María ReimóndezA esencia da cidade

n a r r a t i v a

Deseño de capa: Miguel VigoFotografía de portada: Paula Gómez del Valle

1ª edición: Novembro 2016

Texto: María Reimóndez, 2016Edición: Edicións Xerais de Galicia, S. A., 2016Dr. Marañón, 12. 36211 Vigoxerais@xerais.galhttp://www.xerais.galhttp://www.blog.xerais.gal

CC BY-NC-NDRecoñecemento-NonComercial-SenObraDerivada

María ReimóndezA esencia da cidade

Relato

— 4 —

Este relato foi publicado inicialmente no volume colectivo Camiñan descalzas polas rochas, editado por Amnistía Internacional.

Para ti, que non estás soa.Para a miña mai, tanto tempo despois e sempre, por ser a única que

soubo escoitar e tirar de min para saír das tebras.

Capítulo I

A cidade é un corpo

Unha cidade é un corpo. E un corpo é un mapa. Unha representación simbólica de liñas. Unha interpretación de circunstancias. Coas súas fronteiras. Coas súas marcas. As cidades, igual ca os corpos, gardan en si o pasado. Amó-sano de forma ás veces ostentosa. Como a catedral coas súas torres. Amósano, outras veces, cal un segredo a voces. Como as ruínas romanas da rúa das docerías, agora ins-taladas dentro dunha zapatería. Cada cidade representa o seu propio mundo. Cada corpo, centos. Mais os corpos móvense, e unen os espazos. Os corpos e as cidades resu-men nas súas marcas superficiais historias que semellan impensables.

En Tratado sobre a esencia da cidade, Reimóndez 2020:16

— 8 —

«María puta». Ao ver a pintada na parede sentiu afundir os ombreiros. «María puta». Podería ser calquera, esa era a vantaxe de ter un nome común. Mais ela sabía que non era así. Sabía perfectamente que aquelas palabras se referían a ela. Sabíao porque coñecía a letra. Sabíao por onde e como estaba impresa. Nas ruínas da vella Frigsa, na parte que aínda ninguén tocara, apenas unha pasaxe para chegar como por un atallo dende a entrada lateral do parque ás pistas de tenis. O lugar por onde ela adoitaba baixar. Afectoulle. Sen dúbida era iso o que el pretendía.

Tempo antes, a choiva sorprendéraos un día nas pistas. Colleran as bolsas coas raquetas e marcharan meterse debaixo dun dos arcos que aínda percorrían o paseo. Ela sempre se sentira abraiada por aquela estrutura. Na parte de arriba, a que daba á Avenida da Coruña, había uns anos que reforma-ran a parte frontal da fábrica da Frigsa. Agora era un parque xeitoso, o da Milagrosa, aínda que todo o mundo o coñecía

— 9 —

simplemente como «A Frigsa». Moi bonito, a verdade. Cos seus banquiños, espazo para xogaren as crianzas, o céspede verde no verán, o paseo e ao fondo a estatua da Virxe da Milagrosa, a que adoitaba estar diante do seu colexio, agora adornada habitualmente por algún ramo de flores. Mais unha vez que se pasaba a estatua e ficaba atrás o local social, o paseo de castiñeiros deixaba atrás a civilización. Á dereita, o auditorio. Ao final dese tramo, o ignoto. Alá, no fondo da rúa, comezaba a ruína xigantesca do corazón do que en tempos debeu ser unha fábrica maxestosa de chourizos. Os castiñeiros de Indias facían unha pasarela de follaxe no verán e máis alá das súas ponlas o edificio roto, estragado e inmenso semellaba un animal orfo, unha máquina pola que agora todo o mundo quería transitar. Todo o mundo en idade de romper as normas, claro. Alguén do instituto entrara e caera varios pisos. As ruínas gardan sempre as súas trampas. Ela non tiña tal inquedanza. Pero si sempre lle chamara a atención que dende aquel edificio impoñente e enorme (o que quedaba del) saísen esas estrañas pasarelas, eses arcos que agora axu-daban a que a xente puidese refuxiarse da choiva e tamén dos estorniños que á hora do solpor traían consigo unha treboada molesta. Para que servirían? Comunicarían a fábrica coas ofi-cinas? Serían cintas para transportar a carne? Nin idea. A ela gustáballe imaxinar aquela estrutura chea de vida industrial. Vale, producían chourizos. Pero a idea da fábrica na cidade, alá en Lugo, a unha distancia non moi afastada da muralla, non lle resultaba desagradable. Unha fábrica propia, de algo de comer. Casaba á perfección coa cidade.

