LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

Embed Size (px)

Citation preview

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    1/68

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    2/68

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    3/68

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    4/68

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    5/68

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    6/68

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    7/68

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    8/68

    Título origna: L musique sud-amériaine Rthmes et danses dun ontinent

    Tdución Isabel Romer

    Dcción Pere Marchan y Elsabeh e Farcyción e la eacción Pae u Bchecón: Sébasien eea e Béarice Peye-Vignas.

    1" dón ocube, 1997

    ü 1997, GalmadO

    1 997 dcones B, S. A.c españo para oo el munolbién, 84 - 0009 Barceona (España)

    lpr ·s n a - Pine in Iayl1rs Laria Eioae iese aliaISl\N: 84-067757

    1 1· (' vdos ld eechos. Quea guosamene poba

    ·1 .  �(  c d os uaes el rght, a epoucciónl ·�t e eta ba p ualqer edo o pocemenoHd c aía y l to nfomáco as comol lw1 ' j1h mia que o pésao púbcos.

    LA MÚSICA LATINOAMERRITMOS Y DANZAS DE UN COTI

    i�. 85 (g:�LEy

    /.')�

    sabelle Leymare

    ]�)CRUPZETA'

    Barcelona •Bogotá •Buenos Aes • Caracas •Madrd• México D FMonevideo • Qito • Santiago de Chie

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    9/68

    ) 1 �

    Desde los tiempos de la conquista, la música deAmérica latina y del Caribe ha ido perflándose a tavésde préstamos, sustratos o reinterpretaciones. En usutil equilibrio de aquimias, as aportaciones a veces

    antagónicas de Europa, de Áica y de las civilizacionesprecolombinas, el Nuevo Continente ha gestado unorilegio sorprendente

    C A P ÍT ULO PRIMERO

    EL NACIMIENTO

    DE LAS MÚSICS IAS

    • En e sig XVII, enSno Dng, s

    slavos nntan e

    eróic chica (págin de

    izquierda) una dn

    qu onqua la dmsila e Crbe y e a

    i1o/T eurpe de

    /c.1· sw o0

    J(i otés

    c¡o E 8sil

    do i!i lmí

    s \' owhl, s

    CIW lÍ

    i1m11e1/s g

    frc

    ari oráti la

    són.

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    10/68

    NACIMINTO AS MÚSCAS ATNAS

    OGSComo recuerda la divisa de Bova Huanidad enn microcosos América laina as islas del Caribese an viso coninuamene imporunadas por enviesmperialisas e innumerabes cabios de goberno

    Desde os inicos de la coloniación oscanos las danas ndos negrosson reprimidos sobre odo por el

    · clero. En un ineno por evangelar aindgenas escavos os ranciscanos

    los jesuias abren escuelas donde es

    ensean sus imnos crisianos Elcrisansmo en conaco con algunos culos

    precolobnos aricanos que no obsaneraan de susraerse al inujo exranjero da

    origen a as religones sincréicas.Desde el coieno de la conquisa

    se esboa un proceso decriolliación quepropicia la aparición

    de géneros muscaesQ .

    propaene aecanos no aeindios

    arcanos ni europeosCoradanas cuadrillas polcas sguidillas aunque ambiénras cánicos crisianoschas miliares o cancioneseras se usionan conlo os danas negras -as o aiaras.Lu res acrobáicos

    a a copás de canos ei11st 1"L1mn os de origen arcano·by a naciieno de la de ha la aghia deM:1· ti1 , y la klda de'1 1d l / los os banús 1di d e amorosean en.1l; kl g1 :, dom

    ¡•1 11¡1.I\

    E Peú bjo osescos se cocetbe s ptioescostes E miepe sí como e mb bv cb epeo, qe epeset ppe simbio ps se eeeo esecci

    En odas pares aparecen danas coningredienes esios la marinera

    en Perú la cacarera en Argenina

    el pasilo en Ecuador el babucoen Colombia el joropo enVeneuela o el amborio en

    Panaá la lisa esinerinable La úsica la dana son eemenos

    indisolubles en zonas conuna porane población deraa negra e incluso en pasescomo Agenina donde losnegros dejaron igualenesu iprona aunque en a

    cadad haanee E g al s

    o l g son a la vz danza gé mcal dtado

    n icaete a dltar odo.

    músi -foms e epesipo exeei e toss soiees egs

    esempe ppeeseci p os esvose m e S Seoitieo e etoio cot ssfimieto e meioe s ietio os mos o espemite bi e ssvivies escibí ec omiico b ee sigo - espse tb e splntaions azúcar narán 1  o1m leiws los sábad

    e)('e par/r lí dnd

    ele l}l.

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    11/68

    NACIMIENTO AS MÚSICAS ATINAS

    E RGT: PY1 COMB Y MLOG

    A ales del siglo XX inmigraes campesios soldados se haca en los sórddos suburbios deBuenos Aires E ese universo glauco el gaucho héroede la Pampa deja paso al compadre proxeneaengomiado que dismula el aguijón de la miseria elerror del abadoo con su poe anarrón Y e esaembriague del ago mieras apriea conra é a su

    mia mujer) se oma la revancha ee a su amargodesoEl ango la quinaesencia del alma porea de

    Buenos Ares) emerge ere esa aua apócria e pleocoraón del arrabal E ango propamene dicho máseuropeo surge de la paada hacia género decacoes que los gauchos acompaaba con aguiarra Absorbe elemenos del candombe -aiguoriual de los escavos argeninos uruguaos de lamonga los caos egros de caaval parodiados porlos blancos e inegrada poseriormee e el reperoriode los paadores Converida e una daa plebea

    descarada la milonga s e acopla al ango geera elagomilonga con grades dosis de rimo La lnea delbajosncopada- del ago proviee de la habanera

    inroducda en Cub a por los marineros hacia 5

    • ras su dura abo osgauchos e a apa sereunían para oca Auíabajo podemo s aprecarun arpa, nsrumenonducdo en Américaana en e sgo poros msoneros caócos una guarra E muaoabn Eeafue uno de

    os más céebrespaadores cananes uese acompañan con aguarra) de asposrmerías de sgo En Buenos Ares osmuaos conocdos comomaesros de panodaban eccones emúsca a as jóenes ea buena socedad

    TANGO N :AU< 1 >.

    uego ierpreada en Argeina co el nombre eago Haca 95 su coreograa empiea a esiiasecon a ada de cieras iguras caracersicas.Conraramene al cadombe e rimo aegre-dodehombres mueres se mira a la cara el ango rémulo eso se baia meilla cora mella auque siembargo cosera dos iguras del candombe: el coreparada súbia) la quebrada orsó del buso).

    EL TGO SL L LMBOEn u periódico argenino emplea por veprimera el érmio ango para designar la canció Loquta. e 9 a 9 5 el ago canado en unrdoerga rada de palabras ialianas acesas) se oeen burdeles bares. El ango de la época canala lgar sujeo aún a un rimo binaro con exos ameudo improvisados es desdeado por la eieargea Hacia 9 e el bao de Palermoaparece ros de ago ormados por clarnee oaua) viol guaa o arpa) poseriormee enla pioresa ona de La Boca cuareos conbadoneó queocan en lasabernas de losmarineros.

    • En pasado caaregón e Argennaposeía sus ppasdanasraconaesarrba

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    12/68

    Ú

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    13/68

    TO AS MÚSICAS ATINAS

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    14/68

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    15/68

    n o año Howoos a dango. Rodoo Val1 1 0de orgen aano sbaarn mndano s de gacho paranerprar n foooango en Ls t ie/d Ass, adapor Re ngrm en 2oograa a l a derecha a la erda Ademáe Garde o múcoargenno redanpea obre e angoeacamo epecamena Robero Frpo, eaúa e año gene enL muhh d b

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    16/68

    urn s s las suas d danasans d é, arsns hs d upa

      d sads Unidsnraa rusas dang Numrssbaarns s spialann ang d salón,mplj rnad, uas

     guras n su m aría hanprdurad hasa h ( laurda, un mmnjuad pr V Yanda aads pLif Mgz m «lamjr parja d baiarindl mund» la drhaMss Hardng, adrad «ang h,nand un pa dlbra d su n hl l Aiba,una pariura a/e1a1ad 93

    ETO E AS ÚSAS ATAS «S F L/ I\I1 l·�N/

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    17/68

     

    ETO E AS ÚSAS ATAS

    E RSL: L «LUÚ» L SMB

    La saba, eeescene esponánea, es el polo opuesoal ango, rágico codiicado Anes de conerirse enúsica de canaal en uno de los rios

    lainoaericanos ás conocidos en el exranjeo, lasaba era un dana de ecundidad de origen angoeue inclua la oación de los obligos ma signiicaobligo en el idioa banú). Los negros que uande las planacones se reugiaban en los bosquesoraban un crculo para baila la saba

    A inaes de siglo XX Brasil se enusiasa con ellndú abién de origen banú con el maxix, connuencias de la abanera Tabién en a is a época,as ailias negras de Baa se aincan en Ro e oducen la saba, inegada por enonces en elm culo nacido de la sión enre elcso las religionesyra cng. Losdoes sacerdoisas del candmli ailiaene con el apodo de os s ganzan iesas donde acudeni1s 1enis cananes bailarines, a sabapinlc ala i namene su caácer sagrado En los ºI 1 ls al ree de la Praa Onze de uno,

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    18/68

    NAMENTO AS MÚSAS ATNAS

    Gracias a úsico Sin, con e caava, la saba seconveirá en el ebea clal de Ro Tabién osbancos scben a s ecio, arán sa esaúsica, co éxo coercial pondrá n a s epesión

    os COMIOS L SMB

    Sin es el priero en pesenarse coo coposor desabas en ser reconocido coo al, la propaga porodo Ro Fasa anes de se pianisa, ese úsicoecen las atuada de barrio de Saúde, las casas

    En Eup l oddel te neg nsp un u estldoUn dsedo epesentsí uno de los úscodel gupo Oto Btuts su pso po bjo l ued

    O «Btt» Parsde andom. La saba cena sepre na isora as canciones de Sin, coo Bof padming, oauma, expresan el sabo de la cra aobrasilea relean aniadas esapas de a cdad

    E saxoonisa aisa Pixingina enriqecelas aonas de a saba e incorpora

    slos ara smenos o odas sscocsP eo cbe hde a paabra h

    loar) gé coás presgo qe lasaba, despés

    innerables sabas cooJá t digo qe recedan a lasde Sn, CanhooCoabora con varios grpos, cando recla a Cina Donga, oa el conjnoOio Baas, qe se presenaen Pas en 9

    • Noel Ros, scoblnco ognl del bode l Isbel en Río htnsodo ls letsde l sb eneddes óncssocles de l cuddMueto de tubeculoss l edd de entseteos dejó ests ásde doscents cnconescoo O rvh vm m q rp

    Uim ds enteots bjo l cátulde uno de sus dscos

    En 9 la canció Po tfon abrepaso a la ama-ano ás ena senenal qe a saba de carnavalPo t{on qe evoca a repesóncon qe el jee de poica de Roinena renar e jego candesino,obiene n éxo nesperadoS rino coincide con nage nacionaisa ndeseo por berarse de lasinlencas clralesporgesas La rado,inrodcda en Brasl en 93 las discográicas poparianla saba en ese oenoA inales de la décadaésa llega a los salonesde baie por in lograconsagrarse

    En 99 a amaanoAi ioi6 es odo n éxiodrane e carnava Elpresigio de lasaba canadaaena aúnás en los aosena coninérprees de la alade ario Res Caen iranda, qesedcirá a EsadosUnidos con ss ocados

    adornados con ras opicaes.Gracias a la radio, a pari de eseoeno odo Brasil ararea las sabasdel carnaval Esa úsica se convee enn enómeno de asas en el sbolo derasil, con el Gobierno nacionaisa deGeúlio Vagas (9395 En 939 enconsonancia con el parioso reinane, Baroso escribe l aosaaba-ela géo de saba exalta Brasil) qael do l

    / TC I Ncido (' lr1go

    awque dtodo Bsl C MimnM do CanoMnd d Cuh) c bló en spelículs coedsuscles enscoo b ThNigh in R bjo

    E METO E AS MÚSAS ATNAS MÚ CALLEJl�RA

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    19/68

    OMOS CVL siglo XV los olonos porugueses introduen rasil la tradión del arnava (bautzadoentones on el nombre de ntrudo ) Tras la aboiiónde la eslavtud los banos eebran su propoarnaval mientras los negros se enregan a festasmuho más exuberantes de espadas a lasauoridades.

