36
Joan Mari Torrealdai XIX. Rikardo Arregi Kazetaritza Saria 2006/07 Euskal kazetaritzaren labirintoan

Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Joan MariTorrealdai

XI

X.

R

ika

rd

o

Ar

re

gi

Ka

ze

ta

rit

za

S

ar

ia

20

06

/07

Euskal kazetaritzaren

labirintoan

Page 2: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140
Page 3: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Argitaratzaile:Andoaingo UdalaEuskararen NormalkuntzarakoLansailaGoikoplaza, z/g20.140 Andoain® 943 300 830

Argitalpenaren arduradun:Jon Unanue

Ekoizle:Erroitz, b.m.Hedabide eta iragarbideakDr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140 AndoainTel.: 943 300 732

Ekoizpenburu:Jon Ander Ubeda

Erredaktore:Leire Zubeldia

Diseinatzaile:Maddi Trutxuelo

Argazkiak: Xabier Ubeda, IñigoArizmendi, Zaldi Ero, ARGIAastekariko Dokumentazio Artxiboa(Loubet, Aitor Bayo edota AlbertoElosegi argazkilarien argazkiak).

Irarkola: Antza, S.L. (Lasarte-Oria)ISBN: 84-921732-5-4

Lege-gordailua: SS-881-2007700 aleko argitaraldia egin da2007ko ekaina

Andoaingo Udalak XIX. RikardoArregi Kazetaritza SariarenOhorezko Aipamenaren kariazbereziki egindako argitalpenosagarria.

© Andoaingo Udala

Guztiz galarazita dagoargitaratzailearen baimen idatzirikgabe argitalpen honen aldakirikegitea edo hori berrargitaratzeaedozein bitartekoz baliaturik.

Esker ona: Argitaratzaileak bere esker onaadierazi nahi die argitalpen hauosatzeko laguntza eman dutenerakunde eta lagun guztiei, bereziki,Gipuzkoako Ahaldun NagusiarenKabineteari, Eusko JaurlaritzakoKultura Sailari eta UsurbilgoUdalari.

AurkibideaXIX. Rikardo Arregi Kazetaritza Saria 2006/07

Epaimahaia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Ohorezko Aipamena, azken erabakia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Kultura Sailburuaren adierazpena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Karlos, Rikardo eta Joan Mari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Joan Mari Torrealdairi elkarrizketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Joseba Intxausti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Joxe Azurmendi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Joxe Ramon Beloki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Sarirakoizendatunautenek ez duteimajinatu ereegingo emandidaten poza,ilusioa.Rikardolaguna etalankidea izan nuen,adinkideaizatezgainera”

Rikardo Arregi Kazetaritza Saria

Page 4: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Euskal kazetaritzaren labirintoan4

EpaimahaiaXIX. Rikardo Arregi Kazetaritza Saria 2006/07

Ana URKIZAIBAIBARRIAGA(Ondarroa, 1969)

Kazetaritzan lizentziatua(EHU), Hizkuntzalaritzandiplomatua (UNED) etaEnpresa Komunikazioan etaKomunikazio komertzialeanmasterra (ESC-Toulouse).DANOBAT Taldeko komu-

nikazio arduraduna izan zen hainbat urtez, eta baita Eus-kal Idazleen Elkarteko kudeatzaile ere. Gaur egun,Deustuko Unibertsitateko irakasle gtisa dihardu. Hain-bat komunikabidetan kolaboratzen du, besteak beste,Berria eta Deia egunkarietan. Literatur idazle gisa, obrazabala du argitaratua ipuin eta poesia generotan eta haureta gazte literaturan ere. Literatur itzulpenak ere argi-taratu ditu.

RAKS epaimahaikide: 2000/01, 2001/02, 2003/04, 2004/05, 2005/06

eta 2006/07

Jose InazioBASTERRETXEA POLO (Galdakao, 1959)

Kazetaritzan doktore (EHU),gaur egun EHUko Gizarte-eta Komunikazio-zientzienFakultateko irakasle titularrada. Ezagunak dira komuni-kazioa azterkizun duten bereikerketa- eta irakaskuntza-

lanak: Arerioen dualitatea kartel politikoan (EHU,1996);Semiotika eta Masa-Komunikazioa (UEU,1997); Komu-nikazioaren eta Informazioaren Oinarriak (UEU, 1997);Kultura-aniztasuna eta Gizarte-komunikazioa (UEU,2002); Aurkari ikusezina, identitateaz eta gizarte-komuni-kazioaz (Alberdania, 2003). Euskal Telebebistan jardunzuen hamaika urtez, eta sarri kolaboratu du euskal medio-ekin.

RAKS epaimahaikide: 2003/03, 2003/04, 2004/05, 2005/06 eta 2006/07

Jose Antonio PÉREZ GABARAIN (Tolosa, 1944)

Diktaduraren garaian sindikalgintzan eta auzolangintzan jardun ondo-ren, Frankismoaren osteko lehenengo udal demokratikoan alkate hau-

tatu zuten, 1979. urtean, Euskadiko Ezkerra alderdiko hautagai izanzelarik. Geroztik tokiko politikagintzan jardun du, bai Udalean (lau-garren agintaldia du oraingoa) bai Gipuzkoako Batzarre Nagusietanbi legegintzalditan, egun PSE-EEko ordezkari gisa. Beraz, zortziga-rren urtea du epaimahaiburu gisa.

RAKS epaimahaikide: 1995/96, 1996/97, 1997/98, 1998/99, 2003/04, 2004/05, 2005/06 eta 2006/07

Joan Mari Torrealdai

Page 5: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Rikardo Arregi Kazetaritza Saria 2006/075

Arantxa URRETABIZKAIABEJARANO(Donostia, 1947)

Donostian sortutako honda-rribitarra. Historian lizenzia-tu zen Bartzelonako Uniber-tsitatean eta kazetaritzakoikasketak bukatu gabe utzizituen. Kazetari da lanbidezeta hainbat komunikabide-

tan egin du lan (Egin, ETB, Diario Vasco, El Mundo,Radio 1...) Idazle gisa poesia eta eleberria landu ditu.Azken atal honetan, besteak beste, Zergatik Panpox, Aspal-dian, Saturno eta Koaderno Gorria obrak argitaratu ditu.Aurten bertan, Radio Euskadin, ETB-n eta Diario Vas-con ari da, kolaboratzaile gisa.

RAKS epaimahaikide: 2004/05, 2005/06 eta 2006/07

Agustin ERROTABEHEREETXEBERRI(Baigorri 1945)

Nekazataritza ingeniari ikas-ketak egin zituen Angerse-ko eskolan eta hori izan duurte askoz ogibide, lehenikirakasle gisa HazparnekoNekazaritza Eskolan eta,ondoren, gehien bat Lur Berri

Kooperatiban, iparraldeko nekazari munduan murgil-durik. Iparraldeko ezagutza sakon horrek eraman zuenduela urte asko kazetaritza mundura, eta 13 urtez kaze-tari gisa jardun zuen Euskadi Irratian eta Euskal Tele-bistan, baina baita aurretik eta ondoren prentsa ida-tzian ere Herria, Argia, La Semaine du Pays basque etaSud –Ouest hedabideetan.

RAKS epaimahaikide: 2005/06 eta 2006/07

Aitor ZUBEROGOITIA ESPILLA (Etxebarria, 1972)

Informazio Zientzietan lizen-tziadun eta doktorea (EHU).Zenbait hedabidetan lan egi-nikoa: Cantera, Euskaldu-non Egunkaria, Aizu!, Argiaeta Zenbat Gara kazetetan etaBilbo Hiria Irratian. Euskal

Idazleen Elkartean ere ibili zen beharrean. TopaguneaEuskara Elkarteen Federazioko Hedabide saileko susta-tzaile ohia. EHUko Gizarte eta Komunikazio ZientzienFakultateko irakasle izan ondoren, Mondragon Uniber-tsitatearen HUHEZI fakultatean ari da 2005az geroz-tik, Ikus-entzunezko Komunikazioa ikasketetan. Agirre,Gandi, Che eta Katalina Erauso biografiak eta Globali-zazioaren adarrak eta Bidegorriak hizkuntzentzat saiake-rak argitara emanak ditu.

RAKS epaimahaikide: 2006/07

Rosa OKARITZ MORÁN(Santurtzi, 1958)

Soziologian eta Euskal Filo-logian lizentziatua DeustukoUnibertsitatean. Soziologogisa hasi zen lanean EuskoJaurlaritzan eta BermeokoUdalean, baina bere lan-jar-dunik luzeena euskararen ira-

kaskuntzan eman du Santurtziko euskaltegian eta eskual-deko beste batzuetan. Iaz, Bermeoko etorkinen egoera ize-neko ikerlana burutu zuen eta, aurten, Rikardo ArregiKazetaritza Sariko idazkari gisa jardun du maiatzera bitar-tean.

RAKS epaimahaikide: 2006/07

Joan Mari TorrealdaiA

rgaz

kiak

: © I

ñigo

Ari

zmen

di

Page 6: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

XIX. Rikardo Arregi Kazetaritza Saria 2006/07

OHOREZKO AIPAMENA AZKEN ERABAKIA

Joan Mari Torrealdai Euskal kazetaritzaren labirintoan6

(...)

Epaimahaiak euskarazko kazetaritza moderno-aren iturbururaino jo nahi izan du, Frankis-moaren zulo beltzean aitzindari gutxi batzuekeuskarak berezko eta berariazko kazetaritza

izan zezan ahalegin itzela, eta sarri ahalegin arriskutsua,egin behar izan zuten garaietaraino. Orduz geroztik eus-karazko kazetaritzak ibilbide luzea egin du, berrogei urte-tik gorakoa, bide luze bezain korapilatsua, bide hori sarri-tan itxi, eragotzi, itsutu, ezkutatu baitzaigu, euskal pren-tsaren eragile haiek benetako labirinto batean barrenabailebiltzan: zentsura, debekuak, mehatxuak, arazo eko-nomikoak, itxierak…

Hamaika arazok benetako labirinto bihurtu duteeuskarazko kazetaritzaren bilakaera azken berrogeitahamar urteotan. Labirinto horretan arazoak eta arris-kuak ez dira izan beti, gainera, berehala antzeman edoerraz ezagutzekoak: Franco hil ondoreneko haize be-rritzaileen zirimolan, euskaldunok gure buruari gogoraarazi behar izan genion ere euskal prentsa euskarazegindakoa zela, euskaraz landutakoa, iazko edizioanaldarrikapen haren hogeita hamargarren urteurrenabete zenean gogora ekarri genuen legez.

