori, eta –ENO menderagailuari dagozkion bestelakoak. Jakizu, gainera, –ENO forma dela nagusitu dena, eta horixe dela gaur egun erabiltzen den bakarra (ikus

Page 91: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

EGLU, VI, 114. or.). Bigarren galderari dagokionez, Joaten ez zareno, ez naiz isilduko da zuzena; baina hor ere egokitu egin dugu forma, zeren eta –ENO menderagailuak adierazten duenadenbora-bitarte bat baita, eta bitarte horretan esaten ari baita ez dela isilduko: alegiazu joan gabe zauden bitarte guztian. Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako -(e)no sarrera.

Data: 2007/12/21

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

–(r)engan/-(r)engana/-(r)engandik; -etan/-etatik/-etara: gizonengan, gizonetan

Galdera:Zuzenak al dira Gizonetan ez duzu joera hori antzemango eta Ume batetik bestera alde handia dago esaldiak?

Erantzuna:Bai, bi esaldi horiek zuzenak dira. Erreferentzia nagusia gure gramatikan daukazu (ikus Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I liburukia, 235.-236. or., 1991ko argitalpena).Hor esaten da bizidun eta bizigabeen arteko muga zehatza non dagoen ez dakigula oraino; -GA- artizkia duten formak bizidunekin erabiltzen direla, baina horrek ez duela esan nahi -GA- gabeko formak bizidunekin erabil ezin daitezkeenik; ez eta -GA-dun formak bizigabeekin erabil ez daitezkeenik (Zure ontasun eta pazientzia handiagana, Kardaberaz). Esaten da, era berean, ezin sar daitezkeela euskalki guztiak zaku berean: Mendebaldean, dirudienez, Ekialdean baino gehiago erabiltzen da –GA– artizkia; eta Ekialdeko euskalkietan ia singularrean bakarrik erabiltzen da.Bizidunen erabileran, pertsonaren nortasuna edo indibiduotasuna adierazten da bizidunen formaren bitartez (gizonengan); besteak, berriz, taldea adierazten du gehiago (gizonetan). Taldea adierazten da, adibidez, lagunetara noa esatean; eta zuzentzat hartu behar da hori ere.

Data: 20131024

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

-ez/-etaz atzizkiak: hori egin dutenEZ / *dutenETAZ hitz egiten ari dira

Galdera:Zuzena al da hori egin DUTENEZ / DUTENETAZ hitz egiten ari dira esatea? Aukera horiek biak zuzenak dira?

Erantzuna:Batasunerako erabilera zuzen-egoki bakarra Hori egin dutenEZ hitz egiten ari dira da.Euskaltzaindiak argitaratutako Euskal gramatika laburra liburuak dakarrenez (ikus 483. or.), *dutenetaz forma eta gisakoak ez dira egokiak batasunerako, nahiz eta

Page 92: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

herriak sarri erabili. Hona zer dakarren liburuak orrialde horretan:Mugagabean -(e)z egiten badu ere (nola bukatzen den deklinagaia, bokalez ala kontsonantez), erakusleen eta izenordainen kasuan -etaz ageri da: honetaz, horretaz, hartaz, gutaz, zutaz, nitaz, e.a. Berdin pluralean ere: hauetaz, horietaz, haietaz. Hala ere, gainerako izenkien kasuan ez dira euskara idatzian forma horiek onartzen: *semeetaz, *etxeetaz, euskara bizian erabiliak diren arren. Halaber, Euskaltzaindiak emandako formetan ontzat jotzen dira honezaz, horrezaz eta halakoak.Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako horretaz sarrera.

Data: 20141209

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

-ero/-oro atzizkia: astero, egunero, segundoero, une oro

Galdera:Zuzenak al dira ordu erdiro eta ordu laurdenero idazkerak euskara batuan?

Erantzuna:Hauek dira, maiztasuna adierazteko -ero/-oro atzizkiari dagokionez, orain arte araututako idazkerak: aldiro, arratsaldero, asteartero, asteazkenero, astelehenero, astero, egunero, gauero, goizero, hamabostero, hilabetero, hilero,igandero, iluntzero, jaiero, larunbatero, minutuero, neguero, orduero, ostegunero, ostiralero, segundoero, udaberriro, udaro, udazkenero, une oro etaurtero. Horiez gain, arautu bidean dago asteburuero ere; baina ordu(-)erdiero eta ordu(-)laurdenero oraindik ez (nahiz eta 110. arauan ordulaurdenero agertu adibide batean).

Data: 20121119

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

-rako/–rentzat (etxerako, etxearentzat)

Galdera:Egoeraren arabera, etxearen edo etxeko erabiltzen dugu: etxearen neurriak, etxeko leihoak... Horrela jokatzen al da NORAKO eta NORENTZAT kasuetan ere? Adibidez: Diru hau etxea erosteko da, eta beste hori, autoa erosteko. Testuinguru horretan, zuzena al da Diru hau etxearentzat da, eta beste hori, autoarentzat esaldia?

Erantzuna:-RAKO eta -RENTZAT kasuen arteko auzian Gramatika batzordeak duen iritzia Euskal Gramatika. Lehen Urratsak, I liburukian jaso da (ikus EGLU I, 1991, 1.4.4.7. -rako eta -rentzat izeneko azpiatala, 261.-265. or.). Han esaten denaren arabera, zuzena izan daiteke bizigabeen kasuan -rentzat atzizkia erabiltzea. Honela dator EGLU I liburukian: ´´-rentzat bizidun gisa sentitzen edo somatzen ditugun izenek osatutako sintagmei lotzen bide diegu, eta

Page 93: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

-rako, aldiz, bizigabe gisa sentitzen ditugunek osatutakoei; alegia, hizkuntzarentzat, Euskaltzaindiarentzat, batzarrarentzat, elizarentzat, herriarentzat esango dugu testuinguruak bizidun bezala irakurrarazten badizkigu; ostera, hizkuntzarako, Euskaltzaindirako eta abar, bizigabe gisa sentiarazten badizkigu´´.Eztarriarentzat/eztarrirako on da eztia adibidea hartzen badugu, bietara esan dezakegu. Horien bien parafrasia eginez, lehenbizikoak DATIBOA izango luke azpian (eztarriaRI on egiten dio eztiak); besteak, berriz, ADLATIBOA (eztarriRA eramateko on da eztia). Alde horretatik begiratuta, esango genuke Diru hau etxearentzat/autoarentzat da esaldia ez dela egokia erabilera honetarako (datiboa ez du onartzen: etxeari ordaintzeko??). Horiek emateko, -rako atzizkia ere ez litzateke egokia (etxerako=etxera eramateko zuzena da, baina ez du esanahi bera). Halakoetan, aditzaren beharra ezinbestekoa iruditzen zaigu: Etxea/autoa ordaintzeko/erosteko da diru hori. Badira etxearentzat gisako egiturak Orotariko Euskal Hiztegiko corpusean, baina guztiek dute, gure iritzirako, datiboko osagai bat azpiko egituran, parafrasian: Etxearentzat kaltegarria da kazkabarra (etxeaRI kalte egiten dio kazkabarrak).

Data: 20121018

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

–RAT atzizkia: mendirat, etxerat, basorat; egiterat, jaterat...

Galdera:Nafarreraz idazterakoan, NORA adlatiboaren markan -rat erabil daiteke: mendirat, etxerat, basorat... Baina galdegaia ZERTARA denean ere -rat erabil daiteke (egiterat, jaterat, jolasterat) edo jolastera, jatera, egitera paratu behar da nahitaez?

Erantzuna:Adlatiboko –RAT atzizkia izenen kasuan erabil badaiteke (etxerat), ez dago inongo eragozpenik adizkien kasuan ere erabiltzeko: egiterat, jaterat, jolasterat...

Data: 20120416

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

-teke/-tzeke (-tzaka/-tzeka) menderagailua: amaitzeke, bukatzeke...

Galdera:Berdin erabil daitezke -t(z)eke eta -tu gabe formak? Lana bukatu gabe utzi dut = Lana bukatzeke utzi dut.

Erantzuna:Bai, aditz-izena gehi -T(Z)E gehi -KE egiturak ukoa edo antzeko zerbait adierazten du eta -TU GABE egituradun moldeen parekoa da: Hau amaitzeke dago. Lanak egiteke zenituen gaur goizean ikusi zaitudanean.Mendebaleko eta mendebaldera jotzen duen erdialdeko euskaran erabilia literatura klasikoan, gaur egun euskara batuarekin asko hedatu da -T(Z)EKEren erabilera. Forma nagusia -T(Z)EKE bada ere, euskal literaturan ugariak dira -TZAKA eta

Page 94: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

-TZEKA formadun adibideak (baina -TAKA formadunik ez dugu aurkitu OrotarikoEuskal Hiztegian).Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, VII, Perpaus jokatugabeak liburukian (ikus 349.-351. or.) -T(Z)EKE menderagailuaz esaten dugunaz gainera, hona hemenliteratura-tradizioko -T(Z)EKE eta haren aldaerak (-TZAKA, -TZEKA) dituzten hainbat adibide, erabilera argitzen lagunduko dutelakoan:-T(Z)EKE - Oro dezakena baita, ez al zezaken guzia biurtu ta aldatu, gaiztorik ezer gelditzeke (Orixe, Aitorkizunak, 160).- Eta, dana dala, ekarri lenbaitlen, armak duten pisua ta nekea eziñ eraman bait-ditezke sabela gobernatzeke (P. Berrondo, Don Kijote Mantxako, 40).- Elkarrengana urreratzen ari ziran konturatzeke (N. Etxaniz, Lur baten bila, 23).- Lortu al diteke edozein gogo-gauza bakartasunaz maiz elikatzeke (Txillardegi, Leturia, 21).- Hobe litzateke guk ere beste horrenbeste egingo bagenu: daukaguna gorde, ingurukoek nahiz urrutikoek antzekorik ba ote duten begiratzeke (K. Mitxelena, Euskal Idazlan Guztiak, I, 229).- Beha egon zen hor, hotsik egiteke (J. Mirande, Haur besoetakoa, 38).- Arrats berandu batean, bizikleta zaar bat artu nai ostu; aren aulkitxuan barruko jantzi aldagarri bat, eukan bakarra, lotu, eta sotau zan, auzoari ez besteri txistik esanbarik, iñortxuri agurrik egiteke (E. Erkiaga, Batetik bestera, 106).-TZAKA- Wolfio gau guzi artan geratzaka jardun, eta egunsentirako prest zegoan (G. Arrue, Santa Genoveva, 125).- Aiek bezela egiten degu / Beti ots eta garrasi, / Aien erara gure besook / Beti goruntza eraiki, / Aietxen gisa egin artean / Zeru gogorrok erdibi, / Ixiltzaka dei egingo degu / Erruki (F. Arrese Beitia, Ama euskeriaren liburu kantaria, 54).-TZEKA- Euskel-iztegi bikain bati azken-orraztuak egiten, euskera ordurako illa ta lurperatua zanik oartzeka (Lizardi, Itz lauz, 63).- Erle-langilleak eztira ez arrak ez emeak; baña erlekumea ateraten, orri jaten emoten eta gero eztigiñen aspertzeka, zoli ta bizkor ekiten dautse lanari (J. Eguzkitza, Gizarte-Auzia, 109).

Data: 20131126

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

-go

Galdera:

Esanahia? Taldea adierazteko onargarri bihurtu behar al du? Irakaslego, biztanlego,gutxiengo, gehiengo… Edo lanbidea edo kualitatea adierazteko bakarrik erabili, Iparraldean bezala?

Erantzuna:73. arauan azaldu zuen Euskaltzaindiak -go atzizkiaren erabilera zuzena zein den: -go atzizkia erabil bedi:

Page 95: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

a) ofizioa, lanbidea adierazteko (artzaingoa, zurgingoa, etab.)b) tasuna adierazteko: euskaldungoa, ahaidegoa, etab.

Data: 2000

Erantzulea: Araua

-kada

Galdera:

Termino berriak sortzeko garaian eratorpenaren bidea oso emankorra bada ere, sarritan zalantza egiten dugu. Zer egin: atzizkiez erreparorik gabe baliatu hitzak behar izan ahala sortzeko ala baliabide horren erabilera neurtu, hitz eratorria gabe hitz-elkarte edo izen-sintagma erabiliz? Adibidez:-(k)ada atzizkia: harrikada, makilada eta antzeko hitz jatorren bidetik ukondokada,belaunkada, ezpatakada, kulatakada sortu ala izena + -ukaldi/kolpe hitz-elkartearenbidea erabili?-gile atzizkia erabiliz euritakogile, jostailugile, pintzelgile, kortsegile... ala izena + -egile hitz-elkartea bultzatu.Badakigu auzi honetan ezin dela araurik eman, eta berezkoa duela euskarak atzizkibidea; baina irizpide orokorrak finkatzeak ez liguke kalterik egingo.

Erantzuna:Oso zaila dirudi kontu horretan irizpide orokorrak finkatzea, eratorbidea zein hitz-elkarketa, biak baitira bide zuzen eta emankorrak euskaraz. Eta ezin esan daiteke bat ala bestea aukeratu behar den.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

-keta, -kunde eta -mendu

Galdera:

Atzizki alomorfoen aukera hizkera teknikoan: kudeaketa, kudeamendu; antolamendu, antolaketa, antolakunde...

Erantzuna:Atzizki desberdinak dira horiek, ez atzizki bakarraren alomorfoak. Hobeto aztertu beharra dugu atzizki horietako bakoitzaren balioa, tradizioan izan dutena. Behin baino gehiagotan aurki daiteke aditzoin bera atzizki desberdinei lotua (adibide horietan ageri den bezala). Halakoetan, Hiztegi Batuan, tradizio handiena duten formak jasotzeko ahalegina egiten da.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Page 96: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

-kiko, -kilako

Galdera:

NOREKIKO birdeklinabidea, izenlaguna denez, beti izenaren aurrean jarri behar al da? Hau da, errespetu handia du gurasoekiko edo gurasoekiko erakusten duen errespetua bezalako egiturak okerrak al dira?

Erantzuna:Ez dirudi –kiko atzizkiak nahitaez izenlagun izan behar duenik; izan ere, badira zukeman dizkiguzun adibideak bezalakoak (eta ez gutxi) euskararen literatura tradizioan. Ez nuke esango, beraz, zure galderako egitura horiek okerrak direnik. Egia da iparraldeko tradizioan -kilako (alegia, -kikoren baliokidea) izenlagun gisa erabiltzen dela beti eta ez duela adizlagun erabilerarik. Hegoaldeko tradizioan ere, esan bezala, adizlagun erabileraren lekukotasunak badiren arren, izenlagunarenak askoz ere ugariagoak dira: alegia, gurasoekiko errespetu handia du edo gurasoekiko harremanak hoztu egin dira aspaldion bezalakoak. Gehiago sakondu nahi izanez gero, hona hemen auzi horretaz luzeago diharduen artikulu baten erreferentzia: -Jesus Mari Makatzaga (1999): "-kiko atzizki konposatuaz" in Zenbait Gai Euskara Teknikoaren Inguruan (artikulu-bilduma, Juan Carlos Odriozolak bateratua), EHU/UPVko Argitalpen Zerbitzua.

Data: 2001/04/02

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazkar

Dokumentua: BURUZ ala BURUZKOAK (irizpena ) - http://www.euskaltzaindia.net/dok/jagonet/Buruz.pdf

-na (husna/hutsean)

Galdera:Atzizki distributiboaren erabileran, bana, bina, hiruna bezalakoen ondoan (hiruna liburu oparitu dizkigute), gaitzetsi egiten dut husna erabiltzea. Zuzen al nago?

Erantzuna:Gramatika batzordea zure iritzi berekoa da eta gaitzetsi egiten du inongo tradiziorikez duen husna forma hori.Badira horren ondoan beste egitura batzuk, kiroletarako-eta egokiagoak direnak. Adibidez:Hutsean gelditu zen partida.Huts eta huts egin zuten Errealak eta Alavesek.

Data: 2000/01/25

Erantzulea: Gramatika batzordea

-pen eta -keta

Page 97: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:

Euskaltzaindiak onartu ez dituen nominalizazioak, hau da, -pena edo -keta dituzten aditz-izenak, erabil daitezke? Hala hobe da -tzearen bidez egitea nominalizazioa? Irizpide orokorrik ba al da -pen eta -keta horiek erabiltzeko? Esaterako, iraungipena ez da Hiztegi Batuan ageri. Guk erabili izan dugu; baina, gaur egun, Hiztegi Batuan ez datorrenez, iraungitzearen aldeko erabakia hartu dugu. Zuzena alda gure erabaki hori?

Erantzuna:Lehenik eta behin, jakizu Hiztegi Batuan ez azaltzeak ez duela esan nahi hitz jakin bat erabil ezin daitekeenik. Esan nahi duen bakarra da ez dagoela Orotariko Euskal Hiztegiko corpusean edota Egungo Euskararen Bilketa-lan Sistematikoaren corpusean erabilienetakoen artean. Beraz, erabil daitezke Hiztegi Batuko lehen itzulian ageri ez diren –pen eta –keta atzizkiez osatutako izenak. Bigarrenik, -tze atzizkiak, zerbait "gertatzea" adierazten du. Hori bada iraungitze izenarekin adierazi nahi dena, orduan guztiz egokia da atzizki hori erabiltzea. Baina–pen atzizkiak, ordea, bi esanahi izan ditzake: zerbait "gertatzea" (iraupen izenean, adibidez) edo zerbait "gertatu izanaren ondorioa" (etsipena, esaterako, ez da "etsitzea"; baizik "etsitzean, etsi ondoren sortzen den sentimentua"). Bigarren adiera horretarako ez du balio –tze atzizkiak. Beraz, zein adieratan erabiltzen den iraungipen, hori da kontua. Adiera batean guztiz baliokidea izango litzateke iraungitze; bestean, "iraungitzearen ondorioa" adierazteko, ez. Azkenik, ez da erraza esatea noiz erabili behar den –pen eta noiz –keta. Atzizki horiekin sortutako izenik erabilienak jaso dira Hiztegi Batuan, eta hala egingo da bigarren itzulian ere. Zaila da hortik aurrera joatea, oso azalpen teorikoak eman gabe.

Data: 2001/04/11

Erantzulea: Miren Azkarate

-tar eta -dun

Galdera:

Zer hobetsi behar dugu: txinatar kultura ala kultura txinatarra? Eta tirantedun kamiseta ala kamiseta tiranteduna?

Erantzuna:Eratorpeneko -tar dela eta, ez da ezer hobetsi atzizki horrekin eratutako izenondoenkokalekuaz. Beraz, besterik esaten ez den bitartean, txinatar kultura zein kultura txinatarra, biak dira zilegi. Nolanahi ere, gogoan izan beharko genuke beti errusiarinperioa etab. erabili ordez, Errusiako inperioa ere tradizio handiko joskera dela euskaraz.Beste horrenbeste diogu -dun atzizkiaz: tirantedun kamiseta eta kamiseta tiranteduna biak onartzen dira, batasunerako gomendiorik ematen ez den bitartean.

Data: 1998

Page 98: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

-tar eta -ko

Galdera:Espainiar filologia nahiz Espainiar literatura biak gramatikalak al dira?

Erantzuna:Egia da -(t)ar atzizkiak jatorria adierazten duela, herritar izenak osatzeko balio duela. Horrenbestez, agian, berez okerrak izan litezke Britainiar uharteak bezalakoak. Arrazoi beragatik, Azpeitiar basoak ere okerra litzateke, adibidez. Honen ordain zuzena, euskaldunak ongi dakikeenez, Azpeitiko basoak izango litzateke.Hala ere, hedapen bat gertatu dela esan liteke -(t)ar-en erabileran, eta hedapen hori ez dela zabarkeriaz gertatu; arazo bati erantzun egokia eman nahiagatik baizik. Izanere, Filología española edo Literatura española modukoak itzultzeko, badirudi Espainiako filologia edo Espainiako literatura baino egokiagoak izan daitezkeela -(t)ar atzizkidunak. Espainiako bezalako izenlagun batek leku bati egiten dio erreferentzia batez ere (ez beti, nolanahi ere), eta argi dago batzordeari egiten zaion galderan agertzen diren sintagmetan ez zaiola lekuari erreferentzia egiten, zuzeneanbehintzat. Horrenbestez, espainiar bezalako hitz bat, Espainiako baino definitugabeagoa denez, egokia izan liteke gure kasuan. Ematen diren adibideek, gainera, beste euskaldun batzuek ere gure aurretik horrela pentsatu dutela erakustendigute. Erabat garbizale jokatuz gero, oso irtenbide txarra geldituko litzaiguke.Gainera, Italiar literatura bezalakoak erabiliz gero, halako anbiguitate bat gertatzenda. Hala, italiar literatura hurbilago egongo litzateke "italiarren literatura"tik, "Italiako literatura"tik baino. Izan ere, goian esan bezala, italiar markatugabeagoa dela dirudi Italiako baino.Horrenbestez, zilegi ikusten du batzordeak italiar literatura eta antzekoak erabiltzea. Baina garbi dagoenean lekuaz ari garela, orduan -(T)AR-en ordez -KO erabiliko da. Geografia española ez dugu itzuliko Espainiar geografia gisa, Espainiako geografia gisa baizik. Modu berean, gauza bat izango litzateke Frantziako literatura eta beste bat Frantziar literatura.Azkenik, gogorarazi behar da hizkuntzari erreferentzia egiten zaion kasuetarako badugula instrumentala oinarritzat hartuz eraikitako atzizki bat: -zko. Hala, italierazko literatura litzateke kasu horretan egitura zuzena.

Data: 1999/01/07

Erantzulea: Gramatika batzordea

-zale

Galdera:Ez al da egia kamioizale, garraiozale eta abar ez direla egoki erabiltzen? Izan ere, zaletasuna edo afizioa adierazten dute eta ez langintza.

Erantzuna:Egia da hori dela seguruenik -zale atzizkiaren erabilerarik hedatuena. Hala ere, oso sustraituak dira zenbait lekutan zuk ematen dituzun adibideak bezalakoak:

Page 99: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

ardozale, esnezale eta abar. Alegia ardoa edo esnea saltzen duenari esaten zaio hala. Gramatika batzordeak ez lituzke txartzat emango adiera horretan ere.

Data: 2000/07/19

Erantzulea: Gramatika batzordea

-dun: "-tz"+"-dun", ardazdun/ardaztun

Galdera:Nola idatzi behar "ardatz" hitzari "-dun" atzizkia gehituz gero: "ardatzdun, ardazdun" ala "ardaztun"?

Erantzuna:Euskaltzaindiak, oraingoz, ez du ezer hobetsi "ardaztun" eta "ardazdun"en artean.Eratorpenaren oraindik askatu gabeko bi korapilo aipatzen dituzu hemen. Bata, txistukaria frikari bilaka daitekeen ala afrikatua behar duen. Bestea, atzizkiaren leherkariak ahostuna ala ahoskabea izan behar duen. Euskaltzaindiaren LEF batzordeak prestatutako liburua, eratorpenari buruzkoa, laster kaleratzekoa da eta, agian, han izan dezakegu argibideren bat. Bien bitartean, eta kasu jakin honi buruz, honako hau esan daiteke:1. Orotariko Euskal Hiztegiko datutegian, lehenbiziko auziari buruz, "-dun" atzizkia frikari bilakatu ohi dela ikusi dugu: "hiztun, irabaztun, bihoztun, akastun, gorpuzdun, kirasdun, adasdun...". Denak dira Euskaltzaindiak ontzat emandako formak (ikus Hiztegi Batua). Badira, jakina, afrikatua dutenak ere: esaterako, "gatzdun".2. Bigarren auzia, kasu honetan korapilatsuagoa da. Goiko adibideetan ikusi bezala,bietariko kasuak daude, ahostuna zein ahoskabeak dutenak. LEF batzordeak dio (ikus Euskera aldizkaria 39; 1994, 3; 1.050. or.) auzi hau seguraski atzizkiz atzizki (edota, agian, hitzez hitz) erabaki beharko dela; hain zuzen ere, hitz guztientzat jokabide bakarra hautatzea gogorregia litzatekeelako.Beraz, ez da oraingoz ezer erabaki "ardazdun" hitzari buruz; agian Hiztegi Batuarenbigarren pasaldian helduko zaio txanda, erabilera berezituetako termino batzuk ere aztertuko baitira hemendik aurrera.

Data: 2001/10/22

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

-egi

Galdera:Nola lotu behar zaie "-egi" atzizkia "atzera, aurrera, barrura / atze, aurre, barru" eta abarri?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du ezer erabaki horretaz: arauetan ez da ageri. Bestalde, Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, II liburukian aipatu aipatzen da "-egi" atzizkia,baina ez da argitzen auzi hori. Gainera, Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiko corpusean ere ez da ageri auzia erabakitzeko adinako lekukotasunik.

Page 100: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Hona agerpenen maiztasunak:Aurreraegi: 3 agerpen (Zaitegi, K. Mitxelena)Aurreregi: 2 agerpen (Txirrita, Nemesio Etxaniz)Aurregi: 2 (N. Etxaniz, Noe)Aurreegi:0Atzeraegi: 1 (K. Mitxelena)Atzeregi: 0Atzeegi:0Atzegi:0Barruregi: 1 (Añibarro)Barruraegi: 0Barruegi:0Hortaz, Euskaltzaindiak esan beharko du, ahal duenean, zein hobetsi.

Data: 2002/01/08

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

-garri, lur eraikigarri

Galdera:

Bertan eraikitzeko aukera legez onartua duten lurrak izendatzeko, lur eraikigarri erabili izan da azken urteotan (eraikitzeko lur ere erabiltzen da). Zuzena al da eraikigarri adjektiboa adiera horretan erabiltzea? Erabilera zaharrari begiratuz gero,ez al du esan nahi eraikitzen duena (ezen ez eraikitzeko dena)?

Erantzuna:Euskaraz -garri atzizkiak bi balio izan ditu historian zehar:1. "Aktibo" deitu izan zaiona (egokiago litzateke arazle edo eragile deitzea): barregarri (barre eragiten duena), mingarri (min ematen duena), pozgarri (poz ematen duena), aberasgarri (aberatsarazten duena) eta abar.2. "Pasiboa", aldi berean bi ñabardura izan ditzakeena, "merezi duena" (ikusgarri, esaterako) edo "daitekeena" soil-soilik (ulergarri, esaterako).Bi balioetan, lehena izan da nagusia; baina ezin da esan bigarrena gaizki dagoenik. Bigarren horixe da, gainera, azken urteotan nagusitzen ari dena; izan ere, erdal -ble atzizkiaren ordainik ez baitu bestela euskarak.Galderari erantzunez, lur eraikigarri zuzena da euskaraz, baita eraikitzeko lur ere. Nik neuk nahiago dut bigarrena, baina ikusi egin behar da administrazioan zer darabilten "suelo edificable" terminoaren ordaintzat (EUSKALTERMen lurzoru eraikigarri ageri da).Argibide gehiago nahi izanez gero, irakur Miren Azkarateren artikulu hau: "Euskal -garri vs. latinezko -bilis: bi balio desberdin" in Patxi Altunari omenaldia, Mundaiz, Unibertsitatea saila, Euskal Filologia, 5 (19.-39. or.), Donostia, 1990. Ikus, gainera, hausgarri/hauskor sarrera JAGONETeko datu-base honetan bertan.

Data: 2001/04/23

Erantzulea: Miren Azkarate

Page 101: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

-t(z)eagatik/-(e)lako (merkeagoa izateagatik/delako)

Galdera:"Amak ez zuen bere alaba haurtzaindegira bidaltzen: aitona-amonekin uzten zuen merkeagoa izateagatik" esaldian "-t(z)eagatik" zuzena da ala "-(e)lako" erabili behar da?

Erantzuna:Egitura horretan "-t(z)eagatik" erabiltzea zuzena da, baina ez du "-(e)lako" formak duen esanahi bera.Perpaus horretan "-t(z)eagatik" formak helburu-balioa du, kausazkoa baino gehiago; alegia, "izatearren" formak lukeen bera. Jakina denez, "-(e)lako" ere erabildezakegu hor; baina kausa-balioa emango genioke orduan.Badira, alabaina, "-t(z)eagatik" eta "-(e)lako" baliokideak izan daitezkeen kasuak. Adibidez:- Gaizki portatzeagatik zigortu dute.- Gaizki portatu delako zigortu dute.Horietan bietan kausa-balioa dugu.Zein da, orduan, goiko "merkeagoa izateagatik" eta beheko "gaizki portatzeagatik" horien arteko desberdintasuna balio diferenteak izateko? Hain zuzen ere, aditzaren aspektua: goikoan ez da burutua, eta behekoan bai.

Data: 2001/07/04

Erantzulea: Gramatika batzordea

-t(z)ean/-t(z)erakoan (egitean/egiterakoan, jaikitzean/jaikitzerakoan)

Galdera:Denborazko "-tzean" eta "–tzerakoan" nola bereizi elkarrengandik?

Erantzuna:Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, VII liburukiko gaia dugu hau, eta oraindik ez dugu aztertu. Hala ere, susmora eta iritzira erantzungo dizut.Jakina da -T(Z)EAN eta -T(Z)ERAKOAN denbora-atzizkiak ez direla baliokideak: biak dabiltza aldiberekotasunaren inguruan, baina ñabardura hauek ikusten ditut:-T(Z)ERAKOAN markatuagoa da, aldiberekotasunaren ñabardura "inkoatiboa" eta "puntuala" adierazten baititu. Esate baterako "jaikitzerakoan" formak "jaikitzera zihoanean" edo "jaikitzen ari zen unean" biak esan nahi ditu.-T(Z)EAN, berriz, orokorrago da; -T(Z)ERAKOANen kasu guztietan erabil daiteke, hots, esandako "inkoatibo" edo "puntual" horietan eta baita beste batzuetanere. Hala, esate baterako, ñabardura "burutua" denean. "Aita etortzean hasiko gara bazkaltzen" perpausean, konparazione, "aita etorri eta" esan nahi da, hau da, "etorritakoan". Eta, halaber, inoiz denbora balioaz gabetua ere erabil daiteke: "hori egitean maite gaituzula erakutsi duzu" perpausean, "egitean" ez da denborazkoa, modua-edo adierazten duena baizik.Beraz, -T(Z)ERAKOAN markatua da, baina -T(Z)EANek beste horrenak ere hartzen ditu eta, horietaz landa, beste erabilera batzuk ere baditu.Horra nire iritzia, EGLU VII prestatzean egiaztatu beharrekoa.

Page 102: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 2001/07/04

Erantzulea: Jose Antonio Mujika, Gramatika batzordekoa

-t(z)eko /- t(z)earen ohitura

Galdera:Zein da hobestekoa "erretzearen ohitura" / "erretzeko ohitura" formen artean?

Erantzuna:Bi horien artean aukeratzeko orduan, bigarrena hobetsiko nuke zalantza izpirik gabe: alegia, "erretzeko ohitura". Izan ere, "-t(z)earen" oso gutxi erabili izan da euskararen literatura-tradizioan ("ohitura" hitzarekin ez dugu behin ere aurkitu); hori baino askoz ohikoagoa da "-t(z)eko". Gainera, "ohitura" hitzarekin erabilitako batzuk badira, Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegitik hartutako ondorengo aipuetan ikusiko duzunez:- Baserritarrak dute oitura mauka-utsean plazan egotekoa. (Iztueta)- ... oitura har zazu: hau da, hitz ederrak jartzekoa. (Arrue)- ... antziñako oitura, itz neurtuak ematekoa. (Iztueta)- Astero izaten da oitura emakumeak ildegira joatekoa. (Anabitarte)Horrez gainera, ikus datu-base honetako "-t(z)eko" eta "-tzeko" sarrerak.

Data: 2001/10/22

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

-tzakoa (norentzakoa)

Galdera:"Nongo(a)", "norenganako(a)", "norekiko(a)" kasuek, izena kenduz gero, "-a" mugatzailea hartzen dute. "Norentzako" kasuak ere har lezake mugatzailea? Hots, "amarentzakoa" zuzena da?

Erantzuna:Bai, zuzena da "amarentzakoa" forma hori. Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak adibide hauek dakartza, besteak beste:- Oetxu bakartia, berarentzakoa soilik (E. Erkiaga)- Lengo eskola, batzuentzakoa bakarrik zana (L. Akesolo)- Jatorra da liburu honetakoa: arina, erraza, edozeinentzakoa (K. Mitxelena)Hori bai, ez dira adibide asko; ez dirudi, beraz, oso emankorra denik. Izan ere, logikaren arabera era horretakoak erabil badaitezke ere, eguneroko jardunean horiek baino forma arruntagoak erabiltzen ditugu askoz sarriagotan; hala nola, genitiboa ("amarena"), adizlaguna ("amarentzat") nahiz "-ko" atzizki hutsa ("gelakoa", "gelarakoa"ren ordez). Esate baterako:- "Oparien artean, zein da amarentzakoa?" baino gehiago, "zein da amarena?"- "Oparien artean, zein da amarentzakoa?" baino gehiago, "zein da amarentzat?"- "Gortinetan, zein da gelarakoa?" baino gehiago, "zein da gelakoa?"Horrez gainera, ikus datu-base honetako "-tzako" sarrerak.

Data: 2001/07/04

Page 103: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Dokumentua: BURUZ ala BURUZKOAK (irizpena ) - http://www.euskaltzaindia.net/dok/jagonet/Buruz.pdf

Marratxoa (Lexikoa)

Hitz elkartuak. merkatal / merkataritza-zentroa

Galdera:

Zein da zuzena merkatal zentroa ala merkataritza-zentroa?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren 25. arauan, Hitz elkartuen osaera eta idazkera izenekoan, I.2 ataleko b) azpiatalean esaten denez, erdal adjektibo erreferentzialak ordezkatzeko erabiltzen dira merkatal eta gisako hitzak, eta ez dira zuzenak. Bide zuzena, hitz-elkarketaz baliatzekotan, unibertsitate-esparrua, moneta-politika eta abar erabiltzea da. Beraz, kasu honetan merkataritza-zentroa erabili behar da.

Data: 1998/10/16

Erantzulea: Pello Telleria

Zernahi (Lexikoa)

"nagiak atera" esapidea

Galdera:Zelan esan behar da, "nagiak atera nau" ala "nagiak atera ditut"?

Erantzuna:Zure galderako "nagiak atera ditut" zuzena da; baina beste "nagiak atera nau" hori ez da zuzena, non eta beste esanahi bat ez duen: alegia, "[pertsona] nagiak atera nau[ni]" zuzena da, baina "alferrak atera nau" esango bagenu bezala, eta ez gara horretaz ari, noski, baizik eta "nagiak atera" esatean ulertu ohi dugunaz; hain zuzen ere, Ibon Sarasolaren Euskal Hiztegian azalduta dagoenez: "nagiak atera: besoak eta zangoak zabaldu, giharrak tinkatuz, luzaz geldirik egon edo lo egin ondoren suspertzeko".

Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuak dakarren forma bakarra "nagiak atera" da, eta horixe da, zalantzarik gabe, egokiena. Badira, horrez gainera, inoiz edo behin erabiltzen diren formak ere. Esate baterako, Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegian aurkitu ditudan hauexek: "nagiak uxatu" (Orixe), "nagiak bota ditu/zituzten" (Lizardi, Txomin Agirre), "nagiak astindu zituenean" (Etxaniz)...

Data: 2001/06/15

Page 104: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

"samar" eta "nahiko(a)"

Galdera:Zer alde dago "samar" eta "nahiko"ren artean (esanahian, erabileran...)?

Erantzuna:Bada alderik "samar" eta "nahiko"ren artean. Batetik, kokaguneari dagokionez, "samar" beti doa izenondoaren edo aditzondoaren ondoren; "nahiko(a)", berriz, izenondoen eta aditzondoen aurretik joaten da.Bestetik, "nahiko(a)" zenbatzailea (zenbatzaile zehaztugabea) ere izan daiteke; baina "samar", ez. Alegia, izenei lagunduz ager daiteke lehena ("nahiko azterketa juntatu zait zuzentzeko", "nahiko(a) diru bildu dut"); baina "samar", ez (ikus Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I liburukiko 183. or.).

Aditzekin biak erabil daitezke, baina zenbaitetan esanahia ez da guztiz bera:- Nahikoa jan dut (ez dut gehiago behar) / jan samartu dut (ia dena jan dut)- Nahikoa egin dut (ez dut gehiago egin behar) / egin samartu dut (ia-ia bukatu dut)

Izenondoen eta aditzondoen maila adierazterakoan, esanahiari (edo esanahi bereizketari) dagokionez, ez Euskaltzaindiak ez Gramatika batzordeak ez du ezer esan. Zenbaitek ikusten du alderik, esanez batak ("nahiko"k) balio positiboagoa duela besteak baino:- Zer moduz lo egin duzu? Nahiko ondo- Zer moduz lo egin duzu? Ondo samarHala ere, esanahiarena hobeto aztertu beharrean gaude.

Horrez gainera, ikus datu-base honetako "nahiko" sarrera.

Data: 2001/06/13

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

"zertan edo hartan" esapidea

Galdera:Zein egoeratan erabil daiteke "zertan edo hartan" esamoldea?

Erantzuna:Ohizko erabileran, "zertan edo hartan" esapidea egoera zehaztugabeetan erabiltzen da: zehaztu ezin halako egoeratan edo zehaztu nahi ez direnetan. Esapide horren balio beretsua du "zerbaitetan" formak.

Data: 20010711

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Internet eta bidez, bitartez postposizioak

Page 105: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Zuzenak al dira hauek guztiak: Internet bidez, Interneten bidez, Internet bitartez, Interneten bitartez? Letra larriz idatzi behar da Internet? Eta izen berezi gisa deklinatu?

Erantzuna:Euskaltzaindiak arautu gabeko kontua da hau. Internet, nire ustez, izen berezia da; beraz, letra larriz hasita eta artikulurik gabe idatzi behar da: Internet, hor dugu Internet, Interneten bidez komunikatzen gara... Eta izen berezi gisa deklinatu behar da: Interneten, Internetekin... Zuzena da Internet bidez erabiltzea, baina egokiena izango da Interneten bidez, Interneten bitartez erabiltzea; hain zuzen ere, bidez postposizioaren sinonimoa den -en bitartez postposizioa bereziki ageri delako Hiztegi Batuan. Beraz, ez da zuzena *Internet bitartez erabiltzea.Horixe jakinarazten dizut Interneten bidez. Horixe jakinarazten dizut Interneten bitartez.

Data: 20121112

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Aldaketak Hiztegi Batu elektronikoan

Galdera:Zer aldaketa egin dira Hiztegi Batuaren bertsio elektronikoan, eta zergatik?

Erantzuna:Hiztegi Batuaren paperezko hiru argitaraldien Argibideak atalean honako hau irakurdaiteke: ´´Jakina denez, euskal hitz askok hainbat aldaera agertzen dituzte tradizioko testuetan. Horrelakoetan, jakina, aldaera bat onartu du Euskaltzaindiak, eta besteak baztertu, oro har. Aldaera baztertuekin bitara jokatu dugu: batetik, gaur egun zalantzaren bat sortzen dutenak berariaz baztertu ditugu, aldaera baztertuari izartxo bat erantsiz eta e.[=erabil] ikurraren ondoan forma hobetsia adieraziz: ´erropa* e. arropa´, adibidez´´.Eta aurreraxeago, beste hau: ´´Beste hitz mota batek ere argibide berezia behar du: h.[=hobe] ikurra erantsi zaienak, hain zuzen. Horietan ere bi multzo bereizten ditugu. Lehen multzoa euskalki marka daramaten hitzek osatzen dute. Horrelakoetan, ´hobe´ hori Euskal Herri osoari begira idazten diren testuetako erabilerari soilik dagokio, eta hitz edo aldaera horiek egokiak dirateke beste kasu batzuetan, Herria astekarian, Bizkaia gehigarrian edo herri aldizkarietan idaztekoan, adibidez. Bigarren multzoa bestelakoei -hots, ´zigarro [...] 2 Heg. ´zigarro txikia´ h. zigarreta´ edo ´partidu Heg. 1 h. partida [...]´ bezalakoei- dagokie. Hauei buruz Euskaltzaindiak esan nahidu ohartzen dela ez direla denak idazle guztiek egoera guztietan eta berehala onartzekoak, eta agian bide zuhurrena pausokakoa dela, testu jaso eta formalenetatik hasiz, eta bigarren urrats baterako utziz ahozko erabilerei lotuenak. Hemen ere, senak eta egoerak erakutsiko dio idazle edo esatari bakoitzari nola joka arauok betetzeko erantzukizunean´´.Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak Batzorde Ahaldundua lanean

Page 106: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

hasi orduko, egitasmoaren zuzendariak adierazi zuen hiztegi mota horretan ez zela egokia horrelako markak erabiltzea, ohiko praktika lexikografikoaren arabera, eta proposatu zuen marka horiek zituzten hitz guztiak banan-banan aztertu eta bakoitzari tratamendu egokia ematea, Euskaltzaindiak eskura dituen corpusetan agertzen zuten erabilera kontuan hartuz. Halaxe egin zuen erredakzio-taldeak eta bakoitzari zer tratamendu eman proposatu zuen. Proposamen horiek banan-banan aztertu zituen Batzorde Ahaldunduak, eta erabaki-proposamenak Osoko Bilkurari aurkeztu zizkion. Proposamen gehiago ere aurkeztu zizkion Batzorde Ahaldunduak Osoko Bilkurari, hala nola ordura arte Hiztegi Batuan agertzen ziren sinonimia-markak, aditz batzuen erregimenak, etab. aldatzeko. Gaurko datarekin aldaketa horiek guztiak islaturik geratu dira Hiztegi Batuaren bertsio elektronikoan, eta hor jasota daudenak dira forma arautuak. Horrela, guztiz bateraturik geratzen dira Hiztegi Batua eta Euskaltzaindiaren Hiztegia. Egin diren aldaketa esanguratsuenen berri jakiteko Interneteko helbidea: http://www.euskaltzaindia.net/dok/plazaberri/2014/martxoa/EHvsHB20140218azkena.pdf Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako 'Hiztegiko hitz baztertuak eta ez-hobetsiak' sarrera.

Data: 20140314

Erantzulea: Andoni Sagarna, Hiztegiaren zuzendaria

alkatea, alkate andrea, alkatearen andrea

Galdera:Zuzena al da alkatesa deitzea emakumezkoa den alkateari?

Erantzuna:Beti okerra da *alkatesa hitza. Alkatea emakumezkoa dela bereziki adierazi behar denean, alkate andrea erabiltzen da.Euskaraz, alkatea esaten zaio herriko agintari nagusiari (gizonezkoa izan nahiz emakumezkoa izan); udal batzarraren lehendakari hori emakumezkoa denean, alkate andrea ere zuzena da (alkate jauna zuzena den bezalaxe alkatea gizonezkoa denean); eta emakumezkoa agintaria ez denean, berriz, alkatearen emaztea, alkatearen andrea ere zuzenak dira. Baina *alkatesa hitza inoiz ez da zuzena euskaraz.

Data: 20141106

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

bart

Galdera:Zein da zuzena bart heldu naiz edo bart heldu nintzen?

Erantzuna:Biak zuzenak dira; baina, gehienetan, aditza orainaldian erabiltzen da: bart heldu naiz, bart gauean heldu naiz.

Page 107: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 2012koaren 97. or.), hauxe da, besteak beste, bart sarreran datorrena:bart. Joan den gauean. (Dagokion aditza lehenaldian, nahiz, maizago, orainaldian. Ez dakizu asko bart zer gertatu den elizako ateetan! Bart hil zen. Bart arratsean egin ditut negarrik handienak. Bart gauean jakin dugu.

Data: 20150112

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

bezala/bezalakoa: zaren *bezala/bezalakoa maite zaitut

Galdera:Zuzena al da zaren bezala maite zaitut esatea?

Erantzuna:Ez, ez da zuzena erabilera hori.Sarritan, erdararen eraginez edo (gaztelaniaz biak como baitira), nahastu egiten dirabezala (NOLA) eta bezalakoa (NOLAKOA). Hauek dira, adibidez, erabilera zuzenak:

- Zaren bezalakoa maite zaitut. (NOLAKOA)- Txori bat bezalakoa zara: airosa eta lotsatia. (NOLAKOA)

- Txori batek bere umea bezala maite zaitut: leunki. (NOLA)- Txori batek bezala kantatzen duzu: ederki. (NOLA)

- Zu bezalakoa da: langile amorratua. (NOLAKOA)- Zu bezala dago: nekatuta. (NOLA)

Xehetasun gehiago jakiteko, ikus Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, V (383.-385. or.).

Data: 20150226

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

dagoeneko, honezkero

Galdera:Noiz erabili behar da dagoeneko eta noiz honezkero? Zuzena al da Dagoeneko hemen zara? galdetzea aurrean daukazunari?

Erantzuna:Bai, zuzena da Dagoeneko hemen zara? galdetzea aurrean daukazunari. Galdera erretorikoa da: galdegileak badaki, zalantzarik gabe, bestea hor dagoela, aurrean dauka eta. Galdera horrek Goiz etorri zara, azkar etorri zara edo antzeko zerbait esan nahi izaten du. Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 2012koaren 168. or.), hauxe da, besteak beste, dagoeneko sarreran datorrena:

Page 108: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

dagoeneko adlag. Hitz egiten den unerako. Hiruretan bazkaldu du eta dagoeneko hor ari da igerian.Bestalde, Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 2012koaren 377. or.), hauxe da, besteak beste, honezkero sarreran datorrena:honezkero adlag. Hitz egiten den unerako. (Dagokion aditzak adierazten duena gertatu uste dela jakinarazten du). Goazen arin, honezkero estropada hasiko zen.Hor ageri da bien arteko aldea: dagoeneko zalantzarik gabekoa da; baina, aldiz, honezkero uste batean oinarritzen da, eta ustea ez da jakitea.uste 1 iz. Norbaitek, zerbaiti buruz, itxura edo aztarnen arabera, duen iritzia.

Data: 20160209

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

egin, eragin

Galdera:Zer alde dago egin eta eragin aditzen artean?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 2012koaren 193. or.), hauxe da, besteak beste, egin sarreran datorrena:- egin 1 (du aditza). Zerbait sortu, ez izatetik izatera iraganarazi. Etxe bat egin.- egin 2 (du aditza). Gauzatu, prestatu. Bilera bat egin.- egin 3 (du aditza). Adinaz mintzatuz, bete. Hogei urte egin ditu.- egin 4 (du aditza). Denboraz mintzatuz, igaro. Egun gutxi egin ditu gurekin.- egin 5 (du aditza). Bilakatu, bihurtu. Haren arerio egin naiz.- egin 6 (du aditza). (Eguraldiari buruzko zenbait gertakari adierazteko). Hotz, beroegin. Euria egin zuen.

Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 2012koaren 213. or.), hauxe da, besteak beste, eragin sarreran datorrena:- eragin 1 (dio aditza) (nor osagarririk gabe). Zerbait egitera bultzatu. Aberriaganako maitasunak eragiten dio bere lanean.- eragin 2 (dio aditza) (nor osagarririk gabe). Gertarazi, eragina izan. Platonek ere sakonki eragin zion Frai Luisen gogamenari.- eragin 3 (dio aditza) (nor osagarririk gabe). Mugitu, mugiarazi. Motorrak eragiten dio ardatzari.- eragin 4 (du aditza). Eginarazi. Arropa berriak eragin.- eragin 5 (egin-en bidezko aditz elkarteen aditz arazlea eratzeko erabilia). Negar eragin zidan.- eragin 6 (du aditza). Gertarazi, halako ondorioa ekarri. Hotzak dardara eragiten du.Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako eragin sarrera.

Data: 20150115

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

entzun, aditu; entzumena, adimena

Page 109: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Zuzena izanik entzun eta aditu elkarren sinonimoak direla esatea, nola liteke entzumena eta adimena elkarren sinonimoak ez izatea?

Erantzuna:Bai, entzun eta aditu elkarren sinonimoak dira; baina ez beti.Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 2012koaren 209. or.), hauxe da entzun sarreran datorren adiera bakarra:entzun. Entzumenaren bidez sumatu. Askotan entzun diogu hori esaten.Hiztegi horretan, ordea (ikus 8. or.), hiru adiera desberdin datoz aditu sarreran:- aditu 1. Entzun. Urruti dago eta ez dizu aditzen.- aditu 2. Ulertu. Entzungo dute eta ez dute adituko.- aditu 3. Usaimenaz sumatu. Nik behintzat ez dut erre usainik aditzen.Hortaz, entzun eta aditu elkarren sinonimoak dira lehenengo adieran; baina ez beste bietan.Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delakoan (ikus 7. or.), hauxe da adimen sarreran datorren adiera bakarra:adimen. Ulertzeko eta ikasteko gaitasuna; pentsamendu bidez norbaitek bere buruaz eta inguruaz jabetzeko duen ahalmena. Oroimena, adimena eta borondatea.Hiztegi horretan, ordea (ikus 209. or.), hauxe da entzumen sarreran datorren adiera bakarra:entzumen. Gorputzaren zentzumena, belarrian datzana eta hotsak eta soinuak sumarazten dituena. Itsuei ematen zien ikusmena, eta gorrei entzumena.Esanahi desberdintasun horregatik ez dira elkarren sinonimoak entzumena eta adimena.

Data: 20150312

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Erdarazkoen ordainak: carne de gallina / oilo-ipurdia, oilo-larrua

Galdera:Nik badakit zer den, baina ez dakit nola esaten den euskaraz carne de gallina.

Erantzuna:Hotzaren edo beldurraren eraginez edo, norbaiti oilo-ipurdia jarri, oilo-larrua egin, larrua laztu esaten da euskaraz (eta gaztelaniaz, carne de gallina).

Data: 20141201

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

erdi: egunen erdiak, lagunen erdiak, hortzen erdiak

Galdera:Zuzenak al dira egunen erdiak atzerrian pasatutzen ditu eta lagunen erdiak atzerritarrak ditu esaldiak?

Page 110: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Zuzenak dira, bai. Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 219. or.), hauxe da, besteak beste, erdi 1 sarreran datorren adibidea: Hortzen erdiak erori zaizkio.Hortaz, egunen erdiak atzerrian pasatutzen ditu eta lagunen erdiak atzerritarrak ditu eta abar dira erabilera zuzen-egokiak. Baina ez nahastu, adibidez, sagarren erdiak (zenbat: sagar kopuruaren erdia) eta sagar erdiak (zer: bi parte berdinetan banatutako sagarraren zati bakoitza): horiek biak zuzenak dira, baina ez dute esanahi bera, jakina. Gainera, ezinezkoa litzateke *lagun erdiak atzerritarrak izatea: lagunen gorputzak erditik zatitu (eta lagunak hil) behar horretarako.

Data: 20141016

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Esapideak: Eskerrak etorri -(e)la / -(e)n

Galdera:Zein da zuzena: eskerrak etorri dela ala eskerrak etorri den?

Erantzuna:Biak zuzenak dira. Hona zer dioen Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, V, Mendeko perpausak liburukiak (ikus 76. or.): “eskerrak gobernatzaileak -eLA menderagailuko osagarriak izaten ditu normalean, lekuko idatziek erakusten dutenez. Baina ahozko mintzairan -eN menderagailua hartzen du maiz, Hegoaldeko euskalkietan ere: Eskerrak ez zaizun hori besterik gertatu! ”. Beraz, zuzenak dira ondorengo esapide hauek guztiak: eskerrak etorri dela; eskerrak etorri den; eskerrak ez dela etorri; eskerrak ez den etorri; eskerrak etorri ez den. Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako “eskerrak” sarrera.

Data: 20120312

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Esapideak: gura duzun legez, behar den legez

Galdera:Zuzenak al dira gura legez eta behar legez esapideak?

Erantzuna:Bizkaierazko konparazio-morfema da legez. Aditz modalekin, laguntzaile eta guzti erabiltzen da nagusiki: Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), V, (Menderakuntza-I) liburukiak 358. orrialdean dioenez, testuetan “oso lekukotasun gutxi agertzen dira” laguntzailerik gabekoenak. Hortaz, gura duzun legez eta behar den legez erabiltzea da egokiena. Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako “beti legez” sarrera.

Data: 20100517

Page 111: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Esapideak: gure andrea = nire andrea, gurean = gure etxean

Galdera:Zuzena al da senarrak gure andrea esatea bere emazteagatik?

Erantzuna:Bai. Euskarak joera izan du pluraleko pertsona-izenordainak erabiltzeko singularrekoen ordez, batez ere noren kasuan. Gaur egungo joera ez da erabatekoa; baina, hala ere, sarritan entzuten dira horrelako erabilerak zenbait toki-izenekin (etxe, herri…) eta senidetasun-izenekin (anaia/neba/arreba/ahizpa, aita/ama...). - Zuen (=zure) etxean ere hala gertatzen al da? - Gure (=nire) baserria herritik urruti dago. - Gure (=nire) anaiak ederki daki horren berri. - Gure (=nire) andrea, andre ederra. Lexikalizatu ere egin dira pluraleko noren izenordain horietatik bi: “zuenean” esaten da behin baino gehiagotan “zuen etxean” esateko, eta “gurean”, berriz, “gureetxean” edo, hedaduraz, “gure herrian” esateko. - Zuenean ere ez zen giro izango atzo, ezta? - Saharako haur talde batek gurean pasatuko du uda. Gisa berekoa da izen bereziekiko jokaera hau ere: gure Begoña, zuen Joxe…

Data: 20100307

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

esku egon: zure esku egon / zure eskuan egon

Galdera:Zein da esaldi zuzena, zure esku dago edo zure eskuan dago?

Erantzuna:Biak zuzenak dira; baina bata zehatza da (adibidez, zure eskuan dago goxokia; neuk ikusi dut nola hartu duzun) eta bestea metaforikoa edo (adibidez, zure esku dago erabakia).Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 2012koaren 242. or.), hauxe da, besteak beste, -en esku egon sarreran datorrena:-en esku egon. [Norbait]-en iritziaren edo erabakiaren mende egon. Bere esku dagoela hori idaztea edo ez idaztea.

Data: 20150212

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Euskal Herria, Euskadi, Euskal Autonomia Erkidegoa, euskaldun, eusko,euskotar

Page 112: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Zuzena al da Euskadi izena erabiltzea Euskal Autonomia Erkidegoa aipatzeko, Euskal Herria aipatzeko erabili ordez?

Erantzuna:Euskaltzaindiak bi hiztegi nagusi argitaratu ditu batasunerako erabakitako hitzekin: Hiztegi Batua eta Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak. Jakina denez, bi hiztegi horiek aberasteko eta euskaltzaleon eskura jartzeko ahaleginean ari da Euskaltzaindia.Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delakoan (ikus 257. or.), hauxe da, besteak beste, euskal eta euskaldun sarreretan datorrena:- Euskal Autonomia Erkidego Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak gaur egun osatzenduten autonomia erkidegoaren izena.- Euskal Herri Arabak, Bizkaiak, Gipuzkoak, Lapurdik, Nafarroak, Nafarroa Behereak eta Zuberoak osatzen duten lurraldea.- euskaldun izenondoa/izena. Euskaraz dakiena, euskaraz mintzatzen dena.Gainera, Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delakoan (ikus 258. or.), hauxe da, besteak beste, eusko eta euskotar sarreretan datorrena:- eusko (Hitz elkartuetan lehen osagai gisa). Euskadiri, euskotarrei dagokiena, Euskadikoa.- euskotar 1 izenlaguna. Euskadikoa, Euskadiri dagokiona.- euskotar 2 izena. Euskadiko herritarra.Hitz horiek dira Euskaltzaindiak orain arte arautu dituenak gai honetaz. Beraz, Euskadi izenaren esanahiaz ez du ezer arautu, eta hortik aurrerakoak iritzi soilak dira, oraingoz.Geroztik, Euskal Herria izena delako 139. arauaren azalpen testua, ez araua bera, eguneratu zuen Euskaltzaindiak (2016ko urtarrilaren 29an).Hona hemen arau eguneratu horren azalpeneko azken pasartea:Euskaltzaindiak, zazpi probintzia edo herrialdeen osotasuna adierazteko, Euskal Herria izenaren egokitasuna, zuzentasuna eta zehaztasuna berresten du, eta izen hori ez dela izate politiko administratibo konkretu baten baliokide. Aldi berean, gogorarazi nahi du mendez mendeko tradizio luzeari begirunea zor zaiola, eta inorketa ezerk ez du tradizio hori hausteko edo bere gogara aldatzeko eskubiderik.Eta hona hemen 139. arau eguneratu horren lehen puntuak dioena:1. Araba, Bizkaia, Gipuzkoa, Lapurdi, Nafarroa (Beherea eta Garaia) eta Zuberoa batera izendatzeko erabil bedi Euskal Herria izena.

Data: 20160229

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

euskara-irakaslea, euskarazko irakaslea

Galdera:Noiz esan behar da euskara-irakaslea eta noiz euskarazko irakaslea, noiz ingeles-irakaslea eta noiz ingelesezko irakaslea? Zuzenak al dira erabilera biak? Zuzenak badira, zer alde dago batetik bestera?

Erantzuna:Bai, zuzenak dira erabilera biak; baina esanahi desberdinekoak. Zehazki bereizteko,

Page 113: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

euskara ikasi eta euskaraz ikasi bereizten diren bezalaxe, adibidez, erdaldun batek euskara ikasteko euskara-irakaslea behar du; eta euskaldun batek euskaraz ikastekoeuskarazko irakaslea behar du. Hortaz:- euskarazko irakaslea ikasgaia, dena delakoa, euskaraz irakasten duena da.- euskara-irakaslea euskara irakasten duena da (ikasgaia euskara da).- ingeles-irakaslea ingelesen hizkuntza irakasten duena da (ikasgaia ingelesa da).- ingelesezko irakaslea ikasgaia, dena delakoa, ingelesez irakasten duena da.

Data: 20160215

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Familia-izenak: Etxeberria anai-arrebak, etxeberriatarrak; Ganboa sendia, ganboarrak...

Galdera:Nola adierazi eta idatzi behar dira familia-izenak: adibidez, Etxeberria anaiak, Etxeberritarrak, Etxeberritar anai-arrebak?

Erantzuna:Familia-izenak osatu ohi dira familiaren deiturari -ar / -tar / -dar atzizkia erantsiz. Atzizkia erantsitakoan, izen arruntzat hartu eta letra xehez idaztea da egokiena: Etxeberria anai-arrebak, etxeberriatarrak; Erentzun senideak, erentzundarrak; Madinabeitia sendia, madinabeitiarrak; Retegi aita-semeak, retegitarrak; oñaztarrak; ganboarrak...

Data: 20120423

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

guraso, gurasoa, gurasoak, aita-amak

Galdera:Beti plurala da guraso hitza? Beti aita-amak hitzaren berdina?

Erantzuna:Ez, guraso hitza pluralean erabiltzen da gehienetan; baina ez beti. Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delakoan (ikus 325. or.), hauxe da, besteak beste, guraso sarreran datorrena:- guraso 1 izena, plurala. Aita eta ama, aita-amak. Gure lehen guraso Adam eta Eba.- guraso 2 izena. Aita edo ama, eta, bereziki, aita. Adam gure lehenbiziko gurasoa.Bigarren adiera horrek erakusten duenez, singularrean ere erabil daiteke guraso hitza, eta horretan dira desberdinak gurasoak eta aita-amak; izan ere, Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako horretan (ikus 19. or.), hauxe da aita-ama azpisarreran datorren azalpen bakarra:- aita-ama plurala. Gurasoak. Aita-ama hoberenak, bakoitzarenak.

Data: 20141124

Page 114: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

guztia/osoa: egun guztia, bizi guztia, udaberri guztia, mundu guztian...

Galdera:Noiz erabili behar da osoa eta noiz guztia? Adibidez, denbora guztia, denbora osoa...?

Erantzuna:Horiek biak elkarren baliokide dira askotan (tarta guztia jan du = tarta osoa jan du), baina ez beti (ardo guztia edan du / ardo *osoa edan du). Xehetasun gehiago jakiteko, ikus Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU-I, 1991koa (154. or.). Gehienetan, guzti erabiltzea izaten da egokiena: goiz guztia, denbora guztia, bizi guztia, udaberri guztia, mundu guztian...

Data: 20130214

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Hilen (hilabeteen) izen zaharrak: ilbeltz, epail, lorail, garagarril, agorril...

Galdera:Gure familian XIX. mendearen bukaeran eta XX. mendearen hasieran hil ziren arbasoen hilobietako datak ikustean, ezin ditut ulertu hilabeteen izenak. Argituko al dizkidazue, mesedez?

Erantzuna:Euskararen batasuna egin aurretik, urteko hilen erdiek izen bana zuten; beste erdiek, berriz, bina edo hiruna izen zituzten. Gainera, horietako bat, agorrila, bi hilabete desberdin izendatzeko erabiltzen zen, horrek zekarren nahasketa-arrisku nabarmenarekin.Hona hemen izen zahar horietako batzuk (eta, parentesi artean, horietako bakoitzarigaur egun dagokion izena):ilbeltz (urtarril); epail (martxo); orril, loreil, lorail (maiatz); garagarril (ekain); agorril, dagonil (abuztu); agorril, buruhil (irail); hazil, zemendil (azaro); lotazil (abendu)...Gehiago jakin nahi baduzu, begiratu Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegia delakoan (www.euskaltzaindia.eus/oeh), banan-banan, aipatu berri dizkizudan hilenizen zaharrak, zein euskalkitan erabiltzen ziren eta abar ikusteko.

Data: 20150616

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Hiztegiko hitz baztertuak eta ez-hobetsiak

Galdera:Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuak xuri forma okertzat jotzen du, eta 'e. zuri' dio; baina Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delakoak xuri forma

Page 115: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

zuzentzat dakar, eta adierazkorra dela dio. Biak arau-emaileak izanik, zeini egin behar diogu kasu?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus IX. or.), argibide hauek datoz, besteak beste:'Euskaltzaindiaren Hiztegiaren eta Hiztegi Batuaren arteko desberdintasun nabariena, trataeraren aldetik, bigarren honetan 'h.' edo 'e.' marka duten hitzei dagokiena da. Hiztegi Batuaren lehen idatzaldia plazaratzen joan zen garaian, estandarra aski finkatua zegoen morfologiaren aldetik, baina ez horrenbeste hiztegiari zegokion alderditik. Horiek horrela, Euskaltzaindiak pentsatu zuen, garaiko joerari men eginez, gogortxo jokatu behar zuela hitzen onartze eta arbuiatzearen kontuan, euskal hiztegiaren batasuna ahalik eta arinen lortzeko. Jarrera horren ondorio dira Hiztegi Batuan 'h.' edo 'e.' markekin agertu ziren hitzak.Gaur egun, bistan da, euskara batuko hitzak orduan baino askozaz ere finkatuagoak daude forman nahiz erabileran. Horren ondorioz Euskaltzaindiaren Hiztegi honetan hitz ez-hobetsiei 'h.' marka kendu zaie bere erabilgarritasuna bermatuz, baina, hori bai, erabilera-adibiderik gabe ematen dira, bigarren mailakoak direla nolabait markatzeko.Hiztegi Batuan 'e.' markaz agertzen ziren hitzei dagokienez, Euskaltzaindiak horiek baztertzen jarraitzen du, baina baztertze formula leunduz, hots, erabilera debekatzetik ez erabiltzea gomendatzera pasatuz'.Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako 'Aldaketak Hiztegi Batu elektronikoan' sarrera.

Data: 20130103

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

hobeago, hobetoago, hobekiago...

Galdera:Zuzena al da hobeago, hobetoago, hobekiago... formak erabiltzea? Euskara batuan ere erabil daitezke?

Erantzuna:Zalantzan jartzen dira HOBEAGO, HOBEKIEN, HOBEREN, HOBEXEAGO, HOBETOXEAGO, HOBEKIXEAGO eta HOBEKIXE hitzak. Ea euskaraz erabil daitezkeen, ea zuzenak diren, hori da galdetzen dena. Eta nire erantzuna, labur esateko, hau da: BAI, dudarik gabe, erabil lasai-lasai.Askotan ibiltzen gara, hori dut inpresioa nik, hizkuntzaren logika aurkitu nahian, eta logika horren kontrako zerbait atzematen baldin badugu, berehala jartzen dugu zalantzan horren gramatikaltasuna. Horrenbestez, forma erregularrean eratu den ONEN hitza baldin badugu, zergatik erabili HOBEREN? Badirudi holako zerbait dagoela egin diren galdera horien azpian.Forma horien arteko gehienak oso erabiliak dira eta izan dira euskaldunen artean, euskalkien arabera. Eta idazleetan, gure klasikoetan (guk ere bai baititugu klasikoakeuskaraz, gure mailan), ehundaka edo milaka adibide aurki daitezke. Aski da horretarako Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegia (OEH) ikustea. Hona hitz hauek banan-banan:

Page 116: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

HOBEAGO: ehundaka adibide literaturan, euskalki guztietan, OEHn. Ez hori bakarrik: hitz honetan oinarriturik HOBEAGOTU aditza aurkitzen da, aski erabilia izan dena.HOBEKIEN: ehundaka adibide daude, batez ere (baina ez bakarrik) Iparraldekoak. Hor daude, gainera, HOBEKIAGO, HOBEKIENA, HOBEKIENERA, HOBEKIENIK, HOBEKIENETIK ERE, HOBEKIEN-HOBEKIENETIK, etab. Gainera, HOBEKIEN eta HOBEKIENIK Euskaltzaindiak arautuak ditu bere Hiztegi Batuan. Han datoz biak HOBEKI sarreraren azpisarrera gisa.HOBEREN: Ehundaka edo milaka adibide (batez ere Gipuzkoatik ekialde osora) aurkitzen dira literaturan. Zer esanik ez, euskara mintzatuan oso erabilia da. Ez dut uste, gainera, erdaldun batek asmatuko zuen OBERENA hitza, Sanferminetan kantatzen den kantu hartan ageri dena: Oberena / es la peña de más alegría. / Oberena, / la que no tiene rival. Gainera, hor daude, HOBERENEAN, HOBERENA DA, HOBERENAZ ERE, HOBERENIK, HOBERENETIK HOBERENERA, etab. Hitz hau ere Euskaltzaindiak arautua du bere Hiztegi Batuan.HOBEXEAGO: Badira adibide nahiko literaturan, euskalki diferenteetakoak gainera.HOBETOXEAGO: Ez da horrenbeste erabili; baina badira adibideak, batez ere mendebalekoak, jakina.HOBEKIXEAGO: adibide asko dago literaturan.HOBEKIXE: Ez dut uste batere gaizki eratua den hitz hau, eta nik ez nuke inola eregaitzesiko; baina, egia esan behar baldin badut, OEHn ez dut adibiderik atzeman.

[Erantzun hori 2002koa da. Euskaltzaindiak 2010ean argitaratutako Hiztegi Batuan ageri dira, besteak beste, hobeago, hobeagotu, hobeki, hobekien, hobekienik, hobekiago, hobekitu, hoberen, hobeto, hobetu, hobetze sarrerak.]

Data: 20020327

Erantzulea: Pello Salaburu, Euskara Batuko batzordeburua

-i buruz / -en gainean: liburu horri buruz, liburu horren gainean ari dira

Galdera:Zuzena al da liburu horren gainean hitz egiten ari dira esatea, baina liburu horri buruz hitz egiten ari dira adierazteko?