    A finales del sglo XX el arnaval empeza aestruurarse y apareen los ordos grupos quedesilan on un portaesandare al son de la marha.Poo a poo éstos son sustituidos por los rahosnegros de origen bahiano ataviados omo los granjerosdel noreste que se aompañan on una orquesa y

    A comens de sgodante e caaaantes de a aacónde os gosoganados, mchaseson s sfadascomo a e mesta egabado de aotogaade abajo saían a asoe os tnseúntes o

    as caes de Río,egntándoes de

    oetón: ¿Me conoceted?»

    oros A estos nhos ontrajes ada vez mássuntuosos se suman prontolos os grupos queeeden o siguen a labanda Atónto ante el

    O  REfULAMN DFINITV D 

    PR AS ME lODIA" 

    .

    J

    a rá m cmpta c de S 1eáuo del arnava Darus Milhaud que reside • La fotog de a ebajada de Frania de Ro en 9 se insprará abo met agnasn la óperaForrobodó de Chiquinha Gonzaga e inclurá jóv

    enes bailarinas 

    de a scea de Sabaas brasileños en ota, na de as másaudads do Brsi (9) y

    u

     

    '

    t

     

    T

    r

    antgas de R. Bouf su Toit ( 9)

    �asta mediados de os

    REu�:  1 � i           i l

    r

    t

     

    i

     ¡ J

     

    NIAOn el entro de R10 solo •

    10b

    J

    �n /·odía partipar �na elte SinU

    HBI

    /P

    embargo en oas10nes algunos grupos de u jerguista que bajaban de lasfavas aprovehabanara meter izaña. Ansiosos por ser inludos en eldesfle algunos músios negros omo eitor dosrazeres deiden organizar asoaiones arnavalesas

    y presenar un espetáuo elaboradoEn una fava del barrio de Estáio Dos Prazeres

    fnda en un prinipio un onjunto de pastoas(ranjeras atavadas on trajes de bahianas) al que sesuma la antante de sambalementna de Jesus En 9 esegrupo toma prestado el nombre de lasuela Normal del Ro dondeenseñaban los sambistas onodos yse bautiza omo Esuela de Sambaixa Eu Faar (Déjame hablar).

    Con omposores omo Ismaelva orundo también de Estáo la de arnaval se enrquee en ellno amónio Haia inales de loss vne se aompaña por grupos pu ón en los que domna elso l sudo (tambor) esttos vento on s le jzz; y las saas- as o sustituyenoco e antao

    Fndda enos aos tenta jnto conMangei Sage éo Seano, es nade as cato gandes

    esceas e cotenaño tas ao o me emo deca.m vr;tl 

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    20/68

    Tras e hundmeno de a Bosa en 1929 d Undos se enena a os años rena con una re

     vadad: a aegría esá en e w en os aesdesenenados Despus de ango, descuren a rum

    a conga cuanas París, en peno apogeo de aohema de Monparnasse, amn se deja evar por

    a ruma e bu que enusasma a odos consu are sensua.

    C A P Í U L FULGOR

    DL CARIB

    ü/udo Ros 1'·a ), de orign

    • �w. dró J \ d

    !larra

       {  Í( 

    I :¡ " cal  ,

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    21/68

    E UB: LS LUCS L SO

    Dede la época de a colonizacin Cuba ha ido creandou propia múica gracia a aporacione de diverandole; no obtane la inuencia negra igue iendo allíparticularmente importante La herencia epaola eevidente en la guaira género de cancione que locampeino el inerior del pa enonaban con unacompaamiento de guitarra Aimimo el legadoancé e aprecia en el

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    22/68

    O E ARBE E ATAAS A EST H / I U ;

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    23/68

    DANZÓN socráco

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    24/68

    LOCUR L RUMB Y L CO

    a e compositor cano Don Azpiaz se inspira iente caejero y escrieE manie (e e cacahetes) en a mesa e n ca e Lal x1 n 30 Azpiaz es contratao por n teatro Hdwy y onio Machn estrea e( '" i > l ' · 1 ; u o , canl  Elmanisero . Tr aducida con el título 

    1 1 ·. I  •.  t l ·  fl i ' Pcr 7 / Venda, la canción triunfa de

    1 w : l c > \ ' 1 t · � ; o U nids, y posteriormente en el

    l gaguancóib) l más db s lhb sgu lu lizl vacuna éli) is lll squi

    resto e mno. Los estaonienses se entsiasmancon a msica cana y aprenen a aiar a rmay a conga.

    La ruma a meio camino entre a ruma rava yn invae os saones e aie. Baie serpentina eos carnavaes e La aana y e Santiago a congaes introcia en Estaos Unios por e compositorEseo Grenet y e cantante y actor Desi Aaz.Dejano a n ao ss inhiiciones,osestaonienses aian a rma con frenesícogios por a cintra en fia inia y ano napataa en e carto tiempo.

    Los ces y hotees eegantes e Manhattancontratan a grpos «atinos» como e epianista pertorrqeño Noro Moraes,osappy Boys e percsionistapertorriqeño Feerico Pagani o aOrqesta Sioney e vioinista canoAerto Iznaga.

    A comienzos e os años treinta,asgranes orqestas e Azpiaz,EestoLecona y Armano Orfichepromocionan a ruma y a conga en eeeo. Las oqestas «atinas eslón n vocació coercia coo

    ps d Rr Azizu Antn Mhns qud uv Ydd á uu l izquid) gbá usssigls d 8vluis l s hibuiá bié diudi l si

    ub l Ab d Rsd l bg

    F GOR RE EGN THE GUNE» 4

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    25/68

    de Xavier ugat ejecutan ritos sipificadosdesnaos a pbico angosajón.

    Fanca descubre e bigine iporado de aMarinica a iso teo ue a mba y a congaJuguetón o sentienta segn os casos e bigineexpresa a as i aravias e enano y a pcaacroas Podría provenr de bélé o bélai, conjuntcantos danzas de tabores que os escavos de pantaciones ejecutaban después de trabao y etradición ha perdurado en as Antias o

    i clu

    cuadras y as pocas s posibe que e nobgine derive de ingés begn interjecciónos diectores de sica angófonos hacasus sicos

    acia 9 5 a burguesía anifesta spo os baies iportados coo a ade carestón y e fx-tt e puebo vbrbigine en os casnos saas de baie a vuenaias coo e Ba Louou e Ge los baes opuares Aunque tabén· r i t i s a eceentes coo sabert,

    Ti - .cor ·es E sabeth o Léon Apanon en o

    oentopredoinan os

    instruentos deuerda carinete noserá e instruentocaracterístico de biginehasta os años treintaA rncipios de sigo vivíaen Luisiana unacounidad antiesa,dahí que a instruentaciónde bgne recuerde a ade as prieras jazz bands.

    En efeco, encontramos un anete ás tarde e

    saxofón) , un t ombón uncont abajo, u n b anj o (o  vi o l í n ,  

    u p i a o n t a b o(s u i t i do má s t a rde por l abatera ) , más do  stru nos 

    a n t i l l a os: e tibwa  (mú

    gla or ueas ue

    dm d ocarna So Léardé gadoa ar n 1929), o

    , mco múcoppagaban bgpor a dad a arda Marca Jan Sabon Joépn Ba ambéngraban bgus; n

    Na Yor ga ndca o orra crbreg h egn

    Nmo bgusocan a a dcoracroa ngaanada onjoa a a oanano aman

    «maado a arda) «Lamtds, pronajpnorco d aocdad anana dprncpo d go noran n modo agnomjr fc n ddaran corjada n odapar pro acanmco d ogar and oorg ar faora gdo d coraón-o d boa- por nadraón podíaarar gún go anrr Mnr Br Léardé

    6 EL F ULGOR DEL CARIBE ORQUESTAS CRIOLLAS Y BAILES NEGROS 47

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    26/68

    marcan e ritmo de bae y e cha cha (una suerte demaracas).

    El biguine cantado en criolo,tal ez searomántico o nostálgico (Adieu foulards Adieu madrasNinon; no obstane,tiende a tratar más bien temasdiertidos o picarescos (Bossu oL Danse de BamBam, Dans trou crab'la). El biguine bel-air, que tomael releo al de Saint-Pierre,es la canción de moda enlas salas de baile y las fiesas; el biguine vidé (delnombre que se le da en las Antillas al desfile decaava),saírico y desenfadado predomina enel carnaal y en las campañas elecorales,donde loscandidatos desfilan con música. Un gento abigaadoque baja de las colinas acompaña al cortejo de Vavael rey de carnaal por las calles de FortdeFranceentonando biguines vidé con leras a menudoengatias. El biguine suena también en losueosos bailes organizados durante e peodode aa.

    • En os baies antilanos

    se baia e biguine debuena gana (en la fotosuperior se puede er a

    un músico tocando e

    trombón n os

    bastidores) Se baia

    también a mazurca

    crioa y a uadrila consus distintas gus:

    e pantaón, rano

    la galina a pastoral En a ala,

    un «comendador dirige

    a los baiarines queaanan hasta e centde un cuo.

    EL «BIGUIN» IAD PARS

    Tras la Primera Guerra Mundial soldados y músicosantilanos,como el clarinetisa Sam Castendet,se

    • En os baies antianos

    dl Par de los años

    trinta reina un ambiente

    dsnnado «Todo e

    mndo baila on todo endo -rura elarintista Eest

    Léardé-. Lasronteras

    las dirnias d ase

    10 xistn y uno creería

    estar n una remonia

    ritual, dond todos los

    los se omunicanon la asión de ritmo ydl aile.»

    tllio abajo compuso

    numas anciones

    ciollas como Ah! Gadé

    chbine-l ausión a una

    herosa hbine (mujerde te ara) a a que su

    amante rico abandona

    trasladan a la Ciudad de la Luz. Sin embargo,los por una jovn mejor

    franceses descubren realmene el biguie en 93 1 consituada

    e Stelio' s Band del clarinetista Alexandre Stelio

    (Fructueux Alexandre),quien se presenta en epabellón anillano de la Exposicióncolonial.