Labirinto luze horren hasierako aitzindari bikainhaietakoa izan genuen sari honi izena eman zion Ri-kardo Arregi andoaindarra, euskal kazetaritza Euro-pan indarrean zen kazetaritzaren molderik berritzaile-netara erakarri nahi izan zuena, eta haren lankide, la-gun eta bidaide gaur sarituko dugun ikerlari, idazle etakazetari foruar-usurbildarra.

Izan ere, 1960ko hamarkada zail hartan, Jakin eki-menaren baitan pentsamendu unibertsalaren euskaljakintza sortu eta aldizkaria argitaratzeari heldu zi-tzaionean, foruar gazte batek gogotik ekin zion erron-ka itzel hari, eta Jakin aldizkariak lehen krisialdia biziizan zuenean hura berbideratzeko uhalak esku arteanhartu eta geroztik –hala esan bailiteke– ez ditu askatu,ez Jakinen, ez eragin, zuzendu edo sortu dituen gaine-rako kazetaritza proiektuetan ere. Labirinto luze ho-rretako ibilbide neketsuan, gaurko sarituak euskal ka-zetaritzak gainditu behar izan duen hamaika traba,oztopo, galerazpen, arazo eta okerreko liluratik aitzin,

euskal kazetaritzari bidea zabaltzen eta erakusten aha-legin itzela egin du, lan bikaina euskal kazetaria labi-rinto amarrutsuan gal ez zedin.

Beraz, • Sarituari, gaur egungo euskal pentsamoldearen

ikuspegitik, aitzindari, aztertzaile eta bultzatzaileizatea aitortu behar zaiolako.

• Kazetari edo zuzendari, bakarka edo taldeka aritua,euskarazko prentsaren sortzaile adoretsua dugula-ko.

• Berak bultzaturiko ekimenen artean, euskarazkoprentsak eman dituen ekarpen garrantzitsuenetako-ak ditugulako.

• Berak jorratutako ibilbideak eta plazaratutako iker-keta eta adierazpenek kazetarien askatasunarenikur eta euskal kazetaritzarentzat ezinbesteko erre-ferentzi bihurtu dutelako.

• Hitz gutxitan, euskal kazetaritza berriaren bitartezeuskaldunoi mundua ulertzeko lan-tresnak eskainidizkigulako.

Merezimendu horiek guztiak aintzakotzat harturik,XIX. Rikardo Arregi Kazetaritza Sariaren OhorezkoAipamena Joan Mari Torrealdai Nabea jaunari ema-tea erabaki du Epaimahaiak.(...)

Joan Mari Torrealdai Nabea

Page 7: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Joan Mari TorrealdaiRikardo Arregi Kazetaritza Saria 2006/077

Talaiako gizona dugu Joan Mari Torre-

aldai, Foruko semea. Begiradaz, bela-

rriz, usaimenez, ukimenez, itsaso-orro-

arekin beti ernai. Euskaldunok eginda-

ko bidearen gozoak ez gaitzan sekula utz alderrai.

Errealitatearen azterketan murgilaria. Sozio-

logo eta kazetari konprometitua. “Bizkaitarra bai-

no lehen euskalduna”, euskara batuaren bultza-

tzaile sutsua. Rikardo Arregi zenaren bidaide eta

gogaide. Euskal kulturarekin maitemindua, “eus-

kal kulturaren indargunea eta ahulgunea bat bera

da, diferente izatea”, berak esana. Euskaltzain urgaz-

le. Mintzo debekuaren nahiz zentsuraren iker-

tzaile eta pairatzaile. Izan ere, esku beltzek jaza-

rri bazuten ere jalgi zen garbia. Gizon baikorra,

jasandakoak jasanda eta Euskaldunon Egunka-

ria, bidegabeki, oraindik itxita egonda!

Dotorezia da Jakin aldizkarian lemazain lane-

tan erakusten duena kultura zientzia, filosofia,

politika eta teologia euskararekin ezkonduz.

Xabier Letek “Izarren hautsa” bere poema ina-

rroslean dioen bezalaxe, “gizonen lana jakintza dugu:

ezagutuz aldatzea, naturarekin bat izan eta harre-

manentan sartzea. Eta indarrak ongi errotuz, gure

sustraiak lurrari lotuz, bertatikan irautea: ezaren

gudaz baietza sortuz, ukazioa legetzat hartuz beti

aurrera joatea”.

Jakin-en sinonimo bilakatzeaz aparte, inurria-

ren irudia datorkit gogora Joan Mariz mintzo.

Arantzazuko Frantziskotarren ildoa jarraitu du,

belaunaldi horiek elizaren baitatik euskararen eta

euskal kulturaren alde aritu baitziren; eta ondo-

ren elizatik kanpo, bere lan oparoari esker eus-

kara eta euskal kulturari atxikiak segitu dute.

Iaz, mende erdi bete dituen Jakin aldizkariari

“Argizaiola” omen-saria eman zion Durangoko

Azokako antolatzaile den Gerediaga Elkarteak,

“gauean argia” izan direnei eskerrak emateko. Eta

Joan Marik saria jaso zuenean pentsatu nuen bere

lan ikaragarria euskal kulturaren alde argizaiola

baten modukoa ere bazela, zeren Torrealdai, bere

talaiatik, gure sugarraren eragile, eramaile eta

jagolea da, joan zirenen eta etorriko direnen elkar-

garri, sinismenaren sinboloa den argizaiolaren

gisan. Hain zuzen, hauxe dugu bere ametsa: bere

liburuak etorkizuneko belaunaldientzako lane-

rako tresna izan daitezela.

Torrealdai,talaiako gizona

Miren AZKARATE VILLARKultura Sailburua

Page 8: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Joan Mari Torrealdai Euskal kazetaritzaren labirintoan8

Karlos, Rikardo eta Joan Mari

Karlosek, Joan Marik eta Rikardokosatu zuten 1967. urtean Jakinenhirukoa, bata bestearen osagarri,bultzada berria emateko aldizkaria-

ri. Arantzazuko haria eteteko abilezia izanzuen Karlos Santamariak. Abilezia, eta ardu-rak banatzeko trebezia: Joan Mari zuzendari,Karlos erredaktore buru eta Rikardo laguntzai-le. Adinekoak ondo baino hobeto zekien eral-daketa gauzatzeko gazteengan konfidantza izanbehar zuela, eta ez zioten hutsik egin. Lantalde

horrekin aldizkariak herrian, kalean lur hartuzuen.

Garaiari erantzun behar. Egoera berri ho-rretan, Jakin berria egiteko jardun kontzientehorretan, onuraduna ez zen aldizkaria bera ba-karrik izan. Berrikuntza eta garapena prakti-kara eramateko ideien laborategi bilakatzenari zen Jakingo hirukoak eta enparauek osa-tzen zuten lantaldea. Irakurtzeko liburuak be-har, liburu horiek ulertzeko alfabetatuak be-har… Aldizkaria baino gehiago zen Jakin. Eta

©ARGIA argazkitegia.

Page 9: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Joan Mari TorrealdaiRikardo Arregi Kazetaritza Saria 2006/079

horretara baino gehiago zabaldu zen eragileenlana.

Karlos irakasle, kultur eragile eta idazle izanzen. Ingenierien Goi ikastetxea, EUTG uniber-tsitate ikastetxea edota Zuzenbide eta Kimikafakultateak haren lanaren zordun dira. Eraiki-nak eta egiturak bezainbesteko garrantzia izanzuen Karlosentzat hizkuntzak, euskarak. Jakinmodernizatzeko ikuspegi bera aplikatu nahiizan zuen euskara biziberritzeko. Garaiari eran-tzun behar horretan, euskalduna gaurkotasunezasetu nahi zuen Egunkaria Sortzen taldean eskuhartu zuen. Liburuak ere argitaratu zituen.

Eta, hain zuzen, idazte horretan biderik opa-roena egindakoa Jakin zuzentzeko Karlosekproposatu zuen gazte hura izan zen: Joan MariTorrealdai.

Joan Mari idazle, kultur eragile eta irakasleda. Urte luzez Jakin aldizkariko gidaritza eta li-burugintza uztartu ditu. Kultura, literatura,euskara, zentsura…, gai potoloak horiek de-nak. Tamaina berean argitara eman dira bereazterlan guztiak. Jakin eta Joan Mari bereiztea

zail bada, zailago beraren eta ingurukoen pre-sentziarik gabe euskarazko egunkariak lehenurratsak ematea.

Rikardok osatu zuen hirukotea. Ibilbide la-burrean utzitako itzala ez da, ez, nolanahikoa.Hogeita bost urte besterik ez eta adinkide zuenJoan Marirekin astindu ederra eman zioteneuskalgintzari. Lehen lerroan ipini eta, aurrerabidean, gidari. Harik eta heriotzak Rikardoeraman zuen arte. Albiste latz hura gertatu etagutxira zentsuraren atzaparrak harrapatu zutenJakin.

Andoaingoaren adimen indartsu eta argiadeigarri ziren Karlosentzat. Jakineko ardura bigazteen esku utzi zuenak zioen Rikardoren nor-tasuna ondoen erakusten zuena bere lana zela,eta “gazte askoren ikasbiderako biltzea komenizaigu” gaineratu.

Urteak igarota, mitifikazioan erortzeko arris-kurik gabe, zera ondoriozta daiteke: Karlos San-tamaria, Joan Mari Torrealdai eta Rikardo Arre-gi euskal kazetaritza eta kulturgintza modernoa-ren oinarriak jartzeko erabakiorrak izan ziren.

Andoain

Rikardo Arregirenomenezko ekitaldiairagartzekoagerraldia. Ezker eskuin: IñakiBeobide kultureragilea, Xabier Letemusikaria, Juan SanMartin euskaltzainaeta Joan MariTorrealdai Jakinekozuzendaria.

©Foto Loubet / ARGIA argazkitegia.

