MARZELINO SOROA LASA

BARATZAN

AUSPOA LIBURUTEGIA

BARATZAN

AUSPOA LIBURUTEGIA

31

COLECCION AUSPOAAdministración: Plaza de Santa Maria, 2-Tolosa Direcciónliteraria: Rvdo. P. Antonio Zavala, S. J.Colegio S. Ignacio – Ategorrieta - San Sebastián(Guipuzcoa-España)

Ordaindu bearra:Urte betekoa: 200 pezeta Atzerrian: 275 pezeta Ongilleak: 350 “ Ale bakarra: 25 ”

MARZELINO SOROA LASA

B A R A T Z A N

AUSPOA LIBURUTEGIA1963

Lenengo argitaraldia: “Euskal-Erria”, XIV-XV(1886).Bigarren argitaraldia: Auspoa, 31 (1963).

Depósito Legal S.S. 1214/63Número Registro 3243163

IMPRESO EN “GRAFICAS LIZARRA” – PEÑA YGOÑI, 13 – TEL 17331

SAN SEBASTIAN (ESPAÑA)

ARKIBIDEA

ITZAURREA.............................. 9LENBIZIKO JOLASA.................. 15BIGARREN JOLASA..................... 19IRUGARREN JOLASA..................... 27LAUGARREN JOLASA..................... 33BOSTGARREN JOLASA.................. 41SEIGARREN JOLASA..................... 51ZAZPIGARREN JOLASA.................. 59ZORTZIGARREN JOLASA............... 67BEDERATZIGARREN JOLASA........... 77AMARGARREN JOLASA.................. 87AMAIKAGARREN JOLASA............... 93AMABIGARREN JOLASA............... 99AZKEN-ITZA........................... 107

I T Z A U R R E A

BARATZAN deritzan lan au, “Euskal-Erria”aldizkarian argitaratu zan, XIV ta XV-garrengoaleetan, 1886-garren urtean. Bañan ez aurretik etaez atzetik, ez du Soroak zergatik eta nolatan idatzizuan esaten.

Kaleko jaun baten eta baserritar baten artekoberriketa edo jarduna da. Alkar-izketan moldatutakoliburuak, gaur egunean iñork antolatzen ez badituere, ezagunak izandu ziran garai batez gure arteanere.

Olakoak ditugu: Agustin Iturriaga-ren“Jolasak”, Agustin Jauregui-ren “Albiste on baturteoro berritzen dana”, M. Elissamburu-ren“Lehengo eskualdunak zer ziren”, Juan JoseMoguel-en “Baserritar Nekazaleentzako Eskolia”,ta Soroa-ren “Baratzan.

Soroa-ren ontan, Donostiko jaun bat Batistarenbaratzara pasiatzen joaten da. Jauna ta baseritarra

berriketan jarduten dira, noizean bein Batistarenetxekoak eta auzokoak ere hizketan azaltzen edoaitatzen diralarik: Ana Mari Batistaren emaztea,Mikolax, Joxpiñaxi, Anttoniyo, Manueltxo, Luisatxo,Ana Mari, Iñaxi, Jote Erramun,...

Alkar-izketa, udaberrian asten da, karnaba aita-amak beren umeai jatena ematen ari zaizkielarik; taudazkenean bukatzen da. trikuak sagar-pilletantxilipurdika ibilli, bizkarra sagarrez bete ta sasi-zuloetan izkutatzen diran garayan.

Bitarte ontan baratza, mendi ta kanpo guziangertatzen diran aldaketa ta gorabera miragarriguzien berri ematen digu: goizeko intzak, arrosak,lugartzak, turmoya, lur-maniatzea, kukuba,txantxangorria, marrubiak, usoen gurgurrakua taburrioyen pikardiak, etxeko beiaren umea kendudiotelako marruak, tipulak, azak, bareak, gariak,pintxanak, belarra ebakitzeko ta arbolak botatzekoill bera ala ill berria komeni dan, Normandiko taDonostiko sagardoen kontuak... ta abar ta abar.

Apika ez da gure literaturan izango izadiarenbizitzaren berri Soroak baño obeto ematen digunidazlerik.

Karmelo Etxegarai jaunak ortan alde aundiaarkitzen zuan Bilintx eta Elissamburu artean: alegia,Bilintxek gutxi ezagutzen zituala izadiaren bizitza takanpoaren gora-berak, ta Elissamburuk berriz,asko, ura kalean, Donostin, eta au, berriz, erri txikibatean, Sara-n.. jaio ta bizi izanak ziralako.

Bañan arrazoi orrek ez du Soroarentzat ezerbalio; Soroa ere Donostiarra izanagatik, izadiarenbizitzari gutxik bezelako jakinduri ta maitasunaagertzen dizka.

Bere maitetasun orren bidez, bere lan au poesiazjantzi zuan; eta bere jakinduriaren bidez, euskaliztegia aberastu dezaketen itz jator ez-ezagun askoematen dizkigu. Or daude, adibidez, irugarrenjolasean aitatzen dituan sagar klase oiek danak.

Komerietan oi duan antzera, emen ere oso alkar-izketa jator ta bizia erabiltzen du. Ortara askolaguntzen dio, asieratik bukaeraño darabilkin euskalumore jatorrak. Umore onek alako gazi-puntta batematendio liburu guziari. Izan ere, umorerik gabekoberriketarik egiten bai al dakite euskaldunak,euskaldun jatorrak badira beintzat? Beraz, emen ereolaxe bear zuan, eta egiaz olaxe egin du Soroak.

Aldiz-aldizka, nekazaritzari edo bizitzari dagokionesaera zar bat edo beste ere badakar. Oyetakogeyentxuenak aztu xamarrak daude gaur gureartean: “Madalenaz bero, agatara gero”; “legatzaMayatzian txanponian”; “etxia ta obia mundubanguztia”: “artuak ereiteko San Markos astia, atziabaño aurria obia”; “San Jorji, artuak eregitekogoizegi; San Markos, ereiñak balegoz”: “aiziaburuban ta ibilli munduban”; “mundu onetanbizitzeko, arakiñarekin gosaldu, ixkribabakinbazkaldu ta mandazayekin afaldu”.

Ipuirik ere badago. Ain auzen ere, irakurleakikusiko duan bezela., paperean Soroak estrañakoaldiz jarriak izango dira gaur ere sarri-askotanerriak kontatzen ditun zenbait kontu zar.

Euskera, Gipuzkoako beterrian egiten dan

euskera da; edo zeatzago esateko, garai artanDonostiko kalean egiten zan euskera, bereDonostiarkeri guziekin. Gaur ez du iñork olakorikpaperean ezartzen, baiñan ez litzake ondo, egilleakjarrita ola dagonik, guk orain pittin bat bada erealdatzea.

Ain zuzen, Soroa-ren baratza ori ere, ez dagoDonostitik urruti; ez dira oiek Goierriko nekazarienkontuak.

Soroa-ren euskal idaz-lanak, iru motakoakizandu ziran: komeriak (ain zuzen ere, berak asieraeman zion gure teatroari), itz-neurtuak (epigramabatez ere, garai artan modan zegoana), etairugarrena, illunpetatik atera-ta liburuanantolaturik, gaur argitara azaltzen degun alkar-izketa au.

LENBIZIKO JOLASA

—Arratsalde on.

—Jaungoikoak arratsalde on diyola.

—Giro dago.

—Bai, jauna, bai.

—¿Ari gera?

—Ari biarko zerbait aterako bada. Gubezelakuak badaki.. .

—¿Eta bestiak bezelakuak lotan egotenal dira?

—¡A jauna! Beoen kontuba jakiña da: ezda guria bezelakua.

—¿Ez, e? ¿Zer txori daude kayol’ortan?

—Karnabak beren kabiyekin. Ara,sagarraren adarraren makillaren punttarenpunttan ama, eta umiak ojuka.

—¡Orixen poliki!

—Ama eta aita orain datoz jatenaematera.

—¿Eta orla oitzen al dira?

—Bai; jatena zuzen ekartzen diote umediran bitartean, bañan amabost edo ogeiegun pasa ezkero, eta bere gisa izatekotamañan jartzen diranian, ill egiten dituzte.

—¿Ill?

—Bai, jauna. Ikusten dituzteniankayolatik eziñ aterarik, eta ezaguturikbesteren mende gelditzen dirala, ez ayenzorigaiztoa luzatziatik, ekartzen diotemokuan learra.. .

—¿Zer da learra?

—Arri koxkor txikiya, jatenen ordezematen diyotena itorik umiak.

—¡Arrania! Leziyo polita erakutsi nazu.

—¡A jauna! Guk beñere ez degu eskolikizan ta ¿zer nai du bada jakitia? Ikustendeguna.

—Kabi polita egiten du karnabak.

—Bai, jauna; txikiya eta udare-arbolian.Kabirik aundiyena txori txikiyenak egitendu.

—¿Zeñek?

—Txepetxak, eta jartzen ditu, amabi edoamalau arrautz. Gañera kabi guztiyatapatzen du, eta bakarrik uzten ditu bi txulotxiki alde banatara, batetik ez bada bestetikiges egiteko.

—Azkarra da. ¿Ta oraiñ kantari asi danori ez da kukuba?

—Kukuba, jauna. Kukubak arrautz batbakarrik egiten du, eta ura besterenkabiyan, txantxangorriyenian. Alperkeriz ezdu kabirik egiten. Txantxangorriyak umeasko izaten ditu, eta kukubak ikusten badubere umia gaizki datorrela, iltzen dituguztiyak.

—¿Bai?

—Bai, jauna.

—¿Eta alperkeriz ez du arrautz batbesterik egiten?

—Izan liteke ori ere.

—Ara, aldi artan beste txori bat kantari.

—Bai. Txori orrek kantatu ezkero, iruegun barru eudiya egiten du beti.

—Egunero onera etorriko naiz gauzaberriyak ikastera.

—Etorri bedi nai dubenian, erreberopixka bat edo marrubi batzubek artu bidez.

—Bigar arte bada.

—Jainkoak nai badu. Bijua ondotxo.

BIGARREN JOLASA

—¿Iñor etorri da, Iñaxi?

—Emen etorri da kaballero euskerazdakiyen ura.

—¡Euskeraz dakiyena! ¡Euskerazdakiyena!

—Bai baa.

—¿Ta zer uste dezu zuk, ez dalakaballerorik euskeraz dakiyenik?

—Bai bañan ez diruri. Aiñ gutxiazaltzen dira emen... Ta neri gustatzen zait.

—¿Kaballerua?

—Euskeraz jakitia.

—¿'I 'a nun gelditu da?

—Etxekoandriak atera diyo erreberua taartzen dago atariyan.

—Ondo egin du. Etxekua da ori, bañannola denbora luzian ez dan etorri ez dezuezagutzen.

—Ez bada.

—Tira, bitartian marrubi batzubek bilduzayozkitzu.

—Banua; pozik euskeraz dakiyenian,bestela erdaldunekin nastutzen da bat, ezinitzik aiazirik. Emen da bera.

—Bildu bada, bildu, ta pentxamentu tabeste lore batzubek ere bai.

—Egun on, Joxe Batista.

—Jaungoikuak egun on digula. Goizdabill, goiz.

—Ez naiz bada ni txit goiztarra.

—¿Zer garaitan jeikitzen da bestietan?

—Amarrak aldian.

—¡Mariya Santisima! ¡Ori bizi moduba!Gizenduko da berriz e orrela.

—Goiz jeikita’re ¿zer egingo du batek?Denbora ezin botarik ibilli .

—¿Denbora ezin botarik? Iru t’erditakoegun-sentiya da ta oyak ustutzen ditugu,bañan etzaigu guri orlakorik gertatzen.

—Sasoi ontan zerbait goizago jeikiliteke bai.

—¿Etxian izandu da?

—Bai baa, ta Ana Marik eman diterrebero ederra.

—Protxu on diyola.

—Eskerrikasko.

—Badakit guk eziñ eman gendezakelagauza aundirik.