Erantzuna:Bai, zuzena da erabilera hori ere. Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 282. or.), hauxe da, besteak beste, gain sarreran datorrena:-en gainean -i buruz. Zerbaiten gainean hitz egin. Badira liburuak ugari gauza hauen gainean.

Data: 20150428

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Ilargia: ilbehera, ilgora...

Page 117: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Gure inguruan, Gipuzkoako Beterrin behintzat, ilargia handitzen ari den garaiari ilgora edota ilberri deitzen zaio; eta txikitzen ari denari, ilbehera. Eta nik ikusitako hiztegietan ere horrela azaltzen da. Baina aurtengo 2013ko egutegi batek honako hau dio: ilgora: ez du esan nahi ilargia handitzen ari denik, egunetik egunera zeruan goragoko orbita egiten duela baizik [gaztelaniaz, luna ascendente]. ilbehera: ez da ilargia txikitzen ari dela, baizik eta egunetik egunera zeruan egiten duen orbita gero eta beheragokoa dela [gaztelaniaz, luna descendente]. Egutegi horren arabera, martxoaren 27an, martxoko euren ilbehera omen delakoaren erdi-erdian... ilargi betea izango dugu! Nahaste-borraste horrek eragin dizkidan zalantzak argitze aldera, hona nire galderak: 1. Zuzena al da egutegi horrek dioena ilgora eta ilbehera hitzen esanahiari dagokionez? 2. Ilargiaren zein aldi egokituko da 2013ko martxoaren 23an? 3. Euskaraz nola adierazi behar dira gaztelaniazko luna creciente, luna menguante, luna ascendente eta luna descendente?

Erantzuna:2012ko Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak kontsultatzean (ikus 402.-403. or.), hauxe aurki daiteke (besteak beste): ilgora: Ilargiaren goraldia, ilargi berritik ilargi betera doan 14 eguneko aldia. ilbehera: Ilargiaren beheraldia, ilargi betetik ilargi berrira doan 14 eguneko aldia. ilargi bete: Aurpegia erabat argiturik agertzen duen ilargia. ilargi berri: Lurraren eta Eguzkiaren artean dagoelako ikusezina gertatzen den ilargia; hurrengo egunetako ilargia, ilargi betea arte. Beraz, ilbehera ilargi betetik ilargi berrira doan 14 eguneko aldia da. Bistan da, hortaz, ilargiaren aldi horiek haren itxura (gure planetatik ikusten den bezala) adierazten dutela, eta ez orbita. Jakizu, gainera, Euskaltzaindiaren Hiztegiak dioen horrekin bat datozela euskalki guztiak mendez mende. Beraz: 1. Ez da zuzena egutegi horrek dioena ilgora eta ilbehera hitzen esanahiari dagokionez. 2. Astronomoen kalkulu okerrik izan ezean, 2013ko martxoaren 27an ilargi betea izango dugu eta, beraz, martxoaren 23an ilgora egongo da ilargia. 3. Gaztelaniazko luna creciente ilgora da euskaraz; eta luna menguante, berriz, ilbehera.4. Gaztelaniazko luna ascendente, luna descendente bereizkuntza dela eta, euskalkietan eta euskarazko tradizio idatzian ez da ageri horren lekuko euskal ordainik (eta uste dut gaztelaniaz ere aski berria dela). Horregatik, Euskaltzaindiak ez du arautu oraindik bereizkuntza hori.Joxe Ramon Zubimendi (2013-01-15)

Nahasketa argitze aldera: ilgora eta ilbeheraEuskaltzaindiaren Zientzia eta Teknika Hiztegia Biltzeko egitasmoan (Astronomiako Oinarrizko Lexikoan) parte hartu dugun adituon iritziz, Euskaltzaindiak 2013ko urtarrilean Jagonet zerbitzutik ilgora eta ilbehera hitzen esanahiaren inguruko kontsultari emandako erantzuna zuzena eta egokia da (ikus goian galde-erantzun hori), eta baliagarria da gai beraren inguruko kontsultei erantzuteko.

Page 118: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Euskaltzaindiaren erantzunean azaltzen denez, erabatekoak dira euskaldunok ilgoraeta ilbehera hitzak ilargiaren faseen adieran erabili eta erabiltzen dituztelako testigantzak. Adiera berriak, zeinen arabera esanahia gaztelaniazko luna ascendenteeta luna descendenterekin parekatu nahi baitira, funtsik eta oinarririk gabeak dira. Gure iritziz, adiera horiek hitzen interpretazio konposizional batean oinarritzen dira, jatorrizko esanahiak horiek direla baieztatuz eta gaur egun berrezarri behar liratekeela aldarrikatuz. Ikuspegi hori, gehienez ere, hipotesitzat plantea liteke; baina hori hala dela baieztatzen dutenek ez dute inolako frogarik eman egiaztatzeko. Baina, hipotesiaren aldeko ebidentziak aurkituta ere, horrek ez luke bide eman behar gaur egun errotuta eta estandarrak diren adierak ordezkatzeko.Beraz, aipatu gaztelaniazko luna ascendente/descendente edo frantsesezko lune montante/descendante adierazleak euskaraz emateko, ezin dira ilgora eta ilbehera erabili; hitz berriak sortu behar lirateke, esate baterako goranzko ilargi eta beheranzko ilargi, dagoeneko zenbaitek egin duen bezala. Adierazi nahi dugu, denaden, horiek ez direla, beren horretan, astronomia-arloko termino zientifikoak (bai, ordea, goranzko/beheranzko nodo).Itziar Aretxaga, Jesu Arregi, Manu Arregi, Antton Gurrutxaga, Josu Jon Legarreta eta Miren Millet (2014-05-27)

Data: 20130115

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Izenondoa eta generoa: gajo, gaixo, gizajo, gizagaixo; tonto, tuntun

Galdera:Zuzena al katu gizajoa esatea?

Erantzuna:Ez, katu gaixoa esan behar da. Euskaraz, izenek eta izenondoek ez dute genero gramatikalik izaten, gaztelaniaz edo frantsesez duten bezala. Bereizkuntza egiten da, hori bai, hiztegiko hitz-bikote banaka batzuetan (hitz desberdinak dira, beraz, eta ez hitz baten genero-aldaerak). Izenondoetan, honako marka hauek aurkitzen ditugu Hiztegi Batuan: gajo Gip. (emakumezkoei dagokie) gaixo 1 iz. eta izond. eria. 2 izond. errukarria gizajo Lgart. gizagaixoa gizagaixo tonto 1 ergela, zozoa. 2 Ipar. motela tuntun 2 izond. (emakumeez mintzatuz) Beraz, gaixo hitza markatugabea da; gajo, emakumeei dagokiena; gizagaixo, gizonezkoei dagokiena, eta gizajo, berriz, gizagaixoren gipuzkerazko aldaera. Bestetik, tuntun izenondoa markatua da (bide batez esateko, «neska tuntun bat» da forma zuzena, eta ez «neska *tuntuna bat»).

Data: 20110311

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

kiroldegi, *polikiroldegi

Page 119: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Zuzena al da polikiroldegi esatea? Ezezkotan, zergatik ez da zuzena?

Erantzuna:Batasunerako erabilera zuzen-egoki bakarra kiroldegi da.Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 2012koaren 489. or.), hauxe da, besteak beste, kiroldegi sarreran datorrena:kiroldegi iz. Hainbat kiroletan aritu ahal izateko prestatua dagoen instalazioa.Euskaltzaindiak batasunerako arautuak ditu poli- aurrizkia duten hainbat hitz: polifonia, poligamia, poliglota, poligono, poliklinika, polisemia, politeismo eta abar(ikus Hiztegi Batua). Hitz horietan guztietan poli- aurrizkiak hainbat, asko esan nahi du: polikromo=kolore askotakoa; polimorfo=forma askotakoa eta abar (ikus Hiztegi Batua). Baina kiroldegi hitzaren azalpenak berak hainbat kiroletan aritu ahal izateko dela adierazten duenez, sobera legoke eta errepikapen kaltegarria litzateke hor poli- aurrizkia erabiltzea: horregatik da okerra *polikiroldegi hitza.

Data: 20160204

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

komun, amankomun, erkide / erabakiak komunean hartu

Galdera:Nire galderaren atariko, hona hemen Euskaltzaindiaren hiztegietatik hartutako zenbait definizio eta adibide:komun 1 iz. Pixa egiteko eta gorputza libratzeko gela. Komunera joan eta galdu zaizkit galtzak.komun 1 izond. Guztiek edo gehienek batera dutena, guztiei edo gehienei dagokiena. Ik. erkide. Euskara komun hura, egungo euskalkien sustrai bakarra zena. Kultura hitzak ezin daitezke herrikoi izan, herri bateko edo besteko ez direlako, guztion ondare komun izaki. Iritzi komuna da aste-egun izenak zerbait itxuraldatu direla inguruko hizkuntzen eraginez. Izen berezien azpian, izan komunadatza. Bizitza komuna: elkarrekiko bizitza.komun 3 izond. Arrunta; maizkoa, ohikoa.amankomun izond. Komuna. Amankomunean egingo dute lana.erkide 1 iz. Parte-hartzailea, kidea.erkide 2 izond. Guztiek edo gehienek batera dutena, guztiei edo gehienei dagokiena. Ik. komun. Naturako dohainak erkide dira, alabaina, onentzat nola gaiztoentzat.Eta orain dator galdera: hurrengo esaldien artean zein da egokiena?1. Euskadi.net-eko tresna komunetan, eduki kudeatzaileak automatikoki sortzen ditu URLak.2. Euskadi.net-eko tresna amankomunetan, eduki kudeatzaileak automatikoki sortzen ditu URLak.3. Euskadi.net-eko tresna erkideetan, eduki kudeatzaileak automatikoki sortzen dituURLak.Bestalde, zuzen-egokia al da Erabakiak komunean hartuko ditugu esaldia?

Erantzuna:Zure azken galdera ikusita, zalantzarik gabe, kasu honetan komun hitzak bere

Page 120: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

inguruan izan ditzakeen bestelako kutsu irrigarriengatik, nik neuk amankomun hobetsiko nuke: - Erabakiak amankomunean hartuko ditugu.Kontuan izan perpaus batzuen zuzentasuna ez datzala beti beren gramatikaltasun edo agramatikaltasunean. Badira, horrez gainera, bestelako arrazoiak ere (egokitasun soziala, dotoretasuna, esateko edota ulertzeko erraztasuna, hautaturiko hitzek asmatu zirenetik ezagunak izateko izandako denbora, etab.), hitz edota esaldibat aintzat hartzeko orduan gogoan izatekoak.Lehen galderari erantzuteko, berriz, erkide ere ez zait oso egokia iruditzen, testuinguru horretan bederen, eta beste egitura hau hobetsiko nuke:- Euskadi.net-ek partekatzen dituen tresnetan, eduki kudeatzaileak automatikoki sortzen ditu URLak.Azken ohartxo bat kudeatzaile hitzari buruz. Oraintsu arte, euskara tradizionalean -tzaile atzizkiaz sorturiko hitzak izen sustantiboak izan dira, eta areago oraindik, izaki bizidunak. Egia da, Beharrak, zaharrak merkatura, aspaldion izenondotzat erehartzen ditugula, eta berez pertsona ez direnekin ere erabiltzen, eta Euskaltzaindiak ere balio horretan onzat ematen dituela; baina, ene ustez, hor oraindik belarrirako halako bortxa-kutsua ageri da. Ene ustez, kasu horietan normalagoa litzateke eduki kudeatzaileak barik, kudeatze-edukiak gisako zerbait, horrela, zoritxarrez, inoiz esangura pixka bat zirriborratu edo ilundu egiten bada ere. Erkide hitzak arazo berbera dauka: berez izen eta bizidun bat adierazteko erabili izan dela orain arte, etaez izenondotarako. Baina, esan ohi denez, Ditugun idiekin goldatu beharko dugu soroa: onenak ez badira ere, hoberik ez baitugu.

Data: 20141113

Erantzulea: Xabier Kintana

lehen, lehenengo

Galdera:Sinonimoak al dira lehenengoa eta lehena?

Erantzuna:Sinonimoak dira lehen hitzak honako hau adierazten duenean: “Aurretik besterik ezduena, beste guztien aurretik gertatzen dena”. Bestela, ez.

Data: 20121106

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

lehengusu, lehengusu txiki, lehengusu propio, lehengusina, kusi

Galdera:Nire aitaren lehengusuen seme-alabak zer dira niretzat, lehengusu txikiak?

Erantzuna:Bai. Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 533. or.), hauxe da, besteak beste, lehengusu sarreran datorrena:- lehengusu. Norbaitentzat, gurasoen anai-arreben semea edo alaba. Ezin ezkon

Page 121: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

daitezke elkarrekin senideak eta lehengusuak.Horren arabera, lehen mailako ahaide horiek bakarrik dira lehengusuak (eta Iparraldean, kusiak, kusi lehenak, lehen kusiak). Bigarren eta hirugarren mailakoei, berriz, lehengusu txiki deitzen zaie (eta Iparraldean, kusi ttipiak).- lehengusina. (Bizkaiera) Norbaitentzat, gurasoen neba-arreben alaba.Euskaltzaindiaren Hiztegi Batua delakoan, beste azalpen hauek datoz:- lehengusu propio. Norbaiten izeba-osaben seme nahiz alaba.- lehengusu txiki. Norbaiten gurasoen lehengusuen seme nahiz alaba.Areago ere badoa ahaidetasun hori. Uztapide bertsolariari hartua da, adibidez, ondorengo esaldi hau: Lehengusu txikiak ginen: haren amaren ama eta nire amarenama, ahizpak.

Data: 20140721

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Lexikoa: botila ardoa, ardo-botila

Galdera:Zein da forma zuzena, botila ardoa ala ardo-botila?

Erantzuna:Biak zuzenak dira, baina ez dira gauza bera. Honela bereizten dira: - botila ardo = botila bete ardo (ZER, ardoa; ZENBAT, botila bat) - ardo-botila = botila (hutsa edo), ardoz betetzeko erabiltzen den botila mota horretakoa (ZER, botila) - botila sagardo = botila bete sagardo (ZER, sagardoa; ZENBAT, botila bat) - sagardo-botila = botila (hutsa edo), sagardoz betetzeko erabiltzen den botila motahorretakoa (ZER, botila)

Data: 20120913

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Lexikoa: genero, jenero

Galdera:Badakit genero hitza, horrela idatzita, gramatikan, biologian, literaturan eta gizarte-zientzietan erabiltzen dela. Baina zuzena al da jenero hitza horrela idaztea, salgai, merkantzia... adierazteko?

Erantzuna:Egia esan, jenero hitza, horrela idatzita salgai, merkantzia... esangura duena, Hegoaldeko forma soila da, eta gaztelaniaren kalkoa. Badu beste erabilera bat, ahozkoa, Bizkaiko Txorierri inguruko baserritarren artean maiz entzuna kontu, arazo esanahiarekin. Esaterako, zerbaiti buruz mintzatzen amaitu ondoan, edo lehenagoko arazoa ebatzi ondoren, esan dezakete: Orain, beste jenero bat. Horrek, gutxi gorabehera, erdarazko Ahora, pasemos a otra cosa / cambiando de conversación esan nahi du. Adiera horretan, erabileraz eta hedaduraz oso mugatua da, eta euskaldun gehienek, horretarako, Orain, beste kontu/gai/gauza bat esango

Page 122: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

lukete. Egia esan, jenero arrunta, hots, salgaia (Denda horretan jenero ona besterik ez dutesaltzen)..., kasu askotan salgai, ekoizkin, produktu, merkantzia, gauza, jateko, ortuari/barazki hitz jatorragoek ordezka dezakete; baina, halere, jenero hitza, horrela idatzita, Herr. edo Heg. adierazita behintzat, hiztegietan sar daitekeela uste dut.

Data: 20120130

Erantzulea: Xabier Kintana

Lexikoa: hil, hilabete

Galdera:Zer bereizgarri dute hil eta hilabete hitzek?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 367. or.), hauxe da, besteak beste, hil sarreran datorrena: hil = Urtea banatzen den hamabi zatietako bakoitza. Hilen izenak [urtarrila, otsaila, martxoa eta abar]. Maiatzeko hila. Hilaren lehen egunean. Hilaren bostean etorriko da. Hil bakoitzeko lehen ostiralean. Hilean behin edo bitan. Hileko errenta. Orrialde berean, hauxe da hilabete sarreran datorrena: hilabete 1 = Hila, bereziki denbora hedaduratzat hartua; hilaren hasieratik amaiera arteko denbora. Urte bat eta lau hilabete. Ehun libera eskaintzen dituzte hilabeteko. Urteak hamabi hilabete ditu.hilabete 2 = Hogeita hamar egun inguruko denbora hedadura. Hilabete egon zen gaixorik. Hilabete barru. Hamar hilabeteren buruan. Duela hiru hilabete. Hilabete(bat) baino gehiago. Haurrak sei hilabete zituela. Lau hilabeteko haurdun dago.

Data: 20121009

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Lexikoa: lehendakari, presidente; bandera, ikurrin; parlamentu, legebiltzar.

Galdera:Eusko Jaurlaritzako burua bakarrik al da lehendakaria (eta gainerako gobernuburuak presidenteak)? Sinonimoak al dira bandera eta ikurrin; parlamentu eta legebiltzar; parlamentari eta legebiltzarkide?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak liburuan (ikus 532. or.), hauxe da, besteak beste, lehendakari sarreran datorrena: - lehendakari. 1. Gobernuburua; bereziki, Eusko Jaurlaritzako burua. / Errepublikabateko Estatuburua. - lehendakari. 2. Erakunde baten, biltzar edo elkarte baten burua. Medikuen elkargoko lehendakaria.

Page 123: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Beraz, lehendakaria Euskal Autonomia Erkidegoko presidentea da bereziki; bainaez hura bakarrik: zuzena da, adibidez, Medikuen elkargoko lehendakaria, Frantziako lehendakaria esatea. Bestalde, izen arrunten saileko deklinabidea dagokio lehendakari hitzari: hortaz, ez da izen propio bezala deklinatu behar. Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delakoan, elkarren sinonimotzat hartzen dira parlamentu eta legebiltzar, parlamentari eta legebiltzarkide. Baina ikurrin sarreran (ikus 400. or.), aditzera ematen da gaur gutxi erabilia dela ikurrin hitza Euskal Herrikoa ez beste bandera bat adierazteko.

Data: 20120119

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Lexikoa:´´traol, tragol´´ hitza, informatikako # ikurra adierazteko?

Galdera:Euskaraz, zelan esaten zaio tresna informatikoetako almohadilla delako ikurrari?

Erantzuna:Euskaltzaindiak arautu gabeko kontua da hori. Erabili, jendeak nahas-mahas erabiltzen ditu horretarako kuxin, kuxintxo, burko, burkotxo, burkoño, laukitxo eta beste; baina euskarazko ordain garbirik ez dago, oraingoz. Hala ere, badirudi traol hitza nagusitzen ari dela Interneten. Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak sarrera hau dakar, besteak beste: ´´tragol, traol: Cuadrilátero de madera en que se recoge el aparejo para pescar merluza´´.Wikipedian, berriz, honako hau aurkitu nuen: ´´traol. iz. 1. ITSAS. Aparailua biltzeko zurezko laukia (Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa). 2. INFORM. Unibertsalki zenbaki-zeinu bezala ezagutzen den # ikurraren euskarazko izena da (batez ere ingelesezko testuetan erabiltzen den arren)´´.

Data: 20121008

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

lizentzia, lizentziadun; diploma, diplomadun

Galdera:Euskara baturako forma egokienak lizentzia, lizentziadun badira, eta ez lizentziatura, lizentziatu, gauza bera gertatzen al da diplomatura, diplomatu terminoei dagokienez (alegia, diploma, diplomadun erabiltzea hobesten dela)?

Erantzuna:Bai, euskara baturako forma egokienak lizentzia/lizentziadun, diploma/diplomadun dira.Euskaldunok mintzatu edota idazterakoan aurkitzen ditugun zalantzak argitu eta horiei irtenbidea eskaintzeko erakundea da Euskaltzaindia. Oztopo horietako batzukeguneroko mintzaira arruntean aurkitzen dira, eta kasu horietan Euskaltzaindiak, erabakia hartu baino lehen, iraganeko idazleek kontzeptu edo ideia horiek

Page 124: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

azaltzerakoan erabiliriko formulak izaten ditu kontuan, ezer berririk asmatzen hasi baino lehenago, iraganetik heldu zaigun tradizioari eutsi eta berori indartu nahian.Halere, hitz batzuk erabat berriak dira, eta iraganean ez ditugu horien ordainak aurkitzen. Hortaz, Euskaltzaindiak, Euskal Herri osorako erakundea den aldetik, erabilera ezberdinen arazoan (Iparraldean bat eta Hegoaldean beste bat gertatzen direnean) mundu zabalean, eta batez ere Europako auzo-hizkuntzetan, egiten dena ere kontuan izan behar du, bide beretik jotzeko. Hori dela eta, adibidez, espainierazko gimnasia, inmunidad edo cocodrilo-ren ereduetatik barik, Europako eta nazioarteko gimnastika, immunitate eta krokodilo formak hobetsi zituen, eta frantsesezko grammaire-tik barik latinezko grammatica-tik jaso zuen mailegua.Kasu honetan ere, zeroriek ere susmatzen duzuenez, Euskaltzaindia, erdara bakarraren ereduetatik aldentzeko ahaleginean, espainiar eredu hutsetatik urruntzen ari da, nazioartekoen alde, kasu batzuetan, Hegoaldeko zein Iparraldeko mailegua erabat baztertuz edo eta Heg. nahiz Ipar. marka ezarriz, mailegu bakoitzaren sarreraeta bizitasunaren arabera.Xabier Kintana

Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak liburuko argibideak:lizentzia 1 iz. Goi irakaskuntzako maila, batxilergoaren eta doktoretzaren artekoa; maila hori lortzeko bururatu behar diren ikasketak.lizentzia 2 iz. Poesian eta kidekoetan, onartzen den hizkuntzazko arau haustea.lizentziadun izond./iz. Goi irakaskuntzako lizentzia lortu duena.lizentziatu izond./iz. Heg. Lizentziaduna.diploma 1 iz. Titulu bat-edo baieztatzen duen agiria.diploma 2 iz. Unibertsitate gradua, lizentzia baino maila bat apalagoa.diplomadun izond./iz. Titulu bati dagokion diploma lortu duena.

Data: 20160229

Erantzulea: Xabier Kintana, Euskaltzaindiko idazkaria

lo eginarazi, lokarrarazi, loarazi; lotarazi

Galdera:Haurrei lo eragitea adierazteko, loarazi ala lotarazi esan behar dugu?

Erantzuna:Hitz horiek biak zuzenak dira, baina esanahi desberdinekoak.Batetik, lo egitera edo lo hartzera behartu esateko, lo eginarazi eta lo eragin esateaz gain, lokarrarazi ere esaten da, eta loarazi ere zuzena da.Bestetik, lotarazi ere zuzena da; baina beste esanahi batekoa: lotarazi hori lotu aditzetik dator, eta lotzera behartu esan nahi du.Kontuan hartu, hala ere, Zuberoan lotu aditzak lo hartu esan nahi duela.

Data: 20150323

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

mediku, anbulatorio

Page 125: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Zuzena al da medikura joan da esatea? Eta anbulategi hitza?

Erantzuna:Ez, horiek biak okerrak dira. Ez da posible *medikura joatea; izan ere, medikua ez da leku bat, pertsona bat baizik. Hortaz, medikuarengana joan, medikuetara joan, medikuarenera joan, medikuaren kontsultara joan... eta abar dira egitura zuzenak.Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 2012koaren 572. or.), mediku sarreran adibide hauek datoz, besteak beste: Medikuarengana joan. Medikuarenean izan zen atzo.Bestalde, anbulatorio forma litzateke erabili beharrekoa, ez *anbulategi. Hortaz, Anbulatoriora joan da, medikuarengana. Medikuarenera joan da, anbulatoriora, medikuaren kontsultara. Anbulatoriora joan da, erizainarengana, sendagilearengana, sendagilearenera... eta abar dira egitura zuzenak.

Data: 20150309

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Noiz? Bihar bertan. Noizko? Biharko bertako?

Galdera:NOIZ galderari erantzuteko, bihar bertan erabiltzen dugu; baina NOIZKO galderari erantzun nahi izanez gero, zer: biharko bertako / bihar bertako?

Erantzuna:Euskal tradizioan bihar bertan erabiltzen da, eta hori zuzena da; baina ez dago *biharko bertako / *bihar bertako gisako formarik: ez dira halakoak erabiltzen euskaraz. Horien ordez, bihar bertan egin beharreko lana / bihar bertan egiteko lana gisako egiturak erabili izan dira euskaraz. Ez zaigu, hortaz, egokia iruditzen *biharko bertako / *bihar bertako gisakoak erabiltzea.Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako orain bertan sarrera.

Data: 20140410

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

nor, zer, zein / nortzuk, zertzuk, zeintzuk

Galdera:Zuzenak al dira bi esaldi hauek: aipatu zein diren ezaugarriak / aipatu zeintzuk diren ezaugarriak. Biak zuzenak?

Erantzuna:Biak zuzenak dira. Bizkaieraz erabiltzen da, batez ere, zeintzuk forma. Euskaltzaindiak, ordea, zein formari eman zion lehentasuna (ikus 11. araua):´´Euskaltzaindiak, kontuan harturik forma atzizkidunak (nortzuk, zertzuk, zeintzuk) literatura tradizio jakin bati lotuak daudela, hau erabakitzen du: nor, zer eta zein formei lehentasuna ematea. Ez ditu, ordea, atzizki pluralgileak dituzten formak inola ere gaitzesten. Orokorki duten izaera markatua aitortzen zaie

Page 126: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

soil-soilik, eta modu horretan -forma markatu gisa esan nahi da- aurkezten, bai eta onesten ere´´.

Data: 20121217

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

ondoan: Zarautz ondoan, Zarautzen ondoan

Galdera:Zein da zuzena Zarautz ondoan / Zarautzen ondoan bikotean, edo biak ongi daude?

Erantzuna:Biak zuzenak dira. Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 640. or.), hauxe da, besteak beste, ondoan sarreran datorrena:- ondoan 1 (Lekuzko testuinguruan; dagokion izen sintagmak -en atzizkia hartzen du, baina bizigabe bati badagokio eta eskuinean adjektiborik ez badu, atzizkia eta mugatzailea gal ditzake). Zure ondoan jarri nahi dut. Etxe ondoan. Etxearen ondo-ondoan.Zarautz ondoan da ohiko egitura zuzen-egokia, baina Zarautzen ondoan ere zilegi da.

Data: 20131114

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

ordubete, astebete, urtebete

Galdera:Ez dakit zuzenak eta egokiak diren ondorengo esaldi hauek:- Hiru urtebete eman ditu Argentinan.- Hiru astebete pasatu ditu Argentinan.- Ordubete bat pasatu du etxeko lanak egiten.

Erantzuna:Ez, ez dira egokiak erabilera horiek.Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 795. or.), hauxe da urtebete sarreran datorren oharra: 'urtebete bat egon zen gaixorik eta kideko esapideen lekuan, Euskaltzaindiak urtebete egon zen gaixorik eta kidekoak erabiltzea gomendatzen du'.Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 63. or.), hauxe da astebete sarreran datorren oharra: 'Euskaltzaindiak, astebete bat egon zengaixorik esapideak eta kidekoek euskara idatzian izan duten erabilera kontuan harturik, esapide horien ordez, astebete egon zen gaixorik eta kidekoak erabiltzea gomendatzen du'.Hortaz, egokiena da astebete eta urtebete bezala erabiltzea ordubete ere. Beraz, ordubete pasatu du etxeko lanak egiten bezalaxe, hiru urte, hiru aste, hiru ordu eman ditu Argentinan dira egitura zuzen-egokiak.

Data: 20130522

Page 127: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

orduko, ordurako: orduko/ordurako hila zen

Galdera:Zuzena al da orduko hila zen esatea? Edo ordurako hila zen esan behar dugu?

Erantzuna:Biak zuzenak dira. Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 2012koaren 650. or.), orduko sarreran, bost adiera hauek datoz:orduko 1 izenlaguna. Une edo garai hartakoa. Orduko eta gaurko idazleak. Ordukoeta geroko gorabeherak. Horra ene orduko ametsa.orduko 2 (Aditzaren era burutuaren eskuinean). Bezain laster. Ohean sartu orduko,loak hartzen nau.orduko 3 (Aditzaren era burutuaren eskuinean). Aipatzen den unea baino lehen edoune hartan bertan. Hara bildu orduko, hil hurran zen jenerala.orduko 4 adizlaguna. Une hartarako. Ikus ordurako. Orduko nahiko lo egina nengoen. Mariaren gurasoak, nonbait, orduko hilak ziren.orduko 5 (Lastertasuna adierazteko). Orduan, ordu bakoitzean. Ehun kilometro orduko egin. Orduko bost kilometroko abiaduran oinez doan gizona.

Bestalde, Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako horretan (ikus 651. or.), ordurako sarreran, adiera hauek datoz:ordurako 1 adizlaguna. Une hartarako. Ikus orduko 4. Ordurako, gainera, atzerakorik ez duen pausoa emana zegoen. Jesusek ordurako erabakita zeukan zer egin. // Une horretarako. Ordurako harrek beren lana egina izango dute nirekin.ordurako 2 adizlaguna. (Aditzaren era burutuaren eskuinean). Aipatzen den unea baino lehen edo une hartan bertan. Ikus orduko 3.

Kontuan hartzekoa dugu, noski, beste sarrera hau ere:ordukotz adizlaguna. Ipar. Orduko, une hartarako. Ordukotz haurrak zazpi urte eginak zituen.

Data: 20151019

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

pixa egin, txiza egin, gernua isuri

Galdera:Lehen hezkuntzako irakaslea naiz, eta eskolan gero eta sarriagotan entzuten dut Ume hau txixatu egin da esaten. Zuzena da esaldi hori?

Erantzuna:Egitura zuzena Ume honek pixa egin du / txiza egin du da.Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan biak ageri dira: pixa egin eta txiza egin (baita pixagale, pixagaletu, pixaleku eta txizagura, txizalarri, txizati, txizontzi ere).Maila jasoagoan, gernua iraitzi, gernua isuri, gernu egin esan daiteke, gernua izanik giltzurrunek jariatzen duten isurkari horixka, maskurira biltzen dena eta gernubidetik kanporatzen dena.

Page 128: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Bizkaieraz txiza egin esaten da, baina *txixatu horren lekukorik ez da inon ageri: asmatu berria dirudi, eta erdarakada.

Data: 20150219

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

ukuilu, ikuilu, okelu

Galdera:Zer esan nahi du Betelu, sorgin okelu esaldiko okelu hitzak?

Erantzuna:Hitz hori ukuilu hitzaren aldaera bat da, ikuilu hitza bezalaxe.Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 785. or.), hauxe da ukuilu sarreran datorren azalpena: 'Abere handiak gordetzen diren toki itxi eta estalia, batez ere baserri barrenekoa.'Horren osagarri, galderako esaera ongi ulertu ahal izateko, Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak esanahi hauek dakartza ukuilu hitzaren esanahi osoarekin: Rincón; rincón oculto, escondrijo. Rincón, sea de la cuadra, sea de la cocina. Okelu, sitio del horno de cocer el pan donde se quema la leña antes de meter la masa.Hortaz, badirudi sorgindegi, sorgintoki esatea dela sorgin okelu esatea: lugar de brujas.

Data: 20141204

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Urbasako, Etzegarateko, Urkiolako, Arrateko... igoera

Galdera:Zein da forma zuzena, Urbasako igoera ala Urbasarako igoera?

Erantzuna:Biak zuzenak dira, baina batasunerako egokiena da Urbasako igoera erabiltzea.Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 2012koaren 394. or.), hauxe da, besteak beste, igoera sarreran datorren adibidea: Etxegarateko igoeran.Horrez gainera, ikus datu-base honetako mendiko sarrera.

Data: 20150511

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

urdai, urdaiazpiko, xingar, pernil, hirugihar

Galdera:Zenbait herritan xingarra esaten diote urdai soilari, eta Euskaltzaindiaren Hiztegiak

Page 129: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

dakar xingarra dela bai urdaia eta bai urdaiazpikoa; baina horiek biak ez dira gauzabera (nahiz eta beste zenbait herritan urdaia deitu urdaiazpiko mardulari).

Erantzuna:Ez, ez dira gauza bera urdaia eta urdaiazpikoa; ez horixe.Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburu horretan (ikus 2012ko argitalpena), sarrera hauek datoz, besteak beste:urdai Txerriaren azal azpiko gantz trinkoa, berotuz edo frijituz urtzen ez dena. Urdai gazia. Urdai azala. Gazta, urdai zatia edo ahal zena. Aza lapikoa, urdai eta okela gazituaz gozatua. Urdai aska: urdaia gazitzeko erabiltzen den aska. Urdaia eta ardoa, urtekoa; adiskidea, urtetakoa (esr. zah.).urdaiazpiko Txerriaren hanka ondua; hanka horren izterreko haragia. Ik. xingar; pernil. Dozena bat urdaiazpiko zintzilik dauzkat jarriak. || Urdaiazpiko egosia.xingar Ipar. eta Naf. Urdaiazpikoa; urdaia. Xingar azalak. Ez du mehe egunean sartuko, ustekabean, xingar hezurrik eltzean. Arratseko talo eta xingar horrek arrakasta gaitza ukan du. Xingarra piperradarekin. Fama handia du Baionako xingarrak.pernil Bizk. Urdaiazpikoa. Ik. xingar.hirugihar Gihar zerrendak tartekaturik dituen urdaia. Hirugihar frijitua.

Hiztegi akademikoak, noski, hitzen adiera guztiak eman behar ditu; bereziki hitz batzuek aspaldion daramaten joera esangura zehatzetarako aplikatuak direnean, eta gainerako adierak bigarren mailakotzat jo beharko genituzke. Ez da gisa, ene ustez, hiztegi akademikoak a) esangura eta b) esangura maila berean eskaintzea, horiek erabat ezberdinak direnean eta, produktuaren hurbiltasunagatik, nahasgarri direnean.Hori garbi agertzen da xingar eta urdai hitzekin. Nik neuk xingar hitza (Baionako xingarra eta) urdaiazpiko balioarekin ikasi nuen, Haritschelharren ahotik gainera. Eta esango nuke horixe dela gaur egun Iparraldean daukan esangura nagusia.Beste hitzei buruz, zerbait esan nahi nuke Bizkaiko pernil delakoari buruz. Hitz hori gaztelania zaharrekoa eta katalanezkoa ere bada, eta Bizkaian ere oso erroturik dago. Dena den, duela berrehun urte inguru, frantsesen inbasioaren denboran, jambon hitza modan jarri zen eta harrezkero hortik heldu den jamón bilakatu eta nagusitu da. Ordea, pernil forma zaharra ez da erabat galdu. Harakinen familiakoa naizenez gero, zinez esan dezaket zertarako erabiltzen den pernil hitza gaur egun: erdaraz, un pernil esaten zaio txerriaren hanka ondu gabeari,eta xerrak egiteko estimatua da. Agian, eta agian diot, gauza bera egin genezake euskaraz ere. Izan ere, edozertarako balio duten hitzek, azkenean, anbioguotasunagatik, ez baitute ezertarako balio. Eta merkatuan gai bakoitzak bere izaera eta prezio berezia izaten du. Dendak ez dira hitz-jokoetarako leku aproposenak.

Data: 20150515

Erantzulea: Xabier Kintana

Urdaiazpiko ogitartekoa; ogitarteko bat, urdaiazpikoarena

Galdera:Zein da forma zuzena, solomo bokata ala solomozko bokata?

Page 130: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 627. or.), hauxe da, besteak beste, ogitarteko sarreran datorrena:ogitarteko. Barnean jakiren bat daukan ogia edo ogi zatia. Urdaiazpiko ogitartekoa. Ogitarteko bat, urdaiazpikoarena.Horren arabera, hauek dira erabilera zuzen-egokiak: Solomo ogitartekoa. Ogitarteko bat, solomoarena.

Data: 20150119

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

urtebetetzea, urteurrena, zorionak

Galdera:Erabil daiteke urteurrena hitza urtebetetzea esateko? Zein da zorionak emateko erabili beharreko esapidea?

Erantzuna:1. Ez da egokia; izan ere, urteurrena hitza erabil zitekeen urtebetetzea esateko, baina ez da erabiltzen. Oro har, NORBAITEN jaiotegunaren urtemuga adierazteko erabiltzen da urtebetetze hitza; eta ZERBAITEN urtemuga, zerbait (gertaera edo) gogoangarri baten urteak betetzen direla adierazteko erabiltzen da urteurren hitza. 2. Erabiliena Zorionak! da, eta egoki asko erabilia da. Horrez gainera, Urte askoan!esatea ere egoki dator, gehienetan. Baita biak batera ere, bereziki urtebetetze-egunean: Zorionak, eta urte askoan!. Okerra da, ordea, *gaur nire zorionak dira esatea. Horren ordez, gaur nire urtebetzea da / gaur nire urtebetze-eguna da esan behar da.

Data: 20021119

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

zehar: basoan zehar, urtean zehar

Galdera:Badakit zuzena dela basoan zehar esatea; baina denborazkoa denean ere zuzena da zehar erabiltzea: adibidez, urtean zehar?

Erantzuna:Bai, erabilera biak dira zuzenak: basoan zehar eta urtean zehar.Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 826. or.), hauxe da, besteak beste, zehar sarreran datorrena:-n zehar. Aipatzen dena alderik alde igaroz (...) kalean zehar, bidean zehar, itsasoetan zehar, munduan zehar, hemen zehar... II (Denborazko testuinguruetan) historian zehar.

Data: 20140710

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Page 131: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

zer, zein: zein erregek, zein irakaslek...

Galdera:Zuzena al da ZER galdetzailea pertsonekin erabiltzea? Adibidez: Zer erregek gobernatu zuten XVI. mendean? Zer irakaslek egin dute greba? Edo hobe da ZEIN galdetzailea erabiltzea halakoekin?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 833. or.), hauxe da, besteak beste, zer sarreran datorrena:- zer 1 Izen baten aurrean, honen nolakotasun edo xehetasun ezezagun bat ordezkatzen duen hitza. Etxean zer lan egiten duzu? Zer adin zuen? Zer gizon modu dugu andaluziarra? Zer bidetatik hara joan uste duzu?Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 827. or.), hauxe da, besteak beste, zein sarreran datorrena:- zein 1 Mota bereko zenbait gauzaren edo gauzakiren artean hautatzeko hitza. Oraingo zein gaztek ikusi du hori? Bizkaiko hitza omen da, eta Mogelek (baina zein Mogelek eta non?) darabilena.Aipamen horien osagarri, Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiko zein sarreran datozen hainbat argibide eta adibide ere aipatuko dizkizut:zein I (Adj. interrogativo). Acompañando a un sustantivo, en interrogativas directase indirectas, para elegir entre varios elementos de una misma clase. Zein nexken aurrean? Zein sainduren besta? Zein agintarik agindu edo gobernatu zituan? Zein gurasok eztau nai bere seme-alaben ona? Zein aingeruri, batez ere, izan bear diogu berarizko jaiera?(Empleado con nombres propios). Zein Kontxa? Zein Juan Martin? Zein Juana, ama?zein II (Pron. interrogativo). Tr. Cuando el pronombre interrogativo se refiere a personas, zein es general cuando se pregunta sobre una persona entre dos o más posibles (1.ª acepción) y nor (q.v.) para la segunda acepción. Izekoa edo llobea, eztakit zein dan obea. Emengo andre onen artean alako ditxa gabeko erregiña zeñek izan naiko luke? Etzan ezagun Zabaletan zeiñ zan seme ta zeiñ morroi.Hortaz, zuzena izanik ere ZER erabiltzea zure galdera horietan, zuzen-egokiena da, nire ustez, multzo mugatu batetik bat bereizteko denez, ZEIN galdetzailea erabiltzea (bereziki pertsonekin): Zein erregek, zein irakaslek...

Data: 20140703

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

-aia/-aje

Galdera:

Zein da zuzena, sabotaia ala sabotaje?

Erantzuna:Sabotaje erabaki da batasunerako, oro har -aje gordetzea baita bidea; eta salbuespena, aldiz -aia modura emango direnak: pertsonaia, paisaia... (Hiztegi Batuan zehaztuko dira).

Page 132: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 2000

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

digestio, digestio-aparatu

Galdera:

Baina "digerir"= txegosi, eta horren haritik, txegoste-hodia, txegos-apartua (Hauta-Lanerakoan daude biak), txegosi erraza, txegosgaitza…

Erantzuna:Hiztegi Batuan sartzekoa digestio dela erakutsi nahi izan du Euskaltzaindiak. Areago, txegoste "digestioa" ematean, digestiori ematen zaiola lehentasuna adierazidu; definitzaile modura ematen denak beti baitu lehentasuna.

Data: 1996

Erantzulea: Araua

aldrebes/irulez, irulezetara, iruleztau, (h)irulesta

Galdera:

Uste dut Hiztegi Batuko aldrebes hitzaren sinonimoa dela Markina aldeko (h)irulesta hitza. Zuzen al nabil?

Erantzuna:Batetik, Hiztegi Batuak ez dakar (h)irulesta hitza. Bestetik, Azkueren hiztegiak irulez, irulezetara, iruleztau formak dakartza: aurreneko biak "al revés" esanahiarekin; azkena, iruleztau, "poner al revés" esanahiarekin. Ez zabiltza oso oker, beraz.

Data: 2001/04/26

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

aparatu, aparailu eta tresna

Galdera:

Zein kasutan erabili aparatu, aparailu eta tresna?

Erantzuna:Aparailu sarreran, "arrantza tresneria, zamarien tresneria" erantsi zen esanahia argitzeko; aparatu izenaren erabilera argitzeko arnas aparatu adibidea eman zen. Hor garbi ikusten da, beraz, hitz bakoitzaren erabilera zein den.

Data: 1998

Page 133: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

aurki

Galdera:

Gaueko hamarrak ziren, umeak goseak akabatzen zeuden; baina aurki etorri ziren gurasoak (oker).Goizeko hamarrak dira, umeak goseak akabatzen daude; baina aurki etorriko dira gurasoak (zuzen) Gure ustez, aurki hitzak, beti ere, geroaldian mintzatzeko balio du, eta ez lehenaldian.

Erantzuna:Orotariko Euskal Hiztegia hartuta, iraganaldiko aditz formekin ere ageri da aurki:, nahiz adibide gehienak bestelakoak izan:

Aurki azaldu ziren etxe-ateetan beste ikuszale gehiago ere (T. Agirre)Aurki ipintzen zion amari aurrean beste kalabaza batean esnea (Arrue)Jainkoaren epai ikaragarria! Aurki bere madarikazioak harrapatu zuen (Arana)Bi mila duro nik eman arren / ukatu zituen aurki (Pello Errota)

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

bare

Galdera:

Zalantza bat, bare hitzaren ingurukoa. Esan daiteke leku barea? Egokia da?

Erantzuna:Orotariko Euskal Hiztegiko adibideak ikusi baino ez dago bare bizigabeen izenekinere erabiltzen dela ikusteko. Hain ezaguna dugun "Ozeano Barea"z gain, hor dituguleku barean zauzka zuek, ezpain bare batzuekin, begiratu bare ori, ortze barea, arratsalde barea eta abar, erabilera hori egokia dela ikusteko.

Data: 2001/05/04

Erantzulea: Miren Azkarate

Bilboko Hiritar Itsasketaren Goi Eskola

Galdera:

Izen hori, itzulpen hori, egokia al da gure erakundearen euskarazko izentzat?

Erantzuna:Lehendik erabilitakoren bat hobetsi beharrez (izen berriak asmatzen hasi gabe),

Page 134: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

egokia da, bai; izan ere, itsasketa hobeto dagokio erdal marinari, hau ez baita beste itzulpenetan ageri diren ontzisaila, itsasoa edo flota horien pare-parekoa. Bestalde, zibil mailegua onartzekoa den arren euskaraz, egokiagoa da tituluetan-eta forma "euskarazkoagoak" erabiltzea.

Data: 1995/12/05

Erantzulea: Hiztegi Batuko lantaldea

biziraun, bizirik iraun, bizirik atera

Galdera:

NOR ala NORI kasuan erabiltzen da biziraun aditza? Nola euskaratuko litzateke "sobreviví a la guerra" esaldia?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du oraingoz onartu biziraun aditza: guztiz berria da. Euskaraz, bizirik iraun, bizirik atera bezalako esapideak erabili izan dira. Beraz, besteak beste, bizirik atera nintzen gerratik esan daiteke.

Data: 2001/04/23

Erantzulea: Miren Azkarate

ez bidezko / gaizki

Galdera:

Berridazketa bat egiterakoan, ondorengo zalantza hau sortu zait: Zenbaitek droga legeztatzea ez du bidezkotzat jotzen esaldia berridazterakoan, Zenbaitek droga legeztatzeari ez bidezko deritzo idatzi nahi izan dut. Badakit arazoa konpontzeko aukera dudala ez bidezko horren ordez gaizki jarrita, baina jakin nahi nuke ea zuzena den ez bidezko erabiltzea.

Erantzuna:Zuk erabili nahi duzun Zenbaitek droga legeztatzeari ez bidezko deritzo esaldia zuzena da (agian, egokiago honela: Zenbaitek ez deritzo bidezko droga legeztatzeari). Zuzena izateaz gainera, gaizki hitzarekin baino samurragoa da horrela, zalantzarik gabe. Baina jakizu, hala ere, ez bidezko eta gisakoak ahalik eta gutxien erabili behar direla.

Data: 2001/05/08

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

ganbera/kamera

Galdera:

Page 135: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Zein hitz erabili behar dut la cámara de diputados, cámara alta, cámara baja esateko, ganbera ala kamera?

Erantzuna:Hiztegi Batuak ganbera hitza dakar diputatuen ganbera eta merkataritza-ganbera esateko. Beraz, hitz horixe erabili behar da cámara alta, cámara baja adierazteko: diputatuen ganbera, senatarien ganbera... Baina kamera beste zerbait da: argazki-kamera esate baterako.

Data: 2000/09/18

Erantzulea: Pello Telleria

gaur / egun / gaur egun

Galdera:

Erabil al daiteke egun hitza gaur egunen ordez? Balio bera al dute?Sinonimoak al dira gaur egun eta gaur? Ezezkotan, noiz erabili beharko litzateke bata eta noiz bestea?Gauza bera al dira gaur eta egun?

Erantzuna:Gure literatura tradizioa biltzen duen Orotariko Euskal Hiztegia (OEH) aztertuz gero, hauxe da bil daitekeen informazioa:2 egun [hau da, hitz horren bigarren sarrera]: «Empleado de forma general por autores septentrionales y alto-navarros; en textos más occidentales se encuentra, porun lado, como término fosilizado en la oración del Padrenuestro, desde Capanaga hasta casi nuestros días; tambien lo hallamos en unos versos vizcaínos de 1688 y enBarrutia. En textos guipuzcoanos es algo más frecuente: lo emplean Larramendi, Mendiburu, Iturriaga e Iztueta, y ya en el s. XX hay testimonios de bastantes más autores, especialmente desde 1950; Aguirre de Asteasu sólo emplea egungo egun». (Ikus OEH, VI. alea, 479. or.).Eta sarrera horren barruan dator EGUNGO EGUN "hoy en día" (v. GAUR EGUN),batez ere Iparraldeko autoreek darabiltena, baina baita Hegoaldeko batzuek ere. Adibidez: Egungo eguneko jendeak irakurtzea (Mitxelena); Bereizkuntza hori ez dela egungo egunez argiegi (Mitxelena). / EGUNGO EGUN "el día de hoy" egungo egun zoragarria (Xalbador); egungo egunak ordukoak ez bezalako begitartea du guretzat! (Larzabal).

gaur: "gaurko eguna" eta baita "hoy en día" ere.Ez da gaur ezagutzen morroi ta nausirik (Arrese Beitia); Jente asko bizi-izan da ludi onetan, eta gaur be bizi da, teatrua ta ziñea zer diran be eztakiyenak (Kirikiño); Gaur ikusten da fubolak nola / dadukan indar geiago (Uztapide).GAUR EGUN: «Lo emplean autores meridionales del presente siglo, siempre con el significado de "hoy en día"». Bietara ageri da: gaur egunean eta gaur egun forman. Gaur egunean euskaraz mintzarazten inor saiatzen baldin bada (Mitxelena); Amodioa, gaur egun ere hoin sendo bada ahalez (Xalbador).GAUR EGUNEKO: O gaur eguneko yakintzea (Kirikiño); Gaur eguneko kristauengerekoitasuna (Munita).

Page 136: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

gaurko: "de hoy", "de hoy día".Gaurko gazteak (M. Atxaga); Gaurko hizkuntzara itzulia (Mitxelena). Beraz, erabilerak ikusirik, eta Euskaltzaindiak honen gaineko araurik ematen ez duen arte, guztiak zilegi eta baliokide direla esan daiteke "hoy en día" adieran, gogoan izanik egun (eta dagozkion azpisarrerak) batez ere Iparraldeko autoreek erabili dituztela, eta gaur (eta dagozkion azpisarrerak) batez ere Hegoaldekoek. Kontuan hartu, gainera, Iparraldekoentzat gaur "gaur gauean" dela.Bestalde, gaur eguneko eta gaurko txandakatzea gomenda daiteke, batez ere pentsatzen badugu gaur eguneko guztiz nagusitzen ari dela, gaurkoren kaltetan.Baina oraingo, une honetako, 24 orduez ari bagara, erabili gaurko berriak, gaurko albisteak, gaurko egunak utzi dizkigun albisteak...

Data: 2001/03/28

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

gizonduarazi

Galdera:

Gizondu zaitezte ondo badago, gizonduarazi ondo dago?

Erantzuna:Bitxi samarra den arren, gizondu aditzaren forma arazlea, gizonarazi nahiz gizonduarazi izango litzateke, bere aditzoina gizon(du)araz izanik.

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

hausgarri/hauskor

Galdera:Zein da bi hauetan egokiena: kontuz edalontziarekin, hausgarria da eta ala kontuz edalontziarekin, hauskorra da eta?

Erantzuna:Gramatika batzordearen ustez, hauskor erabili beharko litzateke hor: kontuz edalontziarekin, hauskorra da eta.Baliteke zenbait hiztegitan (batez ere oinarritzat eta abiapuntutzat euskal testuak izan ez dituztenetan) hausgarri ere agertzea, erraz hausten den edo hauts daitekeen zerbait adierazteko; izan ere, hori ere bada -garri atzizkiaren erabileretako bat (gaztelaniazko -ble-ren ordain izan daitekeena). Hala ere, ez da hori -garri atzizkiakduen balio bakarra ez eta ere nagusia. Horretaz jabetuko gara literatur tradizioko datuak aztertzen baditugu. Ohartuko gara ez dagoela erabilera horren lekukotasun bat bera ere hautsi aditzarekin; beti agertzen da -kor atzizkia duela (34 agerraldi Orotariko Euskal Hiztegiaren corpusean). Adibidez:

Page 137: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Txirula hauskor.Ontzi hauskor.Kristala baino hauskorragoa den Jainkosa... Bidrioa baino hauskorragoak gara...

Hausgarri forma, aldiz, bi alditan bakarrik agertzen da literaturan; beste erabilera batekoak biak, ordea. Kasu hauetan ez da "erraz hausten dena", baizik eta "hautsi egiten duena", balio eragilea duena. Hori da, hain zuzen ere, -garri atzizkiaren erabilera nagusia, aktiboa (hautsi egiten du) eta ez pasiboa (hautsi egiten da). Horren adierazgarri, ikus ditzagun literaturako bi adibide bakarrak:

Enetzat bihotz-hausgarri da ikhustea asko laborari ardirik gabe txarki bizitzen, izan letzazketelarik, berak nor balira, ongi bizitzeko behar bezenbat. (J. Duvoisin, Laborantzako liburua, 268. or.).

Erromako gortetik, Aita Saindua ganik, jin dire berriak Pontifo berrientzat, Apez zin egilentzat, bihotz hautsgarriak eta latzgarriak. (S. Monho, Poemak, 26. or.).

Bi adibide horietan bihotzak ez dira "hausten errazak" edo "hauts daitezkeenak"; izan ere, "laborariak ardirik gabe ikusteak" hausten du bihotza lehen adibidean, eta "Pontifo berrientzat jin diren berriek" hausten dute eta lazten bihotza, bigarren adibidean.

Data: 1998/10/21

Erantzulea: Gramatika batzordea

hil eta hilabete

Galdera:Elkarren sinonimoak al dira biak?

Erantzuna:Izan litezke sinonimoak; hala ere, bi erabilera bereizten ditugu Euskal Herrian:1) Hiztun batzuek ez dute hilabete baizik erabiltzen (Iparraldean, adibidez).2) Beste batzuek desberdindu egiten dituzte: hil (urtea banatzen den hamabi zatietako bakoitza: hilen izenak, neguko hiletan, maiatzeko hila...) eta hilabete (denbora hedaduratzat harturik, 30 eguneko-edo denbora bitartea: hilabetean egon naiz Grezian = hilabete osoan).

Data: 1999/05/05

Erantzulea: Gramatika batzordea

indaba/babarrun

Galdera:

La Real Academia de la Lengua Vasca ha incluido en el vocabulario unificado las

Page 138: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

palabras indaba y babarrun, y no sabemos cual de las dos utilizar para la denominación genérica.

Erantzuna:Efectivamente, Euskaltzaindia ha incluido en su vocabulario unificado, Hiztegi Batua, ambas palabras: indaba (Bizk.) y babarrun.En el caso de palabras o formas que no son de uso general, se indica junto a la palabra una abreviatura que informa del dialecto o ámbito de uso o procedencia. El término babarrun no lleva ninguna marca dialectal, por ser de uso más general que indaba (Bizk.), que, en cambio, sí lleva marca dialectal. Por ello, teniendo en cuenta que se pretende diferenciar la denominación genérica de las subdenominaciones, sería más coherente el uso de babarrun para la denominación genérica: Euskal Herriko babarrunak.

Data: 1999/02/04

Erantzulea: Pello Telleria

itsasketa/nabigazio

Galdera:

Zuzena da Bilboko Merkataritza, Industria eta Itsasketa Ganbera izena ala gaztelaniazko navegación esateko nabigazio hitza erabili behar da?

Erantzuna:Erakunde horren izena zuzena da bere horretan, itsasketa eta guzti; izan ere, navegación orokorki esateko, Hiztegi Batuan onartua da nabigazio hitza, baina arruntzat jotzen da.

Data: 1998/09/30

Erantzulea: Jose Luis Lizundia

jakinarazpena eta beste

Galdera:

Zuzenak al dira ondorengo hauek?

NOTIFICACIÓN / ART. 2.722 L.O.P.J. JAKINARAZPENA / B.J.L.O. 2.722. ART.

SALA DE NOTIFICACIONES / 23 JUN. 2000 / RECIBIDOJAKINARAZPEN GELA / 2000 EKAI. 23 / JASOA

Erantzuna:Bai, zuzenak dira.

Data: 2000/09/18

Page 139: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Pello Telleria

krokodilo, orkestra…

Galdera:

Metatesi horiek ez al dira gehiegikeriak?

Erantzuna:Horiek dira nazioarteko formak, baita Iparraldekoak ere. Kokodrilo eta orkesta gaztelaniaz bakarrik erabiltzen dira.

Data: 2000

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Laterandar kanonigoak, artxibo historikoa

Galdera:

Zuzenak al dira ondorengo forma hauek biak? San Agustinen Erregeladun Laterandar kanonigoakElizbarrutiko Artxibo Historikoa

Erantzuna:Bai, zuzenak dira.

Data: 1998/10/27

Erantzulea: Pello Telleria

noski

Galdera:

Esaldi honetako hutsunean ... egingo dudala! Zalantzan jartzen duk, ala? zergatik ipini behar dugu horixe eta noski txarto dago?Eta Asmatuko ote dugu? galderari erantzuteko, zergatik dago txarto Noski baietz erantzuna? Noiz erabil ditzaket Noski baietz eta Noski ezetz?

Erantzuna:... egingo dudala! Zalantzan jartzen duk, ala? esaldiko hutsunean, horixe edo jakina ipini behar da, eta hor noski erabiltzea tradizioaren kontrakoa da.Asmatuko ote dugu? galderari, hor, Bai, noski edo Ez, noski erantzun behar zaio, arestian azaldutako arrazoi beragatik. Horrexegatik ez dira inoiz erabili behar Noskibaietz eta Noski ezetz, baizik eta beti Bai, noski edo Ez, noski.

Data: 2001/04/19

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Page 140: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

nurtur

Galdera:

Euskaraz, ba al da nurtur hitza?

Erantzuna:Orotariko Euskal Hiztegian (XII. liburuko 919. orrialdean), hor ageri da nurtur hitza, eta adibide bakartzat esaera zahar hauxe dakar: Iyerik ezta nurtur igarra eztuenik (AN-gip). "No hay árbol sin rama seca". Inza Eusk 1928, 277. or.

Data: 2000/02/03

Erantzulea: Pello Telleria

ogi txigortua, ogi txigorra…

Galdera:

Ongi esana al dago txigorkia?

Erantzuna:Txigorki jaso da Hiztegi Batuan, baita txigortu aditza ere. Partizipioa, oro har, izenondo balioan ere erabil daitekeenez, ogi txigortu ere zuzena da, noski.

Data: 2000

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

ohi, ezezko esaldietan

Galdera:Zein hurrenkeratan eman behar dira ohiren bidez osatutako perpaus ezezkoak? Ez da etorri ohi ala ez ohi da etorri?

Erantzuna:Jakina denez, ez ohi da etorri hurrenkera sarriena ez bada ere literatur tradizioan, ezdira gutxi hurrenkera hori dutenak: Axularrek, Ziburuko eta Sarako Etxeberriek eta Mitxelenak badituzte, besteak beste, era horretakoak. Ez zaigu, hortaz, txartzat ematekoa iruditzen. Hona hemen adibide batzuk:

Iongoikoa ez ohi da unhatzen [J. Etcheberri (Ziburukoa), Manual Devotionezcoa, 12. or.]Gaztelaniaz ez ohi da letraz-letra irakurri (Koldo Mitxelena, Mitxelenaren Euskal Idazlan Guztiak, IV, 129. or.)... ez ohi da lan alferra izaten (K. Mitxelena, Ibidem, 148. or.)Zeren halakoek ez ohi dute erraiten ongirik (P. Axular, Gero, 291. or.)Ez ohi du, begi gorde anhitz higatzen (P. Axular, Ibidem, 187. or.)

Data: 2000/04/19

Page 141: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Gramatika batzordea

Perituen eta Ingeniari Tekniko Industrialen Kontseilua

Galdera:

La denominación Euskal Autonomia Erkidegoko Perituen eta Injineru Tekniko Industrialen Kontseilua es correcta?

Erantzuna:Si, es correcta, pero procede realizar la siguiente observación acerca de la palabra injineru: Euskaltzaindia, en su vocabulario unificado, Hiztegi Batua, ha optado por recomendar el uso de la palabra ingeniari, en detrimento de injineru, de cara a la unificación del idioma. De modo que es más adecuada la denominación Euskal Autonomia Erkidegoko Perituen eta Ingeniari Tekniko Industrialen Kontseilua.

Data: 1999/02/04

Erantzulea: Pello Telleria

Prokuradoreen Elkargo Ospetsua eta beste

Galdera:

Zuzenak al dira ondorengo hauek?

ILUSTRE COLEGIO DE PROCURADORES DE LOS TRIBUNALES DE VIZCAYABIZKAIKO AUZITEGIETAKO PROKURADOREEN ELKARGO OSPETSUA

ES COPIA / KOPIA DASR. SECRETARIO / IDAZKARI JN. SALA DE JUNTAS / BATZAR GELASALÓN DE ACTOS / ARETOABIBLIOTECA / LIBURUTEGIABAÑOS / KOMUNAKSEÑORAS / EMAKUMEZKOAKCABALLEROS / GIZONEZKOAK

Erantzuna:Zuzenak dira, bai.

Data: 2000/06/19

Erantzulea: Pello Telleria

saiatu

Galdera:

Page 142: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Bere burua hiltzen saiatu da (oker). Bere burua hiltzea intentatu du (zuzen). Bere burua hil nahi izan du (zuzen).Gure ustez, saiatu beti ez da intentaturen pareko, baizik "esmerarse" eta "intentar", bien alor semantikotik du apur bana, kontestuaren arabera.

Erantzuna:Orotariko Euskal Hiztegia hartu eta intentatu sarrera ikustea nahikoa da, aditz horrek euskal literaturan zein erabilera urria izan duen ikusteko. Hiztegi Batuan, saiatu sarreran ere ez da horrelako argibiderik ematen. Hobe da zuhur jokatzea, eta bere burua hiltzen saiatu da txartzat ez ematea, datuak ondo aztertu arte.

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

topean ibili

Galdera:

Olano topean dabil (zuzen).Olano topera dabil (oker).

Erantzuna:Gaztelaniaren kalko ustela den neurrian topean ibili delakoa, ez da batere erraza zein den hobea eta zein okerragoa esatea.

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

txartel gorria

Galdera:

Arantzabalek txartel gorria ikusi du (oker).Arantzabali txartel gorria atera dio (zuzen).

Erantzuna:Futbol kontuetan adituegiak ez izan arren, txukunagoa iruditzen zaigu bigarrena. Behar bada, txartel gorria erakutsi dio ere zuzena izan daiteke.

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

uharte eta izaro elkarren sinonimo?

Page 143: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:

Egia al da uharteren sinonimoetako bat izaro dela?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du ezer erabaki horretaz; baina litekeena da, bai, uharte eta izaro elkarren sinonimo izatea (ikus Orotariko Euskal Hiztegia, IX. liburua, 800.-801. or.): izaro: Isla. / Nombre de la isla situada en la bahía de Bermeo. / Según Mogel, significa "círculo de mar". Tal vez signifique "isla" en general.

Data: 2001/04/05

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

zerikusia izan / zer ikustekoa izan

Galdera:

Horrek ez du zer ikusirik nik esandakoarekin (zuzen).Horrek ez du zer ikustekorik nik esandakoarekin (oker).

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du araurik eman horretaz. Hala ere, argi dago lehena zuzena dela; zerikusi guztia batera idaztea ere ohikoa da, izen kategoria hartu duen neurrian. Ikusteko ere izena da, eta biak (zerikusi eta ikusteko) baliokide izan daitezke:

Honek ez du horrekin zerikusirik = honek ez du horrekin ikustekorik

Dirudienez, bi egiturak nahasi egin dira. Kontuan izan, hala ere, zer eta ikusteko perpausberean ager daitezkeela, baina bakoitza osagai desberdina izanik:

Zer ikusteko dut nik zurekin?

Adibide horretan, zer galdetzailea eta ikusteko, izena ditugu; beste adibide honen parekoegitura du, beraz:

Zer palazio dauka maitia zuri emateko?

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

alaena/halakoa

Galdera:Zein da zuzena, "lapur halakoa!" ala "lapurra halakoa!"? Eta "alaena"rekin?

Page 144: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak adibide hauek dakartza, besteak beste:halakoa (1. liburukiko 614. or.): zatarra halakoa; astoa halakoa; lotsagabea halakoa; arloteak halakoak; lapurrari halakoari; zakarra halakoa...alaena (1. liburukiko 598. or.): alferra, alaena; urde zikiña ta alaena; esteak aterata ez da ordaintzen ergel alen hori; eulimandoa, alena; txoroflauta, alena; zurrutero alena; parregarri alenak; lapur alena; zantar alena; zitala, alaena; makala, alena; ergel alaena...Beraz, tradizio idatziaren arabera, "lapurra halakoa" da zuzena. Bestalde, "lapurra, alaena" eta "lapur alaena" forma biak agertzen dira.

Data: 2001/11/19

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

aste honetan / oraingo astean

Galdera:Zer hobesten da batasunerako: "aste honetan" edo "oraingo astean"? Nire ustez, "aste honetan, urte honetan" eta horrelakoak "esta semana, este año" eta horrelakoen kalkoak dira.

Erantzuna:Zalantzarik gabe, "aste honetan ibilaldia egingo dugu" zuzena eta egokia da, eta "oraingo astean ibilaldia egingo dugu" ez. Nik ez dakit non darabilten "oraingo astean", baina Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiko corpusean ere ez da inoiz ageri egitura hori. Bestalde, gehiegizkoa iruditzen zait "aste honetan" kalkoa dela esatea, eta gogorarazi nahi dizut "urte honetan" erabili ordez, "aurten" erabiltzen dela.

Data: 2001/12/20

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Aurrizkiak: ber- eta bir-

Galdera:

Noiz erabili behar da ber- eta noiz bir?

Erantzuna:Badirudi joera nagusia dela ber- + bokala egitea eta bir- + kontsonantea. Baina Euskaltzaindiak ez du arau berezirik eman honetaz.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

bakarrik / baino ez

Page 145: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Semantikaren aldetik berdinak al dira "bakarrik" eta "baino ez"? Eta erabilpenean?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du ezer erabaki gai horretaz; baina Ibon Sarasolaren Euskal Hiztegiak dakarrenez (ikus 95. or.), "bakarrik" hitzak bi adiera ditu:"bakarrik (1.): Lagunik, kiderik gabe.""bakarrik (2.): Eta ez besterik, eta ez gehiago, eta ez bestetan...(dagokion hitz edo esaldiaren ondo-ondotik)."Horiek horrela, nire iritzia emango dizut.Lehenengo adiera duenean, ez dira elkarren sinonimo "bakarrik" eta "baino ez". Adibidez: "Bakarrik bizi naiz".Bigarren adieran, ordea, elkarren sinonimo izan daitezke "bakarrik" eta "baino ez"; adibidez: "hauxe bakarrik esan nahi dizut = hauxe baino ez dizut esan nahi". Baina "bakarrik" hori ezezkoa denean, ez dira elkarren sinonimo; adibidez: "ez dirua bakarrik, nortasun-agiria ere kendu egin baitzioten".Horrez gainera, ikus datu-base honetako "bakarrik" eta "baino ez" sarrerak.

Data: 2001/10/22

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Eratorpenari buruzko bibliografia

Galdera:Zein liburutan aurki dezaket eratorpenari buruzko informazioa?

Erantzuna:Hona oinarri-oinarrizko bibliografia:HABE: EGArako langaiak. Lexikoa lantzen, Donostia, 1985 (L.04 - L.18 ikasgaiak.Eratorriaren adiera da atzizkiak sailkatzeko irizpidea, eta horietako bakoitzaz azalpen zehatza eskaintzen du: atzizkiaren aldaerak, eratorriaren esanahia, oinarriaren nolakoa, testuetako adibideak...). Hor jasotzen da Villasanteren eta Azkueren doktrinaren funtsa.VILLASANTE, L.: Palabras vascas compuestas y derivadas, EFA, Arantzazu-Oñati, 1981.AZKUE, R.M.: Morfología vasca, Bilbo, 1925.UHLENBECK, C.C.: "Suffixes du Basque servant à la Dérivation des Mots", in: RIEV, III (1909), 1.-16. or.; 192.-225. or.; 401.-430. or.Beste batzuk, nahas-mahas:IRAZOLA, J.M.: Hitz konposatuak. Aurrizkibidea. Ariketak, Hizkuntz Eskola Ofiziala, Bilbao, 1985.MUJIKA, L.M.: Hitz konposatu eta eratorrien morfo-fonetika, Ediciones Vasca, Donostia, 1982.MUGICA, Placido: "Afijos vascos", in: Diccionario Castellano-Vasco, El Mensajero del Corazón de Jesús, Bilbao, 1965.ECHAIDE, I.M.: Tratado de sufijación, prefijación y composición en el idioma euskaro, I. Lopez-Mendizabal, Tolosa, 1931-2.