— 10 —

Mais agora non había fábrica. Só os arcos. E aquela tarde refuxiábanse da choiva. Ela xa non recorda con que foi que o debuxou. Un lapis? Un xis? Nin idea. Debuxara un daqueles personaxes manga que tanto lle gustaban. Ela sempre lle dicía que debuxaba moi ben e animábao a facelo. Dende sempre lle gustara observar a xente debuxar. Ver como as liñas se ían transformando e acababan sendo outra cousa. Xa non só liñas senón estruturas. Aquela tarde el inscribiu a memoria no piar da pasarela. E durante anos, todas e cada unha das veces que pasou por debaixo dela, recordou xa non esa tarde, senón todos os momentos asociados a un conxunto de liñas que formaban o mapa do seu pasado. Pasou. Pasou e pasou. Para reinscribir esas liñas na memoria e alterar a súa estrutura. Transformalas en algo novo. Agora a pasarela xa non está aí. Nin as ruínas da fábrica. O Concello derrubou todo, fixo algo novo. Mais a memoria é un vestixio que só desaparece coa morte.

Recorda perfectamente o día que comezaron a saír. Foi durante unha excursión a algures (Ourense?). A ela gustába-lle, como non, era o rapaz máis guapo do instituto. Estaba na clase do lado. Amigo dunha amiga. Moitas rapazas querían saír con el. Estaban en segundo de B.U.P. e iso era o habitual. Ela non tivera nunca moito xeito cos mozos. Pero naquela excursión aconteceu. El botou con ela toda a tarde dicíndolle parvadas e logo bicouna cando o bus chegou ao instituto. Sentiu que andaba polo aire. Ela. Ela! Bicouna a ela. Estaban saíndo. Eran mozos. Esa noite enteira non puidera durmir da emoción.

— 11 —

Poucos días máis tarde, unha compañeira de clase fíxolle saber a percepción xeral moi sutilmente: «Que raro se nos fai verte cun rapaz. E máis con Carlos!». Por suposto, non se agardaba algo así dela. A moza que llo dixera era considerada unha das máis fermosas do instituto, e ela non era máis ca unha chapona á que lle gustaba andar cos rapaces pero non para mocear senón para xogar ao baloncesto, non gastaba minisaia nin maquillaxe nin ía ao salón de peiteado nin seguía as modas. Non tiña o caché suficiente para saír co mellor mozo do instituto. Mais así fora. E que? Alejandra, a amiga de Carlos que era a súa amiga, tamén estaba algo rara, mais non lle deu importancia. A fin de contas, que importaba? El estaba con ela. E víanse nos cambios de clase, e algunhas veces polas tardes, e as fins de semana. E todo era novo e excitante. Coñecelo. Bicarse. Ter alguén a quen contarlle o que pensaba. Todo iso. Que podía ir mal?

Lembraba á perfección cando e como empezou todo, só que estas son cousas que só se ven ou só se entenden cara atrás, como ollando por un retrovisor. Cousas imperceptibles no momento en que acontecen, cousas intranscendentes en aparencia. Un día, sen máis, polo poder do aleatorio, Carlos deixoulle de falar. Ela non entendía que puidera facer mal. Obviamente estaba enfadado. Ela non entendía por que. Tentou falar con el, ser cariñosa, amosarlle un arrepenti-mento por non se sabía que falta. As palabras de Alejandra quedáronselle espetadas:

— 12 —

—Eu sei o que lle pasa a Carlos pero non cho vou dicir porque me pediu que non cho contase. Pero só che digo que eu tamén estaría enfadada.

A angustia encollíalle o peito. Se ela o dicía daquelas sería algo grave. Que podería ser que fixera que tanto lle molestara? Non aturaba a súa indiferenza. Ela queríao. Así que o seguiu coma un can, pregoulle e suplicoulle ata que el decidiu falarlle.

Finalmente a verdade saíu á luz. O seu compañeiro de mesa rompera unha perna había unhas semanas e ela adoi-taba levarlle á casa os apuntamentos e irlle facer compaña. O rapaz sentía ataques de ansiedade ao estar inmobilizado tanto tempo, afeito como estaba a facer moito deporte. Velaí estaba a orixe do enfado feroz. De non falarlle. De ignorala. Sen dicir unha palabra indicáralle o inaxeitado do seu com-portamento. Ela sentiuse confusa. Que había de malo niso? Pero non quería que se enfadase. Non quería velo así. Non quería facer nada que puidese incomodalo. Se cadra era iso o que había que facer cando se saía con alguén. Por enriba de todo, non facerlle dano, claro. Así que se comprometeu a non ir máis facerlle compaña ao rapaz. Aí comezou a fin.