—Ez. Zernai badezute ta beti aitzakiazpiyan bizi zerate.

—¡A jauna! Guk urteko pitarra izanezkero, eta esne ta tratu pixka batplazarako, ez gera aserre.

—Ez, ez; ala diruri gauzak. Gogotik arizera beñepiñ goizetikan.

—Ari biarko. Gure lana, jakiña da,goizeko intzekin egin biar da, bestelaeguzkiyak indarra artu ezkero, ez dagokonturik nekazariyentzat.

—¿San Isidro’re nekazariya omen zan?

—Bai, jauna: bañan arrek egiten omenzuben txoriyentzat ere, eta guk geonentzatdiña eziñ bildu.

—Beñere asetzen etzerate ta. Tira,¿denbora ederra ez dago?

—¡Denbora.. . denbora!.. . Txarraguakizaten dira bai, bañan turmoi makurra dago,jauna.

—Jaungoikuari kontu aundiyak emanbiar dizkatzute zubek.

—¿Bai?

—Bai; zergatik zubentzat ez da gauzazuzenik izaten. Eudiya bada, legortia biardala; eguzkiya ateratzen bada, bazterguziyak erre biar ditubela; berriz eudiyaasten bada, eragiñ guztiyak usteltzen dirala,eta orrela matrakez betiak zaudezte beti.

—¡Ja, ja, j a! Ez dago gaizki somatuba.Guk egiñ bañan erraxago esaten dituztegauz oyek, bai. Beok oitubak daude guztiyaegiña ikusten ta.. . Asiko balirake emen, etagaur jarriyak bigar desegiñak ikusi, esangoluteke orduban beste zerbait.

—¿Zer ari zera oraiñ?

—Intza ederra dago ta, kuadru aumaniatzen illar pixka bat billtzen otedegun. Ara, lenbiziko kuadrua ondatu zigunLázaro-eguneko kazkarabarrak arriya añakoaliakiñ, ta geroztik izandu diran eudi, aizeta jelatiak, galdu dizkigu babak ta udariak.

—Emen ikusten ditut bada pepitaudaloriak.

—San Juan udariak dira jauna. Beidabeza nola beztubak gelditu diran arrikolpiekiñ.

—Ala daude bai.

—Ara azak ere.

—Zulatubak, balaz josiyak dirudite.

—Ta eskerrak, aurrai bezela kontuarturik, kristalezko estalkiko azitegiyannekazkiyen berenjenak enitubela bi egunezlenago aldatu piperrak bezela; aldatzenbaditut, galduba naiz.

—¡Piperrak galduko ziran?

—Piper aldatubak, bai; bañan nola ugarinituben, beste ainbeste baño geiago dakatoraindik aldatzeko.

—Ona marrubiyak.

—Zer dakazu emen, emakumia?

—Emaztia ta alabatxuen konpañiyanprogatzeko...

—Batista, utzi zayezu txorakeri oyeri. .

—¡Alajaña! ¿Euskeraz jakin ta ez ditueraman biar?

—Lore abek ere artu.

—Bañan pIazan batek eta bestek egingoduten dirubekin,..

—Ixo, ixo. Gu beoen etxera jutengeranian, ez degu kezkik izaten zernaiartzeko.

—Bai, ta ara’re beñere esku utsiketzerate juten.

—Ordañak artzen ditugu ederki.

—Bai, bai. ¡Gauza aundiyak!

—Beoekiñ gu zorretan gelditzen gerabeti.

—Abek etxera eramaten baditut,erriyetan emango naute.

—¡Ixillik bego!

—Ez naiz geiago etorriko.

—¡Ori egin biar luke! Badaki’reAnttonio beorren aita zanaren besoetakuadala ta.. .

—Mutill ederra dago.

—Ez da makal makala ez.

—Eskerrik asko bada ta naizuten arte.

—Eskumuñak etxian eta maizago etorri.¿Ta emaztia ta alaba ta, zertako ez dituekartzen?

—Emakumiak etxetik ateratzeko jaztenlau ordu biar dituzte eta gaberdiyan jaikibiarko genduke orren goiz etortzeko.

—Bai, erri barrenian ez dira emenbezelako kontubak.

—Ez; ¡igoalekua da emengo lasaitasuna!Emen gorontza eta gona motz gorri batekiñjantziyak daude, ta an, trapubak trapubengañian, burutik asi ta oñetaraño aurre-aldeta atze-aldiak ez dituzte bearik, ala illianoIa.. .

—¡Zer egingo da bada! Nola diranoiturak, artara jarriyak.

—Geruago ta txorakeri geiago. Ariyobada, urren arte.

—Eskumuña, eskumuñak, ta nai dutenarte.

IRUGARREN JOLASA

—Ara, ara, ¿nor agertzen da emen?

—Neu, neu, kost’aldian esaten dutenbezela.

—¿Bizi da, bizi?

—Bai nai beñepiñ. ¿Eta zubek?

—Osasuna degu, osasuna degu.¿Nolatan egon da orrenbeste egun etorrigabe?

—¡Zer naizu! Goizero nabill maindiriakeziñ botarik gorputzetik. Beti lenbizitikasmo onak artzen ditut eta gero poto egitendet. Beste ainbeste gertatzen zait udaranbañubekiñ. Urtero ogei ta bat edo ogei taamaika bañu artzeko asmuak izaten ditut;

badakizu pariak ez dutela izan biar onegiteko.. .

—Ala diote, jauna.

—Bai, naiz iduripena bat izan; bada,asmua artzen detan egunetik lenbizikobañuba artzerako, juten zait gutxiyenazillabete.

—¿Ta nola orla?

—Nola lenbiziko bañuba izaten dangorputz-ikarik aundiyena ematen dubena,eziñ asmaturik nola bigarrenetik asi.

—¡Orreatik ez da ori errez izango!

—Ta azkenerako gelditzen naiz iru edolaurekin. ¿Zer da gurgurraku ori?

—Uxuak, jauna. Oyek ere aparejutxobatzubek daude; egundañoko gaitza egitendute janik letxu-landare guziya.Debekatuba da irukitzia, eta ez balitzauzokuekin gaizki jartziagatik, salatukonituke biar dan lekuban.

—Bai, lan txarra da besteren kaltianirukitzia.

—Ona emen beste enrea-makilla.

—¿Zer da ori?

—Pintxana da, jauna. Txori orrekondatzen ditu bazter guztiyak. Aza-landare,aza-lore, erresauak, denak. Uste du guztiyajateko ona dubela, eta mokuekiñ atera tabota egiten ditu.

—¿Ta burrioyak?

—¿Burrioyak? Oyekiñ ez dago gauzazuzenik; pikardi aundiyak egiten dituzte,jauna, garitan ta artotan. Len erriguztiyetan bizi-lagun bakoitzak, urtian bibiar zituben arrapatu ta alkatiari eraman.

—¿Zubek ez dezute artorik egiten?

—Ez, jauna: artua egiten dubenak artuajaten du, bañan tratuba dubenak ogiyaekartzen du.

—¿Ta sagarra nola dijua?

—Nola dator esan beza. Bada, geyenaloratu zan kazkarabarra bañan geruago, taitxura polita dakar. Ezkutuko loriekin,badaki, jantzi ona dauka, jauna.

—¡Zer protxuba jantzi onaekiñpoltzilluban dirurik ezpada!

—Ara ba, berrogei ta amarri galdetzenbadiyo, berrogei ta amarrak bakoitzak beregisa esango diyo.

—¿Zer sagarrekiñ egiten da sagardorikonena?

—¡Sagardua! ¡sagardua! Nastubanegiten da; nola sagar-klase asko dan...

—¿Zer klase dira bada?

—¡Zer klase! ¡zer klase.. .! ¿Ta-kontatzen errez al da? Badu zamora-sagarra, kamuesa, aizpuruba, parada,txalaka (au gaziya da), Andoain-sagarra,panpandoja (ona, sagardo gozua egiteko),aritza (txar antzekua), urtebiya, gezamiña,giel txorrotxa edo mutur luzia (oso ederrada jateko bañan du azal lodiya), udare-sagarra, errege-sagarra, elgieta, libra-sagarra (aundiya, deitzen diote’remandaburua), azirik gabia, ta orla besteasko.

—¡Arrayia! Uste nuben etzendubelabukatzen. Nik baño geiago dakizu.

—¡Bai! Beok beste eskola dute ta gauzaaundiyaguetan sayatzen dira.

—¿Zer naizu gauza aundiyagorik lur-kontubak baño? Ori da biarrena, eta gu bizigera nola ta nundik jaten degun jakiñ gabe.Lurrak ematen ez badu, ez da ezer munduontan.

—Ori ala da bai. Bañan beok geiagobaliyatzen dira beren izkribu edo itzbatzubekiñ, gu gure lan guztiyekiñ baño.

—Alare zubek biarrago zeazte.

—Gu beti batian, jauna.

—¿Nork daki? Nekazariyetatik ereateratzen dira gai onak beste gauzetaako.Mundu onek gora-bera asko izaten ditu.

—Bai, mundu au luzia ta laburra da.

—Nola dijoakiyon bati.

—Ori, ori.

—Eta munduban guztitatik izan biar,mendiyak eta lur berdiñak bezela, alaaberats nola eskas-jendiak, eziñ esanik zeiñdiran zorion geiagokuak. Eta mendikoegurrekiñ ere gertatzen da, egur batzubekiñsantubak egiten dirala, eta bestiekiñ ikatza.

—Ori ere ala da.

—Eta orreatik askotan gutxiyenaiduritzen dana bizi da obetoago. Ara beinbaserriko bi mutill koxkorri aitu niyotena:“I errege baintz ¿ze jango uke?” “¿Nik?Naikua talo t’esne. ¿Eta ik?” “Ik onenakesan ta, ¿nik ze esango diat?”

—¡Ja, ja, ja! Ayek ere etzuten badagauza aundirik eskatzen.

—Ez, ez. ¿Ta zer egin zuben JoxeErramonek?

—Ameriketara jun zan.

.. . . .—Jun zan beaz?

—Bai; lagunak arrotu zuten ta.. .

—Jungo etzala ta.. .

—Bai; beti ezetz ta ezetz, ta azkenianbayetz.

—Eudi tantuak asten ditu.

—Bai, jauua; ez dakar malezi aundirik,baña obeko degu barrena sartu.

—Bai, bai, guazen.

LAUGARREN JOLASA

—Egun on, Ana Mari.

—Egun on Jainkuak digula. ¿Zer dabillorren berandu?

—Pasai aldetik nator.

—¿Beru onekiñ?

—Ez da txarra noizik beiñ astiñ-aldi batgorputzari ematia izerdi-azirik, ia aragiyakpixka bat jeixten ote dian.

—Bai, jauna; bañan ez beiyela emenaizetan egon.

—¿Aizerik bai al dabill bada?

—Beti’re.. . Alkandora emango diyotaldatzeko.

—Eskerrik asko: ez da gauzaorrenbesterañokua.

—Batistaren alkandorak ¿zakartxuakizango beorrentzat?

—Biar banuke elitzairake ajolik. ¿Tanun dabill Batista?

—Entierruan, jauna. ¿Ez al daki?

—¿Zer?

—Il zaigula.. .

—¿Zein?

—Auzoko gizona.

—¿Il da beaz?

—Ill. . . i l l . . . i l l ez bizi. Badaki.. . munduontan ordu jakiñik ez deguIa ta.. . ez dago,ez dago.. .

—¡Zer egingo da bada! Jaungoikuakberekiñ dezala.

—Ala dezala gizarajua.

—¿Zer ari ziñan?

—Illar aundiyenak bildu ditugu ta emengobara zabaltzen, jauna,. . . Joxpiñaxianillatzen, beyak ere kanpuan ditugu lanianta.. .

—Aiziak bota ditu emen puskenerdiyak.

—Legorrak daude oyek, jauna. Geronoizik beiñ eltziari begiratzera egiten detjira, egosi ote dan... ta orla.

—Emen degu Batista.

