Laburpena - Atalak · 2020. 2. 27. · Sua piztua zegoen, ordea. 65ean Benito Lertxundi deitzen zen Orioko erloju konpontzaile batek sariketa bat irabazi zuen. Mikel Laboak deitu

Laburpena

EgituraLaburpena

IzenburuaIritzia

EgituraLaburpena

IzenburuaIritzia

HELBURUAK

1. Informazio testu baten laburpena egiteko teknika izango dugu helburu atal honetan.

2. Laburpenaren bidez ideia nagusiak eta bigarren mailakoak bereizten ikasiko dugu.

3. Laburpenean testuko mezu garrantzitsuenak laburbilduko ditugu.

4. Laburpenean ideien arteko lotura egokiak egitea, hots, testuari kohesioa ematea, garran tzitsuadela ohartuko gara.

5. Laburpenaren ezaugarri nagusiak zehaztasuna eta kohesioa edo batasuna direla ikasiko dugu.

URRATS METODOLOGIKOAK

A Informazio testu bat izango dugu abiapuntu.

(Informazio testuak ez dira literatur testuak.)

B Ulermena ariketaren bidez testua behar bezala jaso dugula ziurtatuko dugu.

C Sinonimoak landuz testuko zenbait hitz edo eta esamolderen zentzuaz jabetuko gara.

D Informazio guneak mugatuko ditugu testuan, hots, ideia garrantzitsuenak nondik nora hedatzendiren.

E Testuaren gaia finkatuko dugu, hura izango baita laburpenerako erreferentzia nagusia.

F Testuaren laburpena egiteko ideia bilketa ariketaren bidez informazio garrantzi tsuen lehensintesia egingo dugu.

G Testuaren laburpena egitean testuko ideiak egokiro lotzen ikasiko dugu.

H Azken urratsa ondorioztatzea izango da, ikasi dugunaz gogoetatzeko eta funtsezkoenazjabetzeko.

LAN PROZEDURA

Saio batzuk egingo ditugu zenbait testurekin eta bakoitzean aipaturiko urrats metodologikoakbeteko ditugu. Saio batetik bestera, eta testu bakoitzaren berezitasunen arabera, xehetasun edo ikus-puntu berriak gehituko dira.

Prozesuaren amaieran azterketa gisako proba bat egingo dugu, ikasitakoa finkatzeko eta neur tzeko.

TESTU IRUZKINA

32

❍ Testua irakurri baino lehen❍ Testua❍ Ulermena❍ Sinonimoak ❍ Informazio guneak ❍ Gidoia informazio garrantzitsuekin❍ Testuaren gaia ❍ Laburpena❍ Ondorioztatu

Lehen saioa . . . . . . . . . . . . . . . . 33Euskal kantagintza berria

Bigarren saioa . . . . . . . . . . . . . . 39Polizi eleberriak

Ariketa testuak . . . . . . . . . . . . . 44IkurrinaGeozentrismoa

Ebaluazio testua . . . . . . . . . . . . 48Izerdia

Azterketa testuak . . . . . . . . . . . 50Hizkera batuakNaturarekiko jokabidea

kokatu: ezarri, finkatu

bere horretan utzi: alde batera utzi

deliberatu: eraba-kitzeko gogoetatu

kontsigna: aginduak bezalakoak

muntaia eszenikoa:ikuskizuna

degradatuz: galduz,hondatuz

EE uskal Kantagintza Berria” deitu izan den mugimendu kulturalaren hasiera 1961ean koka daiteke. Ipar Euskadiko mediku batek,

Michel Labegueriek, disko bat eman zuen argitara, lau kantu zeuzkan disko txiki bat.Kontrabandoz heldu ziren diskoak Hego Euskal Herrira arrakasta handia lortuz.Hurrengo urteetan beste bi disko txiki atera zituen Michel Labegue riek, bainaorduan ez zen jaialdirik egiten inon eta bere horretan utzi zuen Labegueriek kanta-gintza.

Sua piztua zegoen, ordea. 65ean Benito Lertxundi deitzen zen Orioko erlojukonpontzaile batek sariketa bat irabazi zuen. Mikel Laboak deitu egin zion, bilerabat egiteko asmoz. Lehen bilera hartara Lourdes Iriondo ere joan zen, eta han sortuzen elkarrekin abesteko asmoa. Jende gehiago hurbildu zen gero taldera etakolektibo bat osatu zuten, Ez Dok Amairu izenekoa. Oteiza eskultore famatuaksortu zuen izena. Xabier Lete eta Antton Valverde ere taldean zeuden.

Elkarrekin lanean hasi ziren, kantak egiten, euskal kantutegi zaharra azter tzen,bide berriak nondik ireki zitezkeen deliberatzen.

Diskoak grabatzen ere hasi ziren: 65ean Mikel Laboak, 66an Lourdes Irion dok,Benito Lertxundik ere urte berean, eta horrela gero eta gehiago. Asko sal tzen zirendiskoak eta jaialdi ugari ematen zituzten. Jendeak gogo onez entzuten zituen kantaberri haiek. Gero letrak eskuz kopiatzen ziren eta etxean ikasi.

Politikoki sasoi gogorrak ziren. Madrileko Gobernuak euskara baztertu etazapaldu egiten zuen. Euskal Herrian horren aurkako jarrerak sortu ziren. Zentsurazorrotza zegoenez arlo guztietan, kantariak izan ziren egoera hori salatu etaaldatzeko mugimenduaren buru. Kontsigna politikoak eta metafora sozialak abestenzituzten, eta jaialdietan jendeak Euskal Herriaren aldeko oihuak botatzen zituen.

Esan dezagun kantagintza berriaren sorreran jarrera politiko nabarmen batdagoela batetik, eta kulturala bestetik. Jarrera politikoa frankismoaren kontrakomugimendu bat izatetik zetorkion. Jarrera kulturalaren barnean euskal kantutegizaharra ikertzea eta berreskuratzea zegoen, euskal tradizioko kanta berriak egiteko.

Ez Dok Amairu taldeak ospe handia hartu zuen. Bartzelonan abestu zuten,Frantzian ere bai, eta arrakasta handia lortu zuen muntaia eszeniko bat ere antolatuzuten, Baga, biga, higa izenekoa.

1971n disko doble bat grabatzea pentsatu zuten guztien artean. Grabazi oakeginak zeuden, baina eztabaida sakonak sortu ziren taldean. Guztiak ez zeudenados. Orduan, batzuek beren kantak kendu egin zituzten. Horrela, pixkanaka taldeadegradatuz joan zen eta 1972an desegin egin zen. Kantari bakoi tzak bere aldetik jozuen, lan indibidual batean murgildurik eta euskal kantagintzak ezagutu duen kolek-tiborik garrantzitsuena desagertu egin zen, barnean arazo eta konponezin ugarizituen eztabaida batengatik.