Page 10: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140
Page 11: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Joan Mari TorrealdaiRikardo Arregi Kazetaritza Saria 2006/0711

Euskal kulturaren labirintoan hainbatbide jorratu ditu: Kazetaritza, liburu-gintza eta saiakerarena besteak bes-te. Hainbat ate itxita topatu arren beti

jakin du labirintoan aurrera egiten.Bere lehenengo ikasketak Foruko herri esko-

lan egin zituen. Batxilergoa, Arantzazun burutuzuen. Ondoren Filosofia ikasi zuen NafarroakoOliten. Han hiru urte (1954-1959) igaro zitueneta beste lau urtez, (1963-1967) Arantzazunegon zen Teologia ikasketak egiten. Bertanamaitu zuen apaiz karrera 1967an. Urte bereanhartu zuen Jakin aldizkariko zuzendaritza beregain Karlos Santamaria eta Rikardo Arregirekinbatera. 1969an, Joan Marik bi euskarri galdu zi-tuen: Administrazioaren debekuz Jakin bera etaRikardo Arregi adiskide eta lankidea auto istri-puz. Heriotz bikoitz horri bizitzen eta ikasten ja-rraituz erantzun zion Torrealdaik. Frantzian,Toulousen zehazki, Teologian Lizentziatu zen(1972) eta aldi berean, Hizkuntza FrantseseanDiplomatura lortu zuen. Geroago, Frantziakohiriburuan bertan, Gizarte Zientzietan lizentzia-tu zen. Frantziatik bueltan, Anaitasuna hama-boskariaren zuzendari izan zen eta horren gida-ritzan ziharduela, “geu gara euskal prentsa” al-darrikatu zuenetariko bat izan zen. 1977an,Anaitasunaren ibilia amaitzearekin batera, So-ziologiako irakasle moduan jardun zuen Deustu-ko Unibertsitatean, baita gerora, EHUn ere.Urte hartan debekuaren itzalpetik argitara aterazen ostera ere Jakin. Lan talde berriarekin, lehe-nago eskola eta lantoki izan zuen agerkarirabueltatu zen Joan Mari, ordutik gaur arte, berta-

ko zuzendari izan delarik. 80ko hamarkadan,beste proiektu batean murgildu zen: euskarazkoegunkaria. Egunkaria Sortzen ekimenean hartuzuen parte, besteak beste, Joxemi Zumalabe etaMartin Ugalde alboan zituela. 1990ean argiaikusi zuen Euskaldunon Egunkaria-ko Adminis-trazio Kontseiluko kide, zenbait urtez, EditorialKontseiluko zuzendari eta 2000tik 2003ra, Ad-ministrazio Kontseiluko lehendakari izan da.Egun, auzipeturik dago epaiketaren zain.

Bere ibilbide luze eta emankorrean, Torreal-daik euskal kultura eta euskara izan ditu azter-gai argitara eman dituen hainbat ikerketa etasaiakeratan. 1977an Euskal idazleak gaur,1984an Euskara eta Euskal Telebista 1997anEuskal kultura gaur. Joan Marirena da baitaere, XX. mendeko euskal liburuen katalogoa bu-rutzeko ekimena, aurreko mendean euskarazplazaratu ziren liburu guztiak bilduz. 1998anostera, El libro negro del euskera liburua onduzuen. Gogoz eta arimaz landu duen beste gaiazentsurarena da. Horrela burutu zuen Deustu-ko Unibertsitateko Zientzia Politikoak eta So-ziologia Fakultatean egindako tesi doktorala:La Censura gubernativa y el libro vasco (1936-

1983). Labirintoko hainbat atek lehenagotikegindako bideetara eramaten dute, eta JoanMarik, zentsura ikertu ostean, 2003an Euskal-dunon Egunkaria-ren itxierarekin bere larru-tan pairatu zuen.

Umoretsu eta irrifarra ahoan duela atzerabegira jarri da euskal kulturaren laberintokobide, txoko eta zirrikitu ia guztiak ezagutzendituen gizona, Joan Mari Torrealdai.

Labirintoan ibiltari, nekaezin

Elk

arri

zket

a os

oko

arga

zkia

k: ©

Xab

ier

Ube

da

Page 12: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Joan Mari Torrealdai Euskal kazetaritzaren labirintoan12

JAKINen garapena eta Torrealdai-ren ibilbidea estu-estu lotuta doaz.1961 urtean debekatu zuten lehenaldiz Jakin. 19 urte zenituenorduan. Non zinen zu orduan?Nolakoa zen orduko gazte hura?

34 bat urte daramatzat Jakin-enzuzendari gisa, horietako gehie-nak aldizkariaren eta bestelakoproiektu eta zerbitzuen buru. Ja-kin-ek eta biok urte mordoa da-ramagu elkarri lotuta, armoniaonean. Baina aipatzen duzun da-ta horretan ez genuen elkar eza-gutzen. Ez dut gogoan debekua-ren berri izan nuenik ere, Aran-tzazutik aparte bainengoen or-duan, ikasketak egiten.

22 urte besterik ez zenituela, 1964.urtean sartu zinen JAKIN-eko

zuzendaritza taldean. Baina ber-tan hasi baino lehen, zer zen JAKINzuretzat?

Artean ikasle gaztetxo ginenon-tzat Jakin-ek prestigio handiazuen. Ohore handia zen Jakin-eko kide izatea. Inoiz esan izandut Jakin-en sartzea hautatuenklubean sartzearen pareko zelaguretzat orduan. Gure aurrekoek,Joseba Intxausti batek, JoxeAzurmendi batek, izena bazutenordurako. Sartu aurretik ohoreazen Jakinkide izatea, eta sartu etagero konturatu nintzen lana etaerantzukizuna zela.

1966-1967 urtean irakasle arituzinen Zarautzen. Etorkizuneanegingo zenuen arrastorik ba alzenuen orduan?

Page 13: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Joan Mari TorrealdaiRikardo Arregi Kazetaritza Saria 2006/0713

Irakasle izan naiz, lehenengo Za-rautzen, eta gero Deustu edoLeioako Unibertsitateetan, bai-na bokaziorik gabe. Ez dut sekulamaite izan irakasle ofizioa. Ni eznaiz nonbait inori “lezioak” ema-tekoa. Gehiago gustatu izan zaiz-kit ikerketa, azterketa eta horiendibulgazioa.

Idatziari lotua joan da nire bizi-tza, idazlumari, eta ez pulpitoari,katedrari, mikrofonoari. Ez dakitzergatik, egia esan. Agian MartinUgaldek esaten zuen horregatik,distantzia egokiagoa dela burutikeskura doana, burutik ahora bi-tartekoa baino, pentsatzen duzu-na azaltzeko momentuan.

Lehenengo urte horiek nahasisamarrak izan ziren. Esan daite-ke, agerkaria krisian zegoela batezere 1967an. Zerk eraman zuen ego-era horretara?

Frankismo garaian dena zen na-hasia, adierazpen askatasuna tar-teko zeukan guztia. Eta batez ere

frankismoaren bigarren aldian,guri tokatu zitzaigun hartan. Le-gearen eta gizartean tarteangeunden gu, gure aldizkariarekin.Legea ezin estuagoa zen, eta gi-zartea bor-borrean zegoen. Atakahorretan ez dira harritzekoak isu-nak, debekuak eta astinaldiak.Jakin-en kasuan, gainera, barru-ko krisia ere bazen, hazkundekrisia, Arantzazuko estudiantegazteentzat “handiegia” baitzenJakin-en inguruko burrunba.

Adituek diote Karlos Santama-riak JAKIN Arantzazutik ateratze-an aldizkaria bera “salbatu zue-la”.

Neurri batean berari eskerrakgorde zuen Jakin-ek bere inde-pendentzia, “felipeen” saio batizan baitzen Jakin-ez jabetzeko,eta Karlos Santamaria enteratutazegoen, gu ez. Bai orduan, zorio-nez, eta bai geroztik Jakin-ek be-ti eman dio urregorriaren balioaindependentziari.

Anaitasunahamabos-kariaren zuzendari(1974-1977).

Jakin-en zuzendari,1964tik 1969ra, eta1977tik gaur arte.

Jakinkizunak, S.L.argitaletxeko gerentea,1990etik aurrera.

Comun aldizkariarene r r e dakz i o k i d e ,1979tik desagertu arte.

Euskaldunon Egunka-ria egunkariko EditorialKontseiluko zuzenda-ri, sorreratik.

Euskaldunon Egunka-ria enpresako Adminis-trazio Kontseiluko kide,sorreratik.

Egan, RIEV, Euskera,eta beste aldizkari asko-tan kolaboratzaile.

Elkar eta Elkarlaneanargitaletxeko kide sor-tzailea. EuskalgintzaElkarlanean Fundazio-ko Patronatoko kide.

Jardun editorial etaperiodistikoa

1973ko udazkeneanaterata dago argazkia.Garai hartan Parisenbizi zen ikasle. Denbo-ra gutxira, Anaitasunahamaboska r i a r enzuzendaritza ere har-tu zuen.

Page 14: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Joan Mari Torrealdai Euskal kazetaritzaren labirintoan14

Karlos Santamaria, Rikardo Arre-gi eta zu zeuk osatzen zenutenzuzendaritza. Nolakoa zen lan tal-de hura?

Jakin-en krisi horretantxe jasonuen nik aldizkaria hartzeko en-kargua. Bidaurretako bilera ha-

ren ondorenJakin in-

depen-

diente mantendu zen, bai, bainaahul, ekiporik gabe, hilzorian.Orduan soluzio bila Karlos San-tamariarengana eta RikardoArregirengana jo nuen, eta bieiesker lortu genuen ekipo berriamartxan jartzea, eta batez ere Ja-kin berria diseinatzea, Frantziako“Esprit” aldizkari pertsonalista-ren eredura. Talde handiagoarenbarruan guk hirurok ekipo moto-rra osatzen genuen: Karlos San-tamariak gaiak proposatu, Rikar-do Arregik diseinatu eta nik ku-deatu egiten genuen.

Argitaratutakoartikuluak,aukeraketa

Prentsa aztergai eta hiz-pide bakarra izan duJoan Marik urte luzez.1983 urtera bitartemakina lan egin zuenalor honetan. Hona,argitara emandako arti-kulu horien guztien arte-an aukeraketa bat, asko-ren artean:

"Gerraondoko komu-nikabideak", in: 24orduak euskaraz, 1976.

"Euskal kazetaritzagaur eta bihar", in: Eus-kera XXII, 1977, 5.

"Euskal prentsa eus-karaz" , in: Anaitasuna323-324, 1976

"Aldizkari berriak",in: Anaitasuna 287,1974.

"Zinema, zentsuraeta dirua", in: Anaitasuna 294, 1975.

"Egunkari bat euska-raz?", in: Anaitasuna304, 1975.

"Iraun!", in: Anaita-suna 304, 1975.

" TVE Eu ska lHerrian", in: Anaitasu-na 307-308, 1979.

"Kaze tar i t za renurtea" , in: Anaitasuna307-308, 1975.

"Kazetari txartelaadierazpen askatasu-naren aurka", in: Jakin23, 1982.

"ETB euskaraz!", in:Jakin 25, 1982.

“Zentsurarik gabekopantailak", in: Jakin28, 1983

Page 15: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Joan Mari TorrealdaiRikardo Arregi Kazetaritza Saria 2006/0715

Azurmendik esana da 1968-1969“loriazko urtea” izan zela. Nolagogoratzen duzu garai hura?