—Jaungoikuak egun on digula.

—¡Gizona! ¡Ori da apaintzia! ¡Ze majo!

—¡Majo! majo.. . ¡Noizik beiñ jantzibiar guk ere ditugun galak!

—Txaketa berriya ta.. .

—Txaketa.. . ez da orren berriya, bañanez da zarra’re. Geyenaz ere.. . ¿zenbat urteizango ote ditu bada? Sei. . . zazpi.. .bederatzi. . . amaika.. . ori geyenaz.

—Ez da asko. Geiago lirake amabi.

—Galtzak zerbait geixiago dituzte bai,zergatik gu ezkondu giñala bada... ogeienbat urte, eta Ana Mari lenbizi ezagutunuben urtian egiñak ziran, ta ori zan seiurteen batzubek lentxiago...

—Ez da asko. Ogei ta sei urte. Ez dirazartu zu aña. Itxura ona dakate.

—¿Guk noizik beiñ besterik ibilzen alditugu bada?

—¿Bañan sisak jaten ez dizkizute?

—Sisak aberatsen erropak jaten dituzte;guriak txartxuak dira ayentzat ere.

—¿Ta kapa?

—Kapak... badu bere denboratxua,jauna. Aitona zanena zan.. . ta arrek aitarenaomen zuben ta.. .

—Bai. Moisesen denborakua, tira. Orrenmajo zaudezen kasuan tori zigarrotxo bat.

—¡Jesus! ¡GaIanta da beñepiñ ori!Badaki, jauna, nik pipa besterik erretzen ezdetala.

—Ar zazu ta erre zazu.

—Eskerrik asko: txikitu ta pipan errekodet.

—Nai dezun bezela. ¡Entierrotik zatozbeaz?

—Bai, jauna. Luze baño seguru auzokogizona jun da. ¡Ondo falta aundiya egitenzuben bada! Aza-osto oyek ere ez lirakeorla egongo, bera begira balego. BañanJaungoikuak daki zer egiten duben ta.. .

—Egiya.

—Etxia ta obia muuduban guztia.

—Ana Marien koñataren erriko gizonakbezela eskatu biar ziyon Jaungoikoari.

—¿Nola eskatu ziyon bada?

—Miñez azkenekuetan zeguala, aginduzizkaten Elizakuak. Artu zituben, etaabadeak jarri ziyon eskutan GurutzeSantuba, esanik iltzen zegoanari, eskatzekoJainkuari biotz biotzetik geyena komenizitzayona, emango ziyola, eta baita eresendatu ala komeni bazan. Abadea atera zanbeziñ aguro, asi zan antsika ta gogotikizketan. Abadea orduban gelditu zan ateatzean ta giltzaren txulotik aitu zuben

esaten zubela: “¡Nere Jesukristo Jauna!Zere eskuetan daukazuna guztia. ¿Ni illbear nazu? ¿Zer aurreratzen dezu ni ill ta?¿Nola azaldu bear det nik zure aurrean,baldin oraiñdaño oroitu ez panaiz Zutzaz?Emaztea gelditzen da iru umerekin. ¿Nolabizi bear du? Orain nenguen ni Zutzazoroitzeko ustean!.. . Ni ill ta ¿zeraurreratzen dezu? Ezer ere ez. Nierrukigarri bat naiz. ¿Nai dezu ill gizon onbat? ¿Bere denbora guztia Zu serbitzen pasaduana? ¿meritu aundiyak agertukodizkizuna? Orra On Migel abadea. Ill ezazuori. (Ta abadea aitzen zegoan). ¿Naizu illgizon gaizto bat, erri guztiya nastu taixkamillan ipintzen duana? ¿Gizon orikendu ta pakea errian egongo dan bat? Illezazu Matxin eskribaua, eta arren izan zazunitzaz miserikordia beste bateraño; nik itzaematen dizut, aurrera oroituko naizelaZutzaz obeto oraindaño baño.”

—¡Ja, ja, ja, ja! Etzan motela gizona.

—Sendatu zan.. .

—¿Sendatu zan beaz?

—Bai; ta eskribauak jakiñ zubeniangauz ori, juezetara eraman zuben.

—¡Ori da kontuba, ori!

—Ez, ez; gertatuba da. Banua.

—¡Ze! ¿Bai al dijua orrenbesterekiñ?

—Bai, beranduba da.

—Eltzekaiya ustuko degu alkarrekiñ.

—Ez, ez; ariyo.

—¿Ta ez al du eraman biar baserrikokutsurik? Artu bitza arrosa batzubek...Oyek ez: zabaldubegiyak daude. Ara: abek,abek.

—Eskerrik asko.

—¡Bai! ¿pasaitarrena, e?

—¿Zer da Pasaitarrena?

—Nik eskerrik asko esan biarrian,beorrek esatia.

—¡A! Protxu on dizuela.

—Baita beorri ere egitian.

—Urren arte.

—Bijua ondotxo. Eskumuñak,eskumuñak.

BOSTGARREN JOLASA

—¡Alare lagunekiñ datorrenian!

—Bai, Batista. ¿Nola gera?

—Ondo, jauua, ondo. ¿Ta beok? ¿Zerdiyo damatxo onek? ¡Au alabatxuadakarrena! ¡Ze bapa! Azi da gogotik. Beorribaño geiago egin da.

—Bai; abek gora datoz.

—Bai, jauna, ta gu makurtzen. Zartu takokotza luzatu, ta sudurra ere bai, ez dagauz onik.

—Ala biar. ¿Oraiñ ere atxurketan arizera?

—Geiegi. ¡Emen zer dagon balekiteke!Betoz, betoz; atxur geiago baditugu.

—Eskerrik asko. Gerriyak gogortxuakdakazkit.

—Biguntzen dira bada emen ederki.

—Ondo axaletik ari zera beñepin.

—Ala eskatzen du gauzak. Egundañokoixtilluba daukagu, jauna. Ez du beorrekbere biziyan ikusi orlako komeririk,

—¿Zer da bada?

—¿Zer dan? Diabrukeriyak egitendizkigutela lugartzak.

—¿Lugartzak?

—Bai, jauna. Ara: oraiñ ere muturramoztu diyot bati. Begira bezayo: legorrekolangosta dirudi. Itxasokuak bezela ditu biagiñ luze, bakoitza iru ortz txorrotxekiñ,atzaparrak, tripa azpiya, ta gorputz guztikoitxura.

—Ala ditu bai.

—Pizti txarrak dira oyek, jauna.

—Bada badira orla piztiyak ain erruz,zeruba estaltzen dutela, eta Ameriketangeldi-azitzen dituztenak zaldizkoak etaburni-bidetako trenak.

—¡Aundiyago da orreatikan ori! Abekiñbada oso lan gogorra dakagu. Pizti abekeramaten dutena, izugarriya da. Oraiñ erebi bider piperrak aldatu ditut, jauna.¿Badaki? Piperren zañak ebaki, ta ildauzten dituzte.

—Orduban kazkarabarrak, uxuak,pintxanak eta burrioyak baño okerrago dira.

—Esango nuke bayetz.

—¿Ta asko da?

—Eunka daude emen bertan ere, takabiyak lurren axalian egiten dituzte.

—¿Eta ez al da oyentzat erremediorik?

—Erremedioa.. . Tolosa baño beraxiagoomen dago Ama Birjiña Erremediokoarenermita ( 1 ).

—Ala dago bai, ondo polita. (1) Ermita ori Tolosa ta Irura bitartean zegoen, Irurako partean.Orain etxe-bizitza biurtua dago. (Argitaratzallearen oarra.)

—Bestela abentzat onena da, egunerolandariak jorratzia. Ona nun duben bestebat; erdi erditik ebaki det. Ona dala dioteere, dauden lurren erdiyan, zulo bat egitia,eta an zimaur berua botatzia, ta lugartzakbiltzen dira berotasunera, eta an bertantxautzia onena.

—Bai, errezago izango da.

—Ara bestia. Muturra austeko lugartzariauxen da onena. Itzal aldian ez da batere,bañan eguzkiyak jotzen duben lekuban,erruz da, jauna. Udan axal-axalian egotendira, ta neguban oso lurpian sartzen dira.Ona bestia. Kuadru ontan au azkenekuaizatiatik, ogei pezetako bat emango nuke.

—Aldabako bikariyuak konjuratukobalitu, denak ilko lirake.

—¡Emango geniyoke bada diru ederra?Baña ez da Aldabako bikariyorik emen abekkonjuratuko ditubenik.

—¿Zergatik ez?

—Ez omen dute baliyo emen konjuruak.Donostiarrak fede gutxi dutela ta.. .

—¿Orren gutxi?

—Ala diote, jauna.

—Izan liteke batzubek otz xamarrakizatia, bañan guztitatik izango da.

—Nik ala uste.

—Bada fedeik ez dan lekuban, ez dagauz onik.

—Ez, jauna, ez.

—Oraiñ lugartzak jaten badituztelandare batzubek, federik ez balitz, ezlirake faltako beste lugartza aundiyagoak,dituzun bazter guztiyak arrotukolituztekenak.

—Bai ¡ayeri atiak zabalik utzi besterikez leoke! Ara beste pixti berriya. ¡Abek erelanbide ona ematen dute bada!

—¿Zer dira?

—Ar gorrixta me batzubek, gaitzaundiya egiten dutenak.

—¿Bai, e?

—Bai, jauna. Azpitik gora nundik-naisartzen dira. Ar abek konjuratzeko deitu

omen zioten bati, ta konjuratu ta gero emanomen zioten amar pezetako bat ta bazkariona, jendia oso pozik gelditurik. Bañanarrak berriz azaldu omen ziran, eta galdetuomen zioten nola litekean gertatu ori, arrakkonjuratu ta gero. Eta erantzun omenzuben: “Ezta ori gauza arrigarriya. Nikarrak konjuratu nituben, baña emiakgeldituko ziran.”

—¡Ja, ja, ja, ja! Ez dago gaizki esana.Bañan zubek ere ezer ez bezela ta burubariatz-egiñaz, erdizka esan ta osorikadiazitzeko gisan sartzen dituzute ziri onak.

—¿Guk, jauna?

—Zubek ez: baserritarrak. Aterakerimarrajotxuak...

—¡A jauna! Gu bian egon ordia ta.. . gukere zerbait esan nai ta.. . nolapait moldatubear ta.. . Beok lasayago esaten dituztegoitik bera, bai.

—Oraiñ ere beste ziriya sartu dezu zuk.

—Aitzen deguna, jauna.

—Bada, orain urte batzubek dirala, ateraziran Goyerrin etxetik bi apaiz, ta jun ziranibilli bidez Ikaztegietako onduan dagon

Aldabako etxadi edo barriyo aldera. Batgelditu zan zigarrua pixtutzen, eta bestiak,nola izaten zuben jolaseko goguanekazariyekin, aurreratu zan an artogareakateratzen ari zan baten ingurura, esanik:“Arratsalde on, gizontxua.” “Baiberorri’re.” “¿Artogareak ateratzen ari alzera?” “Bai, jauna.” “¿zergatik ateratzendiozute?” “Esango diot: batetik ganaduarijaten emateko, eta bestetik, mesede duartuak, zergatik intza sartzen zayo artoarieta freskoago egoten da.” ¡Zer arto ederrakdauzkazuten!” “Bai, jauna; igaz denboraonetan baño obeak.” “Igaz ere onak izangoziñituzten, zergatik zimaur asko botatzendiozuten.” “Bai, jauna, baña ¿ez al daki zergerta zitzaigun?” “Ez dakit.” “Orrakoberorren lagun ori, askok uste du apaiz onadala baña... gizon gaiztoa da ori.”“¿Zergatik?” “¿zergatik esaten du? Orrekondatu ginduzen igaz.” “¿Nolatan?”“Esango diot. Gure apaizari gertatuzitzayon Tolosara juan bearra, eta ori jarrizuten kontu artu zezala gure barriyora, eta¿zer gertatu zan? Kargatzen da trumoiaundi bat arratsaldera, apaiz guztiyak berenparrokietan jarri ziran konjuruan, eta orreknola bai zekien gurea kanpoan zala eta ezgenduela nork esti edo atzera eragiñik,guregana bota zuen sekulako arriya.. . Gubildu giñan elizara jende guztia, jo genduenkanpaya, erre genituen belar onak, bañan

trumoi arri atzera eragiteko ez gendukanbertuterik, eta orra nun kanpo guztiagaldurikan utzi zigun. Orrek.. . orrek.. .”