    Stelio recuerda a Sidney Bechetpor su lirismo y su ibrato. Trasgrabar algunos de los primeros discosde biguine se conviete en una de lasglorias de la música antillana

    En mayo de 1929 , Steliodesembarca en un Pars chacotero ynoctámbulo ansioso de placeresexóticos Artistas y aristócratas se

    dean seducir por los «bals ngres» enauge,como el Tagada,el Elan Noirfrecuentado por Joséphine Bakery Mistinguett la Cabane Bambou,la Boule Banche,el Bal Blanqui,y el Boeuf sur le Toit. Stellio oca suscautiadoras melodas en el Bal

    A Gadé ¡ ¡ 1t · f Chabine-t

    ic¡l )Chso él

    Jur 0

    1•,

    A. Stellio.

    'r

    Coonial de la Rue Blomet donde unah (d Na-1 "'• e n t . u· � .�

    noche el prncipe de Gales hace unsonado acto de pesencia

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    27/68

    En los años cuarena y cincuena las msicascaribeñas inician una se de inensa creaividad En

    Nueva York la sión enre el mambo el chachachá

    y el azz crean un gnero incandescene; el cubpconocido más arde como «azz lino» Trinidadexpora con xio su calipso e invena los b

    C A P Í U L A DAD D ORO

    • En frvscnt

    riso mricno smúsics cribñs j s hn mcdo onéxio gris ss rícscons E procso sinii n N Ornsdond s cbr izird n d�frid En fátrí d drch rq voylm oo b1 rl

    5 0 LA A ORO

    EL MTMOO B Y M

    F S

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    28/68

    EL MTMOO B Y M

    aa finales de los años trenta hastados de ostópos de la era swing un grupo de úsosafroaeranos entre os ue figuran Charle Parkerzz Gllespe Theonous Monk revoluonael azz

    A su llegada a Nueva York en 93 Maro Bauzá hatoado a on nuerososjazzen oo Gllespe onlos ue oparte su sed de experentaón En 9

    el antante Mahit (Frank Grllo) rea on su uñadouna gran oruesta ubana en la ue ntegra susnnovaones arónas del bebp, en plena gestaónen ese oento Los tabores de orgen aanoerradados por los blanos desapareen de EstadosUndos desde los nos de la esavtud de talanera ue hasta edados de los años trenta osbateras tenen ue onforarse on arar el rtoCoo ontrapunto a esta arena las ongas bongostbales araas laves  gros aportan a la úsaubana una asobrosa exuberana rta

    En La abana Bauzá ha toado on grupos de

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    29/68

    Y LLSP HO z

    Si Bauá y Mahto intgran l ja n la maubana,Diy Gilpi ha lo ontrario y n ·9norpora,por prmra v n a hitoria l ja,tambor latno» n una big bad amranaA nal lo año trinta,t trompttaapaonao lo ritmo ubano ya ha toao n lSavoy Ballroom Harlm y ha olaborao on lautta Albrto Soarrá Amá,urant u

    tana n la aa Cab Caloway,ormaba part

    • En 194 DGsp pgn d dh bndon orqs d CbCow bo dspésd n rdogndro. E nn s d hbr ndon bóndg snro msng os hhos, s

    n ho s o

    pquño grupo qu Bauá funó

    ant rar o Ao-Cubanambén ha o l ompotor y CB LOW

    is on lubarrglita o tma on ania Q h latna: Piin ' the Cabbage y Night in Tnisia.

    Por romnaón Bauá,Gilpontrata al mo onga Chano Poo n u granorquta Poo,qu toa lo tambor on a manoy no on la baquta,ja tupfato a lomnta ja nton

    Cuba,Poo,t gnio la pruión,ha

    nn n msoOdndo osnors Cow nodjr d ogrnn nod Gsp

    toao n la ronia ra lo Ñáñigo(ta orgn nigriano y lo aaval LaHabana,y u viruoimo y u maginaónborant motvo amiraión ntr u opañro n la big band Gllpi ; l rÚmoubano Poo hoa al prinpo on aquélo,má brv, ja No obtant Chano ramitpauatinamt u abr a Dy y a u mio,y ltromptita nña al oguro a itrprtar l

    aao l jaDy nriqu u rprtorio o Mantea, n TinDe y otra pia o rimo rao por Poo a lotambor,y lo armoia y orqua on laayua arrglita Durant un onirton Cagi Hall,la big band Gillpoa Cbana Be Cbana Bp, on olo oga y lo anto aoubano Poo auan aió n imbr 9 Gillpi prnta n laala Plyl Atónito,lo mo  ja an ubrn a la v l be

    bp y la magia Poo La rpruió t magitral onirto prurarámuho timpo n l ruro

    MBO Y CHCHCHÁ

    n lo ño urnt y inuta,l augl ja latino oin o l guto por lmambo y l hahahá,igualnt orign ubano

    93 n La Habana,violonlita Ort Lópopo un

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    30/68

    México donde orma una gran orquesta latina en95 Incorpora instrumentos de ja a

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    31/68

    A prinipio de lo año cincuenta e canante Tito

    Rodríuz rval de Puen crea un conun uebauiza como Lo Lobo de Ma�Mientr uentetriuna con Aao cado a a a Rodrue n u nbre con Ha cráneo, L ry Mao oa a cpetencia entre uente >atria h q Rodruez auenta rincipio de o ñ e enta

    y�

    en via del inter de uente el az ueraba ambién un ic e cc de a cn ZoSim Clark ery y Bo Broayer. r euirdeafiando imbaler ra un u titudo t º donde proca en una ua Ha e drario ue e au} pr cd

    u orqueta u mpece iccin u dnire eduory u bolro enue e en triunr e oAmérica atina. Mori de euceia en 93 deude un útimo conciero en e Mdion Suare Gardenacmpañado por oracin de Machito.

    CPSO CÑ C do del rcmo y e lhipérbole el

    c lip

     

    ,

    rchaente a carnaval comenaco

    r

    b

    1 csv lo acocmino poltico y

    1 / 1 · 1 / D D

    rd Benne a

    UN ÓN RUGNT ANTE

    y aborbe elemeno de jazz aí como otra múca

    l � C : / ' l O \

    • n

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    32/68

    gracia a la indutra del petrleo la bae navaleamericana y el turimo y aparecen alipnian de

    renombre como Wilmoth Houdini The InventorLord cuor y Chieftain Walter Douglaougla precinde del dalecto rancé e inroduce elallad alip con larga copla cantada en ingléCea la tienda -un imple armazn cubiertocn chapa ondulada provio de un ecenario yla- y conigue atraere a la clae media queaía ido hotil al calipo. A partir de entonce elco aite a lo concuro de calipo entrecpante que rivalian en elocuencia Lata que acompañan a lo cantante 'Omnn generalmente de auta clainee cuaro

    e cuatro cuerda de origen venezolano)1u -a , araca contrabajo y en ocaione

    v í . qu lla época la auoridade de Tinidad

    Ts : os cas coniderado indecente � wsos Atlla the Hn e rebela contra1 , l : a No obane l a calidad · i s o mejora. Éte e . v u l d c onal (prueba de1 1 . · W d Gowlg Tiger)

    rd Benne athe Hn Ter en 3(a a querda abaRarn n en 3uar am ananede ap de mmen Rarn Ln quepreende rprender nanne aae ae rep en un a:«Nada m empea a

    e anand andee[. . ] ree que aeer ben nrudper aa a reuru eupde

    y aborbe elemeno de jazz aí como otra múcacaribeña y latinoamercana

    Hacia 95 Harry Belaonte (de acendenciajamaicana) populariza el calipo en Etado Unidocon Mathilda y Bw kin Gal (cancione oiginaleganadina en realidad). l éxito de Belaonte deata

    lo celo de alguno cantante deTinidad. Sin embargo una nuevageneacin de alipnian como LordMelody y Lod Kitchener apodadojoven brigada aparece en Porto Spain y conibuyetamién a la fama

    intenacional de etegéneo muical Elcalipo alcanza uapogeo con unaorquetacin mica y una omam acabadaA fals d lo os a«j »

    on /:• (ab) no lprme nllwque e m nd noen né

    60 EDD DE ORO

    denuncia los problemas sociales sin descuidar en L Tinidd A Stee

    CRAVAL E P F P

    y otros marcan la meloda o los conrapuntos n

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    33/68

    denuncia los problemas sociales sin descuidar enmodo aluno os temas erticos Atia the Hneleido en e consejo eslativo en 950 pasa revistaa a actuaidad e n sus canciones y protesta contrael racismo

    S «ST BS» S ITG CV

    La expansin del alips concde con a aparcin deas steel bands en el carnaval de Trinidad Durane acolonzacn inesa las autordades prohibieron envarias ocasiones los tambores as ue os músicossusituyeron éstos por varilas de bambú percutidas(tambs bambs) botellas olpeadas con uncuchlo bidones de hiero colado o cubos de

    basura Después de a Seunda Guera Mundiaen Port of Spain os percusionsas Elie ManeteWinston pee Smon y Nevlle Jues se entreana la búsueda de sonidos nuevos para e caavaly recuperan os baries usados pans) en lasrefineras de perleo Los músicos consiuenproducir disintas noas martieando estos pans L s\  primeras steel bands aparecen en seuida ineradaspor pans (o steel dms afnados de orma diferenee manera ue un proporciona las notas de ao

    Pesssin Oest sesent en úbi bj iión degteniente JseG t de i eSnt L tge l izqied Lspans disests qetimente seentse ns nn ininión másnnid Ls eelan tes edenni st sientspa. Ente s ásss destn A Reneges Pnei

    y otros marcan la meloda o los conrapuntosEl vituosismo de as steel bands aumenapaulatinamene a medida ue se perfecciona latécnica de fabricacin de os pans A partir de los añoscincuenta el caaval ana adeptos y se convierte enuna de las principales atracciones tursticas deTrinidad Los ensayos y los estejos se inician convarios meses de antelacin y el caipso culmina enenero ebrero y marzo Los cantantes se presentan en

    salas de conciertos y tearos (a os ue se suellamando tendas) y los ueces elien a los inalistas.Por su parte el público escoe su ad mah ue apartir de ese momento as steel bands tocarn por ascalles de la captal Con el paso de los años estosrupos van a aduirir fama ineacional y a partirde 93 odos os años se oranizar un concurso desteel bands (Panorama) antes de carnava El calipsoy las steel bands llearn a todas las isas anfonasde Caribe as como a as comunidades de Trinidadresidentes en Inlaterra y Estados Unidos

    n n de s disfzssntmente eden se n tnitet mbnte nesnjes tdiines imginis Aqbj ems estids qeemn gns

    esnjes de Egitde s nes.

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    34/68

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    35/68

    J

    A pincipios de los aos sesenta apaece la b eegante y púdica. sta ceación de una elite cutivadacontasta con el y e pusilánime del momento poletaio y miitante suge en la década

    siguiente en Kingston mientas la salsa exubeante ycaba tansmite su calo y su alegía de vivi.

    C A P Í U L I A XPOSIÓN

    MSIA

    La múscudarian stll n

    lo ao nt.

    aa a ba sprpaga po todo l

    do (o drh un

    is1nr't.·0 de - ) m M/e\ l �¡ d) c

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    36/68

    G O S

    A nae de lo añocincuenta el Gobieo deucelno Kubitchekcontribuye a la properidadeconmica de rai. Noobtante en Río e acentúanla dferencia entre o barrio

    - ·

    nero y lo barro blanco.La avela iuen fiele a laardiente aba de ,mientra la opulenta zona delur de la ciudad comoCopacabana Ipanema yLeblon o ea la de laplaya y a dcoteca delujo- e decantan por e jazz.La aba-a deabridadede a década anteror bajoel influo de l variante

    americana y de bolero deapao entonce a la ba va

    Sobria y dcreta con ucanto uurrado (bautizada con el nombre a[alad la ba va bebe en la fuente de ditintaidea armnica y de la enibilidad ue detila el jazzl de entonce. Se forman vario rupo vocaleinpirado en lo de tado Unido y la ovencantane Nara Leo reúne a lo múico ue ern laetrella de la ba va en u apartamento de laavenida Atlntica.

    n 958 Joo Gilberto utarrita deconocido

    oriundo del etado de ahía raba en Río con lacantante lzete Cardoo l ritmo deacompañamento (batda) deaado con repecto acanto deconcierta a aluno oyente ue tachan uinnovacn de uitarra tartamuda . Aluno meem tarde Gilberto vuelve a tocar la mima batda enotro dco (ue incluye Chega de adade Oa vezDeaad y B b y éte conara eadveiento de la ba va. n poruué bas ca atucia o manera de hacer y ba va

    bssa na mús o ot obt og ot Ro oPo (b, t oto. E1 58 s Mos Tom Jobm bots ttEt Coo (bo

    át o.