Urte zail eta aberatsak izan zirenhaiek, ez bakarrik Parisen, baitaEuskal Herrian ere. Jakin-ek ereizan zuen bere protagonismotxoa,batez ere jaiotzen ari zen euskal-gintza berriaren gidari moduan.Egin kontu urte horietan sortzendirela Ikastolak, Euskalduntzea etaAlfabetatzea, argitaletxe berriak,Euskal Kanta Berria. Nik zortehandia izan nuen aldameneanKarlos Santamaria Erredakzio Bu-ru eta Rikardo Arregi laguntzaileizanda. Bata intelektual europarraeta bestea eragile peto-petoa.

Zuzendaritza hartu zenuenetikaldizkaria bera salbatu zenueladioenik ere bada.

Hala izango da, baina ez da niremeritua. Berriz diot zorte handiaizan dudala beti, bai orduan eta

gero ere bai Jakinkideekin. Hasipentsatzen, Karlos Santamaria,Rikardo Arregi, Joseba Intxausti,Joxe Azurmendi, Paulo Agirre-baltzategi, eta beste asko izan di-tut ondoan.

“Gaurrari eta herriari lotutakoa”Hori zen JAKIN berrituaren defi-nizioa… JAKIN zenbaterainokoizan zen baliagarria indarrean zego-en joera diskurtsiboa berritzeko edomodernizatzeko?

Urte haietan Jakin katalizatzai-lea izan zen, euskalgintza berria-ren plataforma, ideia eta aldarri-kapen berrien bozgoragailua. Ja-kin erreferentzigune berritzaileaizan zen, ez da dudarik, batez ere,berriz diot, Karlos Santamariaeta Rikardo Arregiri esker.

Loriazko urteak amaiera latza izanzuen: Arregiren heriotza eta Jaki-nen bigarren debekua.

Jarduera ezberdinetantrebatu da Torrealdai.

Teologian lizentzia-tua. Toulouse, InstitutCatholique, 1972.

Hizkuntza Frantsese-an diplomatua. Paris,Alliance Francaise,1972.

Autogestioan diplo-matua. Paris, "Ecoledes Hautes Etudes enSciences Sociales" (Sor-bonne), 1974.

Gizarte Zientzietanlizentziatua. Paris, IES(Inst i tut d 'EtudesSociales), 1975.

Euskaltzain urgaz-le, 1975.

Deustuko Unibertsi-tatean irakasle (1976-1978; 1991-1993).

Euskal Herriko Uni-bertsitatean irakaslekonbidatua (1997-1998).

Mondragon Uniber-ts i tatean irakasle(1998-1999).

"Euskal IdazleenElkartea" erakundekoidazkari (1969-1978).

"Soziologoen EuskalElkartea" erakundekoidazkari (1979-1980).

Informazio Zientzie-tan graduko lizentzia-tua, Euskal HerrikoUnibertsitatea, 1984.

Zientzia Politikoe-tan eta SoziologianDoktor, Deustuko Uni-bertsitatea, 1991.

Soziologo etakazetari,ibilbide

akademikoa

Page 16: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Joan Mari Torrealdai Euskal kazetaritzaren labirintoan16

Gutxi iraun zuen aldi horrek. Pa-re bat urte. 1969ko uda, madari-katua da Jakin-en historian. Uz-tailean Rikardo Arregi hil zenbide istripuan, eta hurrengo hile-an, Madrilgo Gobernutik, Jakinaldizkariak zigorrik handiena ja-san zuen, debekua, zenbaki edi-toriala kantzelatzea, hau da, he-riotza. Hortaz, bi hilabete eskase-tan leader eta aldizkari gabe gel-ditu ginen. Umezurtz.

Elkarrizketa hau bilduko duenargitalpenaren eta ohorezko sariaberaren atzean Rikardo Arregi-ren izana dago. Inor gutxi, zubezala, Rikardo Arregi gogoanhartzeko…

Ez dakit nola adierazi barruandudana. Sari bat, edozein delarikere, beti da gozo, baina hau saribaino askoz gehiago da niretzat,sariaz gainera ohorea. Sarirakoizendatu nautenek ez dute imaji-

natu ere egingo eman didatenpoza, ilusioa. Rikardo laguna etalankidea izan nuen, adinkideaizatez gainera. Urtetan saiatuizan naiz Rikardoren izena etaizana ezagutarazten. Eta orain zerda eta, ordainetan bezala dator-kit haren esker ona!

XX.mendeko euskal liburuen kata-logoa argitaratzeko lan handia har-tu zenuen. Nondik atera indarrahorrelako ekimen erraldoiak por-tu onera eramateko?

Liburuaren mundua nire neuremundua da aspaldi honetan. Bai-na katalogo lanetan hasi, kasua-litatez hasi nintzen, hutsunea be-tetze aldera. Nik lan soziologikoaegin nahi nuen Parisen nengoe-la, alegia, liburuek nola islatzenzuten kultura, euskal kultura.Baina oinarrizko informazioa fal-ta zitzaidan, liburuen fitxa bi-bliografikoak, zer publikatzen

Euskal IdazleakGaur / Historia Socialde la Lengua y Lite-ratura Vascas, Jakin,1977.

Euskara eta EuskalTelebista, Elkar, 1984.

XX. mendeko eus-kal liburuen katalogoa(1900-2000), Gipuz-koako Foru Aldundia /Jakin, 1993-2001.

Euskal KulturaGaur. Liburuarenmundua, Jakin, 1997.

Liburuak

Iraultzaz, Jakin,1973.

Page 17: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Joan Mari TorrealdaiRikardo Arregi Kazetaritza Saria 2006/0717

zen. Informazioa biltzeko ahale-ginetan hasi behar aurrena. Ha-sieran behin-behinekotzat hartunuen lana afizio bihurtu zitzai-dan gerora. Eta orain ofizio etaafizio! Lan elkorra da, astuna baihorixe, baina maratoilari bat la-naren luzeak eta handiak ez dubeldurtzen.

1969tik 1977ra arte iraun zuenFrankismoak Jakin-i ezarritakodebekuak. Tarte horretan beste-lako eginkizunak izan zenituen.Euskal Idazleen Elkarteko idazka-ri lanetan aritu ziren. Zein helbu-ru zituen erakunde hark garai haie-tan?

Hasteko eta behin, 1969an Jakindebekatu zutenean Frantziara jonuen ikasketak burutzera, aurre-na Okzitaniako Tolosara eta geroParisera. Han egonik ere EuskalHerria nuen buruan eta bihotze-an, honako prestatzen egon bai-

nintzen, eta hantxe abiatu nueneuskal kulturaren soziologia,“Euskal Idazleak gaur” liburua,esate baterako.

Hemen nengoela egia da Eus-kal Idazleen Elkarteko idazkariaizan nintzela, bi talderen artekozubigile, Arestiren taldea etaTxillardegiren taldea. Euskarabatua bultzatzea eta finkatzea zenelkartearen helburu nagusia, etaez idazleen interes gremial edoprofesionalak.

Frantziatik bueltan Anaitasunarenzuzendari izan zinen Bizkaian.

Bai, halaxe da. Anaitasuna kri-sian zegoen eta bertakoek Jakin-era deitu zuten laguntza eske. Pa-risen nengoen orduan. Joseba In-txaustik hartu zuen zuzendaritza,eta aldizkaria zein taldea bidera-tu, eta gero hartu nuen nik. Es-perientzia laburra izan zen, hiruz-palau urtekoa, baina bizia eta in-

El libro negro deleuskera, Ttarttalo,1998.

Martin Ugalde:Andoaindik Hondarri-b i ra Caracaset ikbarrena, Jakin, 1998.

La Censura de Fran-co y los escritores vas-cos del 98, Ttarttalo,1998.

La Censura de Fran-co y el tema vasco,Fundacion Kutxa, 1999.

Artaz iak , S u s a ,(Argitaratzeko), 1999.

Martin Ugalde,(Bidegileak), EuskoJaurlaritzaren Argital-pen Zerbitzu Nagusia,2003

Martin Ugalde.Idazlan politikoak.2003.

Imanol MuruaGipuzkoako Alkate,Alkartasuna Fundazioa,2004.

Liburuak

Page 18: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Joan Mari Torrealdai Euskal kazetaritzaren labirintoan18

teresgarria. “Newsmagazine” for-matua eman nion aldizkariari,modernotasuna, prentsa diglosi-koari aurre egin ahal izateko.Gogoratu urte horietan sortu zi-rela Punto y Hora de Euskal He-rria, Garaia, Berriak, eta hurren-go urtean Deia eta Egin.

Urte batzuk geroago “PrentsaEuskaraz” kanpainan esku hartuzenuen.

70eko hamarkadaren erdi aldera,Franco hiltzean, prentsa elebidu-na indartu zen hemen. Guk di-glosikoa deitzen genion prentsahorri. Kuestioa da kalte handiaegin ziela euskara hutsezko aldiz-kariei. Horren aurrean kanpainaanbiziotsu bat jarri genuen inda-rrean, 1980an uste dut, “Geu ga-ra euskal prentsa” esaten zuena.Han geunden, oker ez banago,Anaitasuna, Argia, Herria, Jakineta Saski-Naski. Kanpaina ho-

rretan ni Jakin-eko zuzendarianintzen, Anaitasuna utzita.

Datuak bildu, argitara eman…Bihotz begiekin lan egiten duenanalista al zara?

Zorte handia izan dut lanean etalanarekin beti. Gustatzen zaida-na egin dut. Kultura, hizkuntza,liburua..., hori da nire mundua.Gustuko bidean aldaparik ez, ba-dakizu.

Jakin, liburugintza, euskara… 65urte betetzera zoaz eta euskararieta kulturari egin diozun ekarpe-na izugarria da. Ekintzailea, sus-tatzailea… Nola definitzen duzuzure burua?

Egia esango dizut, ez dut uste ni-re ekarpena izugarria denik. Ezdiot hori sasi apaltasunez. Horibai, nik zerbait egin badut horilana da, bakarka eta elkarlanean.Nola definitu neure burua? Ez

Joseba INTXAUSTI

Joan Mari Torreal-dai lagunari buruz-ko lerro batzuk

eskatu dizkidate. Ez daerraza berrogei urtekoelkarlanek iradoki deza-ketena lerro laburre-tan, eta zuzen, aditze-ra ematea. Horregatik,Joan Mariri ikusi izandizkiodan laneko hiruz-palau puntu giltzarriazpimarratzera muga-tuko naiz.

Joan Mari luma-gizo-na izan da, euskararenmundu idatzian eta eus-karazko kultura idatzia-ren azterketan eman dituordurik onenak. Inorenbizialdia sozialki ezagu-nak diren idazlanetarabiltzea zilegi balitz (etabadakigu nornahi erehori baino gehiago dela),Joan Mariren lan-bio-grafian ondoko une etajarduerak azpimarratu-ko nituzke hemen: aldiz-karia eta euskal munduidatziaren deskribapena.