Data: 2001/12/14

Page 146: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Jose Antonio Aduriz

esapide, esamolde, erramolde, erranairu

Galdera:Euskaltzaindiak zein hitz hobetsi du "modismo, idiotisme, idiom, Redensart..." esateko euskaraz?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du bereziki erabaki zein forma hobetsi behar den euskara batuan; izan ere, aukeran ditugu "esapide, esamolde, erramolde, erranairu..." eta abar. Jakizu, hala ere, aipatu berri ditudan aukerako lau aldaera horietatik bat bakarra ageri dela Hiztegi Batuan: hain zuzen ere, "esapide" forma. Hortaz, eta Hiztegi Batua arau-mailakoa denez, "esapide" erabiltzea gomendatzen dizut.

Data: 2001/09/28

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Esapideak: berban-berban

Galdera:

Zuzena al da berban-berban esamoldea erabiltzea? Ez baita hiztegietan agertzen.

Erantzuna:Zuzena da, bai. Hona hemen Orotariko Euskal Hiztegian zer ageri den esapide horretaz (OEH, IV. liburukia, 709. or.): BERBAN-BERBAN. "(Vc), a cada palabra, en todas las palabras" A. (Adnominal).Emeti agiri da, kristinaubak, orrako berban berbango guzurtegijori, guztiok ta bakotxa diriala pekatubak. (B Ic II 175s.) Herrian erabiltzen den esapidea bada, erabili lasai. Izan ere, hiztegietan ez agertzeak ez du esan nahi erabili ezin denik, nahiz eta erabilera murritzeko hitza izan.

Data: 2000/07/11

Erantzulea: Pello Telleria

Esnea galdu/mindu/garraztu...

Galdera:

Esnea zer egiten da, ozpindu ala garraztu?

Erantzuna:Hitz asko ditu euskarak esnea galdu edo mindu egin dela adierazteko. Adibidez, Plácido Múgicaren Diccionario Castellano-Vasco delakoak 25 sinonimo dakartza "cortarse la leche" adierazteko (ikus 496. or.); baina 25 horien artean ez dira ageri ez ozpindu eta ez garraztu.

Page 147: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak, ordea, garraztu sarreran, esneari buruzko bi aipamen dakartza (biak Bizkaikoak): - Lenengo orduan ez dogulako egosi, esnia garraztu da.- Egun bian be ederto euki zeinke esnea, bat be garraztu barik.Horrez gainera, jakingarri izango zaizu, agian, nik neuk adineko hainbat euskaldun elebakarri entzun izan diedana: alegia, esnea jan egiten dela, eta ez edan.

Data: 2001/04/04

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

ezertariko

Galdera:Zer-nola erabiltzen da "ezertariko" esamoldea?

Erantzuna:Erabileraren erakusgarri, ikus Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak dakartzan adibide hauek:- Biotzak itzegiten zuen, ba, danen agotik ezertariko gandurik edo estalkirik gabe. (T. Agirre, Uztaro, 198. or.)- Alperrik esan erazo buruan beste ezertariko lorrik edo nasterik ebanik, neskatxak bein eta barriro galdetu arren. (E. Erkiaga, Arranegi, 70. or.).- Maite biak, alkar idoro ondoren eztitan daude, eskuak emanik; emazteak ez du ezertariko zaratarik gura. (Gaztelu, Musika ixilla, 155. or.)- Ondasun guztiak, ezertariko mingarri bagarik, aurkituten diran egoera oso oso ona; infernuan barriz gatx guztiak, ezertariko pozgarri bagarik, aurkituten dira. (Iturzaeta, Azalduera laburrak, 198. or.)

Data: 20010925

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Gramatikako terminologia

Galdera:

Gramatikako terminologian zer dago erabakita edo finkatuta?sujetua/subjektuaobjetua/objektuaadjetiboa/adjektiboajeneroa/generoaislada/islamenpeko perpausak/mendeko perpausak...

Erantzuna:a) Hiztegi Batukoak dira subjektu, objektu, adjektibo, genero, isla eta mendeko.b) Gramatikari dagokion gainerako terminologian, perpausen sailkapenari dagokionez, Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU III, IV eta V) har daiteke erreferentziatzat.

Page 148: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

c) Analisi sintaktikoak egiterakoan erabiltzen den terminologia dela eta, erlazio atzizki eta kasu marka izenei dagokienez, mendeko perpausen loturei Gramatika batzordeak menderagailu deitzen die; erlazio atzizki orokorregia baita. Eta kasu marka, ostera, izen sintagmek hartzen dute.Matematika, Geografia eta Historiari dagokien hiztegi arrunta finkatzea ere beharrezko ikusten du jendeak (batik bat argitaletxeek) eta hala egitea eskatzen diote Euskaltzaindiari. Hiztegi Batuko lantaldea ari da orain esku artean ditugun zerrendak osatzen, baina horrek ez du esan nahi arlo jakin bateko terminologia agortuko denik. Zer esanik ez, lan hori burutzeko lagungarri izango litzaioke Hiztegi Batuko lantaldeari, nahiz Euskara Batuko batzordeari, argitaletxe eta lantaldeek dituzten zerrendak eskuratu ahal izatea.

Data: 2000

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Haurtxo txikien hizkera: txitxi, fufu eta pupu

Galdera:

Ume txiki bati nola esaten zaio zerbaitek erre egiten duela, horrek txitxi egiten du edo horrek pupu egiten du?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du ezer erabaki horretaz; baina haurtxo txikien hizkeran, euskaraz, beroa dagoen zera fufu dago, eta beroaren beroak fufu egiten du, erre. Bestalde, pupu(a) mina da (min egitea, min ematea, min hartzea edo min izatea); eta txitxia, berriz, haragia da, okela (ikus Idazkera-liburua, 130. or.).

Data: 2001/04/05

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Hortaz/hortan

Galdera:Guk, Eskoriatzan eta Aretxabaletan, "hortaz" esateko, "hortan" erabiltzen dugu. Zuen Hiztegi Batuan begiratu dut, eta ez dut aurkitu, eta gainerako hiztegietan ere ez. Jakin nahi nuke "hortan" hori erabiltzea zilegi den.

Erantzuna:Zenbait lekutan, ondoriozko lokailuen erabilera hori ere badu "hortan" erakusleak. Hala ere, ez da ageri Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU,III, Lokailuak liburukian eta ez Hiztegi Batuan; hain zuzen ere, eremu murritzekoa delako eta nahasgarri gerta daitekeelako. Hortaz, ez da egokia batasunerako; baina bai "hortan" erabiltzen den herri horietarako.

Data: 2001/05/18

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Page 149: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

iradoki, idaroki

Galdera:Lehengo batean zera irakurri nuen jatetxe batean: "Egungo iradokizunak" eta jarraian "Iradokizunak". Hitz hori horrela erabiltzea ez al da erdarakada galanta? Izan ere, iradokizuna ez ote da "norbaitek edo zerbaitek ernarazten digun sentipena"?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak "iradoki" sarreran dio "idaroki" begiratzeko. Beste horrek, berriz, esanahi hauek omen ditu: "Hacer salir, sonsacar; sugerir, inspirar". Baina aurreraxeago dio: "Al Sur lo emplean Mendiburu y autores de léxico cuidado del s. XX, estos últimos con el sentido de "sugerir, inspirar" principalmente".

Ibon Sarasolaren Euskal Hiztegiak "idaroki" sarreran dio "iradoki" begiratzeko, eta hor ikusten da Sarasolak zaharkitutzat daukala "iradoki" hitzaren "jalgiarazi" esanahia, eta beste hau dakarrela nagusiki: "Norbaitengan halako gogoetak, ideiak edo sentipenak ernarazi".

Egia da, hortaz, zuk diozuna: alegia, "norbaitek edo zerbaitek ernarazten digun sentipena" dela iradokizuna. Baina, "sentipenak" ez ezik, hor ditugu, gainera, "gogoetak" eta "ideiak" ere. Horiek horrela, eta OEHn aipatzen diren "sugerir, inspirar" adierak kontuan hartuta, ez dirudi inolako erdarakadarik dagoenik hor.

Data: 2001/05/23

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Jende, jende batzuk, zenbait jende, edozein jende

Galdera:"Jende" hitza beti singularrean deklinatu behar da ala onartzen da pluralean? Eta "zenbait" eta "batzuk" zenbatzaile zehaztugabeekin edota "zein" eta "edozein" nolakotzaileen laguntzaz joan daiteke? Adibidez, "jende batzuk, zenbait jende, edozein jende" eta abarrekin?

Erantzuna:Ohituraren arabera, Hegoaldean ez da erabiltzen "jende" hitza pluralean, baina Iparraldean bai.Bestetik, tradizioari begira, erabilera-kopuru hauek aurkitu ditut Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiaren corpuseko datu-basean:- "zenbait jende" 6 aldiz bakarrik ageri da idatziz (eta idazle bakarrak erabili izan du: Koldo Mitxelenak).- "zenbait", ordea, 2.455 aldiz ageri da.- "jende batzuk" 6 aldiz bakarrik ageri da idatziz (Joanategiren testuetan behin, Xalbadorrenetan beste behin, Añibarrorenetan bitan, eta Tartasenetan beste bitan).- "batzuk", ordea, 2.525 aldiz ageri da.- "edozein jende" ez da behin ere ageri idatziz.- "edozein", ordea, 1.158 aldiz ageri da.

Page 150: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

- "zein jende" ez da behin ere ageri idatziz.- "zein", ordea, 4.412 aldiz ageri da.

Data: 2001/12/03

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

jokoa, jolasa, josteta

Galdera:"Joko" hitzak badu esanahi generikoa: alegia, "jolasak" bere barnean sartzeko modukoa? Egokiak dira "haur-jokoak", "mahai-jokoak", "hitz-jokoak", "tokan jokatu" eta abar?

Erantzuna:Jokoa ez da jolasa, eta jolasa ez da jokoa. Euskaltzaindiak ez du ezer adierazirik "joko" eta "jolas" hitzen arteko aldeaz; beraz, ondoren adieraziko dizudan bereizkuntza nik neure iritziz emango dizut.Honelatsu adierazi nuen Idazkera-liburuan (ikus 257. or.), 1993an:"Jokoa atsegin hartzeko izaten da (askotan gezurra badirudi ere); jolasa, aldiz, atsegin edota atseden hartzeko. Jokoak baditu beti bere arauak; jolasak, beharbada ez. Jokoan diru-ondasunak edota harrokeria-harrotasunak izaten dira tarteko, jolasean ez bezala. Jolasean, zenbait jolasetan, garaitu egiten da. Jokoan, garaipenazgainera, irabazi ala galdu egiten da; izan ere, bik elkarren aurka jokatzen dutenean, biek ezin irabazi: lehen eta orain, hemen eta nonahi, batek behar nagusi".Hortaz, "joko" ez da markagabea (generikoa), eta "jolas" ez da markatua: alegia, "jolasa" edo "josteta" ez da "joko" mota bat.Galderan aipatutako "mahai-jokoak", "hitz-jokoak", "tokan jokatu"... egokiak dira; baina "haur-jokoak" joko izan badaitezke ere, ohikoena da "haur-jolasak" edo "haur-jostetak" izatea.Horrez gainera, ikus datu-base honetako "jokatu" sarrera.

Data: 2001/06/13

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Letren izenak: x eta t

Galdera:

Batetik, x letraren izena ixa dela dio Euskaltzaindiak; hala ere, nola ahoskatu behar da maileguetan bokal artean gordetzen den "x" hori? Adibidez, taxi: taksi.Bestetik, t letra, hitz amaieran, kontsonante-multzoa gertatzen denean nola ahoskatu: yogurt, Renault, Ford ... D/T ahoskatu?

Erantzuna:Euskaltzaindiak, euskal alfabeto letrak zein diren eta horien izenak nola diren argitunahi izan zuen 17. arauan. Egia da, hala ere, ezinbestean sortzen direla ahoskera zalantzak, etorri diren galderetan argi asko ageri denez.1998ko ekainean eman zuen Euskaltzaindiak ahoskerari buruzko araua (87. araua).

Page 151: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Baina ez da ezer esaten halako hitzen ahoskeraz bereziki. Galderan agertzen diren izenetatik Renault behintzat, beste hizkuntza bateko izen propioa denez, zentzuzkoa dirudi jatorrizko hizkuntzan bezala ahoskatzea.

Data: 2000

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Lexikoa: basoan zehar / basotik zehar; basoan barrena / basotik barrena

Galdera:Badakit zuzenak direla "basoan zehar / basotik zehar / basoan barrena abiatu zen" egiturak, baina zuzena al da "basotik barrena" ere?

Erantzuna:Bai, "basotik barrena" ere zuzena da. Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiakhainbat adibide dakartza (ikus IV. liburukiko 92. orrialdea, "precedido de ablativo"), batez ere hegoaldeko autoreenak: Lardizabal, Agirre Asteasukoa, Iztueta, Jautarkol, Txirrita, Uztapide eta abarrenak. Hona hemen batzuk:- Ortik barrena joan adi (Txirrita)- Zoaz kristaua ate oetatik barrena (Agirre Asteasukoa)- Irundik barrena artu (Uztapide)

Data: 2001/05/18

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Mapak (geografia/kartografia)

Galdera:

Mapak-eta egiterakoan, Espainiako Instituto Geográfico Nacional delakoak erabiltzen dituen hitz generikoen, gaztelaniaz "accidentes geográficos" deiturikoen, euskal ordainak. Gaztelaniazko hitzen ondoan jartzekoak direlako erantsi zaie euskarazko hitzei bukaerako "-a" artikulua, ez hala behar dutelako (ikus Hiztegi Batua).

Erantzuna:Geografia hitzen zerrenda (Euskaltzaindiak onartua)

abrigo de roca harpeaacebo gorostiaaeropuerto aireportuaalto gainaarboleda zuhaiztiaarena 1. hondarra, 2. legarra, 3. hareaarroyo, regata 1. erreka, 2. errekastoa, 3. latsaayuntamiento (institución) udalaayuntamiento (casa consistorial) 1. udaletxea, 2. herriko etxea Ipar. eta Naf.bahía badia

Page 152: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

balneario bainuetxeabarranco 1. erreka-zuloa, 2. troka Bizk.cabo, punta lurmuturracamino bideacamping kanpinacampo 1. alorra, 2. soroa, 3. landacanal 1. ubidea, 2. kanalacanal (acequia) de riego 1. ureztabidea, 2. kanalacanal (acequia) de molino 1. erretena, 2. kanalacasa etxeacascada urjauziacastaño gaztainacastillo gazteluacementerio hilerriacima 1. gaina, 2. gailurra, 3. tontorracolina, cerro muinoacollado lepoacomunidad erkidegoacordillera mendikateacrestería gailur-lerroacruz gurutzeacueva 1. haitzuloa, 2. hartzuloa, 3. koba Heg.cueva artificial kobadolmen trikuharriaembalse urtegiaensenada senadiaermita baselizaespino elorriaestación geltokiafaro itsasargiaFF.CC. T.B.fresno lizarrafuente iturriafuerte gotorlekuafunicular funikularragolfo golkoahaya pagoahondonada sakanahoyo, cavidad zuloaiglesia elizaisla uhartealago, laguna 1. aintzira, 2. lakuallanada zabaldiallanada (alavesa) (Arabako) lautadallano 1. zelaia, 2. ordokia, 3. ordeka Gip., 4. laualoma bizkarramanantial iturburuamar itsasoamina meategiamolino errota

Page 153: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

monasterio monasterioamontaña, monte mendiamuralla harresiamuseo museoapalacio jauregiaparador paradoreaparque natural natura parkeapaso entre montañas mendi lepoapastizal larreaplaya hondartzaprado 1. belaia, 2. belartsoroa, 3. zelaia, 4. euntzea Naf., 5. pentzeaprecipicio 1. amildegia, 2. erroitzapresa uharkapuente zubiapuerto (de mar) portuapuerto de carretera mendateapunta puntaría itsasadarraribera erriberarío ibaiaroble haritzaruinas hondakinakruinas arqueológicas arkeologia hondakinaksantuario santutegiasima leizeasoto zalduatorre dorreatúnel tunelauniversidad unibertsitateavalle 1. harana, 2. ibarravega 1. ibarra, 2. landa Naf.

Data: 2001/07/20

Erantzulea: Euskaltzaindiak onartua

Menua: sagar-krepea

Galdera:

Bezeroentzat dugun menuan "Sagar krepa Calvadosarekin" dugu. Zuzena al da?

Erantzuna:Hiztegi Batuan ez dira ageri, oraingoz, ez krepe eta ez calvados hitzak. Hala ere, zuena baino egokiagoa iruditurik, ondorengo idazkera hau proposatzen dizut zuen menurako: "Sagar-krepea, Calvados likorearekin".

Data: 2001/04/24

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Page 154: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Nahiko(a): nahiko lan, nahikoa lan

Galdera:Hurrengo hiru esaldi hauetatik zein dira zuzenak?- Nahikoa lan duzue umeak zaintzen- Nahiko lana duzue umeak zaintzen- Nahikoa lana duzue umeak zaintzen

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna liburuan esaten denbezala (ikus 139. or.), nahikotasuna adierazteko, besteak beste, "nahiko" eta "nahikoa" erabil daitezke, "biak aski berriak, orain dela ehun eta hogei bat urtetik honakoak. Orobat NAHIKO gehixeago erabiltzen da, antza denez, eta NAHIKOA sortaldekoa da batez ere".Hori bai, eman dituzun aukeretatik bi okerrak dira: "nahiko lana" eta "nahikoa lana"okerrak dira. Zuzenak dira "nahiko lan" eta "nahikoa lan".Auzi horri buruzko argibide gehiago aurkituko duzu Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegian eta Ibon Sarasolaren Euskal Hiztegian. Horrez gainera, ikus datu-base honetako "nahikoa" sarrera.

Data: 2002/01/11

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Nor ala Nork?

Galdera:

Zein da forma zuzena, Itxiko al duzu ahoa, burugabe horrek ala Itxiko al duzu ahoa, burugabe halakoa?

Erantzuna:Ez Euskaltzaindiak eta ez Gramatika batzordeak ez dute ezer esan horretaz, baina badirudi biak direla onartzekoak. Aztertzekoa izango litzateke bietatik bat hobetsi behar den.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Onomatopeiak

Galdera:

Euskal onomatopeien zerrendatxo bat ateratzeko premia ikusten da (lehendik eginikbaldin bada, ez dugu ezagutzen).

Erantzuna:Ez da halakorik. Jaso dugu eskaera.

Page 155: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Protokoloa: Txit ospetsu, goren, entzutetsu; Txit argi, prestu

Galdera:Begirunezko tratamendurako forma bereziak direla eta, zalantza dugu "txit garai", "txit goren", "txit argi" eta "txit prestu" formen artean. Zein dira egokienak, zure iritziz?

Erantzuna:Dakizuenez, Euskaltzaindiak ez du ezer arauturik gai horretaz.Herrientzat eta erakundeentzat ikusten ditu egoki Gramatika batzordeak "txit ospetsu", "txit entzutetsu" eta "txit goren" tratamenduak: esaterako, "Zubietako Udal Txit Gorena" edo "Altsasuko Hiri Txit Ospetsua". Egiturari dagokionez, ez zaio akatsik ikusten aposiziozko egiturari (Altsasu Hiri Txit Ospetsua); baina Gramatika batzordeak gogorarazi nahi du euskararen tradizioak erabat egin duela "-ko"dun egituraren alde (Altsasuko Hiri Txit Ospetsua).

Pertsonentzat, berriz (eta galderan nire iritzia eskatzen duzuenez), esango dizuet komeni dela, nire ustez, pertsonaren izaera eta egoera bereiztea: alde batetik, "argia" eta "prestua" izaerazkoak dira, berezkoak; bestetik, "garaia" eta "gorena" egoerazkoak dira, pertsonaren karguari edo gizamailari dagozkionak, eta ez pertsonari berari. Horiek horrela, eta iritziak iritzi, pertsonekin erabiliko nuke "txit argi" nahiz "txit prestu" tratamendua; baldin eta pertsonaren beraren izaera (ez kargua edo gizamaila bakarrik) halakoa bada: esaterako, "On Jose Migel Barandiaran txit argi eta prestua".

Data: 2001/09/12

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Aditzaren ingurukoak (Morfologia)

Galdera:Zein da zuzena?1. Ez daukat zertan zu engainatzen ibili beharrik.2. Ez daukat zertan zu engainatzen ibili.

Erantzuna:Bigarrena bakarrik da zuzena. Izan ere, "zertan" eta "beharrik" ez dira batera erabiliizan literaturan. Hauek dira, beraz, aukera zuzenak:a) Ez daukat zu engainatzen ibili beharrikb) Ez daukat zertan zu engainatzen ibili.

Data: 20010619

Erantzulea: Miren Azkarate

Page 156: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

"-(e)z" gerundiala (hartuz, eginez, esanez...)

Galdera:Zuzena al da "Aspirina hartuz sendatu egingo zara" esaldia? Bestalde, zein da "-(e)z" gerundialaren erabilera?

Erantzuna:Bai, "Aspirina hartuz sendatu egingo zara" zuzena da.Bestetik, "-(e)z" gerundialari dagokionez, Euskaltzaindiak ez du eman oraindik horren erabileraren inguruko argibiderik; baina Euskal Gramatika: Lehen Urratsak,EGLU, VII liburukian aztertzekoa dugu gai hori, aditz jokatugabeko mendeko perpausen sailean.

Data: 20010525

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

"-agatik, izanagatik"; kausazkoa ala kontzesiboa?

Galdera:Badakit ez direla berdin "etortzeagatik" (kausa zein helburua) eta "etorriagatik" (kontzesiboa). Baina lehenaldi burutuak "izan" eskatzen duenean ez daukat hain argi. Hau da: "Aita etorri izanak poztu du" moldatu eta "Aita etorri izanagatik (kausa) poztu da" esan al daiteke? Ala "Aita etortzeagatik poztu da" esan behar al da? Nik lehena erabiltzen dut, baina ez dakit ongi dagoen.

Erantzuna:Kausa balioan ez dago gure literatura-tradizioan "Aita etorri izanagatik poztu da" bezalako egiturarik. Ez, behintzat, Orotariko Euskal Hiztegiko corpus osoan.Baliteke kausazko perpausetan aspektu burutua adierazteko aditz-forma jokatuak ("Aita etorri delako/zelako poztu da") erabili izan direlako gertatzea hori, edo aditz-izena oinarri duen forma jokatu gabea ("etortzeagatik") erabili delako.Kontua da "izanagatik" formaren erabilera guztiak balio kontzesibokoak direla. Adibidez, honako hau:- Polik maite zuan bizibide ura beti arriskoan bizi izanagatik (Anabitarte, Poli, 43. or.)

Data: 20020114

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

"ahala" aditz jokatuekin

Galdera:Erabili izan al da inoiz "ahala" aditz jokatuekin? Adibidez, "etorri ziren ahala" bezalakoetan.

Erantzuna:Euskaltzaindiak 2002ko martxoko bilkuran hartu zuen erabaki bat "ahala" dela eta, baina hiztegi mailan. Hau da erabakia:

Page 157: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

ahala adlag 1 (aditzaren era burutuaren ondoan) "–en neurrian": iritsi ahala eseri dira; platerak atera ahala husten ziren 2 koka ahala jende sartu zenBeraz, badirudi erabilera hori bakarrik duela. Orotariko Euskal Hiztegiko adibideakere horrelakoak dira. Hala ere, EEBSko corpusean lau adibide ageri dira (lau bakarrik, 358 adibideren artean) aditz jokatuarekin. Hona hemen horietako bi:- Erromantizismoarekin hasten den mundu-literaturaren deskubrimentu eta dehistorizazio hau Europaren inperialismoa zabaltzen den ahala gertatzen da (J. Gabilondo)- Kilikadura somatzen duenean, gainean ezarriz, bere baitan sartzen du; eta hitz politak esaten dituen ahala isurketa sentituko du (E. Antxustegi)Baina erabilera horiek salbuespentzat hartu behar dira.

Data: 2002/09/17

Erantzulea: Pello Salaburu

"arau" eta "arabera"

Galdera:Batetik, "arabera" dela eta, badakit aditz jokatuekin ere -(e)N + NOREN egitura erabili ohi dela: adibidez, "esaten dutenaren arabera". Galdera da ea ohikoa den -(e)N soilarekin erabiltzea: alegia, "etortzen diren arabera" bezalako esaldiak ohikoak ote diren euskaraz ("etortzen diren neurrian/heinean/bezala" zentzuan).Bestetik, zalantza bera daukat "arau" hitzarekin: ohikoak al dira "etorri diren arau" gisakoak?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ezer erabaki ez duenez "arabera" horretaz, idazleen erabilerari begiratu behar zaio. Orotariko Euskal Hiztegia kontsultatzen baldin bada, argi ikusten da "arabera" horrek IS bat behar duela aurretik, beti genitiboan, eta batzuetan genitibo marka gabe ere, egileak hitz elkartutzat hartuko balu-edo (Beobidek instrumentala ere erabiltzen du). Dena dela, genitiboarena da, zalantza gabe, idazle gehienen erabilera maizena. Baina badira adibideak, oso gutxi badira ere, aurrean erlatibozko esaldia dutenak genitiborik gabe:- Orduan emanen zaitzu iakintasuneko argia, on eta behar izanen duzun arauera. (Pouvreau)- Batzuk eta zailki besteak, guregan eta gure baitan nola ari izan diran arauz. (Umandi)Angel Urrutia idazleak ere erabiltzen ditu "lagijak-arauz" edo "edesti-arauz" bezalakoak (ikus Gixadijaren azikera-bidiak, 1959). Baina horiek salbuespentzat hartu behar dira. Beraz, inoiz erabili izan da; baina ez da ohikoa, eta horregatik esanahaia ere ez du aldatzen.Bestetik, "arau" dela eta, Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak esanahi horrekin dakartzan adibide guztiak dira genitiboan doan izen-sintagmaren ondokoak. Adibide bat bakarrik dator aurrean erlatibozko esaldia duena, eta adibidehori –(e)N gabea da:- Halatan, hor izan den oro behin, hor date berriro, lehen zen arau. (Mirande)Baina adibide hori aski anbiguoa da, eta guztiz salbuespena.

Data: 2002/09/17

Page 158: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Pello Salaburu

"diezaiozuen" bizkaieraz

Galdera:Zelan esan ahal dot "diezaiozuen" bizkaieraz?

Erantzuna:Zein bizkaieratan (edo nongoan) zehazten ez duzunez, jakizu bizkaiera literarioan "dagiozuen" forma erabili izan dela batuko "diezaiozuen" adierazteko, eta "deijozuen" forma ere bai.

Data: 20011122

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

"-en" menderagailua eta "-an" bukaera (bailuan, bailitzan, bailegoan...)

Galdera:Badakit Euskaltzaindiak "bailitzan" bezalako formak ez dituela hobesten; baina, erabiltzekotan, jakin nahiko nuke nola behar duen "egon" aditzaren 3. pertsonak singularrean. Izan ere, ni "bailegoen" zelakoan nengoen arren, Xuxen zuzentzaile ortografikoak okertzat ematen dit, eta "bailegoan" zuzentzat.

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du ezer erabaki auzi horretaz. Gramatika batzordeak, ordea, horrelakoak baztertu gabe, beste egitura batzuk hobesten ditu: esaterako, "balego bezala" (ikus Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, V, Mendeko perpausak, 1 liburukiko 370. or.).

Hortaz, literaturan (XX. mendekoan, oso berria baita) nola erabili den bakarrik esandezakegu oraingoz. Menderagailua -EN dela aitortu arren (ikus EGLU, V), literaturan -AN bukaeradunak dira nagusi ("bailuan, bailitzan, bailegoan" eta abar), mendebaldeko testuak direlako edo.

Data: 2001/09/12

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

"nahi izan"en eta "nahiago izan"en komunztadura

Galdera:"Indabak jan nahi ditut" esaten badugu, zergatik ez esan "indabak jan nahiago ditut"?

Erantzuna:"Nahi izan" eta "nahiago izan" bi aditz dira, eta desberdin jokatzen dute askotan.Kasu honetan, "nahi izan"ekin doan "jan" aditzaren objetuak aditz nagusiarekin egiten du komunztadura:Sagarra jan nahi dut

Page 159: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Indabak jan nahi ditut"Nahiago izan"ek, ordea, mendeko perpaus jokatugabea du osagarri; baina mendeko perpaus horretako aditzaren objektua da "indaba", eta ez "nahiago izan" aditz nagusiarena:Nahiago dut [sagarra jan]Nahiago dut [indabak jan]*Nahiago ditut [indabak jan]Ezezko perpausetan ere desberdin jokatzen dute bi aditz horiek:Ez dut egin nahi*Ez dut egin nahiagoNahiago dut [ez egin]*Nahi dut [ez egin]Horrez gainera, ikus datu-base honetako "nahi izan" sarrera.

Data: 20010614

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

"oraintxe", ezezko esaldietan

Galdera:Zuzena al da "Oraintxe ez daukat hori ikusteko gogorik" ala "Orain" beharko luke?

Erantzuna:Ezezkoetan ere biak dira zuzenak: "orain" eta "oraintxe". Egia da gehienetan "orain" erabiltzen dela, baiezkoetan bezalaxe; baina "oraintxe" ere erabil daiteke.Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak, besteak beste, adibide hauek dakartza:- Oraintxe ezin menderatu dut lemea, dio lemazainak. [Orixe, Mireio, 62. or.]- Eztira oraintxe asiak zeingeiagoka arerio oek biak. [Tomas Agirre, Uztaro, 68. or.]- Oraintxe ez natxegon luzarorako. [Etxaniz, Lur berri billa, 65. or.]

Data: 20010711

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

"zeren (...) bait/-(e)n"

Galdera:Nahitaezkoa al da "bait-" edo "-n" eranstea aditzari "zeren" edo "zeren eta" lokailuarekin?

Erantzuna:Ez, ez da nahitaezkoa (ikus Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, III, Lokailuak liburukiko 178. or.). Bi erabilera ditu "zeren" horrek: bata lokailu erabilera (liburuki horretan aztertzen dena), menderagailurik gabekoa (ikus 179.-182. orrialde bitarteko adibideak); eta bestea, menderagailu erabilera, "zeren (...) bait-" nahiz "zeren (...) -en" egitura duena. Bietan erabiliena menderagailu erabilera da, eta EGLU, VI liburukia argitaratzean izango dugu informazio gehiago horretaz.

Page 160: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 20010925

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

-(e)la/-(e)nik: ez da baieztatu joango dela / ez da baieztatu joango denik

Galdera:Zer alde dago ondorengo esaldi hauen artean?- Ez da baieztatu lehendakaria joango dela.- Ez da baieztatu lehendakaria joango denik.- Ez dago baieztatzerik lehendakaria joango dela.- Ez dago baieztatzerik lehendakaria joango denik.

Erantzuna:Denak zuzenak dira; baina presuposizio kontua dago hemen jokoan, eta hori dela eta, desberdinak dira esanahiz -(e)LA-dunak eta -(e)NIK-dunak.-(e)LA dutenetan esaten da ez dela baieztatu JOANGO DELA.- Ez da baieztatu lehendakaria joango dela.- Ez dago baieztatzerik lehendakaria joango dela.Besteetan, berriz, desberdina da presuposizioa:- Ez da baieztatu lehendakaria joango denik.- Ez dago baieztatzerik lehendakaria joango denik.-(e)NIK dutenetan esaten da ez dela baieztatu JOANGO DEN ALA EZ.Beraz, zuzenak dira; baina desberdin erabiltzekoak, testuinguru desberdinetan.Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako -(e)la sarrerak.

Data: 20130723

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

-(e)nez, -(e)nez gero, -en legez menderagailuak: ez zetorrenez / ez *zetorrenalez

Galdera:Euskara batuan ez zetorrenez erabiltzen dugu, eta bizkaieraz ez zetorrenalez esaten da. Jakin gura nuke ea biak zuzenak diren, ea ez zetorrenez forman elipsis bat gertatu den -NA desagertzeko, eta ea ez zetorren legez-etik datorren aditz forma hau.

Erantzuna:Galdegileak ez du adibiderik ematen, eta uste izatekoa da menderagailu hauen kausazko balioaz ari dela. -(e)nez menderagailua dela eta, horrela (ez zetorrenez) edo, ohikoagoa literatura-tradizioan, -(e)nez gero forman (ez zetorrenez gero) eman daiteke kausa-balioan; eta ez da hor –NA-rik desagertu. Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, VI, Mendeko perpausak, 2 liburukian aztertzen da menderagailu hori (ikus 192.-194. or.). Hona han ematen diren adibideetako bi: - Nire iritzia ontzat eman zenutenez, batzordea izendatu genuen.- Jakintsua danez, asko juaten ei jakoz, au ta bestia ta arutzagokua preguntez. (J.

Page 161: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

San Martin, Zirikadak, 111). Bizkaierazko formari dagokionez, esan behar da aztertuta dagoela erabilera hori aipatu berri dugun gramatika horretan (EGLU, VI, 2005, 197.-198. or.), eta zuzentzat ematen duela Euskaltzaindiaren Gramatika batzordeak. Bizkaieraz idazterakoan, -en legez da erabili beharreko forma (eta ez galdegilearen -enalez). Gainera, EGLU horretan esaten da kausazko hau ez dela -en legez egituraren erabilera ohikoena; baina erabili izan dela Mendebaldeko tradizioan nola/zelan ...-en egituraren ordez. Hona han ematen diren adibideetako bi: - Ez dan legez gomutetan iñor zoritxarrakaz jazo artian, indarrez eragin biar jakez onelako gauzak (J.A. Uriarte, Diálogos vascos, 66). - Eurak ez zaitubeen legez zeu ikusten, ez dira bildurtuten (J. Mogel, Baserritar nekezaleentzako eskolia, 236).

Data: 20120206

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

*nazu adizkia: nauzu, didazu...

Galdera:Zuzena al da nazu adizkia? Adibidez, eskolara joateko esan nazu.

Erantzuna:Beti okerra da *nazu adizkia. Badirudi Errenteria aldean eta asko erabiltzen dela, baina beti okerra da. Hauek izaten ditu ordain zuzenak: - Eskolara joateko esan didazu. - Zuk ni kalean ikusi nauzu. - Emango al didazu diru pixka bat? - Eman iezadazu diru pixka bat. - Emadazu diru pixka bat.

Data: 20120508

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Aditz modalak: nahi izan + behar izan

Galdera:Zuzenak al dira ongorengo bi esaldi hauek eta hauen gisakoak?- Emaitza onak izateko, ikasi nahi behar duzu.- Baina gure harremana ona izan dadin, zeuk ere nirekin egon nahi behar duzu.

Erantzuna:Ez, ez dira zuzenak horrelako egiturak euskaraz; izan ere, ezin dira bi aditz modalak metatu. Beste era batera moldatu izan da euskal hiztuna hor eman nahi deninformazioa emateko. Adibidez, honela:- Emaitza onak izateko, ikasteko gogoa izan behar duzu.Bestalde, zuzenak dira ondorengo egitura hauek (hemen, ordea, ez dugu aditz modal bat; izen bat baizik): - Emaitza onak izateko, ikasi nahiA behar duzu.

Page 162: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

- Baina gure harremana ona izan dadin, zeuk ere nirekin egon nahiA behar duzu.- Emaitza onak izateko, ikasi nahiA beharKO duzu.- Baina gure harremana ona izan dadin, zeuk ere nirekin egon nahiA beharKO duzu.Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako behar sarrerak.

Data: 20140617

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

Aditzoina + AL partikula: Sar(tu al) naiteke?

Galdera:Zuzena al da Sar al naiteke? galdetzea edo Sartu al naiteke? galdetu behar da?

Erantzuna:Euskara batuko erabileran, biak dira zilegi: Sar naiteke? eta Sartu naiteke? (ikus Euskaltzaindiaren 28. araua, Aditzoinen forma izenburua duena). Baina euskara estandarraren egungo erabileran zabalduena, zalantzarik gabe, -TU gabekoa da: sarnaiteke.AL partikulari dagokionez, egia da ahalerazko aditzetan –TU forma erabiltzen den hizkeretan erabiltzen dela AL, eta hori horrela izanik, egokiago ezkontzen dira –TUeta AL. Beraz, alde horretatik, egokiagoa iruditzen zaigu Sartu al naiteke? galdetzea Sar al naiteke? galdetzea baino (nahiz ezin okertzat eman daitekeen azken hau).Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako aditzoina sarrerak.

Data: 20111212

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

Aditzoina + arazi: ahaztu, ahaztarazi; ohartu, ohartarazi

Galdera:Nola idatzi behar dugu AHAZTU aditzaren arazlea, AHAZTarazi ala AHATZarazi?

Erantzuna:Hona zer dioen Euskaltzaindiaren 23. arauaren 3. puntuak: ´´Zenbait aditzen aldaera t-dunak, hots, sortarazi, agertarazi eta kidekoak, sorrarazi, agerrarazi eta kidekoak bezain zilegizkotzat hartzen dira´´.Dakizunez, aditzari lotuta eman behar da arazi (euskara batuko erabileran, 23. arau horren arabera, aditzoinari lotu behar zaio). Horrez gainera, salbuespen edo forma bikoitz asko daudenez lehian, zalantza ugari sortzen ditu aditz faktitibo honek: oharrarazi eta ohartarazi bikotean, adibidez, auzia ez zen argitu harik eta Hiztegi Batuko sarreretan ohartarazi hobetsi zen arte. Horren arabera, eta iritziak iritzi, ahaztarazi erabiltzea iruditzen zait egokiena (ahoskatzeko eta ulertzeko errazagoa delako).

Data: 20121106

Page 163: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Aditzoina: lagun/lagundu, ekar, neur, zorrotz, ikas... (28. araua)

Galdera:Aditzoinen kontua argitzeko, hau da, indikatibokoak ez diren aditz formaten (aginteran, subjuntiboan edo ahaleran) adizki nagusiak izan behar duen formaz 28. arauaz gainera beste araurik eman den ala ez jakin nahi nuke. Eta ea zuzenak diren ondorengo adibide hauek guztiak: ekar dezala, neur dezaket, zorrotz dezaket, ikas dezakezu, ekar genezake, lagun nazazu, lagundu nazazu... Azkeneko horiek biak ere zuzenak dira?

Erantzuna:Ez dago beste araurik, Hiztegi Batuan jasota dagoenaz gainera. Hiztegi horretan, zenbait aditzetan bi aukera ematen dira aditza ez beste kategorietatik eratorritako aditzen kasuan (izenetatik, izenondoetatik, adberbioetatik eratorritako aditzetan: gizon/gizondu, gizen/gizendu, berandu/berandutu, ohera/oheratu). Aukera biak ematen diren kasu horietan ez da esaten zein hobesten duen Euskaltzaindiak. Bestelako aditzetan, ez da aukerarik ematen, eta -TU/-DU gabeko aditzoina ematen da eredutzat (sar, har, sal, eros...). Halakoak dira hedatuenak euskara batuko erabileran, eta badirudi hortik jo behar dela; baina arauetan ez da ezer zehazten aginterako, subjuntiboko edo ahalerako formetan aditzak hartu behar duen formaz. Bestalde, euskara estandarraren erabileran, -TU/-DU atzizkia daraman formaren aldeko joera ugaritzen ari dela dirudi, izenetatik, izenondoetatik edo adberbioetatik eratorritako aditzetan: gizenDU dadin, lodiTU daiteke, gauzaTU dezagun...Zure galderako adibide horiek guztiak zuzenak dira, bai; baita azkeneko forma biakere. Horrez gainera, ikus datu-base honetako ´´Aditzoina´´ sarrerak.

Data: 20121212

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

agindu -(e)la/-(e)n: isil gaitezela / isil gaitezen

Galdera:Agindu aditzarekin beti esan behar da, adibidez, isil gaitezela agindu digu irakasleak? Ez da zuzena isil gaitezen agindu digu irakasleak esatea?

Erantzuna:Biak zuzenak dira. Beraz, -(e)la nahiz -(e)n erabil daitezke agindu aditzarekin (Hegoaldean, gehienbat -(e)la erabiltzen da).Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako Agintera eta -(e)la sarrerak.

Data: 20130103

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Agintera: ez ezazu egin, ez dezazula egin; ez beza egin, ez bezate egin

Page 164: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Agintea adierazteko, bi esaldi mota aurkitu ditugu: Ez ezazula hori egin! eta Ez dezazula hori egin! Biak dira zuzenak euskara batuan?

Erantzuna:Nire iritzia, euskara batuari begira, nahiko sinplea da. Kontua da euskara baturako zer dagoen, eta beste bat, jendeak zer darabilen eta testuetan ere zer ageri den. Zenbait puntutan laburbilduko dut euskara batuari dagokiona: 1.- EZAZU aginterazko laguntzailea da, EZAK / EZAN eta EZAZUE bezala. Hauek dira benetako aginterazkoak (2. pertsonakoak, alegia). 3. pertsonan, berriz, BEZA eta BEZATE ditugu aginterazko. Hauek, ahozko hizkeran, zenbait kontrakziotan ere agertuko dira: etzazu esan, etzak esan, etzan esan... Baina, oker ez banago, batuan, kontrakzio hauei ez zaie bide handirik eskaintzen. Gomendatzendirenak, praktikan, hauek dira: EZ EZAZU EGIN / EZ EZAZUE EGIN / EZ BEZAEGIN eta abar. Honaino argi dago. 2. Beste pertsonetan subjuntiboko forma berak erabiltzen dira iusibo gisa edo. Baina hauek -EN atzizkia dute (1. pertsonan): egin DEZAGUN, eraman DEZADAN; edo -ELA atzizkia (3. pertsonan): egin DEZATELA, egin DEZALA. 3. Kontua da benetako agintera formak ezin direla erabili mendeko perpausetan. Alegia, EZAZU, EZAK / EZAN, EZAZUE formei ezin zaiela atzizkirik erantsi: *egin ezazuela; *eros ezaala ... Hauek, mendeko direnean, egin DEZAZUELA / DEZAZUEN, eros DEZAALA / DEZAAN bihurtzen dira. 4. Ezezkoetan, eta agian kortesiazko balio bereziren batekin, subjuntibozko formak ere erabiltzen dira benetako aginterazko formen (ez ezazu egin, etzazu egin; ez bezapentsa, ez bezate eros) ordez. Hor ditugu, euskalkien arabera maiztasun handiagoarekin edo txikiagoarekin, EZ DEZAZULA EGIN, EZ DEZALA PENTSA, EZ DEZAZUELA EROS eta antzekoak. Baina hauek atzizkidunak dira, honako hauek bezalaxe: EZ DEZAGUN EROS, EZ DEZALA PENTSA... Honek zer esan nahi du? Benetako agintera FORMAK honako hauek direla: EZAZU, EZAK, EZAZUE batetik eta BEZA, BEZATE bestetik. Hauek ezin dira menpeko perpaus gisa bere horretan eman, subjuntibora jo behar da eta subjuntibozko FORMAK D- hasieran dutenak dira. Horrenbestez, atzizkia badute (hau berez noizbait mendeko perpaus izan direlako seinale izan liteke), D- hori beharrezko dute. 6. Euskara batuan gauzak horrela direla uste dut. Eta gauzak horrela izatearen arrazoia hemen eman dudana izan daiteke. Neuk asmatu dut, baina bidezko dela uste dut. Honekin batera, hor ditugu EGIN DEZAZUE moduko forma aginterazkoak ere. Ez dakit hauen lekukotasunak asko diren, ez eta ere garrantzizkoak diren; baina garbi dago euskara batuan ez dutela lekurik. Nik uste. 7. Beste kontu bat: denon ahotan ageri dira EGIN EZAZU-ren ordez, EGIN ZAZU modukoak, eta are usuago, EGINTZAZU. Orduan, beharbada, hauek ezezka ematerakon, ETZAZU EGIN eta ETZAZULA EGIN esaten ditu jendeak, eta honeninterpretazio idatzia egiterakoan: etzazula egin > ez ezazula egin. Baina hauek euskara batuan ez direla kabitzen uste dut. Galde liteke ere ea zergatik ez den arazo hau *EDIN motako laguntzailearekin gertatzen. Izan ere, hauetan agintera forma atzizkiarekin ager daiteke: EZ HADILA / EZ ZAITEZELA MUGI, esaterako. Baina argi dago kontua hemen, zeren forma hauek aginteran eta subjuntiboan berdinak dira: HADI- / ZAITEZ-. 3. pertsonan ez: BEDI / BITEZ // DADI- / DAITEZ-. Aldiz, *EZAN laguntzailearekin, formok desberdinak dira subjuntiboan eta aginteran: EZAK /

Page 165: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

EZAZU / EZAZUE vs. DEZAAN / DEZAZUN / DEZAZUEN. Atzizkia bigarren hauek bakarrik hartzen dute, subjuntibokoek, alegia. Hortaz, *EZ EZAZULA EGINbaztertzekoa gertatu da batuan, eta honen ordez, EZ DEZAZULA EGIN ageri da nagusi, hala beharrez. Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako ´´ez ezazu / *etzazu´´ sarrera.

Data: 20120216

Erantzulea: Patxi Goenaga, Gramatika batzordekoa

ahal izan, ahal izaten, ahal izango, ahalko

Galdera:Zuzenak al dira ahal izango eta ahalko? Biak dira zilegi?

Erantzuna:Bai, biak zuzenak dira: ahal izango eta ahalko. Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delakoan (ikus 13. or.), hauxe da, besteak beste, ahal izan sarreran datorrena:- ahal izan, ahal izaten, ahalko/ahal izango (...)3 (Geroaldian). Beste hiru antzerki-lan ikusi ahal izango dira. Hori egiten ahalko du hark ere, nik gaur egin dudana.4 (Ezezko esaldietan, aurreko adieretan aipaturiko kasu guztietan) (...) Ez zuen eginahal izango. Ez zuen egiten ahalko.Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako 'ahal' sarrera.

Data: 20130314

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

aipatu + -ELAdun perpaus osagarria

Galdera:Zuzena al da Halaber, aipatu du horiek direla bere asmoak esaldia? Izan ere, irakurri izan dut aipatu aditzak ez duela perpaus osagarririk onartzen.

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegian badira halako egituraren lekukotasunak, nahiz asko ez izan. Asko ez izateak esan nahi du izen-sintagmekin erabiltzea askoz ohikoagoa dela, baina ez aditzekin erabil ez daitekeela. Hona bizpahiru adibide: - Nolaz daitezke bada Jainkorik ez dela aiphatzerat ere atrebitzen direnak? (Arbelbide) - Eta bizkitartean nehork ez zuen oraino Amerikarik bazela aipatzen, ez eta amesten ere. (Hiriart Urruty) - Azkain dela famatua, / Xinaraino aipatua? (Monho) Gramatika batzordeak ez du debekurik ikusten aipatu aditzarekin –ELAdun perpaus osagarri bat erabiltzeko.

Page 166: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 20121105

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

Aldiberekotasuna: esanaz batera, ikusteaz bat, sartzearekin batera...

Galdera:Zuzenak al dira hiru esaldi hauek?Polizia agertzeaz batera...Polizia agertzearekin batera...Polizia agertzearekin bat...

Erantzuna:Hiru esaldi horiek zuzenak dira. Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, VII liburukian (ikus 124. or.) aztertu zituen Gramatika batzordeak denborazko perpaus jokatugabeak, eta han jasotzen dira egitura hauek guztiak.Aldiberekotasuna adierazteko, -tua(ga)z /-tzeaz batera / bat / batean erabiltzen dira mendebaldean:- Hau esanaz batera, dantzan hasi zen.- Neskatila ikusteaz bat, negar egin zuten gurasoek. Beste hauek, berriz, gainerako euskalkietakoak dira: -tzearekin batera / bat / batean.- Hura sartzearekin batera, jauzika abiatu zen haurra.

Data: 20140410

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

arrazoi izan, arrazoia izan/eduki

Galdera:Baiezkotan arrazoi duzu / arrazoia duzu eta ezezkotan ez duzu arrazoi(a) / ez duzu arrazoirik erabilerak zuzenak al dira?

Erantzuna:Bai. Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delakoan (ikus 55. or.), hauxe da, besteak beste, arrazoi sarreran datorrena ohar gisa: 'arrazoia daukazu / arrazoi(a) duzu joskeren artean Euskaltzaindiak arrazoi(a) duzu hobesten du'. Horrek esan nahi du bi forma hauek direla zuzen-egokiak batasunerako: arrazoi izan eta arrazoia izan.Sarrera berean datoz, besteak beste, bi adibide hauek ere: Arrazoi gabe zigortuak. Baina asmazio hori ez zen arrazoi gabekoa. Bestalde, Orotariko Euskal Hiztegian ageri dira arrazoirik gabe juzgatzen, arrazoirik batere gabe sinisten, arrazoirik asko dut, arrazoirik hoberena, gaur arratsaldeko arrazoirik mardulenak, ez zuen aditu nahi onezko arrazoirik... Horien arabera, beraz, bi formak dira zuzenak: ez duzu arrazoirik eta ez duzu arrazoi(a). Hiztegi Batuan berriz, arrazoia eduki onartzen da, batez ere bizkaieraz.

Data: 20131114

Page 167: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Badira hainbat urte ... -(e)la/-(e)netik

Galdera:Badira... egiturarekin -(e)la erabili behar dugu beti edo -(e)netik ere erabil daiteke?Zuzenak dira, adibidez, Badira hamar urte ezkondu nintzela eta Badira hamar urte ezkondu nintzenetik esaldiak? Biak zuzenak?

Erantzuna:Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, V, Mendeko perpausak, 1 liburukiko 50. orrialdean dator horri buruzko informazioa, perpaus osagarrien atalean. Han esaten da halako predikatuek (´´denbora erreferentzia ematen´´ dutenek) perpaus osagarriak hartzen dituztela; beraz, -(e)la da menderagailuak duen forma. Adibide batzuk ere ematen dira: Egunak ditu hor dela; Hamalau egun dira nik urten nebala; Badu jadanik lau egun hil dela; Ez baitzuen lehen aldia iheska zebilela eta beste.-(e)netik formari dagokionez, denbora-balioan erabiltzekoa dela esan behar, eta beste predikatu mota batzuekin. Adibidez, honako hauek zuzenak dira: Bost urte pasatu dira etxetik joan zinenetik; Etxetik joan zinenetik, hutsune handia nabaritzen dugu.

Data: 20120119

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

baldintza gertagarriak: eros badeza, joan banadi, etor badadi...

Galdera:Zer aditz mota dira egin badeza, etor badadi eta gisakoak, ahalerazko baldintzak?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, II liburukian (ikus 375.-376. or.) datoz jasota eta azalduta horrelako aditzak. Han esaten denaren arabera, horrelakoak baldintza gertagarriak edo ebentualak ditugu beti, gerta daitekeen zerbaitez mintzo zaizkigu eta, horregatik, baldintzaren ondorioa sarritan geroaldian eta aginteran joan ohi da. Adibidez:- Eros badeza, ordainduko du.- Joan banadi, ikusiko nauzu.Geroxeago dio gaur egungo euskaldunek sarriago erabiltzen dituztela beste era honetako formak:- Erosten badu, ordainduko du. (erosten badu = eros badeza)- Joaten banaiz, ikusiko nauzu. (joaten banaiz = joan banadi)Horrelakoak ez dira, beraz, ahalerazko formak; baldintza gertagarriak edo ebentualak baizik.Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako etor badadi, etor dadinean, etor dadin sarrera.

Data: 20101202

Page 168: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

Baldintza: etortzen bazara / baldin bazatoz

Galdera:Ondorengo bi perpaus hauek egoera berdinean erabiltzekoak eta zuzenak diren ala ez jakin nahi nuke. - Garaiz etortzen bazara, hondartzara joango gara. - Garaiz baldin bazatoz, hondartzara joango gara.

Erantzuna:Bai, biak dira baldintza errealak, eta aditz-formaren desberdintasuna gorabehera (bata perifrastikoa eta bestea sintetikoa), biak dira indikatibozkoak, eta berdin erabiltzekoak.

Data: 20140410

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

Behar izan: zuk egitea/egin dezazun behar dut

Galdera:Zuk hori egin dezazun behar dut esaldiaren parekoa eta zuzena al da Zuk hori egitea behar dut esaldia? Bestalde, behar izan aditzak ere, bi subjektu ezberdin izatekotan, -t(z)ea nominalizazioa hartuko luke nahi izan eta nahiago izan aditzek bezala?

Erantzuna:Bai, parekotzat jo litezke bi esaldiak: era jokatuan (subjuntiboarekin) edo jokatugabean (aditz-izenarekin) osa daitezke. Beste kontu bat da zein erabiltzen dengehiago (subjuntiboduna, nire ustez), baina zuzenak dira biak. Bestalde, bi subjektu desberdin baldin badira, mendeko aditzak nahitaez hartu behar du –T(Z)EA forma, eta ez partizipioarena (-TU). - Zuk hori prestatzea behar dut. (ZUZENA) - *Zuk hori prestatu behar dut. (OKERRA)

Data: 20120507

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

bere, beren

Galdera:Zuzena al da ikasleak bere gurasoekin etorri ziren esatea beren gurasoekin esan ordez?

Erantzuna:Bai; izan ere, pluralean erabiltzeko, forma biak zuzenak dira: bai singularrekoa (bere) eta bai pluralekoa (beren).Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus

Page 169: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

2012koaren 119. or.), hauxe da, besteak beste, bere sarreran datorrena:bere 1 haren-ek hartzen duen era, perpauseko nor, nork edo nori-ri dagokionean (pluralean bere zein beren). Andoni bere etxera eraman nuen. Bere gain hartu duenlan eskerga. Besteek, beren aldetik, berdin egin dute. Mairuak beren turbante zuriekin sartu ziren.Adibide horietan, singularrean bere ageri da eta pluralean beren; baina Orotariko Euskal Hiztegian hainbat esaldi ageri dira (gehienak Iparraldekoak) pluralean bere soila dakartenak: Xoriek ere dituzte bere egoitzak airean. Bere denbora guzia progotxozki enplegatzen zuten. Ereman baitzuten berri handi hori bere herrietarat. Zeren burasoek bere gutizien eredura utzi zituzten ibiltzera.Beraz, pluraleko hirugarren pertsonan, bere, beren edo euren erabil daitezke. Hala ere, egokiena litzateke singularrerako bere eta pluralerako beren edo euren bereiztea.Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako X-en burua sarrera.

Data: 20151126

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

etorriko denean, egingo duenean

Galdera:Zuzena da, laguna etortzen denean esan ordez, laguna etorriko denean esatea?

Erantzuna:Bai. Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, VI liburukian jasoak ditu Gramatika batzordeak era horretako adizkiak (ikus 80. or.). Hona hemenazalpena:Perpausen arteko denbora-korrelazioari dagokionez, aipamena merezi du aditz nagusia geroari dagokionean gertatzen denak. Mendeko perpausa forma ez-burutuan joan ohi da normalean (ikus EGLU, II, 418. eta 420. or.): - Patxi iristen denean hasiko gara bazkaltzen.- Filma amaitzen denean, joan zaitez ohera.Esaldi nagusiak ematen die geroko balioa horrelako perpausei.Euskalki batzuetan, berriz, Iparraldekoetan batik bat, geroaldia ere erabili ohi da mendeko perpaus hauetan (etorriko denean, egingo duenean eta abar, alegia):- Ene ganat etorriko zarenean, ene barne guziak bozkarioz gaindi eginen du.- Zer muturra egingo du ene ametsa jalgiko diodanean?

Data: 20141125

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

ez du uste etorriko den, ez dirudi balio bera duten

Galdera:Euskara batuan, zuzena al da ez dirudi denek balio bera duten egitura?

Erantzuna:Arruntak dira Ekialdeko hizkeretan (Lapurdiko euskaran, adibidez) halako egiturak:

Page 170: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

ez du esan etorriko den, ez du entzun etorriko den, ez dirudi etorriko den, ez du uste etorriko den... Beraz, ezin dira txartzat eman euskara batuko erabileran ere; nahiz eta hedatuagoak edo arruntagoak izan bestelako menderagailu batzuk: ez du uste etorriko denik / ez du esan etorriko dela.

Data: 20120214

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

ihes egin

Galdera:Zer atzizki hartu behar du ihes egin aditzaren aurreko sintagmak? Euskalkiaren araberakoa ote da? Zuzenak al dira ondorengo esaldi hauek? 1.Irakasleari ihes eginzion, 2. Nire ihesi dabil, 3. Jonengandik ihesi etorri da.

Erantzuna:Galderako hiru esaldiak zuzenak dira; izan ere, ihes egin aditzarekin datiboa erabil daiteke (-RI: irakasleari ihes egin zion), ablatiboa ere bai (-TIK: arriskutik ihes egin du / -RENGANDIK: etsaiarengandik ihes egin du) eta genitiboa ere bai (-REN: etsaiaren ihesi dabil; Absalon-en ihesi basora zihoala; tentaldiaren ihesi ezdabiltzalako).Kontua da genitiboan erabiltzen denean ihesi forma dugula, hau da, adizlaguna, eta ez aditza (horrekin ere erabil daitezke ablatiboko -TIK/-RENGANDIK gisakoak: handik ihesi etorri direnak).Euskalkien arteko erabilerari dagokionez, erabilera orokorrekoak dira guztiak: euskalki eta garai guztietan erabili izan dira (ikus Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegia, OEH, IX. lib. 166.-168. or.).

Data: 2008/07/14

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

irekia dago, irekita dago; nekatua naiz, nekatuta nago; ikusita daukat

Galdera:Dendako atean Irekia dago iragarkia ikusi dut. Zuzena da edo Irekita dago idatzi behar da?

Erantzuna:Horiek biak zuzenak dira; izan ere, aditza egon edo eduki denean, aditz-partizipioa bi modu horietan ager daiteke predikatu-osagarrian. Baina aditza izan edo ukan denean, -a(k) bakarrik erabiltzen da: nekatua naiz eta ez *nekatuta naiz.- Lotura-aditza izan edo ukan denean, -a(k) bakarrik erabiltzen da: nekatua naiz, ikusiak ditut.- Lotura-aditza egon edo eduki denean, -a(k) nahiz -ta edo -rik erabiltzen dira: nekatua naiz, nekatuta nago, nekaturik nago; ikusia daukat, ikusita daukat, ikusirikdaukat.

Page 171: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 20130618

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Mendeko perpausen ordez, alborakuntza: hain

Galdera:Hain handiak ditu eskuak, ez zaizkio patriketan sartzen esaldia zuzena izan daiteke (bere horretan, –eN atzizkirik nahiz BAIT- aurrizkirik gabe)?

Erantzuna:Bai, alborakuntzaz baliatuz, bai. Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, V - Mendeko perpausak, 1 liburukian (ikus 451. or.) dator azalpena, ´´4.2.2. Mendeko perpausen ordez alborakuntzaz balia gaitezke´´ izeneko azpiatalean. Horren arabera, egitura hauek dira zuzenak: Menderakuntzaz baliatuz Gure herria hain da txikia, non ez baitu plazarik ere. Gure herria hain da txikia, non ez duen plazarik ere. Gure herria hain da txikia, ezen ez baitu plazarik ere. Gure herria hain da txikia, ezen ez duen plazarik ere. Alborakuntzaz baliatuzHain txikia da gure herria, ez du plazarik ere. Plazarik ere ez du, hain txikia da gure herria.

Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako ´´hain´´ sarrerak.

Data: 20121015

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Predikatu osagarri mugatuak eta mugagabeak: zoriontsu(a)/mediku(a) izan nahi

Galdera:IZAN aditzaren osagarriak edo atributoak mugatua nahiz mugagabea onartzen ditu?Biak? Adibidez, zoriontsu/zoriontsuA izatea da onena; mediku/medikuA izan nahi dut... Arauetan ez dago ezer horren inguruan.

Erantzuna:Ez dago araututa, ez. Euskaltzaindiak gai honetaz argitaratu duena Euskal Gramatika Lehen Urratsak, EGLU, I liburukian biltzen da (1991, 169.-172. or.), 4.2.2.2 Predikatu osagarri mugatuak eta mugagabeak atalean: hor esaten da lotura-aditza IZAN denean, mugatzailea erabiltzea dela arruntena; baina badirela mugatzailerik gabe agertzeko joera duten zenbait adjektibo: zoriontsu, dohatsu, libre, berdin. Adibide hauek ematen dira: Zoriontsu zara? (=Zoriontsua zara?); Libre da gizona nahi duena egiteko; Guziok gara berdin. Adjektiboak barik izenak ditugunean, hona zer dioen EGLU, I liburuki horrek (ikus170. orrialdea): ´´[izenak] zerbait orokorra adierazten badu, nolabaiteko adjetibo modura edo interpreta daitekeena, zilegi da mugagabea ere´´ (mugatuaz gain esan

Page 172: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

nahi da). Honako adibide hauek dakartza: Andoni irakaslea da; Ni nerau naiz juez.Beraz, bi egiturak dira zilegi, bai izenekin, bai adjektiboekin: Irakasle izan nahi dugu; Irakasleak izan nahi dugu.

Data: 20120102

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

Subjuntiboa: nahi(ago) izan, gura(go) izan, opa izan -eN/-eLA

Galdera:Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegia begiratu dut (ikus XIII. lib. 450. or.) eta adibide hauek aurkitu ditut opa izan sarreran: Merezi du eta opa diogu zeruan goza dadila. Nik opa diet zeruan gerta daitezela. Luzaroan dabilela opa diogu. Orain opa dut izan ezazula zeruetan deskantsua. Zeruak opa diezagula osasuna etaeguneroko ogia. Horiek horrela, jakin nahi nuke -eN bukaera ere zuzena ote den.

Erantzuna:Gramatika batzordearen ustez, onartzekoak dira opa izan aditzaren menpeko -eN menderagailudun subjuntiboak. Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, V, Mendeko perpausak liburukiko 137. orrialdean ikus dezakezunez, -eN da, hain zuzen, nahia edo desira adierazten duten aditz gobernatzaileen menderagailu ohikoena subjuntiboetan, -eLA baino areago. Salbuespen gisa edo ematen da halakoetan -eLA menderagailua (opa diogu zeruan goza dadila), eta, esan bezala, -eN menderagailua da osagarri arruntena nahi(ago) izan, gura(go) izan, opa izan moduko aditz gobernatzaileentzat. Zuk aipatutako OEHko XIII. liburuki horrek, opa izan sarreran, badakar halako adibide bat: "Opa dezun ezkero neronek erakutsi deizudan".Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako opa izan / nahi zan / -eN sarrerak.

Data: 2008/01/23

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

-t(z)en ahal: joaten ahal naiz, joaten ahalko naiz, joaten ahal izan nintzen...

Galdera:Baztan aldean joaten ahal naiz erabiltzen dugu, baina ez dakit beste forma hauek ere onartuak ote diren: joaten ahalko naiz, joaten ahal izan nintzen, joaten ahal izateko...

Erantzuna:Egitura horiek ez ditu inork onartu edo onartu gabe utzi: etxean bizi naiz ere ez du inork ere onartu edo onartu gabe utzi. Horiek oso arruntak dira euskaraz. Kontua ezda ongi edo gaizki izatea, baizik euskara izatea edo ez. Eta horiek, duda gabe, euskara dira. Baztandik kanpo ere aski arruntak dira, gainera.Gauza hauetan konplexuak galdu behar ditugu, eta euskara diren neurrian beldurrik gabe erabili, betiere ortografia batua baliatuz: g(o)aten ahal naiz esaten da, baina ez

Page 173: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

litzateke egokia hola erabiltzea, g(o)an horren aldaera estandarra joan baita.Aipatzen diren adibideetan zailtxoago da joaten ahal izateko bezalako perpaus baten testuinguru egokia aurkitzea, baina ez dakit nola esango nukeen nik, haraino joaten ahal izateko, mendiari itzulia egin behar diozu bezalako zerbait ez bada.Beraz, zalantza gabeko erantzuna: BAI (nahiz, diodan gisan, inork ere, ez Euskaltzaindiak ez beste inork, ez dituen espresuki onartu. Ez da beharrik ere).Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako ahal sarrera.

Data: 20150217

Erantzulea: Pello Salaburu

Ukatu: -(e)la/-(e)nik (ukatu egin du hori esan zuela)

Galdera:Ukatu egin du baztertzen duela/duenik. Ukatu aditzarekin, zein da bietan egokiena?

Erantzuna:Egitura zuzen-egokia Ukatu egin du baztertzen duela da. Gaur egun, baiezko perpausetan, ukatu aditzarekin ere erabiltzen dute zenbaitek -(e)nik osagarria: Ukatu egin du hori esan zuenik. Euskaltzaindiko Gramatika batzordeak, 1994an aurkeztutako lan batean, bultzatu behar ez litzatekeen jokabideadela dio (ikus Euskera aldizkaria, 39. liburukia, 960.-961. or.), eta -(e)la arruntari eustea gomendatzen du: Ukatu egin du hori esan zuela (edo Ukatu egin du hori esan izana).

Data: 20121212

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

X-en burua: neure burua, zeure burua, bere burua, beren/euren burua(k)

Galdera:Aukeran al dago nire burua / neure burua erabiltzea? Eta hirugarren pertsona plurala erabiltzen dugunean, bere, beren edo euren erabili behar dugu?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 163. or.), hauxe da, besteak beste, buru sarreran datorrena:- buru 13 iz. (neure, zeure, bere eta kidekoen eskuinean, aditzaren era bihurkaria gauzatzeko erabilia). Jonek bere burua hil du. Bere burua bota du zubitik behera. Geure buruaren jabe gara. Zeuen buruak salduz. Geure buruen kaltean egin dugu hori. Zeure burua zeure eskuko zenuenean. Zeure burua erakusteagatik egin ohi duzun hainbat gauza.Euskaraz, egitura bihurkari nagusia X-en burua da, eta horrelakoetan:1. Derrigorrezkoa da nik neure burua, zuk zeure burua, hark bere burua, guk geure burua(k) eta abar erabiltzea.2. Subjektu plurala duenean, singularrean ere erabil daiteke burua (ikus hiztegiko adibideak): Geure buruaren jabe gara. Geure buruen kaltean egin dugu hori.

Page 174: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

3. Pluraleko hirugarren pertsonan, bere, beren edo euren erabil daitezke. Hala ere, egokiena litzateke singularrerako bere eta pluralerako beren edo euren bereiztea.Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako bere, beren sarrera.

Data: 20141013

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Zehar-galderak: -(e)netz / -(e)n ala ez (denetz, direnetz, *denentz; *direnentz...)

Galdera:Zein forma hobesten da: direnentz ala direnetz?

Erantzuna:Ekialdeko euskalkietan, -(e)n ala ez zehar-galderaren baliokide da -(e)netz. Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna izeneko liburuan, 3. orrialdean, euskalkiaren araberako lau marka aipatzen dira horrelakoetarako: -n, -netz, -nentz eta -nz. Lau marka horiek adibide bati erantsiz gero, lau aldaera hauek ditugu: ez dakit etorri den; ez dakit etorri denetz; ez dakit etorri denentz; ez dakit etorri denenz. Geroztik, Euskaltzaindiak erabaki zuen -(e)netz atzizkia hobestea batasunerako (ikus 115. araua), eta horrexek balio du. Hortaz, zure galderakoetatik, direnetz bakarrik da zuzena batasunerako.