    ;

    1

    podría traducire por

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    37/68

    acopado por u

    bba ao usald org aol1o

    uyos ros rpodu

    a s su

    sruo s spra

    la úsa d BahaJuo a Vus d

    Mo es uo d los

    auores de splédda

    a-aba

    • /s Ra (aqo

    ouda dl sdo Ro

    oralzó aras ors

    asras d la úsa

    opular rasla o su

    aga o suprao pasoal.

    Mur a los ta saFos d ua doss

    d ocaa.

    pacompaña al piano con acord rbucado y ob xto con Qe v dize e ¿Qu voy a dcir?improvada n l tudio porqu había olvidado tra d una canción Robro Mncal pantaconvrtido n uitaita oranza la primra ord bss nv y otro artita aputan por tamúica. ntr to dtacan lo uitataBadn Powll Lui Bon y Toquinho lo

    pianita Joo Donato y Srio Mnd y lacantant Silvia Tl y Maria Cruza.n 9 obim inpira n o andar d

    una xhubrant jovn para componr t deIpnem (The Gi fm Ipnem) un xito mundiad la bss nv. l d novimbr d aul año oaniza un conciro d bss nv n Carni Hallqu prnta coo l nuvo jazz brailño.ncabzan l cartl Joo Gilbrto l uitaita BolaSt Djala Andad L Bon y pataarntno Lalo Schirin. La mú ica imprionaproundamnt a múico d jazz

    tadounidn coo Mil Dav DizzyGilp y Stan Gtz quin rabar zz mbcon Charl Byrd y The Gi l fm Ipnem conla cantant Atrud Gibrto mujr d oo-do d u hits-pdes y Gilpi incuirnumroo tma brailño n u rprtorioSrio Mnd l oranita WaltrWandrly y l uitarrita Laurindo Almidatriunn tambin n tado Unido. nCaliornia Mnd y l prcuionitaChico Batra mprovian con BarnyKl y Bud Shank; Joo Donatocoabora con intrumntita d jazzy múico cubano como MonoSantamaría y la bss econvir pa n tera ' d l 1 · cpc or iod jazz

    B r s l , a � · 1 i gu ¡\ c n t t < T a p · Ed l ( u r L l é d a la x v F l l vos másb e l la d la C biña

    dl aaval brasleío,

    uao atllao. Eltrs (aajo) padia

    a st soso prsoae

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    38/68

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    39/68

    4 A EXOIÓ N MUICA

    SPÉS «BOSS OV»

    Hci edido de lo ño eent l ossa nova

    O « EVENE» E BA L 5

    uión cerd l ezcl el jzz y lo ritotrdcionle de Bril

    Dp d nova 1 11·

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    40/68

    Hci edido de lo ño eent l ossa novaepiez rchitre y precen diver tendenci.Mrtnho d Vil Wilon Sionl Chico Burquey Benito de Pul inyectn nre nuev saa-cano; en l trdición de l cncón protetltinoericn Gerldo Vndré propone cncionecoproetid lo cntnte bhino Gilbero Gily Cetno Veloo bndonn lo rto crioc y

    fundn un oviiento con inuenci del roc'n ro,denoindo tropcasta con e que e identificnepeciente l cntnte Mri Bethni (hernde Veloo y Gl Cot. Gl runf con Lova9ao,Dongo o parqu y Aqu Ar90 n 98 elpreidente Arhur d Cot e Silv obiern por leydel teror y cenur todo lo edio decounicción. L fuerz del orden nuln lunoconcierto y Gilberto Gil e exili luno ño enLondre

    A princpio de lo ño etent el cntntey uitrrit Milton Nciento e vuelve hci l

    úic de Min Geri u ptr chic Dotdo de unepléndid voz en todo u reitrocopone en colborción conu letrit Fernndo Brntobr poétic con roníinédit que verionrnúico de zz coo Srh

    Vuhn Stnley Turrentiney Wyne Shorter. A prtir de lo

    ño ochent e ipondrncnnte convencionle.

    Un rupo de ntruentit

    fordo por el xofoniPuo Mour el uitrrit

    berto Gionti elcodeonit Sivuc

    el ultintuentiHereoPcol y elpercuionitAirto Moreircren un

    • «oy ño y oóogo pogo,mtmáto, mto,b, dtt,pot t

    Caetano Veoso

    • Mto Nmtobjo, dtoó mh o pt Wg To,mgo d ü E966 E Rg gb bm Cano do Sad Mto P o, tt o tfáht o ño tnb, átd 1o d doCo Voo dmt mypd d t tdodd momto

    trdcionle de Bril.

    «MO» OS «SO SYSMS»

    n o ño curen e nto eere en Jic prtir de un m de rto rdicone entreelo o cnto de bjo Anecdtico y cercno lclipo et úic eencilente rurl e tocbcon un uitrr e inueno fortuito

    (onero rpdoe y botel olped con uncuchlo. A fine de décd precen lopriero dico de nto interpretdo porrupo con inuenci d e l oruetcubn de del clipo quencorpor vieno pno bo ybterí. Depué de l SeundGuerr Mundil l rndeorquet de bile e peentn en loclube y lo hotele quecoen de buen o st énerouicl

    A coienzo los años enel nto e de t onado por hythnus eric dou ancs or JHi1.a n ditinreione de i s l os ueto deKinton E sus ts(pltin pá ·s -on menobe que a v , s s porn encione os s c jocysCleen Do Duke Red(Th j) o K r by pinchnlo éxts acr 'a nos m

    clieneCon au - , d kn ro,

    úc qu d spcin lo jays os dja de iporrdico stao Unido

    K i n ·ston e bren vrioeos

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    41/68

    ble y posteriorente haa edados de os añossesenta suge un estilo nuevo que ara los babeat(tiepos débiles) que eibe e nobe de a. Engenera os grandes nores de a proeden de losguetos de Kingston oo los Skatalites uno de lospnpaes grupos del oento orginaos de WestKingston. No obstante tabén hay exee tesnstruentistas proesionales oo os troonistas

    Don Duond y Rio Rodrguez el saxoonstaRoland Alphonso y el pianista ak ittoo iebos delos Skatalites. Prine uster adne) o unor SithCl Dwn Y Tempe) potestan en sus anonesontra la desgualdad soal y l a degradaión de lasiudades abigarradas po el éxodo rural y aterrorzadaspo os de b óvenes gángsters arados hasta osdentes) Por priera vez en a histora de la úsiajaaana, os pobres y os desposeídos toan apaabra.

    E tead, ás ento y lipio on labatera a guitarra y e bajo arados suede al

    a. Este estio debe su nore a una anónde Aton Ells ttuada Get tead tead.Con una laa inluenia de The Cabes oDesond Dekke y su oquesta The Aes ésteevoa oo e a, a gura del de y los pobleas de os guetos exaebadospo la egada de nuevas asas deapesnos anaabetos

    EL «GG» VCOR L «RSFRSMO»

    El eae aparee haa naes de os añossesenta on las aniones Nann Gat, y ás

    tarde D the Reae de Toots y The aytas lito se vuelve aún ás ento los tieposdébiles son ada vez ás arados ypredoina el bajo. A oienzos de los añossetenta e undo desube el eggae y alantante iy Cl graias a a pelíula TheHade The Cme, pero o arley es snduda quien se onvierte en e áxioexponente de esta úsia. os antantes quese expresan en a engua vernáula

    i alasafaiso Ya i l ail aaaqu vi a la aok'n o l uhi skaigual aia aiaaui Th Pla Fai

    jaa gen reivndiando susazos po. Denunian on

    vehe obreza a nustia ya vo os suburbios y propalana ideog ta

    Ino en aaia a oienzosde sig deólogo ausGave afaim peonizae reg Etiopía tieabí a íta de lasv aranase e e os vaoes

    ha 4 uó aa ska a vluia hia leae laizquia i)E Áia Aial u iua uigi iila al B Maly i Wonef WoBeafu Peope WiWo May Rieso oss

    78 LA EXPLOIÓN MUICAL

    decadentes de Occidente (Babylon) y de forma más

    «RDE BY» Y «RTS» DE KINGSTON

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    42/68

    espectacular la adopción de peo largo (dreadlocks)y el consumo de ganja (marihuana). Esta ideología querealza los vaores de la poblacón negra, seduce a osrude boys y a numerosos músicos de reggae comoDesmond Dekker Bunny Wailer Burning SpearGregory Isaacs Pablo Moses y Ras M ichael.

    El percusionsta rasta Count Ossie inroduce en ereggae os tambores del burru (antiguo cuo

    afrojamaicano converido en mús ca prona de losguetos) y el repeater, tambor solista de nyabnghi(facción militane de los stas. Los ritmos nyabinghiserán extrapolados también a otros instrumentos. Elreggae adopta también os ritmos (riddims) de lasceremonias rastas y de las igesias revivalist(protesantes que creen en el Espíritu Santo y empleantambores)

    El carismátic o Bob Marley convertido alrastafarismo en 966 preica el pacifsmo y la igualdad

    socal y raca fascinando con su mensajeapostólico a la juvenud de distintos

    países. Hijo de un inglés -quee abandona después de su

    nacimiento y de unajamaicana crece en Trench

    Town un gueto deKngston. En 1960, a los

    quince años formaun trío con Bunny

    Livingston(Bunny Wailery Peter M Intosh(Tosh) En 1963 ,el grupo con e

    nombre deWailing Wailers

    acompañadopor losSkatalites

    graba SimmerDown una exhortación

    a a calma ante a vioenciade los guetos-que

    • PeteTosh (Peter

    Me ntosh), aasionado

    rasta, fue e miembro deos Waiers más

    eente oto de a

    iquierda Pouarizóla gura de rude boy

    en e reggae Fue

    enarceado durante

    un ve eríodo por

    posesión de gaja y

    n 1987 murió asesinadoen su casa de Kinston

    dunte un ato.

    contribuye sustancialmente a su populardadDespués del éxito de su primer LP Catch a Fire, con

    sofisticdos arreglos ( 1973 ) , Marey inicia unafgurante carrera nternacional y empama un éxitocon otro: Bu ing, Natty Dread, Rastaman Vibrations ,Exodus, Uprising, I Shot The Sheri(grabado por EricClapton) Los grupos se muliplcan a menudoacompñdos en sus grabaciones por el tándem RobbeSakre (bajo) y Sly Dunbar (batería) y el reggaese diversif ica en un amplio abanco desde el roots(o s más ortodoxo hasta un estilo románticopróx soul music

    • Burnin Spe aias

    Winon Rodney es uno

    de os intérretes ásadmirado de reggae

    roots (o ras ta) oraniones coo MrcusGarvey o Slavery Day.

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    43/68

    os astas eser E lSes odo e930 l íulo dNegus Rs Tf Ngus de es E 96Mle eeb ecoe bo uggsc ge delNegus

    82 A XOIÓN MU ICA E Ceetah a aqeda stad en a

    d 52

    NUVA OR: BARIO ATINO 83

    lo creadore de gal y el hig a lig acudena Nuea York como abeja a a mel. Gracia

    Cea Cz, batzaam «a aahera deC b

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    44/68

    E V ORK: L «BOOGLOO» L SLS

    En 90 Fdel Catro toma el poder en La Habanay Eado Unido rompe u relacione dplomticacon Cuba. Cuando Caro anuncia abiertamente queimpatiza con el marximo, numeroo múicocubano emiran a Etado Unido y popularizan lachanga (orqueta de aua y iolne). A pear

    de ete nueo nujo, lo múicolatino de Nuea York,a parir de ahoraprado de u

    contacto cubanouelen la mradahacia lo rtmopuertorriqueño

    y aroamericano,en buca deinpiración.

    En la euoriade lo añoeenta,

    esqna de a ae 52 ya Otaa aenda, debeae de éxt amt Rah Madhy dt de na dea aena demgmt y maadáa má

    eente de a aa ya d zzy anabasta de esn qet a aáta de d de ee ta ante de ndaa eta Lt Nwk.