Taldea desegin ondoren beste aro bat hasi zen euskal kantagintzarentzat, etakantari berriak sortu ziren.

Lehensaioa

5

10

15

20

25

30

35

40

TESTU IRUZKINA

33

Testuko hurrengo hitzetan non jarri behar dugu azentua edo intonazio indarra?Azpimarratu indarra hartzen duen silaba eta irakurri ozenki intonazioa zainduaz.

Kantagintza - mugimendu - arrakasta - konpontzaile - kantutegi - deliberatzen -berreskuratzea - Bartzelonan - eztabaida

TESTU IRUZKINA

34

Irakurri hurrengo adierazpenak eta markatu erantzuna: egia / faltsua.

1. Euskal kantagintza berria Michel Labegueriek abiarazi zuen, 1961ean. . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

2. Labeguerie oso ospetsu bihurtu zen urte gutxitan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

3. 1965ean kolektibo bat sortu zen, Ez Dok Amairu izenekoa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

4. Ez Dok Amairu musika talde bat izan zen, kantari askok osatua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

5. Ez Dok Amairu-koek euskal kantu zaharrak soilik kantatzen zituzten. . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

6. Kantariek eta kantek arrakasta izan zuten urte haietan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

7. Kantari haiek egoera politikoa salatzen zuten beren kantetan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

8. Kantagintza berrian bi jarrera ageri ziren: politikoa eta kulturala. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

9. Kantari berrien helburuetako bat tradizioa jasotzea zen; beste bat, frankismoa salatzea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

10. Ez Dok Amairu aldatuz joan zen, Baga, biga, higa izena hartu arte. . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

11. Sortu eta sei-zazpi urtera Ez Dok Amairu kolektiboa desegin eta desagertu egin zen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

12. Kolektiboa osatu zuten kantariek nork bere aldetik kantatzen segitu zuten. . . . . . . . . . ❍ ❍

13. Ez Dok Amairu-ren ondoren aro berri bat hasi zen euskal kantagintzan. . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

EE FF

Bilatu beheko biribiletan testuko hitz edo esamolde hauen parekoak. Kontuz: behar baino hitz gehiago dago.

Argitara eman

Bere horretan

utzi

Kolektiboa

Famatua

Kantutegia

Deliberatu

Gogo onez

Zentsura

Kontsigna

Nabarmen bat

Muntaia

eszeniko bat

Ados egon

Degradatuz

gusturajakinarazikaleratuerabaki

kanta bildumagogoetatu

taldeadebekua

espektakuluaalde batera utzi

izugarribaimena

ospetsuaagerikoabat etorri

lelo edo esaldi eginabaimena eman

galduz

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

..............................................

Kokatu informazio hauek ordenan eta mugatu bakoitza nondik nora azaltzen den testuan, kako edo paren-tesi bidez.

EE uskal Kantagintza Berria” deitu izan den mugimendu kulturalaren hasiera 1961ean koka daiteke. Ipar Euskadiko mediku batek, Michel

Labegueriek, disko bat eman zuen argitara, lau kantu zeuzkan disko txiki bat.Kontrabandoz heldu ziren diskoak Hego Euskal Herrira arrakasta handialortuz. Hurrengo urteetan beste bi disko txiki atera zituen Michel Labegue -riek, baina orduan ez zen jaialdirik egiten inon eta bere horretan utzi zuenLabegueriek kantagintza.

Sua piztua zegoen, ordea. 65ean Benito Lertxundi deitzen zen Oriokoerloju konpontzaile batek sariketa bat irabazi zuen. Mikel Laboak deitu eginzion, bilera bat egiteko asmoz. Lehen bilera hartara Lourdes Iriondo ere joanzen, eta han sortu zen elkarrekin abesteko asmoa. Jende gehiago hurbildu zengero taldera eta kolektibo bat osatu zuten, Ez Dok Amairu izenekoa. Oteizaeskultore famatuak sortu zuen izena. Xabier Lete eta Antton Valverde eretaldean zeuden.

Elkarrekin lanean hasi ziren, kantak egiten, euskal kantutegi zaharra azter -tzen, bide berriak nondik ireki zitezkeen deliberatzen.

Diskoak grabatzen ere hasi ziren. 65ean Mikel Laboak, 66an LourdesIrion dok, Benito Lertxundik ere urte berean, eta horrela gero eta gehiago.Asko sal tzen ziren diskoak eta jaialdi ugari ematen zituzten. Jendeak gogoonez entzuten zituen kanta berri haiek. Gero letrak eskuz kopiatzen ziren etaetxean ikasi.

Politikoki sasoi gogorrak ziren. Madrileko Gobernuak euskara baztertueta zapaldu egiten zuen. Euskal Herrian horren aurkako jarrerak sortu ziren.Zentsura zorrotza zegoenez arlo guztietan, kantariak izan ziren egoera horisalatu eta aldatzeko mugimenduaren buru. Kontsigna politikoak eta metaforasozialak abesten zituzten, eta jaialdietan jendeak Euskal Herriaren aldekooihuak botatzen zituen.

Esan dezagun kantagintza berriaren sorreran jarrera politiko nabarmenbat dagoela batetik, eta kulturala bestetik. Jarrera politikoa frankismoarenkontrako mugimendu bat izatetik zetorkion. Jarrera kulturalaren barneaneuskal kantutegi zaharra ikertzea eta berreskuratzea zegoen, euskal tradiziokokanta berriak egiteko.

Ez Dok Amairu taldeak ospe handia hartu zuen. Bartzelonan abestu zuten,Frantzian ere bai, eta arrakasta handia lortu zuen muntaia eszeniko bat ereantolatu zuten, Baga, biga, higa izenekoa.

1971n disko doble bat grabatzea pentsatu zuten guztien artean. Grabazi -oak eginak zeuden, baina eztabaida sakonak sortu ziren taldean. Guztiak ezzeuden ados. Orduan, batzuek beren kantak kendu egin zituzten. Horrela,piskanaka taldea degradatuz joan zen eta 1972an desegin egin zen. Kantaribakoi tzak bere aldetik jo zuen, lan indibidual batean murgildurik eta euskalkantagintzak ezagutu duen kolektiborik garrantzitsuena desagertu egin zen,barnean arazo eta konponezin ugari zituen eztabaida batengatik.

Taldea desegin ondoren beste aro bat hasi zen euskal kantagintzarentzat,eta kantari berriak sortu ziren.

Michel LabeguerieGure kantagintzaberriaren sorrera

Ez DokAmairu

kolektiboa

Ez Dok Amairudesagertu eta aro

berri bata b c

1

2

3

TESTU IRUZKINA

35

TESTU IRUZKINA

36

Testua ongi ulerturik eta informazioak laburbildurik, ez zaizu zaila gertatuko testuaren gaia finkatzea.Gaia izango duzu laburpenaren ardatza.

Zein da testu honen gaia?

