JOSE MARIAIPARRAGIRRE

OLERKI-ERESIEN BILDUMA

TAERTI-IRITZI LABURRA

Belaustegi’tar Jon Joseba’kegiña

2

JULIO DE URKIJO’RENLIBURUETATIK BAT

3

URRETXU’KO BATZARREARI DONKITUAJ.J.B.

Koldobika Rodrigez’en moldistegian egiñaOñati’n 1933 garren urtean

4

IPARRAGIRRE’REN

OLERKI – ERESIEN

BILDUMA

TA

ERTI-IRITZI LABURRA

BELAUSTEGI’TAR JON JOSEBA’KEGIÑA

5

1999. urtea (uztaila)Lege-Gordailua: SS-768/99

HITZEZ'24Galzaur kalea, 25 - 6. lokala (atzealdea)20115 - Astigarraga

6

ZEKIDORRA

Iparraguire’ren olerki lanaen iritzi laburra ..................... 7Gernikako Arbola ..........................................................12Nere amak baleki .......................................................... 17Kantari Euskalduna....................................................... 19Nere Maitiarentzat ........................................................ 21Agur Euzkal-Erriari ...................................................... 23Gora Euskera ................................................................ 25Nere etorrera lur maitera ............................................... 27Glu, glu, glu.................................................................. 29Nere ongille maiteari..................................................... 31Nere izarra .................................................................... 33Zugana Manuela ........................................................... 34Errukarriya.................................................................... 36Amerikatik urretzuako semiei ....................................... 38Anzuolako batzarrari..................................................... 41Jaungoikoa eta arbola.................................................... 43Iparragirre’ren oldozmen da urre ametza ....................... 44Nabarra’ko euzko bazkunari.......................................... 45Oroitza.......................................................................... 47Galdu genduan gure moraza.......................................... 49Obian............................................................................ 51Okendo-ri...................................................................... 53Bezerro Bengoa, arrese, erran eta manteli’ri(Amerikatik bidaliya) .................................................... 57Elizondo’ko Batzarra eta euzkaldunen gauzik maitena ......................................................................... 59Lersundi gudalburuari ................................................... 61

7

Iparragirre’ren olerkien iritzi laburra

Añ maite zitun Iparragirre euzko olerkariak fuero edo azkatasunak, mindurik arkitzen zan España’ko Jaurbatzak egindako lagi galgarriyak zirala ta Euzkel-Erriyari bere azkatasuna, bere buru-jabetza kendu ziyotelako, ta fueruen kaltesko lagi ayetzaz asarre biziya azaltzeko bere adimen argiyak “Gernikako Arbola” sortu zun; gentza ta maitasunesko ereserkiya ta ez gudazko ereserkiya, abeslariyan gogua euzko abendearen goguarekin bat egiten duna ta zugatz deuna daguan tokira gure irudimena daroyana; euzko lurraren lagi ta oitura zarrak gordetzen ditun ezaugarriya.

Zelan saritu ziyoten lan au Iparragirreri? Tolosa’ko espetxian sartu-ta. Antxe bakartasun artan, iluntasun artan, zortziko erazangarri baten izki ta eresiya idatzi zun, “Nere Amak Baleki”, azalduaz itz itunezko olerki onetan, atxilatu ondorengo gertakunak eta bete errugetasuna.

Matxindurik Iparragirre olerkari ta etorri errezeko eresigile bezela, apaiñ-apaiñ argitaldu zun “Kantari Euzkalduna” ongi edestuaz bere laguntzagabeko bizitza txirua, lagun bakartzat bere zoragarriya dan gitarra zartxo bat daramala ta gizatazunak agintzen dun neurriyan bizitzekua irabaziyaz, bistandu toki baten ordez ludiyan alde batetik bestera dabillela.

8

Bere maitale kutunari diyon maitasun beruak bultzatu ta idatzi zan “Ume Eder Bat” griñ-zindo ta xamurtasunez betia, goxo-goxo biyotza ikusten duna. Esan deikegu Iparragirre’k itz egoki-egokiekin, eta anditasunakin morgoztu zula bere maitalearen izakerea; ortik dago idasle-azterlariyak jarri ta goren-goreneko maillan.