    Ray Baett abaja a qeda e attaen ena an debten a m deHaem n rTambén ama a mú atns y de jazzPas de a chg al y e a asasa, y hy de nexeente de jazzatn en ntanten

    ja eta amalama de n cubano y hyth'n luto entuaman a o óene puerorriqueñocon u letra en panglih un arot que aúnae inl y el epañol y que releja la realidad de lobarrio.

    Hacia inale de lo año eenta, la minoratnca etadounidene uelen a cuetionar u

    marinadad y reiindcan u derecho de plenaciudadanía. Eta toma de concenca poltica yculural ea a lo laino neoyorquino a oerehaca un etilo de ida m auntico y m próximoa u race. Conocida a poco tempo con el nombrede ala, eta nuea múca exala el amo lamuicalidad de la raza nera y la belleza de la patria(Cuba o Puerto Rico) y exprea la dureza de lacale, inetada de droa y nter

    La ala hace u debu en el hotelSaintGeore de Broolyn, donde loLebrón Brother, de oren puerorrqueño,

    enuaman al público El Cheeah, cubde Manhatan, utituye a SainGeorecomo puno de encuenro de o aeroneoyorquino, y con el xo de ea múica,lo atino de Nuea York recobran loalore de dentidad y u orulo. En locomienzo de lo año eenta, Ray Barretto,Wille Colón, Eddie y Charle Palmeri, deorien puerorrqueño, y el autita ohnnyPacheco, nacido en Santo Domino, on oprncipae exponene de eta múicaMachito, Tto Puente y la cantante cubana Ceia

    Cruz e unen a a coente de a aa yaparecen nuea etrella como lo cantantePete El nd Rodruez, Cheo Feiciano,uo Betancour, Hctor Laóe e ImaelMiranda, capace de improiar la etra enpúbco, uendo la tradición del n cubano.Rubé lade, nacdo en Panam, e aociaco We C y, m tarde, a inale de loaño eta, poiue u carrera en oltario.Su cacone otcada Juan Pachanga,

    Cba en s asnenta a ea amsaen La Habana antes etaadase a EtadsUnds Dante s asetenta nsmna n an éts enesn a aaa

    8 A EXOSIÓN MUSICA

    Pláti Bua Améia saa a sasa d baooyorqo, xddo s máa por oda

    E IMEUOSO MERENGUE 8

    Saa Ca, drgda por Raal Abr aor dmas orals oo El ah piet y

    En cmpñ e Repúbc Domncn

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    45/68

    oyorqo, xddo s máa por odaAméra laa

    os grpos d s asa prolra Na Yory Pro Ro as omo Vzla y CoombaDsd os años a, Po Ro maradoho mpo por la ara amraa a asad rsmo, os aas Raa Corjo IsaRra saza a sa gra d la sla y da

    a oor la salsa. Los grpos loas, omo losd W Rosaro, obby Vaí o Robro Roa,La Soora Poña drgda por gra pasaPapo La o l Gra Cobo, raza o losd a Yor. La a d a salsa Vzla, Coloba y oros pass d Améraaa oa po d r q a sasa os a a msa d go so a ormad xprsó rooda, a sr d ligua aaq a odo rso aroao

    EL MRNGU SAL A RLUCIR N LA SASA

    A als d os años sa, a salsa pzaa prgars d éxo d lo omral, aq rg domao, poso y á d balar, apora o gor La pora ooa ddomaos aada a Gra azaa rso d la déada lo baa dsd prpo osbs d L Sao Domgo, barro sado aor d ahaa E mrg s rod a salsa, gaádos as a oda a odad laad a Yor y d Pro Ro, dod, ras hraá dasador, rosos domaos bsarfgo a prpos d os años oha.

    A dados dl sgo XIX Sao Domgo, rg dsroa a la tuma d org ropo,sadazado a las s b psas por ssras dsaradas, ss parjas srhaazadas y ss sgsas oorsos. La rgó dCbao s or l basó d meegue ipia rg ral q s aopaña o aordó,tama ambor bbraóoo y güi rasadormáo. El dador Radamés Trlo 9 3 0 9 rspalda a ras orqsas d rg omo a

    sl Ri ls oe l siui

    mas orals oo El ah piet ympae Ped Jua.

    ra os años sa, l aa y baarJohy Vra y l ropsa Wlrdo Vargasmpo mrg dsrado, yhmorso y píaro, o bras orografías.Isprádos géros msas oo zuk lhighlife ghaés, ap l uku zarño Vargas

    ya sagr a al mrg Apar grposmos l y ss os, Las has dl ay os años oha, l aa Ja Ls Graprsa mrg o lras y arrglossosados (Bahata a.

    e merenge conero crcterfrcno per e prenc de coreón,mporto de emnen e go En Ácorent e peenenontr spreco amba

    (qe e gope con mno derech on nbqet) como peeere en e cdnfero

    8

    D d h d

    8

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    46/68

    Desde hace nos qnce aos los sntetzadores yotros nstrentos electrónicos nvaden Aérca de

    Sr Este despleue de hh ch da luar por unefecto berán a n retorno a las races acanas

    aerndas o eropeas Se dbja tabén necenso scal que revela un deseo de

    entendento entre os pebos de las Aércas yna aterndad que derrba las barreras artcales

    erdas por la colonzacón.

    C A P Í U L «FUK» «ECNO» Y E OA AS AÍCES

    Dos omrs drmr d ót: rd tórrdo F -osdrdoomo rr d

    pgad-aprad gú ó ro dh ssT t V

    8 8 «F UN», «CNO» ONO A A ÍC

    HO TOOS «O»

    El zuk ceado po el gpo Kaa' e conidea Kassa ' abajo), derndsube de ouk fuef d d 199 S

    UCA CIOA 8

    poeionalidad de alguna poduccione antillanadel omento. Ouetada con intetiadoe

    Las ananes de ZouMane abajo), grupoformado en uadaupe

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    47/68

    ho como el nueo emblea de la múica de laAntilla ancea.

    Duante lo ao etenta la atinica la Guadalupe aboben e pas haitianola adeeyps, hbido ceado po GodonHendeon en a ila Dominica a coo la ala enu aiedad euopea aeicana. o obtante

    aguno mico antillano apian a oa deexpeión má peonaleHacia 98 e pianita de la ainica aiu

    ultie intoduce la palaba zuk en uno de u

    dico Uno ao má tade Kaa' -undado ena po te múico de etudio: acob DeaieuxGeoge D écimu ieeÉdouad Décimuimpanta el zuk coo géneo muical. E ocablopoiene de azuk (« auca» en ciollo) podeiación deigna tabién un baile popula. En aAntilla zuke e ha coneido en inónio de«baia».

    Kaa' peenta una múica aanada dede elpunto de ita técnico lo ue contata con la ecaa

    fundado en 199 Sepresena en e mundoener ampañad dea arsma voasaJoene éard

    Ha ue esuar aKassav a omo seesua e rs ueabara odas as msas

    de mundo. . . ] De a

    ue anos arsasen el mundo anaspobaones puedandenarse on a frasemusa de Kassa':esa porrma aegreesa méra enanadapor una onraméradesmesurada ue ueea buena omdaropa.»

    Ptick hoiu

    iento conea la cadencia de bae del gue aliempo ue incue lo s de ala de fuk, ademáde eleeno popio de lo ito tadicionale de laatinica de Guadaupe éé gwka

    En la onda expania de Kaa' oto aitaantilano e imponen también tano en la ila cooen la etópoli: el gupo Zou achne lo

    cantante Edit h eel Ra ph hamaTana St Val Eic Vigal FancVincent Jolle Uull.

    E «B» Y «P» O

    En 9 8 la uete de ob ae eclipala buena etella del eggae paa dejapao al du u aiante el daeha el gga. En lo ao cincuenta lo deejaysjamaicano inpiándoe en loeheente eoe de a igleiaeangelita ee a hala con

    una bae de o (ase en lacaa nnal emeclada- de aguno éxito paaetiua el etu de lo bailaine.epué de oun achoui Si Lodomic tae de inale de lo aocincueta y incipio de lo ao eentallegan ig ouh Ro má tadeYellowa ue e incina n po letaobcena y oocadoa aalelamentee deaola el concepto de «eión»(intepeaón eceación) de un éxito .

    Ete etilo de p, denoinado du, eintoduce en nglatea dondeda oigen (gacia obe todo a LintonKwei Johnon enjamn Zephaniah utabauka) a la poea ecitadacon eemento tmico (pet du)

    En 985 Ude e Se Teg deWane Smith inaugua la ea deleggae digital compueo coninteiadoe o utiliando la técnica

    formado en uadaupeen 8 se nspran ene oul deenden aberaón de a mujeranana Memb dero desde e prnpoJoe Ursu connao on su arrerade sosa

    9 FUN » TC NO» Y RORNO A A RC

    d sapling (cpación d amnos d oasmúsicas). El gguin o gg (d la palaba

    Shbb Rnk abajolouz mglómano

    fi i d l

    RARO TROICA 9 1 El nnt yruionit CrlinhoB l i i d

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    48/68

    ) gg gg pagguin «aapino»), p sob imos d ggay s vaian l danhall con las ambin mylascivas, s impnan dl hip hop sadonidns Eldnhall oa psados cios imosd los clos aojamaicanos. SabbaRans, Cocoa a, Rd Daon oi imponn ss os

    povocados, dclamados aáaas, y ss poss d ad oysEl p laino, pain dl du

    invad as oda Amica lanay l Caib. os apospoiqños n Esados Unidos,los colombianos n Caana, osbaslños n Ro, aa (dond lpcsionisa y cananCalnos own conja l p ylos imos baianos) o So Palo,apsan con vmncia po l

    p con las n spañol,spnglish o pos. El dúopoiqño an Empi,oindo d on, voca laspipcias d la vida coidianan As s l vid En Hai y n lasAnillas ancsas, los djys psanss popias pocpacions apando nciollo En Cba apacn ialmnvaios pos d p como Amnaa,n oos, y a pai d noncs n aHabana s oania n sival d p

    «OC», «SOGO» «BCHT»:

    U COSTT ROVCIÓ

    En los años ocna, n inidad, bajo lainnca d la música disco, l calipso sansoma n so música d baildsnadada y comcial con laslaivamn inslsas, y a mndodspovisa d mo y n absoloconsaaia En los años sna, n Cba,

    fiiondo lo tmbroo ha imuton l lno ntionalomo l r dl gguión ntr l eggedigital l . Ngg no m h riado r un ggmiorqu h nido n n

    on un ambintoil uy du nl injutii.

    Brn la iqirdnuo ídolo d l múibhina h grbadoon úio d jatadonidn.Combin l y loritmo és

    Lo Vn Vn bjo iono dl g onun d la chgtul á otiad Cuba Fundd or lbjit Ju n Formllobtin un grn éito nlo ño tnt onAqí e eiee lcdel Ptoit tee

    92 «FUN» «TCNO» RETORO A A RÍCE d n d l tnt tul l qud hn

    «R ATINO » «B-REGGA» 93

    Chango xraorinario prsionisa l grpoos Van Van, s inspira n la sia youa para rar

    lb l (bnd n 942 n Bh bd u

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    49/68

    UY FEA S HI R O NT B Y !U)G

    l qud hnud nu tn nEd Und EnNu Y dtb td l dúutq LnE n l tOt l

    hn (d nn Kd t l q b Mll Mn L nnn n glh(t qu ll l nl, n lnu bb¡n n l tO.