Ela adoitaba chegar á clase antes ca el. Falaba cos com-pañeiros. Sentaba na súa mesa. Cando el chegaba erguíase cun resorte, íao saudar. Sabía que non facelo era motivo de penalización. Ao primeiro as penalizacións eran moi leves. Deixarlle de falar. Poñerlle mala cara. Mais axiña as penaliza-cións, incluso se o ía saudar, por unha cousa ou por outra, por algo mal feito aos seus ollos, comezaron a agravarse. A xente

— 13 —

de clase comezou a pasar dela. Era «unha rara». El un tío estupendo e simpático con todo o mundo. Ela comportábase como unha posesa, deixándoo todo para irlle facer caso. As miradas reprobadoras do resto da clase fixéronse evidentes.

Adoitaban quedar os domingos. Sempre os domingos.

Á parte do tempo de clase, das horas de estudo, do tempo nas pistas de tenis. Os domingos eran o día para ir dar unha volta. Quedaban no Squash, a tenda de deportes da avenida da Coruña, e ían logo camiñando ata o centro, ás veces entra-ban pola porta de San Fernando, outras decidían baixar ata a rúa Nova. Tomaban algo, daban voltas. Ás veces xogaban ás máquinas. Ían merender ao Don Mac. A ela encantáballe bailar mais el non quería ir a discotecas. Dicía que a xente alá estaba «de caza», sempre buscando con quen mazar, e que eles –ela– non tiñan nada que cazar. E ademais non lle gustaba bailar. Así que ela deixou de ir ás discotecas, por moito que non entendese o de cazar. Pero se a el non lle gustaba ir, pola razón que fose, era abondo para pensar noutra cousa. Non era tan grave. Iso si, cando saían ela non deixaba que a convidase. Nin acompañala á casa ao principio. Sempre pensara que os rapaces non tiñan por que facer esas cousas. Parecíalle unha cousa machista evidente.

Un día ían camiñando por Bispo Aguirre, coa muralla ás costas. Cando chegaron á esquina do seminario empurrouna. En plena rúa.

—Por que mirabas a ese? –parecía un diálogo dunha mala película.

—A quen?

— 14 —

—A ese –e seguía unha descrición calquera irada, amea-zante, a presión das súas mans nos seus brazos que xa sabía que lle habían deixar morados.

Ela baixaba a vista. Choraba.—Non o mirei. Non o quería mirar. Por favor, non te

enfades. Non mirarei a ninguén máis. Só terei ollos para ti.E esa frase viuna moitos anos máis tarde case igual como

título dunha película que non tivo valor para ver.

Os días eran sempre escuros. Porque nunca se sabía can-do se ía desatar a ira dos ceos. Ela non quería que se enfadase. Quería que soubese que o quería. Pero el non a cría. Tiña sempre que demostralo. El aseguraba que ela o ía deixar cal-quera día, que xa vería, e ela insistía en xurarlle que non ía ser así. Que o querería sempre. Ás veces semellaba convencido. Outras, as máis, volvía coa sospeita. «Demóstrame que me queres» e ela abofé que se esforzaba prestándolle todas as atencións, poñéndoo por enriba de todo, axudándoo de todas as formas posibles. E cando non o demostraba, cando non actuaba como debera, e moitas veces mesmo cando o facía, el facíallo saber. Comezou a adoptar o costume de inflixirse dano a si mesmo. Mentres estaban en clase, imposible con-centrarse na lección, collía a súa pluma e facíase feridas nas mans. Para amosarlle a ela o seu enfado. A súa culpa (a dela). Ou nos cambios de clase daba patadas nas portas, ata que un día rompeu unha. E os profesores pensaban que era un rapaz «conflitivo», pero bo rapaz, que só estaba algo confuso pola idade. Claro que eles non entendían as olladas. Non enten-dían que cando ela chegaba ao instituto o mundo escurecía.

