Upload
truongtram
View
217
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1. ZER DA EKONOMIA SISTEMA?
galdera hauei erantzun:
- Zeri deritzogu ekonomia jarduera?
- Zer dira lehengaiak? Adibideak jarri.
- Ba al dago orekarik gure kontsumo nahien eta lehengaien artean? Zergatik? Zer arazo ekar
ditzake horrek?
- Zertaz arduratzen da ekonomia? Zer aztertzen du? Zertarako?
- Bila ezazu hiztegian ekonomia hitzaren
2. NOLA ANTOLATU EKONOMIA?
Irakurri arretaz liburuko 118.orria eta ideia nagusienekin eskema osatu:
- Definizioa:
- Merkataritza mota:
- Tokia:
1. EKONOMIA SISTEMAK: KAPITALISMOA
Ekonomia jarduera modu ezberdinean antolatu egin da historian zehar. Lehenengo gizakien
ekonomia harraparia izan zen, hots, ehizan eta arrantzan antolaturikoa. Neolitoaren garaian,
ekonomia ekoizlea jaio zen eta horrez geroz, toki eta garai bakoitzean ekonomia antolatzeko
modu ezberdinak existitu dira. Segun eta gizarte baten ondasunak eta zerbitzuak nola sortzen
diren eta etekinak biztanleen artean nola banatzen diren, ekonomia eredu bat edo best
arituko gara, ekonomia sistemaz alegia. Gaur egun, hiru dira ekonomia sistema nagusienak
munduan: iraupenezkoa, komunista eta kapitalista. (Komunismoa datorren ikasturtean lantzeko
IRAUPENEZKO SISTEMA
1
ZER DA EKONOMIA SISTEMA? Irakurri arretaz liburuko 110.orriko informazioa eta
Zeri deritzogu ekonomia jarduera?
Zer dira lehengaiak? Adibideak jarri.
Ba al dago orekarik gure kontsumo nahien eta lehengaien artean? Zergatik? Zer arazo ekar
Zertaz arduratzen da ekonomia? Zer aztertzen du? Zertarako?
Bila ezazu hiztegian ekonomia hitzaren definizioa:
NOLA ANTOLATU EKONOMIA? EKONOMIA SISTEMA EDO EREDUAK
Irakurri arretaz liburuko 118.orria eta ideia nagusienekin eskema osatu:
Merkataritza mota:
KONOMIA SISTEMAK: KAPITALISMOA
Ekonomia jarduera modu ezberdinean antolatu egin da historian zehar. Lehenengo gizakien
ekonomia harraparia izan zen, hots, ehizan eta arrantzan antolaturikoa. Neolitoaren garaian,
lea jaio zen eta horrez geroz, toki eta garai bakoitzean ekonomia antolatzeko
modu ezberdinak existitu dira. Segun eta gizarte baten ondasunak eta zerbitzuak nola sortzen
diren eta etekinak biztanleen artean nola banatzen diren, ekonomia eredu bat edo best
arituko gara, ekonomia sistemaz alegia. Gaur egun, hiru dira ekonomia sistema nagusienak
munduan: iraupenezkoa, komunista eta kapitalista. (Komunismoa datorren ikasturtean lantzeko
utziko dugu)
Irakurri arretaz liburuko 110.orriko informazioa eta
Ba al dago orekarik gure kontsumo nahien eta lehengaien artean? Zergatik? Zer arazo ekar
KONOMIA SISTEMAK: KAPITALISMOA
Ekonomia jarduera modu ezberdinean antolatu egin da historian zehar. Lehenengo gizakien
ekonomia harraparia izan zen, hots, ehizan eta arrantzan antolaturikoa. Neolitoaren garaian,
lea jaio zen eta horrez geroz, toki eta garai bakoitzean ekonomia antolatzeko
modu ezberdinak existitu dira. Segun eta gizarte baten ondasunak eta zerbitzuak nola sortzen
diren eta etekinak biztanleen artean nola banatzen diren, ekonomia eredu bat edo bestez
arituko gara, ekonomia sistemaz alegia. Gaur egun, hiru dira ekonomia sistema nagusienak
munduan: iraupenezkoa, komunista eta kapitalista. (Komunismoa datorren ikasturtean lantzeko
2
- Merkatu askeko ekonomia sistema:
- Jabetza mota:
- Ekonomia eredu honen helburua:
- Lehia askea da:
- Nola finkatzen dira prezioak?