JAKIN aldizkaria:Hamarkada hauetakobelaunek batez ere aldiz-kari honekin loturik iku-si dute Torrealdai. Berada Jakin-en zuzendaria,guztiok hogeita hamarurteotan ezagutu dugu-na.

Gaurko eta biharko

lanean

Page 19: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Joan Mari TorrealdaiRikardo Arregi Kazetaritza Saria 2006/0719

dakit; ekintzailea?, sustatzailea?Nahi baduzu, bai, baina batez erelangilea, eta lankidea.

Euskara eta bere zapalkuntza izanda, oro har, ikertu duzuna. Jaki-nen bi debekuak, Frankismoanhazi izana… Noiz kokatzen da jar-dun horren sorburua?

Euskararen zapalke-tan eragiten du-ten kanpoko fak-toreek asko ar-duratu naute be-ti, batez ere poli-

tikoek. Ez da mihi gaiztoren ba-tek dioen bezala, errua kanporabotatzearren, baizik eta hizkun-tza fenomeno soziala delako, etaerabaki politikoek eragin izuga-rria dutelako euskararen bizitzan.Guk jaso genuen euskara hizkun-tza marjinal eta desprestigiatuazen. Eta horrezaz gainera, espe-

rantza sozialik ez zuen. Ordukoesaldia da, esate baterako:ni bizi naizen artean euska-ra ez da hilko. Hizkuntza-ren iraupena ez dela zure

eta nire erabaki pertso-

Iritzia

Kultur kazetaritzahorretan iraupena izandu, bata bestearen ondo-ren etorri diren lankide-go gutxi asko trabatuak,berak bildu ditu; JoanMariri zor zaio hor segi-datasun eredugarri hori.Beste hainbat antzekoekimen gesaldu eta dese-ginez joan den garaie-tan, bere bizkar hezurlotua eman dio zuzen-dariak aldizkariari, lan-kidegoan eta denboran.

Ez dira falta izan unebereziki erabakigarriak,eta zailak ere. 1967an,komentuko ateak ireki,eta kalera atera zen,aldizkariak haize berriakbil zitzan. Artean, Kon-tzilioaren ondoko elizkrisia sozialki lehertze-ko zegoen Seminarioe-tan, eta 1968ko maia-tza ez zen zeruertzeanageri: Arantzazuko gaz-te-giroak lagunduta, nos-ki, baina inguru hurbi-la gaindituz, hiriarteraeraman zuen Jakin.Etorkizuna asmatu zuenerabakia izan zen hori.

Inguru politikoa alda-tu zitzaigunean (1975-1976), garbi ikusigenuen Jakin taldeanaldizkari izan berritua-ren berezko zuzendariaJoan Mari zela. Hortaz,berak hartu behar zuen,garai berrian, argitalpe-naren gidaritza, batezere Frantziako ereduonenak begiratu eta Eus-kal Herriko premia kul-turalei erantzuna bila-tuz. Jakin-ek, euskarazidatzitako aldizkariaizan behar zuen, aldiberean mundura eta gure

Joseba INTXAUSTI

[Jarraitzen du...]

Page 20: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Euskal kazetaritzaren labirintoan20

nalaren baitakoa, hori da aldebatetik erakutsi nahi izan duda-na. Eta bestetik, agerian utzinahi izan dut, euskarak baduelahistoria beltz bat, frankismoannoski, baina haratago ere bai.Susmoa dut ikuspegi hori batzu-batzuri ez zaiela gustatu.Zentsuraren azterketak ere sus-trai bera du, azken batean. Dok-toradutzako tesia egin nuen zen-tsurarekin, euskarazko liburuaeta euskal gaiari egin zitzaionzentsura aztertuz. Urte asko igaronuen han eta hemen hori azter-tzen, Madrilen bertan lau urte-tan hainbat hilabete pasa nituenartxibotan.

Frankismoaren itzala hain zensakona gizartearen inkonsziente-an oraindik ere indarrean zegoelaerregimena amaitu eta gero. Literatura aipatuz, zurea da 1977.urtean idatzitako esaldi hau: “Zen-tsurapean argitaragarri ez zenmoduko libururik ere ez da ate-ra…”.

Zentsuraren harlosa gainetikkentzean hildakoak berpiztuegingo zirela uste zen nonbait,hau da, zentsura garaian ateragabe gelditu ziren obra asko pla-zaratuko zela orain bat-batean.Eta ez zen horrela gertatu. Zerga-tik? Azken batean zentsurak hilegiten duelako sormena, pentsa-tzeko ahalmena, eta ez bakarrikadierazpen askatasuna edo argi-talpena. Basamortu bihurtzen

du kulturaren baratza zentsurak,eta horixe egin du 40 urtetan.

Zuen belaunaldia zentsuratik pasa-tako argitalpenak irakurtzera ohi-tu zen. Ikerlari eta euskaltzale beza-la, Archivo Generaletik berresku-ratutako Arestiren obra osoa zen-tsurarik gabe Susak argitara ema-tea garaipen txiki bat izan al zen?

Ba bai. Eta hori bezala beste ba-tzuk ere aurkitu nituen, bere ber-tsio originalean. Frankismopean,publikatu diren liburu asko ezdago jatorrizko bertsioan baiziketa zentsurak orraztuta. Diozunbezala Arestiren hainbat poemaaurkitu nituen han zentsuratuta,baina baita ere Joxe Azurmendi-ren Hizkuntza, Etnia eta Marxis-

moa-ren lehen bertsioa, Orixehandiaren Mamutxak euskarazeta erdaraz, Pio Barojaren Mise-

rias de la guerra eleberria, etagehiago. Pertsonalki aurkikunde-rik handiena, hala ere, Jakin al-dizkariaren debekuarena izanzen. Dossier osoa aurkitu nuen,nire gestioak tarteko, eta hankonturatu nintzen zein maltzurraden Estatua.

Horrenbeste denboran zentsurarennondik-norakoak ikertzen arituondoren, zuk zeuk zure azalean bizibehar izan duzu modu gordinene-an, Euskaldunon Egunkariarenitxierarekin. Paradoxa ala patua,zer da hori?

Pentsatzen hasita nago kausa-

Joan Mari Torrealdai

Iritzia

gizartera begira ari zela-rik.

Joan Mariri eskatuzitzaizkion gure kultu-raren geografia egokie-na antzematea (uniber-tsala eta geurea) etaaukeratutako bidearibere joana hurrengohamarkadetan segurta-tzea. Bistan da eman-dako hitza bete duela.

1990a izan zen JoanMariren zuzendari-ibil-bidean hurrengo dataerabakigarria: frantzis-kotarrek aldizkariaberriz ere beraren eskue-tan jartzea erabakizuten, horretarako pre-miazkoa izango zensozietatea eta lan-bule-goa eratuz joan zedin.Hau izan da, zalantza-rik gabe, aldizkarianJoan Marik egindakoe-tatik emankorreneta-koa. Horri bere koroajartzeko, orain, bereha-lako urte batean, Jakin-eko hurrengo belaunal-dia ez ezik geroko zuzen-daritza ere “asmatzea”izango du hurrengoerronka.

Euskara idatziarenmundua. Horrela labur-tuko nituzke Joan Marikburutu dituen beste lanenartean idazle eta libu-ruen munduei eskainidizkien lanak. Gogoraditzadan bi bederen.

Joseba INTXAUSTI

Page 21: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Rikardo Arregi Kazetaritza Saria 2006/0721

efektu erlazioa dagoela nire iker-keten eta atxiloketaren artean.Esan nahi dudana da, urtetanibili naizela Estatuaren barrunbebeltzak arakatzen, euskararenaurkako erabakiak aztertuz, zen-tsura frankista aztertuz, eta horiez dela izan zenbaiten gustukoa.Horrela bakarrik esplika dezaketatxilotzerakoan guardia zibil tal-dearen buru egiten zuenak bota

zidana, esatean, idazluma ba-tzuek pistolek baino gehiago hil-tzen dutela. Nire lanaz ari zen.Guardia zibilaren aurretik esanazuten Aznarren garaiko intelek-tual organiko-mediatiko batzueknirea bezalako material horiekindarkeria elikatzen zutela. Go-goratu izan diet inoiz edo behinmemoria historikoa berreskura-tzea ariketa intelektualaz gainera

Joan Mari Torrealdai

Iritzia

Lehenengo, euskalidazleei eskainitako biliburu handiak daude,Euskal idazleak gaur(1977) eta Euskal kul-tura gaur (1997), eus-karazko kulturaren unehorietako argazkia ema-ten digutenak. Tamainaeta xehetasun berekobeste horrelakorik ape-nas daukagun gure kul-turaren iraganean, tes-tuz eta irudiz hornitu-ta, estatistikaz eta hau-tapenez aberatsa. Hordaude, bada, urte jakinhorietako egoerak des-kribatuta.

Nire gusturako,ordea, Joan Marirenekarpen iraunkorrena,eta gertabide luze etaesanahitsua erakustendiguna beste bat da:XX. Mendeko euskalliburuen katalogoa(1993), bere eranskininprimatu eta ondoko-ekin mende hori osorikhartu duena. Honek jar-tzen dizkie eskueranhurrengo gizaldiei eus-kara idatziaren historia-ko oinarrizko datuak.Katalogo hori euska-razko gure kulturarenargudiorik onena da,gainera, etxean eziku-sian dabiltzanei eta kan-potar ezikasiei gu ere,nolabait behintzat,bagarela erakusteko.

Bizialdi batean etalagun bakar batek buru-tzeko aski lan izan da,gainerakoak kontatugabe ere (soziolinguis-tikoak edo zentsurariburuzkoak, adibidez).Eskerrik asko, beraz,Joan Mariri.

Joseba INTXAUSTI

Page 22: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Joan Mari Torrealdai Euskal kazetaritzaren labirintoan22

justiziazkoa dela, eta amnesiakhistoriarik beltzenak errepikatze-ko bidea irekitzen duela.

Euskaldunon Egunkaria ahotanhartu dugunez, proiektu honen has-tapenetako urteetara joango gara.Nola oroitzen dituzu, euskarazkoegunkaria errealitate egiteko erron-ka hartu zenuten urte haiek?

Urte korapilatsuak ziren Ajuria-neako Ituna indarren zegoeneko-ak. Eten politikoak eragin sako-na ekarri zuen kulturara ere. No-la egin giro trakets eta bihurrihartan proiektu bateratzaile bat?Hori zen Euskaldunon Egunka-riaren erronka, apustua, eta ba-tzuentzat ezinaren pareko utopia.Sinetsi genuenok bildu ginenproiektu hartan. Martin Ugalde-ri eta bioi interesgarri iruditu zi-tzaigun proiektua eta bertan in-tegratu ginen.