— 15 —

Agora íaa buscar á casa todos os días, agardábaa a carón da gasolineira de San Rafael e subían polas rúas estreitas, ás veces enlamadas, polo campo, ata a entrada onde cada día a recibía o mosaico dedicado a Ánxel Fole. Non a deixaba a soas nin un intre. El aprendera e gravara en todas partes a letra grega «psi». «Para sempre». Estaba en todos os debuxo, coa súa forma de cáliz. Coa súa marca indefectible de non poder escapar. O instituto convertérase no inferno. Mais o inferno podía estar en todas partes.

Cando viña o bo tempo, baixaban ás pistas de tenis. Xogaban horas e horas con outra xente. Ela xa coñecía moi ben o seu deber. Ás veces estaban no frontón, outras sentaba no muro do parque. Baixaba polo poste da luz cando caía unha pelota recollela, para non ter que dar toda a volta. Quería pasalo ben. Mais era difícil. A ira errática estaba sempre ao axexo. Por iso o día que sen vir a nada lle tirou unha raqueta á cabeza (se cadra porque non lle ía moi ben no partido de dobres que estaban xogando e alguén tiña que pagar as consecuencias, quen sabe), diante doutros dous compañeiros de clase, non se inmutou. Sentiu a dor a fen-derlle a cara, e o zunido de algo que xira no aire, inesperado. Os outros dous se cadra quedaron atónitos mais ninguén lle dixo nada. Ninguén quería meterse nos asuntos privados de Carlos. E niso era no que se convertera. Así que só houbo a dor e a vergonza, marchar para detrás do frontón e el logo tras dela, máis tarde, para pedirlle perdón e prometerlle (que típico, só que daquelas ela non tiña nin idea de que o fose) que non volvería suceder máis. Igual que cando a agarraba

— 16 —

polo pescozo ou lle daba unha labazada ou lle deixaba marcas nos brazos.

O día que a súa mai lle propuxo ir a Vigo visitar o seu irmán para pasar o primeiro de maio, ela xa tocara fondo. Rezaba todos os días para que o día fose ben. Para que hoxe Carlos por deus por favor pola virxe por todos os santos non se enfadase. Por favor. Para que as cousas fosen ben. Para que non dubidase do seu amor. Para que non tivese ciumes, non había razón. Por favor, por favor. Así que ese día, coa proposta da súa mai, viu a treboada enriba da cabeza.

—Non sei se ir...Súa mai animouna. Por que non? Pasaríano ben, vería

seu irmán, coñecería Vigo. Ela non quería dicir as razóns, mais a súa mai insistiu, sen dúbida consciente do que calaba.

—Non creo que a Carlos lle guste...E por primeira vez nos últimos dous anos de inferno

alguén lle fixo entender que o que vivía non era algo para aceptar. Alguén lle fixo entender que aquelo non era amor. E que era necesario saír do burato. Fixo a maleta para Vigo, co medo do regreso, non moi convencida das palabras pero aferrada a elas todo o que puido. E pasou a fin de semana en Vigo, e foi ao cine co seu irmán e respirou o aire do mar. A cidade non lle quedara dentro, estaba demasiado enleada coas súas calellas interiores nin sequera para ver o que a rodeaba. Pensando na volta e no que xa non podía adiar máis.

Por suposto, as cousas non foron tan doadas.

— 17 —

—Que che estivo metendo túa mai na cabeza? –berroulle, cando ela lle dixo, despois dos días de reflexión, que non quería seguir así. Realmente, non tiña nin idea de como saír da situación na que se atopaba. O que máis temía, o seu enfado, cobrou dimensións maiúsculas. Xa o tentara outras veces, deixalo. Mais nunca o conseguira. Sempre estaba a mesma ameaza:

—Se me deixas, suicidareime.E tiña medo de que o fixese, efectivamente. Mais as

palabras da súa mai fixéranlle entender que a vida non tiña por que ser aquelo que se sucedía un día tras outro dende había xa para dous anos. Ela chegara a aceptar iso como a normalidade. Estaba finalmente convencida de que non valía nada, de que se Carlos se enfadaba era culpa súa, de que se rompía unha porta por suspender un exame porque ela non lle ensinara ben as cousas, debía aceptalo sen máis. Díxollo. Non quería seguir.

Foi á casa de Alejandra desfeita. El agardábaa no portal. Tiroulle a súa caixa de pinturas á cabeza. Diante de Alejan-dra. Pero esta, como o resto, decidiron que aquelo non tiña suficiente importancia e que se se comportaba así, algo lle faría. Así que a súa decisión foi acompañada do rexeitamento xeral. Abríase o foxo da soidade máis absoluta.