Data: 20120528

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

zeren eta

Galdera:Zuzena al da zeren soilik erabiltzea, zeren eta erabili ordez?

Erantzuna:Bai, zuzena da; izan ere, zeren formaren indargarria besterik ez baita zeren eta forma. Honela dio Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, III, Lokailuak liburukiak (ikus 178. or.):'zeren beti bigarren perpausaren hasieran agertuko da, batzutan lokailu eta bestetan menderagailu delarik. (...) jakina da autore batzuk (ez Axularrek) eta-ren bidez indartzen dutela zeren'.Hona hemen Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 835. or.), zeren sarreran, datozen adibide bi: Ez dira sendatzen, zeren ez baitira entseatzen. Zeren eta ez bainaiz egiazki deus.Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako zeren sarrera.

Data: 20130528

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Page 175: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

zertan + behar/beharrik: *ez duzu zertan etorri behar/beharrik

Galdera:Badakit okerra dela *ez duzu zertan etorri beharrik erabiltzea, baina zuzena al da ez duzu zertan etorri behar esaldia?

Erantzuna:Egitura horiek biak okerrak dira. Euskaltzaindiaren 1994ko Biltzarreko agirietan dago Gramatika Batzordearen iritzia, *EZ DAUKAZU ZERTAN NEGAR EGIN BEHARRIK izenburua duen artikuluan. Hor esaten denaren arabera, galdetzailea (ZERTAN) eta BEHAR IZAN aditza bateraezinak dira: bata edo bestea aukeratu behar da. Beraz:- Ez duzu zertan etorri (ZUZENA)- Ez duzu etorri beharrik (ZUZENA)- *Ez duzu zertan etorri behar (OKERRA)- *Ez duzu zertan etorri beharrik (OKERRA)Egia da artikulu horretan ez dela berariaz aipatzen behar (bere horretan), baizik beharrik forman, partitiboaren atzizkiarekin, eta hortik etor daiteke zalantza. Gramatika Batzordearen ustez, forma hori ere beharrik bezain baztergarria da (gauregungo erabilera oker batzuk gorabehera), bi egituraren nahastetik datorren errendundantziazko egitura delakoan.Hona goian aipatutako artikuluaren pasarte bat:'Horrenbestez lau modu ditugu izenburukoa bezalako perpausak euskaraz antolatzeko: hiru, galde-hitza kasu-marka diferentez hornitua dutenak, eta bestea, galde-hitzik gabekoa. Hona laurak: ez duzu zer nigar egin; ez duzu zertan nigar egin; ez duzu zergatik nigar egin; ez duzu nigar egin beharrik.Zer esanik ez, partizipio burutu hori forma partitiboan ere ipin daitekeela: ez duzu etxean zer gelditu(rik); ez du zer egon(ik) egun osoan bakarrik; ez duzu hainbeste ordu lanean zer aritu(rik)'.

Data: 20130404

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

araz/arazi

Galdera:

Subjuntiboan nola behar du arazi aditzak: araz ala arazi?

Erantzuna:Arazi aditzak ez du berezkoa -i hori; hortaz, subjuntiboan araz behar du.

Data: 1998/06/25

Erantzulea: Euskara Batuko batzordea

beldur izan / beldurra ukan

Page 176: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:

Gaizki esana al dago beldurra dut?

Erantzuna:Izatez, beldur izan aditz-esapidearen erabilera arrunta beldur naiz motakoa da; baina ezin esan daiteke beldurra dut gaizki dagoenik, ogia dut bezalakoen parekoa den heinean.

Data: 1996/04/09

Erantzulea: Hiztegi Batuko lantaldea

egindako lana

Galdera:Nire ustez, egindako lana bezalako egiturak ekintza burutuak adierazteko erabiltzendira. Zuzen al nago?

Erantzuna:Gramatika batzordea ez da zure iritzi berekoa; izan ere, aditz inguruak agintzen baitu: ingurua nolakoa, interpretazioa halakoa.Adibidez: Gauez egindako lanak ez dira onak izaten bezalako perpaus batean ez dirudi ekintza burutua dugunik, adizki jokatu gabe horren formak besterik iradokitzen badu ere. Hain zuzen, perpaus horren parafrasia honako hau izango litzateke: Gauez egiten diren lanak ez dira onak izaten.

Data: 1996/12/03

Erantzulea: Gramatika batzordea

gogoratu + subjuntiboa

Galdera:Zuzenak al dira ondorengo hirurak?Besteez gogoratzeko esatera etorri zara.Besteez gogora nadin esatera etorri zara.Besteez gogora nadila esatera etorri zara.

Erantzuna:Besteez gogoratzeko esatera etorri zara.Besteez gogora nadin esatera etorri zara.Bi horiek zuzenak dira; ez, ordea, azkena:Besteez gogora nadila esatera etorri zara.Nolanahi ere, Euskaltzaindiak argitaratu duen Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), V (Mendeko perpausak, 1) delakoan, perpaus osagarrien atalean, azaltzen dira era horretako kontuak, subjuntiboaren erabilerari buruzkoak.

Data: 2000/03/02

Page 177: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Gramatika batzordea

har ezazu / hartu ezazu

Galdera:

Inperatiboaren kasuan, nola esan behar da har ezazu ala hartu ezazu, eta noizkoa daerabaki hori?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du araurik eman horretaz, nahiz euskara batuan, bateko eta besteko tradizioa kontuan izanik, har ezazu erabili den nagusiki (Gipuzkoan ere, ahoz, hartzazu esaten da).Euskaltzaindiak erabakia du aditzoinak erabiltzekotan nola erabili behar diren, baina ez noiz erabili behar diren. Ikus Euskaltzaindiaren Arauak, 1. alea, 147.-149. or. (28. araua: Aditzoinen forma).

Data: 1998/03/26

Erantzulea: Euskara Batuko batzordea

maite zaitugunok / zintugunok

Galdera:Zer testu idatzi behar genuke oroitidazkunean: Maite zintugunok gogoan zaitugu ala Maite zaitugunok gogoan zaitugu?

Erantzuna:Gramatika batzordearen aburuz, galdera horrek ez du zer ikusirik gramatikarekin, biziaz, heriotzaz edo maitasunaz izan ditzakegun iritzi eta ikuspegiekin baizik. Gramatika batzordeak esan dezakeen bakarra da biak zuzenak direla, nahiz eta denboraren ikuspegitik desberdinak diren.

Data: 1996/06/18

Erantzulea: Gramatika batzordea

nola zuk esan duzun / zuk esan duzunez / zuk esan duzunez gero

Galdera:

Zuzena al da nola zuk esan duzun egitura?

Erantzuna:Gure ustez, gramatikalak dira nola zuk esan duzun, ez da gezurra izango modukoak. Beraz, ez da txartzat emateko perpausa; nahiz eta, hizkuntzaren erabilera jasorako, izan badiren hori baino egitura egokiagoak: adibidez, zuk esan duzunez, ez da gezurra izango edo zuk esan duzunez gero, ez da gezurra izango.

Data: 2001/04/11

Page 178: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Gramatika batzordea

ohi + aditza

Galdera:Aditzak aspektu burutua ala burutugabea behar du ohi partikularekin doanean? Etorri ohi da ala etortzen ohi da?

Erantzuna:Badirudi, oro har, burutua dela nagusi hegoaldeko tradizioan, eta burutugabea iparraldekoan; nahiz eta, gaur egun, iparraldean ere nagusitzen ari ei den aditz burutua duen egitura. Beraz, ez dugu arazorik ikusten biak onartzeko: etorri ohi da eta etortzen ohi da.

Data: 2000/04/19

Erantzulea: Gramatika batzordea

-ten/-tzen partizipio burutugabeetan

Galdera:

Ba al da arau zehatzik noiz erabili -ten eta noiz -tzen partizipio burutugabeetan?

Erantzuna:85. arauan eman zituen Euskaltzaindiak honi buruzko argibideak:-tzen erabiliko da orohar-ten erabiliko da partizipioa "n" letraz amaitzen duten aditzekin-ten erabiliko da, halaber, aditz oina kontsonante txistukariz amaitua bada (ikasten, uzten, gutxiesten, ahazten, hasten, hazten, hezten, hesten, hausten, lazten eta abar). Aditz arazleek ere, horrenbestez, -arazten egingo dute aditz izena.

Data: 2000

Erantzulea: Araua

Zer zabiltza? / Zertan zabiltza?

Galdera:

Zein da forma egokia: Zer zabiltza ala Zertan zabiltza?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du batasunerako ezer gomendatu eta Gramatika batzordeak ere ez du proposamen berezirik egin honen gainean.XIX. mendeko eta XX. mendeko (1950 arteko) autoreak begiratuaz, hona hemen atera ditudan adibide batzuk:Zer zabiltza? Zer zabiltza bada exezio oriekin? (Agirre Asteasukoa)Jaungoikuak egun on dizuela, Maiñazi! / Zer zabiltza zu emen makilla ta guzi?

Page 179: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

(Txirrita)Ilarramendik, Labayenek eta bestek ere badarabilte zer zabiltza.Zertan zabiltza? Gizona, zertan zabiltza orrela eta zer bizi-modu da zuria? (Beovide)Baña, oñatiarrak, zertan zabiltzate Ergiñara-bidean euriaren eske? (S. Mitxelena)Lagunak engañatzen zertan zabiltza? (Txirrita)Laphitzek eta Udarregik ere badarabilte zertan zabiltza.Biak erabili izan dira, beraz, eta ez dut uste oraingoz bietako bat hobets daitekeenik; izan ere, biak dira zilegi eta erabilgarri, nire iritziz.

Data: 2001/05/04

Erantzulea: Miren Azkarate

Aditz trinkoak: emadazu/emaidazu, esaguk/esaiguk

Galdera:

Nik emadazu, esaguk eta antzeko adizki trinkoak emaidazu eta esaiguk formak baino batuagotzat eduki ditut oraindaino; baina zalantza sortu zait ea arau mailako erabakirik edo bestelakorik baden horretaz (ez dut aurkitu adizki trinkoen paradigmarik, nahiz inoiz ikusia naizen, ustez, halakorik).

Erantzuna:Aditz horiek, Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, II liburukian esaten den bezala (ikus 2. argitaraldiko 388. orrialdeko oharra), ez dira benetan trinkoak; "semisintetikoak" edo sasitrinkoak direla esan dezakegu. Berez, aditz perifrastikoakdira; baina, erabiliaren erabiliz, gastatuz joan dira, maiztuz, aditz trinkoen forma hartzeraino. Hona adizki horiei buruzko xehetasun batzuk: 1. Gramatika batzordeak emadazu forma agertu zuen arestian aipatutako EGLU liburukiko ohar horretako adibideen artean. 2. Aditz perifrastikoetako forma batua eman iezadazu da, eta ez eman iezaidazu. Gisa berean, esan iezaguk, eta ez esan iezaiguk. 3. Euskaltzaindiak 1979an argitaratu zuen Euskal Aditz Batua liburuan badira era horretako adizkien paradigmak, aditz trinkoen sailean. Besteak beste, esan/erran aditzaren paradigman, forma hauek ageri dira (ikus 180. or.): esadak, esaguk, esadazu, esadazue eta abar. Gainera, eman aditzaren paradigmetan (ikus 170. or.), emadak, emadazu, emadazue, emaguk, emaguzu, emaguzue eta abar ere ageri dira.

Data: 2001/04/04

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Aditza+

Galdera:Nahasgarri gertatzen zait "arazi" aditz elkartuetan. Zuzenak al dira "hitz egin, lo egin, negar egin, hitzarazi, lotarazi, negarrarazi, hitz eragin, lo eragin, negar eragin"eta horrelakoak?

Page 180: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Dakizunez (ikus 23. araua), "egin" aditzetik "eginarazi" dator: alegia, "egitera behartu". Bestalde, esanahi horrekin, elkarren sinonimoak dira "eginarazi" eta "eragin".Horiek horrela, "egin" duten aditz elkartuak eta "arazi" batzen direnean, orduan aukeran dauzkagu, bata nahiz bestea erabiltzeko, "eginarazi" eta "eragin".Zuk aipatutako adibideetan, beraz, zuzenak dira "hitz eragin, lo eragin, negar eragin" eta gisakoak, eta zuzenak dira "hitz eginarazi, lo eginarazi, negar eginarazi"eta gisakoak; baina okerrak dira "*hitzarazi, *lotarazi, *negarrarazi" eta gisakoak.Egia esan, horrako "lotarazi" hori zuzena da; baina beste esanahi batekin: "lotarazi"hori "lotu" aditzetik dator eta "lotzera behartu" esan nahi du. Izan ere, "lo egitera behartu" esateko, lehen aipatutako "lo eginarazi" eta "lo eragin" horiez gain, "loarazi" ere esaten baita, eta "loarazi" hori (agian salbuespen gisa) zuzena da, "*hitzarazi" eta "*negarrarazi" ez bezala.Horrez gainera, ikus datu-base honetako "izena + egin" sarrera.

Data: 20010620

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Aditzaren 3. pertsonaren markak

Galdera:Aditz laguntzaile baten aditz-modua indikatiboko iragana izanik, NOR "hura" denean eta NORK "hark" denean, zein dira bakoitzaren pertsona-markak? Adibidez, "ahazten zuen" eta "eman zizkion" adizkien kasuan.

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, II liburukia osoki aditzari eskainia da, eta bertan duzu horren erantzuna.Adibidez, "ahazten zuen"en kasuan (ikus EGLU, II, 184. or.), "z-" da 3. pertsona ergatiboaren marka. Objetuak, berriz, absolutuak, ez du kasu horretan marka agerikorik."Eman zizkion"en kasuan (ikus EGLU, II, 204. or.), "z-" da 3. pertsona ergatiboaren marka, eta "-o-" objetuarena, 3. pertsona absolutuarena.

Data: 20010704

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Agintera, baiezkoetan (emadazu, eman iezadazu) eta ezezkoetan (ezidazu / ez iezadazu)

Galdera:Aginteran, baiezkoetan, idatz daitezke "esaiozu" eta "emadazu/emaidazu" bezalako formak? Horrela idatzi behar dira? Zein aditzekin: esan, eman, ekarri, eraman, entzun, utzi, galdetu, egin...?Ezezkoetan, idatz daitezke "eziozu, ezidazu...", edo beti idatzi behar da "ez iezadazu" eta abar?

Page 181: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:1. Baiezkotan, adizki sasitrinkoa erabiltzekotan, "emadazu" forma da hobestekoa, eta ez "emaidazu" (ikus datu-base honetako "agintera" eta "aditz trinkoak" sarrerak). Baina ez dira nahitaez horrela idatzi beharrekoak; izan ere, beti dugu adizki osoa aukeran: "eman iezadazu".Euskaltzaindiaren Euskal Aditz Batua liburuan ageri dira galderako aditz horien guztien adizki sasitrinkoak, "galde egin / galdetu" aditzarenak izan ezik (Orotariko Euskal Hiztegiko corpusean ere ez dira ageri). Beraz, "galdeidazu" eta abar ez dira hobestekoak.2. Ezezkoetan, ez dago araurik eta Euskal Aditz Batuan ere ez da ezer aipatzen sasitrinkoen erabilera horri buruz. Gainera, Orotariko Euskal Hiztegiko corpusean ere ez da ageri horrelako adibiderik idazleen lanetan. Beraz, ez dirudi "eziozu, ezidazu" eta abar gomendatzekoak direnik.

Data: 2001/07/04

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batordeko idazk.

Aginterako adizki perifrastiko laburtuak

Galdera:

Adibidez, emadak/emaidak, uztak/utzizak, pasaidak/pasadak… Orain arteko arau-gomendioetan gai hau erabaki ez bada ere, zerbait aipatu da Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU) liburukietan, baina aipatu baizik ez.Zenbait esparrutan guztiz premiazkoak dira: harreman pertsonaletan, kirol jardueretan, lan harremanetan, etab.Egokia litzateke hainbat zalantza eta bikoiztasun gainditzea eta forma erabilgarriak zein diren esatea, baina modu zabalean, ahozkorako eta idatzizkorako balio dutelarik. Eta eredu mordoxka eman beharko litzateke, nolabaiteko "eredu osoa" eskainiz.

Erantzuna:Kontuan hartuko dugu eskaria eta ahaleginduko gara hor aipatzen diren formen artean egokienak zein izan daitezkeen argitzen.

Data: 2000

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Aspektuaz

Galdera:

Aspektu burutugabea erabiltzea zilegi ote da honelakoetan?

Realak hogeigarren minutuan sartzen zuen lehenengo gola.Realak hogeigarren minutuan sartu zuen lehenengo gola.

Gauean zinera joaten gara?

Page 182: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Gauean zinera joango gara?Aspektu puntukaria gaitzetsi, eta burutugabea erabili behar al da honelakoetan?

Zergatik ez zoaz salto batean dendara ogi berria ekartzera?Zergatik ez zara joaten salto batean dendara?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du ezer arautu ez gomendatu kontu horren gainean. Hala ere, badirudi perpausa biak direla zuzenak, zer esan nahi den. Lehenak adieraziko luke iraganean Realak hogeigarren minutuan gola sartzea behin baino gehiagotan gertatuzela (sartzen zuen), behin eta berriro errepikatzen zen gertaera zela. Bigarren perpausak, ostera, hogeigarren minutuan gola sartzea iraganean behin gertatu zela ematen du aditzera (sartu zuen). Futbolean horrelako gertaerak errepikatzea zein zaila den kontuan izanik, normalena, jakina, bigarren perpausa izango litzateke.Etorkizuneko kontuez ari garela, sarri entzuten ditugu, azken urteotan honelakoak: Gauean, zinera joaten gara? Hala ere, badirudi jatorragoa dela bigarrena: Gauean, zinera joango gara?Aspektu puntukaria gaitzesteko, literatura tradizioa hobeto aztertu beharko litzatekeZergatik ez zoaz salto batean dendara…? oker dagoela esan aurretik.

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Baldintza hipotetikoa iraganean

Galdera:Onargarria al da baldintza hipotetikoa iraganean erabiltzea? Adibidez:1. Nik gaur zera esan dut:Loteria tokatuko balitzait, kotxe bat erosiko nuke.2. Hurrengo egunean, eta zozketa bihar dela aintzat hartuta, onargarria al litzateke honelakorik erabiltzea?Atzo esan zuen, loteria tokatuko balitzait (balitzaio), kotxe bat erosiko nukeela (zukeela).3. Beste era batean azalduta, onargarria al da ondoko esaldion arteko ezberdintasuna egitea?3.1. Atzo esan nuen, loteria tokatzen bazitzaidan, kotxe bat erosiko nuela. (Ekintza burutua da eta jakintzat ematen dut ez zaidala tokatu).3.2. Atzo esan nuen, loteria tokatu izan balitzait, kotxe bat erosiko nukeela / nuela. (Ekintza burutua da eta jakintzat ematen dut ez zaidala tokatu).3.3. Atzo esan nuen, loteria tokatuko balitzait, kotxe bat erosiko nukeela. (Ekintza ez da burutua eta, zozketa oraindik egin ez denez, loteria tokatzeko aukera dago).3.4. Atzo esan nuen, loteria tokatzen bazait, kotxe bat erosiko dadala. (Ekintza ez da burutu eta, zozketa oraindik egin ez denez, loteria tokatzeko aukera dago).

Erantzuna:Gramatika batzordearen ustez, onargarria da 2. adibide hori:Atzo esan zuen loteria tokatuko balitzait (balitzaio) kotxe bat erosiko nukeela (zukeela)Horrekin batera beste hau ere onar daiteke:

Page 183: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Atzo esan nuen (zuen) loteria tokatuko balitzait (balitzaio) kotxe bat erosiko nuela (zuela)Hona hemen Gramatika batzordeak gainerako perpaus bakoitzari buruz egindako iruzkin, ohar edo zuzenketak:3.1. Perpaus horren azpian bi egitura egon daitezke:- ... tokatzen bazait, ... erosiko dut- ... tokatuko balitzait, ... erosiko nukeEdozein kasutan ere, ekintza burutua izan daiteke, baina ez nahitaez; burutua dela dakigun ekintza bakarra esan aditzak adierazten duena da. Parentesi artean ematen den azalpena gehiegizkoa dela esango genuke: "ekintza burutua da" (edo ez) eta "jakintzat ematen dut ez zaidala tokatu" (edo ez).3.2. Bi egitura dira hor ere posible:- ... tokatu izan balitzait (balitzaio), kotxe bat erosiko nukeela (zukeela)- ... tokatu izan balitzait (balitzaio), kotxe bat erosiko nuela (zuela)Kasu honetan garbi dago esan zuena esan zuenerako ez zitzaiola loteria tokatu.3.3. Adibidearen bi aukerak hasieran eman ditugu.3.4. Adibidean ere bi egitura onar litezke (denbora-komuztadurarekin bata, eta komuztadurarik gabe bestea):- ... tokatzen bazait, kotxe bat erosiko dudala.- ... tokatzen bazait, kotxe bat erosiko nuela.Gatozen argi gehiago ekar diezagukeen beste adibide batera:Javier Iruretak honako hau esan zuen partidu aurretik:a. Irabazten badugu, Europara joango garab. Irabaziko bagenu, Europara joango ginatekeIraganeko zehar-estiloan jartzeko -ela sartu besterik ez dugu:a'. Iruretak esan zuen partidua irabazten bazuten, Europara joango zirela.b'. Iruretak esan zuen partidua irabaziko balute, Europara joango liratekeela.Edozein kasutan ere, ez dago partiduan zer gertatu den jakiteko modurik, zehar-estiloan jasotzen ari garena partiduaren aurretik esandakoa soil-soilik baita (desberdintasuna da oraingo honetan iraganean ematen dugula).Azkenik, gogorarazi nahi genuke beti ez dagoela gaztelania-euskara baliokidetzarikegiterik; ez dagoela gaztelaniazko baldintza eta adizkeraren baliokidetza sistematikorik egiterik kasu honetan euskaraz; euskarak bere sistema du eta gaztelaniak berea, eta, zorionez edo zoritxarrez, batzuetan desberdin egituratzen du hizkuntza bakoitzak berea. Hori dela eta, ez dago itzulpengintzarako dotrina jakinikematerik (gaztelaniazko X egitura hau euskarazko Y egitura honi dagokio, eta Z egitura hau euskarazko beste bati) kasu askotan.

Data: 1997/06/20

Erantzulea: Gramatika batzordea

Baldintzaren ondorengoa

Galdera:1) Ondo al leudeke ondorengo forma hauek biak?Lekurik badaukat kotxez eraman zaitzaket.Lekurik baneuka kotxez eraman nitzake.2) Zergatik erabil daiteke -z gero formarekin eta ez baldintza hipotetikoarekin?Lekurik edukiz gero, kotxez eraman nitzake

Page 184: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Lekurik baneuka, kotxez eraman nitzake3) Jatortasun aldetik, zeintzuk lirateke hauen itzulpenak?(a) Si trabajara en la oficina te podría hacer gestiones.Bulegoan lan egingo banu, gestioak egin (ahal) niezazkizuke.(b) Si hubiera trabajado en la oficina te habría podido hacer las gestiones.Bulegoan lan egin izan banu, gestioak egin (ahal) niezazkizukeen.

Erantzuna:1) Gure iritziz biak leudeke ondo, eta ondoko egitura hauek ere (mendebaleko zein iparraldekoak) ontzat emango genituzke:Aberatsa banintz, txalet handi bat eros nezake.Aberatsa banintz, txalet handi bat erosi ahal izango nuke.Aberatsa banintz, txalet handi bat eros ahal nezake.Aberatsa banintz, txalet handi bat erosten ahal nezake.2) Horiek biak ere ontzat ematekoak lirateke gure ustetan, eta ez legoke bigarrena erabiltzeko debekurik. Hala ere, ohar bat egin nahi genuke emandako adibide horietaz: askoz ere normalagoa eta erabiliagoa litzateke lekua badut/badaukat, horrako lekurik badut/badaukat horiek baino.3) Ohartarazi nahi dugu baldintza baten ondoren ez dela normalena ahalezko edo potentzialeko formak erabiltzea, eta bai nizkizuke, nizkizun gisakoak. Beraz, a) Bulegoan lan egingo banu, gestioak egingo nizkizuke.b) Bulegoan lan egin izan banu, gestioak egingo nizkizun.

Data: 1997/04/21

Erantzulea: Gramatika batzordea

Baldintzazko perpausak

Galdera:a) Baldintzaren aditza lehenaldia bada, ondorioak ere lehenaldia behar du?b) Beti?c) Ez dago beste aukerarik?d) Honako esaldi hauetatik zein da zuzena?Zuek dituzuen aukerak izan bagenitu, beste modu batera biziko ginateke orain.Zuek dituzuen aukerak izan bagenitu, beste modu batera biziko ginatekeen orain.Zuek dituzuen aukerak izan bagenitu, beste modu batera biziko ginen orain.Urtean zehar gehiago ikasi (izan) bazenu, (datozen) oporretan ez zenuke hemen geratu beharko.Urtean zehar gehiago ikasi (izan) bazenu, (datozen) oporretan ez zenukeen hemen geratu beharko.Urtean zehar gehiago ikasi (izan) bazenu, (datozen) oporretan ez zenuen hemen geratu beharko.

Erantzuna:Gramatika batzordearen erantzunak:a) Ez.b) Ez.c) Bai, ondorioa etorkizunekoa ere izan daiteke.d) Adibide sail bakoitzean lehendabizikoa bakarrik da, gure ustez, ontzat ematekoa.

Page 185: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Honako hauek, beraz:Zuek dituzuen aukerak izan bagenitu, beste modu batera biziko ginateke orain. (Zuzena)Urtean zehar gehiago ikasi (izan) bazenu, (datozen) oporretan ez zenuke hemen geratu beharko. (Zuzena)Gainontzekoak ez ditugu ontzat jotzen, ondorioko aditza iragana baita (biziko ginatekeen, biziko ginen, ez zenukeen geratu beharko, ez zenuen geratu beharko) eta adberbioa edo adberbio sintagma orainaldikoa (orain) edo etorkizunekoa (datozen oporretan). Beraz, ez dira ongi ezkontzen aditzaren denbora eta aditzaren ekintza gertatzen den unea. Horrenbestez, ondokoak ez lirateke zuzenak:Zuek dituzuen aukerak izan bagenitu, beste modu batera biziko ginatekeen orain. (Okerra)Zuek dituzuen aukerak izan bagenitu, beste modu batera biziko ginen orain. (Okerra)Urtean zehar gehiago ikasi (izan) bazenu, (datozen) oporretan ez zenukeen hemen geratu beharko. (Okerra)Urtean zehar gehiago ikasi (izan) bazenu, (datozen) oporretan ez zenuen hemen geratu beharko. (Okerra)

Data: 2000/07/19

Erantzulea: Gramatika batzordea

behar/beharko

Galdera:Zuzena al da, adibidez, "konpondu BEHAR lukete" (-KOrik gabe) egitura?

Erantzuna:Bai, zuzena da "konpondu behar lukete" perpausa (ikus datu-base honetako "behar izan" sarrerak).

Data: 2002/01/14

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Bilakaera

Galdera:

Aditzen bilakaeran, zergatik dugu iragangaitzetan (trinkoetan) bilakaera osoa, eta iragankorretan ez?Dabil > zebilen > balebil > dabilke/lebilke >zebilkeen / bebilDarama > zeraman > (balerama > deramaile/daramake > zeramakeen) / berama. Zergatik hutsune hori?

Erantzuna:Aditza erabaki zenean horrela geratuko zen, aditz paradigmak bere garaiko erabakitik hartu ziren eta. Paradigma horietako hutsuneak bete beharraz hitz egin dugu batzuetan. Aztertuko dugu.

Page 186: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

bizi izandako / bizitako

Galdera:Bi forma hauek zuzenak badira "bizi izandako esperientziak / bizitako esperientziak", biotatik zein da egokiena?

Erantzuna:Biak zuzenak dira, eta bietatik egokiena "bizi izandako esperientziak" da, zalantzarik gabe; euskal literatura-tradizioan askoz ere erabiliagoa baita egitura hori.Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, II liburukian, aditzari eskainitakoan, "Tratamendu berezia duten aditzak" sailean sartu zuen Gramatika batzordeak "bizi izan" aditza (ikus 161. or.), honako hau esanez:"... aspektu-marka agerian jarri nahi delarik, etorkizuneko marka erabiltzen dugunean izan ezik, beste bietan IZANen edo UKANen laguntza behar dute" (ikus 159. or.).Kasu honetan, iraganeko burutua markatzeko erabiliko genuke "bizi izandako esperientziak" forma. Hona adibide bat, erabileraren adierazgarri:- Gipuzkoan bizi izandako bertsolari "Prantsesa"ri entzundako aldakuntza (Orixe, Euskaldunak, 118. or.).

Data: 2001/10/17

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

dagokionean/dagokionez; dagokidanean/dagokidanez

Galdera:Erabil al daiteke "dagokidanean" (adibidez, "niri dagokidanean") "dagokidanez"en ordain gisa?

Erantzuna:Ez, "niri dagokidanean" denbora-balioa duen kasuetan bakarrik erabili behar da, perpaus nagusian adierazten dena NOIZ gertatzen den adierazteko. Beraz, ez da bestearen baliokidea: ezin da "dagokidanean" erabili "dagokidanez"en ordain gisa.Hona hemen adibide batzuk:- Niri dagokidanean sartuko naiz azterketa egitera: alegia, irakasleak nire izena esaten duenean. (ZUZENA)- *Niri dagokidanez sartuko naiz azterketa egitera: alegia, irakasleak nire izena esaten duenean. (OKERRA)- Isabeli dagokionez, ez da etorri azterketa egitera. (ZUZENA)- *Isabeli dagokionean, ez da etorri azterketa egitera. (OKERRA)

Data: 2001/10/19

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Page 187: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Deiki edo bokatiboak (ez kezkatu, emakume/emakumea; irakurle/irakurlea!

Galdera:Ondorengo adibideon artean, zein da zuzena?a) Ez kezkatu, emakume!b) Ez kezkatu, emakumea!c) Zuk, irakurle, ondo dakizu...d) Zuk, irakurlea, ondo dakizu...e) Eta zuk, azeri, zer egingo duzu mahatsa ikusita?f) Eta zuk, azeria, zer egingo duzu mahatsa ikusita?

Erantzuna:Deiki edo sintagma bokatibo horiek denak zuzenak dira. Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I liburukian (ikus 225. or.) Gramatika batzordeak dio bokatiboa bi eratara joan daitekeela: "-a" mugatzailearekin nahiz gabe. Beraz, ezin esan daiteke, zenbait gramatikak dioen bezala, bokatiboak nahitaez mugagabean joan behar duenik. Hortaz, bietara ager daiteke ("Ez, mutil! (motel); Bai, gizona!"); eta euskalkiak zerikusia izan dezake forma bata ala bestea aukeratzerakoan.Badirudi, ordea, zenbait izenen kasuan mugatuan eman behar dela nahitaez: "Bai, jauna!" (eta ez "Bai, jaun!").Horrez gainera, ikus datu-base honetako "Bai, gizona!" sarrera.

Data: 2001/06/14

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

-eN/-eLA: eskerrak etorri zarela/zaren/zarena

Galdera:Zuzena al da "Eskerrak etorri zarena!" egitura? Hiztegi Batuan "eskerrak" hitza begiratuz gero, "Eskerrak (...) -en!" eta "Eskerrak (...) -ela!" ageri dira; baina "Eskerrak (...) -ena!" ez.

Erantzuna:Bai, zuzena da (ikus Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, V, Mendeko perpausak, 1 liburukiko 68. or.). Adibide bat ere ematen da horrelako egiturak zuzenak direla azaltzeko:"Eskerrak halakoren batean andra Adelaidak autua eteten ebana!" (E. Erkiaga, Irribarrea galtzen denean, 129. or.).

Data: 20011017

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Eta nago (...)-(e)la

Page 188: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Ustea edo iritzia adierazteko, zuzena al da "Eta nago (...)-(e)la" horrela erabiltzea? Eta ordena horretan? Adibidez, "Eta nago ideologia jakin bateko bertsozalea hoztu eta atzendu egin dela jokaera berri horrekin".

Erantzuna:Bai, dagokion testuan ongi txertatuz gero, zuzena da "Eta nago (...)-(e)la" erabiltzea, eta ordena horretan. Horrez gainera, ikus datu-base honetako "-(e)la" sarrerak.

Data: 2001/06/13

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Euskara(z) hitz egin

Galdera:"Hitz egin" aditzak onartzen al du (tradizioan, eta erabileran) "euskara" bezalako osagarria absolutiboan? Zenbateraino dira ohiko/ezohiko euskararen tradizioan "horrek euskara hitz egiten du" edo "zein hizkuntza hitz egiten dute?" bezalako esaldiak?

Erantzuna:Euskarazko tradizio idatzian ez da ohikoa zuk aipatzen duzun "euskara hitz egiten du" egitura. Askoz ere erabiliagoa izan da "euskaraz mintzatu / berba egin / hitz egin" egitura, izenondo bat duelarik inesiboan ("euskara ederrean mintzatzen da", "euskara goxoan" ...).Beste aditz batzuekin maizago gertatzen da kasu absolutiboa erabiltzea: "euskara ikasi, jakin, irakatsi" eta abar. Adibidez, "bretona ikhasten dute frantsesa bezain ongi", "frantseraren ikasterat", "euskara bera ikasi zuen", "euskara jakitez gainera", "euskara ere irakatsi du" eta abar.Hala ere, badira tradizioan "euskara hitz egin" moldeko adibide bakan batzuk:- Etzauzkigu erdaran lokartu ezpainak, euskara baizik ez du mintzatzen artzainak (Xalbador, Odolaren mintzoa, 111. or.).- Eskolan ebilzanian, milla zemai ta agirakaz bere, ezin itxi eutseen euskera berba egitiari (Mogel, Peru Abarka, 219. or.).- Zuri entzuten deutsudazan izen, neuk eztakidazanak, iminiko ditut paperian, euskera ondo berba egiteko (Mogel, Peru Abarka, 81. or.).- Zuk lez, euskaldun guztiok erdera berba egingo bageunke, laster amaittuko litzakeeuskaldun da euskal-erriaren izatea; zegaittik, euskera barik, ezin egon leitteke euskaldunik ez euskal-erririk (Echeita, Josecho, 347. or.).- Euskera itzegitea, aurreratzea, galaitzea, apaintzea, gordetzea, eta loretu-azitzea, egoki, protxuzkoa ta onragarria da guztiz kanpoko jakintsuentzat, eta euskaldun danentzat are geiago (Arana, S. Ignacioren bizitzea, 204. or.).

Data: 2001/11/22

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

ez (...)-t(z)ekotan, -tu ezean/ezik

Page 189: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Baliokideak al dira "ez (...)-t(z)ekotan" eta "... ezean/ezik"?

Erantzuna:Gramatika batzordeak Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, VII liburukian aztertuko ditu aditz jokatu gabea duten mendeko perpausak. Oraingoz, Orotariko Euskal Hiztegiko datu-baseko adibide batzuk emango ditugu, "ez (...)-t(z)ekotan"enerabilera desberdinak azalduz.A) "-tu ezean" egituraren ordain izan daiteke hemen:- Gaxuxa ez uztekotan, oiñordekotza Mattini utzi bearrean naizela esan zidatek (Y. Etxaide, Joanak-joan, 78. or.).B) Ez, ordea, hemen:- Uste dut halaz ere, urteekin ahalgea gutxitu ta eztala asarretuko belarrira esaten badizut, zuk gero iñori ez esatekotan (Oskillaso, Kurloiak, 42. or.).C) "-t(z)ekotan"en beste balio bat "-t(z)ekotan egon, -t(z)eko (asmo)tan egon" egituraren bidez ematen da; eta ez da baldintzazkoa. Kasu horren ezezko forma ere ez litzateke "-tu ezean"en bidez emango.Horrez gainera, ikus datu-base honetako "-t(z)eko" eta "-tzeko" sarrerak.

Data: 20011127

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Ikusi: ikusia dut, ikusiak ditut, ikusia naiz, ikusiak gara

Galdera:Zuzenak al dira "ikusia dut", "ikusiak ditut" bezalakoak?

Erantzuna:Zuzenak dira, bai. Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak, besteak beste, adibide hauek dakartza:- Ikusiak dauzkat zer modutan egiten diran mezklak (Jan-edanaren bertsoak, I, 28. or.).- Muthilaren arabera, ikusiak omen ditugu etxeko ikusgarri guziak (J. Etchepare, Beribilez, 64. or.).- Parisen izana naiz Txillardegirekin eta berak bidalirik ikusiak ditut prestatu dituenak (K. Mitxelena, Mitxelenaren Euskal Idazlan Guztiak, 175. or.).- Bi mendi oiek ezagutuak nola nituen antziña, len ikusiak nitun txokoak auxen da aztu eziña (Uztapide, Noizpait, 68. or.).Ez da ahaztu behar, ordea, hor ditugula "ikusia naiz", "ikusiak gara" eta gisako egiturak ere. Hona hemen Orotariko Euskal Hiztegiak dakartzan erakusgarri batzuk:- Ikusia naiz zer bizimodu zailla dan nekazalgoa (Orixe, Euskaldunak, 202. or.).- Horrelakorik ikusiak ginen lehenago ere, (K. Mitxelena, Mitxelenaren Euskal Idazlan Guztiak, 195. or.).- Asko ikusia naiz, geroztik, nere bizitza luzean (Tx. Agirre, Garoa, 209. or.).

Data: 2002/02/04

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Page 190: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Iruditu (dirudi + -t(z)ea/-t(z)eak)

Galdera:Zein da zuzena, "Gezurra dirudi hain argal egotea" ala "Gezurra dirudi hain argal egoteak"?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegian bietariko adibideak aurkitu ditugu. Ez dira oso ohikoak "iruditu" aditzak "-t(z)ea/-t(z)eak" erako osagarria hartuz eratutako egiturak ("-ela"dunak askoz ere ugariagoak dira); idazle bakan batzuen lanetan bakarrik aurkitu ditugu aditz jokatugabekoak, eta idazle horiek bi egiturak darabilzkite: "-t(z)eak" nahiz "-t(z)ea". Ikus Orotariko Euskal Hiztegiak dakartzan adibide hauek:DIRUDI + -T(Z)EAK- Erdal itzulpenik ez hori, ene iritziz, erdal hitzen faltaz izan da, baina bidezkoa dirudi pentsaTZEAK (Koldo Mitxelena, Mitxelenaren Euskal Idazlan Guztiak, VII, 100. or.)- Irakurleari ez zaio biderik gehiegi zabaldu behar, agian, baina arantzaz eta sasiz iraurTZEAK ere ez dirudi egoki (Koldo Mitxelena, Mitxelenaren Idazlan Hautatuak, 345. or.)- Horretarako Madrila joTZEAK, izan ere, ez dirudi bidezko (Koldo Mitxelena, Mitxelenaren Idazlan Hautatuak, 144. or.)- Orrez geiago, zure geroko, azkeneko orduko, gerorengo denporako ondasun emoTEAK dirudi guztiz gitxi balio dabela zuretzat (Añibarro, Geroko gero, 174. or.)- Beraz, gatxago dirudi zeruan sarTZEAK, onetarako mandamentu guztiak gorde bear badira (Añibarro, Geroko gero, 309. or.)- Kresala jaioterriko hizkeran, aski aldatuan, esan beharrik ez, idazTEAK berezko dirudi (Koldo Mitxelena, Mitxelenaren Idazlan Hautatuak, 383. or.)- Orain, berriz, gazte maltzurrak direla medio edo, itsuski xamar dirudi horrela iharduTEAK (Koldo Mitxelena, Mitxelenaren Idazlan Hautatuak, 216. or.)- Zuzenago dirudi, hain zuzen, "afari, alfer, Nafarroa" idazTEAK beste edozein idazkerak baino (Koldo Mitxelena, Mitxelenaren Idazlan Hautatuak, 97. or.)DIRUDI + -T(Z)EA- Gatxa dirudi Jangoikoa ganako bidea ta bere agindu santuak gordeTEA (Añibarro,Geroko gero, 314. or.)- R samurrarekin bukatzen diren hitzak urri ditugularik, ordea, gehienak bestelakoak baitira, merkeago dirudi, eta begientzat atseginago, "r" bakarra erabilTZEA horietan ere (Koldo Mitxelena, Mitxelenaren Idazlan Hautatuak, 98. or.)- Betiko leloak utzirik, beraz, ez dirudi lan alferra dakarren mandatu horri begiraTZEA (Koldo Mitxelena, Mitxelenaren Idazlan Hautatuak, 320. or.)- Eskutitz ori berorrek egin ta bidalTZEA dirudi egokiena (Azkue, Ardi galdua, 77. or.)- Gezurra dirudi praille batek orrenbesteraiñoko gatza ta grazia eukiTEA (Bilbao, Ipuin, 6. or.)Horrez gainera, ikus datu-base honetako "-tzea" eta "-t(z)ea" sarrerak.

Data: 2001/12/14

Page 191: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Gramatika batzordea

Joan daiteke, joan ahal da, *ahal da joan?

Galdera:Jakin nahi nuke zuzena ote den "Ahal da komunera joan?" horrela galdetzea.

Erantzuna:Oso bitxia da perpaus hori. Beste aditz modal batzuek bezala, "ahal"ek ere kokagune finko samarra du, lagun duen aditzaren ondoren, hain zuzen: "joan ahal, etorri ahal" eta abar. "Behar"en kasuan ere, askoz egokiagoa da "Etorri behar duzu?" galdetzea "Behar duzu etorri?" baino.Beraz, hobestekoak beste egitura hauek genituzke:- Komunera joan ahal da?- Komunera joan daiteke?Bestalde, "nahi izan"en kasuan onargarria da aurrera ekartzea ("Nahi duzu komunera joan?"), nahiz aditzaren ostean uztea ("Komunera joan nahi duzu?").

Horrez gainera, ikus datu-base honetako "ahal" eta "ezin" sarrerak.

Data: 2001/10/19

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Keinua, imintzioa egin: ondo jartzearena egin / ez ikusiarena egin

Galdera:Ohikoak al dira "betaurrekoak ondo jartzearena egin" eta "ez ikusiarena egin" egiturak?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegian "ez ikusiarena", "ez entzunarena", "ez ezagutuarena" eta gisakoak sarri aurki daitezke; baina erabilera horren ordain gisa aditz izenean oinarritutakorik ("betaurrekoak ondo jartzearena egin" gisakorik)ez dugu bat ere aurkitu euskararen literatura-tradizio osoan. Aski bitxiak diren egitura horien aldean, askoz ere arruntagoak dira honelakoak:"Betaurrekoak ondo jarTZEKO IMINTZIOA (KEINUA, PLANTA(K)) egin z(it)uen".

Data: 2001/10/17

Erantzulea: Patxi Goenaga eta Jesus Mari Makatzaga

Komunztadura juntaduran: singularra ala plurala?

Galdera:Bi esaldi hauetan zalantza sortu zaigu:1. Frantsesa eta ingelesa ikasi nahi ditu.2. Euskal literaturaren ospe eta entzutea ez da behar adinakoa.Esaldi horiek biak zuzenak eta egokiak al dira?

Page 192: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Bai, zuzenak eta egokiak dira esaldi horiek biak.Lehen esaldian (eta horren gisakoetan), ohikoena aditzak plural komunztadura hartzea izaten da. Beraz, "frantsesa eta ingelesa ikasi nahi ditut" forma da egokiena,zalantzarik gabe (ikus Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, IV, Juntagailuak liburukiko 114. orrialdea).Badira, ordea, juntadura pluraltzat hartzen ez den zenbait kasu: perpausak juntatzenditugunean eta juntagaiak sinonimoak edo erreferente berekoak direnean (edota izen abstraktuak juntatzen ditugunean), orduan singularreko komunztadura gauzatzen da, eta horixe da galderako bigarren esaldiaren kasua. Gramatika batzordeak Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, IV, Juntagailuak liburukiko49.-57. orrialdeetan aipatzen du gai hori, "Singularreko komunztadura juntaduran" atalean. Zehazkiago, 53. orrialdean dator "Izen-sintagma abstraktuak" azpiatala; etahan esana dago izen-sintagma juntatuak abstraktuak badira, ez dela nahitaez plural komunztadura gertatzen, eta bi bideak (singularra eta plurala) zilegi direla.Horrez gainera, ikus datu-base honetako "komunztadura" sarrerak.

Data: 2001/07/23

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Nahi, behar: nahi nuke, nahiko nuke / beharko nuke, behar izango nuke

Galdera:Zer alde dago "beharko nuke" eta "behar izango nuke"ren artean, "nahi nuke" eta "nahiko nuke"ren artean?

Erantzuna:Ez dago alderik: biak berdinak dira. Tradizioan "behar" eta "nahi" dira forma nagusiak alegiazkoetan, baldintza ondoreetan. "Behar nuke" eta "nahi zenuke" dira erabilienak tradizioan (bigarrenaren kasua zehazki ageri da Orotariko Euskal Hiztegian).

Data: 2001/05/25

Erantzulea: Beñat Oihartzabal

Nahi: nahi ezta / nahi ezik

Galdera:Besteak beste, "nahi"ren gerundialen artean "nahian" dago. Horren ezezkoa "nahi ezta" da, baina "nahi ezik" erabil daiteke?

Erantzuna:Bai, "nahi ezik" ere erabil daiteke, literatura-tradizioko adibide ugariek argi erakusten duten bezala. Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak, besteak beste, adibide hauek dakartza:- Bañan ikusten zaitut erantzun nai ezik (Bilbao, 101. or.)- Aitortu nai ezik ere, Iainkoak ezagutzen du giza-barrena (Orixe, Aitorkizunak, 244. or.)

Page 193: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

- Esturasun gabe, arnas onean dijoa, orduz-leen iritxi nai ezik (Mokoroa, 11. or.).- Esaten dute orain plazara jotzen duala jendeak,/ irabazirik ez dan tokian artu nai ezik nekeak (Basarri, 92. or.).

Data: 2001/10/01

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Nahi: nahi izanez gero / *nahiez gero, *nahi ezkero

Galdera:Zein da zuzena, "nahiez gero" ala "nahi ezkero"?

Erantzuna:Ez bata eta ez bestea: "nahiez gero" eta "nahi ezkero" ez dira zuzenak; izan ere, forma burutua erabili behar baita beti. Alegia, "nahi izanez gero" bakarrik da zuzena.

Data: 2001/06/07

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Orain aspektugabea + "ba-/-(e)nean" (etor badadi, etor dadinean, etor dadin baino lehen)

Galdera:Zuzena al da "Patxi etor dadinean jai handia egingo dugu" erabiltzea etorkizunari begirako denborazkoa egiteko?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, II liburukian jasoak ditu Gramatika batzordeak era horretako adizkiak (ikus 423. or.), "Orain aspektugabea + "ba-/-(e)nean": etor badadi, etor dadinean, etor dadin baino lehen" atalean.Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiko corpusean ere oso ugariak dira "etor dadinean/nadinean", "egin dezanean" gisako adizkiak; ez bakarrik literatura zaharrean (Leizarraga, Axular...), baita autore berriagoetan ere (Añibarro, Azkue, Iraizoz, Orixe, Mitxelena, Etxaide...).Villasantek dio (ikus Sintaxis de la oración compuesta, 103. or.) forma horiek zera dutela, "un cierto matiz de eventualidad, de acontecimiento un tanto hipotético". Mitxelenak, ordea, ezetz dio: "se trata de un hecho futuro (no hipotético)".EGLU, VI liburukian aztertuko ditugu denborazko perpausak, adizki horiek barne.

Data: 2001/06/14

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

orain bertan / oraintxe bertan

Page 194: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Forma bi hauen artean "orain bertan / oraintxe bertan", zein da zuzena?

Erantzuna:Biak dira zuzenak eta biak erabili izan dira literaturan. Euskaltzaindiaren OrotarikoEuskal Hiztegiak 25 adibide dakartza "orain bertan"enak (Beovide, Zaitegi, Leizarraga, Alzaga, Etxaide, Berrondo, Villasante, Mitxelena...) eta 21 adibide "oraintxe bertan"enak (Txomin Agirre, Labaien, Orixe, Kirikiño, Lardizabal, Uriarte, Enbeita, Zaitegi, Lekuona, Nemesio Etxaniz...).

Kontuan izan behar da, bestalde, Ipar-Ekialdean "berean" forma erabiltzen dutela, eta "orai" forma (batuan "orain", jakina); eta horri dagokionez, Orotariko Euskal Hiztegiak 23 adibide dakartza "orai berean"enak (Joannateguy, Duvoisin, Barbier, Larreguy, Elizanburu, Pouvreau, Zerbitzari, Jean Etxepare...); baina "oraintxe berean", "oraixe berean" edo "oraitxe berean" egiturarik ez da ageri bertan.

Horrez gainera, ikus datu-base honetako "oraintxe" sarrera.

Data: 2001/05/18

Erantzulea: Miren Azkarate

Partitiboa ezezko esaldietan

Galdera:Arrunta al da (onargarria?) partitiboaren erabilera ezezko esaldietan, zenbatzaile zehaztugabe batek laguntzen duen sintagman? Esaterako, EZ DUGU HAINBESTE ARAZORIK IZAN / EZ DUGU HAINBESTE ARAZO IZAN.

Erantzuna:Ez, ez da arrunta partitiboaren erabilera ezezko esaldietan; askoz ere erabiliagoa da "Ez dugu hainbeste arazo izan" egitura.Onargarria ala baztertzekoa den? Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiko datuen argitan, zalantzarik gabe hobestekoa da partitiborik gabea: "Ez dugu hainbeste arazo izan" egitura hori baita nabarmen nagusi bai hegoaldean eta bai iparraldean. Baina badira bestearen adibide bakan batzuk, "Ez dugu hainbeste arazorik izan" guztiz txartzat jotzen uzten ez digutenak:- etzenuke zuk hainbeste minik (Archu, Fableac, 93. or.).- Bat txikia eta bestea haundia izanik, ez da izango hainbeste kalterik (Koldo Mitxelena, Mitxelenaren Euskal Idazlan Guztiak, I, 96. or.).Horrez gainera, ikus datu-base honetako "partitiboa" sarrera.

Data: 2001/11/16

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Partizipio burutugabea kontakizunetan

Galdera:

Page 195: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Nola erabili behar da partizipio burutugabea kontakizunetan: Zenbat nahi duzu? -galdetu dio, ala Zenbat nahi duzu? -galdetzen dio?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du araurik eman horretaz, eta Gramatika batzordeak ere ez du oraindik gai hori sakon aztertu.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Partizipioa ala aditzoina: ibil naiteke ala ibili naiteke?

Galdera:Subjuntiboan, ahaleran eta agintekeran partizipiodun formak euskara batukoak al dira?Hori dela eta, Euskaltzaindiak orain arteko araua aldatu egin al du, aditzoinaz gain partizipioa ere zilegitzat joz?

Erantzuna:Gai horri buruz Euskaltzaindiak ez du orain arte araurik eman; beraz, ibil naiteke nahiz ibili naiteke, biak erabil daitezke.Auzi honetaz Euskaltzaindiak erabaki duen gauza bakarra da aditzoina (ibil) erabili nahi baldin badugu, zein forma izan behar duen horrek; eta ez besterik.Ikus Euskaltzaindiaren 28. araua, Aditzoinen forma izenburua duena.

Data: 2000/07/19

Erantzulea: Gramatika batzordea

Subjuntiboaren erabilera: "ikus nezan / ikusteko"

Galdera:Helburuzko esaldietan, subjektu berbera denean esaldi nagusian eta menpekoan, subjuntiboa erabil daiteke? Adibidez, "leihora hurbildu nintzen, kalea ikus nezan".

Erantzuna:Erabiliena (eta egokiena), nominalizazioa duen egitura da, "-t(z)eko"duna: alegia, "leihora hurbildu nintzen kalea ikusteko".Ez nuke esango gramatikala ez denik "leihora hurbildu nintzen, kalea ikus nezan" esaldia, badira eta literaturan (gutxi izan arren) era horretako egituren adibideak.

Horrez gainera, ikus datu-base honetako "subjuntibo", "-t(z)eko" eta "-tzeko" sarrerak.

Data: 2001/06/14

Erantzulea: Miren Azkarate

-t(z)ea: ikasi/ikastea

Page 196: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Zein da zuzena ondorengo esaldian?- Egin behar dugun lehendabiziko gauza da ikastea/ikasi

Erantzuna:Gramatika batzordean ez dugu epaitu gai hori, baina lehen emandako erantzuna osatu nahi genuke (ikus datu-base honetako "-tzea" sarrera). Orduko hura "nahi izan" aditzaren erabilerari zegokion, batez ere, ("nik lan egin nahi dut" / "zuk lan egitea nahi dut nik" eta abar). Beraz, haren osagarri zehatzagoa duzu oraingo hau."Egin behar dugun lehendabiziko gauza da ikastea/ikasi" perpausei buruz, biak ontzat ematekoak direlakoan gaude. Hala ere, Orotariko Euskal Hiztegiko corpusean "-t(z)ea" aditz-izendunak dira erabat nagusi (hain nagusi, bestelakorik ezbaitugu ia aurkitu).Ikus "-t(z)ea" dutenak:- Lizardi: gure leenbiziko lana folleto txukun bat ateraTZEA izan da.- Mitxelena: Azkuerentzat lehendabiziko kontua zen beste modu garbiago batean ezin esan ahal izaTEA.- Larreguy: Daviten lehenbiziko lana izan zen yabeTZEA Jerusalemeko Sion zaritzon gazteluaz.- J. Duvoisin: Laborarien lehenbiziko lana da aberetegira joaTEA- Arradoy: lehen lana zuen katixima berri baten nolazpait moldaTZEA.- Uztapide: gaia aukeraTZIA da nere eginkizuna.- Mitxelena: etxean, familian bizirik iraunarazTEA dugu lehen zeregina.

Aldiz, bakarra da "-tu" duena:- Idazlearen eginkizuna erraz da adierazten, gaitz betetzen: hizkuntzari bere burua menderatuaz, hizkuntza menderaTU. (Mitxelena)

Horrez gainera, ikus datu-base honetako "-tzea", "-t(z)ea" eta "nahi izan" sarrerak.

Data: 2001/06/13

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

zatoz/atoz/hatoz; zatozte/atozte/hatozte

Galdera:Zein da zuzena "atoz" ala "hatoz"? "Atozte" ala "hatozte"?

Erantzuna:Batasunerako, ez bata eta ez bestea; izan ere, "etorri" aditzak, agintaldian, "zatoz" eta "zatozte" formak hartzen baititu euskara batuan.

Data: 20011016

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Zenbait euskalkitako "-a" partikula: dea, duguia, badakizuia...

Page 197: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Galderak egiterakoan euskalki batzuetan erabiltzen den "-a" partikula nola idatzi behar da? Adibidez, "Kepa etxean dagoa/dagoia/dagoea/dagoeia" edo nola bestela?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du ezer erabaki gai horretaz. Beraz, "-a" partikula hori erabiltzen den euskalkietako literaturan nola erabili izan den bakarrik esan diezazuket oraingoz. Badirudi, oro har, "-a+-a = -ea" egin dela (dea, direa, zarea); "-e+-a = -ea" (zaretea, ziretea); "-o+-a" bi eratara, "-oa" (dagoa) nahiz "-oia" (diroia, zakoia, dakoia) eta "-u+-a" ere bi eratara, "-uia" (badakizuia, duguia, dutuguia) nahiz "-ia" (dütüzia, dia).Bestalde, "dagoia, dagoea" bezalako formarik ez da inon ageri.

Data: 2001/09/12

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Zenbakidun sintagmen komunztadura

Galdera:

Zenbakien komunztadura nola, singularrez ala pluralez: 10 urte du ala ditu?

Erantzuna:Hauxe da Gramatika batzordeak esana: "Nola egiten dute komunztadura aditzekin zenbatzaileren bat determinatzailetzat hartzen duten izen sintagmek? Ekialdean eta mendebaldean joera desberdinak daudela esan dezakegu. Oro har, beldurrik gabe esan daiteke mendebaldean singularrean nahiz pluralean egiten dela komunztadura, zenbatzailearen arabera: bat baldin bada singularrean eta, bestela, pluralean. Ekialdean ere horrela egiten dute hiztun eta idazle gehienek" (Euskal gramatika Laburra: Perpaus bakuna, 101. orrialdea). Kontuan izanda, gainera, galdera Bizkaiko euskaltegi batetik datorrela, 10 urte ditu irakatsi beharko litzaieke ikasleei.

Data: 1998

Erantzulea: EGLkoaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

zenbat/zenbateko/zenbaten

Galdera:Neurriak eta adierazteko, nola erabili "zenbat" eta "zenbateko"?

Erantzuna:Euskaraz, zenbat hitza erabiltzen da neurriak-eta galdetzeko; baita zenbat erroari –(e)ko atzizkia erantsita sortutako zenbateko izenlaguna ere. Lehenengoaren erabilera, oinarrizko zenbat soilarena, tradizio handikoa dugu; baina, gaur egungo testuak ikusita, ematen du zenbateko besterik ez dugula aukeran, hartaraino ari baitabaztertzen zenbat soilari dagokion moldea.- Zenbat da karratu horren azalera, alde bakoitzak bi metro baditu?

Page 198: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

- Egizu kontu 5 m luze eta 26 cm zabal dela.- Zenbateko azalera du karratu horrek, alde bakoitza 2 m-koa badu?- Beraz, eman dezagun 5 m-ko luzera eta 26 cm-ko zabalera duela.- Zazpi kilometroko aldapa latz hura oinez igo behar.- Hamar kilometroko bide berri bat egiten ari gara.- Zer alde atera dio bigarrenari? Bi minutu eta hiru segundoren aldea, zazpi tantorenaldea, lau traineruren aldea, kana erdiko enbor baten aldea... [zenbaten aldea]- Zenbat da aurrekontua? Aurrekontua 1.000 € da/dira. Mila euroren aurrekontua.Azken adibideko molde horren ordez (zer aurrekontu), zenbateko ere erabiltzen da sarri. Onargarria da, aldeak alde; baina zenbateko izenlaguna den kasuan. Bestela, zenbat erabiltzea da egokiena. Beraz, hobe da azken adibide horretako moldea erabiltzea ("Zenbat da aurrekontua? Aurrekontua 1.000 euro dira") eta ez "Zenbatekoa da aurrekontua? Aurrekontua 1.000 eurokoa da".Egoki da molde biak erabiltzea; izan ere, biak beharrezkoak baitira (eta hainbat aldiz ezinbestekoak) neurketak zehazteko eta bereizteko. Jokaera horri esker saihetsdaiteke, esate baterako, zenbateko formaren gehiegizko erabilera, sarritan nahasketaeta okerra eragiten duena:- Ekarri 3 euroko kafea! [kiloa hiru euroan saltzen dutena, bakoitza]- Ekarri 6 euroren kafea! [kiloa hiru euroan saltzen badute, bi kilo kafe, guztira]Auzi hau hobeto aztertu beharra dago eta dagozkion mugak eta ondorioak erabaki. Bitartean, hona hemen Orotariko Euskal Hiztegiko corpusetik hartutako zenbait adibide, –(e)ko atzizkirik gabeko erabilerarenak:- 380 metro luze zan eta 290 metro zabal (Anabitarte)- amabi-amalauna metro luze (Erkiaga)- ogei bat metro luze / bazan hamasei metro luze (Munita)- Zenbat legua bide egin biar dozak? (Otxolua)- 24 ordutan 20 legua bide egin (Orixe)- bost legua bide baizik etzegoan (Lardizabal)- zortzi legua bide dagoelarik batetik bestera (Iztueta)- hamar sosen zorra pagatzen duenak (Barbier)- Zenbaten zorra dukezu? (Hiribarren)

Data: 20040302

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Zenbatzailedun sintagmekin aditzak egin behar duen numero komunztaduraz

Galdera:Nik neuk singularreko komunztadura hobesten dut eta gehiagotan erabiltzen. Adibidez: Cavaillé-Coll organo ugari egin zen.Zuzen ari al naiz?

Erantzuna:Kontua da bi aukerak zilegi direla, bai singularrekoa bai pluralekoa:Cavaillé-Coll organo ugari egin zirenCavaillé-Coll organo ugari egin zenZenbakiak direnean, ordea, askoz ere arruntagoa da pluraleko komunztadura, singularrekoa ere ontzat eman behar den arren:

Page 199: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Bi enpresa sortu zirenBi enpresa sortu zen (gutxiagotan)Ikus Gramatika batzordearen Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), I liburukia (1985), 205.-208. or. Bertan aipatzen da zenbatzaileekiko komunztaduraren auzia. Ikus, gainera: Karmele Rotaetxe, "Numeral eta aditzen arteko konkordantziaz", Fontes Linguae Vasconum, 32, 1979 (259.-267. or.).

Data: 2000/07/19

Erantzulea: Gramatika batzordea

Zubererazko aditzaren taulak

Galdera:

Non aurki ditzaket zubererazko aditzaren taulak?

Erantzuna:Ene ustez, Bonaparteren edo Inchausperen, edo Gèzeren gramatiketan behatzea da egokiena (hiruak XIX. mendearen bigarren partekoak dira). Bonaparteren taulak Euskaltzaindiaren bilduma handian aurkituko dituzu. Inchausperen eta Gèzeren gramatikak Hordago argitaletxeak faksimilean atera zituen (1979an edo), 27. eta 29. zenbakiekin. Taula ongi eginak dira hiruetan.Oraiko moduan aurkezturik, aldiz, hor duzu Jean-Louis Davant euskaltzainaren Euskal aditz laguntzailea zubereraz (ikus HABEren 2002ko agenda). Horrez gainera, uste dut duela zenbait urte HABErentzat egina nuela neuk ere horrelako lan bat, nonbait argitaratzeko; baina ez dakit batere nola gelditu zen kontua.

Data: 2002

Erantzulea: Beñat Oyharçabal, IKER sailburua

zugan/zutaz pentsatu

Galdera:Zein erabili behar dugu, "zugan pentsatu" ala "zutaz pentsatu"?

Erantzuna:Biak zuzenak dira: bi egiturak erabili izan dira euskararen tradizioan. Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak adibide hauek dakartza, besteak beste:ZUTAZ PENTSATU:- Iñon ikusi gabe sei aste luziak / beti artaz pentsatzen negarrez pasiak. (Bilintx)- Zutaz pentsatzen zenbat euskaldun on daude ezin egonak (Xalbador, Odolaren mintzoa)ZUGAN PENTSATU:- Hau guztia egiteko nigan pentsatu dut bakarrik (Txillardegi, Leturia)- Eta leengo burubide ta xedeak aldaturik, beste batengan pentsatzen asi (E. Erkiaga, Arranegi)- Bakarrik zugan pentsatuko dut (in , I. Sarasola; "pentsatu" sarreran).

Page 200: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I liburukian (ikus 291. or.) instrumentala eska dezaketen aditzen artean sartzen da "pentsatu" ere. NORENGAN kasu-markari buruz ari denean ez da ageri aditz hori, baina ez dirudi kasu horretan erabili ezin denik horregatik, aditz guztiak ez baitira jasotzen kasu-marka guztietan.Liburuki berean, soziatiboaz ari denean (ikus 289. or.), esaten da zenbait tokitan instrumentala gutxi erabiltzen dela, eta normalean instrumentala eskatuko luketen zenbait aditz soziatiboarekin erabili ohi dela. Hala ere, adibideetan ("zurekin gogoratu", "zurekin ahaztu"...) ez da "pentsatu" aditza agertzen; nahiz eta ahozko erabileran badirudien "norekin pentsatu" egitura erabiltzen dela.Horrez gainera, ikus datu-base honetako "maitemindu" sarrera.

Data: 2001/11/07

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Data (Morfologia)

Noiz arte?

Galdera:Zein dira Noiz arte? galderari erantzuteko forma zuzenak kasu hauetan: etzi arte / etzira arte; ostiral arte / ostirala arte; azken unera arte / azken unerarte; mendera arte / menderarte; urtera arte / urterarte; ordura arte / ordurarte, ordurarteko...

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delakoan, arte (postposizioa) sarreran (ikus 58. or.), honako adibide eredugarri hauek aurkitzen dira, besteak beste: bihar arte, orain arte, astelehena arte, hilaren 22a arte, datorren astera arte, bederatziak arte, hiru eta erdiak arte, bostak arte...Horren arabera, honela idaztekoak dira zure galderakoak eta gisakoak: etzi arte, ostirala arte, azken unera arte, XX. mendera arte, datorren urtera arte, ordura arte, ordura arteko...Horrez gainera, ikus Euskaltzaindiaren 37. araua, ´´Data nola adierazi´´ izenekoa.

Data: 20130527

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Deklinabidea (Morfologia)

Herri-izenetako A itsatsia

Galdera:

Herri-izenetan A itsatsia erabiltzeko arau orokorrik ba ote dagoen jakin nahi genuke, Azpeiti/Azpeitia, Ibarrangelu, Getaria, Iruñea, Plentzia eta horrelako kasuetan.

Page 201: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Euskaltzaindiak argitaratutako Euskal Herriko Udalen Izendegian dator, artikulua dela eta ez dela, zenbait herri-izenen artean sortzen den bereizkuntza. Batzuk beti josirik daramate berezkoa duten A itsatsia. Horietakoa da Donostia izena, eta hortik dator Donostiatik, Donostiako eta abar esan beharra. Beste batzuk, aldiz, -a marka daramatenak, deklinatu egiten dira eta, deklinatzean, galdu egiten dute artikulu hori. Horietakoa da Bizkaia, eta hortik dator-a kendu eta Bizkaiko, Bizkaitik eta abar esan beharra. Baina arau orokorrik ez dago eta banan-banan begiratu behar dira herri-izenak. Euskal Herriko Udalen Izendegian begiratuz gero zuek galdetutako herri-izenak, ikusiko duzue bi sailetakoak badirela bertan: Plentzia eta Getaria markarik gabe datoz. Horrek esan nahi du beti josirik daramatela berezkoa duten A itsatsia. Beraz, Plentziako, Getariatik eta abar esan behar da. Azpeitia, Ibarrangelua eta Iruñea, ordea, -a marka daramatenetakoak dira. Horrek esan nahi du deklinatzean galdu egiten dutela artikulua. Beraz, Iruñeko, Azpeititik, Ibarrangelura eta abar dira forma zuzenak.

Data: 2001/03/22

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

... eta abar

Galdera:Hiztegi Batuan besteak beste, bi laburdura hauek ageri dira: "etc." eta "etab." Zer esan nahi du horrek, horien ordezko "e.a." baino egokiagotzat jotzen direla? Zein eta nola erabili behar dugu? Bestalde, "eta abar" deklinatu nahi dugunean ("eta abarri, eta abarrentzat, eta abarretara...") laburdurak erabil daitezke?

Erantzuna:Bai, Hiztegi Batuan orrialde berean datoz, "etc." laburduraz gainera, "eta abar" eta "etab." laburdura. Beraz, aukeran daukazu hiru horietatik zein erabili, horien ordezko "e.a." alde batera utzita. Bestalde, "eta abar" deklinatu behar denean ("eta abarri, eta abarrentzat, eta abarretara..."), ez da batere egokia laburdurak erabiltzea.