Egunkaria Sortzen taldeak 1989anekin zion euskarazko egunerokoasortzeko bideari. Presaz egin beha-rreko bidea zen hura, zeren Jaur-laritzak aginduta, proiektu batjarri nahi zen martxan. Tentsioz-ko urteak izan al ziren haiek?

Haustura politikoa kulturaraekartzeko modu desegokia izanzelakoan nago. Guk geure bidea-ri eutsi genion bai proiektuarenezaugarrietan eta bai erritmoan.Eusko Jaurlaritzaren proiektu hu-ra serio zihoan inpresiorik ez dut,ez orduan eta ez orain. Egitasmo

haren benetako asmoa ez zenegiazko egunkari bat plazaratzea,nire iritzian.

Azkenean Jaurlaritzaren proiektuaez, Egunkaria Sortzen taldearenproposamena bilakatu zen errea-litate. Zer egin zenuten zuek ondoedo zer egin zuten beraiek gaizki?

Indar sozialetan itsatsita, ongi sus-traituta Euskaldunon Egunkariazegoen, ez bestea. Ez genekien osoondo luze iraungo zuen, bainairautekotan honek bakarrik eginzezakeela aurrera, bai. Ireki jokatugenuen, horra gakoa. Administra-zio Kontseiluan Eusko Jaurlaritza-ko ordezkariari leku egin genionhasiera-hasieratik, eta onartu eginzuten eskaintza lau urteren buruanbada ere, Egunkariaren atzean ezzegoela mamurik konturatu zire-nean. Lau urte kostatu zitzaigunkonfiantza irabaztea.

1990ean aurkeztu zenuten Euskal-dunon Egunkaria, mugarri berriaeuskarazko kazetaritzan. Jakinen-tzat Santamaria edo zu zeu beza-la, Egunkariarentzat gakoa Joxe-mi Zumalabe izan al zen?

Joxemi Zumalabek bizia eskainizion Egunkariari. Bere osasuna-ren gainetik jarri zuela Egunkariaesango nuke. Bera izan da buruaeta motorra. Baina ez bera baka-rrik. Berarekin zegoen Argia tal-deari zor zaio Egunkaria martxanjartzea. Eta haiekin batera bestebatzuei ere bai, Martin Ugalderi,

Liburuen argitalpenaketa hedabideen zuzen-daritza uztartu ditu urteluzez Joan Mari Torre-aldaik. Eta denborahorretan guztian, eus-kararen eta euskal eki-men ororekiko konpro-miso aktiboa: Ehunkahitzaldi eta mahai-ingu-rutan eragile edo par-taide izan da, makinabat aldiz euskararenalde antolatutako ekin-tzetan agertu da. Irri-barrea ahoan.

Irribarre kutsakorhorretan adierazten denarmonia Jakin aldizka-riarekiko erakutsitakobera da. Azken hogei-ta hamalau urtetangarai ezberdinak izanditu aldizkariak. Etabeti zuzendari bera.Argitalpena eta pertso-na. Ezin aipatu gabeutzi bata eta bestea.

Langile etalankide

©Argia, 1985.

©Argia, 1991.

Page 23: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Rikardo Arregi Kazetaritza Saria 2006/0723

Joseba Jakari, eta euskalgintzakogizon-emakume asko eta askori,Egunkaria Sortzen-ekoetatik hasieta herri zein auzoetako euskal-tzaleei.

Eta zer zor dio Euskaldunon Egun-kariak Martin Ugalde Andoaingoseme kuttunari?

Labur-labur erantzungo dizut: Jo-xemi Zumalaberi konfiantza egin

izana, proiektuaren sinesgarrita-suna, egunkariaren irekitasuna.

2003an, Del Olmo epaileak Egun-karia ixteko agindua eman eta espe-txeratuak eta torturatuak izan zine-ten. Kartzelatik atera ondoren,buruan zenuen ideietako bat pasa-takoak pasatuta ere, zure seme-ala-bak gorrotoan ez hezitzea zen...

Zer nahi duzu esatea, gorrotoak

Joan Mari Torrealdai

Urtetanibilinaiz

Estatuarenbarrunbe beltzakarakatzen,euskararenaurkakoerabakiakaztertuz,zentsurafrankistaaztertuz, etakonturatu naizhori ez dela izanzenbaitengustukoa”

Horrelabakarrikesplika

dezaketatxilotzerakoanguardia zibiltaldearen buruegiten zuenakbota zidana,esatean,idazlumabatzuek pistolekbaino gehiagohiltzen dutela.Nire lanaz arizen”

Page 24: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Joan Mari Torrealdai Euskal kazetaritzaren labirintoan24

heriotza dakar. Maitasuna, aldiz,biziaren iturria da. Gorrotoak mai-tasuna hil egiten du, sorlekuan ber-tan, bihotzean. Nola opako diotba maitasunaren partez gorrotohiltzaile hori nire familiari?

Egunkaria kasua oraindik ez daamaitu. Kalean zaudete bai, bai-na epaiketa bat duzue zintzilik. Zergertatuko dela uste duzu?

Epaitu egingo gaituztela, etaerrugabe izanik ere kondenatuegingo gaituztela, agian. Halaere, espero dezagun Justiziarenarrazoia nagusitzea eta ez Estatua-ren arrazoia. Nork jakin AuzitegiNazionalean zer gerta daitekeen?

Absurdoa izan arren, egungo ego-era politiko iluna erabakiorra izandaiteke zuen aurkako kausan…

Hala dira kontuak. Bultzada po-litiko garbia izan zuen gureak ja-torrian. Espero behar dugu inte-res politiko hori desagertzea, etajustiziari leku egitea. Hitz hutsa-lak direla esan ditudanak kontu-ratzen naiz, baina ez dakit zerbesterik esan. Zeren eta guretzatjustiziak hasiera bat du, epaike-tarik ez egitea eta segida bat erebai, guri egindako kalte moraleta materialen ordaina. Hauekere hitz hutsalak dira, ordea,gaurko “desgiro” politikoan.

Pasatakoak pasatuta, zure aurkez-pen txartel onena zure irribarre-ak jarraitzen du izaten.

Atxilotzean, terroristatzat trata-tzean, zure izen ona edo prestigioakakaztu egiten dute, eta bost egu-neko zulo beltzean, zure autoesti-ma oinperatu egiten dizute eta zu-re nortasuna txikitu... Egun ho-rietan, irribarrea ez da erraza. Bai-na herrira itzultzean, zure jendea-ren berotasuna sentitzean irriba-rrea berriz datorkizu ezpainetara.Irribarrea ez da ezpainetan sortzenbihotzean baizik, bihotzaren apa-rra dela esango nuke, eta jendearieskerrak emateko modua.

Jubilatzeko adinean sartuko zara,alabaina, zure ibilbidea errepara-tuz, betiko lanean arituko zarenzalantzarik ez dago. Zeintzuk dirazure etorkizuneko egitasmoak?

Lehengo lepotik dut burua, etalanean jarraitzeko asmotan nagonoski, osasuna eta askatasuna la-gun. Une honetan, zoritxarrez,bi eszenatoki batera landu beha-rrean nago: epaiketa ostean kar-tzelara joan edo etxera itzuli.Presondegirako ez dut programa-rik. Etxera banator, esku bete as-mo daukat.

Zure memoriak paperean ikusikoal ditugu noizbait?

Ez. Ez dut uste. Idazluma ez duterabili nahi ez autobonborako, ezmendekurako, memoria askotangertatu ohi denez.

Komunikabideei buruz asko ida-tzi duzu.

Irriba-rrea ezda

ezpainetansortzenbihotzean baizik,bihotzarenaparra delaesango nuke, etajendearieskerrakematekomodua”

Lehengolepotikdut

burua, etalaneanjarraitzekoasmotan nagonoski, osasunaeta askatasunalagun.

Page 25: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Joan Mari TorrealdaiRikardo Arregi Kazetaritza Saria 2006/0725

Orain utzita daukat gai hori,baina garai batean asko arduratunintzen komunikabideez, pren-tsa idatziaz batez ere baina baitaere telebistaz. Gustatuko litzai-dake Euskaldunon Egunkariarenhistoria idaztea ere. Asmo horiizan dut betidanik. Baina ez da-kit burutzerik izango dudan, do-kumentazio guztia guardia zibi-lak inkautatu baitzidan, material

ugari. Nik neuk biltzen nuenazgainera nire ingurukoek edozeinmaterial entregatzen zidaten,Egunkariaren alde edo kontra.Eta nik dena gorde, egunen ba-tean balioko zidalakoan. Zerpentsatu behar nuen ba nikguardia zibilentzat lanean arinintzenik! Paper horiek denakgaraiz itzultzen badizkidate, hitzematen dut Egunkariaren histo-

JoxemiZuma-labek

bizia eskaini zionEgunkariari.Bere osasunarengainetik jarrizuela Egunkariaesango nuke.Bera izan daburua etamotorra”

Argiataldearizor zaio

Egunkariamartxan jartzea.Eta haiekinbatera bestebatzuei ere bai,Martin Ugalderi,Joseba Jakari,etaeuskalgintzakogizon-emakumeasko eta askori”

Page 26: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Joan Mari Torrealdai Euskal kazetaritzaren labirintoan26

ria idatziko dudala, pentsatutaneukan bezala.

Kazetaritza titulua ere atera duzu,1984an, ordurako urte mordoahan eta hemen zuzendari gisa egin-da gero. Berandu, ezta?

Berandu ez, beranduegi ateranuen titulua, behar ez zenean.Esplikatuko dizut. Jakin-eko zu-zendari gisa, Anaitasuna-ko zu-zendari gisa, legearen arabera ka-zetari titulua behar izan dut urte-tan. Eta ni ez nintzen tituluaren

jabe. Besteren batek utzitako ti-tuluarekin aritzen ginen beti. Ti-tulua atera behar nuela erabakinuen. Bai atera ere! Baina hala-ko batean kendu egin zuten titu-luaren behar hori eta ni tituluaeskuetan gelditu nintzen, bainaalperrik. Karrera hasi nueneanbehar zen, eta bukatu nueneanez. Tituluaren esijentzia hori,egia esan, ez zegoen sortua jaki-turia segurtatzeko, kazetaritzakontrolatzeko baizik. Lege fran-kista zen.

Ki r i k i ñ o Sa r i a(1976), euskaraz egin-dako urteko kazetari-tza-lanik hoberenari.

Durangoko Liburueta Disko Azoka anto-latzaile den GerediagaElkartearen TontorraSaria (1977),liburu-gintzan eta kazetari-tzan egindako lanaga-tik.

Euskadi de PlataSaria, (1997), EuskalKultura Gaur liburuariliburu-dendariek ema-na, Donostian ospatu-riko Liburu EgunekoAzokan liburu saldue-na izateagatik.