—Baserritarren batek sortuba izango dakontu ori ere.. .

—Ez da sortuba’re; egiyazko jolasa da.Lengo egunen batian bota emen du arriyaIrun aldian.

—Bai, jauna; bañan gabian, ta gabekoarriyak ez du bertuterik, jauna.

—¿Ez, e? Illunpetan ez du ikusiko ta ezjo ere.

—Ez, jauna. Zarretatik ala da aitzia, etaegundaño guk ere ez degu ezagutu. Egunezegiten du gaitzik aundiena, eta batez ereeguerditik labak edo bostak bitartekoarriyak.

—Bai, orrek badu bere izaera.

—Izango du, jauna.

—Alkatxofak politak daude.

—Bai, jauna; batzubek eman dituzte.

—¿Orren goiz?

—Goiz ez da, jauna. San Josietako astendira udaberrikuak eta beste abek ematendute geruago, udan.

—¿Ta baburrunak?

—Ondo dijuaz.

—Datoz, esan zazu. ¿Ni sagarrekiñbezela asten al zera?

—Arrazoi du. Jayo dira ta euririk ezdute geiago biar, baizik eguzki ederra.

—¿Ana Mari etxian da?

—Bai, jauna.

—Barrena guaz bada.

—Bi juaz, bi juaz. Sarri naiz ni’rebeokin.

SEIGARREN JOLASA

—Batista ¿zer du beyak orrela marruaz?

—Asarre dago, jauna. Atzo umia saldugeniyon ta.. .

—¿Diru ederrik artuko zenduten beaz?

—Poliki xamar artu degu bai.. .

—¡Poliki xamar! ¡Poliki xamar! ¿Noizaoa betian esan bear dezute gauza bat?

—Aoa betian, jauna,. . . ¿erraz al da ezeresaten?

—Zubentzat ez beñepiñ. Ta ¿zeñi saldudiozute?

—¿Zeñi saldu? Oker esanda zuzenenaaitzera emango diot. ¿Badaki LoyolakoAnton, Balia deitzen diotena?

—Bai ba.

—Arren semeari, jauna.

—¿Ta jakin leike zenbat diru artudezuten?

—Aguro esango diogu, jauna.

—Ori galdetzen dizut zergatik beiñErrenteriko feriyan, arkitu nitzan idi pariasaldu zuben batekiñ, ta galdetu niyon:¿Idiyak saldu omen dituzu?” “Bai, jauna,bai” erantzun ziran. “¿Ta nola emandituzu?” “Merke, jauna, merke.” Ta etzirangeiago esan. Gero bidian ikusi nubeneroslea idiakin, ta galdetu niyon ere:“¿Gaur egin da tratu ona, e?” “Bai, jauna,bai.” “Pare ederra daramazu.” “Ala, bada,ala.” “¿Ta nola artu dituzu?” “Dirubarekin.Garixti, jauna, garixti” erantzun ziranojuka, ta ez batak eta ez besteak etziratenesan zenbatian sal-erosi zituzten.

—Jolaserako gogua zeukala ustekozuben ta.. .

—Beti kezka.

—Guk bada bi ontza t’erdi artu ditugu,jauna.

—Ez gutxi ere.

—Ume galanta zan ordia.

—Ala zan, bai. ¿Badakizu bidian ikusidetala Galburutxinpartategiko gizona?

—¿Ikusi du beaz?

—Bai; oso galduba dago gizon ori.

—Ala dago, bai. Erariyak, jauna,erariyak.

—Orduban oker dabill .

—Aisa dabill oker. Frankotan ikusten aldegu okerka.

—Ez da bada okerka aisa ibilduko.

—Ez gizarajua, ez. Oraiñ berriro etxetikateratzen asi da. Len ere egon zan estuturikburuba nastu ta gorputzeko dardarrakoaundiyakin, ta pixka bat konpontzen asizanerako, eman ziyon bere erariari, ta orraze itxura artu duben berriz.

—Ez dakar itxur’onik, ez.

—Gezurtatuba nai nuke atera, bañanuste det denbora gutxiko gizona dagola.

—Ala diruri.

—Ta famili gajo orrek errukitzen nau.Len azaltzen zan bezela, ta oraiñ osoeroriya dago, jauna. Negargarriya da.Etzan, jauna, inguru guzti abetan orlakobaztarrik. Orko soro-baratzak, zoratzenzuten bat; bañan gizon ori etxeko lanariutzita gurdiyarekin batera ta bestera astia,izandu da famili guztiyaren ondamena.Atxurren ordez akulluba artu, goizetik pipapiztu ta bidian sartu trabena batian, tabestian ere bai; diru geiago irabaztekoasmuarekin ibilli jo batera ta jo bestera, taardipat azaltzen ez etxian... Gero asi zanferitik ferira, ta gabetan geruago taetxeratzeko kontu gutxiyago... Andre gajuagoizetik arrats ler egiten lan gogorretan,aurrai’re kontu artu biar, ta guztiyaarrastaka, jauna. Andre gajua nekatuba,gaberdiyan gizonaren zai. . .

—Bai; ta etxian beriala sesiyua.

—Ori jakiña. Gizon ori etxian danbitartian, ordu beteko pakerik ez. Aurrakberriz zer ikusi ura ikasi. . .

—Bai; amaika ikusten dira orrela. Tagaitz erdi beren buruben kaltian bakarrikbalitz, bañan jartzen dute famili guztiyaixtillu gorripian. Erariyari ematen diyona,alpertzen da, ajolakabetzen da, ta danikgogorrena ta osasunik oneneko gizona,ikusten da, sasoirik onenian, mundu auuzteko zalantzan.

—Bai, jauna. Etxe ortan ere botiketanjun dan diruba.. .

—Gorputza galdu, ta animarentzat ereazken ordu txarrak.

—Ala da, jauna.

—Ta erariyak beiñ artu ezkero, zalla dauztia.

—Ala izan biar du, bai.

—Asmuak artzen dira batzubetan, gaurutziko.. . bigar utziko.. . bañan ortarakogorputzari oso gogor egiñ biar zayo. Arabeiñ zer gertatu zan. Zegamako emakumebat mintsu egonik, jun zan izen aundikosendagiñ edo mediku batengana, eta arenaurretik konsultako zegon gizon bati,medikubak ikusi zubenerako esan ziyon:“Edo aiz tabernaria, edo errotaria.” “Ez

dabill urruti —eranzun ziyon—; orrelagaitz guztiak asmatzen baditu, sendatukonau, bada ofizioz errotaria naiz, eta gañeratrabena eduki genduan orain dala biurteraño, baña denbora orretan nere andreaktrabena etzala guretzat ona esaten zuan, etautzi egin genduan. ” “Ezagun dek bai zeiñaizen.. . ¿Ardo zalea izango aiz?” “Bai,jauna; orrek nauka bizirik.” “¿Bai, e?”“Bai, jauna.. ’ “¿Mozkortzen al aiz?” “Iñoizbai, jauna.” “¡Mozkortu ere bai! Ezagundek bai. ¿Askotan?” “¡Ai bada, jauna! Gubezelakuak ez du beti izaten modua...” “Aragero.. . emen esan bear dituk ire faltakkonfesoreari bezela; kontu gero. ¿Asteanbein mozkortzen aiz?” “Bai, jauna, jaiegunak jakiñak ditut.” “¿Bai, e?¿Geiagoetan ere bai? ¿Zenbat aldizastean?” “Esango diot bada. Trabenagenduenean, janarekin egin bear nuengastua, egiten nuen ardoarekin eta betexamar geienean ibiltzen nitzan, bañan orainastean batez beste iru egun ainbestekoakizaten ditut, bañan adi beza, balantzaxamarrean izan arren, nerau etxera joatennaiz.” “¿Bai, e? Deabruyen gizona.. .ezpadiok utzitzen bizio orri, laster illkoaiz.” “¿Illko ote naiz bada?” “Bai etalaster.” “Nik uste nuan bada ardoari utziezkero illa nenguala; ¡nere andreak zerpoza artuko duan ori aditzean!” “Ik eginbear dek iru egunean ankaetatik artu

oerakuan bañuak mostazarekiñ, eta aurrerapaper orrek esaten dituanak egiñ ondo,bestela galdua aiz.” “Bai, jauna, bai:biziagatik egingo ditut.” Gizona atera zaneta emakumia gelditu zan konsultan. Andikordu laurden batera arkitu zan emakumiakalian, barrengo moteltasun edoflakiyarekin, eta nola baizegon mintsu,sartu zan trabena txulo batian salda pixkabat artzeko asmuarekin. Eraman zuten gelatxiki batera, nun arkitu zuben gurekonsultako gizona bakarrik mai batenaurrian txiki erdiko botilla arduarekin.. .

—Etzegoan orreatik orren bakarrik.. .

—Ta ogiya ta gaztarekiñ. Arriturikgelditu zan emakume ori, eta ziñaturikanesan ziyon: “Gizontxoa, ikaratzen nazu.Ainbeste kontu eman dizu medikuak esanazez ardorik erateko, eta ¿orrenbeste ardoeraten arizera?” “Demoñu txoroa. Bañan¿ez al dion aditu nola esan didan iruegunetik aurrera asitzeko erremediotan? Irueguneko libertadea badiñat, eta oyenprotxuba ondo atera bear diñat, bai; gerokoparteak bear dizkiñat atera iru egun oyetan.

—Etzuben gauza zuzenik egingo.

—Ez bada. ¿Arrosak gogotik daudeemen oraindikan?

—Bai, jauna. Bañan igandearratsaldetan ez dakagu pakerik soldaru tamutill koxkorrekiñ. Itxubak dira loretara, tabata bestien bizkarrera igo ta eramatendizkigute nai dituzten guztiyak.

—Or dijuan jaun orrekin bi itz egin biarnituke... Gero arte Batista.

—Gero arte bada, jauna.

ZAZPIGARREN JOLASA

—¿Tipulak biltzen ari al zera, Ana Mari?

—Bai, jauna. Tipulak aurten diruaundiya egiten du. Iru milla jarri nituen, etabatez beste kuarto bana emanta’re.. .¿badaki? diruba da.

—Beti diru artzen ari zerate.

—¡A jauna! Guk pixkaka-pixkaka artuta ogiyarentzat diña atera ezkero kontentu.Gero buru galtzerik ez, dirurik ostukodiguten edo ez, ta amets larririk gabe, logozoago egiten degu.

—¿Ta txekorren dirua’re jan al dezute?

—Beste zuluak tapatzeko agurozabaltzen ditugu, jauna, bai.

—Bai, zubek egiten dezutena da kuartobatzubek izatian zillarretan biurtu. Pezetakbaldin badira, bost pezetakuengatik trukatu,gero aben ordez urria artu, al bada urrexarra, ta galtzerdi batian gorde.

—¡Ez da gutxi galtzerdiyak soñerako’reizatia!

—Obe izango dira, bai; zergatikgaltzerdiyak izan litezke galtzeko erdiyak.

—Bi zulo badituzte, ez da gaitz izango.

—¿Zein zan len atian?

—Eskale bat, jauua. Orlako korritubakizaten ditugu guk. Esan diyot ostiraletanematen dala, ta eranzun dit urte bete ontanez dala etorri.

—Orduban ostiral franko atzeratubakbadakazki artzeko.

—Egun abetan, jauna, uste detprobintziyan diran ijito guztiyak emendirala. Gaur goizian etorri zait bat eta gogotxarretik eman diot.. .

—¡Jesus! Gogo txarretik eskaleari. . .