Alá estaba ela. Soa. Subindo e baixando as escaleiras do instituto. El agardábaa na esquina da rúa un día tras outro. Ela non o quería ver. Agardaba sentado na fiestra da clase do segundo piso, ameazando con saltar. Ninguén entendía nin quería entender aqueles sinais. Seguían pensando que ela era

— 18 —

unha rara e el estaba afectado por deixalo. Normal. Calquera se cabrea se o deixa a moza. Un día chamáralle puta polo corredor. Outro día, o día da entrega de notas, empurrouna no medio da entrada, chea de xente. Ela fora ao cuarto de baño chorar e unha rapaza de clase coa que nunca se levara moito dixéralle:

—Ese tío é un porco. Pasa del.En COU el deixou de vir a clase coa escusa de que estaba

moi afectado pola ruptura. A lousa da culpa era tan intensa que ela case non se daba movido. Tamén o medo. Cada vez que o vía. Cada vez que chegaba á casa e sabía que el estaba alá fóra, agardando. Mais moveuse. Concentrouse nos estu-dos e na súa única paixón, as clases de inglés. Sen saber, por suposto, que esas dúas cousas e a cidade que lle dera escape serían o futuro. Moveuse. Non se deixou de mover. Non me deixei de mover.

Capítulo II

A cidade é pensamento

Para poder intervir sobre un espazo, cómpre ter primei-ro unha idea do mesmo. Mais as ideas nunca son propias. Proveñen do pasado. Dun pasado que pode superarse e redimirse. Ou ben manterse porque ten sentido para o pre-sente. Nas cidades as rúas e os espazos son a confluencia entre o pensamento do pasado e o do presente. Manteñen as murallas que conformaron en Lugo a figura redonda. Derruban ás veces o fermoso para insultar co desagradable, como na morte das casas modernistas de Vigo, substituí-das por edificios de fachada de cristal. Mais antes de poñer a primeira pedra da muralla ou romper a primeira ven-tá dos edificios de metal e cristal, houbo un pensamento, unha concepción do mundo, e iso é o que herdamos can-do poñemos un pé na rúa, cando abrimos a porta da nosa casa. Facémonos parte dese pensamento. Comprendemos a sociedade na que vivimos.

En Tratado sobre a esencia da cidade, Reimóndez 2020:32

— 21 —

—Marcho á universidade –pensou. Alá non estaría el. Non tería que velo cada día, nin escoitar a súa ira nin sentir a culpa que tan ben lle administraba por boca de persoas coñecidas («Pola túa culpa Carlos está indo a unha psicóloga»: tempo máis tarde descubrira que era só unha mentira para esmagala coa culpa e facela volver. Nunca fora á psicóloga).

Debatera coa súa mellor amiga as opcións: filoloxía ou tradución. Despois dunha longa conversa quedou claro: tradución. Quería aprender máis idiomas, viaxar. Amoláballe que a universidade estivese en Vigo. O seu irmán acababa de deixar enxeñería alá e comezar filosofía en Santiago. Santiago parecía tan acolledora, tan manexable e chea de vida estudan-til. Cando volveu entrar en Vigo sabendo que alá debería vivir errou primeiro a dirección da ollada. Mirou cara á esquerda, e viu os enormes edificios, os edificios máis feos do mundo, as colmeas terribles e pensou que aquelo non lle ía gustar. Mais logo botou a ollada á dereita e descubriu o inevitable, o lugar máis fermoso do mundo: a ría ampla, única, azul, nun día

— 22 —

de sol. Para daquela xa aprendera que cómpre non fiarse dos amores a primeira vista. E que nas cidades, como nas persoas, importa máis que nos acollan ca unha fermosa arquitectura.

A cidade foi o seu refuxio da soidade. Por primeira vez na vida estaba soa. Nun lugar descoñecido. As chamadas á casa unha vez por semana dende a cabina da Praza de Independen-cia. Non había cartos para marchar á casa cada fin de semana. E ademais non podía dicir que a cousa fose fácil, pero a soidade era o mellor lugar para pensar. E pensou. Saíu ás rúas naquela cidade que non tiña centro nin estrutura redonda. Que era larga coma un mundo, pina, difícil de camiñar. Pero tamén viva, diversa, aberta e ao final das costas, a recompensa do mar. Ese mar acolledor que albiscaba dende os recunchos abertos da Avenida das Camelias e dende o paseo de Afonso. Nada máis fermoso. Nada máis vital. Ás veces camiñaba unha hora enteira para coller o bus á universidade dende a parada primeira, lonxe, ben lonxe da súa casa. Mais camiñar reconfortábaa. Ver xente. Coñecer a anatomía daquel ser que lle cedía o espazo para os seus pés.