“Agur Euzkal-Erriari”, bere lurrean —esan desagun orela— biyotz zalitxuak utziaz alde egiten dun euzkotar baten agur-abestiya. Zortziko onetan añ kementzu ikutzen ditu nabaimenaren ariyak, ezta izango euzkeldunik, au entzutean Euzko-Erriyanganako maitasun-garra nabaituko eztunik.

“¡Gora Euzkera!”. Onela burutu zun Aizkibel’dar Pantzeska jauna, gipuzkuar izkuntzalari bikain bezin ospetzua goraltzeko egin zun olerkiya. Lan au ariña dalarik, biguñtasunez edertuba ta erri-eresi ezaguna da, ta beragatik entzuleak menderatzen ditu.

Iparragirre’k atzerriko lurretik bere aberriya ikusi zunian bere olerkari-izatea orañdik gaste ta jasua agertuaz abestuzun agur-abesti joriya, euzko lurrari ziyon maitasuna era onetan azalduaz:

Ara nun diran mendi maiteakAra nun diran zelayakBaserri eder zuri zuriakIturri eta ibayak.Endaya’n nago zoraturikan

9

Zabal zabalik begiak,Ara España… lur oberikanEz du Europa gustiak.

“Glu, glu, glu” olerki alaya, goi xamarren jarritako sato batetik ardaua eratera antzesten dunada berak dun alaitasuna entzuleai ezartzen diyon olerkiya. Bere neurtizak eztira gorenenguak, baña jazten dun eresi onak mailla batzutan igotzen du, berekitasuna artuaz.

“Nere Onguille Maiteari”; “Nere Izarra”; “Zugana Manuela”; ta “Errukarriya”. Amen lau eresidun-olerki polit eta txukunak; Batek azaltzendu Argentina’ko Erkalako Iparragirre’ren laguntzaliei esker ona, bestiak bere zorion-ametzaen irudi ederra, ondorenguan azaltzen du bere Manuelatzo maitiari ziyon maitetasun biziyaren mintzoetara ta azkenenguan sendi batek bizitzeko biar duna eztulako igarotzen ditun neke ta goziak. Lan abek xamurtasunak ikuturik dauden ezkeroz atzegintasuna sartzen dute.

Olerki zoragarriya bere egikera oso ta leunagatik “Amerika’tik Urretxua’ko Semiei” bidalitakuada. Izpidez daukie jarri-ta lan au euzko olerki saillen goiko maillan antzikurtzat bezela.

Urtero Antzuola’n Dagonila’n Valdejunquera’ko gudaldi entzutetsua antzesten dute iseka antzera. Antzuolarrak, moruak menderatu ostian eren bakalduna atxilotu ta illargui

10

erdiko ikurriña arrapatu zuten gudaldiya. Iseka antzera ospatzen dan jai oni idatzi ziyon olerki bat; bere idazkerea utzi xamarra ba-da ere, idastera bultzatu zun maitetasuna ta garrestasuna agertzen dun olerkiyada.

Iparragirre’ren olerki saillean beste abek ere ba-dira: Jaun-Goikua eta Arbola; Iparragirre’ren Oldozmen da Urre-Ametsa; Nabarra’ko Euzko Bazkunari; Oroitza; Galdu Genduan Moraza; Obian; Okendo’ri; Becerro-Bengoa; Arrese, HerrandA Manteli’ri; ta Elisondo’ko Batzarra eta Euzkaldunen Gauzik Maitena. Aztertzen ba-ditugu seatz-seatz bederatzi olerki-lan abek, ziur-ziur ez luke batek ere igesiko akatsen batzuk arkitu gabe. Baña neurri bateraño, eskeintzen dute nabaimen indarretik sortutako berekitasuna ta bere etorrera erreza, ta ez oldozmen luzeen ondoren oson-oson itzak bere tokiyan jartzetik sortutakuak. Azkenik aitatzen detan era ua mailla-erdiko olerkariyak arretaz eta gogo beros billatzen dute.