—Gogo txarretik.. . ez bañan... ¿zer naidu? Batetik ostirala ez izan, eta bestetik aiñitxura gaiztua zuben... Bada izan da askilotsagabia, jun ta andik ordu betera berrizetortzeko beste bat balitz bezela. “Bañan,emakumia, —esan diyot— aristiyan emandizut ta ¿berriz zatoz?” “¿Neri? Ez andrea.”“¿Ezetz? Arpegi ori bera, txaketatik asi tajantzi guztiya’re bai.. .” “Nere aizpa izangozan.” “¿Ta kokotzeko urratu(b)ori?.. .” “Bai,andrea, bai, oso nere antza aundia du.”

—¡Arrayia!

—Gero etorri zait beste bat zestobatekiñ, eta eskatu dit amar pezetazestoarengatik. Nola gobada biltzekoegokiya iduritu zaitan, eskeñi diyot seierrial, eta eman egin dit.

—¡Ezta Bayonako judubak ere!

—Gaurko egunian, atiak itxitzia onena.Pobriak esaten da bañan... pobre artianausardi aundiya dago, jauna, ta nola-naisartzen dira. Gaizto asko da: onak erebagera bai.. . edo, badira; guk ere eziñesango degu zer geran.

—Egiya. Atzo bada pasteleri batiansartu zan ijito bat eskian. Eman ziyoten bizentimoko bat, eta beste bi trapu puxka zarbatetik aterarik, esan zuben: “Bekar orainlau zentimoko pastela.”

—¡Litxarreriya! Obe zuben arto beruajan.

—Ara; abek ere laguntxo on batzuekbadaude.

—¿Zer?

—Bariak, jauna.

—¡A!

—Egoaldi sargoya zeguan, turmoyak jodu, ta beriala azaldu dira.

—¿Abek ere gauza zuzenik ez duteegingo?

—Ez, jauna. Nundik-nai sartzen diranlikixkeri oyek, sasi ta pareta zarretatikintza asten dubenian, eta emen ibiltzen diranai bezela, beok Bolibarko pasiuanbezelaxen.

—¡Ja, ja, ja, ja!

—Bederatziyetan etorri ezkero onerafarolarekin, ikusiko lituke landare guztiyakestaliyak oyekin, eta goiz aldera juten dirapatxara guztiyan beren txuloetara.

—¿Txanda egiten dute berazlugartzakin?

—Bai, jauna. Lugartzak billatzen duteeguzkiya, ta bariak eta karakolak estalkiyaedo bustiya. Ona beste bare bat.

—¿Ona? Txarra izango da.

—Ez biziro ona, ez. Orra, eskutan artuezkero ez da orren kutsurik juten dubenlingardarekiñ.

—Nazka ematen du, bai.

—Aurreroko urtian atiak genitubenian,zakuka biltzen genituben.

—¿Ta orain ez al dezute aterik?

—Ez, jauna.

—Baratzako atia, etxeko atia, tabarrenen ere bai beste ate asko.

—¡Ta ez jakiñ berorrek nik zer ateesaten ditutan?

—¿Ta?

—Bada atiari asko gustatzen zaizkatebariak.

—¿Bai, e?

—Bai, jauna. Batez ere karakolak.Itxubak dira karakoletara. Ematen zaizkatebariak pusketan, eta karakolak zanpatuta.

—Orra bada; zerbaitetako onak dira.

—¡A! Bai, jauna. Emen gauza baterakotxarra dana, besterako ona da.

—Orregatik esaten det bada ez dezutelanegar geyegirik egiñ biar.

—¡A, jauna! ¿Etsai gurxi ditugula usteal du?

—Zubek guztiya aukeran nai dezute ta.. .

—¿Guk? Esan diyot bada; ogiyarentzatatera ezkero.. .

—Lukainkentzat ere bai. ¿Nun dabillBatista?

—Aldamenian da, Mikolaxen etxian.Jakingo du nola ezkondu dan.. .

—¿Nola? Bestiak bezela ezkonduko zan.

—Bai, jauna, bañan...

—Gure Mixolax ¿ezkondu da beaz? Etazeñekiñ, eta norekiñ.. .

—Ezkondu da, jauna, zeraren.. .zerarekiñ.. .

—Beste Zeamako andre ura senarrarekiñbezela asten al zera?

—¿Nola bada?

—Onela: “Prantxixku ¿ez dakizu zerpasatzen dan?” “¿Zer bada?” “Zeraingozera zertzen omen da zereko zerarekiñ, etaayek zertzen badire, iñolaz ere zerekozerera zertuko dire.” “Emakumia, zer esannai dezu zer orrekiñ ez badezu obetozertzen ¿nik nola zertzia naizu? Nikzertzekotan zer ori, obeto zertu zazu.”“Bai.. . zu beti nere utsegiteak arrapatzenzabiltz eta far egiten.” “Tira, tira.. .” “Arabada, lenago buruba beste lekuban nekarrenta.. .” “¿Nun? Lepo gañean ez?” “Nerelanean; eta esango dizut. Zeraingo Ixabelenalaba, ezkontzen omen dala Segurako

indiano batekiñ, eta ayek ezkontzeraezkero, ortikan Zeraiña jungo dirala, ”“Bañan ¿nola arrano nik bururatu bear nuenorrenbeste zeren zera zertuekiñ?”

—¿Zeama ortan gauza asko pasatzendira noski?

—Ala diote. Seguratarrak lotzen dizkateayeri, diranak eta ez diranak, eta jakiña da.Beaz Batista.. .

—Mokadu bat artzera jun da ezkon-berriakiñ. Deitu diote arren zai dagolalegatza illarrekin ta.. .

—Legatza Mayatzian txanponian.

—Bañan ez gaurko egunian. Lengodenboretan izaten zan bi errialian arrua, etagu bezelako baserritarrak gurdiyak beterikarruaka eramaten zuten legatza ondu ta urteguztiko bakallaba egiteko.

—Bai, bai; aitu izandu det nik ere ori.Ayengana nua.

—Ondo egingo du.

—Ez dakat gogo aundirik legatzajateko; illarrekiñ legatza baño naiago nukeollaskua.

—Ez da batere txarragoa, ez. Alare,tripak, subak eta urak zenbat eman ainbesteeraman.

—Banua, bada.

—Bijua, bijua; umore ona izango dutebeñepiñ. Bañan esan bezayo Batistari bigargoizerako kontubak ateratzeko gero.

—Txintxuegi da aztutzeko, bañanesango diyot, bai.

ZORTZIGARREN JOLASA

—¿Agertu da, agertu da?

—Bai ba, Batista. Atzo an omenziñaten.

—Bai, jauna, ta ez nola-nai’re; txiki taaundi, pamili guztiya.

—Ondo egiña.

—¿Badaki? Prozesiyua ere ikusi beargenduela ta.. .

—Ori. Urtiak dira orren ederrik egiñ ezdala.

—Ikustekua zan, jauna. Bañan beorrikanpuan zan...

—Prozesiyo ondoren kotxia zai nekarrenta atera nitzan.

—Bada jun giñan gero beoen etxera ta.. .

—Ezer ere etzenduten eraman ¿ala?

—¿Eraman?

—Ezer ez: letxubak, illarrak,esparraguak, arrautzak, ollaskuak,marrubiyak eta esnia besterik.

—Beste pruitta batzubek nai genituben,bañan eramango ditugu eltzian.

—¿Eltzian? Baita paziyan ere naibadezute. ¿Ez al zenduten ezer geiagoetxian?

—Ixillik bego, jauna. Guk izangenduben pena beorri Pasaira juna.

—Nik ere atsegiñ izango nuben zubekiñarkitzia. Bañan aurreko urtian gertatuzitzairan Ernanira jun biarra adiskide batenbidez, eta aurten Pasaira beste batekiñkunplitzera.

—Bai, batekin ta bestekin ondoirukitzeko txanda egin biar.

—Biarko. Berak ere nerekin ala izatendira.

—Gu bada bestela, beorri an ez izanarendamua alde batera utzirik, bapo jan t’erantaartsaldia pasa genduen.

—Atsegin det, atsegin det.

—Ezagutuba dago, jauna. Uste nubenbazkariyak etzubela azkenik.

—¿Ez, e?

—Ez, jauna, ez. Beorren alabatxuakpianua jo zuben, ta sekulako dantzak izanziran. Ana Mari berriz, txoratuba beorrenkosmodamakiñ, eta ez da gutxiyotako anagertzen diran gauzekin: egundañokopalaziyuak, ontziyak, erriyak, elurtekomendiyak, guztitatik badago, jauna, ta ber-berak dirudite. Joxpiñaxi gero beste soñubueltako polit arrekiñ, ta gezurra dirurikartoi biribill oyekin jotzia nai dana, Nietxekoandriarekiñ berriketan.. . ta orla.Gero Antoniyo loruarekin zirika ta mirikaetzan gelditu asarreazi zuben arte, taazkenian mokuarekin biatzian eman ziyonberia.

—¡Ja, ja, ja, ja! ¡Gizarajua!

—Bai, or dabill biatz lotubarekin. ¡Kozkona egiñ ziyon bada!

—¿Orrenbesteraño?

—Azkazala batetik bestera zulatu ziyonta.. .

—¡Gizarajua!

—¡Ze indarra duten mokuara oyek!

—Izugarriya.

—Manueltxo ta Luisatxo berriz bestejoxtallubakin... eta ala bapo egon giñanillunabar arte.

—Obe, obe.

—Orra bada ze egun ederra pasagenduben, ta ori, azken juiziyokua izanik.

—¿Zuk ere aitu al dezu zerbait?

—Bai, gure ingurutan beñepin franko itzegin da gauz ortaz. San Juan ta Korpusegun batian.. .

—¿Ta zer?

—Beti’re.. . buru galtze pixkabat ematenzigun.

—Ori bera gertatu zan lengo eunki edosigloan 1734-an, baita 1666, 1546 eta 1451-an, ezer orlako gauzik gertatu gabe. Elizakjarriya dakar Errezurreziyoko Pazkua ezinizan litekela Epailla edo Martxuaren ogei tabiya baño lenago, eta ezta’re Apirillarenogei ta bosta bañan berandubago, eta alaKorpus egun aundiya, eziñ erori leikeMayatzaren ogei ta bata bañan lenago, etaGaragar-illaren ogei ta laba baño geruago.Bi denbor’aben bitartian gertatzen diratxandatzen diran Elizako egun aundiyak.Korpus ta San Juango gauz au, gertatuko daberriz 1943-garren urtian eta gaur bizidiran askok ikusi lezateke.

—Guk ez beñepiñ.

—¿Ez, e? ¡Nork daki!

—Jaungoikoak jakingo ori.

—Bai, Batista. Bada geruago erorikodira egun oyek batian, 2038, 2190, 2258,2326, 2410-garrengo urtetan eta gisa ortanaurrerago.

—¡Zer dan ez jakitia!

—Gizona, Mezetako liburuak erebadakazki denbora puska bateko egunakorrela jarriyak.

—Ez jakin ordia bada guk, ez jakin.

—Al danian bada ikasi.

—Etzait aztuko jauna, ez.

—Errezurreziyozko Pazkua erortzen daEpailla edo Martxuaren ogei ta biyan, illontan ill betia ogei ta batian izatian ta egunau larunbata gertatzian. Au onla gertatziazalla da ta izandu zan 1593, 1698, 1761, eta1818-ko urteetan. Datozen beste iru eunkiedo siglotan, ez da gertatuko PazkorikMartxuen ogei ta biyan 2285, 2353, 2437,2505, 2972, 3029, 3041, 3648, 3925 etabeste asko onla kontuan arturik daudenaketorri arte.

—Ori da jakitia, ori. Gizonak sayatzendira.

—Bai; bañan abek gauza zarrak dira.

—Ez guretzat.

—Tolosan zezen ederrak omen ziranatzo. (1 )

—Ez det ezer aitu, jauna. ¿Ta beorri arajun gabe?