Hiru dira laburpenaren ezaugarriak eta balio nagusiak:

• Zehaztasuna: gaia zein den antzeman eta, hori erreferentzia nagusi dela, ideia funtsezkoenak etahoriek argitzeko azalpen behar-beharrezkoak baino ez dira jaso behar laburpenean.

• Kohesioa: ideia eta kontzeptu garrantzitsuenen azalpenak ezin eman daitezke zentzurik gabe, esaldiakbata bestearen ondoan pilatuaz. Ideien eta esaldien kadentzia bat bilatu behar da: batek beste bateradarama eta honek hurrengora eta horrela, hari bati jarraituaz bezala, azalpenari batasuna emanez.

• Planteamendua: ezin ibil daiteke autoreak erabilitako esaldi eta esamolde berberak errepikatzen,txatalekin laburpena osatu nahian; ezin da luzea izan, ezta azalpen iluna ere; finean laburpenarenegilearen trebetasuna eta kalitatea erakutsi behar ditu.

• Euskal kantagintza berriaren sorrera

........................................................................................................

........................................................................................................

• Ez Dok Amairu kantarien kolektiboa

Sorrera: ......................................................................................

Kantariak: ......................................................................................

Arrakasta: ......................................................................................

Jarrera politikoa: ..............................................................................

Jarrera kulturala: ..............................................................................

Amaiera: ......................................................................................

• Ez Dok Amairu desegin eta aro berri bat

........................................................................................................

........................................................................................................

Testuko gune nagusiak mugaturik dituzula, egin orain gidoi gisako bat gune bakoitzeko informaziorikgarrantzi tsuenekin eta labur-labur adierazita.

Nork

Non Noiz

Noiz

Ondorioak

Jarrera kulturala

KantariakSorrera

Amaiera

ArrakastaJarrera politikoa

4. ❍ Ez Dok Amairu taldearen desagerpena

5. ❍ Euskal kantari berriak

6. ❍ Euskal kantarien arazoak

1. ❍ Michel Labeguerie

2. ❍ Euskal kantagintza berria

3. ❍ Ez Dok Amairu kolektiboa

Aztertu hurrengo hiru laburpenak eta beheko zerrendatik jarri bakoitzari dagozkion ezaugarriak.

Euskal Kantagintza Berria Michel Labegueriek hasi zuen1961ean. Disko batzuk atera zituen eta Hego Euskal Herrira pasatuziren kontrabandoz. Ondorioz, Ez Dok Amairu izeneko kolektibo batsortu zen. Oteiza eskultoreak asmatu zuen izena. Kantari asko zeu-den: M. Laboa, L. Iriondo, B. Lertxundi, X. Lete, A. Valverde eta abar.

Elkarrekin lan egiten zuten, diskoak atera zituzten eta jaialdiasko eman zuten.

Urte haiek politikoki gogorrak ziren eta kantariek kontsignapolitikoak eta metafora sozialak abesten zituzten. Jarrera politiko-az gainera jarrera kulturala ere aipatu behar da, euskal kantutegizaharra ikertu eta berreskuratu baitzuten.

Ez Dok Amairu kolektiboak Bartzelonan eta Frantzian abestuzuen (Baga, biga, higa muntaketa eszenikoa).

1971n eztabaidan hasi ziren eta 1972an bakoitzak bere aldetikjo zuen.

Ondoren beste aro bat hasi zen.

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

Ezaugarriak• Planteamendua zuzena da. / Planteamendua ez da zuzena.• Informazio nagusiak ongi antolatuta daude. / Informazio nagusiak ez daude ongi antolatuta.• Laburpenak luzera egokia du. / Laburpenak ez du luzera egokia.• Ideien arteko lotura ongi egina dago: kohesioa du. / Ideien arteko lotura ez dago ongi egina: kohesio falta.• Informazio garrantzitsu guztiak jasota daude. / Informazio garrantzitsu guztiak ez daude jasota. • Behar diren informazioak soilik jaso dira. / Behar ez diren informazioak ere jasota daude.

11

Euskal Kantagintza Berria 1961ean hasi zen, IparraldekoMichel Labeguerie-ren kantuekin. Urte gutxitan aritu zen, bainabere kantek arrakasta handia izan zuten Hegoaldean.

1965ean Ez Dok Amairu kolektiboa sortu zen Hegoaldean,hainbat kantarik osatua: M. Laboa, L. Iriondo, B. Lertxundi, X. Lete,A. Valverde eta beste batzuk. Arrakasta handia izan zuten, jarrerapolitikoa eta kulturalagatik: alde batetik, tradiziozko euskal kantu-tegia aintzat hartu zuten; bestetik, frankismoaren aurkako mugi-mendu politikoarekin bat egin zuten.

Baina kolektiboko kantarien artean ezadostasunak sortu zireneta, 1972an, hain arrakastatsu gertatu zen kolektiboa desagertu eginzen. Kantariek nork bere aldetik jo zuten eta aro berri bat hasi zen.

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

22

Testu honetan kantagintza berriaren sorrera, garapena etadesagerpena azaltzen da.

P. Aristik dioenez, Michel Labeguerierekin hasi zen 1961ean.Gero, 1965ean Ez Dok Amairu sortu zen Hego Euskadin. Kantariekarrakasta izan zuten, baina eztabaidengatik 1972an banatu ziren.

Amaitzeko, beste garai berri bat hasi zela esan behar da.

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

..................................................................

33

TESTU IRUZKINA

37

TESTU IRUZKINA

38

1. Laburpenak informazio nagusi guztiak bildu behar ditu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

2. Laburpenean “Autoreak dio...”, “Testuan esaten da...” moduko azalpenak jar daitezke. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

3. Laburpenaren luzerak testuaren herena-laurdena inguru izan behar du. . . . . . . . . . ❍ ❍

4. Laburpenaren ardatza eta gidaria testuko gaia izaten da. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

5. Laburpenak ez du nahitaez testuko azalpenen ordena segitu behar. . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

6. Laburpena egiteko “Nire iritziz...”, “Uste dut...”, “Esango nuke...” tankerakoak erabil daitezke. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

7. Laburpenak testuan esaten denaren sintesia izan behar du, egileak eman dionzentzua ere jasoaz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

8. Laburpenak, kalitatezkoa izan dadin, ideien arteko lotura egokia izan behardu, kohesioa izan behar du. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

9. Laburpena egiteko aski da testutik esaldi garrantzitsuenak hartu eta elkarrekin jartzea, bata bestearen ondoan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

10. Laburpena egiteko gidoi bat izatea, informazio garrantzitsuen gidoi bat izatea oso komenigarria izaten da. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

Bai Ez

Egizu orain zeure laburpena. Testuak 396 hitz ditu.

..................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

Lotura hitzek garrantzi handia dute kohesioa lortzeko:baina, horregatik, beraz, hala ere, izan ere, orduan...