Iparragirre’k maite izan zun bere erriya euzko oituren da lagiyen edo – nor aldeztalek ain -bat, abesti zitun bere egintza ausarditzubak, bere aintzak, bere nai biziyak eztetza gustiya irabaziyaz, bereganatuaz. Orañ ere bera degu euzko erriyaren olerkari begikua, olerkari zarretatik euzko-izate naya geyentzu betetzen duna, ta bere olerkiyak irasten dute Euzkel-Erriya maite dutenen olerki txorta on da atsegintsuena.

11

Abestu ba-da garrestasunez euzko usaidun abesti bigun da alai oyek erak diralako euzko-abesti egarriya asetuko duten edari goxua.

12

GERNIKAKO ARBOLA

I

Gernikako arbolaDa bedeinkatuba,

Euzkaldunen arteanGuztiz maitatuba.

Eman da zabaltzazuMunduban frutuba;Adoratzen zaitugu

Arbola santuba.

II

Mila urte inguru daEsaten dutela,

Jainkoak jarrizubelaGernikako arbola.

Zaude bada, zutikanOrain da dembora,Eroritzen bazeraArras galdu gera.

III

Etzera eroriko,Arbola maitea,

Baldin portatzen badaBizkaiko Juntia.

Laurok artuko deguZurekin partia,

13

Pakian bizi dediñEuzkaldun jentia.

IV

Betiko bizi dediñJaunari eskatzeko

Jarri gaitezen danokLaister belauniko.

Eta biotzetikanEzkatu ezkero,

Arbola biziko daOraiñ eta gero.

V

Arbola botatziaDutela pentzatu

Euzkal-erri guziyanDenak badakigu.Ea bada jendia,

Dembora orain deguErori gabetanik

Iruki biagu.

VI

Betiko egongo zeraUda berrikoa

Lore aintziñetakoMantza gabekua.Errukizaitez bada

14

Biotz gurekua,Dembora galdu gabe

Emanik frutuba.

VII

Arbolak erantzun duContuz bizitzekoEta biotzetikan

Jaunari eskatzeko.Gerrarik nai ez degu

Pakea betikoGure lege zuzenakEmen maitatzeko.

VIII

Erregutu diogunJaungoiko Jaunari

Pakea ematekoOraiñ eta beti.

Bai eta indarrareZedorren lurrari,Eta bendiziyoaEuzkal-erriari.

IX

Orain kanta ditzagunLau bat bertso berriGure probintziaren

Alabantza garri.

15

Arabak esaten duSu garrez beterikNere biotzekua

Eutsiko diat nik.

X

Gipuzkoa urrenaArraz zentiturikAsi da deadarrezAma Gernikari.Erori etzaitezenArrimatu neri

Zure zendogarriyaEmen naukazu ni.

XI

Ostoa berdia taZañak ere fresko

Nere seme maiteakEz naiz eroriko.

Beartzen banaiz ereEgon beti pronto

Nigandikan etsayakItsulitzareko.

XII

Guztiz maitagarriaEta oestargiña

Begiratu gaitzazu

16

Zeruko erregiña.Gerrarik gabetanik

Bizi albagiñaOraiñdaño izan degu

Guretzako diña.

17

NERE AMAK BALEKI

I

Zibilak esan nauteBiziro egoki

Tolosan biar dalaGauza erabaki.

Giltzapian sartu nautePoliki poliki

Negar egingo lukeNere amak baleki.

II

Jesús tribunalianSutenian sartu

Etziyon PilatosekKulparik bilatu.Neri ere arkitu

Ez dirate barkatuZergatik ez dituzteEscubak garbitu.

III

Kartzelatik aterataFiskalaren etxeraAbisatu ziratenJuateko beriala.

Ez etortzeko geyago

18

Probintzi onetaraOrduan artunuan

Santander – aldera.

19

KANTARI EUZKALDUNA

I

Gitarra zartxo bat daNeretzat laguna;Onela ibiltzen da

Artista euskalduna:Egun batean pobre,Beste batez jauna,

Kantari pasatzen detNik beti eguna.

II

Naiz dala Italia,Oro bat FranciaBietan bilatu det

Arritz maliciaIkusten badet ereNik mundu guziaBeti maitatukodet

Euskal-erria.