    R (tul db n KnTubb U R llnun d /

    d n quntn n ld n d bt d qu hud n n ddn l vnt d hh n

    n rimo a q baia on l nobr ongo osbanos rgiaos n Esaos Unios n 980 lopropagan por s pas y abién n Cba; ongomás so y nrioso q la salsa prorrqña onoyorqina, s onir n l rio prilo losgrpos anos aas (NG a ana Dan Dén,Dai Calao

    oy, la ahata s ipon n a RpblaDoinana on inérprs oo onaro Paniagay s Sgra Es génro anión roánaanq a no ahisa y abran sxalsrg a prinipios os años ssna n os sbrbos a apal En os años nona Jan is Grrapon moa sa sia ran ho ipoonsraa argnal y propa l poplaho, on a Bahata a. En a aalia, a tcnoahataorqsaa por s aors sá n pna olión

    Frn a nóno orial por l q araisa asia aina y aribña y a inasión a nologa,

    nmrosos sios s rpgan n las rasraiionals.En aa, Gbro Gi s nsasa on l a

    q, a ss oos simola a nia pbo ngro ya ialia a ra ariana y n Río Janiroapar a aa-a. Tabién n aha orossos ronsyn grpos ho (génro orign porgés srgio n Ro a inals l sigo XIXy lgo inio por l noros os afoxé y loslo af (grpos arnaalsos q s nspiran nos rios l andoé xprimnan n noag En 9 s rorgania afoé Filhos

    Gani y a parr nonsgrpos inspiraiónaana (Ié Ayé, AraK, Olo pasanoo s splnor porl arnaal isGonaga y GraoAo han lo honor a fo saapsina l Sro

    bd ud l ú brl l und lvnt tit.u n tund lnlun d Lun lbEld ln t

    n Lnd nd l tnt u lt nddub tunn Bl n 7 nd ddntn ud un lu dhn n l nul

    9 «FU N, «TECNO E RETONO A AS AÍCES

    se aompaa on una sanfona aordeón), triánuo yaua aón de resonania) E xot proedene dees és ( tt ) t mbién se eu e de id

    ÍCES 9 L descsmn dón n

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    50/68

    esoés (sotts) también se reupera de ovido.En Hait, tras a ada de os uvaier, e

    movimiento asn de «ra») adquiere un aueonsiderabe on rupos omo oukan Ekspeyransde oukman, nombre de esavo rebede que afinaes de sio XV diriió as insurreiones onraos franeses). Interpretando ritmos vudús on

    sintetiadores, oukman Ekspeyrans ha vueo a dararta de nobea a rioo, durante muho tiempomenospreiado por a ase media.

    En os aos setenta, a isa de Guadaupe redesubree gwoka os ka de ka «uaro», nombre de untambor heho on un bai), aniua músia de osesavos y os neros, reeada en tiempos a rano dek a vé Ng y a artinia e éé emparentadoon e gwoka Por su parte, e perusionisa édé SaintPix y ax Cia, instrumentista de faua tradiionade bamb, vueven a haer ouva wa un éneromusia que se toaba en os antiuos tiovivos.

    En Cuba y Nueva York, os ritmos tradiionaes deorien afriano oan de un éxio renovado, mientrasen Puerto Rio, osmúsios jóvenes ombinanantiuos éneros omo aoa y a pena on eja. En uenos Aires yonevideo, antantes einsrumentistas interpretanotra ve e andombe y amiona. E n Veneuea,aunos rupos omo

    Guao toan os rimos deas ofradas neras de aosa. En a osaoombiana de Pafio,aunas orquestas dotan auuao énerotradiionaafrooombiano) de unreisro omeria,mienras en Perú,

    En Am n, tmb tú dmnj nt mb y dAb n tmb d ión dBvnt n td Vn Abjtmbi d d d Sn Bnit

    instrumentistas y antanes adoptan, modeiándoosa vees, a marinea, a uea, y otros ritmos mestiosde antao.

    Las músias atinoamerianas extraen su vitaidadde esta osiaión oninua entre a tradiión y amodernidad. Siempre vinuadas a as antiuas ysustaniaes oientes, y aoiendo ideas nuevas a ave, éstas son una uene feunda de a que e mundoatua, en oasiones h astiado de a varianteanosajona, no esa de beber.

    ndmnt n mú bn. Ln tizd n mb b y n mú nd n m nmb indiAntmnt mú nbn

    tmb dinnd d nnt d jm n E n bnPtt Vd nizd ditm d tnión n yd d mti En mbbv t n nnjnt d t nd d{nt tmn d tmbm tm d b nd ntnttm y qi nd im

    9 97

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    51/68

    TESIMONIOS

    Y DOCUMENTOS

    8 IMONIO Y OCMNO

    A MÚSCATADCONAL DE LOS

    Las danzas de los dablosEn nueoa ounidade india onega de Aéia atina a figua ddi b ib d b i

    IMONIO Y OCMO s apad a gs dl atgu Ls spas mpd ua ampaa a ss ads a As ua stóal

    a pd a s salas dl dal Y p ls múss m p a msa dl agua l at d l s ag

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    52/68

    NDES

    Par los amerindios, lamúsica investida depoderes sagrados ha estado

    permanentementevinculada al cosmos y a losciclos solares y lunares.Siempre vigoosa en elAltiplano se toca sobretodo en las ceremoniasagrrias y en los ritualesdestinados a favorecer lapesca así como en lasestas patronalesAsimismo los incastocaban música en lascuatro grndes estasanua les dedicadas al sol:las de los solsticios y las delos equ inoccios

    / // n \ '

    diabo enaa a ibetad a ebeinonta e ooniaio eantionfoio E diabo ua daza ia agnian o podeeatátio en oaione peite a ohobe aginado eoba de nueou oguo e identidad tatoatepoaente un itea aienante opeo

    as a qusta apamptats mmts masas a gó d haka HuaalaAyau y ua pa d Apumay Aqupa ugda Huamaga 50 50 aqu Onquo fmdad dl at y d a dazad a ppagas p da a sa da qu muts d ls huaa[luga sagad dd s aa a ls

    apasads] haa suad y shaa ud paa ma Ds ds sas Ésts s aaa s hms qu alaa psa d

    a As ua stóale madó asga a ms d0 ds y dó dstu das haa.

    mag n pud ada l d l agua y d la s asadas sas a dl da y d s spus quu d s aas d la a y d las

    aas paa asm su uza y suga

    ds ls Vs as s das a pqu s ts s ha la a st y ls aguss ul a ma pssó d s da alas y músse u luga s paa sau Y ls ms ha u pa uaani [spu d la maa] s ptg y ls ampaa a ame u da «u up s mud d la aóla y pud alzaue m lazas dsd al d s ala s l apa m a s psds p u

    msa dl agua l at d l s agdss

    l «huayno»

    xm DamE io de u

    E géneo uia á popua de onde e huay exita a en o

    tiepo de o ina ho e hadifundido en e edio ubano

    us as s s spal quhua aa al am a la pa all d a xsa a la llza d laudad aa a s amals a as sPud s dua las fsas ys d huano n la ad y dss u stl m ls dsgu d la músa ppa d suals ads y las stas saalslaua mpa lauta d pa

    apa madlas hhuaqu su magal pudampaa huano s AdsAuqu al d dta sa músapuda pa s sga sada ls puls adis la sd ma dsa Paa l ls s l a músad ds ls das md d psasus algas sus mns su psay su ddad uual huano uaamalgama d músa dgna d Pú músa lal spaa s la ma dxpsón ms gua d ls Ads ls puls d la s a uau pud pas gups dhms mus as qu za hha a ua pqu as su ada d aa y a n all al s d s huano qu suha la adi

    hn h n

    100 EIMONIO Y OCUMENO

    AOS DEL, FMÍTCA DEL TANO

    La juventud de GardeE 9 de mazo de 1893 Bethe Gardsega a Agentina con s hijo de dosaños y s amiga Mae Dcassé y

    EIMONIO Y OCMO 0

    s l tras son como n emendoorp perl a mendo groseoy siepe de poca cadad Las úncasetras dgnas de mencón son as

    Así se abre la neva ví l ngo comienzo de a Gadia Nv npeodo de transomación total detango qe va a pesonalizase y

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    53/68

    Un halo de leyendaenvuelve la biogría deCarlos Gardel Nunca uncantan te de tango ue objetode tantas controversias ytantas pasiones Aunquealgunos argentinos yuruguayos arman que elcantante era oriun do deMonevideo lo cierto es queCharles Romua ld Gardelnació en Toulouse el dediciembre de ruto delas relaciones entre Berthe

    ards una planchado ylavand�Jª de ocio y de unpadre sconocido

    años y s amiga Mae Dcassé yEtienne hijo de esta útima Agnoslibros refieren qe Gadel vivióprimero en Urgay qe estdió ene coego San Estanisao y qe npayador con e qe se encontó en nappería loca na sete de bar decomidas donde se renían os úsicos)

    e inicó en a música o obstantesegún otas biogafas Bethe Gardsse instala en Benos Aies en nconventio (connto de edificos conn patio y baños cones) de Abastobario poplar de os mataderos

    E ancesito, apodo por e qe se econoca pefiee la cale a a esceaas qe se dedica a acer peqeñostabajos además de cometer peqeñoshtos. Pero lo e ealmente eapasiona es a música S madeencea de teato Politeama lo eva aescca cantantes de ópera y Caos seinspra también en agnos payadores.A cestas con s gitara se presentaen os amacenes sinónimo argentinode ppeías) baes y fiestas locaesdonde my pronto se e empieza aconocer coo el Zoza po sespéndida voz.

    En 9 foma n dúo con ecantante y gitarsta gayo oséRazzano Ambos se pomoconan enArmenonvle y e n otras saas de

    Benos Aires y Montevideo y reaizanmeosas grabaciones hasta 1925.

    «Mi noche trsteEn la época de a Gardia Veja secantan también agnos tangos Pero

    Peinado con gomna (a la zquierda) tocadocon un panam.á (a la deha, a sonra de una

    esrea

    etras dgnas de mencón son asde a ooha 0) de Ángellodo con música de violinstaEniqe Saboido. o obstante, eltexto es comeddo ingeno nspdoescrto con la ntención de noamedrentar a nadie o eno se corrsponde en absoto con

    e mndo inqietante y pertbadorde tango

    Garde qe conoce y ama ya eltango no podía cantar este t ipo detextos Pede decise qe espeaba-a sabendas de qe ba a legaqe e tango encontara nas etasa s medida qe o aropaan paadare na dimensión neva. Ascano se prodce e acontecento,Garde trastoca s dscrso y ssfomas y se vincla a tango paasempe

    E acontecimiento es M nh con eta de Pasca Contrsi y músicadel composito Samel Castriota ndama íntimo esmdo con pesonajesemotivos y cebes con n decoradoeaista y significativo y dotado de nlengae qe aúna con acierto ellnardo y la lenga venáca Peomás allá de smpe tango qe Contsicantaba en Montevideo el vedadeoacontecimento es qe o canta Gadelqe e teto de M n ch se ve

    ensalzado sb lmado como dotado dena neva feza hasta e pntode confndse con a música qeo sostiene gacias a na voz qeparece hecha tan sólo para intepretael ngo.

    El 4 de octbe de 97, en et Emeada de Benos AiesGr cnt por pimea vez enpúo nh s primer tango

    tango qe va a pesonalizase yconvetirse en n géneo msicadferente de os otos y concaractersticas pefectamente defndas.