- Estatuen esku hartzea ekonomian? (119.orria)
- Definizioa:
3. SISTEMA KAPITALISTA; PREZIOEN FINKATZEA IKERTZEN, ESKAERA ETA
ESKAINTZAREN LEGEA: Zeren arabera finkatzen dira prezioak ekonomia sistema
kapitalistan?
- Bila ezazu hiztegia hitz hauen esanahia:
o Eskaera:
o Eskaintza:
o Inflazioa:
o Deflazioa:
- Jar zaitezte taldeka, bakoitza, enpresa hauetako baten jabeak izanik: Tuterako tomate
enpresa bat, Iphoneko tablet enpresa,Kirol denda bat, Tamagotxi enpresa, Iberdrola
enpresa, litxarreri denda bat.
.
- Zehaztu itzazue, enpresa hauetako bakoitzak:
1. Zer ekoizten duen:
2. Noiz igo edo jaitsiko ditu prezioak,zeren arabera?
SISTEMA KAPITALISTA
ESKAINTZA ESKAERA : PREZIOAK
ESKAERA ESKAINTZA : PREZIOAK
ESKAERA ESKAINTZA : PREZIOAK
3
ESKAERA ETA ESKAINTZAREN LEGEA:
- Aurreko ariketaren ondoren, zer nolako ondorioak atera dituzu? Azalpen testu bat sortu
eskaera eta eskaintzaren legea zertan datzan azalduz eta prezioen gora beheren faktoreak
(kausak zein ondorioak) argituz.
ESKERA ETA ESKAINTZAREN LEGEA:
PREZIOAK BALDINTZATZEN DITUZTEN FAKTORE ZEHATZAK (noiz igotzen dira eskaera eta
eskaintza eta ondorioz, prezioak? Kasu hauek ongi azaldu; Nekazaritza arloa (uzta eta
denboraldia), Arropa dendak (urte sasoia, beherapenak), Modaren eragina, Konpetentzia.
4
Irakurri arretaz Rakel eta Laura ahizpek amonarekin duten elkarrizketa:
- LAURA: Ohartu zara amonaren azkeneko maniaz?
- RAKEL: Ez
- LAURA: Arropa eta produktu guztiak goitik behera miatzen ditu. Zaharra da eta ez daki zertan
ari den…
- RAKEL: Zer bilatuko du ba?
- AMONA: Hara hauek, zeinen erraz uste duzuen ergelduta nagoela. Begira, kontrakoa badirudi
ere zuek baino gazteago eta burua sendoagoa daukat; zuek zinean eta halakoetan besterik ez
duzue pentsatzen eta bitartean nik albistegiak entzun eta adi nago munduan gertatzen ari
denaz.Benetan jakin nahi duzue etiketak zergatik begiratzen ditudan?
- LAURA-RAKEL: Esaguzu,ba.
- AMONA: Ez zarete ohartu hemengo produktuak gero eta garestiagoak direla eta gero eta
ugariagoak Indonesia,Malaysia,Txina eta beste herrialde urrunetatik datozenak? Nire buruari
galdetzen diot zergatik orain arte ez den halakorik gertatu eta zergatik egun horrela da.
- AITA: Ama,neuk azalduko dizut. Hori guztia gertatzen da multinazionalek agintzen
dutelako.Gaur egun hain dira handiak mundu osoa merkatutzat har daitekeela, ez baitago ez
herrialderik ez enpresa txikirik merkatuan horrenbeste produktu maneia dezakeenik.
- AMONA: Hori ulertzen dut, baina nire ustez mundua merkatu handia egiteaz gain lantegi handia
ere bihurtu dute.Daramagun arropa berari erreparatu ezkero ikus daiteke mundu erditik
datorrela: zuk daramazun kamiseta Indian dago egina,Lauraren oinetakoak Indonesian,Rakelen
soinekoa Egipton… Produktu gehienak herrialde garatuetan kontsumitzen dira eta oso prezio
merkean baina, nolako baldintzetan daude hauek ekoizten dituzten langileak?