Data: 2002/01/14

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

-ren- artizkia: aita(ren)gandik, aita(ren)gan; zu(re)gana

Galdera:Zuzena al da aitagandik esatea aitarengandik esan ordez? Eta semeakin esatea semearekin esan ordez? Deklinazioko atzizkiaren aurretik, zenbait kasutan, ez baitakit -ren- artizkia noiz erabili eta noiz ez.

Erantzuna:Lehen galderako forma horiek biak zuzenak dira, baina bigarren galderako *semeakin forma okerra da (ikus Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen

Page 202: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Urratsak, EGLU, I liburukia).Liburuki horretan, deklinabideko tauletan, oso ondo ageri da noiz erabili eta noiz ezerabili -ren- artizkia: kasu-markarekin, esaterako, mugagabean eta mugatu singularrean ez da nahitaezkoa.Zuzenak dira, adibidez, forma hauek, parentesi arteko -ren- artizkia erabili ala ez: aita(ren)gandik, aita(ren)gandik, aitengandik; aita(ren)gan, aita(ren)gan, aitengan; Koldo(ren)gan, Koldo(ren)gana, Koldo(ren)ganako.Zuzenak dira, adibidez, beste forma hauek ere, parentesi arteko -re- artizkia erabili ala ez: gu(re)gan, gu(re)gana, gu(re)gatik, gu(re)ganako; zu(re)gan, zu(re)gana, zu(re)gatik, zu(re)ganako.Baina -(r)ekin kasu-marka beti genitiboarekin doa; beraz, semearekin bakarrik da zuzena, eta ez *semeakin.

Data: 20151110

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

batzuez, *batzuetaz; arazoez, *arazoetaz

Galdera:Zuzenak al dira arazo batzuetaz, arazoetaz egiturak?

Erantzuna:Ez. Kasu instrumentalean, pluraleko atzizkia -ez da (arazoez, ez *arazoetaz), eta batzuk zenbatzailearen plurala batzuez da, ez *batzuetaz. Ikus Euskaltzaindiaren 12.araua: “Bat eta batzuk-en deklinabidea”. Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako “batzuk” sarrera.

Data: 20100223

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Bidasoa, Bidasoa ibaia, Bidaso osoan, Bidasoko / Hondarribia, Hondarribian, Hondarribiko, Hondarribi maitea...

Galdera:Nola behar du: Bidasoa ibaia/Bidaso ibaia/Bidasoko ibaia? Izan ere, Andres Iñigo euskaltzainak, gai hori lantzen ari dela, adibide hauek ematen ditu artikulu batean: gure Bidaso hau eta Bidaso osoan. Eta Aranea ibaia?

Erantzuna:Andres Iñigo zuzen dago. Hona zer dioen Euskaltzaindiaren 166. arauak: ´´Bidasoa ibai ezagunaren kasuan ere badago zer argitu. Alde batetik, euskal idazle eta euskal hiztun jatorren artean erabilera aztertu ondoren, (-a) oharra gehitu zaio ibai ezagun honen izenari. Horrek ez du ondoriorik mapen errotulazioan nahiz seinaleztapen kontuetan. Bai, ordea, euskarazko erabileran, izenaren amaierako (-a)horrek hitz arrunten mugatzailearen portaera bera izango duelako, hots, Bidasoa, Bidasoak, Bidasoaz, Bidasoan, baina Bidasoko, Bidasotik, Bidasora... deklinatu behar delako´´.Bidasoa ibaia, hortaz, amaieran (-a) duten herri-izen guztien kasu berekoa da:

Page 203: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

esaterako, Hondarribia (-a), eta hortik Hondarribian, Hondarribiarekin...; baina Hondarribira, Hondarribiko, eta abar. Beste horrenbeste gertatzen da ondoan determinatzaile bat (gure Hondarribi hura) edo adjektibo bat (Hondarribi maitea) daramanean. Izan ere, herria, ibaia eta abar ez dira ez determinatzaileak ez adjektiboak, izenak baizik. Beraz, Bidasoa ibaia ´´Xorroxin ur-jauzian sortu eta Txingudin itsasoratzen da´´, Aranea ibaia, eta abar.

Data: 20120510

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Deklinabidea: Lurra, lur; Eguzkia, eguzki; Ilargia, ilargi

Galdera:Nola deklinatu behar da Lurra (gure planetaren izena)?

Erantzuna:Hauxe da Hiztegi Batuko sarrera: ´´Lurra iz. [mugatua] Astron.: gure planeta Lurra da´´. Horrek ez du esan nahi -a berezkorik duenik edo deklinabide berezirik duenik. Idazkerari dagokionez, lur arrunta letra xehez idatzi behar da, eta Lurra, planeta, letra larriz hasita; baina biak berdin deklinatzen dira. Ikus, besteak beste, ondorengo adibide hauek: - Zenbat lur behar du landare horrek? / Zenbat Lur ote dira galaxia hartan? - Oso garesti dago lurra. / Satelitetik ederki ikusten da Lurra. - Luze-luze etzanda zegoen lurrean. / Milaka milioi lagun bizi gara Lurrean. - Ur eske dago lurraren jabea. / Berotasun handia da Lurraren erdigunean. - Hankaz gora bota zuen lurrera. / Suziria ezin da espaziotik Lurrera itzuli. - Jaso ezazue haur hori lurretik. / Zenbat kilometro dago Lurretik SaturnoraPartitiboa dela eta, jakingarria da Xabier Kintanak egindako ohar hauxe: - Partitiboarekin ez da hain erraza adibide ´´normalik´´ jartzea, era horretakoak euskaraz gutxitan entzun eta erabili ditugulako. Halere, uste dut zuzena dela honelakoak esatea: Kometa handi hark jo izan bagintu, orain Lurrik ere (edota, Lurra bera ere) ez legoke. Bonba atomikoak bertan lehertuz gero, Bilborik gabe geldituko ginateke esan genezakeen bezala. Zientzia fikzioaz mintzatuz, adibidez, XWZ planetako erasoa jasan ondoren, agur betiko: gehiago Lurrik ez, eta abar. (X. Kintana) Beraz, Lurra, Eguzkia eta Ilargia izenak arrunki eta inolako berezitasunik gabe deklinatzen dira eta letra larriz hasita idazten dira astronomiako edota astrofisikako testuetan; baina letra xehez idazten dira testuinguru berezi horietatik kanpo. Adibidez: - Satelite bakarra du Lurrak: Ilargia. / Zerua hodeituta dago, eta ezin ikusiko dugu ilargia. - Merkurio da Eguzkitik gertuen dagoen planeta. / Gogotik berotzen du gaur eguzkiak.

Data: 20120103

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

etxeko lanak, Bilboko autobusa, mendiko botak, mendirako

Page 204: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Bota hauek mendirako dira zuzena dela uste dut, baina Mendiko botak garestiak dira esan behar dela. Berdin, etxeko lanak, baserriko bidea, Bilboko autobusa (baserrirako bidea, Bilborako autobusa) eta abar. Zuzen al nago?

Erantzuna:Bai. Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 519. or.), hauxe da, besteak beste, lan sarreran datorren adibidea: etxeko lanak.Bota hauek mendirako dira zuzena da eta horrelaxe erabili behar da, eta Mendiko botak garestiak dira ere bai.Beste adibideetan ageri diren formak, -ko eta -rako, biak erabil daitezke, eta biak dira baliokideak (erabilera horretan); baina ohiko erabileran egokiena da etxeko lanak, mendiko botak, baserriko bidea, Bilboko autobusa eta abar erabiltzea.Hona zer dioen Euskaltzaindiaren Euskal gramatika laburra: Perpaus bakuna liburuak 6.2.2. eta 21.10.5. puntuetan:Etxerako bezalako hitzak, dena den, tradizioan adizlagun bezala erabili izan badira ere, ez dezagun ahantz etxeko, laneko eta betiko bezalako adizlagunak, inesiboaren gainean sortuak alegia, aski hedatuak daudela ekialdeko euskalkietan.(...) galdetzailea inesiboan oinarritu beharrean adlatiboan ere oinarritzen ahal da, batez ere lekua eta ekintza adierazten duenean (ez hainbeste, bestela, denborarekin loturik dagoenean).Nongo, noizko eta zertako izenlagunak nahiz adizlagunak izan daitezke, testuinguruaren arabera. Tradizio handia du euskarak honetan, eta egun ere hala erabiltzen da euskara mintzatuan leku anitzetan, batez ere ekialdean.Aldeak alde, Euskaltzaindiaren 20. arauak hauxe dio:Idazleen erabilera eta deklinabideko egituratze formala kontuan hartuta, garbi dago betiko dela [eta ez betirako] forma egokia Euskal Herri osoari begira eta aditzondoa + ko forma dela hobetsi beharrekoa. Hortaz, gaurko, biharko... bezalaxe, atzoko, etziko, sekulako, luzaroko eta betiko bezalako formak dira aditzondoentzako hobesten direnak.Horrez gainera, ikus datu-base honetako igoera sarrera.

Data: 20130603

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

eurotan, litrotan, ehunekotan

Galdera:Zuzena al da Prezioak pezetatan ageri dira oraindik esaldia?

Erantzuna:Bai. Batzuetan, unitate-izena bera deklinatu behar izaten da, zenbatzailerik gabe: Prezioak pezetatan ageri dira oraindik, eta eurotara pasatu behar dira. Horietan, mugagabeko atzizkia erabiltzea dagokio. - Distantziak, kilometrotan (km-tan); prezioak, eurotan (€-tan); datuak, ehunekotan... Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako “litro” sarrera.

Data: 20100217

Page 205: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

gau: gautan, gautako, gautatik, gautara, gautarako

Galdera:Zuzena al da gau hitza, mugagabeko leku kasuetan, gautan, gautako, gautatik, gautara eta gautarako deklinatzea?

Erantzuna:Bai. Euskaltzaindiaren 29. arauak dioenez (ikus 'Diptongoz bukatzen diren izenen deklinabidea'), diptongoz bukatzen diren hitzak, orohar, bokalez amaitzen diren gainerako hitz guztiak bezala deklinatuko dira (alde batera utzirik lau zenbatzailea).Salbuespenak ere bertan aipatzen dira, eta horietakoa da gau hitza; baina honako hiru kasu hauetan bakarrik: gauez, gaueko eta gauean.Arau horren atarian dator azalpena: 'Gau hitzak deklinabide berezia du. Euskalki guztietako jokabideari jarraituz, -e- bokala tartekatzen du mugagabeko instrumentalean eta singularreko leku kasuetan, kontsonantez amaituek egiten dutenbezala: gauez, gauean, gaueko. Baina, bestalde, -r- tartekatzen du bokalez amaituekhorrela egiten duten kasuetan: gaurik, gauri, gauren. Beraz, honako paradigma hau izango luke hitz honek: gauk, gaurik, gauri, gauren, gauez mugagabean eta gauean, gaueko, gauetik, gauera singularrean'.Hortaz, zure galderakoak 'singularreko' leku kasuko salbuespenak ez direnez, gautan, gautako, gautatik, gautara, gautarako formak dira zuzenak mugagabean.

Data: 20130307

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

goizean, goizetan, *goizez / trenez, trenean

Galdera:Goizez eta goizean desberdindu behar dira? Muga garbiak dituzte? Goizez egiten dut lan ongi esana dago ohitura adierazteko?

Erantzuna:Gramatika batzordeak 1994. urtean Okerrak zuzenduz izeneko lan bat argitara emanzuen (ikus Euskera 39. zbkia., 1994, 3; 916.-919. or.). Lan horren barruan, honako artikulu hau aurkitu daiteke: <<–z instrumentalaren zenbait erabilera oker>>, eta hor aipatzen diren bi kontu ekarriko ditut hona: - Goizez mugagabea da, eta goizean mugatua; lehenbizikoa inespezifikoa da, eta bigarrena espezifikoa, zehaztua. Horrela, inespezifikotasuna markatzen da trenez, autoz adberbioen bitartez, eta espezifikotasuna zazpietako trenean, nire autoan eta abarren bidez. Beraz, alde horretatik, ez dira berdinak instrumental mugagabeko forma eta inesibo mugatukoa. - Bestalde, esaten da egunez, gauez, garaiz/tenorez modukoak badirela (inespezifikoak hauek ere); haien kideko espezifikoak ere bai; hau, adibidez: gaur gauean. Alabaina, esaten da zenbait kasutan ez dagoela tradiziorik intrumental mugagabean; adibidez, asteko egunen izenak eta hilen izenak inesibo mugatuan erabiltzen dira (astelehenean, martxoan, abuztuan / ?astelehenez, ?martxoz, ?abuztuz…); “gauza bera gertatzen da arratsez, arratsaldez, goizez bezalakoekin

Page 206: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

ere”, esaten da literalki artikulu horretan; “ahozko eta idatzizko tradizioan arratsaldean, arratsean, goizean… adizlagunak erabili baitira”. Adibide hau zuzentzen da artikulu horretan: *Astelehen goizez etxean egiten du lan, *astearte arratsez kanpoan. Horren ordez, beste hau ematen da zuzentzat: Astelehen goizetan etxean egiten du lan, astearte arratsetan kanpoan. Beraz, esan daiteke goizez formak ez duela tradiziorik, eta goizean/goizetan direla erabiltzekoak, lehenbizikoa espezifikoa (inesibo mugatua, zehaztua: goizean izan naiz gurasoen etxean) eta bigarrena ohitura-edo adierazteko (goizetan joaten naiz mendi-itzulitxo bat egitera).

Data: 20120524

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

harekin, haiekin; berarekin, berekin

Galdera:Zalantza daukat berekin hitzarekin. Ahozko erabileran, bera hitzaren singularreko deklinazio moduan erabiltzen dut: berekin etorri naiz, berekin eraman du... Baina ez dakit berekin hori ez ote den berarekin hitzaren laburdura. Horrela al da? Ala zuzena da berekin erabiltzea singularrean?

Erantzuna:Forma berretu edo indartuak berarekin eta berekin dira: bata singularrekoa (berarekin) eta bestea pluralekoa (berekin), eta okerra da pluraleko berekin erabiltzea singularreko berarekin erabili ordez.

Data: 20120123

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

hiru urtean/urtetan; urte askoko/askotako; hogei urteko/urtetako/urteetako

Galdera:Zuzena al da Kirolari horrek hiru urtetan irabazi irabazi du lasterketa: 2004an, 2008an eta 2012an esatea? Eta Zumetak urte askotako lana erakutsi du: azken 20 urteetakoa?

Erantzuna:Bai, esaldi horiek biak zuzenak dira.Euskaltzaindiaren 110. arautik hartutakoa da honako zati hau:Inesiboko sintagma hauei dagokienez, mugagabea erabiltzea zilegi izanagatik, mugatu singularra erabiltzea hobesten da honako kasu honetan: zenbatzailedun sintagma horrek adierazten duen denbora etengabeko unitate bakar gisa hartzen denean, hots, inesiboaren bidez prozesu edo gertaera baten iraupena adierazten denean. Adibidez,- Hiru astean asko hazi da haurra.- Hiru urtean ikasi du euskara.

Page 207: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

- Lau urtean lan egin du Afrikan.Hauetan denetan iraupena adierazten da.Iraupenik adierazten ez denean, noski, mugagabeak ohiko lekua izango du. Hiru urteko iraupena adierazi beharrean hiru urte desberdinetan gertatu den zerbait adierazi nahi bada, mugagabea beharko da:- Lau urtetan antolatu dute tanborrada.Horraino arauaren aipamena. Horren arabera, hiru urte jarraian direnean, hiru urtean da zuzena; baina hiru urte horiek jarraian ez direnean, hiru urtetan da zuzena. Beraz, Kirolari horrek hiru urtetan irabazi irabazi du lasterketa: 2004an, 2008an eta 2012an da zuzena.Bestalde, hona Euskaltzaindiaren 34. arautik hartutako beste zati hau:Zenbaitetan -ko/-tako bikoteaz baliatzea ezinbestekoa izan dezakegu bereizketak egiteko: zazpi urteko ardoa (botilan dagoen ardoak zazpi urte ditu), zazpi urtetako ardoa (ardoa zazpi urtetan, ez zortzitan bildua izan da) eta zazpi urteetako ardoa (aldez aurretik ezagutzen ditugun zazpi urte diferenteetan zehar bilduriko ardoa).Horraino arauaren aipamena. Horren arabera, urte askotako lana (mugagabean, asko tarteko delako) zuzena da eta azken 20 urteetakoa/urteotakoa (mugatu pluralean, badakigulako zein diren urte horiek) ere zuzena da.

Data: 20150608

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Izen bikoteen deklinabidea: Bizkai-Gipuzkoetako, apiril-maiatzetan, ekain-uztailetarako

Galdera:Zuzena da 1909ko apiril-maiatzean, 1910eko urri-azaroko eta abar esatea edo 1909ko apirilA-maiatzean, 1910eko urriA-azaroko esan behar da?

Erantzuna:Ez bata eta ez bestea. Euskaltzaindiak arautu gabeko kontua da hori; baina eredugarria da Euskaltzaindiaren 151. arauaren izenburua: Espainia-FrantziETAKOeskualdeen izenak, alegia.Hortaz, nik dakidala, 1909ko apiril-maiatzETAN eta 1910eko urri-azaroETAKO da erabilera egokia. Orobat, Azpeiti-AzkoitiETAKO bertsolariak, Bizkai-GipuzkoETANibili, ekain-uztailETARAKO egitasmoak eta abar.Adibide gehiago, hemen: Hitz elkartuen osaera eta idazkera, (53. or.), Mikel Zalbide, Euskaltzaindia, 1992.

Data: 20150416

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Soziatiboa: -(r)ekin/-(a)z maitemindu, ahaztu, gogoratu, kezkatu, nazkatu, aspertu, fidatu

Galdera:Erabil al daiteke NOREKIN deklinabidea gogoratu, kezkatu, nazkatu, aspertu,

Page 208: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

konturatu eta fidatu aditzekin? Zuzenak al dira zutaz maiteminduta nago eta zurekin maiteminduta nago? Eta Beraz maiteminduta nago?

Erantzuna:Bai, zuzenak dira zutaz maiteminduta nago eta zurekin maiteminduta nago.Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I liburukiak '1.5.3. Soziatiboa (-ekin)' atalean (ikus 289. or.) zera dio soziatiboaren erabileraz:'Zenbait tokitan, instrumentala guti erabiltzen baita, normalean instrumentala eskatuko luketen zenbait aditz soziatiboarekin erabili ohi da'. Eta adibide gisa aipatzen ditu zure zerrendako konturatu eta gogoratu aditzak, baina konturatu aditzaren erabilera hori ez du oso ontzat ematen.Gainera, Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika Laburra liburuak dio instrumentalaren ordez, zenbaitetan, bereziki instrumentalak tresna adierazten duenean, 'soziatiboa ere erabiltzen ahal da lasai aski: mailuaz jo zuen, mailuarekin jo zuen' (ikus 481.-486. or.).Euskaltzaindiak ez du oraindik arautu instrumentalaren ordez soziatiboa onartzen duten aditzen zerrenda. Nire ustez, zuk aipatzen dituzun gogoratu, kezkatu, nazkatu, aspertu eta fidatu sail horretakoak dira; baita maitemindu eta ahaztu ere. Besterik ere izango da, noski.Bestalde, Gramatika batzordearen ustez, Beraz maiteminduta nago baino egokiagoalitzateke Hartaz maiteminduta nago; izan ere, testuinguru horietan ez baita bera erabiltzen instrumentala darabilten mintzoetan.

Data: 20140610

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Bahá-í

Galdera:Zein da aukerarik onena ondorengo hauen bien artean?1. Bahá'íak, Bahá'íei, Bahá'íekin, Bahá'íentzat2. Bahá'ítarrak, Bahá'ítarrei, Bahá'ítarrekin, Bahá'ítarrentzat

Erantzuna:Gramatika batzordearen ustez, eta hitzaren bukaerako -í atzizkia genitiboari dagokiona denez, lehen aukera litzateke hobestekoa; hau da, -tar atzizkirik ez daramana.Horrez gainera, hitzaren eta kasu-markaren artean marra idaztea gomendatzen dugu; baldin eta -í atzizkia mantendu nahi bada. Era honetara deklinatzea gomendatzen dugu, beraz:Bahá'í-ak, Bahá'í-ei, Bahá'í-ekin, Bahá'í-entzat eta abar.

Data: 1999/11/15

Erantzulea: Gramatika batzordea

zenbait, hainbat… mugatu pluralaren erabilera okerra

Page 209: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:

Zenbait, hainbat + mugatu pluralaren erabilera okerra (batez ere -a berea duten hitzetan) gero eta zabaltzenago ari da: zenbait animaliek, hainbat gauzek, zenbait elizek…

Erantzuna:Hala da. Gramatika batzordeak ere horixe aipatu zuen Okerrak Zuzenduz txostenean, Leioako biltzarrean aurkeztu zuen hartan.

Data: 1996

Erantzulea: Gramatika batzordea

–(r)ik / -Ø / -etan / -en artean / -etatik / -etarik + adjektibo superlatiboa

Galdera:

Adjektibo bat superlatiboan jartzean, badira konplementua deklinatzeko molde diferenteak. Irakasle gisa, badut nik partitiboa eta inesibo plurala bultzatzeko usaia (esaterako, mutilIK xarmantena edo mutilETAN xarmantena, adibidez); baina nire ikasleek ablatibo pluralera jotzen dute beti (demagun mutilETATIK xarmantena, adibidez). Horiek denak zuzenak al dira?

Erantzuna:Ez dugu uste txartzat ematekoa denik zure ikasleek egiten duten ablatibo pluraleko erabilera hori (mutilETATIK xarmantena, alegia). Hala ere, zenbait zehaztapen egin nahi genituzke erabileraren eta, batez ere, maiztasunaren gainean. 1. Zalantzarik gabe, gehien erabiltzen den kasua partitiboa da: mutilIK xarmantena.

2. Horretaz gainera Ø marka ere askotan erabili izan da: mutil xarmantena. Sintagma mugatuak ditugunean, behintzat (perpaus erlatibo bat dugunean), oso normala da: "gogoratzen ahal diren pixitegi ederrenak", "izan ditudan itz pozgarri tazintzoenak", "berari ezartzen dizkioten gertaera atsegin eta politenak" eta abar. 3. Inesibo plurala ere erabili izan da, baina gutxiagotan: mutilETAN xarmantena. Hor ditugu "neskatxetan politena", "illobetan zintzoena", "neskañoetan ederrenak", "filmetan onena" eta abar. Guzti eta denak agertzen direnean ere erabili ohi da: "neska guztietan onena".4. Postposizio-sintagma ere (gutxitan bada ere) erabili izan da: mutilEN ARTEAN xarmantena. Batez ere guzti, erakusleak edo izenordainak erabiltzen direnean agertzen da: "jostailu guztien artean onena", "zuen artean aundiena", "beren artean aundiena" eta abar. Askoz gutxiagotan, izen arruntekin: "demonioen artean politena".5. Besteko mutilETATIK xarmantena ere erabili izan da; baina gutxitan, eta erabili, batez ere, sintagma mugatuak direnean (erakusleak nahiz zenbatzaile mugatuak) etaguzti agertzen denean: "bietatik onena", "damu bi onetatik onena", "aur oietatik ederrenak", "aietatik onena", "otoitz guztietatik onena" eta abar. Askoz bakanago, ordea, izen arruntekin: "zein da erreguetatik onena?". 6. Iparraldeko tradizioan erabili izan da mutilETARIK xarmantena; ez, hala ere, ososarri. Forma hori ere sintagma mugatuekin ("bost lagunetarik abilena", "aietarik

Page 210: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

lehenak") eta, batez ere, guz(t)i agertzen denean: "guzietarik hotzena".Beraz, ez zaigu iruditzen ablatiboaren erabilera hori gaitzestekoa denik; badirudi, hala ere, tradizioan bestelako molde batzuek izan dutela nagusitasuna: ikus Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I liburukia (1985eko argitaraldiko 279.-282. or.).

Data: 2001/03/28

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

-an/-az

Galdera:

Badakit Urlia euskara batuan ari da hizketan zuzena dela, baina hizlari hori batuazari da ala batuan ari da?

Erantzuna:Biak ere zuzenak dira, baina adiera desberdina dute: lehena, ZERTAZ ari da; bigarrena, NOLA ari da.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Aragoi leku-izena

Galdera:

Nola deklinatu behar da Aragoi NON kasuan: Aragoian, Aragoin edo nola?

Erantzuna:Batasunerako, Aragoi forma hobetsi zuen Euskaltzaindiak; beraz, bokalez (nahiz diptongoz) bukatzen diren izen berezien deklinabide-legez, Aragoin da forma zuzena. Besteak beste, Orotariko Euskal Hiztegiko corpusean aurki daitezke hitz horren forma deklinatuak: Aragoiko, Aragoin, Aragoira, Aragoitik eta abar. Forma mugatukoak ere badira, baina batasunerako ontzat eman ez den forma zaharraren gainean eratuak: Aragoan.

Data: 2001/03/28

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

asko-dun sintagmen komunztadura

Galdera:

Zuhaitz asko landatu genuen ala genituen?

Page 211: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Biak dira zuzenak.

Data: 1996

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

bero, gogo, maitasun, gorroto... handia ala asko?

Galdera:

"Izen zenbakaitz eta neurgaitzek (bero, gogo, maitasun, gorroto...) handi edo luze hartu behar dute, eta ez asko."Hala dio Euskal Gramatika Laburrak; baina gogo gutxi zilegi al da, edo jaramon gutxi?

Erantzuna:Zilegi da, bai.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

bestek / besteek / beste batzuek

Galdera:

Zer alde dago bestek / besteek / beste batzuek formen artean? Esaterako, bestek zer dioen esaldian, bestek forma erabiltzen da.

Erantzuna:Zuk eman duzun bestek zer dioen adibidean, beste izenordaina da; beraz, mugatzailerik gabe erabiltzekoa. Gainontzeko kasuetan, beste determinatzailea da, eta izen bati edo izenordain bati lagunduz agertzen da; beraz, kasu horietan determinatzaileren bat izango du izen-sintagmak, mugatzailea nahiz zenbatzailea.- Beste (gizon)ek ………… besteek- Beste (gizon) batzuek ….. beste batzuekEz, ordea, beste izenordainak.Zehaztapen gehiago nahi izanez gero, ikus Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I liburukiko 2.2.3. azpiatala, "Beste, izenordain" izenekoa.

Data: 2001/04/11

Erantzulea: Gramatika batzordea

denetik, denetarik, baina denetatik?

Galdera:

Page 212: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Aztertuko dugu.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Euroa

Galdera:

Zein forma dira hobestekoak euro hitzaren idazkera eta erabilera batuan?

Erantzuna:Gramatika batzordearen ustez, forma hauek hobetsi behar dira: txanponak eurotan, txanponak euro(-)zentimotan, euro bat eta 5 zentimo, 10 euro(-)zentimo, 20 zentimo, 2 eurokoa, 5 eurokoa, 10 eurokoa, 50 eurokoa, 2 euro(-)zentimokoa, 2 zentimokoa, 5 zentimoko txanpona, 5 euro(-)zentimoko txanpona, 5 euroko billetea,50 euroko billetea... Hala ere, txanponak eurotan/euroetan, salneurria eurotan/euroetan forma biak dira onartzekoak.

Galderak egiteko, berriz, forma hauek onartzen ditugu: Zenbatean? (ez *zenbatetan) edo Zenbat eurotan/euroan? (biak zuzenak). Jakina, ez dira onargarriak *zein euroan, *edozein euroan eta gisakoak.

Erantzunak eta, honela: 3 euroan/eurotan dago ardoa, 100 eurora/eurotara igo da salneurria, 500 eurotik/eurotatik gora ekarri (euroan, eurora, eurotik... zuzenak diradiru-kopuruak kantitate osoak direnean).

Txanponak: 1 euro (ahoz, euro bat esan), 2 euro, 1 euro(-)zentimo (ahoz, eurozentimo bat esan), 2 euro(-)zentimo, 5 euro(-)zentimo, 10 euro(-)zentimo, 20 euro(-)zentimo eta 50 euro(-)zentimo.

Billeteak: 5 euro, 10 euro, 20 euro, 50 euro, 100 euro, 200 euro eta 500 euro. Jakina, 34. arauaren arabera, 10 euroko billetea eta abar hobesten ditugu.

Hitz elkarketaren bidez eman dugun euro(-)zentimo egituran, denboraren poderioz, lehen osagaia galduz joango da seguruenik, eta 2 euro(-)zentimo esan beharrean 2 zentimo esango da. Hala ere, hitz elkartu osoa emango genuke, oraingoz.

Txekeen idazkeraz, berriz, Euskaltzaindiak ez du ezer berezirik erabaki, zenbakien idazkera orokorraz araututakoaz besterik.

Data: 2002/03/01

Erantzulea: Gramatika batzordea

Dokumentua: EURO-A DELA ETA (irizpena ) - http://www.euskaltzaindia.net/dok/jagonet/Euroa.pdf

Page 213: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Dokumentua: 34. araua (araua ) - http://www.euskaltzaindia.net/dok/arauak/Araua_0034.pdf

ezkerrean/ezkerretan

Galdera:

Zein da formarik egokiena, ezkerrean ala ezkerretan?

Erantzuna:Biak erabili izan dira, ezkerrean eta ezkerretan. Batasunerako ez dugu oraindaino Euskaltzaindiaren erabakirik; nahiz eta, Orotariko Euskal Hiztegiaren corpuseko datuak ikusirik, ezkerrean gehiagotan erabilia izan.

Data: 2001/04/11

Erantzulea: Gramatika batzordea

gai, jai…

Galdera:

Instrumentalean, nola deklinatzen dira monosilaboak, gai, jai eta abar?

Erantzuna:29. arauan azaldu zuen Euskaltzaindiak zein den diptongoz amaitzen diren izenen deklinabidea. Eta arau horretan zehazten da monosilaboek instrumentalean edozein gaiez edo jaiez jai behar dutela.

Data: 2000

Erantzulea: Araua

Hainbat litro ur

Galdera:

Kopurua mugagabea denean, nola deklinatu behar da neurri-unitatea? Adibidez: Zenbat balio du hiru litro urak / hiru litro urek / hiru litrok ur?

Erantzuna:Ergatiboan hiru litro urek behar du; beraz, Zenbat balio du hiru litro urek?

Data: 2001/03/28

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

inguru + ergatiboa

Page 214: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:

Badakit "bost mila lagun inguru bildu ziren" zuzena dela; baina, NORK kasuko ergatiboaren marka jarri behar izanez gero, zein hitz deklinatu behar da?

Erantzuna:Gramatika batzordearen ustez, "bost mila lagun inguru" sintagma osoak hartuko luke ergatiboaren marka; beraz, "bost mila lagun inguruk parte hartu zuten lasterketan", adibidez. Hala ere, esan behar da Euskaltzaindiak ez duela ezer adierazi, orain arte, egitura horri buruz ; bestalde, Orotariko Euskal Hiztegiko corpusean ere ergatibodun adibiderik ez da ageri. Bai, ordea, bestelako kasu batzuk. Hona hemen adibide bi: - Arribildik lau legua ingurutik at. - Laur mila urte ingururen buruan.

Data: 2001/04/11

Erantzulea: Gramatika batzordea

-ko / -ren mapa

Galdera:Nola esan behar da: Euskal Herriko mapa ala Euskal Herriaren mapa? Agian Euskal Herri mapa?

Erantzuna:Egitura horien artean erabiliena, dudarik gabe, Euskal Herriko mapa litzateke. Horida erabili izan dena eta erabiltzen dena. Dena den, horrek ez du esan nahi Euskal Herriaren mapa gramatikalki gaizki dagoenik.

Data: 1997/04/07

Erantzulea: Gramatika batzordea

-ko eta -ren izenlagunak

Galdera:

Zer-nola esan behar da:ikastolako/ikastolaren zuzendari,alderdiko/alderdiaren bozeramaile,agiriak faltsutzeko delitua/agiriak faltsutzearen delitua,nobela euskaratzeko lana/nobela euskaratzearen lana…?

Erantzuna:Askotan, bi izenlagun-motak dira zilegi. Oso zaila da arau zehatza ematea. Adibidez, badirudi nobela euskaratzeko lana zuzenagoa dela; baina nobela euskaratzearen ondorioa erabat onargarria da. Ikastolako zuzendaria ere guztiz onargarria da. Dena den, azterketa patxadazkoagoa eskatzen du auzi honek, literaturako erabilerak aztertuaz.

Page 215: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

-ko/-zko

Galdera:

Nola da: kalitateko haragia ala kalitatezko haragia?

Erantzuna:Erabaki gabe dago adibide konkretu hori. Bestela ere arazo korapilatsua da. Nolanahi ere, argi dago izenondoa erantsiko bagenu ez litzatekeela zalantzarik egongo: kalitate oneko haragia.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

kontuan/kontutan

Galdera:

Hauek guztiak kontutan hartu behar dituzu, ala kontuan hartu behar dituzu?

Erantzuna:Kontuan hartu da Hiztegi Batuan jaso dena. Hori da, beraz, batasunerako forma egokia.

Data: 2000

Erantzulea: Araua

nahikoa, hamaika eta abar: singularra ala plurala?

Galdera:

Nahikoa, hamaika eta horrelakoen komunztadura nola egin behar da: singularrean ala pluralean? Hamaika buruhauste izan ditut ala dut?

Erantzuna:Biak dira zuzenak.

Data: 1996

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

Nirekin bizi den lagunarekin / Ni bizi naizen lagunarekin

Page 216: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Zuzena da Ni bizi naizen lagunarekin joan naiz mendira perpausa ala nahitaez esan behar da Nirekin bizi den lagunarekin joan naiz mendira?

Erantzuna:Lehendabizikoa ere zuzena da, eta ez da nahitaez bigarrena erabili behar (ikus Euskal Gramatika. Lehen Urratsak, EGLU, V, (Mendeko perpausak, 1) liburukiko 184.-197. or., eta bereziki 189. orrialdean <<Kasu paralelismoa>> izeneko azpiatala).

Data: 2001/03/ 12

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazkaria

Dokumentua: Erlatiboaz eta utzi eta debekatu aditzen erregimenaz (irizpena ) - http://www.euskaltzaindia.net/dok/jagonet/Erlatiboaz1.pdf

nondik

Galdera:

"Nondik" deklinatzerakoan, nola jokatu behar da hitz arruntekin, bukaeran -n edo -lduten hitzetan?barrendik/barrenetikehundik gora / ehunetik gorahurbildik/hurbiletikurrungo, urrundik / urruneko, urrunetik

Erantzuna:Bietako erabilerak aurki daitezke. Aztertuko dugu batasunerako araurik edo gomendiorik ematea komeni den.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

-tzat/-tzako

Galdera:

Zuretzat ala zuretzako, zein da zuzena?

Erantzuna:Biak zuzenak dira. Berez, -tzat da adizlaguna eta -tzako izenlaguna, baina oso hedatua dago -tzako adizlagun bezala erabiltzea. Deklinabideko baturako formak eman zirenetik ez da ezer esan auzi honetaz.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Page 217: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

–tzat atzizkia ts, tz txistukari afrikatuen ondoren

Galdera:

Nola erabili behar da -TZAT atzizkia ts, tz txistukari afrikatuen ondoren? Esaterako,trakets gehi –tzat: trakestzat/traketstzat/trakets-tzat...? Eta-tz gehi –tzat?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du ezer esan, oraingoz, arazo morfofonologiko horretaz. Hala ere, badirudi galderan ematen diren trakestzat/traketstzat/trakets-tzat formen artean dagoela hautua. Aukera horien artean zein nagusitu den ikusteko, Orotariko Euskal Hiztegia (OEH) aztertu dugu eta, OEHko corpuseko datuen arabera, honako ondorio hauek atera: 1. Trakets-tzat, motz-tzat: hau da, marratxoa erabiltzea. Badirudi gaur egungo idazleren batek edo bestek erabili izan duela baliabide hori; baina OEHko corpusean ez dugu aurkitu horren aztarrenik. 2. Traketstzat, motztzat: hau da, txistukari afrikatua + txistukari afrikatua. Oso erabilera urrikoa dugu baliabide hori ere. OEHko corpusean oso adibide bakanak aurkitu ditugu: V. Mogelen utstzat, S. Pouvreauren motztzen eta pitztzen, eta J. Duvoisinen botztzen. Horiek besterik ez. 3. Trakestzat, moztzat: hau da, txistukari frikaria + txistukari afrikatua. Nahiz eta adibide gehiegi aurkitu ez OEHko corpusean, ezagun da forma hori nagusitu dela tradizioan. Txistukari afrikatua frikari bihurtu da honako adibideetan: ustzat, amestzat, arroztzat; eta aditzetan, zorrozten, pozten, orrazten, mozten, aberasten, histen, pizte... Jatorriz txistukari afrikatua izan beharrean frikaria duten kasuetan ereez da arazorik izan kontsonante afrikatuz hasten den atzizkia hartzerakoan: deustzat, eskastzat, espostzat, ezdeustzat, mesiastzat, apheztzat, arteztzat, ezereztzat; eta aditzetan, ikusten, pozten, ezerezten, naasten eta beste. Beraz, hirugarren baliabide horren alde daude tradizioko datuak.

Data: 2001/03/28

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

-tzat prolatiboa

Galdera:

Nola deklinatu hitzaren bukaera afrikatua denean? Adibidez, ardatz:ardatz + tzat: ardaztzat, ardatzat… ardaztako…?Euskaltzaindiak ez du deus esan honetaz, guk dakigula. Dena dela, Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), I liburukian behin agertzen da kasu hori idatzita. Zalantza dugu horrek berarekin ote dakarren gomendio-araua. Adibidea (224. or.): Jende zenbakaiztzat hartua bait da (sic).

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du eman horretaz inolako araurik.

Data: 1996

Page 218: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

-xe

Galdera:

Horrako -xe hori zer da, atzizkia ala tartekia? Alegia, zertan dira ezberdinak atzeraxeago eta atzeragoxe?

Erantzuna:Baliokideak dira. Esana dago Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU) liburukian -xe- indartzailea bi lekuetan joan daitekeela.

Data: 1996

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

-z/-(r)ekin

Galdera:

Zer ezberdintasun dago -(r)ekin soziatiboaren eta -z instrumentalaren artean? Noiz erabili behar da bata eta noiz bestea? Labanaz hil zuen / labanarekin hil zuen. Buruz errematatu du / buruarekin errematatu du

Erantzuna:Euskalkien arabera, instrumentalaren lekua asko aldatzen da (ikus Euskal Gramatika Laburra, 481.-486. or.).Erabileraz, berriz, Euskal Gramatika Laburrak dio "soziatiboa ere erabiltzen ahal da lasai aski". Hala ere Euskaltzaindiak ez du ezer erabaki horretaz. Literatura-tradizioa aztertu eta emango da erantzuna.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Adjektiboa nola deklinatu aditz kopulatiboekin: Ez, mutil! Bai, gizona!

Galdera:

Aditz kopulatiboekin atributo-funtzioa egiten duena adjektiboa bada, nola deklinatubehar dugu: mugatuan ala mugagabean?a) Andoni irakasle ona da / Andoni irakasle on dab) Eta bokatiboekin? Ez, mutil! Bai, gizona!

Erantzuna:a) Mugatua da hobestekoa: alegia, Andoni irakasle ona da. Beste egituraren testigantza batzuk badira literaturan, baina aspaldikoak dira (XVI. eta XVII. mendeetakoak). Orduz gero, mugatua nagusitu zaio mugagabeari, atributua (izena +izenondoa) den kasuetan behintzat.

Page 219: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

b) Ezin esan daiteke, gramatika-liburu batzuetan esan izan den bezala, bokatiboak nahitaez mugagabean joan behar duenik. Biak dira onartzekoak, Ez, mutil! eta Bai, gizona!. Horixe diogu Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I liburukian ere (ikus 1991ko argitalpeneko 225. or.). Gainera, mugatua nahitaezkoa da zenbait izenekin (Bai, jauna!, adibidez). Bestalde, euskalkiak ere zerikusia izan dezake bataren eta bestearen erabileran.

Data: 2001/05/08

Erantzulea: Gramatika batzordea

Deklinabidea: "n, l, s, z, tz" edo "r" letraz amaitzen diren leku-izenak: Irun, Madril, Paris, Zarautz, Eibar...

Galdera:Lekuzko kasuetan nola deklinatzen dira "n, l, s, z, tz" edo "r" letraz amaitzen diren herrien izenak? Adibidez, Irun, Madril, Paris, Zarautz, Eibar...

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I liburukian dator (ikus 412. or.) kontsonantez amaitutako leku-izen berezien deklinabidearen berri. Hor ematen direnak Euskaltzaindiak batasunerako eskaini dituen erabakiak liburuan ere (Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza saila, 1992) ageri dira.Honela da kontua, adibidez, Eibarren kasuan: Eibar, Eibarreko/Eibarko, Eibarrera/Eibarra, Eibarrerantz/Eibarrantz, Eibarretik/Eibartik eta abar. Bi formak (Eibarreko/Eibarko eta abar) zuzenak dira.Kontsonante guztietarako balio du paradigma horrek, non eta ez dagoen morfofonologiazko egokitzapenen bat egin beharrik (adibidez, bukaeran "-tz" dutenizenetan, ondoren kontsonantez hasten bada kasu-marka, bukaerako hori "-z" bilakadaiteke: Zarautz, Zarauztik/Zarautzetik eta abar).Beste kasu batzuetan, "-tik" ablatiboaren forma ahostundu egiten da (eta "-dik" bilakatu), baldin eta aurretik daraman izena "-l" nahiz "-n" bukaeraduna bada: Madril, Madrildik/Madriletik; Irun, Irundik/Irunetik eta abar.Beste horrenbeste gertatzen da "-ko" kasu-markarekin ere: Madril, Madrilgo/Madrileko; Irun, Irungo/Iruneko eta abar.

Data: 2002/01/08

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Deklinabidea: taulak edo eskema orokorrak.

Galdera:Non aurki dezaket deklinabidea? Orokorrean, alegia: taulak edota eskemak.

Erantzuna:Deklinabideari buruz, jakizu, oraingoz hauxe bakarrik daukagula Interneten: "Euskaltzaindiaren Arauak" saileko 8.a ("Zenbakien deklinabideaz"), 12.a ("BAT eta BATZUK-en deklinabidea") eta 29.a ("Diptongoz bukatzen diren izenen deklinabidea"). Beraz, hortik aurrerakoa, eta bereziki zuk eskatzen duzun taula edo

Page 220: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

eskema orokorra, paperezko argitalpenean begiratu beharko duzu: hain zuzen ere, Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I liburukiko 405. orrialdetik aurrerakoetan (1991ko argitalpenean).

Data: 2001/05/28

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Deklinabidea: zer edo zer, baten bat

Galdera:"Zer edo zer" deklinatzekotan, zelan deklinatuko litzateke: "zerk edo zerk", "zeri edo zeri"?

Erantzuna:Ez, ez dira zuk diozun bezala deklinatzen; baizik eta "zer edo zerk" eta "zer edo zeri".Era horretako egiturak aipatzen dira Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I liburukian (ikus 51. or.), baina NOR kasuan, bestelako deklinabiderik gabe. EGLU horretan, "zer edo zerk" eta "zer edo zeri" horien zentzukidea (eta egituraz ere antzekoa) den beste egitura bat ematen da ergatiboan: "baten bat", alegia. Honela deklinatzen da: "baten batek lagunduko digu", "bat edoren batek esango zion"..."Zer edo zer"i dagokionez, ahozko hizkuntzari begiratu besterik ez dugu: "zeoze(r)k kalte egin dio, zeoze(r)tan pasatu beharko dugu denbora" eta abar.Literaturan ere baditugu adibideak:- Yainkoarekiko zer-edo-zerk bultzatzen bainau (J. Zaitegi, Sopokelen antzerkiak, 149. or.).- Beste zer-edo-zergatik (M. Lekuona, Santa Klararen kanta zahar bat, 117. or.).

Data: 2002/02/04

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Delkinabidea: buruz/buruzko

Galdera:Birdeklinabidearen inguruko hainbat zalantza:

´´Zenbat liburu irakurri dituzu animaliei buruz?´´ ala ´´zenbat liburu irakurri dituzu animaliei buruzkoak?´´ ; ´´komentario asko entzun dut gai horri buruz´´ ala ´´komentario asko entzun dut gai horri buruzkoa´´?. Beste esaldi honetan ez daukagu inolako zalantzarik: ´´irakurri ditudan liburuak maitasunari buruzkoak dira´´ eta ez ´´irakurri ditudan liburuak maitasunari buruz dira´´. Ez da hala?

Erantzuna:- Zenbat liburu irakurri dituzu animaliei buruz? ala Zenbat liburu irakurri dituzu animaliei buruzkoak? Biak ondo.

- Komentario asko entzun dut gai horri buruz ala Komentario asko entzun dut gai

Page 221: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

horri buruzkoa. Lehendabizikoa ondo; bigarrenak buruzkoak behar du.

- Irakurri ditudan liburuak maitasunari buruzkoak dira ala Irakurri ditudan liburuak maitasunari buruz dira. Biak ondo.

Era horretako perpausetan bi aukerak (buruz nahiz buruzkoak) ondo daude Gramatika batzordearen ustez; hori bai, betiere izenlaguna atzeratzen zaion izen-sintagma absolutiboan delarik. Ezinezkoa baita honako perpaus hau egitea: *Liburu batean irakurri dut nazionalismoari buruz.

Absolutiboan doalarik, bai, ordea: Liburu bat irakurri dut nazionalismoari buruz.

Data: 2001/03/12

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazkaria

Dokumentua: BURUZ ala BURUZKOAK (irizpena ) - http://www.euskaltzaindia.net/dok/jagonet/Buruz.pdf

Denbora adieraztekoak

Galdera:

Zortzi ordu egon naiz zure zain zuzena da ala zortzi orduan egon naiz zure zain behar du?

Erantzuna:Zortzi ordu egon zain bezalakoak ondo daude (ikus Euskal Gramatika Laburrak absolutibo kasuaz dioena). Eta, horren ondoan, zortzi orduan egon naiz eta zortzi orduz egon naiz ere zuzenak dira.

Data: 1996

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

Ehunekoak (%)

Galdera:Ehunekoak idazterakoan nola deklinatu behar ditugu: mugagabearen eta mugatu singularraren artean zein hobetsi? Adibidez:- Emakumezkoen %22k idatzi dute- Emakumezko %22k idatzi dute- Emakumezko %22ek idatzi dute- Emakumezkoen %22ek idatzi dute

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du, oraingoz, ezer erabaki auzi horretaz; baina zuk emandako adibideetatik lehendabizikoa bakarrik da zuzena: "emakumezkoen %22k". Izan ere,"emakumezko" bezalako forma soilak ez dira zuzenak balio partitiboa emateko: "emakumezkoen", "emakumezkoen artean/artetik", "emakumezkoetatik" edo

Page 222: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

"emakumezkoetarik" (iparraldean) behar du.Bestalde, azkenekoa ere ez da zuzena; zalantza, izatekotan, mugagabearen (emakumezkoen %22k) eta mugatu singularraren (emakumezkoen %22ak) artean izango litzateke; baina mugatu pluralarekin ez dago zalantzarik, okerra baita (*emakumezkoen %22ek).

Data: 2001/10/16

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Horrez gain, horrezaz gain, horretaz gain

Galdera:Zuzenak al dira "horrez gain", "horrezaz gain" eta "horretaz gain" hirurak?

Erantzuna:Bai, forma zuzenak dira "horrez gain", "horrezaz gain" eta "horretaz gain". Hirurak euskara batukotzat ematen dira Bergarako Biltzar ondoko erabakiak liburuan (ikus Euskera aldizkaria, 1979koa).Komeni da argi uztea, okerbiderako tentaziorik egon ez dadin, "horrez" forma ontzat ematen dela "honez gain", "horrez gain" gisako erabileretarako bakarrik. Alegia, ez dela esan behar "*etxe horrez mintzatu gara": Bergarako Biltzar ondoko erabakiak liburuko 23. orrialdean dator zehaztapen hori.Gramatika batzordeak behinola jakinarazi zidanez, euskara batukotzat ematen da "horretaz guztiaz gain" forma ere. Beraz, zuzena da.Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako -ez/-etaz atzizkiak sarrera.

Data: 2001/05/31

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Inoren

Galdera:Zein da zuzena, "ez dio inoren aholkuari kasurik egiten" ala "ez dio inoren aholkuri kasurik egiten"?

Erantzuna:Zalantzarik gabe, mugatua dagokio "inoren" horri: "ez dio inoren aholkuari kasurik egiten".Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak adibide hauek dakartza, besteak beste:- Enaiz, neronez, inoren aultasunak agertzen zalea (R.M. Azkue, Ardi Galdua, 117. or.)- Irugarrenian, inoren kaltiagaz esaten dirian guzurrak (Fray Bartolome, Ikasikizunak, 2, 172. or.).- Ez dira inoren barrena iharrosteko gai (K. Mitxelena, Idazlan hautatuak, 130. or.).Jakina denez, batzuetan, testuinguruak hala eskaturik, partitiboan (beraz, mugagabean) doan izenen batekin erabili behar da: "Ez dut inoren aholkurik entzungo".

Page 223: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 2002/02/04

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Iraupena edo denbora-bitartea

Galdera:

Iraupena edo denbora-bitartea adierazten duten adizlagunak singularrean erabiltzea gaizki al dago?Handik hiru urtera, lau egunean egin zuen lana, denbora gutxian... Kantitateekin eta magnitudeen unitateekin ere antzeko zerbait gertatzen da: 200.000 pezetatik gorako soldatak, ni nengoen tokitik lau metrora zegoen.

Erantzuna:Iraupena eta maiztasuna adierazten duten sintagma zenbatzailedunetan mugatu singularra noiz erabil daitekeen izeneko arauan (110. arauan) hala esaten da:"inesiboko sintagma hauei dagokienez (...) mugatu singularra erabiltzea hobesten da honako kasu honetan: zenbatzailedun sintagma horrek adierazten duen denbora etengabeko unitate bakar gisa hartzen denean (hiru astean, hiru urtean, lau urtean)". Beraz, lau egunean edo denbora gutxian.Ez da oraindik araurik eman -ra atzizkiaren erabileraz. Hala ere, ezer esaten ez den bitartean, argi dago Hegoaldean tradizio handia dutela handik hiru urtera edo ni nengoen tokitik lau metrora bezalako egiturek. Gomendio edo araurik ematen ez den arte, beraz, guztiz zilegi da horrelakoak erabiltzea.

Data: 2000

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

-ko/-ren (etxeko jabea / etxearen jabea) NONGO/NOREN

Galdera:

Zein da forma zuzena, etxeko jabea ala etxearen jabea?

Erantzuna:Zalantza hori argitzeko, esanahi bereizkuntza hauxe egin beharra dago:Batetik, etxearen jabea da eraikuntza horren legezko jabea.Bestetik, etxeko jauna, etxeko nagusia, etxeko nagusi jauna (edo etxekoandrea) da egoitza horretan bizi direnen buru egiten duena.Sarritan, gainera, biak pertsona berbera dira; maizterrak izan ezean.

Data: 2001/04/19

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Mugagabea eta aditza: singularrean ala pluralean?

Page 224: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:

17 urte dut ala 17 urte ditut?

Erantzuna:Biak dira zuzenak. Dena den gaur euskaldun gehienek 17 urte ditut esaten dute, baita Iparraldean ere.

Data: 1996

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

Mugagabean, udalerri eta kontsulatu

Galdera:

Errolda-agiri batean zein udalerriTIK eta zein kontsulatuTIK formak ikusi ditugu eta, zalantza sortu zaigu mugagabearen erabileraz. Ez al luke behar zein udalerriTATIK eta zein kontsulatuTATIK mugagabean?

Erantzuna:Bai, inongo zalantzarik gabe. Bokalez bukatuak, mugagabean, -tatik (edo -tarik) atzizkia hartzen dute, eta Euskaltzaindiak horrelaxe arautu du. Beraz, zein kontsulatutatik eta zein udalerritatik dira forma zuzenak.

Data: 2001/03/21

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Mugagabearen erabilera: "bototan/botoetan galdu; urte luzetan/luzeetan"

Galdera:Oso maiz irakurtzen ditut "halakok galdu du bototan" gisako esaldiak; baina, nire ustez, "botoetan" behar luke. Beste batzuetan zalantza gehiago egiten dut: adibidez, "urte luzetan / urte luzeetan". Zein da egokiena?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I liburukian (ikus 78.-81. or.) azaltzen da mugagabearen erabilera. Gure ustez, "bototan galdu du" ez da egokitzen han azaltzen den kasuistikara. Honako kasu hau litzateke gertukoena: ""-n" edo "-z" kasu-markak dituztenetan mugagabea erabil daiteke, adberbio antzeko balioa hartzen dutenean: "elurretan, eguzkitan, sutan..."". Baina esapideen gisako egiturak dira horiek, eta mugagabea ez da kasu honetan edozein izenekin erabiltzekoa. Beraz, "botoetan galdu" da hobestekoa.

Ibon Sarasolak ere Euskara batuaren ajeak liburuan dio (ikus 119. or., "kontuan izan" sarrera) oro har mugagabea ez dela burujabea, zenbatzaileren bat behar duela edo, bestela, esapideetan baizik ez daitekeela erabili. Osterantzean, forma mugatuak(singularra "taldean, kontuan, dudan" nahiz plurala "taldeetan") erabili behar direla.

Page 225: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Gaztelaniaren eraginari egozten dio Sarasolak mugagabeko egituren ugalketaren errua: gaztelaniaz artikulurik gabe dagoena, euskaraz mugagabean. Neurri batean ados gaude baieztapen horrekin.

Gu geu "urte luzeetan" eta "jai arratsaldeetan"en aldeko gara, nahiz eta Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegian mugagabeko adibideak ere ugariak izan kasu horietan.

Data: 2001/06/14

Erantzulea: Beñat Oihartzabal, J.M. Makatzaga

Norako?/Zertarako? (bizikleta + -tzako/-rako)

Galdera:Zuzenak badira "bizikletentzako bidea" eta "bizikletetarako bidea", zein hobesten duzue?

Erantzuna:Bi horien artean, "bizikletentzako bidea" da hobestekoa. Berez, bizidunentzakoa da destinatiboaren forma hori; baina erraz ulertzen da "txirrindularientzako bidea"z arigarela.Bestea ("bizikletetarako bidea") bitxia egiten da. Badirudi "-rako" kasu-marka horren azpian NORAKO galdera dagoela gehientsuenetan, eta hori ez zaio ondo egokitzen zuk emandako egiturari. Alegia, NORA adlatibo kasu-marka dagoela horren azpian; hain zuzen ere, "bizikletetarako bidea" egituran inola ere ikusten ez duguna. NORA adlatiboa, ordea, garbi asko ageri da "kalerako arropa" (kaleRA eramateko arropa), "etxerako moduko laguna" (etxeRA ekartzeko moduko laguna) bezalakoetan.Bestalde, NORAKO kasu-marka erabili beharrean, ZERTARAKO erabiliko bagenu, egokia litzateke egitura; beti ere ekintza bat (beraz, aditz bat) dugularik. Adibidez, "bizikletaz IBILTZEKO bidea", ZERTARAKO BIDEAren erantzun izango litzateke.Horrez gainera, ikus datu-base honetako "-tzako" sarrerak.

Data: 2001/10/03

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Plural hurbila (-ok)

Galdera:Artikulu hurbila zein kasutan erabil dezakegu? Gure burua tarteko denean bakarrik?Adibidez, "etxeok politak dira" zergatik da zuzena; nahiz eta "gu" ez izan "etxeak"?

Erantzuna:Bai, zuzena da "etxeok politak dira" perpausa. Izan ere, plural hurbila ez da "gure burua tarteko" denean bakarrik erabiltzen; baizik eta hurbiltasuna adierazi nahi denean ere bai (adibide horretan, "honako etxe hauek" esango bagenu bezalatsu da).Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I liburukian bi

Page 226: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

adibideok jaso genituen (ikus 82. or.):- Guk, irakasleok, geure biziko rolloak botatzen dizkiegu ikasle gizajoei.- Zuek, funtzionariook, ez duzue kolperik jotzen.Perpaus horien esanahia gorabehera, gramatika-formarekin konforme gaude. Bigarrenean argi eta garbi ikusten da hiztuna ez dela tarteko, hurbil dituen solaskideak baizik.

Data: 2001/06/07

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Zenbakien deklinabidea: lau, lauan/*lauean

Galdera:Azkenaldi honetan irratian nahiz telebistan behin eta berriro entzuten ditut "urtarrilaren lauEan, hilaren hamalauEan" eta antzekoak. Lehen ez nuen hainbestetan entzuten edo ez nintzen konturatzen. Ez al zuen, bada, Euskaltzaindiak"lauan" forma hobetsi, "lauEan" barik.

Erantzuna:Bai, zuzen zaude: Euskaltzaindiak "urtarrilaren lauan" forma hobetsi zuen 29. arauan, "Diptongoz bukatzen diren izenen deklinabidea" delakoan. Beraz, okerra da"*lauEan" forma.

Data: 2001/11/27

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Zer egin: judo, karate, aikido...?

Galdera:"Zein kirol egiten du zure semeak/alabak?" galdetzean, "pilotan egiten du, arraunean, futbolean..." erantzuten dugu; baina "judo, karate, aikido..." eta gisako kirolen kasuan, zelan erantzun behar dugu?

Erantzuna:Kirol horien tradizio idatzirik ez dugunez, hizkuntza-sena daukagu gidari bakartzat,eta horren arabera, ez dira oso egokiak "judoan egiten du" edo "karatean egiten du" egiturak. Horiek baino egokiagoak iruditzen zaizkigu "judoan aritzen da" eta "judoaegiten aritzen da". Ez gaude horren ziur "judoa egiten du" egituraren egokitasunaz.

Data: 2001/11/16

Erantzulea: Patxi Goenaga eta Jesus Mari Makatzaga

Erdarazkoen ordainak (Morfologia)

"cara de ..." (-aurpegia / -ren aurpegia)

Page 227: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Gaztelaniazko "cara de cansado, cara de tonto" eta abar euskaraz esateko, genitiboa erabili behar al da? Ezin da esan "nekatu-aurpegia", besterik gabe, edo "nekatuaren aurpegia" esan behar da nahitaez?

Erantzuna:Bai, zuzena da "nekatu-aurpegia" egitura. Genitiborik gabeko forma horixe da, gainera, egokiena; alegia, hitz-elkarketa bidezkoa: "nekatu-aurpegia, gaizto-aurpegia, tonto-aurpegia...".Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak adibide hauek dakartza, besteak beste: "urre-aurpegi, haserre-aurpegi, haur-aurpegi, lelo-aurpegidun, aingeru-aurpegia, beldur-aurpegia, lapur-aurpegia...".- ... bere izena eman zion Bak ardo-arpegi ta oiuzaleari. (Jokin Zaitegi, Sopokel-en antzerkiak, 62. or.)Baina genitiboduna ere erabil daiteke, batez ere sintagma luzeagoen kasuan. Hona hemen literaturako adibide batzuk: "boxeadorearen aurpegiarekin, ihizi on baten aurpegia, gixajo huts-hutsaren aurpegia, afrikatarren itxurako aurpegia, zedenak jandako aurpegia, bakezko aurpegia, irribarrezko aurpegia...". Hala ere, esan bezala, arruntenak eta ugarienak hitz elkartu bidezkoak dira.

Data: 2001/09/12

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Erdarazkoen ordainak: avispa asiática / asiar liztorra

Galdera:Zalantza daukat gero eta sarriago aipatzen den avispa asiática intsektua euskaraz izendatzeko orduan: Asiako liztorra, Asiako erlea, liztor asiarra, liztor asiatikoa, erle asiarra, erle asiatikoa...? Zein da egokiena?

Erantzuna:Euskaltzaindiak oraindik arautu gabeko kontua da; baina, nire ustez, egokiena izango da asiar liztorra izena erabiltzea.

Data: 20121217

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Euskarazko -kide atzizkia eta gaztelaniazko co- aurrizkia: cooficial, corresponsabilidad...

Galdera:Gaztelaniaz co- aurrizkia daramaten hitzak (cooficial, corresponsabilidad...) euskaraz nola sortu beharko genituzke?

Erantzuna:Hiztegi Batuan ez dugu halakorik aztertu modu sistematikoan, terminologiaren mugako kasua baita. Ez dut uste osaera mota honetarako erregela argirik dagoenik: erabilerak onartu ditu bizikidetasun/bizikidetza, agerkidetza, erreferentziakidetasun,

Page 228: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

odol-ahaidetasun...; baita koofizial modukoak ere.Euskalterm-en ikusi ditut: bizikidetza, lankidetza, gerrakidetza, agerkidetza (kolokaziorekin batera), jabekidetza eta jabekidetasun, auzikidetza, etxekidetza, erreferentziakidetasun, odol-ahaidetasun eta odolkidetasun, ardazkidetasun, planokidetasun, lerrokidetasun (kolinealtasunekin batera). Hiztegi Batuak kohabitazio eta koofizial ere onartu ditu, eta Elhuyar hiztegiak kogeneraziorekin baterako sorkuntza modukoak jaso ditu, eta baterako inbertsio / aldi baterako inbertsio (coinversión) modukoak.Kasuan-kasuan hautatzen dira sartzen ari zaizkigun termino berriak; baina ez dugu, guk behintzat, horretarako irizpide sistematikorik.Gaztelaniako corresponsabilidad, adibidez, erantzunkidetasun eman du Elhuyarrek,erantzukidetasun Adorez-ek; baina beste ohiko hiztegiek ez dute jaso. Eta Lexikoaren Behatokian, 21na agerraldi du aldaera bakoitzak. Batasunik ez dago, beraz.Miriam UrkiaERANTZUN OSAGARRIAOinarriz bat nator Miriamekin. Nik neuk -kide atzizkiaren erabilera batzuek baino urrunago daramat eta, esaterako, ofizialkide hitza ere, adibidez, maiz erabili izan dut. Euskaltzaindiak, ordea, ez du inoiz honetaz irizpide sendorik eman. Bistan da -kide-rekin sorturiko hitz guztiak ez direla molde berekoak, baina hiztunongan jada bada -kide-dun hitz guztiak era bereko esangura dutelako ustea, eta holakoetan salbuespenetan hastea oso zaila gertatzen zaie askori. Dena den, Euskaltzaindiak atzizki honen esangura eta erabilera erabat erabaki ez dituenez gero, erabiltzailearen esku daude, neurri batean. Besterik ezin dezaket esan.Xabier Kintana

Data: 20160223

Erantzulea: Miriam Urkia, Xabier Kintana

Merkealdia (gaztelaniazko Rebajas)

Galdera:Zuzena da merkealdi hitza pluralean erabiltzea, gaztelaniazko Rebajas adierazteko Merkealdiak idatziz?

Erantzuna:Ez da zuzena, ez; izan ere, horrako merkealdi hori singularrean aipatzekoa da aldian behin egiten denean, nahiz eta hainbat egun iraun.Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 577. or.), hauxe da merkealdi sarreran datorren azalpena: 'Prezioen beheraldia; bereziki, dendetan aldizka egiten dena. Merkealdian erosi.'Beraz, gaztelaniazko Rebajas adierazteko, Merkealdia da zuzena, singularrean.

Data: 20141002

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

telefono mugikorra/mobila/sakelakoa...

Page 229: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:

Nola esan behar dugu: telefono mugikorra, telefono mobila, sakelako telefonoa edo segapotoa?

Erantzuna:Hiztegi Batuaren bigarren itzulian horrelako galderei erantzuna eman nahirik, lantalde berezia antolatu du Euskaltzaindiak teléfono móvil, ordenador portátil eta beste hamaika hitzen ordaintzat dabiltzan formak aztertu eta proposamen bateratu bat egiteko. Beraz, oraingoz ezin diogu erantzun zuk egindako galderari. Hala ere, neure iritzia emanaz, segapotoa egokia izan daiteke nobelaren batean edo txisteren bat kontatzerakoan; baina ez edozeinen eskuetan ikusten dugun telefono txiki horren izen normaltzat hartzeko. Bestalde, telefono mugikor formari dagokionez, -kor atzizkia ez da hor oso egokia, "(berez) mugitzeko joera duen telefonoa" bailitzateke esanahia; egia da, osaera gora-behera, guztiz hedatua balego onartuko genukeela. Baina forma berria izan eta beste hainbat formarekin lehian dabilenean, ahal den formarik txukunena aurkitzeko ahalegina egin beharko genuke. Ni neu, oraingoz, sakelako telefono edo esku(ko) telefonoren aldekoa naiz. Baina, berriro esan, onena dugu horretarako antolatu den taldeak proposamena egin arte itxarotea.

Data: 20010411

Erantzulea: Miren Azkarate

Cerrojo o pasador de seguridad

Galdera:

Gaztelaniazko hitz hori adierazteko, egokia iruditzen al zaizue segurtasun-kisketa hitza?

Erantzuna:Bai, egoki ikusten dugu segurtasun-kisketa hitza erabiltzea horretarako.

Data: 1995/12/05

Erantzulea: Hiztegi Batuko lantaldea

echar en falta / mira egin

Galdera:

Hitz berri bat sortzeko proposamena dakarkizuet. Gaztelaniazko echar en falta esateko (ingelesezko to miss, alegia), euskaraz norbaiten falta somatu edo norbait faltan hartu omen dira egokiak. Nik proposatu nahi dizuedan hitza hauxe da: gabetsi edota gabestu. Adibidez, Ander gabetsi egiten dugu, Ander gabesten dugu. Zer deritzozue?

Erantzuna:Hiztegi Batuan, mira sarreraren azpian, mira egin azpisarrera eman dugu (1.

Page 230: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

"harritu" / 2. "norbaiten edo zerbaiten falta nabaritu"). Beraz, gaztelaniazko "echar de menos / echar en falta" adierazteko, mira egin, falta nabaritu (eta horren kide den falta somatu) ditugu euskaraz. Proposatzen den gabetsik, berriz, ez du inolako tradiziorik; galderan diozun bezala, sortu egin beharko genuke. Ba ote dugu hitz berri bat sortu beharrik, lehendik euskal ordain tradiziodunak izanik? Bestalde, osaerari dagokionez, bitxi samarra litzateke gabetsi; izan ere, lehen osagaia postposizioa izango bailuke. Nolanahi ere, Hiztegi Batuko lantaldeari eta Euskara Batuko batzordeari helaraziko zaie zure proposamena, haiek ere azter dezaten.

Data: 2001/04/04

Erantzulea: Miren Azkarate

Haciendo la paz

Galdera:

Hori euskaraz adierazteko, zuzena al da Bakegintzan forma?

Erantzuna:Bai, Bakegintzan zuzena da; baina nahikoa litzateke Bakegintza jartzea. Izan ere, -gintza atzizkiak "zerbait egiten aritzea, mugimendua" adierazten du, eta ez legoke hitzaren amaierako -n hori jarri beharrik.Galdetutako forma hori izenburu bezala erabiltzeko dela ulertu dugu, eta ez esaldi batean egon litezkeen bestelako kasu batzuetarako: bakea egiten, bakea eginez, etab.