—Milla ta zortzireun ta irurogei taseiyan; au da, orain dala ogei urte, izandunitzan azkeneko ango festetan.

—Denboratxua da.

—Bai; ta orduban zezen bat zorretanutzi ziguten, eta ordaña artzeko zai nagoara juteko.

—¿Zer egin zuten bada?

—Seigarren zezena jokatu gabe, illzutela bostgarrena baño len.

—¿Ta nola gerta leike ori?

—Orduko gora-berak esango dizkitzut:Urte artan San Juan bezpera bezperan,illaren ogei ta biyan, izan zan Madrillennaspilla aundi bat, eta eztakigu zer, bañankontuba da, Tolosako zezenetarako azaltzenzan aurreneko zezen-iltzalliak, alde egin

(1) Ain zuzen, San Juanetan izaten dira Tolosan festak.(Argitaratzallearen oarra.)

zubela Bayonara. Arrek berekiñ zubenjendian, agertzen zan besteren ordezzezenak illtzeko, Praskubelo, zubek deitzendiozuten bezela. Egundañoko jendiak giñanDonostitik, eta plazaren lau erdiyak etageiago artzen genituen guk.

—¡Ezta gutxi ere!

—Asi ziran zezenak jokatzen, etabostgarrena zan aundiyenetakua. Iltzekogarayan eman zizkan Praskubelok bost edosei kolpe...

—¿Ezpatarekiñ?

—Lana frankorekiñ; bañan zezena betizutik, eta bera baño lenago besteren batmundu ontatik bialtzeko asmuarekiñ.Praskubelo estutuena arkitzen zanian,botatzen du seigarrenak atia, azaldu taberiala ekiteyo Praskubelori bostgarrenzezenaren aurrian zegoala, eta kontuartzeko denborik gabe, ematen diyoezpatazo bat zezen preskoari, eta nunbotatzen duben ankaz gora, esan bezela,dar-dar, lau ankak gora aldera zitubela.Beriala etorri zan muñ-jotzalle edokatxeterua, eta arren kontu eman zuten.

—¡Gezurra diruri!

—Ala diruri bai, baña alaxen gertatuzan. Zañen bat ikutu ziyon ta, orla elbarrituzuben. Seigarrena ill ta gero, ordu erdi bat,pasa zuben bostgarrena etzan-azitzeko. Guksei zezenen kontuben dirua eman genduan,eta nola seigarrena etzan jokatu ez kapa,pika ta banderill edo makill paperkizkurrezkuekiñ, eskatu genduan bestezezena, ojuka ta indarrian; ¿badakizu? beroxamarrak geunden gu ere, gure kafiak,kopak, zerbezak eta gañerako zerakiñ ta.. .

—Izango zan zerbait, bai.

—Gure abotik atera ziran kaso oyetanesaten diran gauza zuzen ta garbi guztiyak.

—Bai, bai; ¡an aitzen diranak! Beiñbakarrik izandu naiz, eta etzait gogorikegiñ berriz juteko. Jendia geiegi arrotzenda orduban.

—Ala da. Kartzelan sartu nai ginduzten,bañan asko giñan, eta guztiyentzat lekuriketzan; utzi ginduzten gure ojubekiñ, ialertzen ote giñan. Beste zezenik ez omenzan.

—Orduban zalla izango zan ateratzia.

—Orrengatik ezan dizut zezen bat zordigutela Tolosarrak.

—Barkatzia izango da bada onena.

—Arrazoya dezu. Ordutik asi zanPraskubeloren soñuba. Ta guztitatik itzegiteko, ¿badakizu itxura ederreko artuakikusi ditutala?

—Bai, jauna; artuak inguru abetanplanta polita dakate. Jorratu egin bear.Artuak bere sasoyan jorratzen ez ditunak,lan txarra dauka, zergatik gero belarrakitotzen ditu, lurra zikintzen da, eta artuagelditzen da belarren azpiin, eta biar dudolbe denbora.

—¿Ta zer garai da onena artuakereiteko?

—Artuak ereiteko... esaera dan bezela:San Markos astia, atzia baño aurria obia;edo beste gisara: San Jorji, artuak eregitekogoizegi; San Markos, ereiñak balegoz.

—Eta egun bat besterik ez dago bitarte.

—Ez, jauna.

—Gogotik egiñ biarko da orregatik egunartan lana. Anttoniorengana nua ia xentimobatzubekiñ biatza sendatzen ote zayon.

—Poza artuko du, bai.

—Beriala naiz emen.

—Nai duben bezela, jauna.

BEDERATZIGARREN JOLASA

—¿Nola daude gariyak, Batista?

—Or daude ondo tente. Aurten lastoluzia ta galburu txikia, jauna, eta izango duale gutxi.

—Gizon luze me bat bezela beaz. Ezurasko ta aragi gutxi.

—Or nunbait, jauna. Gariik ebaki taarbiyak egiñ bear. Gu txikiyak giñanean etaituleen ganaduen aurrean ibiltzen giñanean,biltzen ginduzen lurrean eroriyak zeudengalburuak, eta egiten genduen opilla gariarrekin; opillari sartzen giñozkan erdiinarrautzekin ta bakallabakin egindakotortilla, eta gure pozik aundiena izaten zan,San Juan txikietan Iturrioz-ko ango zelaieder artan merendatzea.

—¿Ura mauka, e?

—Bai, jauna, bai. Etzan munduanguretzat gauza oberik.

—¿Naiko illarra badakazute oraindikan?

—Bañan aunditu ta gogortzen dijua.

—Neri bada aza-illarrak geruago taobiago iduritzen zaizkit.

—¿Bai?

—Zergatik zikintzen ditugun tomatepixka batekin ta.. .

—Leunduko dira orduban ederki.

—¿Eta zer diyo sagarrak?

—Sagarrak ez du ezer esaten, bañanerakusten du alia, eta aziya dauka, jauna.San Juan egunian arbola azpian lau sagargañian, ondo dan siñalian.

—Gero zazpi izango dirala ¿e?

—Bai, jauna.

—Zerbaiten biarra badago.

—Ez da gezurra.

—Inguru abetan bai omen da bada arbolbat, sei karga izango ditubena.

—Bai, jauna, bai; badakit zeiñ arboldan. Lengo urteetan eman izandu ditu zazpikargataño’re.

—¡Arrayia! Orlako batzubekiñ ez daurte txarra izango.

—Ez, jauna, ez. Arbol ederra da, etaazpiyan egon litezke berreun gizon.

—Eta upel bat ta sei zestera lanpern ¿e?

—Ori da. Alerik ez duten arbolak ostoederra daukate, eta aurten ematen ezbadute, oste ederra dubenak, datorren urtianemango du.

—¡Ze esperantza!

—¿Esperantza? Aurten osasuna dubengizonak, urrengo urterako esperantza izanlezake.

—Beti badituzute zubek aterakeriyak.

—¿Aterakeriyak? Gure denboran gureburuban aiñ gutxi sartu da, ezen ez da

askorik aterako, ez. Beok bezalaixturiyotan.. .

—¡Ze ixturiyo! Zuben koplak dira oyek.Guk burubekiñ baño, zubek sudurrekiñgeiago ikasten dezute.

—Orrengatik izango ditugu orrenluziak.

—Orrengatik luziak ez: luziakdituzutelako antz eman gauzari.

—Izan leike bai.

—Orra Jaungoikuak ordaña eman.

—Ez motxa’re.

—Ez, ez, luzia. Ta ¿nola urte batzubetansagarra ona ta ugari izanik, gertatzen dirasagardo txarrak?

—¿Sagardo txarrak, jauna? ¡Bai!. . .gertatzen dira, ta ori da egiñtzalleenalperkeriz. Upelak ustutzian, ondua ez dutegarbitzen, ta nastuba izaten da. Kontu oyekerri barreneko kontubak dira. Beste baztarabetan eta zenbat eta Donostitik kanporago,gauza garbiyaguak izaten dira.

—Eta nola urte batian ta bestiansagarrik izan gabe, sagardua izaten da?

—Oyek ere, kaletarrak egiten dituztenabillidadeak dira, jauna.

—Gorroto pixken bat ¿ba ote diezu zukkaletarrai?

—Ez, jauna, ez. Jainkuak nai ez dezala,bañan...

—Obe, obe.

—Atzo konprimaziyuan genituben,jauna, Mañubeltxo ta Luisatxo.

—¿Bai, e?

—Bai, jauna. Kandela eraman zuten, etaAna-Mariri papera eramatia aztu. Galdetuomen ziyoten bere bigarren deituraz,badaki, ama zanarena.. .

—Bai, bai.

—Ta ez omen zan oroitzen.!

—¡A gaxua!

—Gero berriz ere galdetu ziyotelaemengua zan, ta “Bai, jauna, emengua,Urniyetan jayua” erantzun omen zuben.

—¡Ja, ja, ja, ja. Ana-Marientzat ez dagutxi gero ori. . .

—Ez, jauna, ez.

—Eta aurrak negar egiñ zuten?

—Bai, jauna. Denbora luzian egon ziranta ¿badaki? aspertu.

—¿Ta Joxe Erramunen berririk ezdezute?

—Ez, jauna, batere. Ura.. . matematikaguztiyak jo ta.. . aizia buruban ta ibillimunduban... jun bazan, jun zan. Ezlanerako ta.. . ez ezertako. Ogiya ateratzekoere ez.

—Obe du sartu atera baño. Txoraturikegongo da an.

—¿Ameriketan? ¿Zerekiñ?

—Naiko diruba badala ta.. .

—An ere bakuitzak beriak ezagutukoditu, bai.

—Bai, Batista, bai. Ez da gezurra.

—Amaika modutara bizi da munduontan jendia.

—Bai amabira ere.

—Bañan gaizki dabillenak, beti berekiñbarrenen arra.

—Orixen bai. Bada badakizuAmezketarrak...

—¿Amezketarrak? Ez ditzairala aitatuere. Gure sukaldian itotzeko zoriyan jartzengaituzte. (euliyak)

—Ez ditut Amezketar oyek esaten,baizik zu ta ni bezelakuak.

—Beorri ta ni bezelakuak badira, ezdute Amezketako kutsu aundirik izango.

—Aditzera nai dizut eman, Amezketakojendiak.. .

—¡A! Bai, jauna.

—Badakizu esaera dala, lapur famatuaizateko, Amezketan jayo, Zaldibian azi, taAtaunen bizi.

—Aitu izandu det, jauna: neronek eretxantxetako esaera ori.

—Bai; gañera esaten du, leku oyetangeienak biartubak edo diru eskasak izanik,argiak eta azkarrak ateratzen dirala.

—Bai, jauna, bai.

—Bada Amezketan denbora batean zangizon bat, zuena mando txiki bat berarekiñoso mantxoa, baña beste gañerakoekinostikalari izugarria. Gizon ori beremandotxo onekin juaten zan feri guztietara,eta beti ekartzen zituan, mandoa berekiñ etaontza urre bi edo iru geiago.

—Azkarra izango zan bai.

—Esan dedan bezela, berarekin osomantxua zan mandoa saltzen zuan, etabereala ostikoka asi ta ezin menderaturik,erosten zutenak asten ziran gizon orrenbilla. Jabe zanak pasatzen zion eskua iztarartean, eta ibilliagatik nola-nai, oni etzionezer egiten; ematen zien berriz, eta mandoabeti lengoa, au da, ostikalaria. Gizon jabeori, obeto ezagutu zezan, jartzen zuan zapelkapelu aundi bat: bereala berriz ere billatueta desegiten zuen tratua, zortzi edo amarduro galdurik erosleak. Berriz ere ipintzen

zuan mandoa salgai, eta berriz ere saldu tamandoa lengoa. Guztiak ill bearrik astenziran kapelu zabalaren billa; billatzenzuten, berriz erosleak galtzen zuen, etaAmezketarra bere mandoarekin eta naikodiruakiñ etxera. Urrengo ferian ala berean,eta gis onetan mandotxoarekiñ mantentzenzuen bere familia.