- RAKEL: Eta gainera, enpresa gehienak jabe gutxi batzuen esku daude!
- AITA: Bai,horixe.Mundua mundializatuz eta globalizatuz,globalizatu da ere konpetentzia eta
beraz, produkzioa ere. Ikusten duzuenez,dena erlazionatuta dago.
- ARIKETAK
o Begiratu bakoitzaren arropako etiketetan eta ikusi, zein herrialdean dauden ekoiztuak
o Joan zaitezte supermerkatura eta ikertu ondoko gauzak: 1.Arrain freskoa eta izoztua
(nondik datozen eta zein preziotan dauden). 2.Esparragoak (konparatu Nafarroan
egindako esparragoen prezioa eta beste herrialde batzuetan ekoiztutakoak). Konparatu
zuk aukeraturiko bi produktu, bata hemen produzitua eta bestea garapen bidean dagoen
herrialde batean.
2. GLOBALIZAZIOA
5
1. Irakurri arretaz ondoko testua :
GLOBALIZAZIO EKONOMIKOA
ZER DA GLOBALIZIOA?
Norbanakoen, taldeen, enpresen eta herrialdeen arteko harremana eta trukea areagotzen duen
prozesua da globalizazioa, eta aldaketa teknologiko, ekonomiko eta politikoek eragindakoa da prozesu hori.
Inoiz baino biziago dira munduko leku batzuen eta besteen arteko ekonomia harremanak, eta enpresek
mundu osoan jardutera jotzen dute. Horregatik esaten da ekonomia globalizatzen ari dela.
Ekonomia globalizatu honen oinarrian nazioarteko merkataritza dago, hau izugarri hazi delarik azken
hamarkadetan. Produktuen fluxua erraldoia da, egunero, tonaka produktu garraiatzen direlarik munduko
bazter batetik bestera. Honetan asko lagundu du azken urteetan garraiobide mailan izandako hobekuntza eta
aurrerapenak. Herrialdeen arteko merkataritza itunek ere truke jarioa handitu egin dute, izan ere, geroz eta
aduana gutxiago ordaindu behar izaten da eta produktuak geroz eta libreago garraiatu daitezke (esaterako
Europan). Honek guztiak, merkatu trukeak merkeago izatea eragin du.
Globalizazioarekin kontsumoa ikaragarri handitu egin da eta honek halaber, ekoizpena beste modu
batean antolatzea ekarri du. Munduko ekoizpenaren eta merkataritzaren zati handiena, enpresa
multinazionalek kontrolatzen dute. Hauek enpresa multzoak dira, produktu ezberdinak ekoizten dituztenak
baina jabe berek kontrolatzen dituztenak (ikus azken orriko mapa handia). Enpresa hauek oro har, herrialde
garatu eta aberatsetako jabe multzo batek kontrolatzen ditu (akzionistek), baina askotan, garapen bidean
dauden herrialde txiroetan produzitzen dute. Izan ere, kosteak merkeagoak dira (soldata baxuagoak baitira,
ongizate estatuen faltan lan erregulazio falta baitago…). Alegia, produktuak herrialde batean baino gehiago
ekoiztuak izaten dira, enpresa buruak ahalik eta etekin gehien atera ditzan. Herrialde txiroetako gobernu
askok halaber, erraztasunak ematen dizkiete enpresa multinazional handiei haien herrialdean koka daitezen,
garapen ekonomikoa ekarriko dutelakoan; baina, benetako garapena ba al dakarte?
Globalizazioak abantailak eta desabantailak suposatu dituen arren, onura berak ekarri ditu munduko
toki eta pertsona guztien artean globalizazioaren fenomenoak? Globalizazioaren etekinak bidegabe
banatu dira. Ahulenak eta txiroenak galtzaile ateratzen dira gehienetan. Esate baterako, garapen bidean
dauden herrialdeetako nekazariak ezin dira atzerriko inportazioekin lehiatu, eta, horrela, beren bizibidea
galdu dute. Industriako langileak ere mehatxatuta daude, izan ere, konpainiak produkzio kostuak
merkeagoak diren lurraldeetara eta lan eskubideak errazago urratzen diren herrialdeetara joaten dira. Alegia,
enpresa askok bere fabrikak herrialde garatuetatik azpigaratuetara mugitu dituzte eta honek, langabezi tasa
handitzea eragin du Europa eta Ipar Amerikako herrialdeetan. Prozesu honi deslokalizazioa deritzo. Hala ere,
globalizazioak, justizia eta garapen iraunkorra sustatzeko, mundu osoko mugimendu sozialak batzeko aukera
ere ematen du.