Kohesio elementuak

ezikasiena: ikasia ezdena

white collars: idune-ko zuridunak, eje-kutiboaktirria: zaletasunhandia

sarri: askotan, maiz

ardazten: egituratzen

goralpenik: laudo-riorik

edantxarrik: ajerik,osterikmakaleria: ahuleziabiharamunean:hurrengo egunean

MM unduan ez dago hau baino gehiago irakurtzen den literatura motarik. Urtero milioika ale argitaratzen dira bazter guztietan. Ipar Amerikan

bakarrik milaka polizi eleberri idazten dira urtero. Zoazte estazio edo kaleko kiosko-etara, liburu-dendetara, hiriko liburutegira. Denek aho batez esango dizute gehiensaltzen direnak polizi eleberriak direla.

Ez da gaurko kontua. Edgar Allan Poek bere istorio harrigarrietan Dupin detek-tibea lanean jarri zuenetik, jendea asko zaletu zen abentura klase honekin. SherlockHolmes-ek arrakasta handiagoa izan zuen. Gaur egun Maigret, Marlowe eta Poirotgure artean bizirik daude.

Nortzuk dira polizi eleberriak irakurtzen dituztenak? Badirudi literatura motahori ezikasiena dela. Oker gabiltza. Intelektualen mota da, zuzenki. Katedratikoek,iker tzaileek, jakintsuek..., oso gustura irensten dituzte polizi eleberriak. Horretandatza, hain zuzen ere, mota honen berezitasuna. Jende klase guztiei gustatzen zaiela.Intelektualen ondoan white collars, dendari, langile, futbolari eta etxekoandreeipolizi eleberriak goresten entzungo diezu. Irakurtzeko tirria dutenen artean ia inorez dago bere bizitzako aldiren batean polizi eleberriekin arduratu ez denik.

Gorengo literatura, berriz, gutxiren eskuetan dabil; Borges, Faulkner, Joyce,Proust, Kafka eta horien antzekoak aukeratu-taldeok irakurtzen ditugu eta,sarri –aitor dezagun lotsarik gabe–, geure lanek edo eginkizunek beharturik,irakurlan horretan atsegin handiegirik hartu gabe.

Arrazoi bat baino gehiago daude polizi eleberrietarako zaletasuna azaltzeko.Batetik, polizi eleberriek eguneroko asperguratik ateratzen gaituzte: gehienetanheriotze eta hiltzaile baten inguruan ardazten dira eta heriotza bizitzaren gertaki-zunik garrantzitsuena denez gero, berezkoa da hiltzailea nor den jakiteko grinasentitzea.

Bestetik, polizi eleberri onak irakurterrazak izaten dira: ekintza bizia dute,ideologia gutxi, elkarrizketa asko; hitz batez esateko, jakinmina hasieratik azkeneraarte pizten digute: eskuetan hartu eta ezin utzi. Hori da eleberri on bati buruz egindaitekeen goralpenik handiena.

Badute, gainera, eleberri horiek beste alderdi on bat. Ez dutela “edantxarrik”uzten. Beste eleberri askok, hoberenak prezeski, irakurri ondoren bizi tzari buruzkopesimismoa, etsipena eta makaleria ernetzen dizkigute. Goi mailako eleberrieitristura eta goibela darizkie. Polizi eleberriei ez. Irakurri eta berehala ahanzten dugu,pastel on bat jan eta biharamunean haren oroipenik ez dugun bezala. Horregatiksarri gertatu ohi zaigu aspaldi irakurri eta zokoan genuen polizi eleberria berriroeskuratu eta berriro atseginez lei tzea.

Bigarrensaioa

5

10

15

20

25

30

35

TESTU IRUZKINA

39

Testuko hurrengo hitzetan non jarri behar dugu azentua edo intonazio indarra?Azpimarratu indarra hartzen duen silaba eta irakurri ozenki intonazioa zainduaz.

gehiago - irakurtzen - argitaratzen - liburutegira - harrigarrietan - detektibea -eleberriak - berezitasuna - zaletasuna - irakurterrazak - pesimismoa

TESTU IRUZKINA

40

Irakurri hurrengo adierazpenak eta markatu erantzuna: egia / faltsua.

1. Polizi eleberrietako pertsonaietan lehena Dupin detektibea izan zen. . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

2. Edgar Allan Poe idazleak sortu zuen polizi eleberrien azpigeneroa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

3. Edgar Allan Poek asmatutako pertsonaiak: Dupin, Sherlock Holmes, Maigret, Marlowe eta Poirot. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

4. Polizi eleberriena intelektualen mota da, bakar-bakarrik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

5. Goi literaturako autore batzuk: Borges, Faulkner, Joyce... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

6. Gorengo literaturako obrak ere oso irakurriak izaten dira. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

7. Polizi eleberriek entretenitu egiten dute irakurlea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

8. Polizi eleberrietan korapiloa argitzeko jakinmina izaten du irakurleak. . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

9. Polizi eleberrien oinarrian beti dago hilketaren bat edo hiltzaileren bat. . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

10. Korapilotsuak, mamitsuak eta, batzuetan, motelak izaten dira polizi eleberriak. . . . . . . . ❍ ❍

11. Polizi eleberriak tristeak izaten dira eta irakurlea goibel uzten dute. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

EE FF

Bilatu beheko biribiletan testuko hitz edo esamolde hauen parekoak. Kontuz: behar baino aukera gehiago duzu.

Aho batez

Oso zaletu (zen)

Areagoko (arrakasta)

Zuzenki

Datza

White collars

Goresten

Tirria

Aukeratu-taldeok

Aitor dezagun

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

.......................................

Asperguratik

Ardazten dira

Grina

Pizten digute

Goralpena

“Edantxarrik”

Goibela

Prezeski

Makaleria

Biharamunean

Zokoan izan

laudatzenejekutiboak

Zaletasun handiahartu

bete-betean monotoniatik

dago

apetaernetzen digute

nahi biziatristura

alboraturikajerik

laudorioapribilegiatuok

hurrengo eguneanunanimitatezoraindik eta handiagoa

osterikeragiten diguteonar dezagun

egituratzen diradesanimoabereziki

Kokatu informazio hauek ordenan eta mugatu bakoitza nondik nora azaltzen den testuan, kako edo paren-tesi bidez.

MM unduan ez dago hau baino gehiago irakurtzen den literatura motarik. Urteromilioika ale argitaratzen dira bazter guztietan. Ipar Amerikan bakarrik milaka

polizi eleberri idazten dira urtero. Zoazte estazio edo kaleko kioskoetara, liburu-dendetara, hiriko liburutegira. Denek aho batez esango dizute gehien saltzen direnakpolizi eleberriak direla.

Ez da gaurko kontua. Edgar Allan Poek bere istorio harrigarrietan Dupindetektibea lanean jarri zuenetik, jendea oso zaletu zen abentura klase honekin.Sherlock Holmes-ek areagoko arrakasta izan zuen. Gaur egun Maigret, Marlowe etaPoirot gure artean bizirik daude.