III

Jaunak ematen dabitNeri osasuna,

Izango det oraindikAndregai bat ona.

Emen badet frantzesa

20

Interesa duna,Baña nik naiago detUtzik euskalduna.

IV

Agur Euzkal-ErriaBañaez betiko

Bost edo sei urtetanEz det ikusiko.

Jaunari eskatzen diotGrazia emateko

Nere lur maite ontanEzurrak uzteko.

21

NERE MAITIARENTZAT (UME EDER BAT)

I

Ez dakit nola eskerrak eman¡Ah! nere ongille maiteak

Nere lurrera bear nau eramanGaur zuen borondateak;Egin dezute zer obra ona

Aberatz eta pobreakOrra cunplitu agintzen duana

Jesukristoren legeak.

II

Nere onerako, erriak diraBuenos-Airesen alkartu,

Bide emanik, Correo Españolak –Noblezaz zayo segitu

Artzeko da, bai, gaur erriak,Nola diraden argitu,

Mundu gustian liberal onakAdiskideak baditu.

III.

Biotz oneko jaunak badira,Lista dutenak edertzen

Zori oneko nere zartzeraAh! nola duten onratzen;

Munduan bada zorionikan,

22

Andre onak du egiten,Gizonak izar oyetanZerua degu ikusten.

23

AGUR EUZKAL-ERRIARI

I

Gazte gaztetatikanErritik kanpora

Estranjeri aldeanPasa det denpora;

Egiya alde guzietanToki onak badiraBaña biotzak diyoZuaz euzkalerrira.

II

Lur maitea emen usteaDa negargarria

Emen gelditzendiraAma eta erria;

Urez noa ikusteraBai, mundu berria

Oraintxen bai naizelaErrukigarriya.

III

Agur nere biotzekoAmatxo maitea

Laister etorriko naizKonsola zaitean;

Jaungoikoak nahi badu

24

Ni urez joateraAma zertarako da

Negar eguitea.

25

GORA EUSKERA

I

Espaiñian da gizon batBear deguna maita

Franzisko Aizkibel jaunaEuskaldunen aita:

Txit da gizon prestubaEta jakintzuba

Errespeta desagunGuk gure maitasuba.

II

Ogeita geyo urtianBizi, da Toledo’nIzarraizko semia

Ez da beti lo egon;Liburuen gañian

Beti gau eta egun,Gure euskera maitiaGaldu ez desagun.

III

Euskaldunak geralaEz bada ukatu,

Eta mendiyetaraBiegu partitu,

Euskera egiten bada;

26

Baserri denetan,Ondo biziko geraEuskal erriyetan.

27

NERE ETORRERA LUR MAITERA

I

Ara nun diran mendi maiteakAra nun diran zelayak

Baserri eder zuri zuriakIturri eta ibayak.

Endayan nago zoraturikanZabal zabalik begiak

Ara España… lur oberikanEz du Europa guziak.

II

Gero pozik bai DonostiraOkendo-ren aurrera

Zeru polit au utzi bearraNere anayak ¡au pena!

Iru txulueta maitagarriaLore tokiya zu zera

Beneziaren grazi guztiyakGaur Donostian dira.

III

Oh, euzkalerri eder maiteaAra emen zure semea

Bere lurrari muñ egitera

28

Beste gabe etorriya.

Zuregatikan emango nikePozik, bai biziya

Beti zuretzat il arterañoGorputz eta anima guziya.

IV

Agur bai DonostiakoNere anai maiteak

Bilbao-tikan izango diraAita zarraren berriak.

Eta gañera itz neurtuetanGarbi esanez eginak

Sud-Amerikan zer pasatzen danJakiñ dezaten erriak.

29

GLU, GLU, GLU

Biba Rioja, Niba NaparraArkume onaren iztarra

Emen guztiok anayak geraUstu dezagun pitzarra.Glu, glu, glu………

II

Ardo fiña ta jateko onaJartzen badute gaur ugari,

Gure barrenak berdindurikanJarriko dira guri, guri.Glu, glu, glu………

III

Gure zabela bete bear daAlbada gauza onarekiñ,

Dagon lekutik ¡eragiñ bapo!¡Aupa mutilak! gogoz ekiñ.