6
2. Irakurri aurreko orrialdeko testua eta ondoko galderei erantzun:
- Zergatik esaten da egungo ekonomia eredua globalizatzen ari dela? Arrazoitu zure erantzuna:
- Zein bi faktore nagusik eragin dute nazioarteko merkatu fluxuaren igoera? Azaldu hauetako
bakoitza:
- Nortzuk dira ekonomia eredu globalizatuarekin galtzen atera direnak? Azaldu testuak ematen
dituen bi adibideak eta zure hitzetan justifikatu zergatik esaten den galtzen ateratzen direla.
3. MULTINAZIONALAK: irakurri aurreko orrialdeko testua eta bilatu hiztegian,
multinazional terminoa. Ondoren, galderei erantzun eta hiztegia osatu:
- Zer da multinazional bat? Nola antolatzen da multinazional bat?
- Oro har, nondik eskuratzen dituzten multinazionalek lehengaiak? Non produzitzen dute?
Zergatik? Zein da asmoa?
- Non saltzen ohi dituzte produktuak? Zergatik?
4. MULTINAZIONALEN ONDORIOAK:
1. Multinazionalen ondorioz, zenbait enpresa eta denda txikik itxi behar izan dituzte .
Irakurri galderak eta etxekoei galdetuz hauek erantzun.
o Zergatik?
o Zertan eragiten diete multinazionalek?
o Zergatik gu gara hein batean itxiera hauen arduradun?
2. Multinazionalen erabakiz, hemengo zenbait fabrika itxi egin dituzte. Fenomeno honi
“deslokalizazioa” deritzo; zertan datza? Irakurri arretaz Diario de Noticiasetik
harturiko testua eta erantzun, (kasua erreala da, aurreko urteko berria izan zen
Nafarroan).
7
- HIZTEGIA: Definitu zure hitzetan bi termino hauek:
o Multinazionala:___________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
o Deslokalizazioa:_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
FAURECIAREN LANTEGIAREN ITXIERA NAFARROAN
Se llama deslocalización. Y es un drama. ICF-Faurecia ha dejado clara su
decisión de poner fin a 37 años de beneficios en su planta de Burlada, incluidos
los 15 millones de euros desde 2005 a esta parte (contando el pasivo de los tres
últimos ejercicios), o los 22 que se repartieron Faurecia y Lear Corporation el
pasado verano. Los bajos salarios de Polonia o las subvenciones del gobierno
francés a su empresa matriz parecen estar detrás de una decisión multinacional
con consecuencias locales, como estas siete historias que resumen el sentir de
190 familias. La plantilla, en huelga indefinida, está dispuesta a ofrecer batalla.
Tienen hijos, hipotecas, una pila de años a sus espaldas en la planta y
la insana manía de aspirar a una vida digna. Quieren revertir la situación,
demostrar que la factoría puede ser rentable, como siempre lo ha sido, y
conservar sus puestos de trabajo. Ni más ni menos.
Diario de Noticias, 2015-03-02
- Non kokatzen ohi zen Faurecia
enpresako lantegia Nafarroan?
- Zer ekoizten zuten?
- Enpresak diru galerak izan al
zituen Burlatako lantegian?
- Zergatik itxi nahi dute?
- Zer nolako ondorioak ditu itxierak?
8
Globalizazioa azken urteotan sortu den kontzeptua da.Planeta osoan bizi-sistema global
eta bakarra inposatzen ari dela, eta aurrera egiten ari dela azaltzeko balio digu.