Nor dira polizi eleberriak irakurtzen dituztenak? Badirudi literatura mota horiezikasiena dela. Oker gabiltza. Intelektualen mota da, zuzenki. Katedratikoek, iker -tzaileek, jakintsuek..., oso gustura irensten dituzte polizi eleberriak. Honetan datza,hain zuzen ere, mota honen berezitasuna. Jende klase guztiei gustatzen zaiela.Intelektualen ondoan white collars, dendari, langile, futbolari eta etxekoandreeipolizi eleberriak goresten entzungo diezu. Irakurtzeko tirria dutenen artean ia inorez dago bere bizitzako aldi ren batean polizi eleberriekin arduratu ez denik.

Gorengo literatura, berriz, gutxiren eskuetan dabil; Borges, Faulkner, Joyce,Proust, Kafka eta horien antzekoak aukeratu-taldeok irakurtzen ditugu eta,sarri –aitor dezagun lotsarik gabe–, geure lanek edo eginkizunek beharturik,irakurlan horretan atsegin handiegirik hartu gabe.

Arrazoi bat baino gehiago daude polizi eleberrietarako zaletasuna azaltzeko.Batetik, polizi eleberriek eguneroko asperguratik ateratzen gaituzte: gehienetanheriotze eta hiltzaile baten inguruan ardazten dira eta heriotza bizitzaren gertaki-zunik garrantzitsuena denez gero, berezkoa da hiltzailea nor den jakiteko grinasentitzea.

Bestetik, polizi eleberri onak irakurterrazak izaten dira: ekintza bizia dute,ideologia gutxi, elkarrizketa asko; hitz batez esateko, jakinmina hasieratik azkeneraarte pizten digute: eskuetan hartu eta ezin utzi. Hori da eleberri on bati buruz egindaitekeen goralpenik handiena.

Badute, gainera, eleberri horiek beste alderdi on bat. Ez dutela “edantxarrik”uzten. Beste eleberri askok, hoberenak prezeski, irakurri ondoren bizi tzari buruzkopesimismoa, etsipena eta makaleria ernetzen dizkigute. Goi mailako eleberrieitristura eta goibela darizkie. Polizi eleberriei ez. Irakurri eta berehala ahanzten dugu,pastel on bat jan eta biharamunean haren oroipenik ez dugun bezala. Horregatiksarri gertatu ohi zaigu aspaldi irakurri eta zokoan genuen polizi eleberria berriroeskuratu eta berriro atseginez lei tzea.

Polizi elebe-rrien hasiera,aitzindariak,pertsonaiak

Polizi elebe-rriek arrakasta

non-nahi

Polizi elebe-rrien ezaugarri bat:

entretenituak

Beste ezauga-rri bat:

irakurterrazak

Beste ezaugarri bat: irakurri ondoren sentsazio atsegina

irakur-lego mota

zabala

Kontraposi -zioa: goi mailako

literatura

1

a

b e g

cfd

2

3

4

5

6

7

TESTU IRUZKINA

41

TESTU IRUZKINA

42

Bi hitzetan, zein da testu honen gaia?

• ..............................:

.........................................................................................................

.........................................................................................................

• ..............................:

.........................................................................................................

.........................................................................................................

• ..............................:

.........................................................................................................

.........................................................................................................

• ..............................:

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

Irakurleak

Egoera

Aitzindariak

Ezaugarriak

Egizu laburpena beste orri batean; zuzendu eta idatzi lauki honetan. Testuak 340 hitz ditu.

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

...............................................................................................................................................................

Aztertu hurrengo hiru laburpenak, erantzun testak eta aukeratu zure iritziz egokiena dena.

Munduan gehien irakurtzen den literatura mota da polizieleberriena. Edgar Allan Poek Dupin detektibea sortu zuenlehenik eta gero beste batzuk, oso ospetsuak, etorri dira:Sherlock Holmes, Maigret, Marlowe, Poirot.

Polizi eleberriak jende askori gustatzen zaizkio; gorengoliteratura, berriz, oso jende gutxik irakurtzen du.

Polizi eleberriak gustatzeko arrazoiak bat baino gehiagodirela esan daiteke. Lehenengoa: heriotzak azaltzen dire-nez, normala da hiltzailea nor izan den jakin nahi izatea.Beste arrazoi bat: irakurtzeko ez direla zailak, ekintza biziadutela, ideologia gutxi eta elkarrizketa asko. Baina, agian,garrantzitsuena zera da: irakurri ondoren ez digutela bizitza-ri buruzko pesimismorik sortarazten eta, gainera, errazahazten ditugunez, berriz atseginez irakur daitezkeela.

111 Luzera egokia du. ❍ ❍

2 Zehatza da. ❍ ❍

3 Planteamendu zuzena eta argia du. ❍ ❍

4 Azalpenaren garapena egokia da. ❍ ❍

5 Ideien arteko kohesio maila ona du. ❍ ❍

6 Edozein irakurlek ulertzeko modukoa da. ❍ ❍

7 Paragrafoen antolamendua egokia da. ❍ ❍

8 Testutik harturiko esaldiekin egina da. ❍ ❍

9 Gaia eta mezu orokorra ongi jaso dira. ❍ ❍

10 Alderdi batzuen azalpena korapilotsua da. ❍ ❍

Bai Ez

Allan Poek Dupin detektibearekin sortu zuen polizi ele-berrien literatura oso arrakastatsua bihurtu da; mundu guz-tian milioika ale argitaratu eta saltzen dira jendearen zaleta-suna asetzeko. Izan ere, Sherlock Holmes, Maigret, Poiroteta beste hainbat detektiberen abenturak jende mota guztieigustatzen zaizkie.

Literatura “serioak”, aldiz, ez du horrelako arrakastariklortu, ez baitira polizi eleberriak bezain erakargarriak gerta -tzen. Polizi eleberrietako hilketen misterioek ernetzen digu-ten jakinmina, duten ekintza bizia, elkarrizketa ugari izatea,ideologia gutxikoak izatea eta irakurri ondoren uzten digutensentsazio atsegina dira eleberri mota honen arrakasta justi-fikatzen duten faktorerik aipagarrienak.











Bai Ez

Mundu guztian, estazioetan, kaleko kioskoetan... polizieleberriak dira gehien saltzen direnak. Eta ez da gaurkokontua, abenturen literatura klase hau Edgar Allan Poekhasi baitzuen. Gero oso ospetsuak egin dira SherlockHolmes, Maigret, Marlowe eta abar.

Polizi eleberriak zergatik gustatzen zaizkio jendeari? Ezdirelako aspergarriak, hilketei buruzkoak direlako, ekintzabizia dutelako... Eleberri onak direlako. Eta, gainera, ez dutepesimismoa edo etsipena edo tristura sortzen eta berehalaahanzten dira, pastelak jan eta gero gertatzen zaigunmoduan.