Data: 1997/10/17

Erantzulea: Hiztegi Batuko lantaldea

llamar al ascensor / igogailua(ri) deitu

Galdera:

Nola adierazi, euskara txukunean, llamar al ascensor?

Erantzuna:Kontuan izanik gaztelaniaz llamar al ascensor dela eta frantsesez ere appeler l’ascenseur, ez dago arazorik euskaraz ere kalkoaren bidetik jotzeko. Beraz, igogailua(ri) deitu; aditz horrek erregimen bikoitza baitu (Ipar. du ad., Heg. dio ad.). Beste modu batzuetara ere esan daiteke, jakina: adibidez, igogailua igoarazi/jaitsarazi.

Data: 2001/04/04

Erantzulea: Miren Azkarate eta Beñat Oiartzabal

Page 231: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Necesitamos libertad y paz

Galdera:

Bateko askatasuna eta bakea behar dugu eta besteko askatasuna eta bakea da behar duguna harturik, zein da egokiena?

Erantzuna:Egokiena da askatasuna eta bakea behar ditugu (komunztadura, ditugu, pluralean). Bestea, askatasuna eta bakea da behar duguna, aski traketsa eta gordina da: hobe duzu alde batera utzi.

Data: 2001/03/28

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Gaztelaniaz "o" letraz bukatzen diren hitzak

Galdera:

Gaztelaniaz o letraz bukatzen diren hitzak nola bukatzen dira euskaraz: produkto ala produktu?

Erantzuna:Kasu konkretu honetan, produktu; baina ezin da esan gaztelaniaz o letraz amaitzen diren hitz guztiak euskaraz -u behar dutenik. Ikus, Maileguzko hitz berriei buruz Euskaltzaindiaren erabakiak, bereziki II. atala, "Hitz-bukaerak". Oro har, iturri zaharra grekoa denean, amaierako -o gorde daiteke, mailegua bide arruntetik ez datorrenean. Nolanahi ere, hiztegiek argitzen dituzte horrelako zalantzak.

Data: 2000

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Gaztelaniazko me gustaría itzultzeko

Galdera:Gaztelaniazko me gustaría ir a casa egitura itzultzeko aukeran jarri ditudanak denak zuzenak ote diren jakin nahi nuke edota horien artean zein hobetsi behar dudan.Etxera joan nahi nuke.Etxera joango nintzateke.Etxera gustura joango nintzateke.Etxera joango banintz...!Etxera joatea gustuko nuke.

Erantzuna:Horiek guztiak jatorrak eta erabilgarriak dira, Gramatika batzordearen ustetan. Funtsean esanahi bertsua lukete guztiek, baina idazlearen estiloaren edo beharrizanen esku legoke batzuen edo besteen aukeraketa.

Page 232: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 1999/01/07

Erantzulea: Gramatika batzordea

Gaztelaniazko no pude ir

Galdera:Nola esaten da no pude ir euskaraz: ezin izan nuen joan ala ezin nintekeen joan? Euskaraz desberdintzen al dira hube podido eta gisakoak?

Erantzuna:Ahalezko laguntzaileaz baliatuz gertatzen den adizjokoan ez dago iraganerako forma bat besterik: ezin nintekeen joan nahiz ezin joan nintekeen. Hauek, jakina, ezin dute eman aspektu burutuaren ñabardurarik. Beraz, no pude ir bezalakoetatik urrun samar gertatzen dira.Hala ere, badira zenbait perifrasi, behar bada hurbilagotik erantzuten ahal diotenak gaztelaniazkoari: ezin izan nintzen joan, ezin joan ahal izan nintzen... (ez ezin izan nuen joan, laguntzailea joan aditzaren araberakoa hautatu behar baita); edo baita ere ez nuen joaterik izan.Baina azken hori bezalakoak ezezkakoetatik kanpo ez dira gomendagarriak. Alegia,izan nuen joaterik baino hobe joan ahal izan nintzen; bestalde, bazeukan joatea eta horrelakoen ordez ere, hobe joan zitekeen esatea.

Data: 1996/04/17

Erantzulea: Gramatika batzordea

Gaztelaniazko por si viene

Galdera:Gaztelaniazko por si viene forma honela eman al daiteke euskaraz?Ohartxo bat utziko diot badaezpada etortzen bada.

Erantzuna:Gramatika batzordekideok ez dugu ontzat hartzen galderan proposatutako forma. Horren ordez, honako hauek izan daitezke gaztelaniazko adibidearen itzulpen egokiak:Ohartxo bat utziko diot badaezpada (ere).Ohartxo bat utziko diot etortzen bada (ere).Ohartxo bat utziko diot, etor daiteke eta.

Data: 1997/04/07

Erantzulea: Gramatika batzordea

Iragarkiak: "Hay caldo, Salda beroa"

Galdera:Tabernako iragarki gisa, "Salda dago / Salda badago" aukeran, zein da egokia eta zein ez, eta zergatik?

Page 233: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Luzeegi joko luke-eta, ez dizut zergatikoa azalduko; baina jakizu "Salda dago" ez dela egokia. Bestea, "Salda badago", egokia da; baina, aukeran, egokiagoak dira beste hauek:- Salda badugu / Badugu salda / Salda ere badugu / Badugu salda ereHizkuntzaren ikuspegiaz gainera salgaiaren aldarriarena ere gogoan hartuz gero, nik honela iragarriko nuke komunikazioaren mesedetan: "Salda beroa".

Data: 2002/01/03

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Izen-sintagmaren ingurukoak (Morfologia)

"baino ez", "baizik eta", "besterik ez" eta nominalizazioa

Galdera:Nominalizazioa eskatzen al dute "besterik ez / baino ez" daramatenek? Ondorengo hauetatik zein dira zuzenak?1. Zure lana hori egin baino/besterik ez da2. Zure lana hori egitea baino/besterik ez da3. Zure egitekoa ez da hara joatea, baizik eta hemen geratu4. Zure egitekoa ez da hara joatea, baizik eta hemen geratzea5. Zure egitekoa ez da hara joatea, hemen geratu baino/baizik6. Zure egitekoa ez da hara joatea, hemen geratzea baino/baizik

Erantzuna:Lehen perpausa okerra da. Izan ere, "zure lana" predikatua bada (edo subjektua, baina berdin da) predikatu horren subjektua "-t(z)ea" formakoa izan ohi da:zure lana hori egitea da / *zure lana hori egin da.zure lana da hori egitea / *zure lana da hori egin.Horren arabera:1. *Zure lana hori egin baino/besterik ez da OKERRA2. Zure lana hori egitea baino/besterik ez da ZUZENA3. Zure egitekoa ez da hara joatea, *baizik eta hemen geratu LEHEN ZATIA ZUZENA DA ETA BIGARREN ZATIA OKERRA4. Zure egitekoa ez da hara joatea, baizik eta hemen geratzea ZUZENA5. Zure egitekoa ez da hara joatea, *hemen geratu baino/baizik LEHEN ZATIA ZUZENA DA ETA BIGARREN ZATIA OKERRA6. Zure egitekoa ez da hara joatea, hemen geratzea baino/baizik ZUZENAHorrez gainera, ikus datu-base honetako "baino ez" sarrerak.

Data: 20010607

Erantzulea: Patxi Goenaga

... baino ez / ... bakarrik

Page 234: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Erabil dezakegu "bakarrik" forma "baino ez" erabiltzen den kasuetan? Horrela bada, esaldiaren zein tokitan jarri beharko genuke?

1. Hauxe baino ez diozu eman behar.2. Hauxe bakarrik eman behar diozu.3. Hauxe eman behar diozu bakarrik.

1. Larunbatetan baino ez da zabalik egoten.2. Larunbatetan bakarrik egoten da zabalik.3. Larunbatetan egoten da zabalik bakarrik.

Erantzuna:Bai, erabil daiteke "bakarrik" forma "baino ez" erabili duzun kasu horietan, eta "bakarrik" horren kokapen zuzena zure adibideetako bigarren esaldi horietakoa da:

- Hauxe bakarrik eman behar diozu.- Larunbatetan bakarrik egoten da zabalik.

Horrez gainera, ikus datu-base honetako "bakarrik" eta "baino ez" sarrerak.

Data: 2001/05/25

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

baina, baino, *bainan, *bainon

Galdera:Zuzena al da baino, bainan, bainon esatea baina esan ordez?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan ageri dira baina eta baino; beraz, forma horiek biak zuzenak dira, bakoitza bere esanahiarekin.Bestalde, Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 2012koaren 85. or.), baina eta baino sarreretan ez da ageri horiek biak elkarren sinonimo edo baliokide direnik. Badirudi, beraz, batasunerako ez dela ontzat ematen baino erabiltzea baina formaren ordez; nahiz eta erabilera horren lekuko ugari aurkitu tradizioan. Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak adibide hauek dakartza, besteak beste:- Eskolarikan eztaukat bañon / esango ditut egiyak. Xenpelar- Total egiña zegoen baño / alare ezurrak osorik. Xenpelar- Zu bezelako damikan / agiyan izan liteke baño / ez det sinisten danikan. Bilintx- Etzeduken alderdi gaiztoa! Baño ala ere ez etsitzen. Orixe- Baño aldaketa oien ikararik ez zan Euskalerriraño iritxi. Joxe Migel Barandiaran- Oso aundiak ez dira baño / arkaitza bezin gogorrak. Uztapide- Irabazten dezute / bañon nekatuta. UztapideEuskara batuan, baina idatzi beharko litzateke adibideetako esaldi horietan guztietan.

Data: 20151111

Page 235: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

eguzkia eta ilargia amandre dira euskaraz, ez anaia, aita, arreba, ahizpa...

Galdera:Asisko Frantziskoren Kantika euskaratzean, anaia eguzkia, arreba ilargia, anaia sua, arreba ura, anaia haizea... erabili izan da. Egokiak dira izendapen horiek ala gaztelaniazkoen kalkoak?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuak (ikus 2012koaren 34. or.), adibide hauek dakartza, besteak beste, amandre sarreran: amandre eguzkia, ilargi amandrea...Sarrera horretan argi geratzen da amandre hitzaren lehen esanahia ama dela, eta hirugarren esanahia amona dela. (Jabier Kalzakorta euskaltzainak adierazi didanez,amandre hitza, jatorrian, deikia zen, bokatiboan bakarrik erabiltzen zen: alegia, amari berari dei egiteko bakarrik. Entzun, ama andrea! Hortaz, amona eta gainerako esanahiak geroztik erantsitakoak ditu.)Baina hiztegi nagusi horrek dakarren bigarren esanahia da hemen osorik aipatu nahidudana, 2012ko argitalpenean datorren bezalaxe:amandre 2 Zenbait herri kantu eta esaeratan eguzkia eta ilargia aipatzeko erabiltzen den hitza. Ilargi amandrea, zeruan zer berri?, zeruan berri ona orain etabeti. Amandre eguzkia.Gure Barandiaran jakintsuak herriaren ahotik jasotakoak dira ondorengo hauek: Eguzki amandrea [= la abuela sol] / badoia amangana, / bihar etorriko da / denpora ona bada. // Ilargia ere emakumezkoa da eusko mitolojian. Askok, sortaldetik agertzen dan orduko, agur egiten diote, esanaz: Ilargi amandrea, zeruan zer berri?Hortaz, zalantzarik gabe, eguzkia eta ilargia amandre dira euskaraz; eta ez anaia, arreba, ahizpa... Bestalde, suak, urak, haizeak eta gisakoek ez dute ahaidetasunezko inolako aipamen zehatz objektiborik euskal tradizioan: izendapen arrotzak zaizkigu horrako anaia sua, arreba ura, anaia haizea... horiek.Gaztelaniaz ematerakoan, berriz, alderatu Barandiaranen ohar zientifikoa (eguzki amandrea = la abuela sol) Orixe jakintsuak bere Euskaldunak poeman (euskarazkotestuaren alboan) plazaratutako bere itzulpen literarioarekin: amandre eguzkia = el señor sol. Bata zientifikoa da (objektiboa), bestea literarioa da (subjektiboa); eta itzulpen literarioan anaia eguzkia, arreba ilargia eta gisakoak agertu beharra izanezgero, orduan, nire ustez, nahitaezkoa da ohar baten bidez adieraztea izendapen horiek arrotzak zaizkigula euskaldunoi.Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako ilargi sarrerak.

Data: 20151217

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

eta guzti: sustrai eta guzti, jantzi eta guzti

Galdera:Zein da zuzena: sustrai eta guzti atera zuen arbola ala sustraiak eta guzti atera zuen arbola?

Page 236: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delakoan (ikus 328. or.), hauxe da, besteak beste, guzti sarreran datorrena:- eta guzti. (Mugatzailerik ez duen izen sintagma baten eskuinean). Aipatzen denarekin batera, aipatzen denaz horniturik. Jantzi eta guzti sartu zen ibaian. Ez dugu guk hizkuntza hori, euskalki eta guzti, asmatu. Han agertu ziren beren akuilu eta guzti.Horren arabera, sustrai eta guzti da erabilera zuzena.

Data: 20131031

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

-gatik, -rengatik

Galdera:Mila esker zure laguntzarengatik/laguntzagatik; eskaerarengatik/eskaeragatik; konpromisoarengatik/konpromisoagatik. Mila esker horrengatik/horregatik.Kalean biak entzuten dira eta, zein da erabilera zuzena euskaraz?

Erantzuna:Erabilera biak zuzenak dira kasu askotan: laguntza(ren)gatik, eskaera(ren)gatik, bate(n)gatik, alaba(ren)gatik, ni(re)gatik... Ikus kasu motibatiboa Euskaltzaindiarendeklinabide-tauletan (Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I, 1991, 515. or.).Batasunerako gehien erabiltzen diren formak laguntzagatik, eskaeragatik, bategatik, alabagatik, nigatik eta abar dira; baina erakusleen deklinabiderako araututakoa horregatik da (pluralean, horiengatik).

Data: 20141103

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Itxia, itxita

Galdera:Gure etxepeko dendan, sarrerako atean, Zabalik egotearen kontrako adierazpen bezala Itxia jartzen du. Zuzena da hori ala Itxita jarri behar du?

Erantzuna:Biak zuzenak dira; baina ohikoena, hala ere, Itxita erabiltzea da. Aditz-partizipioa bi modutan ager daiteke predikatu-osagarrian: - izan eta ukan aditzekin -a(k) artikulua hartuz: nekatua naiz, ikusia dut... - egon eta eduki aditzekin, ordea, -a(k) artikulua hartuz nahiz -ta/-(r)ik atzizkiak hartuz: nekatua/nekatuta/nekaturik nago, ikusia/ikusita/ikusirik daukat, itxia/itxita dago...

Data: 20120607

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Page 237: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

izena: Zer izen du? Nola deitzen da? Nola du izena?

Galdera:Zein da norbaiten edo zerbaiten izena galdetzeko esaldi zuzena?

Erantzuna:Hauek dira izena galdetzeko era zuzen-egokiak: Zer izen du? Nola du izena? Nola deitzen da? Nola deritza? Nola deritzo? Zelan du izena?Euskaltzaindiaren Hiztegi Batua begiratzen baduzu Interneten, hauxe da, besteak beste, izen sarreran aurkituko duzuna:izena izan: nola du haur honek izena? Xabier du izena.Bestalde, Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuak (ikus 2012koaren 442. or.), adibide hauek dakartza, besteak beste, izen sarreran: Senarrak Iñaki du izena. Sebastian du izena, ez dakit abizena. Bernabe izena eman zioten. Xegundo izena hartu zuen. Hemendik aurrera Joan izango duzu izena. Izenaeta izengoitia.Gainera, Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuak (ikus 2012koaren 172. or.), adibide hau dakar, besteak beste, deitu 2 sarreran: Izaskun deitzen da, baina Ixaxkun deitzen diote.Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako iritzi (deitu) sarrera.

Data: 20151201

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

bakarrik eta bakarra

Galdera:

Zein da bakarrik eta bakarraren arteko ezberdintasuna?

Erantzuna:Bakarrik aditzondoa da, eta bakarra izenondoa. Beraz, bakarrik etorria da eta bakarra aukeratu dut. Hala ere, galdera Nafarroatik datorrenez, gogoan izan behar da hango euskalkian (eta ingurukoetan) bakarra aditzondo bezala ere erabiltzen dela, eta geldi-geldia eta abar bezalaxe bakar-bakarra.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

benetazko, benetako

Galdera:

Benetazkoren ordez benetako erabiltzea, beste zein hitzetara zabal dezakegu?

Erantzuna:Berez, araua ez dago pentsatua beste kasu batzuen eredutzat hartzeko. Baina

Page 238: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

gertatuko balitz existitzen ez den benetaz bezalako forma batean oinarritzen den izenlaguna sortzea, orduan berdin jokatu beharko genuke.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

besterik

Galdera:

Ariketak besterik ez dut egin ala Ariketak besterik ez ditut egin? Biak dira zuzenak?Lau gizon besterik ez ditut ikusi.Zuk esan zenituenak besterik ez nituen entzun.Besterik honek egin dezake komunztadura pluralean, ala singularra baino ez du onartzen? Lau gizon ikusi ditut, besterik ez.Zuk esan zenituenak entzun nituen, besterik ez.

Erantzuna:Ez da araurik eman auzi horren gainean. Gramatika batzordeak Areatzako txostenean aurkeztutako arau-proposamenak honela dio:Besterikek ezkerretara daraman osagaia absolutiboan bakarrik joan daiteke, "absolutiboa + besterik ez + aditza" egituran.Horrelakoetan perpauseko aditzak besterikekin egiten du komunztadura, oro har:a) Pertsonari dagokionez, dudarik gabe (zu besterik ez dut maite).b) Numeroari dagokionez ere, hori da gomendioa (ez zegoen bakar batzuk besterik).Gogoan izan "x + beste" bezalako egiturak kasu guztietan erabil daitezkeela eta bi sintagmak kasu berean joango direla:Zuk bestek ez dit esan.Gertaturikoa ez diot zuri beste inori esango.Asteburuetan ez omen zara mendira beste inora joaten.

Data: 1999

Erantzulea: Gramatika batzordea

bustita/bustia

Galdera:

Zein da zuzena: bustita dago ala bustia dago?

Erantzuna:Bustita/bustia dago: biak daude ondo. Lehena, aditzondoa denez, pluralean ere ez da aldatzen ("bustita daude"); bigarrenak, adjektibo-sintagma denez, plurala hartzendu ("bustiak daude").

Data: 1998

Page 239: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

dena/guzti

Galdera:

Zein da dena eta guztiren arteko ezberdintasuna?

Erantzuna:Literatura tradizioa aztertuaz ikusten da ez dagoela ezberdintasun nabarmenik. Araurik ere ez da eman batasunerako. Beraz, onena bakoitzak bere tradizioaren arabera erabiltzea izango da.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

gure/nire

Galdera:

Egoki egina al da ondorengo adibideokin egin dugun "zuzen/oker" sailkapena?Gure andreak, gure amak, gure senarrak dioenez… (zuzen)Nire andreak, nire amak, nire senarrak dioenez… (oker)Gure amak esan dit bazkaltzera goiz joateko (zuzen)Batzuetan, erdararen eraginez, posesibo eta determinatzaile gehiegi erabili ohi dugu, ezta?

Erantzuna:Beharbada, bai. Askotan genitiboaren beharrik ez dugu euskaraz. Dena den, Euskaltzaindiak ez du gomendiorik eman horretaz. Hala ere, ausarta da nire andreak edo nire amak oker dagoela esatea; esan daiteke, nahi bada, euskaraz hainbat lekutan, behintzat, gure erabiltzeko ohitura dutela (edo izan dutela).

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

hobe/hobeto

Galdera:

Realak gaizki jokatu du; hobe esanda, Zaragozak ondo jokatu du (oker)Realak gaizki jokatu du, hobeto esanda, Zaragozak ondo jokatu du (zuzen)

Erantzuna:Hobe izenondoa denez, okerra da lehen perpausako hobe esanda delakoa. Gramatika batzordeak Leioako biltzarrerako prestatutako txostenean argitu zuen kontu hori (ikus II.12. puntua).

Page 240: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 1999

Erantzulea: Gramatika batzordea

inolako, inongo

Galdera:

Jakina denez, Ez dut inongo ariketarik egin esaten da; baina nola da ondorengo hau:Oporretan ez naiz inongo lekura joan ala inongo lekutara joan?

Erantzuna:Ohikoena, Oporretan ez naiz inora joan dela esango nuke. Bestela, mugagabea erabili behar genuke.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

inor gutxi, nor gehiago eta zenbat gehiago

Galdera:

Nola deklinatu behar dira:inor gutxi: inork gutxik, inork gutxi, inor gutxik?nor gehiago: nori gehiago, nor gehiagori, nori gehiagori?zenbat gehiago: zenbati gehiago?

Erantzuna:Forma horien deklinabideri buruzko xehetasunik ez zen eman ez Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), I liburukian, ezta Euskal Gramatika Laburra delakoan ere. Aztertuko dugu auzia.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

-ko/-en, nongo/noren

Galdera:

Nola esan behar da ikastolako iritzia ala ikastolaren iritzia? Euskaltegiko/aren zuzendaria? HABEko/ren zuzendaria?

Erantzuna:Askotan bi izenlagun-motak dira zilegi; baina oso zaila da arau zehatza ematea, Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), I liburukian eta Euskal Gramatika Laburra delakoan esanaz haratago. Beraz, ikastolako iritzia / ikastolaren iritzia bikotean, "iritzia" pertsonena izaten den neurrian normalagoa dirudi ikastolaren

Page 241: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

iritzia beharko lukeela esatea; baina "(gure) ikastolan dagoen iritzia" adieran, esaterako, ikastolako iritzia onargarria izan daiteke. Euskaltegiko/-aren zuzendaria,HABEko/-ren zuzendaria; biek izan dezakete lekua.

Data: 1998

Erantzulea: EGLUkoaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

luzaro, luzaroan; sarri, sarritan

Galdera:

Inesibo-marka erabili behar al da horrelakoetan?

Erantzuna:Bietara ageri dira literaturan. Ez dago inesibo-marka erabili beharrik.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

nahinora, nahinon, nahinor

Galdera:

Onartzen al dira forma horiek?

Erantzuna:Ibon Sarasolaren Euskal Hiztegian azaltzen dira, Bizkaikoak direla esanez, eta gutxi erabiliak. Beraz, literaturan tradizioa duten neurrian ezin da esan erabil ez daitezkeenik, baina euskara batuan erabiltzerakoan, kontuan hartu behar da hedadura urrikoak direla. Hiztegi Batuan, orain arte, ez dira sartu; Euskaltzaindiaren Gramatikan ere ez dira orain arte aipatu (besteak beste perpaus bakunaren zatia egin zenean Orotariko Euskal Hiztegiaren corpusik ez genuelako). Hiztegia zabalduz doan neurrian, ikusiko da zein leku ematen zaien.

Data: 2000

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

noizko, norako

Galdera:

Bostetarako? Bostetako? Biak erabil daitezke?Bilboko autobusa ala Bilborako autobusa? Zein da onargarriagoa? Biak? Noiz bata eta noiz bestea?

Erantzuna:Galdera horietan ageri diren formak, -ko eta -rako, biak erabil daitezke, eta biak

Page 242: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

dira baliokideak (erabilera horietan). Honetaz, Euskal Gramatika Laburrak zer dioen ikus daiteke, bereziki 6.2.2. eta 21.10.5. puntuetan. Azpimarratzekoak dira, nik uste, honako hauek:"Etxerako bezalako hitzak, dena den, tradizioan adizlagun bezala erabili izan badiraere, ez dezagun ahantz etxeko, laneko eta betiko bezalako adizlagunak, inesiboaren gainean sortuak alegia, aski hedatuak daudela ekialdeko euskalkietan" (171. orrialdea)."(...) galdetzailea inesiboan oinarritu beharrean adlatiboan ere oinarritzen ahal da, batez ere lekua eta ekintza adierazten duenean (ez hainbeste, bestela, denborarekin loturik dagoenean)" (494. orrialdea)."Nongo, noizko eta zertako izenlagunak nahiz adizlagunak izan daitezke, testuinguruaren arabera. Tradizio handia du euskarak honetan eta egun ere hala erabiltzen da euskara mintzatuan leku anitzetan, batez ere ekialdean" (495. orrialdea).

Data: 1998

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

nornahi, nonahi, non-nahi

Galdera:

Euskaltzaindiaren 10. arauak dioenez, bi dira "edozein-ek" esateko modu zuzenak: hain zuzen ere, nornahi ("k" gabe) eta nork-nahi. Nahasgarria da lehendabiziko adibidea. Gaizki emana ote dago araua?

Erantzuna:Presaka-edo irakurriko zenuen araua, ez baitu inon esaten nornahi behar duela ergatiboan. Hauxe da 10. arauak dioena:"Lehen osagaia n-z, t-z edo k-z bukatzen bada (hau da non, nondik edo zenbat bezalakoetan), hitz batean (nonahi, zenbanahi, nondinahi, nonahitik), edo marratxo baten bidez bereziak (non-nahi, zenbat-nahi, nondik-nahi, non-nahitik) idatz daitezke."

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

-raino/arte

Galdera:

Aski mugatuak al daude -raino eta arteren eremuak?

Erantzuna:Benetako erabileran, ez, Euskal Gramatika Laburra delakoan (476.-478. or.) esatenden bezala. Erabilera nagusia, -raino lekua adierazteko erabiltzea izan arren, batasunerako oraindik ez da ezer hobetsi edo arautu.

Page 243: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 1998

Erantzulea: EGLkoaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

-tzat/bezala (prolatiboa)

Galdera:

Egoki egina al da ondorengo adibideokin egin dudan "zuzen/oker" sailkapena?Bizitzari zentzua emateko, fedea hartu zuen oinarri (zuzen)Bizitzari zentzua emateko, fedea hartu zuen oinarritzat (oker) Zure erabakia ontzat eman dugu (zuzen)Zu zinen, beraz! Bada, nik Olegiko Patxitzat utzi zintudan (zuzen) Maisutzat hartu eta apaiza izaki (zuzen) Txomin hartu dugu musika-irakasletzat (oker)Txomin hartu dugu musika-irakasle (zuzen)-TZAT prolatiboa sarri askotan oker erabiltzen ote dugun susmoa daukat. Gauza segurua eta ziurra denean, uste dut ez dela prolatiboa erabili behar, beti ez behintzat, ustea edo iritziarekin baizik.Bestalde, hemen sartu dut hurrengo zalantza ere, predikatu osagarriei baitagokie hau ere:Mariaje hartu dugu laguntzaile bezala (oker)Mariaje hartu dugu laguntzaile (zuzen)

Erantzuna:Euskal Gramatika Laburra hartuz gero (491.-493. or.), prolatiboa aditz jakin batzuei loturik doan predikatu osagarriak hartzen duen atzizkia dela esango genuke,eta ez ziurtasunari edo usteari. Orotariko Euskal Hiztegiko adibideek erakusten dute, EGLUko interpretazioa zuzena dela. Beraz, kriadu hartu / kriadutzat hartu kontuan hartuz, ezin da esan okerrak direnik galderako Txomin hartu dugu musika-irakasletzat edo fedea hartu oinarritzat. Ikus Orotariko Euskal Hiztegikoak:

Nik Martin hi Joanna hartzen haut neure alarozatzat eta hik har nazan hire esposotzatBere etxean hartu legian kriadutzat (Kapanaga)Zorigaiztoan hartu hindudan neure etxean kriadu (Irazusta)Ni naiz erregeren andregaia, nahi banauzu maitetzat hartu, gidatuko zaitut haren ikustera (Pouvreau)Esaten zuten Jesus bera (...) beren erregetzat hartu behar zutela (Mendiburu)Lahirigoien-Garat hartu du suhitzat (Hiribarren)Nogez sarjanta, gizon galanta / hartu du kontseilari (Zerbitzari)Gizonaren semea hartu behar duzue exenplutzat (Larreguy)Meditazioneko geitzat edo sujetzat hartu behar du bat bederak bere beharrei dagokoten egia (Duhalde)

Egia da, hala ere, adibide batzuetan argi ikusten dela "ustezko" izaera hori:

Page 244: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Badira kristinau (...) hartu daruezanak pekatutzat pekatu ez dirianak (Mogel)Horrela bizi dena ez da gizon, ametsezko gaztelua egiazkotzat hartu du-eta (Villasante)

Anbiguotasuna ere gerta daiteke zu erregetzat hartu zaitut bezalakoetan, bi esanahi izan baititu "errege zarela uste izan dut (baina ez da hala)" eta "errege izateko asmotan hartu zaitut".Bestalde, bezala dela eta, Euskal Gramatika Laburrak hauxe dio:"Erabilera dela eta, gero eta zabaltzenago ari da bezala, legez, gisa eta antzeko elementuez osaturiko esapideren bat erabiltzeko joera -tzaten ordez: Sorgin bezala hartu nindutenAskoz ere zuzenago ematen du beste honek: Sorgintzat hartu ninduten."

Data: 1999

Erantzulea: EGLkoaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Besterik ez, baino ez, baizik ez

Galdera:Zein da egitura zuzena?- Liburuak besterik ez dut erosi / liburuak besterik ez ditut erosi- Liburuak baino ez dut erosi / liburuak baino ez ditut erosi- Liburuak baizik ez dut erosi / liburuak baizik ez ditut erosi

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du ezer arautu horretaz, baina badirudi "besterik" alde batetik eta "baino" eta "baizik" beste batetik aztertzekoak direla; ez baitute berdin jokatzen.Izan ere, "besterik"ek joera handia du (baina joera, nolanahi ere) singularreko komunztadura egiteko eta, pertsonari dagokionez, hirugarren pertsona erabiltzeko.Beste biek, ordea, singularreko nahiz pluraleko komunztadura onartzen dute. Pertsonari dagokionez, hirugarren pertsona dute ohikoena ("zu baizik ez dut maite").Edozein kasutan, gogoan izan badela beste egitura bat aukeran, inongo zalantzarik gabekoa:Ez dut INOR maite zu baizikEz dut BESTE INOR maite zu baizikEz dut BESTE EZER erosi liburuak baizikArgibide gehiagotarako, ikus Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, IV liburukia (217.-218. or.). Horrez gainera, ikus datu-base honetako "besterik" sarrera.

Data: 2002/01/08

Erantzulea: Gramatika batzordea

Erakuslea + mugatzaile hurbila

Page 245: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:

Egoki egina al da ondorengo adibideokin egin dugun "zuzen/oker" sailkapena?Honako erabakiekin (oker?)Honako erabakiokin (zuzen)Honako erabaki hauekin (zuzen)

Erantzuna:Hirugarren graduko erakusletik datorren artikulua, -a, aspaldi gailendu zitzaien gainerakoei, eta gogorregia da honako erabakiekin oker dagoela esatea. Besterik da beste egitura batzuk ere badirela irakastea (hor ageri diren biak, esaterako) edo honakorekin askotan lehen graduko erakuslea erabiltzen dela esatea. Beste hitz batzuetan esanda, honako erabaki hauekin hobets daiteke, lehena okerra dela esan gabe.

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

-i/-t(z)ea besterik ez / baino ez (irakurri/irakurtzea besterik ez duzu)

Galdera:Forma hauek guztiak zuzenak dira?a) -Irakurri besterik ez duzub) -Irakurtzea besterik ez duzuc) -Irakurri besterik ez duzu egin behard) -Irakurri baino ez duzue) -Irakurtzea baino ez duzuf) -Irakurri baino ez duzu egin behar

Erantzuna:Bai, zuzenak dira guztiak. Hala ere, zehaztapen batzuk egin behar dira: Batetik, "a" eta "b"ren artean, "a" (partizipioduna) ugariagoa da Orotariko Euskal Hiztegiko autoreetan, "b" baino.Bestetik, "a", "b" eta "c" gisakoak ("besterik" daramatenak, alegia) ugariagoak dira,"baino" daramaten "d", "e" eta "f" gisakoak baino.Bestalde, "d" gisako partizipiodunak erabiliagoak dira "e" gisako aditz-izendunak baino.Egitura horiez gain, beste bi hauek ere zuzenak dira:- Irakurtzea besterik ez duzu egin behar- Irakurtzea baino ez duzu egin beharAzkenik, "-t(z)ea" formakoen erabileraren alde eman daitekeen beste arrazoi bat erebada: "garaiz etortzea dauka" esaten bada, "garaiz etortzea baino/besterik ez dauka"esan daitekeela dirudi.Esanahiari dagokionez, berriz, ez dago alde handirik honako hauen artean:- Irakurri besterik ez duzu / Irakurri besterik ez duzu egin beharBietan eginkizun bat aipatzen da: eginkizun bat eta bera.Horrez gainera, ikus datu-baseko "–tzea (egin/egitea)".

Data: 20010613

Page 246: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Patxi Goenaga

Inor/norbait

Galdera:Badakit "Ba al dator beste inor?" galdera zuzena dela, baina "Ba al dator norbait gehiago?" ere zuzena al da?

Erantzuna:Zuzena da, bai. Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I liburukian ageri da gai hori (ikus 1991ko argitaraldiko 54. orrialdea, izenordain zehaztugabeena).Hor "uste" kontua dago jokoan: izan ere, "norbait" erabiliz galdetzen duenak baietz uste du; baina "inor"en bidez galdetzen duenak ez du halako usterik. Beraz, "Norbait etorri da?" eta "Inor etorri da?" ez dira berdin-berdinak. Lehena dioenak "norbait etorri dela" uste du; baina "Inor etorri da?" dioenak, ez. Zure galderan, berdintsu.

Data: 20010525

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Izenlaguna / adizlaguna

Galdera:

EGA Ikaslearen liburukia II (IKA) liburukian, 171. orrialdean, honako galdera hau agertzen da:9. ________________ gorrotoa mantentzen dutenekoa naiza) Heriotzerainob) Heriotzegandikoc) HeriotzerainokoOnartzen den erantzuna hirugarrena da (c). Zergatik dago gaizki a) erantzuna?Horren antzeko galderak agertzen dira EGA edo IHErako Aukera anitzeko galdekizunak delakoan, eta beti toki horretan, hau da, izenlagunaren tokian, -ko duena izaten da hautatu behar dena, -rako, -rentzako, -rekiko, -rengatiko... bertzeak txartzat jotzen baitira. Zer arrazoi dago -ko gabekoak gaitzesteko?

Erantzuna:Hain zuzen ere, izenlagunaren tokian doazelako dute beharrezko -ko. Ariketa horren kasuan berez a) aukera ere posible da, baina orduan esanahia aldatzen da: heriotzerainoko gorrotoa osagai bakarrean joatekotan nahitaezkoa da -ko ematea ("Nolako" gorrotoa? Heriotzeraino irauten duena). Beste aukerak, gorrotoa, heriotzeraino mantendu azterketa dakar berarekin. Baina hori ere aukera zuzena izango litzateke.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Page 247: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Izenlagunaren lekua

Galdera:

Nola behar du:Barakaldoko nire laguna ala Nire Barakaldoko laguna?Patxi nire lehengusuarekin ala Nire lehengusu Patxirekin?

Erantzuna:Bi egiturak dira zuzenak eta erabil daitezkeenak. Zehazkiago aztertu eta gomendioren bat ematea komeni dela ikusiko balitz, hala egingo litzateke.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Izen-sintagmen arteko juntadura

Galdera:Sintagmen arteko juntadura dela eta, nahikoa arautua gelditu da nola jokatu behar den izenordeekin, nola sintagma singularrekin eta nola sintagma pluralekin. Baina izen bereziak direnean juntatu nahi ditugunak nola jokatu behar dugu? Zuzenak al dira hauek guztiak?- Leirek eta Enekok garbitu dute autoa.- Leire eta Enekok garbitu dute autoa.- Leire eta Enekoren artean garbitu dute autoa.- Leireren eta Enekoren artean garbitu dute autoa.

Erantzuna:Bai, zuzenak dira horiek guztiak. Egia aitortzeko, 111. arauaren lehendabiziko bertsioan (arau gisa argitaratu ez zen bertsioa, baina bai arauaren lehen aurkezpen gisa 1998ko Gramatika jardunaldietan, Areatzan egin zirenetan, jende aurrean aurkeztu zena) ematen ziren izen berezien juntaduraren adibide batzuk; hala ere, ondorengo bertsioetan eta azkenengoan (araua denean), ez naiz oroitzen zergatik, ezdira ageri (ez behintzat bietako bat txartzat ematen genuelako edota zalantzak genituelako). Aurreneko bertsio hartan bi adibide ematen ziren izen berezien juntaketetan aukera biak onak zirela agertarazteko:- Pelloz eta Maddiz mintzatu zara.- Pantxika eta Urkori kantatu diet.Bi egiturak zuzenak dira, beraz.Horrez gainera, ikus 111. araua.

Data: 2001/12/17

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Leku-denborazko kasuak

Galdera:

Page 248: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

A) Bi metroko aldea dago hemendik hara, baina bi metrotara/metrora aurkituko duzu?Era berean, hurrengo hauetatik zein aukeratu:Handik bost urtera ala urtetara?Handik bost kilometrora ala bost kilometrotara?Hiru urtetan ala hiru urtean?Hiru kilometrotara ala hiru kilometrora?Hiru egunetan ala hiru egunean?

B) Nola esan behar da: hirutik bat, hirutatik bat edo hiruretatik bat? Denak erabil daitezke?

C) Bi egunez, bi egunetan edo bi egun egon gara? Astebetez, astebetean edo astebete egon gara?

Erantzuna:A) Iraupena eta maiztasuna adierazten duten sintagma zenbatzailedunetan mugatusingularra noiz erabil daitekeen izeneko 110. arauan hala esaten da:"inesiboko sintagma hauei dagokienez (...) mugatu singularra erabiltzea hobesten da honako kasu honetan: zenbatzailedun sintagma horrek adierazten duen denbora etengabeko unitate bakar gisa hartzen denean (hiru astean, hiru urtean, lau urtean)". Beraz, hiru urtean edo hiru egunean.Ez da oraindik araurik eman -ra atzizkiaren erabileraz. Hala ere, ezer esaten ez den bitartean, argi dago Hegoaldean tradizio handia dutela handik bost urtera edo handik bost kilometrora bezalako egiturek. Gomendio edo araurik ematen ez den arte, beraz, guztiz zilegi da horrelakoak erabiltzea.B) galderari dagokionez, Orotariko Euskal Hiztegia hartu eta hiru sarreran hauxe aurkituko dugu: Hiruetarik bat (L, BN, S); hirutatik bat (G-goi-to); hirutik bat (V-m-gip, G-azp-goi), Euskal Herriko Atlas Etnolinguistikotik jasotakoa.Euskalkien arabera guztiak dira tradiziodunak. Batasunerako ez da orain arte ezer hobetsi.C) Gramatika batzordearen txostenean ikusten den bezala, guztiak dira zilegi. Egonaditzarekin instrumentala, inesiboa nahiz absolutiboa erabil daiteke: zortzi orduz / zortzi orduan / zortzi ordutan / zortzi ordu egon da zure zain.

Data: 2000

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Leku-denborazko kasuak: metrora/metrotara

Galdera:Nola esan behar genuke: Beasaindik hiru kilometrora dago Ataun ala Beasaindik hiru kilometrotara dago Ataun?

Erantzuna:Euskaltzaindiak adlatiboaren erabilera horri buruz ez du orain arte araurik eman; -ko atzizkiarena da erabaki den bakarra zenbatzailedun sintagmetan (hiru kilometroko bidea, bi urteko haurra, eta abar). Inesiboarena, berriz, bidean da (lau

Page 249: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

urtean bizi izan da Afrikan).Horrezaz gain, jakinarazi nahi dizuegu hegoaldeko literatur tradizioko erabileran –ta– gabeak izan duela ia erabateko nagusitasuna (Beasaindik hiru kilometrora).Iparraldeko hizkeretan, berriz, ez dute adlatiboa erabiltzen era horretako egituretan (inesiboa gehiago). Hala ere, haietan mugagabea hegoaldean baino gehixeago erabiltzen dela dirudi leku-denborazko kasu-marka duten zenbatzailedun sintagmetan. Horregatik eta azken urteotan hedatua izan den erabilera -ta- duena izan delako, ez zaigu iruditzen baztertzeko egitura denik hori ere.Beraz, goiko bi egiturak, hegoaldean nagusi den –ta- gabea eta iparraldean eta azken urteetako euskaran erabili izan den –ta-duna, biak, ontzat ematen ditu Gramatika batzordeak. Hegoaldeko erabilerarako, ordea, -ta- gabeak dirudi arruntagoa.Bestalde, literatur tradizioko lekukotasuna begiratu dugu Orotariko Euskal Hiztegian. Ikus zer aldea dagoen bataren eta bestearen maiztasunean:10 metrotara: 2 adibide / 10 metrora: 21 adibide10 kilometrotara: adibiderik ez / 10 kilometrora: 6 adibide10 zentimetrotara: adibiderik ez / 10 zentimetrora: 12 adibide

Data: 2000/03/27

Erantzulea: Gramatika batzordea

Mugatzailea/bat

Galdera:

Aitak auto berria erosi du (zuzen)Aitak auto berri bat erosi du (oker)Normalean auto bakarra izaten dugu, beraz bat, sarriegitan, batere beharrik gabe erabili ohi dugu. Baina, halabeharrez, bigarren automobila balitz, Aitak beste auto bat erosi du izango litzateke esaldi zuzena, ezta?

Erantzuna:Hala da. Ikus Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), I, 173.-183. orrialdeak.

Data: 1999

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

NORK edo NORI ezkutuan duten perpausak

Galdera:Zuzenak al dira ondorengo egitura hauek?Penizilina asmatutako gizona...Plaza Barria eraikitako pertsona...Bere zortzi emazteak hildako erregea...

Erantzuna:Gramatika batzordearen iritzia da horiek denak, dagozkien aditz jokatuzko erlatiboak bezala, zuzenak direla; nahiz eta testuetan ez den adibide gehiegirik

Page 250: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

atzematen. NORK sintagma isilpean duten era horretako perpausak zuzenak ote diren galdetzen da. Datiboaz, NORI sintagmaz, ez da galdetzen; baina hona hemen,batzorde honetako kideentzat gramatikaltasun osoa izango lukeen adibide hau:Non da nik jaten emandako mutila? Esan nahi baita nik jaten eman diodan mutila.

Data: 1996/12/03

Erantzulea: Gramatika batzordea

Predikatu sintagmak

Galdera:

Gaur bero dago, bai; baina: Zopa bero dago ala beroa dago? Babarrunak eder daude ala ederrak daude?

Erantzuna:Bietako adibideak ageri dira Orotariko Euskal Hiztegian:Siku dago?Hain daude ederrak, gozoakMotela dago ardoaSustraia samur dagoErbia gozo egon zen ala?Gazia dago zopaHegoaldean behintzat guztiz normalak dira predikatu sintagma mugatuak (beroa, ederrak…).

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Zenbakiak (Morfologia)

% ehunekoa adierazteko

Galdera:

Portzentaiak nola deklinatu behar dira: %1ak ala %1ek?Portzentaien deklinabide markak. Mugagabean deklinatu behar diren arren, zenbaitetan singularra dagokio: %25ekoa. Hala ere, ondoko hauetan zein da araua: %25etik ala %25etatik? %25era ala %25etara?

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du oraindik ehunekoen deklinabideaz araurik eman.

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Page 251: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Kopuruak: izena + "gehiago"

Galdera:Zuzenak al dira ondorengo esaldiak?1. Mila urte baino gehiagoan, euskaldunak balearen arrantzan aritu ziren.2. Mila eta gehiago urtean, euskaldunak balearen arrantzan aritu ziren.3. Mila urte eta gehiagoan, euskaldunak balearen arrantzan aritu ziren.

Erantzuna:Lehenbizikoa eta hirugarrena zuzenak dira. Zalantza gehiago dut bigarrenarekin; izan ere, bitxia dirudi zenbatzailea ("gehiago") izenaren aurrean duela ematea. Egitura hori ez du Euskaltzaindiaren gramatikak jasotzen, eta ondo aztertu beharreko kontua da.Beste biak arruntak dira, bai lehenbizikoa ("mila urte baino gehiagoan/gehiagotan";eta horrekin batera, Gramatika batzordekook ohikoagotzat jotzen dugun hau: "mila urteAN baino gehiagoan"; ikus Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, V liburukiko 420. or.) eta bai hirugarrena, hori ere EGLU horretako 419. orrialdean aipatua: "200 orrialde eta gehiago ditu", adibidez. Literaturan ere normalak dira horrelako adibideak ("40 urte eta geiagoan" Orixe, "illabete eta geiagoan" Tx. Agirre, "17 urte eta geiagoan" Lardizabal, eta abar).

Data: 2002/01/08

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Zenbakiak

Galdera:

Bi milioi zazpiehun mila pezeta tokatu zaizkit idaztean, koma jarri beharra dago milioien eta milakoen artean?

Erantzuna:Horrelako zenbakiak ematen direnean, eta ipini behar da: bi milioi eta zazpiehun mila pezeta (edo bi milioi, zazpiehun mila eta bostehun pezeta, etab.).

Data: 1999

Erantzulea: Araua

Zenbakiak eta proportzioak: hirutatik bi, lautik hirutan...

Galdera:Zenbakien erabileraren inguruan, proportzioak ematerakoan, bada esapide gisako molde bat euskaraz: "lautik hiruk", "hirutik bitan", "bostetik hirutan", "seitik bostean" eta abar. Horrelakoetan:- Lehen terminoaren erabilera singularrean egiten al da?- Bigarren terminoari dagokionean beti mugagabean ematen al da?

Page 252: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Ez dago araurik ez gomendiorik egitura horien erabileraz, baina Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiko datuek agerrarazten dutenez:- Lehen terminoaren erabilera ez da beti singularrean egiten: "lautatik" (6 aldiz ageri da); "lautik" (4 aldiz); "hirutatik"(17 aldiz); "hirutik" (behin); "seitatik" (2 aldiz); "seitik" (3 aldiz); "hamarretatik" (6 aldiz); "hamarretik" (7 aldiz); "ehunetatik" (5 aldiz); "ehunetik" (2 aldiz), eta abar. Kopuruak ez dira altuak eta nahiko paretsu ageri dira, oro har.

- Bigarren terminoari dagokionez, egitura hori erabiltzen den kasu bakanetan, "lautik hirutan", "seitik bostetan" aurkitu dugu inesiboan. Mugatuko kasurik ez dugu aurkitu. Beste kasuetan, "seitatik bostek", "bostetatik lau", "hirutatik bi", "lautatik bat"... mugagabekoak aurkitu ditugu.

Data: 2001/11/19

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Zenbatzaileak

Galdera:

Irratian entzundako adibidea:Hiru kidetik bik jaso zituzten tratu txarrak.Ez al da Hirutik bi kidek… Zergatik? Zein da egokia?

Erantzuna:Irratian entzundako horrek guztiz zuzena dirudi. Hala erakusten dute, behintzat, Orotariko Euskal Hiztegitik hartutako adibideok:

Bi hitzetarik bat (Hiriart Urruty)Etsaien hirurogei ontzietatik hiruk baizik ez zuten ihes egin (Mendiburu)Begiztatuak zeuzkaten lau zezenetarik hirurak atzemanik... (Iztueta)Ehun artzainen artean laurogeita hamar gutarrak izan ohi dira (Azkue)

Badira hirutik bi kidek egituraren parekoak ere, baina askoz gutxiago erabiltzen dira:

Hamarreti hiru bidar ez diriala etxean sartuten... (Fray Bartolome)

Izan ere, halako egituretan, izena bi zenbatzaileei dagokie, eta badirudi errazagoa dela ulermenerako ezkerrekoarekin agertzea (hau da, lehen aipatzen den zenbatzailearekin), eta eskuinekoan uztea aipatu gabe. Oro har, joera, elementu guztiak lehen aldian azaltzea da (beraz, ezkerrean), eta gero, errepikatzen direnak, aipatu gabe utzi.

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Page 253: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Zernahi (Morfologia)

AZPI postposizioa: zero azpitik, 20 urte azpitik, 20 urtez azpiko

Galdera:Zein da egokiena, 2 gradu zero azpitik edo 2 gradu zeroz azpitik?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegian, azpitik sarreran, azpi postposizioaren erabilera horien bien adibideak ageri dira (baita -ren azpitik ere); baina ohikoena zero azpitik, 20 urte azpitik eta abar erabiltzea dela esango nuke, zeropetik ahaztu gabe. Beraz, egokiena bi gradu zero azpitik dela esango nuke. Bestalde, Orotariko Euskal Hiztegian, azpiko sarreran ageri dira beste adibide hauek: hogei urtez azpikoentzako, bi urtez azpiko oilorik ez da txitan ezartzen, 17 urtez azpiko bizpahiru mutiko... Denak ere urte + azpiko egiturari dagozkionak. Badira bestelako egitura zuzen batzuk ere: 10 urte baino gutxiagoko umeak, 10 urtera arteko umeak eta abar.

Data: 20121212

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

-eN/-eNA + konparazio morfema: nahi nuen bezain merkea / nahi nuena bezain merkea

Galdera:Bi esaldi hauek 1. Auto hau nahi nuen bezain merkea da / 2. Auto hau nahi nuena bezain merkea da esanahi berekoak dira? Ezezkotan, zer alde dago bien artean?

Erantzuna:Ez, ez dira esanahi berekoak. Hona zer alde dagoen bien artean: 1. Auto hau nahi nuen bezain merkea da (auto hau nahi nuen nik = auto bera da). 2. Auto hau nahi nuena bezain merkea da (beste auto bat nahi nuen nik = bi auto dira). Euskaltzaindiak argitaratutako Euskal Gramatika. Lehen Urratsak, EGLU, V, Mendeko perpausak, 1 liburuko 281. orrialdean, hauxe dator, besteak beste: ´´Perpaus konparatiboak, mendekoak, -eN menderagailua izango du aditzari itsatsia. Jakina, perpaus horretako aditza agerian badago, atzizki hori ere agerian izango da. Eta aditz hori isilarazia bada –maiz gertatzen dena, bestalde–, atzizki hori ere aditzarekin batera isilarazia izango da: a. Alberditarrek erosi dituzteN baino etxe gehiago erosi ditu udalak berak. b. Alberditarrek baino etxe gehiago erosi ditu udalak berak. Gaur egun zenbaitek -eN atzizkia ez ezik -eNA eransten diote perpaus horri. Horrelakoak zenbait autorerengan aurki badaitezke ere, badirudi aski bazterrekoa dela jokabide hori eta, gainera, nekez justifikatzen dela gramatikaren ikuspegitik. Hortaz, -eN atzizkia izango da gomendatuko duguna era honetako perpausetan, salbu zenbait esamoldetan (ik. 3.1.6.4)´´. Liburu bereko 299. orrialdean eta hurrengoetan, hauxe dator, besteak beste: ´´Konparazio morfemaren ezkerretara ageri den perpauseko aditzak, agerian

Page 254: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

badago, -eN atzizkia eskatzen du eta honek ez du -A mugatzailerik behar. Hots: ...-eN baino...; ...-eN adina...; ...-eN bezala; ...-eN bezain... dira esapide jatorrak eta ez, -eNA baino...; -eNA adina...; ...-eNA bezala etab. (...) Jakina, -eNA forma erabat zuzena da erlatibodun izen sintagma absolutiboa badugu konparatiboaren barnean: (77) Nik erosi dudana baino hobea da zure konputagailua. Honen azpian, nolabait, honako hau genuke: (77´) Nik erosi dudan (konputagailu)a (den) baino hobea da zure konputagailua. Horregatik, (78a) eta (78b) ere erabat esanahi desberdinekoak ditugu: (78) a. Auto hau ez da nahi nuen bezain merkea baina hartuko dut. (78) b. Auto hau ez da nahi nuena bezain merkea baina hartuko dut. Lehenbizikoan, (78a)n, autoa merkeagoa izatea nahi zenuen, baina, hala ere, auto horixe hartuko duzu. Bigarrenean, (78b)n, berriz, beste auto bat nahi zenuen, merkeagoa zena, baina, azkenean, auto hau hartuko duzu. Lehenbizikoan, (78a)n, auto beraz ari gara. Bigarrenean, (78b)n, bi auto dabiltza tartean. Kontua da (78a)n esan nahi dena esateko horixe dela bidea eta ez (78b). Honek beste zerbait esan nahi du. Horregatik, testuetan zehar agertzen diren zenbait esapide, -eNA + baino gisa emanbeharra dago nahitaez, erlatibo argia baitute: (80) Nor, beraz, horri gogor egitera ausartzen dena baino ausartagorik? (K. Mitxelena, Euskal Idazlan Guztiak 1, 150)´´. Liburu bereko 301. eta 302. orrialdeetan jarraitzen du azalpenak, helbide honetan ikus dezakezunez Interneten bidez: www.euskaltzaindia.net/dok/iker_jagon_tegiak/37035.pdf

Data: 20121105

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

hark/berak; haren/bere

Galdera:Zuzena al da berak izenordainaren erabilera bi esaldi hauetan?- Amak denok maite gaitu, eta berak maite gaituen bezala elkar maita dezagun nahi du. - Amak denok maite gaitu, eta berak bezala maitatu nahi nuke.

Erantzuna:Bigarrena ez da zuzena; izan ere, zuzena izateko, berak izenordainak aipatzen duen pertsona edo izakia esaldiko NORK osagaia izan behar du, esaldiko NORK sintagmaren erreferentziakidea. Beraz, hauek dira erabilera zuzenak:- Amak denok maite gaitu, eta berak maite gaituen bezala elkar maita dezagun nahi du. (nahi du amak, berak=amak)- Amak denok maite gaitu, eta hark bezala maitatu nahi nuke. (nahi nuke nik, hark=amak)- Amak denok maite gaitu, eta amak bezala maitatu nahi nuke.Erreferentziakidetasun horren lekuko, hona Euskal Gramatika Laburra liburuko 72.orrialdetik hartutako adibide hauek:- Miren bere etxera joan da. (Mirenen etxera)- Miren haren etxera joan da. (beste norbaiten etxera)

Page 255: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 20140318

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Izenordainak: bakoitza, bera, norbera, norberaren, norbere, nor bere, nork bere, nork geure, nori berea

Galdera:Euskara batuan erabiltzekoak dira norberaren eta norbere? Edo nor bere erabili behar da? Euskaltzaindiak arautua du norbera-ren deklinabidea?

Erantzuna:Bai, euskara batuan erabiltzekoak dira norberaren eta norbere formak (bai eta nor bere, nork bere, nork geure, nori berea eta abar ere). Euskararen tradizioak ere hala erakusten du.Norbere eta norberaren trukagarriak dira, adibidez, literaturako adibide hauetan:- Bakoitzak norbere arrazoi, zio ta zuztarrak erakusten daki.- Bakoitzak norbere taldeko kontuak esango dizkigu.- Danak saiatzen dira bakoitza norbere alde.- Bakoitzak norberaren mediku izaten ikasi ez badu, ez daki ezer.Baina lau adibide horietatik bakoitza hitza kenduz gero, orduan nor(k) bere erabili behar da:- Nork bere arrazoi, zio ta zuztarrak erakusten daki. - Nork bere taldeko kontuak esango dizkigu.- Denak saiatzen dira nor bere alde.- Nork bere (buruaren) mediku izaten ikasi ez badu, ez daki ezer.Eskuratu Euskaltzaindiak argitaratutako Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, 1 liburukia, 1991koa (http://www.euskaltzaindia.net/dok/iker_jagon_tegiak/6844.pdf), eta ikus ondorengo orrialde-zenbakiok:bakoitz: 58., 59., 72. eta 136. or.norbera: 58., 72. eta 97. or.nor bere: 58. or.Euskaltzaindiak ez du norbera-ren deklinabide taularik eskaini, baina bai bera-rena. Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, 1 (Eranskina) liburukiko 136. orrialdean esaten da bera-ren genitiboko formak izan daitezkeela beraren, bere, beren nahiz beraien.

Data: 20080910

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

urte + buru

Galdera:Zuzenak al dira ondorengo esaldi hauek?Urten buruan horrek sagar asko jaten du.Urteren buruan horrek sagar asko jaten du.Urteen buruan horrek sagar asko jaten du.

Page 256: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Aurreneko biak ez dira zuzenak euskaraz; hirugarrena, bai.Urten buruan horrek sagar asko jaten du. (Okerra)Urteren buruan horrek sagar asko jaten du. (Okerra)Urteen buruan horrek sagar asko jaten du. (Zuzena)Bestalde:Urte bete buruan (Okerra)Urtebeteren buruan (Zuzena)Urte beteren buruan (Okerra)Urteren buruan (Okerra)Urteburuan (Zuzena, urtemugaren erabilera berean).

Data: 2000/03/02

Erantzulea: Gramatika batzordea

arazi

Galdera:

23. araua dela eta, beharbada komeni da osatzea -t- har dezaketenen zerrenda: sortarazi eta agertarazi bakarrik agertzen dira; ez da besterik?

Erantzuna:23. arauak dio "bi hautakizunak -t-dunak eta -t- gabeak zilegi utzi behar direla", aditz-erroaren forma nolakoa den erabaki arte. Auzi hori 28. arauan ebazten da, aditzoinen forma erabakitzean. Eta, hain zuzen ere, galderan aipatzen diren bi kasu horiek -t- gabeak dira: agerrarazi eta sorrarazi.

Data: 1996

Erantzulea: Araua

bat eta batzuken deklinabidea

Galdera:

Bat bakarrik agertzen denean eta beste hitzaren agerraldi baten eraginpean dagoenean, gaur egun ere forma mugatuan gertatzen da, batez ere Hegoaldean, eta badirudi horrelakoak gomendatu behar direla euskara baturako (batarengan eta bestearengan, batari nahiz besteari...).Kasu absolutiboan, agian, ez da hain arrotza gertatzen, baina beste kasuetan urrunegi doa.Adibideak: Batek (batak!) ostikoa eman dit eta besteak masailekoa. Bati (batari!) ezetz esan diot eta baietz besteari. Bi lagunen etxeetan izan naiz; batenean (batarenean!) hamaiketakoa egin dut eta bazkaria bestearenean. Batekin (batarekin!) badakit zer egin, baina bestearekin ez. Batengana (batarengana!) pozik joaten naiz, ez ordea bestearengana.

Page 257: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:12. araua, dagoen-dagoenean, gogorregitzat jo dute batzuek. Orotariko Euskal Hiztegiaren lekukotasuna ere aipatu dute. Hona, ordea, kontrakoa erakusten duten adibide batzuk:

Naikua zan batak eguna zala esatia, bestiak gaba zala esateko (Kirikiño)Au da, ez batak eta ez besteak ez zioten egun onik eman (Fernando Amezketarra)Baiña gero ongi ori era askotara ikusten eta asmatzen dute batak eta besteak (Villasante)Hizkuntza hori berez baitzetorren ahora batarekin eta bestearekin mintzatzeko (Mitxelena)

Data: 1996

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

batez beste / bataz beste

Galdera:

Bietatik zein erabili behar dugu: batez beste ala bataz beste?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan dator erantzuna: batez beste.

Data: 2000

Erantzulea: Araua

berezko, geurezko, neurezko / berekoi, geurekoi, neurekoi

Galdera:

3. pertsonari dagokionean berezkoa esaten den bezala, zuzena al da nerezkoa erabiltzea 1. pertsonan? Adibidez: bertsolariak etorria berezkoa duen bezalaxe, nik hori nerezkoa dut.

Erantzuna:Zuzena da, bai; baina neurezko forma litzateke egokiena batasunerako. Hortik aurrera, berekoi, neurekoi, geurekoi eta abar erabiltzen diren bezalaxe, horren egokiak dira berezko, neurezko, geurezko eta abar ere.Hala ere, praktikan, hona zer dugun Orotariko Euskal Hiztegian: a) nerez forma 32 aldiz agertzen da: hain zuzen ere, Orixe, Lardizabal, Lizardi, Duvoisin, Xenpelar, Xalbador, Salbatore Mitxelena, Mendiburu, Kardaberaz, Gerriko, Uztapide eta Koldo Mitxelenaren testuetan. b) nerezko eta nerezkoa formek bina agerraldi dituzte OEHn.c) neurez formak bederatzi agerraldi ditu: Lauaxeta, Kirikiño, Arrese Beitia, Eusebio Azkue, Txomin Agirre, Etxeberri Ziburukoa eta Orixerenak.d) neurezko forma ez da behin ere ageri OEHn.

Page 258: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Beraz, egia izan arren berezkori neurezko dagokiola 1. pertsonan, praktikan badirudi forma arruntak gehixeago erabili izan direla.

Data: 2001/05/14

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

betiko eta gisakoak

Galdera:

Etziko eta etzirako, datorren urteko eta datorren urterako, geroko eta gerorako, betiko eta betirako bereiztearen aldeko iritziak azaldu dira, bi forma-sailak desberdinak direlakoan, eta biak ondo daudelakoan. Zuzenak al dira iritzi horiek?

Erantzuna:Euskaltzaindiak 20. arauan emanak ditu ez bereiztearen aldeko arrazoiak: hain zuzen ere, idazleen erabilera eta deklinabideko egituratze formala. Hala ere, arauak dio aditzondoa + ko; beraz, hortik kanpo geratzen da datorren urteko, izen-sintagma baita (edo adizlaguna, nahiago izatera). Araua adizlagunetara ere hedatu behar den ala ez, aztertu gabe dago.

Data: 1996

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

hau guz(t)ia

Galdera:

Hau guztia deklinabide guztietan erabili beharko genuke? Horietan guztietan, horiengan guztiengan, horienganako guztienganako…".

Erantzuna:Biak deklinatu behar dira, 4. arauan erakusten den bezala: bide hartan guz(t)ian, horiekin guz(t)iekin.

Data: 1996

Erantzulea: Araua

hiru kiloko haurra...

Galdera:

a) 34. araua dela eta (hiru kiloko haurra eta abar), galdera egitean ere horrela erabili beharko genuke? Esate baterako: zenbat denborako/denboratako? Zenbat kilometrora/kilometrotara? Bost egunean/egunetan?

Page 259: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

b) Sei urteko ez da berdin sei urtetako (ardoaren kasuan ulertzen da, baina bestelakoetan ez da hain argi suertatzen).

Erantzuna:a) Bi galdera desberdin daude hor: batetik, -ko izenlagunari dagokiona, zenbat denborako? Beste bi kasuetan, aldiz, -ra eta -n adizlagunez egiten da galdera.Iraupena adierazten duen -n inesiboaz, 2000ko maiatzean eman zuen Euskaltzaindiak araua. Horren arabera, bost egunean hobesten da, beti ere bost egun horiek etengabeko unitate gisa hartzen badira, jakina. Egun desberdinez, bata bestearen ondoren ez doazenez, ari bagara, nahitaez bost egunetan esan beharko dugu.Bestetik, -ra kasu-markari dagokionez, ez dago araurik. Bi erabilera-modu daude, euskalkien arabera: zenbat kilometrora eta zenbat kilometrotara; biak dira zilegi, baina gaia xehekiago aztertu ondoren ikusiko da araurik eman behar den ala ez batasunerako.

b) Adibidez, noiz ez da hain argi?

Data: 2000

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Hori gezurra esatea bezala/bezalakoa da

Galdera:

Zuzena al da Hori gezurra esatea bezala da esaldia ala Hori gezurra esatea bezalakoa da behar luke?

Erantzuna:Hori gezurra esatea bezala da perpausa zuzena da. Eta horren esanahia da Hori etagezurra esatea antzeko gauzak dira. Perpaus horretan ez zaio erantzuten Hori nolakoa da? galderari, Hori zer da? galderari baizik.Bidezkoa da nobela bat nolakoa den galdetzea, baina ez nobela bat idaztea nolakoa den. Hor dago erantzunaren gakoa, eta horixe dio Gramatika batzordeak ere (ikus Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, V, 384.-385. or.).Beraz, Hori gezurra esatea bezalakoa da ez da zuzena. Aipatutako EGLU liburukiak dioenaren arabera, -t(z)ea moduko perpausetan ez da oso itxurosoa nolako galdera erabiltzea. Eta, horrenbestez, ezta bezalakoa erabiltzea ere.

Data: 2001/05/10

Erantzulea: Patxi Goenaga

nirekiko / nire ustez

Galdera:

Inoiz, ondorengo honen antzeko esaldiak aurkitu izan ditugu: Nirekiko, horrek ez dauka ez hankarik ez bururik. Gure zalantza da nirekiko hori nire ustezen

Page 260: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

baliokidetzat har ote dezakegun. Liburuetan begiratu, eta adibide bakarra aurkitu dugu (Plazido Muxikaren hiztegian, 1.193. or.):nirekiko = a mi ver, a mi juicio, para mis adentros; zurekiko = a tu juicio, etc.

Erantzuna:Bai, badira erabilera horren agerpenak han eta hemen. Batetik zuk diozun hiztegian,-kiko sarreran (eta nerekiko sarreran ere bai: hor ANG oharra dakar, goinafarrerareneta gipuzkeraren esparrukoa dela adierazteko). Bestetik, Orotariko Euskal Hiztegiko datu-basean ere badira horrelakoak, asko-asko ez badira ere; erabiliagoa baita nirekiko pentsatu, jardun, esan... gisako moldea.Hona hemen -kiko hori –(r)en ustez esanahiarekin, OEHn aurkitutako adibideotan:- Nerekiko, urrengo auxe da egia, ta auzi ontako iltzea. (Lizardi)- Erokeri andia oi dek, nerekiko, akulloa jotzea bortizki ostiko. (Iturriaga)- Gizon aundi bat etorri zaigu mai ontara, nerekiko; / bestela nere aorik ez nuen onela irikiko. (Uztapide)Hortaz, badirudi ontzat har daitekeela -kikoren erabilera hori.

Data: 2001/05/10

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Ongi etorri!

Galdera:

Ongi etorri, baina Zaretela ongi etorriak. Lehenengoa esaten denean, ez al dago ulertzerik beti dagoela "elidituta", azpian "ezkutatuta" zaretela…delakoa?

Erantzuna:Beharbada, bai. Baina 33. arauan argi ikusten den bezala, literatura-tradizioak erakusten du Ongi etorri! dela erabiliena, esplikazio logikoak gorabehera.

Data: 1996

Erantzulea: Araua

51. araua: Ameriketara/*Amerikatara

Galdera:Zein da zuzena "Ameriketara" ala "Amerikatara"? 51. arauan biak ageri baitira (azken oharretan).

Erantzuna:Biak ageri dira, bai; baina "Ameriketara" bakarrik da zuzena (hiru aldiz ageri da zuzen, behin bakarrik oker).Eskerrik asko ohartarazteagatik.

Data: 20010607

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Page 261: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Aditzoina gehi -tu

Galdera:

Aditzoin gisa erabil al daitezke burutu ezazu, areagotu ezazu, landu ezazu?

Erantzuna:Bai, 28. arauan esaten denaren arabera, hirurak dira-eta aditz eratorriak.

Data: 1998

Erantzulea: Araua

Aditzoinen forma

Galdera:

a) Aditzoina jartzerakoan zailtasunak daude arauen arabera. Memoria erabili behar da?b) Nola idatzi behar dira -t letraz amaitzen diren aditzoinak: ert, ohart…?

Erantzuna:Ez da memoria kontu hutsa. Bada aditzoin-moten sailkapena 28. arauan, hartu direnerabakiak zergatik hartu diren ulertzeko lagungarri izan beharko lukeena.-t letraz amaitzen diren aditzoinak horrelaxe idatzi behar dira: laket, ohart, ezagut, hant, ert.