Euskadi de PlataSaria, (1998), El LibroNegro del Euskera libu-ruari liburu-dendariekemana, Donostian ospa-turiko Liburu EgunekoAzokan liburu saldue-na izateagatik.

Kutxa Fundazioakantolaturiko Ciudad deIrún de ensayo Saria(1998) La Censura deFranco y el tema vascoliburuari.

Foruko Kultur Etxe-ak “Joan Mari Torre-aldai” izena darama,(1999).

Pen Club Luma: Eus-kal Pen IdazlumaSaria, (2005).

Sariak

Page 27: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140
Page 28: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Euskal kazetaritzaren labirintoan28

Ez naiz luzatuko esan eta errepikatuzniretzat ohorea, pribilegioa eta uste-kabekoa dela saria edo sinbolo hau.Halaxe da, eta kito: ohorea, pribile-

gioa, eta ustekabekoa. Ohore eta pozaz gainera,edo gainetik lotsa pittin bat ere badut. Lotsa dezen-tea, egia esan.

Zergatik? Nire aurretik asko direlako sari haumerezi dutenak. Merezi dudan ere ez baitakit,gainera. Ez jakitearren ez baitakit idazle naizenere. Zer da idazle izatea? Ez naiz literaturgile sor-tzailea, bistan da. Eta hala ere, idatzi eta idatzipasa dut bizitza.

Tresnak edo langailuak egiten badu bat ofi-zioko, (arotza mailuak, nekazaria atxurrak, in-formatikoa ordenagailuak) nire tresna idazlu-ma izan denez, idazle naiz. Idazluma bada idaz-ten duenaren sinboloa horixe da nirea. Ez da-kit idatzi dudana asko edo gutxi den, ez dakitona edo eskasa den, ez dakit egokia den edo ez,baina aitor dut orrialde txuri ugari zikindu du-dala. Eta tresna bat, bat, nirea izatekotan idaz-luma dela langailu hori, ez mikrofonoa eta ezkamera.

Lumarekin moldatu naiz hobekien, ideiakazaltzeko, informazioa zabaltzeko. MartinUgalde zenak esan ohi zuen berarentzat tarteegokiena burutik hatzamarretara doana zela,eta ez, burutik mihira.

Motxegia distantzia hau.Ez dakit horregatik izango den, baina nire bi-

zitza profesionala idatziari lotua egon dela az-ken 40 urteotan, egia da. Bi modutara: Neukidatzi dudana da bat, eta besteek idaztera bul-

tzatu eta haiek idatzitakoa bideratzen egin du-dana da bestea. Bata eta bestea elkarren osaga-rri.

Nik idatzi dudana liburu, aldizkari eta egun-karietan dago zabaldua, gordea edo galdua.

Besteek idatz dezaten modua egiteko ahale-gina ez da gutxiestekoa nire ibilbidean. Horre-tan saiatu naiz.

Jakin aldizkarian, hogeita hamar urtetik gorazuzendari gisa. Eta ia 13 urtetan, tresna kenduziguten arte, Euskaldunon Egunkarian, niremodura. Biak ulertu ditut plataforma libre, as-kotariko eta independiente gisa. Zentsura, mo-rrontza eta tamaina guztietako presio eta debe-kuen gainetik.

Idazle gisa egin dudan lana ulertu nahi due-nak bi osagai uztartu behar ditu nire bizitzan:soziologia eta kazetaritza. Hala ikusten dut nireburua, formazioz bezala profesioz. Bien artekoezkontzaren emaitza dira nire lan gehienak.Soziologo bezala errealitatea aztertzea interesa-tu zait, egungoa zein historikoa.

Kazetari gisa, azterketa horren berri emannahi izan dut. Azterketa eta honen dibulgazioa,biak batera doaz nire lanean, langaia edozeindelarik ere: dela zentsura, dela bibliografia, eus-kalgintzaren gorabeherak, edo kultura idatziarenazterketa nahiz azalpena. Formatu baino areagoinformatu egin nahi izan dut beti, (dotrina gutxieman dut nik). Informatu: itzalean gelditu zai-gun egoera, isilarazi diguten errealitatea, edotatransmititu ez zaigun historia ezagutzera eman.Informazioz elikatu gure kultura, informaziozelikatu gure herria. Adiera horretan informazioa

Pen Club-aren Idazluma jasotzean esandako hitzak

Joan Mari Torrealdai

Page 29: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Rikardo Arregi Kazetaritza Saria 2006/0729

ez da datu soila, baizik eta datua eta analisia,testuingurua, ikuspegia: objektua eta begiak,biak. Informazioak, fidagarria denean, nire ustezsekulako indarra du: nola belaun transmisioan,hala herri kontzientzian, gizabanakoaren kon-tzientzian zein kolektiboan.

Hitz batez, errealitate historiko, sozial zeinkulturalaren sukaldeko berri ematen saiatunaiz. Zentsura frankistaren kasuan, esaterako.

Ongi ulertu badut, nirea adina belaunaldibatena den traiektoria hau, saio edo esfortzuhau saritzen duzue gaurkoan. Eskerrik asko.

Baina ez hau bakarrik, ezta?Duela bi urte traiektoria hau,

(eta honen pareko beste asko)Estatuaren infernuko zulora bo-ta zuten batzuek. "Ecce homo"idatzi zuen Bemardo Atxagak.Hainbat eta hainbat lan, dosier,dokumentu, karpeta, eta dieta-rio guztiak, harrez gero "docu-mento intervenido" dira. Ha-maika orduz ahal izan zutenguztia harrapatuta, han dagoguztia guardia zibilen esku, etaez nik nahiko nukeen berezkoirakurlearen eskuetan. Euskal kultura erdiareninformazioa guardia zibilen eskuetan dago:Egunkaria oso-osorik, eta Jakin, Argia, Euskal-gintza Elkarlanean Fundazioa, Zabaltzen, Plaza-gunea, Ikastolak, Partaide. Eta lehenago: Egin,Ardi Beltza, AEK...

Irakurle "berri" horiek ez dute gure lana inoizulertuko.

Nire herritik Madrila ninderamatela, eskuakburdinez lotuta, burua estalita, zergatik ninde-ramaten Ben Laden baten moduan galdetunien. Eta buru egiten zuenak eman zidan gakoesplikatzailea: "Hay plumas que matan más quelas pistolas". Nitaz ari ote zen galdetu nion.

Gutako inortxoz ezin ziren ari, gezurra da

eta: pistolak baino areago hiltzen dituzten idaz-lumak omen daude. Ez dira geureak.

Ez dute ulertu nahi eta ez dute ulertuko eus-kararen alde eta euskal kulturaren alde lan egi-tea ez dela indarkeria bultzatzea, guztiz kontra-koa baizik. Ez dute ulertuko, ez dute ulertunahi eta. Ez zaie komeni eta!

Gaur jaso dudan idazluma honek ez du inorhilko.

Zuen laguntzarekin, Pen Clubaren laguntza-rekin, kultura eraikitzen jarraitu nahi dut, eus-kalgintza elikatzen. Eta gainera, zuen laguntza-

rekin, euskal kultura eta euskal-gintzako gizon eta emakumeguztien ohorea defendatzen, ge-zur guztien gainetik.

Idazluma honen bidez, etazuei esker, orain arte bezalatsu,zentsura, sorgin ehiza eta inki-sizio mota guztiak salatuz ja-rraitu nahi dugu, azken aldikoizenik gabeko salbuespen egoe-ra honetatik hasita.

Bukatzera noa, hasi naizenbihotz beretik. Eskerrik askohandi bat Pen Clubari eskai-

niz, nire neure izenean noski, baina nago besteaskorenean ere baietz: hainbat urtetan Jakin-en izan ditudan lankideak ditut gogoan, Egun-karia proiektua sortzen eta gidatzen izan gine-nok eta bereziki orain Egunkaria auziko bide-gabekeria jasaten dugunok ditut bihotzean, etabeste asko. Horiekin guztiekin batera esatendizuet nik, Pen Clubari esaten diot, animo etajarrai aurrera askatasun handiaren baitan aska-tasun txiki guztien bide eta xendak lantzen.

Aurretiaz eskertzen diot Pen Club-ari eska-tzen diodana: eman dezala munduan gure be-rri, gure eskubide murrizketen berri.

Torregorri, 2005.05.10

Lumarekinmoldatu naizhobekien, ideiak

azaltzeko, informazioazabaltzeko. MartinUgalde zenak esan ohizuen berarentzat tarteegokiena burutikhatzamarretara doanazela, eta ez, burutikmihira

Joan Mari Torrealdai

Page 30: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Euskal kazetaritzaren labirintoan30

Joan Mari Torrealdai kazetaria soilik bai-no gehiago da, eta gehiago ere izanezda kazetari. Pentsalari kritikoa da, dok-torea da soziologian, etab. Jakin-eko

denok gara nolabait idaztera aldizkariaren ingu-ruan etorriak. Baina gure artean inork izan badukazetari sena eta kazetari estilo naturala luman,Joan Mari izan da hori. Horregatik izan da urteguztiotan, eta da orain ere, gure zuzendari. Etagaur haren ohorapenak denok ohoratzen gai-tu.

Kazetari estilo argia eta zuzenekoa da JoanMarirena. Kuriosoki, urruntasunean Rikar-do Arregi gogoratzen du, hastapen gazteeta-ko adiskidea. Rikardoren antzera, orobat,Joan Mari ere albistegiko kazetaria bainogehiago informazio gogoetatukoa da. Anali-tikoa, estiloan bezala pentsaeran. Estilo horiberak artikulu laburretik tesi doktorala izanduen zentsura frankistaren ikerketarainoproblemarik gabe heda lezake. Praktikoa da.Testu garbi bat ateratzen da beti haren lu-matik, edo haren ahotik — edo haren kon-putagailutik orain. Estiloa pertsona baita,aspaldi esana dagoenez.

Gure historiatxoak eta bere printzipioek

ezarri dioten traiektorian, Joan Marik, ka-zetaritzan bertan ere, kazetaria soilik bainogehiago izan behar izan du: gaztetxorik hasieta gaur arte, urte askoan ikusi dugu kazetazuzendari. Horrek gure hizkuntzan eta bal-dintzetan esan gura du, proiektuen diseina-tzaile, lan ekipoen kudeatzaile, produktutxikien enpresari eta miseria handien ban-kari askotan izan behar izaten duela. Izan ere, euskarazko kazeta baten zuzenda-ria kazeta sortzaile edo birsortzaile, birregi-turatzaile, finantzari, saltzaile, auzitegienaurrean defendatzaile, etab., etab., multi-ofizio konplexu bat izan ohi da. Lan horie-tan ere Joan Mariren dohainak estiloarenberak dira: proiektuaren definizio garbiaburuan, helburu zehatzak eta helbideenerrealismoa, kalitatearen ardura zorrotzaproduktuarentzat, lankideen gidaritza batkasi ohartzen ez dena, efikaza, harpideduneta irakurleen arreta, inguruaren behaketa,euskarazko beste proiektuen terrenoak ezinbaditzea, euskal mundu osoarekin solida-ritatea.