    Segio GonzálezCaos Garde a voz del tango

    y mcho más»

    Gardel el personajeEl o Ran Gz d la San an u ipon d an fa d ogo nb

    Caos Gade se fe mpesionadode nocti dades de B e nos Aie sy llegó a esa macerado desentimentaismo

    o tena nada de compadio[término dimintivo y peyoatvo compade qe desgna a inivde pote y maneras aogn q se as da d e cabaeo sin n medios de seo] e l y todos e pedían o q ; 1 : na gacd y i i

    102 ESMONIOS Y OCUMENOSgener y denteread «Haga unagauhada Déje y éngae a antartang a La Ba [arr gené deBuen re t uad era de

    herd, nvedra auón a rrah

    arde tó arte en EpéraeMelodía de arrabal Cueta abao El

    ESMO DO CU M ·' ·os 1 03arededr de ajón en que etá e erde uer reente, aaña en atrtea r a érdda de rtanguta

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    54/68

    Buen re, t uad era deuert

    Y ar arde, uen

    ag, hre ne que aa que hayque rar a vda ante de erderahaía a gauhada de re n ag en una nhe de arra a erhnhune y a eer n tnt, araantar deué entre e aune de a

    gutarrataa entre u nhe de Buen

    Are y a nhe de Mntedeuand nern a uare araPar; y en e vera de 19e deeda en Buen Areen el Bradway untang en e que raau ae

    Rey de tangrdó Lue deBueno irea na eulaque he vtuender en unne de nuetrMadrd ara quee retee u tangoo y Obligo l ende nej aarger n e nuede hre a hrentánde a eer aravdar

    e e vea andar a

    a ue de neadeurad huann exe de atrevand u anónen e aa, eerandn ae enta hra de anaru tang vfadde a eíua, de raón

    Melodía de arrabal Cueta abao Eltango n Broaday El da qu quiera y ango bar.

    ra e varón de tang en ntraten a ujer de tang e hrer, adrd ue ae edtar udeengañ

    tang, que tene ag de ae

    ant y a de unera g

    tanguta e tang hay ua ta

    urua de ahgad u n de de agnía

    La de arde era una herda eu rtr y n ardare erede u exreón agada.

    tang tene una gnaón

    rtuna y r e hay un tang queada un uede aiare y hay tangue aejan y tang que aera tagara e da de dehau y tang arae da de ar

    tang e enge y etray dra der que e tá arda a td e etar

    Deué de eta eón nerógatan re a freura de a rade u rna, aree que artve en ayr dean, n áeretva ant r queve enr a u oroha [renta,de te ura Aeaón aetuaTaén e e títu de una aíaga] n dadea de una ntaau

    Ya ó drá reetr u tang envtra rad que dgan u den e arh de retret; en' avda enendda de vda ó ren u a a a de utang.

    drá nue en a rqueta

    er a rueta enará en é uande enuentre n a aara atarunda que ea u en laera

    Deane en a e tanguerutre, e Rey de tang aaradaen nhe que a arque é er que han quedad vda n nuetr reuerd de ueua

    Vva atrá l ara enntrarn ta ve a areagad de tang rn a garena antand ena n elra egrante e ngualaede tang

    Muh añ han aad dedeea eón de rad er nu na ee da y ree u etatura entraa de tanguta anta et tang que e han dedadet da en e que e unen

    reutad en a edad que tendra ee reente

    Me huera gutad verteart arde añn e ae an

    aó {

    104 EIMONIO Y OCMENTO

    VELTA YCOMPROMSO POLÍTCO

    Atahualpa Yupanqui, la tiea el silencioYupanqu extrae u atera pra de lacultur andna que ha aborbdo

    EIMONIO Y OC ·: N I '( S msma pasón la l 1 u s H , p o 1msmo ea e e la t : 1 d

    reemos que a t 1 1 q se operó en a recen h i s · C l

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    55/68

    En los años ssnta sda n todo l continntamricano un fnómnoxcpcioal po r suamplitud l d la canció n

    comprmtida; canciónprotsta nuva canción onuva trba n Cuba. Estnuvo génr d canci ónlatinamricana a mnudod inspirción marxistacon frcun cia s confundtambién con la canciónlk

    ntenaente que ha evcad ennueroa cancone.

    É [tauapa] cuena que vvó unoscnco años en una regón agennasuaa en una aera e os nes ena fonea con he Bova En ese

    uga ha numeosas aeas nas queno enen ms e 60 a 0 habantesEstuvo con eos apenó a enguaquecua observó sus os como poejempo a foma en que coraban unbo con un aca. nes e abaoel ombe o antea como s quseaaprecar e espesor e a maera menos es o que cree o magnaun meo obsevaor ora ben naams lejos e eso o oca poque vaa maa a un ermano Lo acaca oabraza como s qusera mer su

    metro pero no es eso. É e ceaós Yupanqu puntuaza:E ua rauco e quecuasgnfca eso: "no me coneneshemano Hago eso poque e paónme o a manao poque e recboa oen. sí es e tua Y su hacaempeza a tabaar sobre el agaroboe quebaco o cuaquer otro bolpara abalo

    uano se e pregunta po e sencoe os nos que a veces exaña unpoco al obsevaor espone Ehombre no se caa porque no tenganaa que ec contao enemuco que ec peo no quee abaPensa que as paabras se luencuano se cen en una conversacón que peren su fuerza su sgnfcao.

    Ahu Yuq d cu d

    zqued

    Para el no as paabras poseen una

    gan fuerza pesuasva Es la manea eustfca su pesenca en la erauano menos habe meo porque asícapta sn ratar e comprener afeenca que exste enre concepo paaba ene ea opnón entescuso eato. Pensa que no ebepererse con as paabas. Parece que eno sea e auor el proverbo quece uano habes haz e moo queus paabras sean mejor que usenco Sn embargo é no anventao ese provebo vene e

    ejos e Oene pero o ha apcaotoa su va a o argo e toas asgeneacones e gene e su raza suengua su pensamento.

    Chile el exilio

    Faose Tanastahualpa upanqu

    Terra ucalent e fecundalatada por la ana de la dctadurahle ha nutrdo con u ferento aartta coo Víctor Jara VoletaParra fgura repreentatva de la

    nueva cancn latnoaercana íbolo de la retenca frente a laopren para nueroo chlenoen el exlo

    os cantanes múscos pertenecenesa movmento e a nueva cancónchena forman un grupo e ceaoresvaropno aunque uno po una

    su busco paso e i i ie una socea socas n a c 1 ae epesón poítc sn p para os chlenos qu se e ucar conta e régen c chenos efugaos enren supervvenca ramtca al

    muno a aporao en e pln lcreacón aístca una pecepcn ve as exgencas e ate msclpoítco.

    La ac ofensva enquec e conacto permanente fecun puebo que ucha en a va copor la efcacón e una socea uo paso con sangre cenzas a agéness e una acu que s be era competamene efensva al mamaba a una stuacón e resse .Resstenca peo tabén creacó y

    que e are ebe sobevv poongase s no quere mor

    Pero e exlo taén secorespone con e fna e una écon a presenacón e un baanc. momento en que e bsevao pscenr a través e as numeropefeencas e os stas o es e o accesoo o funamenta supefuo Es ambn a eua ·paga a os maores econoc que se emuesta a queos qu ¡ teno geno sufcente paa e uela Es a oba en a que se s .a obra que se a eo renace qse poonga en e seno e una c • < nueva como para pregnase ' 1 1 sento ms etmoóco e e ejempo a espanza 1 1 as obas ms antgus.

    Ben I� ss í 1 ·La nouvelle chan

    106 TTIONIO Y OCUMNTO

    OB LEY, EL DIOSDEL GG

    África tira míticaBob Marey, e orige aaaoproa e voz ata toa s va azo o Ária a ta d

    TS 7ndao Slo e acedo de e noe necesao e corera»

    Te Bet o Reggaeos sére nº 7

    Kong y s fia Bvy fracaso coo los do s n Peo esto ene oca orantenendo en centa e s n

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    56/68

    La muerte remaude Bob Marey e convirtióen a fiura embemáticade a mús ica jamaicanacomo ocurrió con CarosGarde y e tano Desdesu conversión arastafarismo, Marey viviódurante toda su vida deacuerdo con su s rincipiosreliiosos haciendo dereggae a música de Jahe dios rasta. Sumisticism o sus desveos

    por a paz mundial y laiuadad socia asícomo su taento otansfrmaron a os ojosde os jamaicanos en unverdadero aósto

    atpaao.

    «i oienacn oetvo ltoes la nidad de Áfca ando legeese oento la gent e ira asy se di e todo eso ena n o éAne todo soy n rata y eso vene de

    Áfca Nac en aaca as aaocn de a escavd eo deeco lgar es en Árica Jaacaenece a los ndos atawa erotodos eon asesnados o saloln y ss gereros oeivo esaota ago nevo a a gene odes no e orta S o consgo sore esoy cando or a vedadNo e deo ntiida No orré asas aas ya e ieon graventena ve Unos das anes de aelatenado e esvo a nto decosae la vda ve n seoeonoro es e disaaan enna eoscada Mi adre e sacaana ala de a caea Una vo edeca e no yea y e anaacaa a los asaantes Lego candoe atacaron de vedad a os es díasesta vsn e vno a a ene de

    La vida d MarlyDesde esta agen en lanco y negro den Bo delgado con ona de lana edoaatdo o el cncer an transcidocatorce aos Desde s desaarcin ereggae no e a veto a ecea y

    segaente aaca taocoNacdo en n la aroa de SAnn en agn lgar al noe de a sla e loven Roet Nes a e no conoce a sade n nglé s lanco y can oaadda del eéco de S aestadser edcado o edela s adeodo eiea vedadeaene candolega a Kngston a os doce aos nenc own ecisaene en la arteoese de la cdad e a esa de ser nnevo coleo noa ro segasiendo ario de los argnados y

    sore odo de os y ono eoven aley se intesa or osincntes sou d systs o e deoxsone en arclar y escca la adoe le erte s intonar los ogaasestadondenses donde se dan a conoceros gos vocaes negos coooongows Dfters y soe odoessons de rs ayfeld a lose Bo see a eeenca

    Desde entonces el cico al eodavía laan Nesa siee estarvncado y se codea con los eoesl riero de odos e s vecno Joeiggs e ogana sesones scalesen rd Stree Ése es e esonsaeenre oos de e e oven areydesaole s referencia o e canosincoado

    l año de a ndeendencia deJaaca 6 coincde con a reagraacn de Bo g ot a Lese

    decséis años ego nda os al nWaers con s s «colegas de sier»de renc own e s tade ern sWales Ss oas «Iresones encerta anera

    Desde 6 año de aénco éxoSer Dow e o eea a gaar

    aa oxsone en e ítico Stdo Oneasa 66 se scedern varios geane sn ningn éxio elevane LosWales se nsran sore todo en el o/de la oown ero el go no aenconado an s roo sondo n66 se rodce la rera rra aaBo Sg a s adre a sados nidosdond se eda vaos esesraando n na cadena de on a deaovls

    De egeso a Jaaica areyenconra el aís caado a lé

    Selassié a asado o al desaando levor asta Jno a Pee y Bnnyveve a a s gaacones ara oxsone yaién ara ese Kong s noento de vacas facas ero e trícontina erfecconando s arenda Nnca se aa astante de estas orde ensayos e ar de conveilonos eses s tarde en no d osgros s ees de la s a

    n este nal de 6 e rod e nos referos es n antongeniero de sonido de oxson n ee Pery Un ao anes no c con ae «ardo» rctca reggae con s eople F By > r ; 1 a n nevo to lgera en coaracn con el a n te i o r , Iokstedy Scratc -s podu : v h de sitarse en in < 1 � 1 tnicas con R1 1 1 vesos insen d o ' : < 1

    08 TTIMONIO OCUMNTOmás arde-e bast an para ganarse unareputaión en un medio puramente rockos texos y las guiarras inisivas que seurnan on e órgano omnipres ene

    TTO Y lbumes Srvva y prng auguran unuturo mejor para los Waiers. El so nidoes más vigoroso si abe y la inspiraiónparee no aabarse nuna S in embargo

    h b á á E úl i d

    que había sore la himena. Era unaseñal -añadió-de u u grandes espíritus de la i ea s había la seña de que se abía e leva a la

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    57/68

    tiene el sereo Así pues hasta 97 osWailers grabarán sus más beos íuloson e apoyo de Perry st e énio oo

    ha enontrado un sonido para eos Unbao rebelde» que punea omo unametralea» a igual que las armoníasmágias del trío reuperadas en un eoleano que detaan unos extos inisivosy diveridos Con aniones omo KaaLv p ourf Dppy CoqurrSa x Marley ha diho as odoSeguro on este repertorio sólo le restaampliar su audienia no sin antes habermostrado a Srah su par de ases laseión baobatería más emible deenones os hermanos Barret

    a máquna funiona sola desdeprinipios de 972 uando Bob proponesus útimos títuos a Isand de paso porondres Chris Bakwe l que ya ha oídohabar de é lo anunia omo arsta ensolitario mientr as os otros dos Peer yBunny son reegados al rango deWaiers Des de entones odo va muyde prisa Cah A Fr y Bur -un año

    onribuyen a apreiar esta

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    58/68

    En el universo laino CeliaCruz se considea la gnsacerdoisa de la músicacubana por su presenciaen el escenario su alegría

    de vivi su esponaneidadsu voz excecional su donpara la imrovisación.Famosa en La Habana aen los años cincuena Cruzse raslada a EsadosUnidos en los años sesenadonde ha gbado discos ha dado concieros con

    casi odos os músicos cananes de salsa

    Cuz o Pene e Epaansded láss de sln.

    l esns eerd: Cnd nt Cel r rer ez, sz er n tente qe re qe en re.