Data: 2000

Erantzulea: Araua

Aditzoinen forma: lotu, ohartu, ezagutu, ausartu, batu, oroitu, landu, handitu, erditu

Galdera:Zein da aditz horien aditzoin forma?

Erantzuna:Aditz horien aditzoin forma zein den jakiteko, ikus Euskaltzaindiaren 28. araua.Hiztegi Batuan ere kontsulta daiteke aditz bakoitza, han baitatoz guzti-guztiak.

Data: 2000/03/02

Erantzulea: Gramatika batzordea

Aldaketak arauetan

Galdera:

Page 262: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Arauak erabakitzean, zergatik aldatu dira lehendik finkatuak zeuden egitura edo idazkera batzuk? Adibidez: berrogehi eta hamar / berrogeita hamar, elkartea/erkidegoa, eritzi/iritzi, bait naiz / bainaiz, bapatean/bat-batean, guzti hau /hau guztia...

Erantzuna:Arau bakoitzean ematen da, besteak beste, literaturako erabileraren berri, eta hor argi eta garbi ageri da kontuak ez zeudela hain finkatuak, ezta azken urteotan ere. Datuak ikusirik, gaurkoak eta lehengoak, batasunerako egokientzat jo dugun bidea markatu dugu.Beste kasuren batean (ikus elkarte/erkidego), zehazki azaldu da zergatik ez den egokia elkarte izena "comunidad" adierazteko.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Arauak, aldakor?

Galdera:

«Zergatik aldatzen dira arauak?» galdetzen digute ikasleek. «Guk ikastaroa amaitzen dugunerako, arau berri gehiago agertuko da?».Nik ulertu egiten dut beraien jarrera. Askotan ez dakizu gauza bat ondo azaltzen ari zaren ala ez. Zurekin lan egiten duten beste irakasleekin elkartu eta ikusten duzu elkarri galdetzeko gero eta zalantza gehiago dugula. Zer gertatzen da? Gero eta gutxiago dakigu ala genekiena ez da orain jakin behar duguna?

Erantzuna:Euskara, oraindik ere, estandarizazio bidean da: batasunerako eredua ez da guztiz amaitua. Egunero heltzen zaizkigun galderek berek adierazten dute oraindik badugula zer arautua (edo honelako edo halako egitura batasunerako onargarri den ala ez erabaki beharra). Eta arauak emateko, Euskaltzaindiak literaturako erabilera hartzen du batik bat oinarri; baina literatura-tradizioa ezagutzeko datu-baseak ez ditugu oraintsu arte eskuratu (eta oraindik ere, euskarri erosoagoetan izan beharko genituzke). Horrek guztiak denbora eskatzen du. Baina bitartean ezin gara mutu geratu: liburuak eta egunkariak egunero argitaratzen dira, irrati-telebistek beren eguneroko lanean jarraitzen dute... Eta forma jakin batzuk hedatzen dira.Euskaltzaindiak kontuan hartzen du zein den azken urteotan nagusitu den erabilera; baina ezin dio azken urteotakoari bakarrik begiratu. Arauak ematerakoan, tradizio osoa izan behar dugu kontuan, iraganaren eta etorkizunaren artean eten handiegirik gerta ez dadin.

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Arauak, iraunkor?

Page 263: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:

Euskaltzaindiak ematen dituen arauek ez al dute izango, gutxienik ere, lau-seiren bat urteko iraupenik? Besteak beste, idazkerari dagokionean, aldatu egin ditu, esaterako, batezbeste / batez beste, herriska/herrixka, gutxi gora-behera / gutxi gorabehera, bait gara / baikara...

Erantzuna:Euskaltzaindiak ez du inoiz erabaki, esate baterako, bait gara edo herriska idatzi behar dela. Besterik da zein forma nagusitu den azken urteotako testuetan, eta, gai jakin baten gainean araua ematean, zenbateraino hartzen den kontuan idazkera jakinbaten edo forma jakin baten hedadura. Alde horretatik, Euskaltzaindiak ez du zalantzarik tradizio osoa hartu behar dela kontuan, ez azken urteotakoa bakarrik (hori bera ere ez baita, askotan, uste izaten dugun bezain bateratua eta bakarra).

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Arautu gabeko kontuetan zer-nola jokatu

Galdera:

Zer-nola jokatu behar dugu aukera bat baino gehiago dugunean edota arautu gabekosintaxi-egituren kontuan?

Erantzuna:Euskaltegietan, komunikabideetan, administrazioan eta, oro har, euskalgintzan diharduten langileek, behin baino gehiagotan, arauaren aldeko kezka larriegia dute.Komeni da ardura izatea, bai, entzuten eta erabiltzen dugun euskara zuzena ote den,egokia ote den. Baina ardura horrekin batera, normaltzat hartu beharko genuke, aukerakoetan, aukera bat eta bestea, guztiak onargarri izatea euskara batuan, guztiak erabilgarri.Baztertu egin behar dira, hala ere, gramatikalak ez diren egiturak eta, ondoren, batasunerako hain gomendagarri ez direnak, eremu urri batean baino erabiltzen ez direnak (baina horiek ere erabil daitezke leku jakin bateko ñabardura eman nahi bazaio testuari).Oro har, beraz, sintaxi-egituren kontuan ere, Hiztegi Batuko irizpide berak izan beharko genituzke gogoan.

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

arazi: haserrearazi

Galdera:

Hiztegi Batuak haserrarazi dakar sarrera batean, baina narratatu sarrerarekin batera haserrearazi dio. Bietatik zein dago oker?

Page 264: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Euskara batuan haserrearazi behar du (ikus haserrealdi ere). Bestea, haserrarazi, inprentako huts egitea da.

Data: 2001/04/11

Erantzulea: Miren Azkarate

Denbora sintagmak

Galdera:

5 kilometrora aurkituko duzu ala 5 kilometrotara?3 metrotik 5 metro bitartera ala 3 metrotatik 5 metro bitartera?5 minutuan egin du lana ala 5 minututan egin du?Zenbat urtetik zenbat urtera ala zenbat urtetatik zenbat urtetaraAzken hiru urtetik hona ala azken hiru urtetatik honaEzkerretara jo ala ezkerrera jo?Azken zortzi urte hauetan ala azken zortzi urte honetan?

Erantzuna:Aurretik zenbatzailea duen unitatearekin denbora adierazteko, instrumentala erabiltzen denean, beti doa mugagabean: Hiru orduz hitz egin. Bi urtez behin elkartzen dira.Inesiboan, mugatua erabiltzea hobetsi da denbora etengabeko unitate bakar gisa hartzen denean (hiru astean); baina denbora ezberdinetakoa adierazteko mugagabeaerabili behar da soilik: hiru egunetan etorri izan da herrira (hiru egun ezberdinetan).Inesiboaz gain, absolutiboa ere erabil daiteke egon aditzarekin: zortzi orduan / zortzi orduz / zortzi ordu egon da zure zain.Maiztasunaren kontzeptua adierazteko zilegi da ondorengo edozein forma erabiltzea: lau urtez behin / lau urterik behin / lau urtetarik behin / lau urtetik behin elkartzen dira. Lau urtetarik lau urtetara / lau urtetik lau urtera. Euskalkien arabera, forma bat edo beste nagusitzen da.-ra atzizkiaz ez da araurik eman, beraz, ez da gomendiorik eman ezkerretara ala ezkerrera behar lukeen euskara batuan.Erakuslea erabiltzean, singularrean ere erabil daiteke, denbora unitatea osotasun bezala hartzen bada: azken zortzi urte honetan.Dena den ez da araurik eman bietatik(azken zortzi urte hauetan / azken zortzi urte honetan) zein den hobestekoa. Eta ez da aztertu batak eta besteak zein hedadura duten ere.

Data: 1998

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Esapideak. Bai horixe! Horixe baietz!

Galdera:

Nola behar dugu esan?

Page 265: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Bai horixe! Ez horixe! Bai, jakina! Ez jakina! Horiek dira tradizioa dutenak. Besteak, Horixe baietz! Horixe ezetz!, etab. berriagoak dira; nahiz asko ari diren hedatzen. Hiztegi Batuan ez da horrelako azpisarrerarik eman horixe sarreran.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Esapideak. Bai, ba! / Ba, bai!

Galdera:

Maiz entzuten diren Ba, bai! Ba, ez! horiek onartu behar ditugu jatorragoak diruditen Bai, ba! Ez, ba! formen ordezko?

Erantzuna:Gauza desberdinak dira (ikus Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), III, 153.-154. orrialdeak).

Data: 1998

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

Esapideak. beti legez / betiko legez

Galdera:

Zein da bizkaierazko legez postposizioaren erabilera zuzena?Beti legez ala betiko legez?Atzo legez ala atzoko legez?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), V, (Menderakuntza-I) liburukiak honela dio 358. orrialdean:"Denborazko aditzondo bat baldin badugu, berriz, -KO atzizkiaz horniturik agertuko zaigu.

Nik lanian jardun det betiko moduan (Txirrita, Bertsoak I, 159. or.)

Zenbait euskaldunek, beharbada analogiaz, legez hitzari ere aplikatzen diote arau hori: nire legez, ni legezen ondoan, atzoko legez, atzo legezen ondoan, etab. Baina jokabide honek berria ematen du, horrelakorik ez baita literaturan ageri, dirudienez."Gramatika batzordearen hautua, beraz, beti legez eta atzo legezen aldekoa da.

Data: 2001/02/06

Erantzulea: Gramatika batzordea

Page 266: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Dokumentua: ..ezta / ez da? / beti(ko) legez (irizpena ) - http://www.euskaltzaindia.net/dok/jagonet/Ezta-beti_legez.pdf

Euskalkiak nahastea

Galdera:

Euskalki desberdinetako hitzak nahastea zilegi al da batasunean?Engoitik alferrik da eta ez dut ezer galdetu gura. (oker)Horrezkero alferrik da eta ez dut ezer itaundu gura. (zuzen)Honezkero alferrik da eta ez dut ezer galdetu nahi. (zuzen)Engoitik alferrik da eta ez dut deus galdetu nahi. (zuzen) Apika, ur handiegitan sartu gara hemen; baina koherentzia testualak eta lexikalak ez ote dute euskalkiekin txukun antzean jokatzera behartzen?

Erantzuna:Behin baino gehiagotan eztabaidatu da auzi hori; baina Euskaltzaindiak ez du ezer erabaki, eta euskaltzaleen iritziak bereiz dabiltza. Batzuen iritziz, benetako batasuna hango eta hemengo hitzak eta egiturak nahasi erabiliaz lortzen da. Beste batzuen ustez, ostera, hobe litzateke euskalkiak ez nahastea.

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Euskara batua, lagunarterako?

Galdera:

Baturako erabaki diren formak berriketan jardutean ere erabili behar al dira? Esate baterako, ohizko/ohiko, guzti hau / hau guztia eta abar.

Erantzuna:Beti esan izan da euskara batua zein eremutarako den: alegia, euskara landua, zaindua, erabili behar denerako. Beraz, lagunartean, kalean, etxean... egoera informaletan euskalkiak erabiltzea zilegi bakarrik ez, gomendagarria ere bada.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Gomendioak, derrigorrezko?

Galdera:

Derrigorrez betetzekoak al dira Euskaltzaindiaren gomendioak eta hobespenak?

Erantzuna:Ez. Gomendio edo hobespen diren neurrian, argi dago Euskaltzaindiak ez dituela betearazi nahi; baina gomendioen bidez erakutsi nahi du bide horretatik egin behar

Page 267: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

dela batasuna. Hala ere, askatasuna utzi nahi du eta, bidea markatu ondoren, jendeak onartzen duen ala ez ikusi.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Hitanoaren formak

Galdera:

Zergatik baztertu dira hitanoa gehien erabiltzen den inguruetako formak?

Erantzuna:Hitanoa ez da Gipuzkoan bakarrik erabiltzen, Bizkaian eta Iparraldean ere badu indarra. Alde bateko eta besteko formak konparatuz, aditz laguntzailearen batasunerako erabili ziren irizpide berak aplikatzeko ahalegina egin da. Gaiari dagokion 14. arauan ageri dira irizpide horiek.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Iragarkietako egiturak

Galdera:Jaietako karteletan egitura hauek erabiltzen ditugu:JAIAK ANDRE MARIA ZURIAREN OHORETAN

JAIAKANDRE MARIA ZURIAREN OHORETAN

JAIAK, ANDRE MARIA ZURIAREN OHORETANOntzat ematen al dituzue?

Erantzuna:Bai, Gramatika batzordeak ontzat ematen ditu era horretako egiturak. Hain zuzen ere, izenburuetan eta perpausean txertatu gabeko egituretan dira ontzat ematekoak; baina ez perpaus barruan. Adibidez:OMENALDIA BASARRIRI (Zuzena)OMENALDIA BASARRIRI IKUSGARRIA IZAN ZEN (Okerra)Beste auzi bat litzateke egitura hori baino arruntagoak erabil daitezkeen, gaztelaniazko ereduei hertsiegi jarraitu beharrean. Adibidez:ANDRE MARIA ZURIAREN JAIAK

Data: 2000/01/25

Erantzulea: Gramatika batzordea

Irudi korporatiboaren antolaketa: Durango

Page 268: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Nola antolatu behar genuke Durangoko Udalaren irudi korporatiboa?

Erantzuna:Gramatika batzordearen ustetan, isolaturiko egiturak dira hor irudiaren hiru osagaiak:a) DURANGO, b) Udala eta c) AyuntamientoEsan bezala, era isolatuan ematen denerako bakarrik litzateke baliagarria (paper ofizialetako menbrete gisa edo izenburu gisa, adibidez). Ezin liteke erabil, ordea, testu edo perpaus batean txertatua. Ondorengo hau, beraz, baztertzekoa litzateke:DURANGO UDALAK erabaki duenez, ...Horren ordez DURANGOKO UDALAK behar litzateke, zalantzarik gabe, euskal gramatikaren arauek agintzen duten bezala.Azkenik, gogorarazi nahi da ontzat eman den goiko ereduaren ondoan badela euskal eta erdal gramatikei atxikiagoa den bat, hitz bat gehiago eman behar bada ere molde horretan. Ondoko hau litzateke:DURANGOKO UDALA (armarria) AYUNTAMIENTO DE DURANGO

Data: 1999/01/07

Erantzulea: Gramatika batzordea

Izenordainak: ber(a) erakuslea / izenordaina, instrumentalean

Galdera:

Zuzena al da beraz formaren erabilera ondoko esaldiotan?Gai beraz hitz egin du.Ez nintzen beraz oroitu.

Erantzuna:Zuzena da, bai.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Izenordainak: bera, berak, beraiek, berek

Galdera:Zuzenak dira esaldi hauek?Langile bera etorri da.Langile berak kotxea ekarri du.Langile beraiek etorri dira.Langile beraiek kotxea ekarri dute.Langile berak etorri dira.Langile berek kotxea ekarri dute.Langilea bera etorri da.Langileak berak kotxea ekarri du.Langileak beraiek etorri dira.

Page 269: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Langileek beraiek kotxea ekarri dute.Langileak berak etorri dira.Langileek berek kotxea ekarri dute.Bera etorri da.Berak kotxea ekarri du.Beraiek etorri dira.Beraiek kotxea ekarri dute.Berak etorri dira.Berek kotxea ekarri dute.

Erantzuna:Langile bera etorri da: BAILangile berak kotxea ekarri du: BAI Langile beraiek etorri dira: ZALANTZAZKOALangile beraiek kotxea ekarri dute: ZALANTZAZKOALangile berak etorri dira: BAILangile berek kotxea ekarri dute: BAILangilea bera etorri da: BAILangileak berak kotxea ekarri du: BAILangileak beraiek etorri dira: BAILangileek beraiek kotxea ekarri dute: BAILangileak berak etorri dira: BAILangileek berek kotxea ekarri dute: BAIGogoan izan Hiztegi Batuan auto, automobil, beribil hobetsi direla, eta ez kotxe.Bera etorri da: BAIBerak kotxea ekarri du: BAIBeraiek etorri dira: BAIBeraiek kotxea ekarri dute: BAIBerak etorri dira: BAIBerek kotxea ekarri dute: BAIAzken hauek denak daude ongi euskara batuan, Euskaltzaindiak oraingoz ez baitu hauturik egin izenordain horien artean.Hurrengo baterako, eskertuko genizuke bidali behar dituzun egiturak testuinguru zabalagoan, luzeagoan bidaliko bazenizkigu; errazagoa izango da hartara horien gainean iritzia ematea.

Data: 1999/05/05

Erantzulea: Gramatika batzordea

Izenordainak: bera eta berdin

Galdera:

Zein da egokiagoa?Kolore bera dute bi kotxe horiek / kolore berdina dute bi kotxe horiek; ideia bera izan dugu / ideia berdina izan dugu…

Page 270: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Euskal Gramatika Laburra liburuan ageri denez, kolore bera, ideia bera.

Data: 1996

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

Izenordainak: edozer gauza, edozein gauza, edozer

Galdera:

Hiru horietan, zein da zuzena?

Erantzuna:Hirurak dira zuzenak.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Izenordainak: elkar / bata bestea

Galdera:

Zein da zuzena: Elkar maite dute / Bata bestea maite dute / Batak bestea maite dute…?

Erantzuna:Aztertzeko auzia. Nolanahi ere, batak bestea maite du behar du izan.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Izenordainak: geure eta gisako indargarriak

Galdera:

Genitiboa eta aditza subjektu berekoak badira (Geure kotxean joango gara, adibidez), genitiboa indartu behar omen da. Hori beti egin beharra dago? Gure kotxean joango gara gaizki al dago?

Erantzuna:Ez, ez dago gaizki. Ikus zer dioten Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU) liburukiek horretaz.

Data: 1996

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

Page 271: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Izenordainak: berdin eta bera

Galdera:Nola argitu bien arteko aldea?

Erantzuna:Ikus Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), I, Euskaltzaindia, Iruñea, 1985: 149. orrialdeko 3.1.2.3.4. "bera" / "berdin" atala (1991ko argitalpenean, 92. orrialdean dago).

Data: 2000/07/19

Erantzulea: Gramatika batzordea

Menderagailuak: -(e)no/-(e)ino, deno/deino, gareno/gareino, duguno/duguino

Galdera:

Ezin izan dut inon argitu den bitartean formaren esanahikide den deino forma horrela idatzi behar ote den ala, gaurko idazle batzuk egiten duten bezala, deno idatzi behar ote dugun. Berdin beste adizlagunekin: gareno/gareino, duguno/duguino eta abar. Ba al da horren gainean zerbait erabakirik?

Erantzuna:Menderagailu horretaz ez dago ezer erabakirik. Hala ere, Gramatika batzordea orain ari da aztertzen, besteak beste, aditz jokatudun denborazko perpausak, eta atalhori jasoko duen Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), VI, (Menderakuntza,2) liburukian honelako zerbait esango dugu: "Batez ere iparraldeko euskalkietan erabiltzen den forma hau -eNO eta –eINO aldaerekin ageri da lehengo autoreetan. Gaur egun, ordea, -eNO aldaera nagusitu daeta hori da erabiltzen den bakarra. Hegoaldean –eINO forma darabilten autore bakanak dira salbuespen".Beraz, gaur egungo erabilerarako, -eNO hobesten du Gramatika batzordeak.

Data: 2001/04/11

Erantzulea: Gramatika batzordea

Orduak nola esan

Galdera:

Hona hemen zenbait zalantza:a) Erdia adierazteko, bi modu aipatzen dira oro har, sei t´erdiak (Hegoaldean), seiak eta erdiak (Iparraldean). Laburpenean, ostera, Hegoaldeko forma baino ez da ageri. b) Ordu bat eta erdiak ala ordu bat eta erdia?

Page 272: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

c) "Orduen" adibideetan ez dira agertzen honelako kasuak: 13,45tan (?).d) Nola idatzi, 12.10 ala 12:10? Orain arte aurrekoak erabili ditugu.

Erantzuna:a) 35. arauak, datuen eta azken laburpenaren artean, proposamena dakar. Eta honeladio:"Erdia adierazteko, pluraleko marka bigarren osagaian bakarrik ezartzea gomendatzen da batasunerako (...). Oren ezartzen denean, berriz -Iparraldean maiz egiten den bezala- bi osagaietan emango da pluraleko marka."b) Arauaren laburpenean ordu bat eta erdiak ematen da.c) Arauan hauxe esaten da: "orduei pluraleko kasu-marka ezarriko zaie, eta minutuei singularrekoa". Beraz, 13:45ean.d) Nazioartekoa konbentzioa bi puntu ezartzea da; beraz, 12:10 idatzi.

Data: 1996

Erantzulea: Araua

Orduak nola esan

Galdera:

Orduetan erraten du idatzi behar dela bi ordu eta erdiak, baina anitzetan ikusten da kilo t´erdiko patata etab. Orduetan ematen den araua hedatzen da bertze erabileretara ala orduetako araua orduetako bakarrik da?Bestetik, Ordua nola esan delako arauak erakusten du arazo bat komunztadurarena dela; baina gero ez du aipatu ere egiten. Arazoa konkretuki gertatzen da ordu bataren kasuan, adibidez: ordu bata eta hamar da/dira, ordu bat eta erdiak dira/da? Zein hobetsi behar da kasu bakoitzean?

Erantzuna:Orduen arauan, eta osorik idaztea gomendatu zen, oro har, erabilera idatzi zainduanegokiena forma osoa idaztea delakoan.Bestetik, arauan ez da ezer aipatzen, adibiderik ere ez genuelako aurkitu Orotariko Euskal Hiztegiko corpusean. Badirudi ordu bat eta erdiak den neurrian, hau da, plural marka ezartzen zaion neurrian dira izango litzatekeela, baina onena bakoitzaren euskalkiko erabilera gordetzea izan daiteke.

Data: 1998

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Orduak nola esan: 00:30, 01:00, 01:01 eta 01:02

Galdera:Nola esan behar dira ordu horiek?

Erantzuna:00:30 = Gauerdiko (edo gaueko) hamabi eta erdiak.01:00 = Goizeko ordu bata.

Page 273: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

01:01 = Goizeko ordu bata eta bat dira (edo goizeko ordu bata eta minutu bat dira).01:02 = Goizeko ordu bata eta bi dira (edo goizeko ordu bata eta bi minutu dira).Horrez gainera, Gramatika batzordeak jakinarazi nahi du ordu bata eta (minutu) bat dira bezalakoak ez direla erabili izan euskaraz (ordua oso zehazki eman behar denean izan ezik, kiroletan-edo), eta bai ordu bata pasea da edo ordu bata da formak.

Data: 1997/12/02

Erantzulea: Gramatika batzordea

Orduak nola esan: laurden

Galdera:Euskaltzaindiaren arauetan ontzat ematen dira hirurak eta laurden eta hiru eta laurdenak, biak. Era berean, hirurak eta laurdenetan eta hiru eta laurdenetan ere.Gaizki esana al dago hirurak eta laurdenean, minutuekin egiten den bezala?Eta hamarrak laurden gutxian forma gaizki al dago?

Erantzuna:Kontua da, minutuak erabiltzen direnean ez bezala, laurden hitza erabiltzen denean mugagabean erabiltzen dela normalean. Alegia, hirurak eta laurden esatea da usadio hedatena, mugagabean. Beraz, mugagabeko beste sintagma guztiei bezala, -(e)tan hondarkia eransten zaio. Horrek ez du esan nahi, leku desberdinetan erabiltzen den neurrian, gaizki dagoenik hirurak eta laurdenean, Euskaltzaindiak batasunerako mugagabeko formak hobetsi nahi izan dituela baizik.Horren ondoren, galdetzen diguzu ea hamarrak laurden gutxian forma gaizki dagoen. Ez dugu uste esan daitekeenik gaizki dagoela, forma hori ere erabiltzen baita. Hala ere, batasunerako, hamarrak laurden gutxitan (mugagabeko forma) bultzatzea erabaki du Euskaltzaindiak kasu honetan ere, mugagabeko erabilera [hamarrak laurden gutxi d(ir)a] izaki forma hedatuena.

Data: 1997/12/02

Erantzulea: Gramatika batzordea

Partitiboaren erabilera okerra

Galdera:

Partitiboa baiezko perpausetan, noiz eta nola erabili? (15. eta 30. arauak).Txostenari zertxobait falta zaiola dirudi. Hau da, hizkuntza-erabiltzaile berri gehienen kasuan, arazorik nagusiena ez da partitiboa baiezko perpausetan nola erabili; baizik eta ez dutela erabiltzen ezezko perpausetan. Kalkoak eginez, eta kasurik gehienetan ezezkotasunak daraman orokortasun mugagabe kutsua galtzen da: edo plurala barra-barra erabiltzen da, edo singular mugatua. Horixe gertatzen da, batez ere, eskolako testuetan.Beraz, ongi dagoelarik baiezko perpausez esaten dena, goraki esan behar da ezezko

Page 274: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

perpaus gehien-gehienek dutela partitiboa, eta, agian, argitu noiz den ezezko perpausetan beharrezkoa partitiboa.

Erantzuna:

30. arauaren amaieran esaten dena nahikoa argigarria da.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Zenbatzaile orokorrak: denok, guztiok, oro

Galdera:Zuzenak dira ondorengoak?Ana, Mikel, Jon, Carlos eta ni joan gara.Ana, Mikel, Jon, Carlos eta bostok joan gara.Ana, Mikel, Jon, Carlos eta denok joan gara.Ana, Mikel, Jon, Carlos eta guztiok joan gara.Ana, Mikel, Jon, Carlos eta orok joan gara.

Erantzuna:Azkenekoa izan ezik, beste guztiak zuzenak dira; eta azkeneko horrek, zuzena izateko, oro behar du:Ana, Mikel, Jon, Carlos eta ni, oro joan gara.

Data: 1999/05/05

Erantzulea: Gramatika batzordea

Leku-izenak (Onomastika)

Bakio udalerria, Bakioko udalerria; Bilbo hiria, Bilboko hiria

Galdera:Zuzena al da Bakio udalerria, Bilbo hiria eta abar esatea, edo Bakioko udalerria, Bilboko hiria osorik esan behar da beti?

Erantzuna:Aukera biak dira erabili izan dira euskaraz, eta biak zuzenak dira. Larramendik, esaterako, Gipuzkoako probintzia idazten zuen. Hala ere, azken urteotan aposizioa Bakio herria, Bilbo hiria zabaldu eta nagusitu egin da, deklinatzea errazteko eta izena bere osotasunean gordetzeko.

Data: 20150423

Erantzulea: Mikel Gorrotxategi, Onomastika zerbitzua

Bilbo/Bilbao, Areatza/*Arenala

Page 275: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Zein da euskal hiri nagusiaren izena euskaraz: Bilbo ala Bilbao? Bestetik, jakin nahi nuke Bilboko San Nikolas elizaren ondoan dagoen pasealekuari zelan deitu behar zaion, "Arenala" ala "Areatza".

Erantzuna:Biak euskarazko izenak dira: "Bilbo" eta "Bilbao". Hala ere, "Bilbao" ere euskal izena izan arren, Euskaltzaindiak erabaki zuen "Bilbo" dela gure hiri nagusiaren arauzko euskal izena, eta horrelaxe eman zuen argitara bere Euskal Herriko udalen izendegia delakoan, 1979an. Euskaltzaindiak "Bilbo" erabaki izana zertan oinarritu zen jakiteko, ikus Euskera aldizkaria (1983-1 alea, 125.-129. or.). Horiek horrela izanik ere, Bilboko udalak, dirudienez, "Bilbao" erabiltzea erabaki zuen hiri horren izena euskaraz aditzera emateko ere (baina deklinatzerakoan "Bilbo" erabiltzekotan). Hauxe da, beraz, Bilboko udalak bere eskubidez erabaki omen duena: "Bilbao, Bilboko, Bilbotik, Bilbora, Bilbon" eta abar erabiltzea euskaraz. Bestetik, "Areatza" izena bildu zuten bai Azkuek eta bai Uribarrik, eta horixe da Euskaltzaindiko Onomastika batzordeak hobetsi eta Bilboko udalak ofizialki erabiltzen duen izena: "Areatza". Izen hori deklinatzean, “Izurtza” edo “Gaintza” bezala deklinatu behar da (azken ikerketek erakutsi dutenez, amaierako “a” hori ez baita artikulua). Hortaz, "Areatzako, Areatzatik, Areatzan..." formak sortzen dira, eta horixe da erabilera zuzena.

Data: 20120905

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Errenteria, Orereta, Fanderia...

Galdera:Zein da nire herriaren benetako izena, Errenteria ala Orereta? Nik beti Errenteria aditu dut, baina iragarki bat dago testu honekin: Orereta da gure herriko izena. Egiaal da hori?

Erantzuna:Euskaltzaindiak aspaldi arautu zuen zure herriaren izena Errenteria dela, eta hala jakinarazi zion zure herriko udalari 1995ean.Bestalde, egia da Orereta zure herriko izena dela; eta egia da, gainera, Fanderia zure herriko izena dela, Alaberga zure herriko izena dela, Pontika zure herriko izenadela...; izan ere, Orereta, Fanderia, Alaberga, Pontika eta abar zure herriKO izenakdira, bai; baina zure herriaREN izena Errenteria da.Koldo Mitxelena, hizkuntzalari bikaina, errenteriarra zen, eta haserretu egiten omenzen norbaitek bere jaioterriari Orereta deituz gero bere aurrean. Xenpelar bertsolari bikaina ere errenteriarra zen, eta zalantzarik gabe kantatu zuen Errenterian bizi naiz eta / egin zaidazu bisita.

Data: 20160121

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Page 276: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Leku-izenak, zehar-marra eta marratxoa: Trucios / Turtzioz, Abanto-Zierbena

Galdera:Abanto y Ciérvana euskaraz idaztean zehar-marra (/) jarri behar dugu?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren 141. arauan zehazten da zeinu grafikoen erabilera. Leku batek euskaraz eta erdaraz izen desberdinak dituenean, eta izen biak aipatu behar direnean, zehar-marra erabili behar da: Vitoria / Gasteiz edo Trucios / Turtzioz; baina arau hori 2004koa da, eta bertan aipatzen diren izenak 2004a baino lehen eginziren ofizial.Euskaltzaindiaren webgunean, euskaltzaleei laguntzeko, BOEn ageri diren bezala idatzi ditugu izen ofizialak; nahiz eta zenbaitetan izena gaizki idatzita ageri BOEn. Zuk aipatzen duzun Abanto y Ciérvana / Abanto-Zierbena izenak zehar-marra eta tarteko gidoiak beharko lituzke: zehar-marra hizkuntzen artean, eta marratxoa udalaosatzen zuten herrien artean. Hala ere, ez da izen egokia; izan ere, Abanto eta Zierbena herriek osatzen zuten elkartea aspaldi desegin baitzen.

Data: 20120307

Erantzulea: Mikel Gorrotxategi, Onomastika batzordeko idazk.

Bidania

Galdera:

Bidania herri izenak -a organikoa al du?

Erantzuna:Bai.

Data: 1996

Erantzulea: Onomastika batzordea

Buenos Aires

Galdera:

Buenos Airesetako ala Buenos Airesko?

Erantzuna:Usadio zaharra pluralean ematea bazen ere euskal amerikanoen artean, azken urteotan singularra nagusitu denez, hobe singularrari lehentasuna ematea, plurala zilegi bada ere.

Data: 1996

Page 277: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Onomastika batzordea

Deustu

Galdera:

Zein da Bilbo handiak irentsitako udalerri horren izena, Deustu ala Deustua?

Erantzuna:Herri horren euskal izena Deustu da (oraingo erdaraz Deusto izan arren).

Data: 2007/09/24

Erantzulea: Mikel Gorrotxategi, Onomastika batzordeko idazkaria

Ermua

Galdera:

Herriaren izena Ermua ala Ermu ote den jakin nahi nuke.

Erantzuna:Bizkaiko herri horren euskal izena Ermua da, baina -a ez du berezkoa (ikus Euskaltzaindiaren Euskal Herriko Udalen Izendegia argitalpena); beraz, Ermutik, Ermura, Ermuko eta abar deklinatu behar da.

Data: 2001/04/02

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Haga / La Haya

Galdera:

Nola da euskaraz gaztelaniazko La Haya hiriaren izena?

Erantzuna:Herbeeretako bigarren hiriburuaren euskal exonimoa Haga da.

Data: 1998/07/23

Erantzulea: Euskaltzaindiaren erabakia

Igaratza

Galdera:

Aralar mendian bada Igaratza izeneko leku bat eta Euskaltzaindiaren pertsona-izendegian ere azaltzen da Igaratza izena; baina dendari batek Igaratz

Page 278: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

okindegia darabil, eta jakin nahi nuke Igaratza izena horrela erabil daitekeen: alegia, bukaerako -a hori berezkoa (organikoa) duen ala mugatzailea.

Erantzuna:Igaratza izenak -a organikoa du eta, beraz, Igaratza okindegia da forma zuzena.

Data: 2001/03/28

Erantzulea: Mikel Gorrotxategi, Onomastika batzordeko idazk.

Iruña/Iruñea

Galdera:

Iruña ala Iruñea, bietarik zein erabili behar dugu?

Erantzuna:Arazoa absolutiboan baino ez da agertzen; izan ere, deklinatzean, udalak berak ere, Iruña hobetsi arren, Iruñeko, Iruñean eta abar erabiltzen baitu. Onomastika batzordeak bi maila desberdin daudela ikusten du; baina argi du euskal izen jatorra Iruñea dela, Iruña erdaldunek erabilitako izena izanik. Besterik da udalak edo foru administrazioak zer erabaki duten, irizpen akademikoari jaramonik egin gabe.

Data: 1996

Erantzulea: Onomastika batzordea

-rena, -ena, -(r)en etxea

Galdera:

Nola adierazi behar genuke, hitz bakarrean, norbaiten etxearen izena: Joxeren etxea, adibidez, Joxena ala Joxerena?

Erantzuna:Onomastika batzordeko idazkariaren ustez, bigarrena da egokiena: alegia, -rena amaiera duena; baina forma hipokoristikorik gabe (ez Joxerena, nahiz eta hitz egiterakoan horrela ahoskatu, zilegi den bezala). Beraz, Joserena.Izena kontsonantez amaitzen denean, -ena hartzen du: Mikelena, adibidez. Hala ere,amaieran bilakaera izan duen etxe izenik balego inguruan (Arotzenea, Petrinea, ...),hobe da inguruko izenen arabera jokatzea; lekuan lekuko erabilerari eman behar baitzaio lehentasuna.

Data: 1998/10/27

Erantzulea: Onomastika batzordeko idazkaria

Sopela

Page 279: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:

Zein da herriaren euskal izena, Sopela ala Sopelana?

Erantzuna:Euskaltzaindiak argitaratutako Euskal Herriko Udalen Izendegian ageri denez, Sopela da Bizkaiko herri horren euskal izena.

Data: 2001/03/28

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Arabako Izki mendia

Galdera:

Jakin nahi nuke zein den Arabako mendi horren izena, Izkiz mendia ala Izki mendia.

Erantzuna:Arabako mendi horren euskal izena Izki da eta, oker ez banago, hango parke naturalak ere izen ofizial horixe du (Euskaltzaindiak hala proposatuta). Bestea, Izkiz forma, ezaguna bada ere, azken urteotako aldaera okerra da. Beraz, Izki mendia da zuzena.

Data: 2001/03/22

Erantzulea: Mikel Gorrotxategi, Onomastika batzordeko idazk.

Enkarterri, Enkartazioak

Galdera:

Zelan da ENKARTERRI ala ENKARTERRIAK?

Erantzuna:Euskaltzaindiko Onomastika batzordeak "Enkarterri" izena hobetsi zuen, tradiziozko "Enkartazioak" izenaz gain erabiltzeko (Enkartazioetatik, Enkartazioetara eta abar deklinatzen da izen zaharra). Erabaki horren azalpen zehatza gure Euskera aldizkarian irakur dezakezu (1999ko 2. alea, 1.205. or.).

Data: 2001/05/04

Erantzulea: Mikel Gorrotxategi, Onomastika batzordeko idazk.

Geografia hitzen zerrenda: Arrate=mendilepoa

Galdera:Eibarko Andramariren izena da Arrate, baina egia al da izen horrek paso entre montes esan nahi duela?

Page 280: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Egia da, bai: esanahi berekoak dira arrate eta mendilepo, eta Euskaltzaindiak mendilepo (paso entre montañas) hobetsi du batasunerako (ikus Geografia hitzen zerrenda, 2001ekoa) eta harrarte (haitzen arteko igarobidea) ere arautu du (ikus Hiztegi Batua).

Data: 2008-02-04

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Dokumentua: Geografia hitzen zerrenda (irizpena ) - http://www.euskaltzaindia.net/dok/jagonet/Geografiahitzak.pdf

Dokumentua: Hiztegi Batua (araua ) - http://www.euskaltzaindia.net/hiztegibatua

Nafarroako herrien izenak

Galdera:

1990ean Nafarroako Gobernuaren eta Euskaltzaindiaren artean landutako Nafarroako herri izendegian "N.t.e.e.c." oharrarekin utzi diren kasuetan bi interpretazio sortu dira euskalgintzako langileen artean: gaztelaniazko forma aukeratu (Viana, esaterako) edo Euskaltzaindiak 1979an ateratako Euskal Herriko Udalen izendegiak zekarrena hartu (Biana eta abar).

Erantzuna:1990ean egindako Nafarroako Herri Izendegia zaharkituta zegoenez, Euskaltzaindiak berriro aztertu ditu bertako izen guztiak, eta behar dituenaren irispidean jarri erabakiak. Bertan, besteak beste, Viana hobetsi du.

Data: 1996

Erantzulea: Onomastika batzordea

Toponimia txikia: herriko kale, baserri eta abarren izenak

Galdera:Herriko kale, baserri eta abarren izenak biltzen ari naiz. Badakit ez direla idatzi behar ahoz esaten diren bezala, baina ez dakit zein den idazkera zuzena. Nora jo behar dut horri buruzko informazio bila? Zein liburutan aurki dezaket?

Erantzuna:Horretarako egokiena Euskaltzaindiak argitaratutako Toponimia txikia arautzeko irizpideak liburukia duzu (ikus Euskaltzaindiaren Euskera aldizkariaren 2000ko iraileko separata).

Data: 2001/10/25

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Page 281: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Pertsona-izenak eta deiturak (Onomastika)

Gartzia (Garzia, García) euskal deitura dela eta

Galdera:Egia al da Gartzia/Garzia euskal deitura dela? Izan ere, García omen da Espainiakodeiturarik ugariena.

Erantzuna:Bai. Euskaraz idatziriko liburuetan, Arnaut Oihenarten Les proverbes Basques obrako 182. atsotitzean azaltzen da: ´´Garzea, gaxto batak diazaguk bertzea´´, hau da, ´´Garzea, gaixto batak ezagutzen dik bestea´´. Lehenago ere, bai latinezko eta bai erromantzezko testuetan, izen hau maiz ageri da aipaturik, non eta Nafarroako erresuman, euskaraz mintzatzen zen tokian, lehenik 789. urtean eta Nafarroa Beherean, hain zuzen. Gaurko euskalarientzat hitzak etimologia argia du: Alfonso Irigoyen euskaltzainak bere garaian idatzi bezala, Garzea edo Garcia antzinako ´´garzea´´ hitzetik datoz, hots, ´´gaztea´´ esan nahi zuen berbatik. Hor, berze, borz, ortzadar eta hertze toki batzuetan beste, bost, ostadar eta heste bilakatu diren bezala, antzeko eboluzioa gertatu da garze/gazte hitzen artean. Ramon Menéndez Pidal eta Antonio Tovar jaunek ere deitura horren etimologia euskaran aurkitu behar zela uste zuten; baina, datu hoberik ezean, iturria hartz bernan zetzala pentsatu zuten, beharbada Otsoa deituraren hurbiltasunagatik. Nolanahi ere, arazo larriak genituzke Garzea hartz-etik eratorri nahi bagenu, baina ez dago arazorik garzea-tik abiatuz gero. Kopiatzeko tentazioa ez da gaurkoa, eta ezin ahantz dezakegu antzinatean ere auzo herrietako modak eta ohiturak imitatzeko joera izaten zela. Egia esan, Gartzea edo Gartzia euskal izenok Europako beste hizkuntza batzuetan aurkitzen diren antzeko izenen baliokideak ditugu. Horretara, latinezko Iuvenis, frantsesezko Lejeune, italierazko Giovane, ingelesezko Young edota alemanezko Jung deituren parekoak dira. Bide batez, derragun Gasteiz izena, gure Euskal Autonomia Erkidegoaren hiriburuaren deitura, dirudienez, garze/gazte hitz horretan oinarritua dela. Gartzea edo Gartzia euskal izena, Erdi Aroan nafar erresumak izandako garrantzi eta eraginaren ondorioz, bere inguruko gaztelar eta aragoitar herrialdeetara ere hedatu zen, eta horrexen ondoan Semeno, Santxo eta Eneko bezalako euskal izenak ere, horietatik erdarazko Jimeno, Sancho eta Iñigo ezagunak sortu arte.

Data: 20140506

Erantzulea: Xabier Kintana

lezamar/lezamatar

Galdera:

Zein da forma zuzena Lezamako jendea aipatzeko: lezamar ala lezamatar?

Erantzuna:Elizate horretako herritarren izena, alegia, gentilizioa, lezamar da eta ez lezamatar,

Page 282: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

eta horrela ageri da EAEko Biztanle Entitateen Izendegian.Hizkuntza Akademia honek Udal Izendegia prestatu zuenean, galdera horixe egin zion, hain zuzen, herri horretako seme eta euskaltzain urgazle zen Mikel Zarateri, eta lezamar izan zen erantzuna. Geroztik, oraintsu ere, lezamar euskaldun zaharrei galdetu zaie, eta erantzuna argia izan da: "familian, lezamarra esaten dogu beti". Besterik da belaunaldi berriak eta euskaldun berriak lezamatar formara lerratzea, baina hori ez da inondik inora egokia.

Data: 1998/06/04

Erantzulea: Onomastika batzordea

Izen hipokoristiko edo txikigarriak: Xanti/Santi, Joxe/Jose

Galdera:Ni Iñaki naiz, Iñigoak ere badira; Iruñea eta Oñatiren kasuan Euskaltzaindiak onartu egin zuen izen horien bustidura. Hortaz, zergatik ez du onartzen Xanti, Joxe eta halako izenak ofizialki ezartzea? Badakit legeak debekatu egiten duela izenen aldaera txikigarriak ofizialki erabiltzea; baina Xanti, Joxe eta iparraldeko Xarles, Xan eta horrelakoak euskal izenak dira eta horrela ahoskatzen dira.

Erantzuna:Lekeitio herri-izena ahoskatzeko Leketxo edo esan ohi da, baina Euskaltzaindiak ez du horrelakorik onartu ofizialki; onartu dituen bakarrak aspaldian finkatutakoak dira, eta Markiñe esan arren, Markina normalizatu da. Gizonezkoen izenetan, Txomin ere hipokoristikoa edo txikigarria zen; baina onartua da izen ofizial moduanerabiltzea, Patxi edota Pello onartu diren bezalaxe.

Santi edo Xanti izenari dagokionez, Euskaltzaindiaren Euskal Izendegia (2001ekoa)hartuz gero, hor ikusiko duzu ez dela ez bata eta ez bestea agertzen; izan ere, Santiagoren hipokoristikoa baita Santi. Gure artean oso erabilia bada ere, Santiago erdal izena da, Migel edo Pedro bezalaxe. Argi dago aurreko gure argitalpenetan Santi agertzea okerra izan zela: dagoeneko zuzendu dugun huts egitea.

Joxe, berriz, Gipuzkoako zati batean bakarrik erabiltzen da, eta ez Malerrekan ez Bizkaia osoan ez da Joxerik erabiltzen: lehenengoan José esaten da eta bestean Jóse. Izan ere, Joxe (hipokoristiko nabarmena) azpieuskalki bati dagokion aldaera da, ez hizkuntza osoarena (nahiz eta azken urteotan Gipuzkoa aldean izen izaera hartu).

Iparraldekoei dagokienez, Karlos eta Jean izenen euskal ordainak ez dira Xarles (hipokoristikoa edo, agian, euskal itxurako frantses izena) eta Xan; baizik Txarles eta Joan.

Data: 2001/10/17

Erantzulea: Mikel Gorrotxategi, Onomastika batzordeko idazk.

Zernahi (Onomastika)

Page 283: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

San Tomas; sanjoanak, sanferminak, santakatalinak

Galdera:Zelan eman behar dugu euskaraz abenduaren 21eko santuaren izena: San Tomas edo Santo Tomas? Eta zein da euskarazko idazkera zuzena, San Migel festak, San Migelak edo sanmigelak?

Erantzuna:1. Euskaltzaindiak San Tomas forma arautu zuen batasunerako (ikus 125. arauaren 8. puntua).2. Euskarazko idazkera zuzena San Migel festak edo sanmigelak da.Hona zer dioen Euskaltzaindiaren 125.arauaren 9. atalak: 'Leku askotan erabiltzen diren sanferminak, santakatalinak, sanprudentzioak eta beste ontzat hartzen dira auzo, herri edo hirietako jaiak adierazteko garaian. Adibideetan ikusten den bezala, letra xehez idatziko dira honelakoak, eta pluralean deklinatuko'.125. arau horren arabera, sanmigelak, herriko jaiak sanmigeletan izaten dira, sanmigeletako bazkaria eta abar dira zuzenak. Orobat, San Joan jaiak, sanjoanak, sanjoanetan, sanjoanetako bazkaria eta abar.

Data: 20140708

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Toponimia: Kordoba, A Coruña / La Coruña, Viana, Goizueta...

Galdera:

a) Nola idatzi behar dira izen hauek?Córdoba?La Coruña?Viana/BianaBilbao/Bilbo

b) Antonio de Urrutia de Avellaneda bezalako izenak, pertsonaia historiko aspaldikoei dagozkienak, nola eman behar dira euskaraz?c) Azterketa historiko bat egiten ari garenean, toponimoak (batik bat herrien izenak)gaur egun duten izen ofizialarekin jarri behar al dira? Zalantza sortzen zaigu, batzuetan egungo izena ez baitator bat hitzez hitz transkribitutako pasarteetan azal daitekeenarekin.

Erantzuna:a) Kordoba (ikus 32. araua, Espainiako erresumako probintzia eta elkarte autonomoen izenak)A Coruña / La Coruña (biak aukeran).Viana; izan ere, Euskaltzaindiak Biana eman zuen Euskal Herriko Udalen Izendegian, baina gerora berraztertu egin du bere irizpena eta Viana hobetsi.Bilbo da Euskal Herriko Udalen Izendegian emandakoa.b) Exonomastika batzordeak gaia aztertuko du eta batasunerako proposamenak egin, egoki baderitza. Oro har, erdal izenak erdaraz dagokien idazkeran eman behardira, eta euskal izenak, euskarazko idazkera arautuan.

Page 284: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

c) Oro har, egungo euskal idazkera arautuan ematen dira. Hala ere, testu zaharretan ageri bezala ere eman daitezke (baina jatorrizko idazkera ukitu gabe): Goizubieta (Goizueta).

Data: 1998

Erantzulea: Onomastika batzordea

Britainiar Museoa / Britainiako Museoa

Galdera:

Erantzuna:Atlantiko itsasoa ez bezala, Museo Británico ez da jatorriko izena, gaztelaniaz egindako itzulpena baino, eta munduko gainerako hizkuntzek ere itzuli egiten dute. Beraz, itzulpena egin nahi izanez gero, zuzen egin behar da ingelesetik (British Museum), eta Britainiar Museoa erabili.

Data: 1996

Erantzulea: Onomastika batzordea

Euskotren

Galdera:Euskotren izen propio bezala erabiltzeko oztoporik badago ala Eusko Tren hobetsi behar dugu?

Erantzuna:Euskotren izen propio bezala erabiltzeko, gramatikaren aldetik ez dago oztoporik (Tximist, Piper, Indar eta hainbat marka- eta enpresa-izen, lekuko). Siglekin gertatzen denaren antzeko zerbait litzateke hau.Baina izen propiotzat hartzeak badu beste ondorio bat, izen propio gisa deklinatu beharra, alegia. Mugagabean, hortaz, agian marra batekin:Halakok Euskotren-en egiten du lan.Euskotren-i sari bat eman diote.Euskotren-ek arazo larriak ditu.Hobe, halaber, deitura hori hitz bakar batean idatzita: Euskotren.

Data: 1996/07/11

Erantzulea: Gramatika batzordea

Portale/Portalea/Portalekoa

Galdera:Eibarko kultura etxeari ezarri nahi zaion izenak artikulurik behar du ala ez? Portalek ez luke eramango, baina Portaleak nahiz Portalekoak, bistan denez, bai.

Page 285: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Jakina da izen arruntek artikulua eskatzen dutela. Toponimiako hainbat izen berez arruntak izan ohi dira. Portaleren kasua ere horrelakoa da. Hala ere, toponimian, bi jokabideak aurki ditzakegu. Urruti joan gabe, hor ditugu Arrate bera, Errekatxo, Etxebarri, eta beste hainbat, artikulurik gabe, gainerako artikuludunen ondoan. Gauzak horrela, gramatikaren ikuspegitik, berez, lehian dauden hiru deiturak zilegi izango lirateke kultura etxearen izen gisa.Berez, zilegi da izen arrunt batetik izen propiora pausua ematea. Hori da hainbat erakunderekin gertatzen dena. Kasu honetan ere etxearen izena izen propiotzat har liteke. Arazoa, ordea, praktikoa da. Portale hautatzen bada, izen arrunt hori izen propio gisa erabiltzera beharturik egongo ginateke, deklinabidean bereziki. Orduan,honelakoak esatera bortxatuak izango gara: Portalen izango da hitzaldia, Portalek itxura ederra du etab. Beldur gara, ordea, berez zilegi litzatekeen jokabide horrek eibartar euskaldunen belarriei min emango ez ote liekeen. Kasu hauetan ere jendeari entzun behar zaio. Eta jendearen usadioa bestelakoa bada -eta hala dela pentsa daiteke- gramatikaren aldetik Portale zilegi izan arren, beste bi deiturak egokiago direla uste izatekoa da. Hauetako edozein hautatuz gero, azken -a hori artikulua denez, izen mugatu singularrean deklinatu beharko da beti: Portalea, Portaleak, Portalean, Portaletik (ez Portaleatik), Portaleko (ez Portaleako) etab.; nahiz Portalekoa, Portalekoak, Portalekoan, Portalekotik, Portaleko (ez Portalekoko, jakina) etab.Deklinatzeko modu hori seguruenik guztiz ohikoagoa gertatuko zaie hiritarrei, Portale oinarritzat hartuta ateratzen diren deklinabide formak baino.Horiek horrela izanik, Gramatika batzorde honen iritzia Portalea nahiz Portalekoaren aldekoa da.

Data: 1996/10/11

Erantzulea: Gramatika batzordea

Zaraitzu-Erronkari mankomunitatea

Galdera:Nola erabili behar genuke Zaraitzu eta Erronkari biltzen dituen mankomunitatearen izena? Zaraitzu-Erronkarietako mankomunitatea ala Zaraitzu-Erronkari mankomunitatea?Badirudi Koldo Mitxelena lehendabiziko horren aldekoa zela, tradizioko hainbat lekukotasunek erakusten duten legez.

K. Mitxelena, Mitxelenaren Euskal Idazlan Guztiak VIII - 116: Erronkari-Zuberoetan izan ezikKM MEIG VII - 97: Araba-Gipuzkoetako eremuetan batipatKM MEIG VI - 69: Bilbo-Donostietako burgesak KM MEIG V - 90: Bizkai-Gipuzkoetako burdingintza

Erantzuna:Milesker, oso ongi dokumentaturik azaldu baituzu auzia. Nolanahi ere, Mitxelena ez da pluraleko formak erabiltzen dituen autore bakarra. Ikus:

Page 286: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Bizkai-Gipuzkoetan Olentzaro (Orixe, Euskaldunak, 139. or.).Bizkai-Gipuzkoetan, Santagedaz (Orixe, Euskaldunak, 141. or.).Mundaka-Bermeoetan kalietan kantaten ebezan (Echeita, Josecho, 135. or.).Mundaka-Busturietako gazteak (Echeita, Josecho, 208. or.).

Dena den, zure galderaren oinarri den egiturarako honako beste egitura hauetako bat erabiliko genuke:Zaraitzu-Erronkariko mankomunitateaZaraitzu-Erronkari mankomunitateaHorrela erabiltzen ditugu honakook ere:Baionako hiriaBaiona hiriaPluralekoa (Zaraitzu-Erronkarietako mankomunitatea) zilegi litzateke, plurala den kontzeptuak baliatzekotan. Horrelakoak dira goiko adibideak: Afrika-Asietako herriak dira Afrikako herriak eta Asiako herriak, ez bietakoak diren herriak; gauza bera Araba-Gipuzkoetako eremuak egituran: Arabako eremuak eta Gipuzkoako eremuak alegia, eta ez bienak diren eremuak edo bien artean dituzten eremuak.Erakundeak (maiz bi edo gehiago batuz osatzen diren entitate banakoak diren neurrian) izen berezi gisa erabili beharko dira. Beraz, Busturia-Mundaka-Bermeoko partzuergoa*Busturia-Mundaka-Bermeoetako partzuergoaZaraitzu-Erronkariko mankomunitateaZaraitzu-Erronkari mankomunitatea*Zaraitzu-Erronkarietako mankomunitateaBaina bai Busturia-Mundaka-Bermeoetako itsasgizonak eta Zaraitzu-Erronkarietako biztanleak.

Data: 2000/03/01

Erantzulea: Gramatika batzordea

Arabako Cuadrilla hitza

Galdera:

Erantzuna:Cuadrilla hitza adierazteko Taldea ere erabili izan da, baina izen hori generikoegia da. Beraz, Kuadrila, Koadrila, Kuadrilla eta Koadrilla formak dauzkagu aukeran.Badirudi Kuadrilla dela lau aldaki horietatik aukerakoena, eta Hiztegi Batua osatzeko bigarren itzulian horrela arautzea gomendatuko omen du Hiztegi Batuko lantaldeak.

Data: 1999/03/04

Erantzulea: Onomastika batzordea

Asturiasko/Asturietako

Page 287: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Nola da, "Asturietako Printzerriko Gobernua" ala "Asturiasko Printzerriko Gobernua"?

Erantzuna:Euskaltzaindiaren 32. arauak, "Espainiako erresumako probintzia eta elkarte autonomoen izenak" delakoak dioenez, "Asturias" singularrean deklinatu behar da: "Asturiasen, Asturiasko" eta abar.Baina 32. arau bereko "Izen historikoak" atalean, hitzez hitz aipatzen da "Asturietako Printzerria", eta horixe dugu erabiliko beharreko forma; izan ere, Asturiasen izen historikoa hartu baitu bertako gobernuak. Beraz, "Asturietako Printzerriko Gobernua".

Data: 2001/07/23

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Espainiako erresumako probintzia eta autonomia erkidegoen izenak

Galdera:

32. arauaz gainera, kontuan harturik Frantziako Errepublikako eskualdeen izenak (36. araua), Munduko estatu izenak, hiriburuak eta herritarren izenak (38. araua) eta Munduko geografiako zenbait izen (52. araua), hona bizpahiru zalantza-edo:a) Zergatik Murtzia; baina Cadiz, eta ez Kadiz?b) Espainiako Erresumako probintzia eta elkarte autonomoen izenak atalean, ez otezen komeni bidea erraztea: Kordoba, Eivissa…?c) Eguneroko lanean oinarriturik eta, ustez, aplikazio egoki bati begira, honako bereizketa egitea proposatzen dut:- Izen ofizialak: legez duten izena (Iruña, Marcilla, Tudela…).- Izen kulturalak: ofizialak ez izanagatik, gure esparruan izen propiotzat hartzen ditugunak eta, nolarebait, guztiok "onartuak" direnak (Iruñea, Martzilla, Tutera…).- Kanpoko izenetan ere argi utzi beharko litzateke zein den izen horien euskal ordain ofiziala, hau da, jatorrizko izena (Madrid, Barcelona, Valencia, Cordoba…) eta zein kulturala. Izugarri sinplifikatuko genuke arazoa. Agian izenaren "izaera kulturala" heda liteke euskaldunontzat harreman handikoak diren herri izenetara (Paris, Madril, Bartzelona…), baina izen kultural gisa.

Erantzuna:a) Zerrenda horietako izenak erabakitzean, kontuan izan zen euskaldunek nola erabili dituzten, zer tradizio duten gure artean. Batzuetan, euskal fonologiaren arauetara egokiturik erabili izan dira (zati batean, behintzat): Valentziaren kasuan, argi eta garbi. Ez hainbeste, agian, Murtziarekin; baina analogiaz jokatu zen. Cadizen kasuan ez dago bestelako tradizio nabarmenik, eta bere horretan utzi da.b) Gure tradizioa eta beste hizkuntzetako izen ofizialak kontuan izanik, egokienak iritzi dizkiegun arauak eman ditugu.c) Euskaltzaindiak ez du ikusten "izen ofizial / izen kultural" bereizketaren beharrik. Inguruko hizkuntzek ere, hizkuntza horretan hiriburu eta hirien izen ofizialak ematean, ez dute beti errespetatzen jatorrizko izen ofiziala (Londres/London).

Page 288: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 1996

Erantzulea: Onomastika batzordea

Europar Batasuna

Galdera:

Erantzuna:Gainerako erakunde politikoen izenentzat Euskaltzaindiak proposamenak egin dituen bezala, Europan sortzen ari den batasuna izendatzeko orduan dagoen anabasari aurre egin beharra ikusi du Onomastika batzordeak. Aurkeztu diren aukerak bi dira: Europako Batasuna eta Europar Batasuna. Euskara Batuko batzordearen iritzia erdibitua ageri omen da: lau kide europaren alde, hiru Europakoren alde. Zenbait euskaltzainek beren iritzia eman dute eta, azkenean, botoetara jo da. Hona hemen emaitza: hamar euskaltzain Europar Batasunaren aldeeta zazpi, Europako Batasunaren alde. Boto zuri bat ere izan da. Horrenbestez, Europar Batasuna deitura onartu da. Ikus Euskera, 1999, 2 (1.125. or.).

Data: 1999/05/28

Erantzulea: Euskaltzaindiaren adierazpena

Ez dok amairu

Galdera:Non aurki dezaket Ez dok amairu ipuina?

Erantzuna:Zu bila zabiltzan ipuinak "San Martinen estutasuna" du izenburu eta Euskaltzaindiak argitaratutako Euskalerriaren Yakintza-Literatura Popular del PaísVasco izeneko bilduman dago, bigarren liburuan, Cuentos y leyendas izenekoan, 312.-314. orrialdeetan. Hor aipatzen da, ipuinaren bukaera aldera, gerora horren ospetsu egin zaigun "Ez dok amairu" esaldia.Ipuin-bilduma horren egilea, biltzailea, Resurrección María de Azkue dugu, eta "San Martinen estutasuna" delako ipuin hori Bizkaian ikasi zuen, Ermuan.

Data: 2001/07/23

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Herri-izena eta deitura

Galdera:

Zergatik ez dira biak berdin idazten?

Erantzuna:Espainiako lege-prozedurak eskubidea ematen dio herritarrari bere deitura euskal grafian jartzeko (edo katalan grafian nahiz galizierakoan), baina herri-izenak eta

Page 289: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

deiturak ez dute zertan era berean joan: esate baterako, Yanci, Yabar, Yaben eta Yurreren kasuan.Deiturak eta herri-izenak, izan ere, bilakaera historiko ezberdinen emaitza dira.

Data: 1996

Erantzulea: Onomastika batzordea

Herritarren izenen atzizkiak: "-ar, -tar, -dar, -oztar"

Galdera:Bizkaiko herritarren izenak direla eta, "sopeloztarra" (Sopelakoa) eta "getxoztarra" (Getxokoa) entzutea egokitu zait. Herritarren jentilizioa osatzerakoan, zein irizpide dira zuzenak "-tar, -dar" edo "-ar" erabiltzeko?

Erantzuna:Oso erantzun zaila du galdera horrek; izan ere, joera batzuk nagusi izan arren, ez dago lege zehatzik. Esaterako, Bizkaiko Uriberen mendebaldean "-oztar" erabiltzenda: "berangoztar, dimoztar, sopeloztar" eta abar.Orokorrean "-ar" amaiera dela nagusi esan genezake, nahiz eta XX. mendean asko zabaldu zen "-tar" atzizkiaren erabilera.Inguruko hizkuntzetan ere berdintsu gertatzen da: esaterako, gaztelaniaz "Valencia" eta "Palencia" oso antzekoak izan arren, hango herritarrek jentilizio desberdinak dituzte: valenCIANO/palenTINO.Zuhurrena herriz herriko zerrenda osoa eskuratzea da, eta bertatik ikastea. Horretarako, jo ezazu EUDELek 2001ean argitaratu duen Euskal Autonomia Erkidegoko Biztanle-Entitateak izeneko liburukira (Bizkaiko herritarren izenak 87. orrialdetik aurrera dauzkazu).Horrez gainera, ikus datu-base honetako "-tar" sarrera.

Data: 2001/11/11

Erantzulea: Mikel Gorrotxategi, Onomastika batzordeko idazk.

Juntagailuak (Sintaxia)

"baita ere" lokailua

Galdera:Komunikabideetan sarritan entzuten da "Baita ere esan digute (...)" egitura. Zuzena al da? Ez al du behar "Baita (...) ere" zuzena izateko.

Erantzuna:Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, III, Lokailuak liburukiko 48. orrialdean ageri denez, ez da erabat txartzat ematen "Baita ere (...)" egitura (Mitxelenak berak baditu, adibidez, horrelakoak); baina Gramatika batzordeak nolabait markatutzat dauka. Arruntena, zalantzarik gabe, "Baita (...) ere"egitura da, EGLU, III, Lokailuak liburukiko 50. orrialdeko eskeman ikus dezakezunez.

Page 290: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Batzuetan, ordea, lokailua perpaus guztiari dagokionean eta ez sintagma bati, perpausaren hasieratik eman nahi izaten da emendio kutsua, eta hortik dator perpaus hasieran "Baita ere" erabiltzeko nolabaiteko beharra. Hori dela eta, gogoan izan hor ditugula zeregin horretarako arruntagoak eta egokiagoak diren beste lokailu batzuk: "halaber", "orobat", "era berean" eta abar.

Horrez gainera, ikus datu-base honetako "ere" sarrerak.

Data: 2002/01/08

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

"ere" lokailuaren erabilera

Galdera:Ondoko esaldian zuzen erabilia dago "ere" lokailua?- Lurrak bi higidura mota ditu: errotazioa eta translazioa, biak ERE biraketa-higidurak.

Erantzuna:Bai, adibide horretan zuzen erabilia da "ere" lokailua.Euskaltzaindiaren EGLU liburukietan aurkituko duzu lokailu horren berri zehatzik: ikus Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, III, Lokailuak liburukiko 2.1. atala(35.-51. or., 50. orrialdeko laburpen eta guzti) eta Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, IV, Juntagailuak liburukiko 73.-83. or.

Data: 20020107

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

edo eta ala

Galdera:

Noiz erabili behar da ala eta noiz edo juntagailua?

Erantzuna:Galde-perpausetan nahiz adierazpenezkoetan erabiltzen da ala juntagailua. Galderazkoetan, elkar baztertzen duten aukerak (bai ala ez edo hil ala bizi gisakoak) juntatzen ditu alak: adibidez, Zer nahi duzu, ardoa ala sagardoa?; Zinemara joango gara ala nahiago duzu etxean gelditzea? Adierazpen-perpausetan(batez ere Ipar-Ekialdean) berdintsu zaizkigun aukerak juntatzen ditu alak, nolabaiteko orobatasuna adierazteko: adibidez, Berdin zait nire lagunak aberats alapobre izan. Bi erabilera horietan edo ere berdin-berdin erabil daiteke (bigarren erabileran nahiz eta zein ere bai). Kontua da zenbait euskaldunek edo bakarrik ezagutzen edota erabiltzen dutela. Beste batzuek, biak: edo eta ala. Azken horientzat, Gramatika batzordearen iritziz, normalagoa da ala hautatzea. Zehaztapen gehiago nahi izanez gero, ikus Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, IV

Page 291: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

(Juntagailuak) liburukia. Han aztertzen dira, xeheki aztertu ere, edo (120. or.) eta ala (155. or.) juntagailuak.

Data: 2001/04/04

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

edo, ala

Galdera:

Komeni da edo-ren eta ala-ren erabileraz ahal den guztia argitzea. Eta, ahal bada, salbuespen gutxirekin.

Erantzuna:Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), IV, Juntagailuak liburukian, ahaleginaegin da.

Data: 1996

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

ere lokailua

Galdera:

Zein da ere, baita ere, ere bai eta horrelakoen erabilera zuzena?

Erantzuna:Zure galderari erantzun luzea dagokio, nik hemen ager dezakedana baino erantzun luzeagoa eta jantziagoa. Beraz, jo ezazu Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, III liburukiko 2.1. atalera (35. or.). Hor aurkituko duzu erantzun betea (ikus 50. orrialdean dakarren laburpena ere).

Data: 2001/05/02

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

eta

Galdera:

Etarekin elkartutako izen sintagmetan noiz ken diezaiokegu lehenengo parteari deklinabide-atzizkia? Noiz ez? Zergatik?

Erantzuna:Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), IV liburukian azaldua dago hori. Labur esanda, oro har, pluraleko sintagmetan dugu aukera guraso eta lagunekin nahiz gurasoekin eta lagunekin esateko. Singularrean, kasu-sintagmak elkartzen dira oro har: etxean eta kalean. Baina ezkerrean izenlaguna, edo eskuinean

Page 292: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

izenondoa egoteak, erraztu egiten du singularrean ere izenak juntatzea: bere emazteeta alabarekin, etab. Ikus 111. araua.

Data: 2000

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Gramatika batzordearen argitalpena

eta

Galdera:

Gramatika auzietan: esaldi koordinatuetan, eta erabiltzen denean, zeinekin komunztatu behar da subjektua, bi esaldietako aditzen erregimena ezberdina bada. Esate baterako:Jon etorri eta afaldu du ala Jonek etorri eta afaldu du?Jon afaldu eta joan egin zen ala Jonek afaldu eta joan egin zen?

Erantzuna:Esan, bietara esaten da, entonazioaren arabera. Idatzirako, aztertu egin behar da.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

ta/eta, edo

Galdera:

a) Agur t´erdi ala agur eta erdi?b) 15 urte edo izango nituen ala 15 edo urte izango nituen?

Erantzuna:a) 35. arauan, Orduak nola esan izenekoan, eta osorik idatzi behar dela esaten zen (hiru eta erdiak eta abar). Hala ere, ez da ezer esan agur t´erdi esapideaz; beraz, horretaz araurik ematen ez den arte, zilegi da agur t´erdi erabiltzea.b) 15 urte edo izango nituen da zuzena; bestea, ez.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Juntagaiak bi baino gehiago direnean

Galdera:

1.) Juntagailuei buruzko azken gomendioen artean, hau agintzen da hitzez hitz: "ez da onartzen juntagaia kasu markarik gabeko izen sintagma izatea eta bigarren kasu markaduna izatea". Hori dela eta, lehenik jakin nahi genuke gomendio-erabaki horrek ere indarra ote duen juntagaiak bi baino gehiago direnean. Alegia, nola idatzi behar genuke: Toki Entitateen Antolakuntzari, Funtzionamenduari eta

Page 293: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Araubide Juridikoari buruzko legea ala Toki Entitateen Antolakuntza, Funtzionamendu eta Araubide Juridikoari buruzko Legea?