Glu, glu, glu………

IV

Ez ikaratu dagon arteanJan eta edan gaur gogotik,Ustutzen bada ekarko degu

Berriro lengoko tokitikGlu, glu, glu………

30

V

Umoria da gauzik onenaNai gabeak ditu astutzen,

Uju ta aja asi gaiteanEuskal doñuak kantatutzen.

Glu, glu, glu………

31

NERE ONGILE MAITEARI

I

Ume eder bat ikusi nubenDonostiako kalean.

Itz erditxo bat ari esangabeNola pasatu parian.

Gorputza zuben liraña etaOñak sebiltzan aidean;Politagorik ez det ikusiNere begiyen aurrean.

II

Aingeru zuri pare gabeaEuzkal-erriko alaba,

Usterik gabe zugana betiNere biotzak narama,

Ikusi naian beti or nabilNere maitea ¡au lana!

Zoraturikan emen naukazuBeti pentzatzen zugana.

III

Galai gasteak galdetzen duteAingeru ori nun dago;

Nere maitea nola deitzendanEs du iñortxok jakingo;

Ez berak ere, ez luke naiko

32

Confianza orretan nago;Amorio dun biotz oberikEuskal-errian ez dago.

IV

Oh! zu Romero Gimenes jauna,Nere adiskide maitea,

Zure biotz onak konsolatu duNere arima tristea;

Egiak dira nere ametzak,Mendietara juatea;

Agur Romero, auda neretzatGozamentu eta pakea.

V

Agur zure Olaso jaunaBizkaitar prestu noblea,Beti betiko zure izenaBiotzetan det gordea;

Gaztetanik zait gusta bizikiMendietako aizea,

Agur, banoa, naidet ikusiEuskal-erri maitea.

33

NERE IZARRA

I

Zu zera nere izarraZu nere eguzkiyaAingeruen artetikZerutik jatxiya.

II

Barren kalera nuaBertan nai det bizi,Antxen ikusiko detSarritan Maiñasi.

III

Nere biyotza dagoOso penaturik,

Joan bear detalakoLaizter zure ondotik.

34

ZUGANA MANUELA

I

Zugana, ManuelaNuanian pensatuUste det nindualaDeabruak tentatu,Ikusi beziñ ekiñNaiz enamoratuOjala ez baziñanSekulan agertu.

II

Amorioz beterikEsperantza gabe,

Zergatik egin ziñanBiotz onen jabe,

Zuk esan bihar zendubenEmendikan aldeEgiyaz ez naiz niBizar dunen zale.

III

Aztu nai zaitut bañaEziñ, eziñ aztu,Zure amoriyuak

Buruba dit galdu;Oraiñ bigundu zenduke

35

Eta maitagarri orrekBiotz ori bihunduPiska bat lagundu.

IV

Barkatu bear dituzuNere errkeriak

Sure begira daudeNere bi begiyak;

Garbi, garbi esanditutNere ustes egiak

Soraturikan naukaSure arpegiak.

V

Gabian ibilli naizGuzizko ametsetanDonostian nengoela

Andre marietan;Eta ikusi nubela

Erri artako plazanErdiyan zebillela

Manuela-txo dantzan.

36

ERRUKARRIYA

Aspaldien ezta gure etxeanOguirik ikusi,

Bañan gaur txitxi ta parraIzango da naski.

Gaur bat jana ta edanaLabirun lena

Jango otedegu danalabirun lena.

Marto opillak egitekoArto eguiteko,

Aitak atzo saldu zubenAnega bat arto.

Gaur bai…

Gure zabelak eske daudeAu da misheriya

Erdik goziak dagonaDa errukarriya.

Gaur bai…

Oso arlote bizi geraEzin osaturik,

Zenbat aldiz eguardiyanOraindik barraurik.

Gaur bai…

Talo esnea jateko guGaude saletutik,

37

Sei talo jango nitukeNeronek bakarrik.

Gaur bai…

Pitarra ere guretzakoIzango da noski,

Gure barrena alaiaJarriko da aurki.

Gaur bai…

38

AMERIKATIK URRETXUAKO SEMIEI

I

Billarreal de UrretxuNere erri maitea

Seme bat emen dezuAmorioz betea.