—¡Etzeguan apareju txarra! Beretzatzeramazkien ontz urriak. Garbiyago nailitzake dirua irabazi. Obeto bizi leike bestemoduz.

—Ala da bai, Batista. Bada munduontan ondo bizitzeko, esaten dan bezela,arakiñekin gosaldu, ixkribabakin bazkalduta mandazayekin afaldu.

—¿Eta baserritarrekin?

—¿Baserritarrekin? Errosayua errezatu.

—Ori izango da seguruena, bai.

—¿Nikolax etxian ote dago?

—¿Mikolax? Etxian izango da, jauna.

—Araño nua bada.

—Orduban gero arte.

—Gero arte.

AMARGARREN JOLASA

—¿Zer berri degu, Batista?

—¿Berriyak? Zarrak berri, jauna.

—¿Zer txori dira emen dabiltzan abek?

—Pintxanak: arbol ontan dago kabiya taumetan egon biar dute.

—Ez det ikusten kabiya.

—Goi goi aldian du, jauna. Ziriñaegongo da lurrean aren parean.

—Bai, bai, orain ikusten det. . Ta kabipolita egiten dute.

—Polita ta sendua.

—¿Badakizu gaur bero egin dubela?

—Gogotik, jauna. Madalenaz bero,agatara gero.

—¿Gaztañak botatzeko sasoiyabadatorrela?

—Ori.

—Goizagotik beaz. Gaztañak botatzekoego-aizia.

—Mutill ona da, bai, ortarako. Beroonekin jendia erruz, omen dator Donostialdera.

—Gogotik: eltxua bezela badator.

—Bai; aurten baztanga soñurik ez daizan, ta kolera murmorik ere ez.. . gañerapakia’re izango dala ta.. .

—¿Bai, e?

—Bai, jauna; urte batzubetatik oneratxarrak ondu dira ta.. . onak txartu ta.. .

—¿Pot, e?

—Batez beste, jauna.

—Orrekiñ ere zerbait esan nai dezu zuk.

—¿Guk zer esango degu, jauna?

—Tori, tori zigarrotxo bat, bigarigandia da, ta. . .

—¡A zer zigarrua! Geruago taaundiyago dakarzki bedorrek. Eskerrikasko, erreko degu pipan beorren osasunera.

—¿Pipan? Kafien ondoren osorik.

—Kapia.. . bai. Kapeteian enaiz oraindikbi bider besteik arkitu ta ori beorrekiñ,bañan noizik beiñ guk ere kape ori artzendegu, jauna, bai; ta nere emazteak egindakokapia baño, geiago gustatzen zaitJoxpiñazik egindakua.

—Kontu, Batista, kontu.. .

—Ala da bada, jauna.

—Ana Marik adituko balizuke ¡onajarriko litzake!

—¡Bai! ez da estutuko orreatik, ez.

—Arrixkatuba da gero ori esatia.. .

—¿Ez daki zergatik? Emaztiak botatzendiyo gaur kape puxka bat ur beroari, ta ezeresaten ez badet, urrengo igandiangutxixago, urrenguan gutxiyago, ta orrela.Bañan nola Joxpiñaziri bere poltsatik ezdijoakiyon, liberdi bat gora bera etzayoajolik, jauna,.. .

—¿Ta zuri ez al zaizu ajolik?

—Nik obia arkitzen det eta, nola ikustenezdetan... miñik ez dit ematen.

—Esango dizut bada orain, gizon prestuzar batek, denbora gutxi dala, esatenzirana. “Gaurko eguneko gaztiakiñ eztago,jauna, kontu zuzenik. ¡Non dira guredenborak! Gizon egiñ nitzan arte, ez nuen,jauna, nik jakindu kapeik izaten zanik ere.Ta esango diot nola jakindu nuen. Beiñbatian Zumarragako periyaa lagunbatzuekiñ alleaitzia gertatu zan. Geenbazkari-legia egin genuen.. jauna, ta,ostatuan zan, (ondo gogoan dakat),bukaerakoan, alako gauza beltz bat jarriziguten, jauna, aurreko aldian, katillubatzuetan. Ardo koloria dik bada onek,baña eztek ardua izango tamañ’ontan, nionnere artean; eta nere bazterreko lagunak ereeztet uste ni baño abillagoak zirala edarijenero ura zer zan somatzeko, batek edobestek usai egiñ geniolarik. Bageunden baa,

jauna, bageunden, elkarren lotsaz bezela,ta, alakoik batian, mayaren beste aldianzegoen kaballlero moduko bat asi zanartzen. Orduan baa, asi giñan gu ere, jauna,eta artu ere bai. Nik eta nere lagunak gerojakindu germen, jauna, kapia zuela izena.Ogei ta Iau urte kunplituba nitzan ni, jauna,eta lagunak ere ingurutsu ortakoak. ¡Non daorain alako konturik, jauna!

—¡Ez da gezurra! Gaurko egunian jayoorduko kape ori ta ezpañetan zigarrua ez dapalta.

—Ez, Batista, ez. Banua. Bigar albadegu jira bat egingo det.

—Atsegiñ izango degu; betozteguztiyak, guztiyak.

—Denborak laguntzen badu. Adiyo,Batista.

—Bijua ondotxo. Bigar arte.

AMAIKAGARREN JOLASA

—¿Belarra ebakitzen ari al zera,Batista?

—Bai, jauna, bai, orain du beredenbora. Belarra ebakitzeko, ill bera;bestela ill berrian ebakitzen bada, austuegiten da ondu gabe. Azitako’re ill bera,bañan ill berrian erein leike ostiraletan,zergatik ill berako ostiralak ill berri dira,eta ill berriko ostiralak ill berak.

—Oiek bai dirala matematikak, oiek.Asmatu besterik ez dago...

—¿Asmatu? Ala gertatzen da bada,jauna, eta arbolak botatzeko ere kontu beraiduki bear da, bestela garai baten ordezbestian botatzen badira, zura gorritu egitenda.

—¿Aldamenian asi dan sagardua’regarai okerrian egiña izango da?

—¿Bai? Polita omen da bada.

—¿Polita? ¿Sagardo gazi antzeko illunloitsua? Atzo artsaldian baso bat erannuben ta ¿badakizu zenbat kendu ziraten?

—¿Zenbat?

—¡Zortzi zentimo! ¡Noiz ezagutu daorrelakorik! ¡Zortzi zentimo baso kaxkarbat, ezpañetara eraman orduko ustuba! Tagaitz erdi sagarduen itxura zerbait balu,bañan upeletik ateratzen dala ikusiko ezbalitz, iñork eluke esango legetara’resagardua dala.

—Lormandiko sagardu oyek ez dirabiziro zuzenak gertatu, ez.

—Normandiko eta gaurko Donostikuakalkarren antza badute orain egiten dituztennaspillakin. Lengo denboretan baso batsagardo izan al leiken onena, arkitzen zannun-nai ardipatian, naiz ardita pazi zarbaten puska lizundua izan, bañan oraiñ bostzentimoko ederrenakin, ezta arren usairikere. Len baso onrauak ziran, gaurkoegunian txikiak, geienaz titaria añakoak,

eta ori aski ez balitz bezela, kanillatiklegua erdi batera jarri ta sagardua aña afargertatzen da, ta abora orduko, klak, sentitugabe.

—Pobriak saiatu egiten, saiatu.

—¿Saiatu? Bai: bañan Jainkoak agintzenduan bezela. Lapurretak gisa askotaraegiten dira.

—Bai, jauna, egia da.

—¿Ta zer dio Mikolaxek?

—¿Mikolax? Len beziñ zintzo. Beti berebi errialekua etxeari begira.

—¿Ta zuria?

—¿Guriak, jauna? Eziñ iñora beiratu; ezdagon lekuan badaki.. .

—Ez dagola, bai; matematika zallak diraoiek, Batista.

—Bada atzo ere Mikolaxek zerri galantasaldu zuben.

—¿Diru ederrik artuko zuan beraz?

—¿Dirua,? Ez nai bezela. Berak esatenzubena: “Dirua artzen genduela uste, tapapera artu.” Papera eman zioten, jauna.Utsa garbiak balirake, bañan batzuekeskuetau artziak ere nazka ematen dute.

—Eta askotan pusketan dijoaz. ¡Nundira lengo ontzurre xarrak! Bañan orainurria gorde egiten da bereala.

—Guretzat beñepiñ ondo gordia egonizandu da beti.

—Arpegi txarra jarriko diozute ta itzulegingo dute.

—Zerbait izango da.

—Gañera zubek lotu egiten dituzute, etaaieri gustatzen zaiote purrillan ibiltzia.Ortarako dira borobillak, korrika ibiltzeko.

—Guregatik ibilduko dira bada naiduten aña. Inguru abetan baño Bolibarkopasiuan jira geiago emango dituzte, bai, etadenda eder aietan obeto sartuko dira.

—¿Denda aietan? Bai. Santo Tomasegunean etorri zan andre Goierritarrak añauzten badituzte guztiyak, diru-kaja betekoda.

—Gure diña izaago zuben gaju arrek ereta.. .

—Sartu zan, bada, ango jostallu-dendabatian Donostiko feri aundien egun ortan,eta arriturik asi zan esaten: “¡Au gauzaederra! ¡Denda ontako etxekoandrea al dabeorri?” “Andretxua, ¿zer nai du?” “¿Nik?Ikusi; ikusi onen gauza ederrak! ¡Zer gauzederrak dauden emen! Oraiñ ogei ta amaseiurte izan nintzan ni Donostiñ. Arrezkero¡diferentzi egin du! ¡Ok gauza ederrakdaudez emen! ¡Ok ederrak! Enaiz beñereizan, ez Planponan, ez Bilbon, ez Tolosan.Gu beti baserriñ laneen.” “Onezkero dirufranko bildu du ta oraiñ atsegiñian protxuaatera biar du.” “¡Umeek ordia, umeek!”“¡Zorioneko umiak!” “Bai: azi gendituun taezkondu zien, eta ez da asko bañan guretzatbaserrirako aski; iruna milla erreal emandiogu bakoitzari ta.. . guretzat pixka batgelditu ere bai ta.. . ¡Ba! ¡Ok gauza ederrak!¡Ok denda ederrak! ¡Bi begiak ez dira askiikusteko!” “Andretxua, beorrek pasako lukeegun guztiya onla beste ezer egin gabe.”“Bai; aixa pasa liteke beñepin onla.¡Denbora errez jun!.. . ¡Diferentzia egin duDonostiak ni azkena izan nitzanetik!” “Bai,bai, bañan guk lana egin biar degu. Ezditugu iru milla errialik beorri beiraegingo; beorrek ere txoriyai egaka beiraegonda etzituben egingo ta.. .” “Ez, ez;

arrazoia du. Ariyo, ariyo. Bañan zer dendaederrak! ”

—¡Gajua! Zoraturik zegoan noski. Beokbeñepin gure bizkar amaika far egiten dute.

—Baita amabi’re. Zubek gure gaiñbezela. Ta Mikolaxen amona ¿nola dago?

—Pizkor dabill , jauna. Urtiak gañian taanka bat bestiarekiñ juaz.. . badaki.

—Bai; adiñ aundia ta adiñentzat senda-belarrik ez. Ara nua, bada.

—Ni’re bauua, jauna; jungo geraalkarrekin.

—Bai, Batista.

AMABIGARREN JOLASA

—¡Denbora da alde ontara agertu ezdala! ¿Bizi da, bizi da?

—Bai nai beñepiñ, Batista. Atzo aditzennuben gisa ortako jolasa: “Ez da illoraindik?” “Ezta nai’re; beorri zarrago izanta ni lenago illtzia nai al du?” “Ez, ez,atsegin det.” “¿zenbat dakazki berekin?”“Irurogei ta emeretzi.” “Gizon, gogorradago beorri oraindik.” “Bai sobra,ezurretan.”

—Etzuben arrazoia falta.

—Orra bada, egun abetan egin ditubenegualdiyekin badakizu.. .