Esan dezagun, bere talentua eta ahaleginaaparte, Joan Marik zori argizkoa ere gozatu

Kazetaria soilik baino gehiago

Joan Mari Torrealdai

Joxe AZURMENDI

Filosofoa

Page 31: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Rikardo Arregi Kazetaritza Saria 2006/0731

duela bere bilakabidean. Lagun eta lankideizan ditu Karlos Santamaria, Rikardo Arre-gi, Joxemi Zumalabe, Martin Ugalde, Torre-aldairen ohore egun honetan gogoratuakizatea merezi duten izen sakratuak euskalprentsaren gerraosteko historian.

Laguntzaile onak izan baditu, bera ere be-ti laguntzaile handia izan da Joan Mari.Hasteko, aipatu izen horietxen lagun eta la-guntzailea: Santamaria, Rikardo, Joxemi,Martin Ugalderena, bizi ziren artean horienproiektuena, eta horien memoriarena gero.Baina baita ere, esaterako, Bilboko Anaita-suna aldizkariarena frankismoko azken urte-etan.

Azken urteetan berezi-bereziki Euskaldu-non Egunkariaren alde ipini zituen bere do-hainak eta ahalak, burua eta bihotza: aurre-na Egunkaria Sortzeneko harremanetakotaldean aktiboki jardunez, Martin Ugaldere-kin batera; gero Kontseilu Editorialeko burubezala, eta Administrazio Kontseiluko le-hendakari hurrena. Eta kargu honetan era-man zuen guardia zibil espainolak, denokgogoratuko duzue irudia, eskulotua eta bu-rua estalita itsumustuka, gaizkin arriskutsu

bat bailitzan. Bernardo Atxagarena dela us-te dut ideia: irudi oilakiarazgarri horretanjende askok ikusi du bere burua, Euskaldu-non Egunkaria, euskal kultura guztia, JoanMariren pertsonan pertsonifikatua.

Horregatixe eraman zuten: kazetaria soilikbaino gehiago delako. Euskarari egiten zaiz-kion irainen eta zigor eta injustizien salatzai-lea delako. Euskararen askatasuna eta biziadefendatzen duelako. Euskararen langile dela-ko, militantea eta profesionala. Azkenean,euskararen Amaiur honetan, edozein euskalkazetari kazetaria soilik baino askoz gehiagoda. Eta hori, dirudienez, poliziak ulertu du on-giena.

Baina juez eta polizia espainol batzuentzatsusmagarria den hori guztia, bihotzetik es-kergarri eta ohoragarri delako guretzat, JoanMari Torrealdai Rikardo Arregi Sariarekinohoratuz, solidaritasuna erakusten diegu ha-ri eta haren epailagun injustuki auzipera-tuei, eta familiari; eta Euskaldunon Egunka-ria ohoratzen dugu, euskal kazetaritza guztia,eta geure buruak, Joan Mariren pertsonanpertsonifikatuak nolabait. Zori argitsu, be-raz, geroan ere, eta eskerrik asko.

Joan Mari Torrealdai

Page 32: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Euskal kazetaritzaren labirintoan32

Joan Mari Torrealdai

Joan Mari Torrealdai adiskideak oho-rezko aipamen hau jaso behar duelaeta, euskara hutsezko egunkariaz,jadanik hamasei urte pasa, gai horren

inguruan ibili nintzeneko oroitzapenetarabueltatzeko gomita egiten didazue. Ez pentsaerraza denik. Ez naiz, nolanahi, erraza izan alaez, saiatu gabe behintzat, hain eskaintza esker-garrietatik ihes egitearen aldekoa. Beraz…

Ez zait sekulan gogotik joan, Joseba Arre-gi, garai haietako Kultur Sailburuak, eskain-tza egin eta buru-belarri lanean jarri nintze-neko hartan nire lagun batek esan zidan hu-ra: “Ba al dakik non sartzen haizen? Ez ze-kiat, oraingo honetan, gai korapilotsu ho-rretatik nola aterako haizen”.

Euskara hutsezko egunkariarena, gai kora-pilotsua zela (eta gaur oraindik dela) bistakozerbait zen. Lan eskaintza hari baietza emannionerako ohartuta nengoen horretaraino.Egunak, eta lanak aurrera egin ahala, gar-biago izan nuen garai zailak zetozela egun-kari guztientzat, eta zer esanik ez berritik,eta zer eta euskaraz sortu nahi zuen baten-tzat. Gogoan dut egunkarigintzako tenden-tzi berriez Iruñan ospatu zen, eta parte hartu

nuen ikastaro moduko hartan entzun etaikasi nuenak zer nolako zirrara sortu zidan.Bi punturekin gogoratzen naiz bereziki:Egunkarien aldetik, irudien mundua datornagusitzen, kolorea barne, esan zitzaigunhan, letra idatziaren kaltetan. Eta bestetik,egunkari enpresen aldetik, multimedien or-dua da hau –egunkarigintza, irratigintza etatelebistagintza elkarrekin- orain artekomundu sailkatu horren ordez.

Nik, hasieratik bertatik, garbi nuen. Eznekien Kultur Sailburuaren eskutan jarrikonuen txostenarekin noraino asmatukonuen. Baina, asmatu ala ez, nire gomendio-ak etorkizunari lotuak izango ziren, eta ez,inolaz ere, ordura arteko egunkarigintzarenimitazio eta kopiatzeari. Egunkari benetan“berria” ezinbesteko baldintza iruditzen zi-tzaidan etorkizun luzekoa nahi bagenuen,eta nire iritzia zen euskarak zerbait beharbazuen holakoa behar zuela.

Bakarra izatearena zen, hasieratik berta-tik, garbi ikusi nuen ezinbesteko beste bal-dintza. Ez niri bat baino gehiago izatea gus-tatuko ez litzaidakeelako, jakina. Euskara-ren egoerak, ordukoak eta gaurkoak ere oso

Hartutako lanera bildu

Joxe Ramon BELOKI

Senataria

Page 33: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Rikardo Arregi Kazetaritza Saria 2006/0733

Joan Mari Torrealdai

oker ez banago, horretara behartzen gintue-la uste nuelako baizik, baldin eta oinarri“sendoen” gainean (luze hitz egitekoa litza-teke hau), eraiki nahi bagenuen.

Nola burutu, ordea, nire lana oinarri edohelburu horien atzetik?, izan zen nire burua-ri galde egin niona lanean jartzeko orduan.

Ohartuta nentorren, esan bezala: Edozeinegunkarirentzat zaila zen hura, euskarazkoa-rentzat zailago, eta bizi genuen “giroa” kon-tuan harturik are eta zailago (azken honeta-tik, batez ere, nire lagunaren kezkak).

Ordurako, gogoan izango du irakurleak,jadanik hedatua zebilen gizartean euskaraz-ko egunkariaren “saltsa”. Joan Mari Torreal-dai besteak beste, buru-belarri sartuak zeu-den, egunkari bat aurrera ateratzeko asmoeta lan jakinetan. Bi egunkari “proiekturen”arteko lehiaren hotsak hortik atera ziren.Gobernuak “berea” egiteko intentzioak izanbalitu bezala, eta lan horren enkargua nireeskutan jarri izan balu bezala.

Zer egin orduan?Nik garbi izan nuen une oro. Hartutako

lanera bildu. Eta hura ahalik eta txukunenburutzan saiatu, esanak esan.

Egin nuena zera izan zen: lan talde batmartxan jarri, ahalik eta irekiena (esker onabaizik ez diet gorde ordutik lan hartara bilduzirenei, guztiei). Eta ahalik eta irekien joka-tu, bai hainbat jenderi kontsultak egitekoorduan, bai eta egiten genuen lan guztiaahalik eta gardentasunik handienarekin egi-naz.

Burutu, enkargua egin zigun Sailburuareneskutan utzi, eta, gero, gure gomendioz Kul-tura Sailak argitara eman zuen txosten hurada gure lanen (ez guztien, gehienen baizik)testigu. Eta diot “ez guztien”, txosten hare-kin batera beste txosten ekonomiko bat ere

enkargatu eta burutu genuelako, hala nolabestelako zenbait lan eta harreman izatenere saiatu ginelako, besteak beste ordukogiroak egunkari berriaren etorkizuna gehiegi baldintza ez zezan okerrera. Sailbu-ruaren eskutan utzi genuen txosten hartanhustu genituen, nolanahi, gure uste eta ika-si gehienak eta onenak. Eta gureak diot,osatu genuen taldearenak izan zirenez (az-ken orduan kontra agertu zenaren iritziabarne). Hor daude, gaur oraindik, norbai-tek, hamasei urte geroago, begiratu nahikobalitu.

Euskarazko egunkariaren historiak hain-bat pauso eman du egun haietatik hona. Jo-an Mari Torrealdairi esker, besteak beste.Beti pentsatu dut –gaur oraindik- abiapuntueta oinarri sendoagoekin abiatzeko paradaizan genuela urte haietan, eta ez genuelaaprobetxatu bere guztian. Honek, beti ere,halako kezka puntu bat pizten dit barruan.Ez baita aski borondate ona, ez norberarenaez besteena, gauzak, besterik gabe, ondoenegiteko.

Baina, ezta honetan ere, atzera begira jar-tzeak ez du gehiegi merezi. Ez bada, batezere, gaur zuek Joan Mari Torrealdairekinegiten duzuena egiteko: egindako lanagatikohorezko aipamena egin, eta aurrerantzeanere, euskararen, euskal kulturaren, eta eus-karazko egunkarigintzaren aldeko lanetanjarrai dezala eskatu.

Hori da nik, baita, batez ere, helarazi nahinioken mezua Joan Mari Torrealdai nire la-gun aspaldikoari.

Eta bukatzeko. Gaur oraindik, euskarazkoegunkariaren alde egin duen lan horren guz-tiaren truke edo, kartzelako bidean ikusinahi bide duten horiei guztiei, beste hauesan nahi nieke: Ez al duzue aurreko lanik?

Page 34: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140
Page 35: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140

Euskal kazetaritzarekiko borondate eta asmo irmoak

Mila esker eta mila zorion Joan Mari

Page 36: Joan Mari Torrealdairikardoarregikazetaritzasaria.eus/assets/2f9111a1/pdf_5b1a733a48bee.pdfJon Unanue Ekoizle: Erroitz, b.m. Hedabide eta iragarbideak Dr. Huizi kalea, 15-1. esk. 20.140