II

Nai baña nola ikusiAu da lan tristea

Zuretzat nai det biziUrretxu nerea.

III

Bi milla eta seiregunLegua badira,

MontebideotikanEuskal errira

Naiz esperantzetanEtorri bagera

Aurreratasun gabeUrtiak juan dira.

IV

Bai, nere adiskideakBear da pensatu

39

Zuretzat AmerikakNola dan mudatu

Iñork emen eziñ duLanikan billatu

Oraiñ datorrenariBear zayo damutu.

V

Gañera izan deguEmen ere gerraGure zori oneanPakea egiñ da;

Bañan gerra ondorenDakar diktadura

On Lorenzo LatorreNagusi degula.

VI

Ez bada ez etorriGaur lur onetaraIl edo bizi obe daJuatea Habanara;

Au da gure banderaEspañaren onrra

Txurrukaren semeakAra juango gera.

VII

Agur adiskideak

40

Ikusi arteanZuenganatuko naiz

Egunen batean.

VIII

Esperantzakin biziNai det bitarteanGero ezurrak utziNere lur maitean.

41

ANZUOLAKO BATZARRARIMAIRUEN BANDERA

I

Nafarrak On GarciaErrege zutela

Odolez estali zanBai Balde-Junkera.Africanoak orruz…

Legoiak bezelaZioten kristau bizirik

Utzi bear ez zala.

II

Baña EuskaldunakLaurak-Bat aurrera!Zioten: FedeagatikDanok ilko gera;

Jo! … jó eta ez emanPauso bat atzera…

Gurea izan arteMairuen bandera.

III

Mutillak … ara non danIllargi erdia,

Arrapatu dezagunNaiz galdu bizia:

42

Emen degu banderaUpa Euskal-erria!

Eta AnzuolarentzatOnrra ta gloria.

IV

San Juan UzarragakoSeme txit arguiak

Ziran Balde-JunkeranIrabaz larriak;

Batzar etxean daudenIllargui erdiak

Dira AnzuolarentzatTxit onrra garriak.

V

Esan adiskideakOrduan bezela

Nafarrakin gaur ereAnaiak gerala;

Bat da gure izarraBat gure bandera

Esan beti Laurak-batIzan nai degula.

1878 garren urtean.

43

JAUNGOIKOA ETA ARBOLA

Amoriozko lege santuakiñGorroto gabe biotzeanIberiako gure anayakiñBizi nai degu pakean.

Libertadea maite dutenakBetoz gurekiñ batean

Kristoren legeaErrespetatzen degula

Da euskaldunen borondateaErrien anaitasuna.

44

IPARRAGIRREREN OLDOZMENDA URRE AMETZA

I

Betiko nere religioa daAdoratzea iru gauza,

Jainkoa, lurra ta familiaDa nere urreko ametsa.

II

Baña ¡au lana! lurra naieauPil, pil da nere biotza

Ezurrak ditut noski lurreanLaster usteko esperantza.

45

NABARRA’KO EUZKO BAZKUNARI

I

Zorioneko batzar onetanNabarrak gure anaiak,Bizi dirade lege onean

Gaur guztiz gizon ernayakGuregatik on esango badu

Etorkisunak kondairakLaurak bat beti… maite alkartu

Izan euskaldun leyalak.

II

Alkar gaitezen txiki ta aundiAberats eta pobreak

Maita zaiteste, esaten diguJaungoikoaren legeak.Auziak utsi alde bateraBatu euskaldun guziak

Besoak zabal esaten diguGaur Iruña erriak.

III

Erruki zaite ¡oh, Jaun maitea!Lagunzu Euskalerria

Bada guztiok alkartu geraOraiñ beltz eta zuriya

Anai arteko guda beti da

46

Guztizko negargarriyaArren anayak errespetatu

Gizon guztien biziya.

47

OROITZA(1879)

I

Elizondoko uriEder politean

Euskalduna ugariBildu da pakian,Esanez batu garaBai zori onean

Gorrotorik gaur eztaGure batzarrean.