—Bai; egualdi onak jun dira.. . bañantxarrak ere badatoz. Txar ta on guztitatikartu bear datozen bezela.

—Emendik aurrera naiko artua tagaztaña duben baserritarra ez dago gaizki.

—Ez orixen; aurten artua ondo bildukoda, baña gaztaña miñak jo du ta galtzendijoa geiena. Arto urte ona izateko, obilluabear du izan tartean, au da, gauza koskorbeltz bat, eta asko baldin badu, artua’reizango da an gogotik. Gariyekin eregertatzen da, gari urte txarra, baratzuriyakgorriik ez badu: izaten du burniyariateratzen zaion gisan, ordoi bat ostuanUzta-Aboztutan.

—Arbiyak ere badatoz.. .

—Bai, jauna. Arbiya’re.. . jorra bat, arbibat. Zenbat jorratu ainbeste izan: jorra batarbi bat, bi jorra ezkero bi arbi, iru ezkeroiru arbi, eta iru arbitaa ezkero, naikua.

—Ta ¿zer egin zuten lugartzak?

—¿Lugartzak, jauna? Ezkutatu ziran tapakia dakagu oraiñ udaberri arte. ¡Ez digute

lanbide gaiztoa eman! Dakiyen bezela,eunka izaten dituzte umiak, eta abekazitzian, ama txupa-txupa egiñ ta itotauzten dute kabiyan. Lur puska batiankabiyan errenkaran egoten dira arrautzorixkak.

—¿Ta satorrik ezta?

—¿Satorrak? Bai, bai. Oyek ere baduteberen abillidade ederra: lurra aidian jartzendute eta landariak igartu. Oraiñ gloriyetanbizi diranak trikubak dira.

—¿Trikubak?

—Bai, jauna; sagar-pilletan txilipurdikaibiltzen dira, betetzen dute bizkarrasagarrez ta sartzen dira sasi-zuluetan.

—Zubek baño errezago egiten dute oiekbilkera.

—Ala da. Beiñ etorri bear du bat jatera:jaki primoria da, erbiya beziñ ederra.

—Ez da gaizki esana. Eta orlakomokadu goxuak jateko bidea izan ta betiaitzakia aitzakien gañian dezute.

—¡Aitzakia.. . aitzakia!.. . Austen geralanian ta, arto kaxkarrak dabiltzanian ere

irauten degunian, ez gera illtzen samurrak.Txarrarekiñ irauten degunian, onaekiñizenbat iraungo ote genduke?

—Arrantzaliak baño obeto bizi zerate,bai.

—Arrantzaliak.. . bai. . . arrantzaliak zerikusi geiago dakate. Guk ez degu gurebiziya ainbesteko zalantzan jartzen.

—¿Zer egiten dezute goizian goizetik?

—¿Goizetik, jauna? Egunsentiyekinjaikitzian, lenbizi jaten egaztiyari eman,bestela itoko luteke bat asten diran bezelasaltoka bizkarrera ta lepora.. . Norbaitenkinka aditu orduko, zerriyak ere asten dirakurrinkaz etxe guztiya aidian jartzendutela. Gizentzen badaude ematen zaioteartalia, eta bestela, aza-ostua ta ur zikiñpixka bat. Zerriya zikiña dala esaten da,baño alimalirik garbiena da. Azpi guztiyaloitsua baldin badauka ere, txokora jun taegingo ditu bere biarrak. Gero ganaduariematen zayo errejilloia edo zaya. Ganadueta beste guztienak egitian, neguba badagosaldu beriala pazi bat esne egosirik,taluak erre zigorrak zirt zart sutan egitendutela ta sardiñ batzuek badira’re, erre aiekere ta orrela.. .

—¡Arrayia! Etzerate gaizki jarriko lanagogoz egiteko.

—¿Gaizki? Ez, jauna, ez. Ontziyak eretripa utsik gaizki ibilduko lirake.

—Orrengatik besterik ez bada ondarraeramaten dute.

—Guk legatzaren ordez sardiñ zarrakbezela.

—¿Ta trikubak?

—Maiz.. . albalitz.. . Udara bada, ganadu,zerri, egazti eta beste guztien kontuak egiñta juten gera atxurrera edo laiaa lanera;zortziyak, gosaltzeko ordu arte.

—¿Ta zergatik baserritarrak maietiklegua erdi batera jartzen zerate?

—Alare bidea topatzen degu, bai;urrutitxotik ere pozik iritxi gauz ona bada.Usaiak gaitz ez eta janak on digula.

—Gu jaiki orduko beñepiñ ¡lanak egitendituzute zubek!

—Batzuetan.

—¿Feriyetan arkitu izandu zera maiz?

—Noizik beiñ izan izandu naiz, bai.

—¿Jende ernaia ta marrajo xamarrabiltzen omen da an?

—Batzubek., batzubek. Gisa ortakoakere izaten dira.

—¿Ta zer naspilla jenero egiten dituzte?

—¿Naspillak? Beorrek ez du bada artansaiatzeko asmorik izango...

—Jakiñ egiñ nai nuke.

—Bada, gertatzen da erostun batek edobesteak galdetzia: “¿Bei au saltzeko aldezu?” Ta “bai.” “¿Antzua edo ernaiadezu?” “Bai, ernai det.” “Zenbat illabete duernai?” Erostuna urrutikoa baldin bada, biillabetekua izan ta laukoa erantzuten diotebatzubetan. “¿Zenbat eskatzen dezu bada taesnetan nola dago?” Pitxar bi esne baditu,iru ditubela esan, ia ontzerditxo bat geiagoateratzen dan, batez ere urrutikoa bada:bertakoari eziñ gezur aundirik esan.

—Gauza okerrak dira oiek. ¿Takonzienziya?

—Arrazoi du, jauna, bai. Jaungoikoarenbeldurrik ez dan lekuban gauza zuzenik ez.Gero galdetzen dio: “¿Zenbat bada,zenbat?” “Onentzat, ezurrak ere badauzka.. .ta aragitan jantzia dago... Bost bat ontzurrenai nituke nik onentzat.” “Gizona! ¿Bostontzurre? Lau ontzurrian ere onelako beiakbillatzen dira.. .” “¡Lau ontzurrian ezbeñepiñ: urtian ume bat egiten du ta.. .onlako beiak ez dira non-nai izaten. Beiabear badezu geienaz ere orlakoxia billatukodezu beste bat ere.” “¿Nungua zera?” Tagezurretan badabill , esaten dio, Ernanikuabada, Tolosakua, ta orla.“Bederatziurrenian probaako eman bearnazu beia.” “Ez dizut emango. Nik diruaeskuban dala emango dizut beia, len ereeskarmentatua nago ni bederatziurrenianemanta.” “Gizona, baña piyadoria jarrikodizut, ez bazera piyatzen.” “Ez; ez detpiyadore bearrik, nik dirua biet: bestelabeia etxera eramango det.” “Ariyo; beiabillatuko det, bai.” “Onlakorik ez beñepiñ.”“Diruarekin topatuko det bai.” “Ta nik eresalduko det.” Erosten badu, gero andikegun batzuetara gertatzen da erosleak esatiasaltzalleari: Beiak ez ditu zuk esantakokondizioak.” “Bai, janaririk ez diozuemango ta.. .” “Bai, ta ostiko’re botatzendit.” “Gure etxian etzuben beñepiñ orlakokonturik.. . toki arrotzian dagolako tirako

ditu.. . gure etxian emaztia ta umiak ibiltzenziran beñepiñ esnia kentzen.”

—¡A zer aparejubak!

—Bañan eskerrak onlakuak gutxi izatendirala. Geienak zintzoak, zuzenak etaprestubak arkitzen dira.

—Ala bear ere, idukirik Euskal-errikogizalegia.

—Ori, jauna, ori.

—Bigar arte, Batista.

—¿Badijoa beaz?

—Bai; illargia’re Ayako Arri gañeanzabaldurik azaltzen da ta.. .

—Bai; illargi ederra, jauna; galanta.

—Ia lenbailen triku ori maniatzekomoduak egiten dituzun.

—Nere kontu, jauna, nere kontu, etaeskumuñak etxean.

AZKEN-ITZA

—¿Zer degu, Batista, zer degu?

—¿Zer degun? Ezer ez, jauna, ezer ez.Nigandik ez du beñepiñ metxik ere jakingo.

—¿Ez? ¿Zer gertatzen da bada?

—¿Zer gertatzen dan? Gauz aundia.Arriturik utzi ninduben atzo Mixolaxek.

—¿Zerekin?

—¿Neronek ere bai al dakit? Sorgin-kontua diruri ta.. .

—¿Sorgiñak ere baditugu?

—Nik ala uste.

—Ustiak erdiya ustela du ordia, tabadakizu ez dala gauz oietan sinistu bear.

—Egiya da, jauna, baña ikustendanarekin zer-nai esan liteke.

—Ikusi makusi ¿zer ikusi dezu bada?

—Mikolax...

—¿Mikolax ikusi ta gelditu zera orrenarrituba?

—Ez, jauua. Mikolax etorri zan atzoillunabarrian onera, eta ekarri zituben papermoldizkidatu batzuek, non atzaltzen diran—¿zer uste du?— guk emen izandu ditugunjolas guztiak.

—¡Ja, ja, ja, ja, ja!

—¿Far egiten du? Orrek nauka badaburua galdurik.

—Txorakeriak sartu zaizkitzu ta.. .

—Dan bezela, jauna.

—Ta ala izanta’re.. .

—An daude itz guztiak jarriak gureabotik atera diran bezelaxe, eta lotsagarrigelditzeko...

—¿Lotsagarri? Bear-bada ¿gaizki esanikedo itz desegoki eta beste utsegiteren batitzuli ote zaigu bada?

—Ez nere uztez; bañan alare.. . badaki.. .ba-ez-bada obe izango degu emendikaurrera sukal-txokuan sartuta egon, aniñork gure jardunik aitu gabe.

—Nai dezun bezela. Sasoi obia datoremendik aurrera su-baztarrean gaztaiñdanboliñari eragiñaz egoteko; tabaserritarren kontuak jakin nai ditubenak,datorrela aien artera.

—Ori, jauna, ta baratzan.. .

—¿Baratzan? Gaurko egunekoemakumiak baratza berekin eramaten duteburu-tontorrian beren tipula, piper,baratzuri, udare arbol kabiyekin, ama, umeta guzti.

—¡Ala fere! ¡Zer panparroi ibillikodiran!

—Orra bada; ta ez dezazula kezkik idukigure jolasen gañian.

—Bañan orrela azaldurik, jendiak betiere.. .

—¿Jendiak? ¿Zer esango du? Nai gabianuts-aldiren bat joan bazaigu, erantzungodegu baserritarren azken-itzakin.

—¿Baserritarrena, jauna?

—Bai; trabenan txurrupat eta besterenartian, maiz pipa itzali eta zenbat biderpiztu, beste ainbeste bider zintzurrabustiyaz, mingaña ederki dantzerazirikesaten dutena.. .

—¿Zer esaten dute, bada?

—Bero xamar arkitzen diranian.. .

—¿Zer esaten dute?

—Diranak eta ez diranak aterarik;. .

—¿Bañan, zer esaten?.. .

—Azkeneko txurruta bota ta.. .

—¿Zer, zer?

—Illunpetan balantzaka etxeraabiyatzerakuan...

—¿Zer esaten?.. .

—Atetik eztarriari gogotik eragiñaz.. .

—¿Bañan zer esaten dute?

—¿Zer? “Jaunak, gaizki esanakbarkatu.”

A Z K E N A

BaratzanARKIBIDEAITZAURREALENBIZIKO JOLASABIGARREN JOLASAIRUGARREN JOLASALAUGARREN JOLASABOSTGARREN JOLASASEIGARREN JOLASAZAZPIGARREN JOLASAZORTZIGARREN JOLASABEDERATZIGARREN JOLASAAMARGARREN JOLASAAMAIKAGARREN JOLASAAMABIGARREN JOLASAAZKEN-ITZA