Bestalde, gorengo literatura (Borges, Faulkner, JoyceProust, Kafka...) beharturik irakurtzen dira –hau aitortubeharra dago–, atsegin handiegirik hartu gabe.











Bai Ez

TESTU IRUZKINA

43

TESTU IRUZKINA

44

buruak: arduradunak

piperpotoa: banderaespainiarra

AA urtengo uztailaren 14an ehun urte beteko dira Sabino Aranak ikurrina sortuzuela. Hilabete batzuk lehenago, bizkaitarren bandera izan behar zuenaren

zirriborroa egiten saiatu zen. Artean proiektu zena otsailaren 18an aurkeztu zuenKastejonen. Egun hartan, Gamazada zela-eta Madrilera nafarren askatasuna defen-ditzera joandako diputatuentzako ongietorria antolaturik zegoen. Sabino berelaguntza adieraztera joan zen eta horretarako Irujoren Iruñeko etxean asmatutakobandera eraman zuen. Baina ikurrin hori pankarta bat besterik ez zen. Ekitaldihartan agertu ziren bandera guztiak San Andre se nak ziren, bi izan ezik: Sabinokeramandakoa eta Errepu blikarena.

Handik gutxira finkatuta geldituko zen zein izango zen bizkaitarren bandera.Aurkezpena Bilboko Posta kalean kokatua zegoen Euskeldun Batzokija inaugu-ratzeko ekitaldian egin zen. Banderak bi gurutze zituen: bata San An dresena, berdezmargotua eta zuria bestea. Atzealdea gorria zuen. Espainiar agintariei ez zitzaienbatere gustatu bandera eta Bilboko epaitegi bateko sotora eraman zuten bertan GerraZibila hasi arte utziaz. Era berean, Euskeldun Batzokija elkarteko buruak eta Sabinobera kartzelaratu egin zituzten.

Jeltzaleek ikurrina zazpi herrialdeetara zabaldu zuten eta nolabaiteko arrakastaizan zuen. Primo de Rivera diktaduraren garaian berriro ere debekatu zuten etahorrek arrakasta are handiagoa izatea ekarri zuen. 1932an Bilbon egin zenlehenengo Aberri Egunean ikurrinak protagonismo guztia bereganatu zuen.Hurrengo lau urteetan Sabinoren bandera Euskal Herriko bazter guztietara iritsi zelaesan daiteke. Gerra Zibila hasita zegoela eta Santiago Aznar UGTko buruzagiarenekimenez, 1936ko urriaren 19an Jose Antonio Agirre lehendakariak dekretu batsinatu zuen: ordura arte jeltzaleena bakarrik izandako bandera euskaldun guztionsinbolo bihurtu zuen. Ikurrinaren inguruan gertaera gogor asko suertatu ziren, etahaien artean aipagarrienetakoa Felipe Bediaga gudarien komandanteari gertatuzitzaion. Izan ere, euskaldunek 1937ko apirilaren 14an errebeldeek hartuta zutenSabigain mendia hartzea lortu zuten eta Bediaga piperpotoaren lekuan ikurrinajartzen ari zela bala batek hil zuen.

Gerra amaitu ondoren urte latzak eta sektore handi baten etsipena etorriko ziren.Horren aurkako erreakzio gisa belaunaldi gazteen artean mugimendu berri bat sortuzen: Euskadi Ta Askatasuna. Lehenengo urteetan gazte horiek sarrien egindakoekintza mota ikurrina jartzea izan zen. 60ko urteetan, artilugio baten bidez, banderaktentsio handiko kableetan ipintzen zituzten. Geroago, hurrengo hamarkadan,prozedura gogortu egin zen eta ikurrinarekin batera dinamita ipintzen hasi ziren.Franco hil ondoren ikurrina legezta tzeko eskaera beste hainbatenarekin batera(euskara, amnistia, burujabetza) agertzen zen.

Azkenean, 1977ko urtarrilaren 18an, Rodolfo Martin Villak Gobernadore Zibileiikurrinaren aurka ez jotzeko agindu zien hori Espainiako banderarekin batera ager -tzen bazen. Hurrengo hamazazpi urteotan hainbat gorabehera izan dira ikurrinareninguruan: Nafarroako Instituzio eta udaletan jasandako debekua, zenbait udatanizandako "banderen gerra", Bilbon eta Donos tian ikurrinari egindako omenaldiaketa abar.

Ehun urteotan hasieran herrialde bakar batekoa zen sinboloa Euskal Herriosokoa bihurtu da. Nahiz eta bere bizitzaren erdia debekatuta eman duen, piper-potoa baino zaharragoa da. Ikurrina, gure egoeragatik, beti bandera hutsa bainozerbait gehiago izan da. Ikurrinak burujabetza lortzeko herriaren nahiak isladatuditu. Burujabetza lortzen denean beste edozein banderaren maila berean ikusi ahalizango dugu. Bitartean, ikurrina, ehun urteotan bezala, borroka sinboloa izango da.

I5

10

15

20

25

30

35

40

45

Gamazada: Gamazoministroaren aurkaNafarroan gauzatuta-ko altxamendua(1893-94)

Hitz batean edo bitan, zein da testu honen gaia?

• ..............................:

.........................................................................................................

• ..............................:

.........................................................................................................

.........................................................................................................

• ..............................:

.........................................................................................................

• ..............................:

.........................................................................................................

• ..............................:

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................


..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

Nork

Aurrekariak

Ikurrina

Ondorioak

Hedapena

TESTU IRUZKINA

45

TESTU IRUZKINA

46

Geozentrismoa: Lurraerdigunetzat hartzeahein: neurriantropozentrismoa:gizakiaerdigunetzat hartzeaetnozentrismoa: arra-za erdigunetzat hartzeaegozentrismoa: norkbere burua erdigune -tzat hartzeadogma: oinarrizkoegiatzat ezartzen denbaiezpenaentseia: probaetika: moralheliozentrismoa:Eguzkia erdigunetzathartzea

zentrismoak: zeozererdigunetzat hartzea

ezpada: baizik eta

nahieran: gogoarenaraberazilegi: permititurik

birpentsatzeko:gogoeta tzeko

GGeozentrismoak garrantzi handia du mendebaldearen historian. Ideia geozen -trikoen harian bilakatu da mendebaldeko pentsamendua, eta gure izaera bera

ere, hein handi batean. Geozentrismoa, gainera, antropozentrismoarekin erlaziona-turik dago, antropozentrismoa etnozentrismoarekin, eta etnozentrismoa egozen-trismoarekin. Alegia, unibertsoaren imajina bati loturik aurkitzen ditugu pentsa-mendu okzidentalaren zutabeak.