E pensou. Abofé que pensou. Moito. Pensou na dor que levaba dentro. Pensou no ancho das avenidas, en Urzáiz e García Barbón, lugares anchos polos que saía camiñar os sábados só por ver xente. Lugares que ficaban lonxe da prisión. A cidade dáballe a paz. Mais aínda non era quen de entender que fora o que pasara. Non era quen de entender como chegara a aquela situación. Ela, que crera ter as cousas tan claras. Ela, que sempre pensara que non debía haber des-

— 23 —

igualdade entre homes e mulleres. Ela a quen súa mai educara para ser independente. Non era quen de se perdoar a dor dos recordos. Non quería falar e de feito non o facía. Porque non entendía o que lle acontecera. E polo tanto non sabía como evitalo no futuro. Así que decidiu gardar as distancias e non permitir que ninguén se lle achegase novamente tanto como facerlle dano.

Pasaron aínda anos para poder comprender que foi o que lle acontecera. Para poder explicarse a si mesma que non era culpa súa. Que malia a pátina de igualdade, poucas cousas cambiaran en realidade. E que ninguén a preparara, ninguén lle ensinara a recoñecer os sinais daquilo que non tiña nome. Ata que houbo alguén que llo puxo. Chamábase violencia de xénero. Descubriuno cando por fin na universidade Belén, a profesora de literatura en lingua inglesa, lles presentou o feminismo. Ela ao principio non sabía moi ben se lle gustaba de todo o asunto. Iso non era que as mulleres fosen supe-riores aos homes? As clases déronlle a resposta. Calquera ser humano que crese na dignidade das persoas e que buscase maneiras de rematar coa discriminación, con todas, tiña por forza que ser feminista. E acendéronlle miles de preguntas sobre o mundo. Sobre un mundo que xa a preocupaba sobre-maneira. A soidade díxolle que debía aprender máis. E sobre todo entrar de cheo nas cousas. Vivir cara a fóra. Camiñar preto de quen tiña os problemas. Porque a pesar de todo o que lle pasara sentía que tiña sorte. Porque tiña un teito baixo o cal durmir e unha familia que a quería. Porque tivera unha educación. Porque ao seu alcance estaban as ferramentas. Así

— 24 —

que esa era a súa grande responsabilidade. Non lle cumpría a ela quedar de loito polas labazadas recibidas. Cumpríalle saír ao mundo. Cambialo. Non deixarse de mover.

Capítulo III

A cidade é compaña

Se unha cidade se caracteriza por algo é polo colectivo. Non pode existir unha cidade unipersoal, excepto a que se constrúe dentro do suxeito. E aínda así, esta sempre está influída polas cidades edificadas no interior doutros suxei-tos. A esencia da cidade é o cambio. A convivencia. A expe-riencia do compartido que fai que cando oiamos un nome pequeno, unha conxunción aleatoria de letras, os nosos ollos alenten unha nova luz e busquemos con angueira o momento de regresar. E esa angueira pode ser múltiple e diversa. Porque a cidade que levamos dentro transmútase e adáptase a calquera espazo. As persoas que non están a gusto onde viven, con excepcións de conflito aberto con-tra elas, adoitan non estar a gusto coa cidade interior que habitan. E polo tanto esta é incapaz de adaptarse ao espazo. Cando a cidade interior está en paz é capaz de rexenerar os espazos malferidos e de crear o fogar na terra máis erma. Para isto son poucas as condicións que se precisan. Unha única e irrenunciable, a solidariedade, a compaña, o apoio. Poderíase utilizar a palabra «amor» pero neste tratado rexeitámola pola súa carga submisa e opresora. Polo seu heterosexismo túzaro. Pola exclusión que con esa palabra se ten creado das cousas que fundamentan a vida e que están moi lonxe de limitarse a un parparella. A cidade, dentro e fóra, ten os alicerces nas palabras, nos pensamentos e nos agarimos das que nos rodean.»