2.) Delako arauak, bertzalde, juntagaia izena + adjetiboa + adjetiboa denean ere balio du? Erran nahi baita: Sección de Gestión Técnica y Administrativa izenekoa zer da, Kudeaketa Tekniko eta Administratiborako Atala ala Kudeaketa Teknikorako eta Administratiborako Atala?

3.) Araua betetzeak, bertzalde, arazoak sortzen dizkigu izenlagunak elkarren ondoan pilatu behar ditugunean; izan ere, testuak ilun samarturik gelditzen baitzaizkigu. Konparazione, emandako arauari jarraituz: Langileriaren Kudeaketarako eta Administraziorako Atala berdin izan daiteke: Sección de Gestión de Personal y Administración edo Sección de Gestión y Administración de Personal. Aldiz, Langileriaren Kudeaketa eta Administraziorako Atalak zilegia balitz, ordain bakarra izanen luke erdaraz: Sección de Gestión y Administración de Personal.

4.) Berdintsu gertatzen da kasu honetan: Segurtasuneko Ikerketaren eta Ikasketen Atala. Hala behar luke, behintzat, Euskaltzaindiaren azken erabakien ariora. Alabaina, nola jakin kasu horretan "segurtasuneko" hori "ikerketari" soilik dagokion ala "ikasketei" ere? Modu bakarra erdarazko izenari begiratzea da: Sección de Estudios de Seguridad y Formación.

Erantzuna:1.) Juntagaia kasu markarik gabeko izen sintagma izatea ez dela onartzen esatean, hauxe esan nahi da: artikulua bai, baina kasu markarik ez duena. Beraz, gaitzesten dena, Toki Entitateen Antolakuntza, Funtzionamendua eta Araubide Juridikoari buruzko legea da.Bestalde, izenak juntatu ala kasu sintagmak juntatu hautatzean, Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), IV liburukian esaten den bezala, ezkerrean izenlaguna eramateak asko errazten du izenak juntatzea, eta ez kasu-sintagmak. Beraz, aipatutako bi aukerak dira zilegi.

2.) Hor ere, eskuinean doazen izenondoak zuzenean junta daitezke. Beraz, Kudeaketa Tekniko eta Administratiborako Atala erabat zuzena da.

3.) Lehen esan bezala, Langileriaren Kudeaketa eta Administraziorako Atala zuzena da euskaraz. Baina ohart gaitezen, erdaraz ere Sección de Gestión y Administración de Personal esatean ere badela anbiguotasuna; ez baitago jakiterik "de Personal" izenlaguna bi izenei dagokien (Gestión y Administración) ala bigarrenari bakarrik dagokion (Administración). Baina erdaraz ohituak gaude eta ezdugu anbiguotasunik ikusten. Euskaraz ere berdin jokatzen ikasi beharko genuke.

4.) Segurtasuneko Ikerketa eta Ikasketen Atala jartzeak ez luke konponduko hemen azaltzen den zalantza. Bestalde, erdal izena ere anbiguoa da: nola ulertu behar da, Estudios de Seguridad y (de) Formación ala Sección de Estudios de Seguridad y Sección de Formación? Anbiguotasunak hizkuntza guztietan daude. Erdaraz, izena eta izana, biak batera hartzen ditugu, eta hasieratik ohitzen gara modu bakar batean ulertzen.

Page 294: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 1996

Erantzulea: Arauaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Singularra ala plurala?

Galdera:

Komunztadura, emendiozko perpaus juntatuetan: Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), IV liburukian hauxe dator:"Emendiozko juntadurak aditza plural komunztadura hartzera behartzen duela esan daiteke oro har".Hala ere, salbuespen batzuk egiten dira, horien artean izen-sintagma abstraktuak juntatzen dituzten perpausak (2.4. atala).Abstratuak soilik? Bazkaria geuk egingo dugu, zuek ogia eta ardoa ekarri behar duzue, besterik ez esaldia zuzena al da? Deskribapenetan, adibidez: Serafin hartza... ugaztuna, 16 cm inguru luzeko gorputza eta 20 cm-ko isats orakorra duena. Horrelakoetan, singularra nahiz plurala erabil al daiteke?

Erantzuna:Bai, biak erabil daitezke. Komunztadura singularrean eginez gero, entonazioa desberdina izango litzateke, etena eginaz: 16 cm inguru luzeko gorputza / eta 20 cm-ko isats orakorra duena. Beste modu batean esanda, juntagaiak, erlatiboko perpausak direla ulertuko genuke, baina lehenengoan aditza isilpean utzi dela: 16 cm inguru luzeko gorputza (duena) eta 20 cm-ko isats orakorra duena.

Data: 1996

Erantzulea: Patxi Goenaga (iritzia)

Zernahi (Sintaxia)

"-(e)z gero", baldintza-perpausetan

Galdera:Nola berridatzi behar dugu "-(e)z gero": alegia, ez alegiazko ala alegiazko bezala? Adibidez, "Talibanek ez digute ikasten uzten, ikasiz gero aurre egingo diegulakoan"esaldia nola berridatzi, "ikasiko bagenu aurre egingo geniekeelakoan" ala "ikasten badugu aurre egingo diegulakoan"?

Erantzuna:Berridazketa: "Talibanek ez digute ikasten uzten, ikasten badugu, aurre egingo diegulakoan."Aditz jokatu gabean oinarritzen den baldintzazko forma horrek, berez, bietarako balioko luke; aditzaren forma jokatu gabeak ez baitigu era horretako informaziorik ematen: ez digu adierazten alegiazkoa ala ez alegiazkoa den. Hori da forma ez jokatuek duten alde ona (edo alde txarra, nondik begiratzen diogun).Kasu honetan izan dezakeen balioaren aztarna bakarra, pista bakarra, baldintza-perpauseko apodosiko aditzak (DIEGULAKOAN formak) eman

Page 295: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

diezaguke: "Talibanek ez digute ikasten uzten, ikasiz gero, aurre egingo DIEGULAKOAN".DIEGULAKOAN aditza erabiltzen badugu, "-(e)z gero" forma "ikasten badugu"renbaliokide izan daiteke.

Data: 2001/10/23

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

"ea" partikula zehar-galderetan

Galdera:Badirudi zehar-galderetan "ea" partikularen erabilerak badituela bere mugak, zalantza baten ordez objektu bat adierazten denean zehar-galderaren egiturarekin. Esaterako: "Ez dakit nor etorri den" bezalako batek ez du onartzen "ea" partikula zalantzazkorik. Gauza bera "Ikusi dut nork egin duen" edo "Aitortu diot zer ikusi dudan" itxurakoetan. Kontua da ez dudala inon aurkitu halako debekurik. Non begira dezaket?

Erantzuna:Ikus Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, V, Mendeko perpausak, 1 liburukiko 101. or. eta hurrengoak. Hor aurkituko duzu "ea" partikula horren erabilerari dagokion azalpenik zehatzena.

Data: 2002/09/17

Erantzulea: Pello Salaburu

... eta gero, hori eta gero / ...-(r)en ondoren, horren ondoren

Galdera:Zuzenak al dira "aurkikuntza eta gero," edota "hori eta gero," gisakoak?

Erantzuna:Ez, ez dira zuzenak. Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan esana dago, "gero" sarreran, "gero" hori partizipioaren ondotik erabili behar dela, ez izenaren ondotik. Beraz, "*aurkikuntza eta gero," izan beharrean, "aurkikuntza egin eta gero," beharko genuke. Edo, izenari edo izen-sintagmari eutsi nahi badiogu, beste era honetara: "aurkikuntzaren ondoren," edota "horren ondoren,".

Data: 2001/10/19

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

-(e)tik gora: 80 lagunetik gora, 6 ordutik gora…

Galdera:Zein da zuzena 80 lagunetik gora / 80tik gora lagun; 6 ordutik gora / 6tik gora ordu; 14 urtetik gorakoentzat / 14tik gora urtekoentzat eta gisako bikoteetan?

Page 296: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Horrelakoetan, “zenbatzailea + izena +-(e)tik gora” da joskera zuzena. Hortaz, 80 lagunetik gora, 6 ordutik gora, 14 urtetik gorakoentzat, hiru mila lagunetik gora elkartu ziren eta abar. Horren lekuko dira Orotariko Euskal Hiztegian (ikus VIII. lib. 724. or.) ageri diren ondorengo hauek: berrogei urtetik gora dago hori; berrogeitik gora bildu ziren; hogei urtez gora zuenik; bi milatik gora ziren; bederatzi mila laurlekotik gora; hogei mila pezetatik gora eman; laurogei milioitik gora diren horientzat...

Data: 20090514

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

-(e)z gero, ezkero: noiz nola idatzi eta ahoskatu

Galdera:Nola idatzi behar dira, adibidez, jo ezkero, igo ezkero, etorri ezkero, edan ezkero, hamarrak ezkero...? Eta nola idatzi eta ahoskatu behar da, adibidez, esan duzun ezkero?

Erantzuna:Idazkerari dagokionez, 26. arauak dio 'orduekin, eta oro har denbora postposizio gisa, ezkero ere idatz daiteke'. Baina 'kasu guztietan -(e)z gero idatz bedi'. Bestalde, Euskaltzaindiaren Hiztegia. Adierak eta adibideak delako liburuan (ikus 264. or.), hauxe da, besteak beste, ezkero sarreran datorrena:- ezkero -z gero. (Orduekin-eta denbora postposizio gisa erabiltzen da). Atzo ezkero: atzoz gero. Hiztegi Batua zorrotzagoa da, ordea (eta arau-emailea, Euskaltzaindiaren 26. arauan oinarrituta): - ezkero (eguerdiko hamabiak ezkero moduko esapideetan bakarrik erabiltzekoa). Beraz, joz gero, igoz gero, etorriz gero, edanez gero da idazkera zuzena. Baita hamarrak ezkero ere; baina esan duzunez gero da idazkera zuzen-egoki bakarra.Ahoskerari dagokionez, 87. arauak X. puntuan dio, esan duzunez gero idatzi behardena esan duzun ezkero ahoskatzea guztiz onargarria dela.

Data: 20141118

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

baino gehiago: batek baino gehiagok, bati baino gehiagori

Galdera:Zein da zuzena hamar mila pertsona baino gehiagok parte hartu dute ala hamar mila pertsonak baino gehiagok parte hartu dute?

Erantzuna:Horrelakoetan, bi osagaiek deklinabide-atzizki bera eramaten dute: batek baino gehiagok, bati baino gehiagori, zazpi etxek baino gehiagok... (ikus Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, V, Mendeko perpausak-1 liburukiko 420. or.). Beraz, hamar mila pertsonak baino gehiagok parte hartu dute da zuzena.

Page 297: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Izenlagunetan, ordea, gehiago hitzari bakarrik eransten zaio -ko atzizkia: 30 ikasle baino gehiagoko ikasgelak, 200 bizilagun baino gehiagoko herriak.Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako 'gehiago' sarrera.

Data: 20131201

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

ez ezik, ezezko esaldietan

Galdera:Zuzena al da ez ezik ezezko esaldietan erabiltzea? Adibidez, Ikusleek ez ezik, jokalariek ere ez dute parapentea ikusi jokalekura erori den arte esaldian.

Erantzuna:Bai. Euskaltzaindiak arautu gabeko kontua da hori; baina hona hemen Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegia delakoan aurkitu ditudan erabilera horren zuzentasunaren aldeko bi lekuko, biak Koldo Mitxelenarenak:- Zimenduetan ez ezik, ez zen paretetan artesiturik ageri.- Euskaldunek (...) ez dituzte orain arte honen legeak bete; bete ez ezik, bai baitirudi haien berririk ere ez dutela izan.Hortaz, zuzentzat daukat erabilera hori.

Data: 20140929

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

ezta ... ere: ez zaitut ezta ikusi ere egin

Galdera:Zuzena al da ez zaitut EZTA ikusi ERE egin esaldia?

Erantzuna:Ez da oker larria. Era horretako egiturak testuinguru enfatikoetan eta erregistro lagunartekoetan gertatzen dira, oro har, eta halakoetan, enfasiaren lagungarri egiten dira horrelako arau-hauste ez bereziki larriak:- Ez zaitut EZTA ikusi ERE egin.- Ez zaitut EZTA ikusi ERE egin nahi.EZTA … ERE horrek, entonazio, isilune eta tonu berezi batek lagunduta, indar eta enfasi berezia ematen dio jardunari, nire ustez, eta horregatik sartzen da, modu bortxatuxean. Berez, idatzizko jardun zuzen eta akademikoan ez luke beharbada lekurik, eta beste egitura hau litzateke hobestekoa:- Ez zaitut ikusi ere egin (nahi).- Ikusi ere ez zaitut egin (nahi).Hona ERE lokailuari buruzko kontsulta zehatzagoak egiteko liburua: Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, III, Lokailuak (35.-50. or.), Euskaltzaindia, 1990.Interneten ere aurki dezakezu helbide honetan: http://www.euskaltzaindia.eus/gramatika

Page 298: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Data: 20130520

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

gehiago: x eta gehiago, x baino gehiago

Galdera:Zalantza hauxe sortu zaigu: 4.000 gizon eta gehiago / 4.000 eta gehiago gizon. Zeinda zuzena? Eta beste honetan 4.000 gizon baino gehiago / 4.000 baino gehiago gizon zein da zuzena?

Erantzuna:1. Ohiko erabilera lau mila eta gehiago gizon da. Hona hemen, horren lekuko, Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegitik hartutako adibide hau (ikus OEH, VIII. lib., 470. or.): “sin incluir aquí los ejemplos con numerales, del tipo mila eta gehiago gizon” dio, hitzez hitz, orrialde horretan. Beraz, mila eta gehiago gizon aipatzen du eredu gisa. Kontuan hartzekoak dira, halere, aurreraxeago dakartzan adibideak (ikus OEH, VIII. lib., 474. or.), “gehiagoko (con numerales)” atalean: mila egun eta gehiagoko barkamenak; bost mila eta gehiagoko bilera; edukirik ehun zaldiren baino gehiagoko indardun burtarina; hogei kilometro eta gehiagoko bidean; zabaleran, metro bi eta gehiagokoak... 2. Ohiko erabilera lau mila gizon baino gehiago da. Ikus Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegitik hartutako adibide bakar hau (OEH, VIII. lib., 474. or.): hiru kilometro baino gehiagoko zabalera. Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako “gehiago” sarrera.

Data: 20090514

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

inguru: hamar urte inguru

Galdera:Zalantza hauxe sortu zaigu: hamar urte inguru / hamar inguru urte. Zein da zuzena?

Erantzuna:Ohiko erabilera hamar urte inguru da. Hona hemen, horren lekuko, Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegitik hartutako adibide hauek (ikus OEH, IX. lib., 382. or.): laurogei pezeta inguru; hamalau legoa inguru; hogei urte inguru; hamar minutu inguru; hogei metro koadro inguru... Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako “inguru” sarrera.

Data: 20090514

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Lokailuak: alegia, alegia + -(e)la

Page 299: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Zuzena al da alegia lokailuari -(e)la menderagailua ez eranstea?

Erantzuna:Bai, testuaren arabera. Askotan -(e)la menderagailuarekin batera agertzen da, baina gabe ere ager daiteke: - Hemengo ipuin eta bertsoek iturri bera dute: Gesaltzako aitona, alegia. - Eskutitz sail bat zen: karta sail bat, alegia. Azaldu nahi denari sarrera ematen dionean, -(e)la menderagailuarekin batera erabiltzen da: - Zera adierazio dio, alegia, ez dadila hemendik aurrera bere andregaiarekin joan. - Esan dit, alegia, hauek gaztetxoak direla. - Esan nahi dut, alegia, aukera izan banu, bide horretatik joko nuela.

Data: 20111123

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Lokailuak: ezen (ezen, ezen + bait)

Galdera:Beharrezkoa al da ezen lokailuari bait eranstea?

Erantzuna:Kausazko zentzua duenean, ezen lokailua menderagailurik gabe erabiltzen da. - Zu behar zaitut laudatu, ezen gauza guztiak zuregandik heldu dira. - Adinak burua flakatu bide dio, ezen hasia da bere aldeko ez dituen gizonik aipatuenen preso ematen eta hilarazten. Ondoriozkoa denean (non-en baliokide), orduan bai, orduan bait edo -(e)n menderagailua eramaten du berekin: - Hain begiluzea zen, ezen herriko berri guztiak jakiten baitzituen. - Hain begiluzea da, ezen herriko berri guztiak jakiten dituen. - Hainbeste diru galdu zuen, ezen ez baitzekien emazteari zer esan. - Hainbeste diru galdu zuen, ezen ez zekien emazteari zer esan. Gogoratu ondoriozko perpausetan txartzat emandakoak -ela atzizkidunak direla: alegia, *hain begiluzea zen, herriko berri guztiak jakiten zituela eta horren gisakoakokerrak direla. Horrez gainera, ikus JAGONETeko datu-base honetako “ondoriozkoak” sarrera. Oharra: ezen lokailua ahozkoan ze esaten da sarri.

Data: 20110912

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

zein/zeinak (...) bait-/-en

Galdera:Erlatibozko esaldietan, ondorengo kasuetatik, zein dira zuzenak?- Irakasleak, ZEIN oso ondo bizi BAITira, ezin dira kexatu.- Irakasleak, ZEINAK oso ondo bizi BAITira, ezin dira kexatu.

Page 300: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

- Irakasleak, ZEIN oso ondo bizi direN, ezin dira kexatu.- Irakasleak, ZEINAK oso ondo bizi direN, ezin dira kexatu.

Erantzuna:Galderan ematen diren esaldi guztiak zuzenak dira. Ez da Euskaltzaindiaren araurikkontu honetan. Dagoena da tradizioko erabilera, bi eratakoa:- Erabilera mugagabea: Irakasleak, ZEIN oso ondo bizi BAITira, ezin dira kexatu.- Erabilera mugatua: Irakasleak, ZEINAK oso ondo bizi BAITira, ezin dira kexatu.Aditzaren menderagailuari dagokionez, nagusiki BAIT- erabiltzen bada ere, -eN ereerabil daiteke halako egituretan. Beraz, galderako beste bi esaldiak eta gisakoak erezuzenak dira:Hona egitura horri buruzko kontsulta zehatzagoak egiteko bi liburu:- Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, V, Mendeko perpausak, 1, (266. or.), Euskaltzaindia, 1999.- Euskal estilo libururantz, (208. or.), X, Alberdi & I. Sarasola, UPV/EHU, 2001.

Data: 20140410

Erantzulea: Jesus Mari Makazaga, Gramatika batzordeko idazk.

ikusiz ala ikusiaz?

Galdera:

Erantzuna:Literaturan biak erabili izan dira, eta batasunerako ez da erabakirik hartu.Bestalde, Gramatika batzordea ez da hasi mendeko perpaus jokatugabeak aztertzen.Errazago izango da galdera horri erantzuna gero ematea.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

-(e)nean / -(e)larik

Galdera:Gurasoak etorri direnean, alde egin duzu.Gurasoak etorri direlarik, alde egin duzu.Ontzat ematen al dira horiek biak?

Erantzuna:Bai, biak ontzat ematen ditugu. Izan ere, ez dago inongo eragozpenik ekintza burutuetan -elarik erabili ahal izateko.

Data: 2000/03/02

Erantzulea: Gramatika batzordea

baizik, baizik eta

Page 301: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:

Zuzena al da ondoko esaldi hau?Ez gara horretara bakarrik etorri, baizik eta…

Erantzuna:Zuzena da, bai (ikus Euskal Gramatika: Lehen Urratsak EGLU, IV, Juntagailuak), nahiz oso erabilera urrikoa izan. Askoz gehiagotan aurkituko dugu baizik soila.

Data: 1999

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

bezala, bezain, hain…

Galdera:

Zer dira horiek? Kategoria-arazoak.

Erantzuna:Adberbioak dira.

Data: 1996

Erantzulea: Patxi Goenaga (iritzia)

bina maleta / maleta bina

Galdera:

Badakit bina maleta zuzena dela, baina maleta bina ere zuzena al da?

Erantzuna:Bietara esan daiteke, maleta bi nahiz bi maleta. Hortaz, zure galderako adibide biakere zuzenak dira: bina maleta eta maleta bina. Begira zer adibide dakarren Ibon Sarasolaren Euskal Hiztegiak (151. or.): - Kutxak, aldareak eta mahaiak alboetan urrezko eraztun bina zituzten.

Data: 2001/03/28

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

-elako/-en/-enaren gehi izena

Galdera:

Zalantzarik ez dut forma hauen zuzentasunaz: ezkondu delako berria, hori gaizki dagoelako ustea oso zabaldua dago; baina ez dakit beste hauek zuzenak ote diren: zerbait larria gertatu den susmoa dut, ordainduko ez didaten beldur naiz, hemengoa den seinale…

Page 302: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Hor aipatzen diren adibide guztiak zuzenak dira. Ikus Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), V, (145.-158. or.). Baliteke, gainera, laster arau bilakatzea iritzi hau; izan ere, Gramatika batzordeak oraindik orain prestatu du gai horri buruzko txostena, arau izatera iristeko helburuarekin.

Data: 2000

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

-eneko

Galdera:

Batzuek diotenez, -eneko delakoa baztergarria da. Horrela bada, zergatik sartu da forma hori? Ez da inondik ere beharrezkoa? Beti da gaitzesgarria? Ez al dago ondo gogoratzen duzu ni uretara erori nintzenekoa esaldia?

Erantzuna:Bai, esaldi hori ondo dago erori nintzen momentu/une/garaikoa esan nahi baitu. Bestalde, -(e)neko beharrezkoa da erlatiboaren ondoko izena (gehienetan, denbora adierazten duena) isilpean uzten denean. Baina, oro har, ez da beharrezko liburua erosi dudaneko denda bezalakoetan; hor nahikoa da liburua erosi dudan denda.Hala dio Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), V liburukiak (196. or.): "Badirudi halere, tradizio zabalduenaren arabera deusetan ez dela beharrezko -eKO atzizkiaren eranste hau".

Data: 2000

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

jakitera eta jakin izatera

Galdera:

Biak berdin erabil daitezke? Ba al dute ezberdintasunik?

Erantzuna:Gramatika batzordea ez da hasi mendeko perpaus jokatugabeak aztertzen. Datuak ondo aztertu gabe ezin da erantzun zehatzik eman.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

-kotan

Galdera:

Erabilera argitu. Negua izatekotan, hotzak egongo ginateke = negua izanez gero?

Page 303: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Erabilerarik zabalduenean, zerbeza edatekotan, edan ezazu holandesa bezalako perpausak dira ohikoak. Hau da, -kotan = etorkizunari buruzko baldintza ("zerbeza edan nahi baduzu" edo horrelako zerbait).Dena den, Gramatika batzordea ez da hasi mendeko perpaus jokatugabeak aztertzen.

Data: 1996

Erantzulea: Patxi Goenaga (iritzia)

-la, -larik

Galdera:

Moduzkoetan -larik erabil daiteke?

Erantzuna:Orain ari da Gramatika batzordea horrelako egiturak aztertzen. Laster izango gara gai, beraz, zerbait esateko.

Data: 2000

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

-n eta -la

Galdera:

Subjuntiboko adizkiek -n atzizkia hartzen dute, batzuetan, eta beste batzuetan, -la. Noiz erabili -n eta noiz -la? Etor dadin ala etor dadila? joan zaitezen esan dit / joan zaitezela esan dit. Biak onartzen dira? Noiz bata eta noiz bestea?

Erantzuna:Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), V liburukian aurki daiteke galdera horren erantzuna (136.-145. or.). Labur esanaz: -eN da menderagailu nagusi eta orokorki erabiltzen dena.-eLA erabiltzen da Hegoaldean eskaera eta agindua adierazten dutenetan; baita Iparraldean ere, zenbaitetan, agindua adierazten duten predikatuekin.-eLA erabiltzen da oro har, mendeko perpausa, perpaus nagusitik "bereiz" denean edo lokabe itxura duenean: horixe nahi dugu, ondo senda dadila.Nolanahi ere, hori guztia deskribapena da, erabilera nolakoa izan den eta den. Ez daaraua.

Data: 2000

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

-nez geroztik

Page 304: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:Gramatikalki okerrak al dira ondorengo bi perpaus hauek?(1) Etorri denez geroztik ez da bisitan etorri.(2) Orain dela hiru urte etorri denez geroztik ez da bisitan etorri.

Erantzuna:Galderako perpausak, berez, ez dira gramatikalki okerrak:(1) Etorri denez geroztik ez da bisitan etorri.(2) Orain dela hiru urte etorri denez geroztik ez da bisitan etorri.Baina perpaus horiek baino egokiagoak dira denbora-erlazioa edo aldi-komunztadura gordez egindakoak; erabiliagoak eta neutroagoak baitira. Hona hemen:(3) Etorri zenez geroztik ez da bisitan etorri.(4) Orain dela hiru urte etorri zenez geroztik ez da bisitan etorri.Horiez gainera, denbora-erlazioa gordez egindako beste hau ere egokia da:(5) Gaur goizean etorri denez geroztik ez da isildu.

Data: 1997/06/20

Erantzulea: Gramatika batzordea

-nez, -nez gero

Galdera:

Argitu.

Erantzuna:Gramatika batzordeak esku artean duen liburukian, mendeko perpausei dagokien bigarrenean, aztertuko ditu egitura horiek.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

nola ez naizen etorri...

Galdera:Zuzenak ote dira nola ez naizen etorri bezalakoak?

Erantzuna:Gramatika batzordearen erantzuna ahobatekoa da: nola ez naizen etorri bezalakoak ongi daude. Bestelako ordainak ere baditu, jakina: etorri ez naizenez (gero), adibidez. Nolanahi ere, errejistro desberdinen kontua ere bada hemen.

Data: 1996/12/03

Erantzulea: Gramatika batzordea

nola... -(e)n/bait-

Page 305: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:

Ondoriozko egitura onargarria al da? (Orotariko Euskal Hiztegiak adibiderik badakar).

Erantzuna:Gramatika batzordeak orain arte aztertu dituen egituretan, nola ... -en egitura bildu du, adierazpen-perpausak eratzen dituena (Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, V: 77.-78. or. eta 96.-98. or.):

Ikusiko duzu nola ahaztuko zaion Mireni dirua ekartzea.

Horrelakoek badute tradizioa. Liburuki horretan bertan aztertzen dira ondorio perpausakere, eta horiek adierazteko erabiltzen diren lokailu eta menderagailuak: hain... non... bait-/-en eta hain... ezen... bait-/-en ageri dira jasoak, baina ez nola. Hortik aurrerakoak aztertu gabe ditugu oraindik.

Data: 2000

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

nukeenean, lukeenean

Galdera:

Idia adar eta guzti jango nukeenean nago (zuzen)Etxea salduko lukeenean dabil (zuzen)Forma horiei eta antzeko esaldiei buruzko argibiderik ez dugu aurkitu inon.

Erantzuna:Geuk ere ez dugu horrelako egituren berririk. Orotariko Euskal Hiztegian, egon aditzari buruzko informazio luzean ere ez dator egitura horren lekukotasunik. Ez dirudi, beraz, forma hedatuegiak direnik, literaturan behintzat. Lagungarri izango litzaiguke non erabiltzen diren jakitea, etorkizunean argibideren bat eman ahal izateko.

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

-tearren, -tzearren, -teagatik, -tzeagatik

Galdera:

Atzizki horien erabilera, helburua adieraziz, gogorra egiten da. Azaldu, adibideak emanez.

Erantzuna:Gramatika batzordea ez da hasi mendeko perpaus jokatugabeak aztertzen. Mogelek

Page 306: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

nola erabili zituen, Adolfo Arejitak aztertu du horretaz egin duen doktore-tesian, (Deustuko Unibertsitatean aurkeztu zuen tesi hori).

Data: 2000

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

-z gero (eta baliokideak)

Galdera:

Etorri zealazkoa, eamazu zeorrek (zuzena, Gipuzkoako Goierrin).Etorri zarelazkora, eraman ezazu zerorrek (zuzena, batuan).Etorri zarenez gero, eraman ezazu zerorrek (aurrekoaren esanahia).Esamodu hori herriko zaharren artean sarritan entzun izan dut. Agian, lokalismo hutsa da. Bestalde, fonetika aldetik, baliteke hiztun alfabetatu gabeen ahozko aldaketa izatea. Beharbada, zarenez gero horren eboluzio-dejenerazioa da goiko hura: zarenez gerora?… zarenezkora?… etab. Beste probabilitate bat ere bada: zarelako-tik eratorri izana.Horrez gainera, jakin nahi nuke -z gero egitura erabiltzerakoan, noiz erabili behar den -(e)z gero. Kontsonantez bukatzen denean bakarrik? Hartuz gero ala hartuez gero?

Erantzuna:Eskualde jakin batekoak diren neurrian, zaila izaten da, askotan, literaturan lekukotasunak aurkitzea. Areago, zaila izaten da, batzuetan, ahoz sarri erabiltzen ditugun egiturak nola idatzi behar diren jakitea. Baliteke horrelakoa izatea kasu horiere. Dena den, aztertzeke dago.Bestalde, partizipioa kontsonantez amaitzen denean erabili behar da-ez gero; beraz, hartuz gero.

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

zeinen eta

Galdera:

Zeinen eta bizkorra zaren, ni ez nauzu zure zepo horretan harrapatuko (zuzen).Bizkorra bazara ere, ni ez nauzu… (zuzen).Esaldiok, gure ustez, biak dira zuzenak; baina lehenengo horri buruzko aipamenik ez dugu aurkitu gramatiketan.

Erantzuna:Egitura horien hedadura, zein leku duten tradizioan... aztertu gabe dugu oraindik (lehenengo egitura hori, zeinen eta, ezezaguna zaigu).

Data: 1999

Page 307: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

zenbat eta... hainbat eta...

Galdera:

Zenbat eta gehiago ikasi, orduan eta hobeto / hainbat eta hobeto / hobeto / gero etahobeto…Onartu egin behar al dugu azkeneko forma hori?

Erantzuna:Gramatika batzordeak, 1997ko ekainean, honela erantzun zion antzeko galdera bati:"zenbat eta ... -ago, orduan eta ... -agozenbat eta ... -ago, hainbat eta ... -agozenbat eta ... -ago, hainbat ... -agoGramatika batzordearen iritziz, horiek hirurak ontzat jotzekoak dira. Beraz, ondorengo hau da ontzat hartzen EZ dugun bakarra:zenbat eta ... -ago, gero eta ... -ago"

Data: 1999

Erantzulea: Gramatika batzordea

zergatik... -(e)n

Galdera:

Edo -(e)n gabe, onargarria al da? EGLU III lanean, literaturako adibideak agertzen dira, menperagailu zein lokailu gisa. Egitura horrek duen "debekua" eta fama txarradesagertzea komeni da? Euskaltzaindiak EGLU III liburukian azaltzearekin nolabaiteko "onespena" eman diola dirudi. Hala bada, argiago esaterik merezi al du?

Erantzuna:Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), III liburukian, horrelako egiturak literaturan badirela besterik ez da adierazi nahi izan. Hortik aurrera, Euskaltzaindiak ez du esan batasunerako gomendatzekoak diren ala ez. Aztertuko da.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Aditzaren ingurukoak. Aditza perpausaren hasieran

Galdera:

Noiz da zilegi eta noiz ez Diot nik, aditza aurrean jarrita inolako partikularik gabe?Azkenean onartu egin beharko al ditugu Da arront ona; Dago etxean; Diot nik eta horrelako erabilerak?

Page 308: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Aditz sintetikoa (edo trinkoa), inolako partikularik gabe, hasieran jartzea ez da oso ohikoa, baina badira adibideak literaturan. Batasunerako ez da bereziki gomendiorik eman, baina badirudi egitura hedatuenak hartu beharko genituzkeela eredu.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Aposizioak

Galdera:

Ondorengo aukera hauek guztiak zilegi al dira?Axularrek, nafar idazle fina, iragarri zuen… Axular, nafar idazle finak, iragarri zuen… Axularrek, nafar idazle finak, iragarri zuen…Axular nafar idazle finak iragarri zuen…Denak zilegi badira, batasunerako zein hobetsi behar da?Eta hurrengo adibide honetan?Nire lagunak, zuek ezagutzen duzuenak...Nire lagunak, zuek ezagutzen duzuena...

Erantzuna:109. arauan azaldu du Euskaltzaindiak zein komunztadura mota eskatzen duten aposizioek euskara batuan:1. Aposizioa izen sintagmaren barneko izenen artean egiten denean ez da komunztadura arazorik sortzen:Unibertsitateko errektoreorde Edurne Mendiluzek aurkeztu du txostenaEdurne Mendiluze Unibertsitateko errektoreordeari aurkeztu diote txostenaAposizioa sintagmen artean gertatzen denean, komunztadura egitea da ohikoena, mugatzailea eta hondarkiak sintagma bietan ipiniz, hala dagokien neurrian:Mariasun Landak, haur literatura hain ongi ezagutzen duenak, beste liburu bat kaleratu du egun hauetanLaurogei urteko gizon bati, munduaren berri ondo dakienari, ez zaio ia ezer harrigarri gertatzen2. Komunztadurarik gabeko aposizioak lekukotasun urriagoa du tradizioan, batez ere perpaus barruan kokatua dagoenak, eta, hortaz, ez dirudi gomendatzekoa denik: Nire lagun Ferminek, piano(-)jotzaile trebea, kontzertu asko eman ditu aurten.Beraz, bi aukera izango genituzke:Axularrek, nafar idazle finak, iragarri zuen...Axular nafar idazle finak iragarri zuen...Bigarren kasuan, berriz, aukera bakarra:Nire lagunak, zuek ezagutzen duzuenak...

Data: 2000

Erantzulea: Araua

Page 309: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Aposizioak ziurtagirietan

Galdera:

Ziurtagirietan, sintagma barruko aposizioaren eta sintagma aposatuaren erabilera dela eta, lasai erabil ditzakegu ondorengo forma biak ala bigarren aukera hobetsi behar dugu?a) Pello Urzelai Gabiola Eusko Legebiltzarraren Mahaiko Lehen Idazkari naizen honek ziurtatzen dut...b) Pello Urzelai Gabiolak, Eusko Legebiltzarraren Mahaiko Lehen Idazkari naizenhonek ziurtatzen dut...

Erantzuna:Gramatika batzordearen iritziz, ziurtatzen dut lehen pertsonan erabiltzeak zailago bihurtzen du kontua. Ziurtatzen du erabili ahal izateak, berriz, ikaragarri erraztuko luke auzia, hirugarren pertsonarekin aukera biak lirateke-eta egokiak.Baina ziurtatzen dut lehen pertsonan eman behar izanez gero, bi aukerak ontzat emanda ere, bigarrena hobesten dugu:Pello Urzelai Gabiolak, Eusko Legebiltzarraren Mahaiko Lehen Idazkari naizen honek, ziurtatzen dut...Agian egokiagoa litzateke bigarren hori nik izenordaina aurrean erantsita:Nik, Pello Urzelai Gabiolak, Eusko Legebiltzarraren Mahaiko Lehen Idazkari naizen honek, ziurtatzen dut...

Data: 2001/02/02

Erantzulea: Gramatika batzordea

Dokumentua: Ziurtagirietan nola erabili sintagma barruko aposizioak eta sintagma aposatuak (irizpena ) - http://www.euskaltzaindia.net/dok/jagonet/Ziurtagiriak1.pdf

Armarriko testua

Galdera:Berastegiko udaleko armarriko idazkunak gaztelaniazko testu hau dakar: Nobleza con Libertad. Horren euskal ordain jatorra zein ote da: Leialtasunez askatasuna edoAskatasunez leialtasuna?

Erantzuna:Gramatika batzordearen ustez, eta kasu honetan bi izenen arteko erlazioa nagusiki kopulatiboa dela kontuan harturik, honako hau izan daiteke ordain egokia Nobleza con Libertad adierazteko armarrian:

Leialtasuna eta Askatasuna

Eta, horrekin batera, egokitzat joko genuke ondoko hau ere:

Leial eta Aske

Page 310: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galderan proposatutako egiturak (Leialtasunez askatasuna eta Askatasunez leialtasuna) ez dira, batzordearen ustez, tradiziokoak.

Data: 1997/06/20

Erantzulea: Gramatika batzordea

Baldintzak

Galdera:

Ezeren okerrik ez duela, pilotari bikaina aterako da (zuzen)Ezeren okerrik ez baldin badu, pilotari bikaina aterako da (zuzen)Horiek biak elkarren sinonimoak dira. Kontua da, gure eskuetatik hamaika liburu eta gramatika pasa arren, oraindik ez dugula aurkitu baldintzazko "-ela"ri buruz ezertxo ere.Bigarren zalantza:Ikasi behar zenuenean estudiatu izan bazenu gaur egun hobeto… "biziko zinen" ala "biziko zinateke"?Kasu horretan zinen ere onartzen da ala zinateke erabili behar dugu derrigorrez?Bestalde, joatekotan (baldintza) eta joango bagara esanahi berekoak al dira?-tzekotan baldintza?-tzekotan = -z gero noiz?-tzekotan: nahia ere adierazten du?

Erantzuna:Baldintza-egiturak Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), VI liburukian aztertuko ditu Gramatika batzordeak. Ezeren okerrik ez duela bezalako egiturak kontuan hartuko ditu Gramatika batzordeak.Bigarren galderari dagokionez, batasunerako gomendiorik edo araurik ematen ez den bitartean, argi dago hobeto biziko zinen bezalakoak sarri askotan erabiltzen direla, baita literaturan ere.Hirugarren galdera-sortari erantzuna emateko ere gramatikako hurrengo liburukian datuak aztertu beharko dira. Dena den, joatekotan eta joango bagara ez dira baliokideak. Bigarrena "xedezkoa" da (joango bagara, autoa utzi beharko digute).

Data: 1999

Erantzulea: EGLUkoaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Bi ezeztapenen itzulpena

Galdera:Bi ezeztapen dituen egitura baten itzulpenak eragin digu zalantza; izan ere, gaztelaniazko de no comparecer al juicio ni alegar causa justa que se lo impida, euskaraz honela eman baitugu: eta bidezko arrazoirik eman gabe judizioan agertzen ez bazara...Zuzen jokatu al dugu?

Page 311: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Egia da perpaus batean bi ezeztapen ditugunean esanahia ez dugula ongi ulertzen kasu asko eta askotan (adibidez, dirurik gabe etortzen ez bazara, ez duzu liburua erosiko); azkenean ez baita erraza zer esan nahi izan den jakitea). Hala ere, galdetu duzuen kasuan ez dirudi zailtasun berezirik dagoenik ongi ulertzeko (ulergarriak etaegokiak lirateke zuek egindako itzulpena bezalakoak: eta bidezko arrazoirik eman gabe judizioan agertzen ez bazara...).Arazo hori saihesteko eman izan den agertu ezean bidezko arrazoirik alegatzen ez bada... egitura baino egokiagoa da, gure ustez, zuek eman duzuena. Hori bai, agian ordena aldatuta erraztu liteke kontua: judizioan agertzen ez bazara bidezko arrazoirik eman gabe...Bestalde, Gramatika batzordearen ustez, beste egitura batzuk ere izan litezke kasu honetarako baliagarri. Hala nola, judizioan agertzen ez bazara bidezko arrazoirik ematen ez duzula...edo koordinazioaren bidez: bidezko arrazoirik (eman) ez eta judizioan agertzen ez bazara...

Data: 1998/11/02

Erantzulea: Gramatika batzordea

Bizkaierazko "hau mutilau, honek mutilak..."

Galdera:Batasunerako onargarriak al dira bizkaierazko molde hauek: "hau mutilau; honek mutilak esan du; hauek mutil guztiak; honek gizon guztiok"?

Erantzuna:Gai honetaz dagoen batasunerako erabaki bakarra 4. arauan jasotzen da, "Hau guz(t)ia"ri dagokion arauan. Besteak beste, 4. arau horretan esaten da "hau guz(t)iau" eta "hori guz(t)iori" oso bidezkoak direla, baina ez ordea "*gizonau" modukoak.Gatozen galdetutako kasuak banan-bana aztertzera:- "hau mutilau": Ez dago erabakita horrela idatz daitekeen.- "honek mutilak esan du": Ez dago ezer erabakita, baina goikoaren egitura berari buruz ari bagara, izatekotan "honek mutilonek" beharko luke.- "hauek mutil guztiak": "Mutil hauek guztiak" erabili behar dela dio 4. arauak.- "honek gizon guztiok": "Gizon hauek guztiak" egitura dago onartuta. "Honek" forma ez da zuzena euskara batuan pluraleko erabileretarako; lehen graduko ergatibo singularrari bakarrik baitagokio.

Data: 2001/10/22

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Galdegaiari buruzko bibliografia

Galdera:Adieraziko al didazue galdegaiaz dagoen bibliografia?

Page 312: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Hona hemen zerrenda aski osatua:ALTUBE, Sebero (1975): Erderismos, Bilbo, Indauchu.ALTUBE, Sebero (1956): "Literatur - Euskera", in Euskera, I. (2. aldia): 3-13.ESNAL, Pello (2003): "Hitzaurrea", in Loiolako San Ignacioren Gogojardunak [Patxi Alunaren itzulpena], Bilbo, Klasikoak.EUSKALTZAINDIA (1987): "Hitz ordena", in Euskal Gramatika: Lehen urratsak, EGLU, I (Eranskina), Bilbo, Euskaltzaindia: 19.-46. or. (Bigarren argitalpena: EUSKALTZAINDIA (1991): Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I, Bilbo, Euskaltzaindia: 355.-379. or. Laburpena: EUSKALTZAINDIA (1993): "Osagarrienordena perpausaren barnean: mintzagai hanpatua eta galdegaia", in Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna, Bilbo, Euskaltzaindia: 22.-31. or.) GARZIA, Juan (1997): Joskera lantegi, Gasteiz, Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazioa. IVAP.HIDALGO, Bittor (1994): Hitzen ordena euskaraz, Doktore-tesia (EHU / UPV).HIDALGO, Bittor (1995): "Ohar estatistiko garrantzitsuak euskararen hitz ordenaren inguru. Euskara S.V.O.?", in Fontes Linguae Vasconum, 70.HIDALGO, Bittor (1996): "Hurbiltze bat euskal hitz-ordenaren tradizioari", in Fontes Linguae Vasconum, 71.HIDALGO, Bittor (1996): "Euskal joskeraren mito kaltegarriak (I). Nola idatzi euskaraz modu arin, ulergarri eta aberats batean", in Zutabe, 35: 39-51.HIDALGO, Bittor (1996): "Euskal joskeraren mito kaltegarriak (II). Euskararen hitz-ordena librea", in Zutabe, 36: 21-27.HIDALGO, Bittor (1996): "Euskal joskeraren mito kaltegarriak (III). Aditza maiz euskaraz esaldi hasieran", in Zutabe, 37: 23-31.HIDALGO, Bittor (1998): "Baina zer da euskal joskera", in Administrazioa euskaraz, 21: 18-19.HIDALGO, Bittor (2002): "Hitzen ordena esaldian", in Senez.IRIGOYEN, Alfonso (1980): "Sebero Altube eta euskal hizkuntzaren pleguak", in Euskera, XXV. (2. aldia): 325 - 353. KALTZAKORTA, Mitxel (2003): "Galdegai-lekua testu hastapenetan (I)", in Hizpide, 54: 39-56.KALTZAKORTA, Mitxel (2004a): "Galdegai-lekua testu hastapenetan (eta II)", in Hizpide, 55: 43-59.KALTZAKORTA, Mitxel (2004b): "Galdegai-lekua testu osoetan (I)", in Hizpide, 56: 61-79.MITXELENA, Koldo (1988b): "Galdegaia eta mintzagaia euskaraz", in Euskal idazlan guztiak VI: Hizkuntzalaritzaz I. Euskal Editoreen Elkartea: Klasikoak, 26: 137.-167. or.ORIXE (ORMAETXEA, Nikolas) (1918): "Acento vasco" in Revista Internacionalde Estudios Vascos, IX. Liburukia: 1-15.ORIXE (1991): "Uno de los eslabones perdidos de la fraternidad universal", in Idazlan guztiak, III: Artikuluak eta saiakerak: 883.-894. or., Donostia, Eusko Jaurlaritza; Etor. OSA, Eusebio (1990): Euskararen hitzordena komunikazio zereginaren arauera, Leioa, Euskal Herriko Unibertsitateko Argitarapen Zerbitzua.RIJK, Rudolf de (1969): "Is Basque an S.O.V. Language?", in Fontes Linguae Vasconum, 1: 319-351.VILLASANTE, Luis (1952): "Literatur-euskara laphurtar klasikoaren gain eratua", in Boletín de la Real Sociedad Vascongada de Amigos del País, año VIII, Cuaderno

Page 313: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

1º: 91-119, Cuaderno 2º: 259-298.VILLASANTE, Luis (1956): "Comunicación del P. Villasante sobre la réplica del Sr. Altube al Sr. Michelena acerca de la sintaxis vasca", in Euskera, I: 14-18.VILLASANTE, Luis (1975): "Hitzaurre gisa", in ALTUBE, Sebero: Erderismos: V-XII.

Data: 2004/12/14

Erantzulea: Pello Esnal, Jagon sailkidea

geroago eta gehiago, gero(ago) eta ...-ago

Galdera:Zuzena al da "geroago eta zera gehiago dago" egitura?

Erantzuna:Bai, zuzena da. Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, V, Mendeko perpausak, 1 liburukian ageri da egitura hori (ikus 436.-437. or.), "Gero(ago) eta ...-ago" izenburua duen azpiatalean. Han esaten da bi aukerak direla zuzenak:- Gero eta hobeto ikusiko dituzu zenbakiak.- Geroago eta ederrago dago gure herria.Literatura-tradizioko adibideak ere (bietarikoak) badatoz aipatutako orrialde horietan.

Data: 2001/11/05

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Gerundioaz

Galdera:

Musika entzunez ikasten da lezioa (zuzen) Zigarroa errez sartu da gelan (zuzen)Txurroak salduz ateratzen du bizimodua (zuzen)Kolpeak hartuz ikasten da oinez (zuzen) Hegazkina erori da, ehun pertsona hilez (oker)Hamarna kopa hartu genituen, egundoko mozkorra harrapatuz (oker)Hegazkina erori eta ehun pertsona hil dira (zuzen)Hamaika kopa edan genituelarik, egundoko mozkorra harrapatu genuen (zuzen)Gure ustez aldi berean gertatzen diren bi ekintza, eta instrumentaltasuna adieraz daitezke "-z"rekin, baina ondoriorik ez. Horrela al da?

Erantzuna:Gramatika batzordeak oraindik ez ditu aztertu egitura horiek. Hala ere, argi dago galdera egin dutenek zuzentzat eman dituzten egiturak zuzenak direla. Bestalde, badirudi okertzat eman direnak berri samarrak direla, eta erdal gerundioaren erabileraren kalkoz-edo sortuak. Baina gomendio zehatzagoak eman ahal izateko, berariaz aztertu behar da gaia. Beti bezala, hobe dugu egitura seguruak erabili eta

Page 314: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

irakastea; izan ere, ondorengo egitura hauek oraindik aztertu gabe ditu Gramatika batzordeak.

Data: 1999

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Joskera bereziak

Galdera:

Txirritaren bertso batean alde batera pena artzen det / zu modu hortan uztia; lastima egiten zuen / nere ikustea. Perpaus horietan bi nor sintagma daudela dirudi; zuzenak al dira?

Erantzuna:Zuzenak dira, bai. Besterik da euskara zainduan lekurik izan behar duten ala ez; hori aztertzeko dago.

Data: 1996

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Konparaziozkoak

Galdera:

Erlijioa norbanakoaren barruko joera izan dadila, gizartearena baino (oker).Erlijioa norbanakoaren barruko joera izan dadila, gizartearena ez baino (zuzen).

Erantzuna:Hala dio Gramatika batzordeak, Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), V liburukian:"Esamolde hauek osorik ematea askoz egokiago eta gomendagarriagoa dela esan behar.Telebistak urdailera zuzendu behar du burura baino areago/gehiago.Hemen bi baieztapenen egiatasuna jartzen da erlazioan: bata bestea baino egiago dela, nolabait. Perpaus hauek guztiz egokiak gertatuko lirateke baino-ren ordez barik ezarrita ere, Bizkaiko moldea erabiliz.Telebistak urdailera zuzendu behar du burura barikBaina hauetan ez dira bi baieztapenak onartzen eta bata bestea baino egiago dela esaten: A barik B diogunean, A ez, baizik B esaten dugu eta ez, A baino areago B.

Data: 1999

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

Konpletiboak: -(e)la/-(e)na

Page 315: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Galdera:

Non eta nola erabiltzen da -(e)na? Adibidez: Badakit etorri dena.

Erantzuna:Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), V liburukiak (136.-145. or.) dakarrenez, -(e)na batik bat Bizkaian erabiltzen da. Bestalde, ez da edozein testuingurutan agertzen. Horregatik, Gramatika batzordeak, zein motatako aditzekinerabiltzen den aipatzen du (aditu, aitortu, erakutsi, ezagutu, gogoratu, gomutatu, igerri, ikusi, jakin, sinetsi, susmatu...), zaila baita hortik aurrera joatea. Beste predikatu hauekin ere erabili izan da -(e)na menderagailua: egia izan, ezagun izan, gezurra izan, itxura ukan, jakina izan, seguru egon/izan, zer esanik ez, zalantzarik gabe, bistan egon…Adibideak:Ikusi dugu kristaua zarenaErakuts dezagun geure berba guztietan, egiaren semeak garenaEzagun da gaztea zarena

Data: 1998

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

Konpletiboak: -(e)la/-(e)na + subjuntiboa

Galdera:

Subjuntiboko adizkiek batzuetan -n atzizkia hartzen dute eta beste batzuetan -la. Noiz erabili -n eta noiz -la? Etor dadin ala etor dadila? Joan zaitezen esan dit / joan zaitezela esan dit. Biak onartzen dira? Noiz bata eta noiz bestea?

Erantzuna:Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), V liburukian aztertu da auzi hau ere (69.-76. or.). Laburbilduz:Hegoaldean erabiltzen da menderagailu hau uste izan, iritzi, iruditu eta horrelako predikatuen osagarrietan, ezezka edo galdera erretoriko moduan emanak direnean.- esan, entzun, ikusi, jakin eta horrelakoekin -eLA nahiz -eNIK gisakoak erabiltzen dira. Aldea ezetzaren esparruan eta presuposizioei uzten zaien lekuan egon daiteke:ez du esan egin duelaez du esan egin duenikahaztu, duda egin, egia izan eta horrelakoek -eLA gisako osagarria izaten dute: ezinduda egin daiteke horrela dela

Data: 2000

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

Konpletiboak: -(e)la/-(e)nik

Galdera:

Page 316: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Konpletiboetan esaldi nagusia ezezkoa denean, zein lotura erabili behar dugu -ela/-enik? Esate baterako: ez dut uste joanen direnik / ez dut uste joanen direla. Noiz bata eta noiz bestea? Zein tokitan bata eta zeinetan bestea?Ezezkoetan beti -enik erabili behar al da? Ohartu naiz etorri zarela. Ez naiz ohartu etorri zarela ala Ez naiz ohartu etorri zarenik?

Erantzuna:Gramatika batzordeak aurkeztutako Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), V(Menderakuntza-1) liburukian azaltzen dena labur bilduz:-(e)nik menderagailua, erabiltzekotan, perpaus nagusia ezezkoa nahiz galderazkoa denean erabili behar da, -(e)la menderagailua erabiltzea ere zilegi da (hala egiten dute ekialdean eta mendebaldeko zenbait euskalkitan):

Ez dut uste hori horrela denikNork esan dizu Zinkunegi italianoa denik?

Hala ere, perpaus nagusia ezezkoa edo galderazkoa izan arren, ez da beti -(e)nik erabiltzen. Salbuespenak hauek dira:a) egia da, gezurra da eta horien kidekoekin:Ez da egia gaupasa egin dudalab) jakina da, nabari da, bistakoa da, bistan izan/egon edo antzeko esapideekin:Denentzat ez da gauza jakina lurra eguzkiaren biran dabilelac) ez A, B baizik bezalako egitura duten perpausetan:Ez zizun esan Bilbon bizi zela, Bilbon bizi nahi zuela baizikd) ahaztu, ukatu eta orohar esanahi ezezkorra duten aditzekin:Ukatu egin zuen hilketaren egunean anaia ikusi zuela

Data: 2000

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

Konpletiboetan, zehargalderak nola azaldu?

Galdera:

Konpletiboak azaltzerakoan, nola azaldu behar ditugu zehargalderak: konpletiboen barnean ala bereiz?

Erantzuna:Gramatika batzordekideok, Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, V (Mendeko perpausak, 2) liburukian, perpaus osagarrien artean (konpletiboen artean) sartu genituen zehargalderak. Horretarako, osagarritasunaren (konplementazioaren) nozioa hartu genuen irizpide: aditz bat edo predikatu bat (edoizen bat) konplementatzen edo osatzen duten perpausak bildu genituen perpaus osagarrien barruan. Eta, jakina, horien artean zehargalderak (galderazkoak diren perpaus konpletiboak). Eta, horiekin batera, bestelako perpaus konpletiboak ere bai:adierazpen perpausak, subjuntibozkoak eta perpaus izenlagunak. Hona hemen zehargalderen adibide batzuk, EGLU V-etik atereak: - Gogoratu zaio [nork eman dion]

Page 317: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

- Ez dago garbi [nork hil duen] - Jakin nahi nuke [Baskoniak irabaziko duen]

Data: 2001/05/14

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Menderakuntza: -(e)ino

Galdera:

Bizi naizeino ala bizi naizeneino?

Erantzuna:-(e)ino forma bakarrik ageri da Villasanteren Sintaxis de la Oración Compuesta liburuan. Gramatika batzordeak aztertu gabe du oraindik puntu hori.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Menderakuntza: -(e)n/-(e)la

Galdera:

Uste dut etorri den edo ez dut uste etorri den bezalakoak onargarriak dira?

Erantzuna:Gramatika batzordeak landutako Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), V liburukian bi bider aipatzen dira horrelakoak:Lehenik, -(e)nik menderagailua, -(e)la nahiz -(e)n menderagailuen ordez erabiltzen dela esatean, adibide hau emanaz:

Ez dut uste hori etorri den/denik

Bigarrenik, ondorengo aipamenak dioenez: "Ekialdean eta mendebaldeko zenbait euskalkitan, beraz, nahiz eta perpaus nagusia ezezkoa edo galderazkoa izan, perpaus osagarrietan -(e)la menderagailua (kasuren batean -(e)n atzizkia) erabili izan da eta erabiltzen da."

Data: 2000

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

Menderakuntza: -(e)n/-(e)lako + izena

Galdera:

EGA. Ikaslearen liburua, I liburuan ageri diren ariketak direla eta, honako galdera

Page 318: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

egin digute:"Noiz -(e)n eta noiz -(e)lako?"Norgehiagoka irabaziko __________________ itxaropenaz zelairatu zirena) zutelarenb) zutenarenc) zutelako

Mamua etorriko _______________________ aitzakiaz ez nintzen oheratzena) zenb) zelarenc) zenarenAzterturik dago kontu hori?

Erantzuna:Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), V liburukian aipatzen da kontu hori, aukeran, -(e)n eta -(e)lako daudela esanaz, nahiz badirudien -(e)n izen jakin batzuekin ageri dela: ... -(e)n ustea, esaterako."Kontua da ea modu hauek beti aukeran ditugun ala ez. Behar bezalako erantzuna emateko perpaus osagarri hauek gobernatzen dituzten izenak banan-banan aztertu beharko dira eta jokabide nagusiak aztertu:

Euskara Afrikatik datorrelako hipotesia defendatu dute batzuek.Bazuen laguntza emango zioten ustea.

Bi horiez gain, bada beste egitura bat ere, predikatu egituretan ageri dena (sospetxa ukan, erabakia hartu, berria hedatu, berria ekarri...):

Herriko etxeak hartu zuen erabakia, kaperak behar zirela berritu."

Data: 1998

Erantzulea: EGLUkoaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Neurri sintagmak: baso bat ur

Galdera:

a) Zenbatean dago azukre kiloa / kilo azukrea? Zenbat balio du azukre kiloak / kilo azukreak?b) Baso bat ur: baso bat urek, baso bat uri, (al vaso de agua se le añaden dos cucharadas...) edo ur basoari?

Erantzuna:a) Gramatika batzordeak aztertuko du.b) Baso bat uri beharko luke, berez; baina aztertuko da ea literaturan zer ageri den.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Page 319: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Noiz erabili ba- eta noiz ez

Galdera:

Noiz ez da erabili behar aditz multzoko ba- osagaia? Adibidez, EGA azterketa prestatzeko ateratako liburu batean esaten da ba- ez dela erabili behar menpeko esaldi zenbaitetan, hala nola erlatibozkoetan edo moduzkoetan. Beraz, okerrak dira badiozun guztia, badakizun bezala eta gisakoak. Horiek txarto daude, zalantzarik gabe. Baina konpletiboetan edo zehargalderetan erabil daiteke? Adibidez, zuzenak dira ondorengo bi esaldi hauek? 1. Badator. Badatorrela esan du. 2. Badaukazu boligraforik? Boligraforik badaukazun galdetu dizu.

Erantzuna:Badirudi ba- erabil daitekeela mendeko perpausetan ere. Euskaltzaindiko Gramatika batzordeak Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, V liburukian aztertu zituen, besteak beste, aditz jokatudun perpaus erlatiboak eta osagarriak edo konpletiboak (horien artean, zehargalderak): ikus 202. eta 217. or. (perpaus erlatiboak) eta 109.-112. or. (zehargalderak). "Badatorrela esan du" perpausa zuzena da. Perpaus konpletiboetan ba- erabil daitekeela dirudi, baldin eta mendeko perpausean aditzaren baiezkotasuna bada galdegai. "Boligraforik badaukazun galdetu dizu" perpausa ere zuzena da (ikus EGLU, V, 109.-112. or.), besteko "Boligraforik daukazun galdetu dizu" ere zuzena den bezalaxe. Bestelako mendeko perpausak (kontzesiozkoak, denborazkoak, kausazkoak eta abar) orain ari da aztertzen Gramatika batzordea, eta EGLU, VI liburukian epaitukoda auzi hori. Azterketa horren ondoren ikusiko da zer gomendatu edo zer hobestu kasu bakoitzean, edota zer gaitzetsi. Oraingoz esan daitekeen gauza bakarretakoa da ba-dunak iparraldeko literatura tradizioan direla nagusi, eta badirela adibideak kontzesiozkoetan ("nahiz bertze lanik baduen"), kausazkoetan ("zeren ogi-buruaren itxura baduen") eta denborazkoetan ("baden bitartean zenbait trabu).

Data: 2001/04/02

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Nominalizazioez: hobe gelditu/gelditzea

Galdera:

a) Hobe duzu hor gelditu ala hobe duzu hor gelditzea?b) Ingelesa ikastea besterik ez duzu. / Aitonari galdetu besterik ez duzu.

Erantzuna:a) Gramatika batzordeak oraindik ez du aztertu; batasunerako ez da ezer hobetsi. Biek dute tradizioa, Sarasolaren Euskal Hiztegiko adibideek erakusten dutenez: Hobe da ez izatea, gaizki izatea baino. Hobe duzu ezkondu, moja joan baino. Badirudi hobe izan aditzaren subjektua eta nominalizazioarena bat datozenean

Page 320: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

erabiltzen dela partizipio burutua, baina ezin da esan hori denik aukera bakarra. Hobe da inpertsonalean, aldiz, -tze forma erabiltzen dugu.b) Biak daude ondo.

Data: 1998

Erantzulea: Miren Azkarate (iritzia)

Ondoriozkoak: "hain...ezen/non; hainbeste...non/ezen"

Galdera:Zuzenak al dira "hain da handia, ez baita atetik sartzen" moduko esaldiak?

Erantzuna:Zuzenak dira, bai; nahiz eta egitura hori ez izan erabiliena. Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, V liburukian (ikus 457. or.) esana dugu, literaturako erabileran oinarrituz, molde hori ere erabil daitekeela.

Ondorio perpausetan txartzat emandakoa "-ela" atzizkiduna da: alegia, "*hain nekatua nago, ez naizela kalera irtengo" eta horren gisakoak.

Liburuki bereko 450. orrialdean zortzi esaldi jator hauek aurkitzen dira:

a) Hainbeste diru galdu du, non ez baitaki emazteari zer esan.b) Hainbeste diru galdu zuen, ezen ez zekien emazteari zer esan.c) Hainbeste diru galdu du, non ez dakien emazteari zer esan.d) Hainbeste diru galdu zuen, ezen ez baitzekien emazteari zer esan.

e) Hain begiluzea zen, non herriko berri guztiak jakiten baitzituen.f) Hain begiluzea da, ezen herriko berri guztiak jakiten dituen.g) Hain begiluzea da, non herriko berri guztiak jakiten dituen.h) Hain begiluzea zen, ezen herriko berri guztiak jakiten baitzituen.

Horrez gainera, ikus datu-base honetako "ondoriozkoak" sarrera.

Data: 2001/05/18

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Ondoriozkoak: hain... -(e)la

Galdera:

Ondoriozko egitura onargarria al da?

Erantzuna:Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), V liburukian aztertu dira ondorio perpausak eta horiek adierazteko erabiltzen diren lokailu eta menderagailuak: hain... non... bait-/-en eta hain... ezen... bait-/-en ageri dira jasoak. -eLA atzizkiaz, ostera, hauxe esaten da (450. or.): "-eLA atzizkiak ez du lekurik

Page 321: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

perpaus kontsekutieboetan (...) Esamolde hauek, Hegoaldean eguneroko hizkeran oso hedatuak badaude ere, ez dute tradiziorik eta ez dira gomendagarriak. -eLA atzizkiak ez du euskal tradizioan inoiz balio hori izan".

Data: 2000

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

Ondoriozkoak: hain... bait

Galdera:

Egitura hori onargarria al da?

Erantzuna:Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), V liburukian aztertu dira ondoriozko perpausak. Hauxe dio hain ... bait- egituraz (457.-458. or.): "non-en pareko elementurik gabe ere osa daiteke perpaus kontsekutiboa. Hala ere, ez da hau itzuli arruntena:Giza semeak (...) hain eder ziren, haiengana Maitagarriak maiteberotu baitziren.Beraz, onargarria da, hedadura handiegirik izan ez arren.

Data: 2000

Erantzulea: Gramatika batzordearen argitalpena

Perpaus osagarriak: -eN / -eLA

Galdera:

Atariko proba batean hau agertu zen:Behin eta berriz agindu dizut…- a. …- b. Ixilik egon zaitezen- c. Ixilik egoteko.Baztertzekoa al da b) aukera?Bestalde, askotan entzun dut zenbait euskalkitako tradizioan subjuntiberako esaldietan -(e)n forma dela nagusi, eta -(e)la apenas agertzen ote den. Egia al da hori?

Erantzuna:Ez, b) aukera ez da baztertzekoa. Beste kontu bat da maizago erabiltzea perpaus jokatugabea (-tzea, -tzeko) subjuntiboko laguntzailea baino.Bigarren galdera dela eta, Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLU), V liburukian, hau esaten da laburpen gisa: "Jarrera adierazten duten perpausetan eta nahia edo guraria adierazten dutenetan -eN da ohikoena, azken hauetako batzuetan -eLA ere agertzen den arren, mendebaldean batez ere.Eskaera eta agindua adierazten dutenetan, berriz, kontuak bana dabiltza: Hegoaldean -eLA da ohikoena eta Iparraldean -eN, azken honetan aginduetan-eta

Page 322: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

inoiz -eLA ere agertzen den arren.Aditz nagusitik bereziz bezala perpaus lokabeen antza hartzen dutenetan, berriz, -eLA da ohiko menderagailua".

Data: 1999

Erantzulea: EGLUkoaz gainerakoa, Miren Azkarateren iritzia da

Sintaxia. Esaldiko hitzen ordena (bibliografia)

Galdera:Esaldi bat osatzean erabili beharreko ordenari buruzko informaziorik ba al dago?

Erantzuna:Bai, informazio ugari dago. Ezin hasiko gara gai hori aztertzen duten lanen zerrenda oso-osoa egiten. Hala ere, hona hemen aipamen batzuk:Euskaltzaindiaren Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I liburukian eta Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, I, Eranskina liburukian hortxe duzu atal oso bat, "Hitz ordena" izenekoa.Gramatika-lanetan ere ageri da gai hori: adibidez, Sebero Altuberen Erderismos liburuan eta Pierre Lafitteren Grammaire basque liburuan.Lan berriagoetan, era monografikoan aztertu zuen Eusebio Osak bere doktore-tesian (ikus Euskararen hitzordena komunikazio zereginen arauera, EHU/UPV, 1990); estilo-liburu batzuetan ere ematen dira hitz ordenari buruzko azalpenak (ikus J.R. Zubimendi eta P. Esnalen Idazkera-liburua, 1993) eta gramatikako beste batzuetan ere bai (ikus Juan Garziaren Joskera lantegi, 1997).

Data: 20010525

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.

Zehargalderak: Jainkorik baden / Jainkorik den

Galdera:

Liburu batean hauxe irakurri dut: Guztiaren ondoren, Jainkorik baden jakin nahi nuen. Zuzena da Jainkorik baden hori edo Jainkorik den behar du?

Erantzuna:Bai, Jainkorik baden jakin nahi nuen guztiz zuzena da. Ikus Euskal Gramatika: Lehen Urratsak, EGLU, V liburukian zehargalderei eskainitako atala.

Data: 2001/04/19

Erantzulea: Joxe Ramon Zubimendi, JAGONETen arduraduna

Zenbat?/Noiz? Hainbat + "inguru" (orain hogei bat urte inguru)

Galdera:Zuzena al da "orain hogei bat urte inguru" egitura? Ez al da guztiz erredundantea?

Page 323: JAGONET. Galde-erantzunakJAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17 Erantzuna: Ezin da -garrenen erabilera gaitzetsi, tradizioan erabili izan den egitura denez gero. Arauan

JAGONET. Galde-erantzunak Noiz eguneratua: 2016-03-17

Erantzuna:Horrelako egiturak ez dira txartzat ematekoak; nahiz eta ez izan beharrezkoa "bat" eta "inguru" biak batera erabiltzea. Baina egitura "bikoiztu" askotxo dago euskaraz,eta beste hizkuntzetan ere bai. Eta erruz erabiltzen dira, bai ahozko hizkuntzan eta bai idatzian.Euskaltzaindiaren Orotariko Euskal Hiztegiak adibide hauek dakartza, besteak beste:- K. Mitxelena: "ehunen bat inguru bilduko genituzke"- I. Munita: "landaretik landarera metro erdi bat inguru"- I. Munita: "lau bat milla inguru aldatu"- N. Alzola: "orain irurogei bat urte inguru"- Uztapide: "ogei bat urte inguru dira olakorik etzegola"Horrez gainera, ikus datu-base honetako "inguru" sarrera.

Data: 2001/06/13

Erantzulea: Jesus Mari Makatzaga, Gramatika batzordeko idazk.