Geozentrismoa, hain zuzen, kristautasunaren funtsezko dogmetarik bat izan da.Tradizio judu-kristauaren arabera Jainkoak kreatu zuen mundua, eta astroak bereinguruan, munduan pertsonak bizi zitezen, eta pertsona bakoitzak bere salbazioaentseia zezan. Lehen kristauek, Bibliako esanak indartzeko eta horrela, uniber -tsoaren ideia hertsi bat finkatzeaz batera etika mota berezi bat sortu zuten.Geroztik, geozentrismo hori frogen aldetik batere segurua ez zelarik, kristautasunakgaitzetsi egin zuen inbestigazio astronomiko oro, geozentrismoari erasotzen zionheinean, geozentrismotik aldentzen zen edozein erlijiorentzat berarentzat ere arris-kutsua zelakoan. Nikola Copernicus, hala ere, XVI. mendean heldu zen sistemaheliozentrikoa frogatzera, lurra unibertsoaren zentroa ez dela erakustera, Lurra beraere mugitu egiten dela, Lurra zein Eguzkia gauza tipiak direla unibertsoaren handi-tasunean. Frogaturik utzi zuen heliozentrismoa, baina oroitu Giordano Bruno,oroitu Galileus Galilei, ezen eta heliozentrismoa su, odol, gatazka eta eztabaidaluzeen buruan bakarrik onartu baitzen. Hain zuzen Erromako Elizak debekaturikukan zuen sistema heliozentrikoan oinarritutako edozein liburu edo idazlanenargitalpena 1832. urtera arte, urte honetan Inkisizioko kardenalek deliberatu eta PioVII Aita Sainduak baimena eman baitzuen debekua kentzeko. Onartu egin zenfinean, bada, Lurra unibertsoko astro tipi bat besterik ez dela, baina oraindik ere ezda geozentrismoa baztertu.

Ideiak oso astiro finkatzen dira –sakoneko ideiak, bederen– eta geozentrismoateorikoki gainditu bada ere ez da gainditu sentimendua, ez da borratu ideiasakonetan. Geozentrismoa eta beste zentrismoak dira oraindik ere mendebaldekopentsamenduaren oinarriak; ia naturala iruditzen zaigu zentroa geurea eta geu garelapen tsatzea edo, behintzat, sentitzea. Zentroaren ideia hau ez da, bidenabar, naturala,ezpada kulturala, eta ideia horretatik sortzen den unibertsoaren imajina, gutxienez,oker baten ondorioa da. Eta geozentrismoa bezala, antropozentrismoa ez daoraindik batere gainditu, pertsonek unibertsoaren zentro eta jabetzat dute berenburua, beren buruaren arabera neurtzen dute guztia, natura edo edozer nahieranusatzeko zilegi zaielarik. Etnozentrismoa ere berdin, herriarteko harremanakgatazka bihurtzen dira egun mundu guztian, etnozentrismo itsu askoren bitartez.Eta egozentrismoa, gisa berean, nahiz eta zientziak frogaz froga unibertsoanzentrorik ez dagoela eta dena dibertsitate dela erakusten digun, unibertsoarenzilborra geure zilborra balitz bezala ekiten diogu.

Geozentrismoarena, beste zentrismoena, geozentrismo ustez gaindituarena,bada, birpentsatzeko gaia da.

II5

10

15

20

25

30

35

40

Testuko hurrengo hitzetan non jarri behar dugu azentua edo intonazio indarra? Azpimarratu indarra hartzenduen silaba eta irakurri ozenki intonazioa zainduaz.

Geozentrismoak - mendebaldearen - antropozentrismoa - etnozentrismoa - egozentrismoarekin - unibertsoaren -pentsamendu - kristautasunaren - inbestigazio - heliozentrikoa - debekaturik - oinarritutako - Inkisizioko

Hitz batean edo bitan, zein da testu honen gaia?

• ..............................:

.........................................................................................................

.........................................................................................................

• ..............................:

.........................................................................................................

.........................................................................................................

.........................................................................................................

• ..............................:

.........................................................................................................

.........................................................................................................

• ..............................:

.........................................................................................................

.........................................................................................................


Garrantzia

Historia

Egoera

Ondorioak

TESTU IRUZKINA

47

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

TESTU IRUZKINA

48

LaburpenaAzterketa

••Testua

EE donori galdera hori eginez gero, erantzunak antzekoak izango lirateke:izer dia rekin gorpu tzak, zikinkeriak, hondakinak, umoreak (onak eta txarrak),

eta beste hainbat ez-purutasun kanporatzen ditu. Izerdiaren bidez, gorputzagarbitu egiten omen dugu. Eta asmo edo uste horri jarraituz, hortxe ari garaguztiok osasuna behar tzen, gorputza plastiko ugariz ongi tapatu eta bihotzariezinezko ahaleginak eskatzen, edo eta saunan sartuko gara buru-belarri, izerdiaestimulatzen duten produktu edota tramankulu berezietan diru mordo politakgastatzen.

Saunaren mesedeak ukaezinak dira baina, hala ere, arrakasta handiagoa lortu dujendeak bertan argaldu egiten dela pentsatzen duelako egiazki lor ditzakeenondorioengatik baino (erlaxazioa, giltzaduretako mina arintzea, eta tentsio arterialajaistea dira aho batez onartzen direnak). Eta oso zabalduta dago izerdi egineztoxinak kanporatzearekin batera mehetu ere egiten dela dioen ideia, horretarakoinolako arrazoi zientifikorik ez badago ere.

Izerdian disoluzioan doazen osagaiak galtzeak elementu kimikoen defizitadakarren arren, ura da berehalaxe bere maila normaletara lehenbailehen ekarribeharrekoa, deshidratazioaren arriskua saihesteko. Horregatik, izerdi asko egitendenean gorputzeko ura kontserbatzeko guruin pituitarioak hormona antidiuretikoajariatzen du giltzurrunek ura berriz xurgatu eta sodioari eutsi diezaioten; bainamekanismo hori ez da nahikoa ur galera handia baldin bada, eta odolaren bisko-sitate handiegi horrek (ura galtzeak sortua, hain zuzen ere) bihotzari ahalegin itzelaeragiten dionez, asko iraunez gero ur galerak sinkopea eragin dezake, edo bai komaere.

Deshidratazioak ehunetan ere baditu eragin kaltegarriak eta, noski, horiek diragure kanpoko itxuraren "erakusleihoa": odol-plasmatik iragazten den ura berehalaordezkatu behar da, zelula barneko uraren kontura; baina horrek ehunen deshidra-tazioa eragin dezake. Hori gertatzen denean, zelula barneko uraren galerarenondorioz, egia da lehenengo begiratuan zentimetro batzuk gutxiago daudela"dirudiela", izterrean adibidez, eta horrek argaldu egin garela uste izateko bideaemango digu. Baina egia, azken finean, oso bestelakoa da: bai odol plasma eta baiehunak ere, larruazala barne, funtsezko osagai baten faltan daude, uraren faltan, etahori gabe ezinezkoak dira osasuna, gaztetasuna, freskura eta larruazalarenguritasuna edo leuntasuna.