En Tratado sobre a esencia da cidade, Reimóndez 2020:48

— 27 —

Agora, ao mirar atrás, decátase da distancia en tantas cousas. No parque de Frigsa xa non hai ruínas nin a pintada que durante anos marcou as súas pegadas. Os carreiros ao insti-tuto seguen abofé igual de enlamados, pero agora visítao para falar dos seus libros, imprimindo así un novo significado ao cárcere que nalgún tempo foi. Ela tamén se transformou. Invisible á vista, como as transformacións no parque, ela tamén é unha supervivente. Só que non lle gusta verse como tal porque entende a súa experiencia como pequena fronte á de tantas outras mulleres que para ela teñen que ser as prota-gonistas do relato, as protagonistas dos esforzos.

Na praza de Independencia xa non hai cabina telefónica, agora é unha zona peonil pola que cruza con frecuencia. As rúas da cidade fixéronse o seu fogar, ese ao que desexa regresar a cada momento. A ría, o límite que marca a entrada agarimosa ao coñecido dende o mundo, dende calquera lugar. En Vigo crecen cada día os edificios horrendos, as agresións á natureza. Ponse enferma, albisca esas violencias cara a ela e

— 28 —

cara a todas. Enléanse nas rúas e nas prazas que aínda quedan as preocupacións que a unen ao resto do mundo, dende o presente, co pasado como un vestixio xa remoto, un fenó-meno que non é xa sequera recordo senón só un sentir que lle permite entender as cousas dunha maneira máis global. Un sentir que lle permite enrabecharse cando a vítima leva as culpas, igual que chegou a rebelarse contra toda persoa que lle preguntase «e como aturaches tanto tempo?» cando algunha vez ten contado o acontecido na súa adolescencia. A pregunta que bota a culpa, que simplifica, que ignora os mecanismos polos que se producen as cousas. Ese ter que dar explicacións constante parécelle unha segunda violencia intolerable.

No seu interior, na cidade que é ela mesma, de cando en vez regresa a aqueles muros. Como con outras cousas aconte-cidas máis adiante, e se cadra coa aprendizaxe desa primeira violencia tan patente, aprendeu a facer da dor un motor de cambio. A non resignarse nunca. E a responder coa intelixen-cia ao insulto. Agora, ao mirar atrás, á fin comprende toda a extensión do que lle pasou. Entende a violencia das palabras, das exclusións, a superficialidade do cambio, as ilusións de igualdade. Pensa en tantas mozas que pensarán como ela pensaba que o tiñan todo conseguido e fácil, que elas estaban libres de verse atrapadas en situacións discriminatorias. E de como acababan, como dicía a súa mai, collidas polos senti-mentos (e polo mercado laboral, e polo fogar, e pola linguaxe, e polo urbanismo e...). Atrapadas polas convencións ou por un sentido de sacrificio que abre a porta á súa anulación. Un sentido de sacrificio moi sutil, imperceptible, que as leva a deixar o seu traballo e buscar outro peor para marchar coa

— 29 —

súa parella (é o amor, que terá que ver co xénero e a violen-cia?), ou a estudar carreiras de menor remuneración (é unha cuestión de gustos e aptitudes, que terá que ver co xénero e a violencia?), a asumir que a maternidade é cousa de mulleres e os fillos e fillas tamén, responsabilizándose da neveira, do coche pequeno e de facer as compras, el só «colabora» (é que el ten un traballo mellor, é que el ten menos aptitudes, é que os fillos son das mais, é que...), a aceptar con orgullo que cando falamos de avogados por suposto a palabra se refire tamén a ela (palabriñas, palabriñas, iso non é importante, que terá que ver coa violencia tanta palabriña?). Pensa en escribir un libro que se chame «o alicerce da labazada» para falar de todas esas violencias. Pola contra, escribe O Club da Calceta, que busca e chega e atopa a tantas outras mulleres que pensan, loitan, cambian, constrúen, camiñan, móvese. Entende a necesidade do espazo público, e tamén o siste-mático do insulto, a labazada pública permanente a ela e a todas as mulleres que como ela buscan construír un mundo diferente. Cada vez que abre a boca, aí está. Tan forte como as mans que algunha vez sentiu na cara, só que agora non é un adolescente senón uns señores supostamente respectables que escriben columnas nos xornais e a súa restra de matóns de blog.

Por todo iso sabe tamén que o que lle pasou nunca se deixa atrás, nin dentro nin fóra do peito. Que por moito que unha ande cos ollos abertos, volve caer en trampas e en situacións de abuso. Só que agora sabe como entender o que acontece, sabe como loitar. No privado, pecha a porta, bota a chave, arrinca as persoas da súa vida. Canto antes.