II

Nafarren elkargoaBurutzat degulaZer zori onekoakMaitatzen bagera,

Euskaldun on gustiakZerura begira

Ezan euskalerriaSalbatu dedilla,

III

Munduberrian ereGaur euskaldun onakNai gabetuak daude

Biotza dutenak

48

Galtzen gure euzkeraOnra eta oiturak

¡Arren ez galdu doyak!Jainkoak emanak.

IV

Nafarren bide onakGaur laurak bateanDa artu bear dana

Errien onean,Euskaldun on guztiak

Betiko pakeanEztegu nai gudarik

Anayen artean.

49

GALDU GENDUEN GURE MORAZA

I

Zan Mateo BenignoMoraza on jaunaEuzkalerri guziakMaita genduena,Prestua, jakintsuaA zer biotz ona

Jaungoikoak zeruraEraman ziguna!.

II

Bitoriako semeakErnai ta nobleak

Guztiz maita zituanFueroko legeak,

Galdu ziradeneanZer naigabeak

Bizia galdu arteMoraza maiteak.

III

Guk ere bear deguMorazak bezelaEsan beti ill arteFedea degu ta

Gure Jaungoiko onak

50

Laguntzen digulaNoiz bat… Euskalerria

Salbatuko dala.

51

OBIAN

I

Euskalerria maite zuanarenOrra nun degun obia

Lur santu ori jartzera goazenLore koroez betia,Igo zan zernetara

Bitoriar prestu nobleaBere izena gure biotzetan

Izan betiko gordea.

II

Galdu genduen gure MorazaBaña bizi da izena

Laurak batentzat zan esperantzaBiotz nobleko gizona,

Gorde dezagun bere oroitzaEuskaldun onak bagueraLur onegatik gure biotzaEman Morazak bezela.

III

Amoriozko txit bide onaBerak lur oni emana

Da euskaldunak betikoeranIdurikatu beardana

Egun obe bat ez da urruti

52

Alkar maitatzen degulaGure mendietan biziko gera

Anai maitiak bezela.

53

OKENDORI

I

Zeruetan jarri albanezakeGaur Okendoren izena

aio tz guztitik jasoko nukeAlderakedan bezela,

Baña zer lana au neretzakoEzageraz naiz laburra

Bear bezala ondo neurtzekobere Kondaira ederra.

II

Ogei ta zazpi urte zitualaZan Gipuzcoa-tar azcarraEtsaiak larri artzen zituana

Eman ezkero aupadaBetiko onra Españarena

Itxasoetan bakarraEta munduan bere aomena

Odoiaz goiti dagoena.

III

¡Zenbait ibilli eta jazarraCadiz-en eta Lisboan!

Errendituak zenbait gudariAntonio-ren menpean!

Asko alditan Olandesakin

54

Eta mairuen arteanBildurra zer zan ezjakinOkendoaren biotzean.

IV

Rautauriako ontzi guztienAgintari zan Okendo

Ibiltzen zana itxasoetanAizea bezin agudo

Ala jantzan Brasill alderaDonarioz eta garboso

Esanez “goazen etsaien billaDiran lekuan eraso”.

V

Ara nun dauden esaten zuanEman deiogun arpegi

Gogor… bakoitza bere lekuanSú… sú ill arte ez utzi

Ez oraindikan ezdu etsaiakNere bizkarrik ikusi

Agertuko da jazar ondorenEmen zeiñ geran nagusi.

VI

Asi ziraden sutan bertatikEta auspartzen aundiak

Eraso zion gogor albotikOrduan ziran larriak

55

Baña Okendo beti azkarrakOso suturik begiak

An ekiñ zion su eta garraZati eginez ontziak.

VII

Olandesak an eztu artuakLarritazunak an ziran

Geienak seatuItxasoren erdian

Ontziak ere su artu zutenOndatutzeko zorian

Okendo berazan errukitzenNai gabetasun aundian.

VIII

Ala dakite gizon biotz dunakErrendituari barkatzen

Egi au bera bai euskaldunakGudari bada izaten

Izan gaitezen danok anaiakEta alkartu gaitezen

¡O! ez ibilli euskal leialakLurrak odolez eztaltzen.