Penagarria da, beraz, izerdiari buruzko kontzeptu oker batek eraginda, azkenaldihonetan argaltzeko hainbat metodo desegoki ugaltzea, zeren eta ur galerak atzetikdakarren zentimetro galera hori gezurrezkoa baita, eta izerditzearen inguruan han-hemenka azaldu diren hainbat pastila "miragarri" zera besterik ez baitira: diuretikokamuflatuak edo mozorrotuak.

A Sinonimoak Eman hurrengo hitzen sinonimo bana edo azalpen laburra. Ez dago negatiborik. Balioa: 1 (0,10 x 10)

1. tapatu:

......................................

2. tramankulu:

......................................

3. mehetu:

......................................

4. defizita:

......................................

5. jariatzen du:

......................................

6. deshidratazioa:

......................................

7. iragazten:

......................................

8. kontura:

......................................

9. kontzeptu:

......................................

10. diuretiko:

......................................

Izen-deiturak:

Maila eta taldea:

LABURPENA. Egizu hurrengo testuaren iruzkina.

Azterketaren kalifikazioa:

A

B

C

D

E

F

D Gidoia informazio garrantzitsuekin

Egizu gidoi bat testuko informazio gune garrantzitsuetan oinarriturik. Balioa: 1,5.

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

E Laburpena Egizu testuaren laburpena. Balioa: 4.

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

.........................................................................................................................................................

F Moldea eta zuzentasuna

Moldea (paragrafoen antolaketa, lexikoa) eta zuzentasuna (ortografia eta sintaxia): ±2 puntu (1/1).

C Testuaren gaia

Finkatu testuaren gaia. Balioa: 0,5.

B Ulermena

Aukeratu: egia / faltsua. Oker erantzundakoek balio negatiboa izango dute. Balioa: 1 (0,20 x 5)

1. Gauza frogatua da izerdi egiteak gure gorpurtzari ez dakarkiola kalterik. . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍2. Saunaren bidez izerdi egitea argaltzeko modu egokia da. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍3. Ura galtzean, gorputzak hori kontrolatzeko mekanismoak abiarazten ditu. . . . . . . . . . . . . ❍ ❍4. Ehunetako ura galtzen dugunean argaldu egin garen sentsazioa ematen digu. . . . . . . . . . . ❍ ❍5. Testuaren arabera ura galtzeko botikak edo tresnak arriskugarriak dira. . . . . . . . . . . . . . . ❍ ❍

EE FF

TESTU IRUZKINA

49

TESTU IRUZKINA

50

kasu eman: so egin,begiratu

bestelakotuz: aldatuzxehatuz: zatituzbere kasa utzi: zaindugabe

komunikagailu:komunikazio tresna

HH izkera batuak zergatik behar diren konprenitzeko, hizkuntzaren munduangertatzen den lege bati kasu eman beharra dago: hizkera bizia aldakor dela,

kanbiakor; zatikatuz doa, beraz. Poliki-poliki, nola eta zergatik ez dakizula, han-hemen forma berriak sortzen dira. Zatikatuz, xehatuz, bestelakotuz doa, bada,hizkera bizia, bere kasa utzia dagoenean, batik bat. Eta hortik dator denborarenburuan elkar ulertu ezina. Basatien artean, hizkera min tzatua besterik ez dagoenherrietan, sarri gertatzen da hau: lehenago hizkun tza bera zutenek, denbora batenburuan elkar ezin ulertzea. Eta hori gertatzen zaie lehen guztiena zen hizkuntza,gizaldi gutiren buruan, zatitan banandu eta desberdin bihurtu delako.

Gizakiak, ordea, gizartean bizi delarik, komunikagailu bateratua nahi eta behardu. Tresna bat, alegia, berdina, orok onartua eta ulertua izanen dena, hizkuntzarenhedadura edo eremu guztian erabiltzeko gai izanen dena. Tresna batu edo berdinhau gizonek berek sortzen dute, hots, zibilizazioaren fruitua izan ohi da, ezen, berekasa utzirik, hizkera mintzatuek zatikatzera, eta ez batasunera, dute joera.

Zatikatze lege horri neurri batean erremedio ipintzeko, gizonek hizkera batuaksortzen dituzte. (Ez da erremedio osoa, noski, zeren hizkera batuek hizkerabiziaren eboluzioa ez baitute geldiarazten, nahiz eta pixka bat bare tzen etamoteltzen duten).

Hizkera batu horiek, lehenik eta oroz gain, hizkera idatziak izan ohi dira,idatzizko zereginetan erabiliak izateko sortuak, eskola bidez ikasiak eta orotarazabalduak.

dakusaguna: ikustendugunaantropozentrismoz:gizakia denaren gunebalitz bezala

jo: kontsideratu

ustela: okerra

sorkari: izaki

EE z du askorik balio naturarekin harreman estuan bizitzeak, dakusagunabehar bezala ulertzen eta geureganatzen ez badakigu. Izan ere, gure kulturan

Natura askotan antropozentrismoz eta utilitarismoz ikusten da, dena giza probe -txuaren ikuspegi hutsetik epaituz.

Irizpide horren arabera, animalia eta landare batzuk “onak” dira, haiengandiketekinen bat ateratzen dugulako, beste batzuk, ezer “ematen” ez digutelako, “txar”,“gaizto” edo “alferreko” jotzen ditugun bitartean.

Eta horixe da, hain zuzen ere, Naturara hurbildu eta bera behar bezala ezagutunahi duenak burutik kendu behar duen lehenengo iritzi ustela. Naturan, berez, ezdago mineral, landare, edo animalia on, gaizto, txar, polit edo itsusirik bat ere.Horiek gizakion balio moral edo estetikoak dira, beharbada pertsonon gustu, inte-res, birtute edo bizioak kalifikatzeko egokiak, baina absurdua da gure pentsaera etakategoria filosofikoen berri ez duten izakiei horiexek aplikatzea.

Naturako sorkari guztiak, oinarriz, horixe besterik ez dira: izakiak; izan, direnmodukoak direlako, bakoitza bere bizimoduari egokituak, eta edertasun kontuanbere espeziekideen begietarako eginak; gu bezala, planeta honetako bizilagunak, etaelkarrekiko auzotasunean ahalik eta neutralenik tratatzekoak.

Natura, ordea, ez da gugandik kanpo dagoen zerbait, antzinako pentsaeraz, jain-koek gizakiari usu eta abusurako eginiko oparia balitz bezala. Konturatu egin behardugu geu ere Natura horren partaide garela; bizidun gisa, gainerako izakien ahaide-ak garela eta, animaliak bereziki, senide oso hurbilak ditugula.

5

10

15

5

10

15

20

Documents

Laburpena - Atalak · 2020. 2. 27. · Sua piztua zegoen, ordea. 65ean Benito Lertxundi deitzen zen Orioko erloju konpontzaile batek sariketa bat irabazi zuen. Mikel Laboak deitu