— 30 —

No público utiliza a forza da palabra e fura, fura, e fura un espazo no que nunca está soa, porque hai tantas outras mulleres detrás, arredor, e no futuro coas que camiñar. Pero pensa que lle fixeron falta tres malas experiencias, unha con morados e dous intentos de destrución dela e do seu mundo, no privado para aguzar todos os sentidos. Pensa tamén a forza rexa e inamobible que fai falta para ignorar o constante furar do insulto, a carga de todas as dores que a afectan, propias e alleas. Mais ela tena. Porque sabe que o que a moven xa non é a súa pequena historia individual senón as historias de tantas mulleres. Abandonar non é unha opción. Loitar é a súa única maneira de estar viva.

Cambiar é algo que acontece cada día. Cambiar é a esencia das cidades. Cambiar é a esencia da vida.

— 31 —

Nota da autora

Hai tempo xa que escribín este texto. Moito tempo máis hai que aconteceu o que nel se conta. Nunha época sen teléfonos móbiles, nunha época na que ninguén falaba de «violencia de xénero», nunha época, por desgraza, non moi diferente da actual en moitas cousas. Mais nalgunhas avanzamos, ou niso confío.

Por iso teño que dicirche que...

Se les esta historia e te sentes identificada con ela, aínda que sexa remotamente, fala. Porque o primeiro paso é contar o que che pasa e iso, seino ben, é moi difícil. É difícil asumir que somos nós esa moza, esa muller; nosoutras que somos inte-lixentes, e seguras de nós, e capaces. Que isto me está pasando a min. Mais para saír disto, primeiro hai que aceptar. Segura-mente el che dirá que non contes nada a ninguén, presionarate para que non escoites a todas esas persoas que te rodean e que se cadra están vendo o que pasa e tentando facer que ti tamén vexas. Segue o teu instinto porque todas temos dentro forza para sobrevivir. Aférrate a quen te tende a man e se ninguén

— 32 —

cha tende, búscaa. Non se pode vivir con medo, moito menos con culpa e vergoña. Ti non tes a culpa do que acontece pero aprende, faite sabia, fíate do instinto por moito que vaias oír varias veces «polo que che pasou con este non me podes xulgar a min». Si podes. Debes facelo. É importante. Porque aprendemos da experiencia. E se algo máis teño que dicirche é: hai vida. Isto non vai determinar nada, isto que che pasa quedará atrás, serás quen queiras ser, faraste forte. Isto que che pasa é o resultado da sociedade na que vivimos, cómpre traballar para cambiala. Sairás adiante. Confío en ti.

Se les esta historia e coñeces alguén preto de ti que estea pasando por algo que cha recorde, teño que facerche unha peti-ción moi persoal: non mires cara a outro lado. A túa amiga nece-sítate. Fala con ela e con outras persoas. Precisa axuda, mesmo se non sabe pedila. Escóitaa. Dálle espazo. Non tomes decisións por ela. Terá que pasar polos seus procesos. O importante é que saiba que estás aí. Non poñas en dúbida a súa palabra, non a culpabilices. Acompáñaa. É MOI IMPORTANTE.

Se les esta historia e te sentes identificado cos compor-tamentos do rapaz que aparece nela, teño que dicirche dúas cousas: PARA e BUSCA AXUDA. O problema es TI. E ti es quen ten que solucionalo. Ninguén che pertence. Nada se resolve con violencia. Non tes dereito a ningunha das cousas que pensas que son «lóxicas». Non vale de nada arrepentirse despois. É hora de que te mires a ti mesmo. Sei que a sociedade che di que facer cousas así está ben, é normal, é o que «un home ten que facer». Non escoites. É hora de pensar doutra maneira. Mira ao

— 33 —

teu arredor, a todos eses mozos que se comportan doutro xeito, que non reaccionan con posesividade e violencia. Aprende, que podes. Non lle transfiras a ninguén e moito menos a ningunha moza, esa responsabilidade. Non estamos aquí para educarte. Ti es responsable do que fas. Es responsable tamén do teu propio cambio. Se alguén che di que controlar a túa moza, tratar as mulleres coma obxectos sexuais, calotalas para que se deiten contigo, provocarlles culpa ou dor está ben, é un chiste, non ten importancia, afástate de inmediato desas persoas. Non esquezas nunca que o que fas é un delito. Está na túa man tomar outro camiño. O primeiro paso é admitir que es un maltratador. Non é doado admitilo pero é o único camiño para cambiar. E que cambies é vital para todo o mundo… pero sobre todo para ti.