    Célia Cuz en Cali:cien años de «salsitud»C a po e eooobao Ubeo Vav.Cno ea ana -a uopaeba Áa e ooona uevaok ge Peo Ro vb a a e eaee

    ds se en y nn lnón g egó el re nfs de s, se óree

    fs qe sn s r sed . . .L ñ n frt y elsrs nsé ng ngng ngüe L z qe rtde esen r l s ede nestrs rs ens sese ng s es z qe esy y es nes s Ce Cz. Celn nt só n l nt nls ns, n s erns edrsde rs y drs de ss nss nrrls nes y lrzdsn s end B Derek y s

    tre qe ree erse de frtón Cnd rs ss jsnzdes, s s geners y sf de rz ls ens esje j se nete en nggnte qe ree desesdente

    Celia ru: cn l pansa Pao La

    e an/n Jt Btanr1.

    zd sltnd y gtnd snsns. Y ss seds relln de snds es ys. Ce n ds s gsd C en generl y én dss ñers de Aé entl.Y qser dedrs el guagua

    éne de qe se l y sent ás de ls tres] de qerd C y d en lr nzn de edfs n n n rs de l rsles de L n qe se e C r Ne Yrk agua Per R guaguan r eneze rrs , r Peú uagua ¡ ! s ens Agenn, ls ztes. . »

    ea ba

    os comienzos de una estellaU p

     

    ogr m e o ap a Cea a eaa .

    el Crz, stes y eqld,eenee l sgn de l Nó n de tre nqe nde dder nn de qé ñ. n send Cel l segnd j de nl ners, d sn y ss erns qenesr ntnd. Cen Ce qend ss ens l ín dns e l de et Y est n d ns nñs qe n s qé td esnte se g en e Aes es e n frs rqe n en l ent de qe e z le les tr

    n r yr qe el nse

    nes lens y n ez s, lg nss en n nr fnds de n de dóndedd s nñs Ce qeennes e só n dlesente,ró en e nrs n qeé, s nnes en g ern s

    lds ánts y s tngs deerd qe De erd nest d, Cel esgó r elnrs n ng án lldNoaga t el rer re ye l estrel nd del g ..

    Cel eezó resentrse dss nrss rdóns ddy l dnde ser deesnds s yentes .

    n ls s dennes,Ce ró s z y esdó ts en e Cnsert

    Hn Pe n s, ell essegr s ón qe e enserltertr. Nd en e sen de nfl des nó el dner q gnd n s lent s enler s edón y ferz den trj nsnte, nsgó sd S enene z e dez ás nd sí qe ssrfesres e egntrn s qentr en ls ess de l esel. nd n resr qe Ce ddesde te trás e segróqe s en s dese de enseñ edre, s edde en rn. Y esdó s jenregd dénde qe gn dner en n dí qe el n oeses de r. Ce l r n d i ó rgents, de d ennes n se l pnó á i n

    1 1 2 TSTMONIOS OCMNTOSCea Cr obtvo s prmer gran éxiocano se presenó en e eso erao Caena aros en e verano e50 La perorrieña yrta va

    t l

    «Celia es única es la más gande»l piania de ala y direcor deorquea neoyorquino arry Harlowcuena u ipreione obre Celia al

    i l l Cé Mi l

    SOOS Y »Nnca he viso a a

    sóo ea pee cantar na cacóentera sn ensayara con asmprovisacones y too o emás Ercomo si ya conocera mi oresa como

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    59/68

    canane tlar e a onoraatancera a oresta más amosa eCba ba a regresar a s pas naa Egrpo bscaba a agen e ssttyeraa yrta cya voz había conrbio engran mea a a repación e aoresta

    Cea recibó na amaa eeóncae rector e Raio Progreso parae se presentara a na aicón. Egrpo spo aprecar e taeno e Ceiae nmeiatamente e oreceron nconrato o obsane nmerosos anscricaron e na esconocia canaraon esa amosa ormacón pero ea nose ejó nmiar «os membros e aoresta me omaron cariño-ecera- y e irector e a caename asegró e no ba a cambar eopinón así e me eé empre he

    pensao e no consge aeo en oe persevera» ¡Y o consigió concreces

    E prmer LP e Ceia grabó con aonora Matancera apareció en enero e 5 Y a parir e entonces se sceenas giras por e Carbe éxco yEstaos Unos egn a costmbre ea época Cea viajaba sempre con naseñora e compañía en ese caso sprima «Cea ha sio sempre na ama-asegra Rogeio artne irecor ea onora atancera-. Cano se vajamcho con na oresta siempre epee ocrrr agn incienteesagraabe Pero caa ve eagien por o genera n hombre eaaba a respeo a Ceia oa aoresa se ponía e s parte paraeener s honor»

    ain New Yoroctbre 8

    uiclogo enezolano Céar MiguelRondn

    «Cano grabé oy naeenena naa . e e n 7 smae(Mrana _ya no ormaba pare e aoresta y yo preparaba ago grane

    heay Esaba ponieno a msica apno con Marty heer y grabábamospoco a poco .

    »aie haba hecho naa iga cona sasa y a gente ecía e erana ocra Haba e too voines unagran oresa Cheo interpreabana cancón sto Cone . . yAabero otra. o te peesimagnar naie enena é pasaba.Ahí e cano pensé en nviar aCea. Qería e ea grabara para me onaire e a mjer e a GraciaDiina Y esaba convencio e esóo ea poa hacero Pero seenconraba en éxco y en esemomeno ea no ena naa e vercon a sasa e anera e e envéna casee con a msca e s cancónpara e se a apreniera y se ameera más o menos en a cabea Asíganaramos tiempo cano vnera aeva York a grabar . Ben, pes oe nos ejó mpresonaos yanonaaos a os oros msicos y a me e Ceia no ensayó naa . . Esamjer es n geno, e geno másextraorinaro e no peaimagnarse Cano e ije eensayaramos me r esponó e noe nte narmos grabaro oorecamene . Y a versión e scoe a prmera y a nca egrabamos Ceia no ensayóabsotamente naa ea ejectó a

    ción ese princpo a in sinivocarse ni na soa ve y sinsaar naa Yo estaba estpeaco: esión estaba a pnto e comenara saba perecta y no hbo ebar naa

    como si ya conocera mi oresa comoa pama e mi mano e o asegroCea es nica es a más grane . . »

    l libro de la ala

    El homenaje de Madison SquaeGaden a Celia

    En lo ao eena Madion quarearden fue uno de lo reale iio dela ala neoyorquina

    «Fe a noche e Cea Crz na agna Cea se iocompetamene cancón ras cancónbs ras bis Cano as ces earen se mnaron a egar a nacano ea ya no po ar naa máspore haba sonao a hora e cerrey os apasos e pbco ainnaron con n amor merecio nos

    eamos con mejor receroe a noche

    »Presa e a emoción vieno oaa saa en pe y aparentemente sinhaba Ceia Cr se arroió cróos braos sobre s pecho e incnó acabea en homenaje a pbco etano haba contribio a éxo eae acontecmeno En e momenoe hacer baance na ve e etaeno se eba por e inevtabepaso e tempo esa vsón e CeiaCr permanecerá para sempregrabaa en mi memoria Cano eapoía haber saio a escenaro en ncarroza oraa ea cayó e roas.En eecto más aá e a gran arise es sempre se ha portao cn gran ser hmano. Y ésa s vr e j amás poría cme inero»

    ain w r or

    1 4 EIMONIO Y OCUMENO

    VALLENATO Y EX-EX

    n sus largas horas desoledad los centinelas de

    Los orígenes míticos del «Valenato»El aeao aparece en la región elVallepr situada en la frontera eColombia y Venezel, hacia principiose siglo Los cantos antigament

    TEMONOS CU M l·NI < )S 1 1

    as de «valleato»/Jsde la s nontción on eldialo, ls jots e cantores y eíco pqueías) serán siempre na l í i l

    imad os músco co o q1 cua a ft p < ya que aaesa d not p; íepeado cacoe.

  • 8/18/2019 LEYMARIE, I. - La Música Latinoamericana, Ritmos y Danzas de Un Continente (Red

    60/68

    soledad, los centinelas delas tropas de Valledupaen la costa atlántica deColobia, y los apostadosen abas orillas de R

    Grande, en México y enTejas, coponancanciones oy, éstas handado lugar a la apariciónde géneros usicalesuy populares donderedo ina el a cordeónvlln en Colobiay Tx-Mx (o úsica

    nortea) a norte de Méxicoy en las counidadesexicanas del sur de Tejas

    e siglo. Los cantos antigamentimprovisaos y conocidos como soestenían por lo general u n talante triste ynostálgico. Sin embargo, en el meiourbano se volvieron mcho más alegres.Traicionalmente e l aeao seacompaña con na caj (tambor) n

    guacaaca (rasaor) y n acoreónSegún la leyena a comienzos e sigloun acoreonista e Gujir llmoFrancisco Moscote se encontró con unmisterioso caballero que le invitó ameirse con él en un jota musical Elcaballero sacó a s instrmento unossonios tan ivinos qe Moscoteesmparao se pso recitar el reoal revés. ntones el cballero uyó lgalope y n olor e aze queóotano cho tiepo en el lar elinciente.

    Es edad que ese acoecmeoha eamado a idetdad de upuebo ue posee su paimoo máspecado co a msica valleata. Poesa azó acsco Moscote deóde se u modesto aqueo paacoetise e u acodeosapodgioso cuya exstecia estuosempe euea e ua aueoa defaasa y mseo Su fama egócuso asa e mudo de a eauaGabe Gacía Máque o descbee ien aos e sole como uacao agabudo de cas doscetosaños que pasaba a meudo poMacdo ocado as cacoes quehaba compueso y eaado co odouo de deaes as ueas apaecidas eos puebos po os que haba pasado»

    Músic tropical y salsa en Colombiogoá 1992

    ls cterístics el aeato.l tr aqí a cata escacanió qe el acoreonista LorenzoMrls compone para s rival�·ilino Zleta:

    e madado dec a Emiao Zuea

    ue me espee duae e caaa pedéque oque comigo uas oasy doy po seguoue o e sadáS Emao coocieam oma de ocao se aeea más a sa po as caesy meos a a eame.a de se puede guaa comgoade puede aeameY o Moa es teg o m oma de ocaPaa Emao Zuea

    ee Lemoe otas de CDolombia El valleato

    lejo DuránVrios acoreoni