Herrialdeen artean harreman komertzialak daude,dena erosten eta saltzen da.Sistema
kapitalistetan oinarritutako herrialde batzuentzat ekonomia zabalkuntzaren atzean,espiritu
kontsumitzailea bultzatzen dituzten ideia eta ohituren hedapena ere heltzen da. Alegia, enpresa
kapitalisten helburua salmenta izanik, kontsumoa eta produktu batzuen erabilera mundu osora
hedatu dituzte.Honek aldi berean,komunitate edo herrialde bateko berezko kultura, ohiturak,
pentsamoldeak…“ezabatzea” edo kolokan jartzea dakar.Konpetentzia librea dagoenetik,munduko
ia edozein tokitan aurki daitezkeen produktu eta zerbitzuak daude, berezitasunik gabe.
Globalizazioa kulturaren mundializazioa ekartzen ari da.
Sistema kapitalistak munduko herrialde guztientzako elkarren mendekotasun soziala,
ekonomikoa eta kulturala bultzatu duela esaten da.Batean erabakitzen denak berehalako eragina
izango du gainontzekoetan.Munduko herrialde ekonomiko indartsuenek eragina dute
gainontzekoetan; euren produktu eta zerbitzuekin inbaditzen dituzte.Horrelakoak ditugu
Ameriketako Estatu Batuak,Europar Batasuna eta Japonia.
Gainera, komunikabide eta garraiobideei esker,ideiak azkar mugitzen dira batetik bestera.
Horren adibide garbia internet eta telebista ditugu.
Ideien transmisioak pentsamenduaren kontzientzia globala sortu du, eta bizitzeko,
pentsatzeko eta jokatzeko erak konpartitzen dira.Ezagupen teknologiko eta zientifikoak,adibidez,
estatu gehienek bereganatu dituzte euren onura eta garapenerako.Hala ere, guztiongan eragina
duen eraldaketa horretatik,Globalizazioak berak sortu dituen injustizia sozialen
inguruko kezkak ere sortzen dira;hori dela eta,badira horrelako egoerak salatzen dituzten mundu
mailako erakundeak.
GLOBALIZAZIO KULTURALA
9
HIZTEGIA: azaldu zure hitzetan ondoko kontzeptuak:
• Kulturaren mundializazioa: zer esan nahi du termino honek?
• Kulturaren globalizazioan, zein kultura eredua inposatu da? Zergatik?
• Zer eragin negatibo du globalizazioak tokian tokiko kulturentzako?
• Zure iritziz, zeintzuk dira globalizazio kulturalaren abantailak?
• Eta desabantailak?
GLOBALIAZIOA,HERRIALDE GARATU ETA AZPIGARATUEN ARTEKO
EZBERDINTASUNEN AREAGOTZEA: zeintzuk dira garaileak? Eta zeinek galtzen du?
- Testuaren arabera, nola banatzen du kapitalismoak mundua?
- Zein desberdintasun dago testu honen arabera Iparra eta Hegoaren artean?
Kapitalismoak ez du mundua banatzen Iparra eta Hegoan,txuri eta beltzean,kristaua edo
musulmanean.Kapitalismoak,horrenbestez,mundua banatzen du eros dezaketen eta erosi ezin
dutenen artean.Lehenengoek merkatua osatzen dute.Merkatua osatzen duten mila miloi erdi
pertsonetatik,mila milioi inguru Iparrean bizi dira eta gehienak pertsona arruntak dira. Gainerakoak
hegoaldean bizi dira eta politikari buruak,lurjabeak,sektore publikoko enplegatuak eta mota
desberdineko enpresariak dira.
Merkatu zirkuituan sartzen ez direnak, mila milioi erdi dira.Hauetatik ia guztiak munduko hegoaldean
bizi dira,baino gero eta handiagoa egiten ari da Iparraldeko pobreen kopurua ere. Kontsumo globalean
sartuta ez daudenak, pobreegiak dira kontsumitzaile kontsiderazioa izateko eta bestetik, esplotatuak
izan daitezke gutxi batzuengatik.