IX

Izanik garailariaArrotasunik ez zuan

Ala zan gure gizon aundia

56

Jazar lekuan bereanBurua zutik, begiak argi

Eta ezpatia eskuanEmaten zuan beti arpegiArgidotarren moduan.

X

Fededun ona beti izanaEta gudari aundia beregana

Jaungoikoak deitu zuanGizon illezkor argiaAlabatua bere izenaGaur zeruetan jarria

Bere gloriaz bete zuanaBetiko Euzkalerria.

57

BECERRO BENGOA, ARRESE, ERRANETA MANTELE’RI

(AMERIKATIK BIDALIYA)

I

Erran, Manteli, Arrese jaunaEta Bezerro Bengoa

Badet aspaldi biotz gustitikEsagutzeko gogua.

II

Zuek bezela ditut maitatzenJaungoikoa eta Fueroak

¡Ay! baña ez nau pakean ustenLurraren amorioak.

III

Itxaso aldera beti begiraZabal zabalik begiak

¡Oh, Jaun maitea Zer urriñ diranEuzkal erriko mendiak.

IV

Ara ontzi bat, goazen atozteNere aur polit gaisoak

Bildurrik gabe juan zaitesteTxit maite gaitu Jainkoak.

58

V

Mundu zarrean nola berrianIzan gaitezen prestuak

Gizonarentzat agiñ zituanUr eta lurrak Jainkoak

Zabaldu beti anaitasunaAmoriozko kantuak

Guzientzat du itzal ederraGure arbola santuak.

59

ELIZONDO-KO BATZARRA ETAEUSKALDUNEN GAUZIK MAITENA

(1879)

I

Zer atsegiña mendian beraAgertzen gure anayak

Esanez emen alkartu geraIzan euskaldun leyalak.

II

Ta ikustean gure arteanAomen aundiko gizonakEuskalerriaren sorioneanArgi, maiz egin dutenak.

III

Elizondo-ko ibar luzeanEgontza eder batean

Amoriozko batasuneanIkusi ditugu pakean,

Euskaldun onak esku emanikJaungoikoaren aurrean

Diotela emen gaude baturikLur maitearen onean.

IV

60

Euzkalduna zan Pierre de MartiBiotz aundiko gizona

Andiskitu nai zuana betiJaungoikoaren izena,

Eta gaur ere dator zerutikFede bizi bat gugana

Esanez beti, burua zutikEuskaldun onak gerala.

61

LERSUNDI GUDALBURUARI(AMERIKA’TIK BIDALIYA)

I

Asia, Europa eta AfrikaBakarrik ziran denboran,Gogorra, andia eta ederra,

Gure España zegoan;Gero Kolon-ek zerbait arturik

Marko-Poloren liburuan,Mundu berri bat bazalazkoa

Jarri zitzayon buruan.

II

Gauza andibat izanagatikMundu berri an sortua,

Baña bai ere izan ta izangoEspañarentzat kaltea;

Nola gabilzan Jainkoak dakiNoiz egingo dan suertea

Bai, milla bider utzegin deguPeru Españan uztea.

III

¿Zer zuten emen zelai oyetanEspañola emen sartzean?

Legoi, katamotz, euli ta sugeZapo galantak oiñ pean:

62

Zorigaiztoko miruak bayereBaziran Lima partean,

Peru-ko minak izandu diraEspañarentzat kaltean.

IV

Lurrak badira mundu onetanGutxi dutenak balio

Gure Jainkoak Iberiari,Lurrik onena eman dio;

Elurte asko, eguzki gutxiBegira zenbat nazio,

Gure lur maite EspañolariArren ¡ez esan adio!

V

Afrikan bero izugarriak,Elur galantak Rusian,

Biotza triste… ekartzen duteIzan diranak Asian;

Gerra, legorta, bomito-beltza,Daukagu mundu berrian,Ez da España bezalakorik

Eguzki-aren azpian.

VI

Mundu zarrean, gu, jayo-giñanUtzi dezagun berria,

Gure Jainkoak maite izango du

63

Maite duana erria:Gero iltzean izango bada

Deseo degun gloria,Orain ta beti, maita dezagun,

España gure patria.

64