10
1.KOMUNIKAZIO GLOBALA
Gero eta merkeagoa eta errazagoa da
komunikatzea.Jakek,New Yorketik,Tolosako lehengusuekin
telefonoz hitz egin dezake, ordua 35 dolar zentabo
ordainduta.Duela hamar urte, dei berak 3 dolar /ordua
balio zuen. 1930ean,Jakeren aitatxi Tolosatik lehenengoz
Amerikara joan zenean, deitu izan balu 245 dolar/ordua
ordaindu behar izango zukeen. Bestetik, Kathyk, AEBkoak,
hilabeteko soldata aurrezten badu, merkatura ateratako
azken ordenagailua eros lezake.Bangladesheko langile
batek, berriz, zortzi urteko soldatak aurreztu beharko
lituzke ordenagailua erosteko. Jakek eta Kathyk, interneten
sartzean,5 web orrietatik 4 uler ditzakete, ingelesez
daudelako.Hala ere, munduko hamar pertsonetatik 9k ez
dute ingelesa ulertzen.
4.ARAU GLOBALAK
Munduko Merkataritza Antolakundea (MMA) herrialdeen
arteko merkataritza arauak ezartzeko eta herrialde guztiek
beteko dituztela ziurtatzeko eratu zen.Hori oso ondo
egongo litzateke,bidezko arauak izanez gero, mundu guztia
aterako litzatekeelako irabazle.Baina,hala ere,arauak
herrialderik aberatsenen onerako daude eginda.Hori
horrela da herrialde aberatsek arau horiek idatzi eta
defendatzeko abokaturik onenak ordain ditzaketelako eta
txiroek,ostera,ezin dute horrelakorik egin.Esate
baterako,Japonek 25 merkataritza aditu ditu MMA
erakundean.Bangladeshek bat baino ez daude eta herrialde
txiroetatik 29tik batere ez dauzka.Egunean hamar batzar
ere izan daitezke,eta herrialde txiroak ezin dira batzar
guztietara joan: horrela,erabakirik garrantzitsuenak
herrialde horien interesak kontuan hartu barik hartzen
dira. 2.MUNDU MAILAKO PUBLIZITATEA
Mundu guztian zehar ikus daitezke Coca-Cola eta
Levi`s marken iragarkiak,hasi Madril edo Berlinen, eta
Buenos Aires edo Pekineraino.Nikek markak,
esaterako,1987an 25 milioi dolar gastatu zituen
publizitatean eta 1997an, ordea,500 milioi dolar.Tiger
Woods golf jokalariak 55.555 dolar kobratzen ditu
egunean Nike produktuen publizitatea egitearren.Nike
produktuak egiten dituzten Indonesiako langileek, 1.25
dolar inguru jasotzen dute egunean.Egun batzuetan
hori ez da nahikoa bizi ahal izateko.
3.BIDAIAK ETA TURISMOA
Oporretan atzerrira joatea interesgarria eta zirraragarria ere
izan daiteke.Jendeak atzerriko herrialdeetako lagunak egiten
ditu eta beste pertsona batzuen eta orokorrean,munduaren
gaineko gauza interesgarri asko deskubirtu ditzake.Hala
ere,askoren ustez,turismoak alde negatiboa ere izan
dezake.Herrialde askotan,bertako jendeak jantzi eta bitxi
ederrak janzten ditu,adibidez,Keniako Masai
artzainak.Batzuetan,turistek bertako jende hori objektu gisa har
dezake,hau da,argazkiak ateratzeko modeloak balira
bezala,sentitu eta hitz egiten duten gizaki gisa hartu beharrean.
5.MERKATARITZA HAZIZ DOA
Gaur egun itsasontziz edo hegazkinez duela hogei urte
baino hiru bider merkantzia gehiago bidaltzen
da.Merkataritzak lanpostuak sor ditzake herrialde
txiroetan,baina,sarritan,herrialde horietako lan
baldintzak negargarriak izaten dira.Banana,kafe eta
landare sailetan,esate baterako,langileek soldata oso
txikiak jasotzen dituzte,ordu asko lan egiten dute eta
pestizida eta produktu kimiko arriskutsuak erabili behar
dituzte.Herrialde batzuk merkataritzak ematen
ditzakeen onuretatik erabat kanpo geratzen dira. 48
herrialderik pobreenak atzean geratzen ari dira eta
merkataritzatik askoz diru gutxiago irabazten ari dira
herrialderik aberatsenekin alderatuz gero
- Irakurri arretaz testuak eta bakoitzak
zer nolako hausnarketa edo
ondorioetara eramaten zaituzten
argitu.